Cmentarze pełne są ludzi, bez których świat nie mógłby istnieć

Cmentarze pełne są ludzi, bez których świat nie mógłby istnieć.
KALENDARIUM OBOZÓW
NIEFORMALNEJ GRUPY KAMIENIARZY „MAGURYCZ”
ORAZ OBOZÓW „NADSANIE”*
W latach 1987 – 2006 prace remontowe i porządkowe*** prowadzono w następujących - często dziś nie
istniejących – miejscowościach Bieszczadów, Beskidu Niskiego i Roztocza:
I – VIII 1987 – Michniowiec, gm. Czarna, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe przydroŜne,
Bystre, gm. Czarna, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe przydroŜne,
Chmiel, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki, płyta nagrobna z XVII w..
II – VIII 1988 – Lipie, gm. Czarna, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe przydroŜne,
Lutowiska, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe przydroŜne,
Smolnik n/Sanem**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe
przydroŜne.
III – VIII 1989 – Polana, gm. Czarna, cmentarz greckokatolicki i rzymskokatolicki,
Dwernik, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe z nie istniejącej cerkwi,
Berehy Górne**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe z nie
istniejącej cerkwi.
IV – VIII 1990 – Sianki**, gm.Lutowiska, cmentarz greckokatolicki, kaplica grobowa,
Beniowa**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki, podstawa pod
chrzcielnicę (?), krzyŜe z nie istniejącej cerkwi, krzyŜ przydroŜny,
Bukowiec**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki, cmentarz
wojskowy z I wojny światowej, krzyŜe z nie istniejącej cerkwi, krzyŜ
przydroŜny,
Dźwiniacz Górny**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe
przydroŜne.
V – VIII 1991 – Stuposiany, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki,
Wołosate, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe przydroŜne,
Caryńskie**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki i krzyŜ przydroŜny.
VI – VIII 1992 – Bandrów, gm. Ustrzyki Dolne, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe przyDroŜne,
Stebnik, gm. Ustrzyki Dolne, cmentarz greckokatolicki i krzyŜe przy –
droŜne.
VII – VIII 1993 – Jałowe, gm. Ustrzyki Dolne, cmentarz greckokatolicki,
Moczary, gm. Ustrzyki Dolne, cmentarz greckokatolicki,
Bandrów, gm. Ustrzyki Dolne, krzyŜe przydroŜne,
Zatwarnica, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki,
Hulskie**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki oraz ruiny cerkwi,
Krywe**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki,
Tworylne**, gm. Czarna, cmentarz greckokatolicki.
VIII – VIII 1994 – Smolnik n/Sanem**, gm. Lutowiska, rekonstrukcja XIX-wiecznego
nagrobka z ok. 250 części, cmentarz greckokatolicki,
Chmiel, gm. Lutowiska, płyta nagrobna z XVII w, cmentarz grecko-
katolicki,
Tworylne**, gm. Czarna, cmentarz greckokatolicki,
Rajskie, gm. Solina, cmentarz greckokatolicki,
Bystre, gm. Baligród, cmentarz greckokatolicki,
Berehy Górne**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki,
Caryńskie**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki.
IX – VIII 1995 – Smolnik n/Sanem**, gm. Lutowiska, kontynuacja prac rozpoczętych w
1994 roku,
Balnica**, gm. Komańcza, cmentarz greckokatolicki, krzyŜe z nie istniejącej cerkwi,
Wola Michowa, gm. Komańcza, cmentarz Ŝydowski, rozpoczęcie prac,
Nowy Łupków, gm. Komańcza, cmentarz greckokatolicki.
W latach 1996-98 Stanisław Kryciński zorganizował jeszcze 3 obozy remontowe, po czym „Nadsanie”
przerodziło się w przedsięwzięcie archeologiczne (latem 1999 i 2000 roku prowadził wykopaliska w Berehach
Górnych, gm. Lutowiska). Miejscowości, w których działał St. Kryciński oznaczono literą N. NiŜej podpisany
od roku 1996 prowadzi działalność samodzielnie, a miejscowości, w których prowadzono prace nie są
poprzedzone Ŝadną literą. Na Ŝyczenie St. Krycińskiego niŜej podpisany zaprzestał uŜywania nazwy „Nadsanie”,
chociaŜ nie zmienia to faktu, Ŝe cele obozów pozostały takie same. Kolejne obozy noszą nazwę: obozów
remontowych Nieformalnej Grupy Kamieniarzy „Magurycz”.
