Ekologia krajobrazu

Spis treści
I WIADOMOŚCI
1.
2.
WSTĘPNE
Koncepcja krajobrazu
13
1.1.
R o z w ó j koncepcji krajobrazu
13
1.2. Współczesne definicje krajobrazu
18
Przedmiot badań i zakres ekologii krajobrazu
2.1.
Definicja e k o l o g i i krajobrazu
2 . 2 . Miejsce e k o l o g i i krajobrazu w systemie nauk
22
22
27
2.3.
R o z w ó j e k o l o g i i krajobrazu
29
2.4.
Podstawowe publikacje i czasopisma poświęcone e k o l o g i i krajobrazu
31
2.5.
Międzynarodowa Asocjacja E k o l o g i i K r a j o b r a z u i Polska Asocjacja
Ekologii Krajobrazu
34
II STRUKTURA I DYNAMIKA KRAJOBRAZU
3.
Chorostruktura systemów przyrodniczych
41
3.1.
Założenia ogólne
41
3.2.
Struktura wertykalna
42
3.3.
Struktura horyzontalna
47
3.4. G ł ó w n e modele struktury przestrzennej krajobrazu
3.5.
52
3.4.1. U w a g i ogólne
52
3.4.2. M o d e l mozaikowy
54
3 . 4 . 3 . M o d e l w y s p na oceanie (biogeograficzny)
54
3.4.4. M o d e l płatów i k o r y t a r z y
57
3.4.5. M o d e l punktowy
66
3.4.6. M o d e l i z o l i n i o w y
66
3.4.7. M o d e l gradientowy i grawitacyjny
68
3.4.8. Powiązania między m o d e l a m i
70
Różnorodność b i o l o g i c z n a w krajobrazie
71
3 . 5 . 1 . Pojęcie różnorodności biologicznej
71
3 . 5 . 2 . C z y n n i k i wpływające na różnorodność gatunkową w skali globalnej,
regionalnej i lokalnej
72
3 . 5 . 3 . P o z i o m y różnorodności biologicznej w krajobrazie
78
3.5.4. W y b r a n e przykłady miar różnorodności biologicznej
SI
3.6. G e o r ó ż n o r o d n o ś ć krajobrazu
86
6
Spis treści
4.
Chronostruktura systemów przyrodniczych
90
4.1.
Podstawy f u n k c j o n o w a n i a krajobrazu
90
4.2.
Przepływy i krążenie materii
94
Przepływy energii
96
4 . 3 . 1 . Pojęcia p o d s t a w o w e
96
4.3.
4 . 3 . 2 . G ł ó w n e k i e r u n k i badań
4.4.
4.5.
4.6.
98
4 . 3 . 3 . T e r m o d y n a m i c z n e konsekwencje przepływów energii
101
4 . 3 . 4 . Przepływy energii i rozwój zrównoważony krajobrazu
105
Stabilność krajobrazu
105
4 . 4 . 1 . Definicja stabilności
105
4 . 4 . 2 . C z y n n i k i wpływające na stabilność krajobrazu
109
4 . 4 . 3 . W y b r a n e miary i oceny stabilności
111
E w o l u c j a krajobrazu
118
4 . 5 . 1 . Założenia ogólne
118
4 . 5 . 2 . Z m i a n y długookresowe
120
4 . 5 . 3 . Z m i a n y krótkookresowe - sukcesja i procesy zbliżone
130
A n t r o p o g e n i c z n e zmiany krajobrazu
139
4 . 6 . 1 . Rodzaje oddziaływań a n t r o p o g e n i c z n y c h i p o z i o m y reakcji układów
przyrodniczych
139
4.6.2. W y b r a n e przykłady zmian p o d wpływem oddziaływań antropogenicznych
145
4 . 6 . 3 . Klasyfikacje układów a n t r o p o g e n i c z n y c h i metody określania p o z i o m u
synantropizacji
159
4.6.4. Z d r o w i e i integralność ekosystemów oraz krajobrazów jako oceny stopnia
4.7.
5.
przekształcenia
167
Krajobraz k u l t u r o w y
170
Fizjonomia systemów przyrodniczych
5.1.
5.2.
178
Percepcja krajobrazu
178
5 . 1 . 1 . T e o r i a „Gestalt"
178
5 . 1 . 2 . Inne koncepcje percepcji krajobrazu
179
5 . 1 . 3 . K r a j o b r a z multisensoryczny
180
Atrakcyjność w i d o k o w a i w a l o r y estetyczne
187
III METODY BADAŃ KRAJOBRAZU
6.