X – VIII 1996 – Smolnik n/Sanem**, gm. Lutowiska, zakończenie prac rozpoczętych w
1994 roku,
Wola Michowa, gm. Komańcza, cmentarz Ŝydowski, zakończenie prac,
Balnica**, gm. Komańcza, pańszczyźniany (?) krzyŜ przydroŜny,
Nowica, gm. Uście Gorlickie, cmentarz greckokatolicki.
VII 1996 – N - Królik Wołoski, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki,
N - Deszno, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki,
N - Bałucianka, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki.
XI – IX 1997 - Wisłok Wielki (górny), gm. Komańcza, cmentarz greckokatolicki,
B
chrzcielnica z nie istniejącej cerkwi,
Nowica, gm. Uście Gorlickie, remont kostnicy z II poł. XIX w., I etap
prac zakończono w V 1998 r.
VII 1997 - N - Wisłoczek, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki i choleryczny,
N –Tarnawka, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki.
XII – VIII 1998 – Wisłok Wielki (dolny), gm. Komańcza, cmentarz greckokatolicki, krzyŜ
B
przydroŜny, odkrycie archiwum zwierzchności gminy z lat 1885-1896
oraz dokumentów parafialnych, wstępne czynności konserwatorskie,
inwentaryzacja, indeks (XII 1998 – II 1999),
Balnica**, gm. Komańcza, rozpoczęcie remontu murowanej kaplicy przy
cudownym źródle z lat 70-tych XIX w,
Wołowiec, gm. Sękowa, wybrane krzyŜe przydroŜne,
IX 1998 - RadruŜ, gm. Horyniec, cmentarz greckokatolicki,
VII 1998 – N – Puławy, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki,
N – Rudawka Rymanowska, gm. Rymanów, krzyŜ przydroŜny.
XIII – VIII 1999 – Wisłok Wielki (dolny), gm. Komańcza, polichromia w cerkwi p.w. św.
B
Onufrego (obecnie kościół rz.-kat.) z 1854 r., chorągiew procesyjna z
końca XVIII w., ekspozycja muzealna w wieŜy w / w cerkwi – przygotowanie i konserwacja eksponatów,
Wisłok Wielki (górny), gm. Komańcza, krzyŜ przydroŜny.
Moszczaniec, gm. Komańcza, cmentarz greckokatolicki,
Czystohorb, gm. Komańcza, cerkwisko,
cmentarz greckokatolicki, chrzcielnica z nie istniejącej cerkwi.
VII, VIII, X 1999 – Balnica**, gm. Komańcza, kontynuacja remontu kaplicy.
B
XIV – VIII / IX 2000 – Moszczaniec, gm. Komańcza, krzyŜe przydroŜne,
B
Wola NiŜna, gm. Dukla, cmentarz cerkiewny oraz pozostałe dwa
cmentarze greckokatolickie,
Wola WyŜna**, gm. Dukla, cmentarz greckokatolicki, cerkwisko,
krzyŜ przydroŜny,
Jasiel**, gm. Dukla, oba cmentarze greckokatolickie, krzyŜ kuty ze
zwieńczenia nie istniejącej cerkwi, krzyŜe przydroŜne,
Rudawka Jaśliska**, gm. Dukla, wybrane krzyŜe przydroŜne –
rozpoczęcie prac,
Wisłok Wielki (dolny), gm. Komańcza, drobne prace przy kolejnych
eksponatach powstającej w cerkwi ekspozycji muzealnej.
XV - V 2001 – Balnica**, gm. Komańcza, zakończenie prac przy naprawie i rekonstrukcji
FOBKW
więźby kopuły i sygnaturki, przekrycie blachą ocynkowaną przez wyspecjalizowaną firmę,
Szczerbanówka**, gm. Komańcza, naprawa krzyŜa kutego z nie istniejącej
cerkwi,
Wisłok Wielki (dolny), gm. Komańcza, krzyŜ przydroŜny, dokumenty
zwierzchności gminnej, chrzcielnica z Woli WyŜnej,
VIII/IX 2001 – Czeremcha**, gm. Dukla, cerkwisko, cmentarz greckokatolicki, krzyŜe
B
przydroŜne,
Lipowiec**, gm. Dukla, cmentarz greckokatolicki,
Wisłok Wielki, gm. Komańcza, krzyŜ przydroŜny (Wisłok Górny), prace
nad ekspozycją muzealną (eksponaty z Czeremchy i Radoszyc),
Radoszyce, gm. Komańcza, cerkiew – dokumenty gminne i parafialne,
sprzęty liturgiczne,
Jasiel**, gm. Dukla, krzyŜ przydroŜny,
Berehy Górne**, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki.
XVI – II 2002 - Morochów, gm. Zagórz – cmentarz greckokatolicki grzebalny, dokumentacja fotograficzna i opisowa stanu zachowania, rozpoczęcie prac
remontowych,
VI 2002 – Radocyna**, gm. Sękowa – cmentarz greckokatolicki (ob. prawosławny),
B
wybrane krzyŜe przydroŜne (fundusze uzyskane przez Diecezjalny
Ośrodek Kultury Prawosławnej),
VIII 2002 – Solinka**, gm. Cisna – cmentarz greckokatolicki, krzyŜ kuty z
B, FK
nie istniejącej cerkwi,
Maniów, gm. Komańcza – cmentarz greckokatolicki, krzyŜ kuty z
nie istniejącej cerkwi,
Smolnik n/Osławą, gm. Komańcza – cmentarz greckokatolicki,
Surowica**, gm. Komańcza – cmentarz greckokatolicki stary i nowy.
Szczerbanówka**, gm. Komańcza – krzyŜ kuty z nie istniejącej cerkwi,
montaŜ na cerkwisku,
IX/X 2002 – Wisłok Wielki, gm. Komańcza – ekspozycja muzealna,
FK
Balnica**, gm. Komańcza – kontynuacja remontu kaplicy,
rekonstrukcja łuku nad wejściem, rozpoczęcie rekonstrukcji ogrodzenia.
XVII – IV 2003 – Wisłok Wielki, gm. Komańcza – ekspozycja muzealna – nieoficjalne
FK
otwarcie,
Kołonice, Jabłonki, Wernejówka, Zawoje – inwentaryzacja cmentarzy
greckokatolickich i krzyŜy przydroŜnych,
VIII/IX 2003 – Zawoje**, gm. Rymanów – cmentarz greckokatolicki, cerkwisko,
FK
Wernejówka**, gm. Rymanów – krzyŜ przydroŜny,
Polany Surowiczne**, gm. Komańcza – cmentarz greckokatolicki
cerkiewny i grzebalny, cerkwisko, krzyŜ przydroŜny,
Darów**, gm. Komańcza – cmentarz greckokatolicki, krzyŜ przydroŜny,
KrzyŜe przydroŜne na skrzyŜowaniu drogi Polany Surowiczne –
Surowica z drogą do Puław, gm. Komańcza.
Wisłok Wielki, gm. Komańcza – XVIII-wieczna chorągiew procesyjna konserwacja,
XVIII – VII 2004 – Korczmin, gm. Ulhówek – cmentarz greckokatolicki,
VIII 2004 – Szczawne, gm. Komańcza – cmentarz prawosławny cerkiewny i
grzebalny,
FWW
Komańcza, gm. Komańcza – cmentarz cerkiewny prawosławny,
cmentarz greckokatolicki grzebalny, kuty krzyŜ cerkiewny,
Szklary**, gm. Dukla – cmentarz cerkiewny greckokatolicki, chrzcielnica,
cerkwisko,
XIX – V 2005 – Szklary**, gm. Dukla – greckokatolicki cmentarz grzebalny, krzyŜ gromadzki,
PAFW kapliczka przydroŜna z XVII w. (?),
Mszana, gm. Dukla – greckokatolicki cmentarz cerkiewny, cerkwisko,
VII 2005 – Jaśliska, gm. Dukla – translokacja macew pochodzących z tamtejszego kirkutu - z potoku
UMiGD Bełcza - do magazynu w Posadzie Jaśliskiej,
VIII 2005 - Mszana, gm. Dukla – greckokatolicki cmentarz grzebalny
FJ&S PBP
IX 2005 – Kotań, gm. Krempna – cmentarz greckokatolicki cerkiewny i grzebalny, lapidarium.