Metodologiczne podstawy badań krajobrazu
199
6.1.
H o l i s t y c z n a koncepcja przyrody
199
6.2.
K r a j o b r a z j a k o system
203
6.3.
6.4.
6 . 2 . 1 . Pojęcie systemu i jego części składowe
203
6.2.2. Regulacja w systemie
205
6.2.3. Właściwości systemu krajobrazowego
207
Informacja w krajobrazie
210
6 . 3 . 1 . Pojęcie i n f o r m a c j i
210
6.3.2. M i a r y i n f o r m a c j i i ich zastosowanie
211
Ciągłość i nieciągłość przestrzenna
214
6.4.1. Koncepcje podstawowe
214
6.4.2, G r a n i c e , ekotony i bariery
216
Spis treści
7.
Wkład różnych dyscyplin do badań ekologiczno-krajobrazowych.
8.
7.1.
Krajobraz w ujęciu geografii fizycznej
221
7.2.
Krajobraz w ujęciu geochemii krajobrazu
226
7 . 3 . Krajobraz w ujęciu geobotanicznym
232
7.4.
233
Krajobraz w ujęciu e k o l o g i i zwierząt
7.5. Krajobraz w ujęciu architektury
235
7.6.
Krajobraz w ujęciu h i s t o r y c z n o - k u l t u r o w y m
237
7.7.
Podsumowanie
237
239
Terenowe badania krajobrazowe
8.1.
Etapy badań terenowych
239
8.2.
Badania struktury i f u n k c j o n o w a n i a układów p r z y r o d n i c z y c h
240
8.3.
M a p y krajobrazowe
247
8.4. M a p a roślinności potencjalnej jako m a p a krajobrazowa
9.
221
254
258
Bazy danych o krajobrazie i ich wykorzystanie
9.1.
W y k o r z y s t a n i e systemów informacji geograficznej
^.2.
O b r a z y lotnicze i satelitarne jako źródło informacji o strukturze krajobrazu
9.3.
9.4.
258
.
261
M e t r y k i krajobrazowe
262
9 . 3 . 1 . Przegląd metryk krajobrazowych
262
9 . 3 . 2 . Przegląd zastosowań metryk k r a j o b r a z o w y c h
269
M o d e l o w a n i e krajobrazu
272
9 . 4 . 1 . U w a g i ogólne
272
9.4.2. M o d e l neutralny
273
9 . 4 . 3 . W y b r a n e modele d y n a m i k i krajobrazu
278
282
10. Oceny środowiska przyrodniczego
10.1. Krajobraz w i e l o f u n k c y j n y jako p r z e d m i o t oceniania
282
10.1.1. K o n c e p c j a potencjałów układów p r z y r o d n i c z y c h
282
10.1.2. Świadczenia ekosystemowe i krajobrazowe
288
10.2. Przegląd w y b r a n y c h systemów ocen
296
10.2.1. Klasyfikacja ocen relacji „ c z l o w i e k - ś r o d o w i s k o "
296
10.2.2. O c e n y instrumentalne stanu i przydatności środowiska
300
1 0 . 2 . 3 . O c e n y indykacyjne
308
11. Klasyfikacja krajobrazu
323
11.1. Podstawy klasyfikacji krajobrazu
11.2. Klasyfikacje hierarchiczne z uwzględnieniem kryteriów p r z e w o d n i c h
323
. . . .
11.3. Inne klasyfikacje krajobrazu
332
343
IV PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIA BADAŃ
EKOLOGICZNO-KRAJOBRAZOWYCH
1
Planowanie przestrzenne i zachowanie walorów krajobrazowych
12.1. P l a n o w a n i e i kształtowanie krajobrazu
I 1.2. W y b r a n e przykłady k o m p l e k s o w y c h metod optymalizacji krajobrazu
347
347
. . . .
363
8
Spis treści
12..?. G o s p o d a r o w a n i e przestrzenią w różnych typach krajobrazu
12.3.1. U w a g i wstępne
371
371
12.3.2. Krajobrazy miejskie
376
12.3.3. Krajobrazy podmiejskie
386
12.3.4. Krajobrazy wiejskie
390
V PODSUMOWANIE
13. Podstawowe zależności i prawidłowości krajobrazowe
401
13.1. W p r o w a d z e n i e
401
13.2. Zasady krajobrazowe
404
14. Perspektywy rozwoju ekologii krajobrazu
411
Literatura
416
Indeks rzeczowy
453