FWW
XX – VI/VII 2006 - Jaśliska, gm. Dukla – zakończenie translokacji macew - pochodzących z tamtejszego
PAFW/FEdD
kirkutu - z potoku Bełcza - do magazynu w Posadzie Jaśliskiej,
- Daliowa, gm. Dukla – cmentarz greckokatolicki,
VII 2006 - Grab, gm. Krempna – cmentarz greckokatolicki, kapliczki i krzyŜe przydroŜne –
PAFW/FEdD
rozpoczęcie prac,
OŜenna, gm. Krempna - cmentarz greckokatolicki i krzyŜ przydroŜny,
VIII 2006 - Grab, gm. Krempna - cmentarz greckokatolicki, kapliczki i krzyŜe przydroŜne –
PAFW/FEdD
prace na cmentarzu zaawansowane w 95%, przy kapliczce i krzyŜach przydroŜnych
wymagają kontynuacji w roku przyszłym,
IX 2006 - Myscowa, gm. Krempna – cmentarz greckokatolicki.
FWW
WSZYSTKIE ZESTAWIONE WYśEJ PRACE ZOSTAŁY WYKONANE SPOŁECZNIE!!!
W ciągu 20 lat - 35 odrębnych obozów (12 obozów „Nadsania” i 23 obozy „Magurycza”) – zabiegom
remontowym (z wykorzystaniem technik konserwatorskich) i porządkowym poddano ponad 900 obiektów w 73
miejscowościach – w tej liczbie nagrobki na 79 cmentarzach w 66 miejscowościach, krzyŜe przydroŜne w 26
miejscowościach, nadto chrzcielnice, krzyŜe ze zwieńczeń cerkwi, a takŜe drewnianą kostnicę w Nowicy,
murowaną kaplicę w Balnicy (remont trwa), liczne cerkwiska. Osobne zagadnienie stanowią obszerne zbiory
dokumentów gminnych i parafialnych z Wisłoka Wielkiego i Radoszyc, które przyszło nam odkryć,
zabezpieczyć i częściowo skatalogować, a takŜe utensylia cerkiewne z w/w miejscowości, które stały się
zaląŜkiem ekspozycji muzealnej w cerkwi w Wisłoku Wielkim. Obozy w latach 1987 – 1996 finansowane były
przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. Prowadzili je pospołu Stanisław Kryciński i Szymon Modrzejewski. Obozy
organizowane przez niŜej podpisanego w latach 1997-2002 odbyły się dzięki dotacjom z Fundacji im. Stefana
Batorego (B), w przypadku Balnicy takŜe dotacji z Fundacji Ochrony BioróŜnorodności Karpat Wschodnich
(FOBKW), w latach 2002 - 2003 dzięki grantom z Fundacji Karpackiej (FK), w latach 2004-2006 dzięki
Fundacji Wspomagania Wsi (FWW), w roku 2005 takŜe dzięki Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności
(PAFW), Polskiej Fundacji Dzieci i MłodzieŜy (PFDiM) oraz Fundacji J&S Pro Bono Poloniae (FJ&SPBP). W
roku 2006 dzięki PAFW, Fundacji Edukacja dla Demokracji (FEdD) oraz FWW. W większości wypadków
auspicjów naszym projektom udzieliło Towarzystwo Karpackie. W ostatnich latach znacznie poszerzył się
zakres naszej działalności, przede wszystkim dzięki wspomnianym fundacjom, prywatnym znajomościom z
mieszkańcami Bieszczadów i Beskidu Niskiego, a takŜe za sprawą coraz lepszych kontaktów z instytucjami i
społecznościami lokalnymi oraz przedstawicielami cerkwi prawosławnej, greckokatolickiej i kościoła
rzymskokatolickiego.
W prawie wszystkich wskazanych miejscowościach cmentarze pozbawione są opieki rdzennych mieszkańców
- Bojków, Łemków, śydów i Polaków.
W kalendarium pominięto znaczną liczbę miejscowości, w których przeprowadzono inwentaryzację
fotograficzną i opisową stanu zachowania cmentarzy, cerkwisk, kaplic, figur i krzyŜy przydroŜnych.
* niŜej podpisany - jako uczestnik „Nadsania” od 1987 roku, a od roku 1988 współorganizator - nie nadał
odrębnej numeracji kolejnym – prowadzonym samodzielnie - obozom Nieformalnej Grupy Kamieniarzy
„Magurycz”, czując się kontynuatorem idei ratowania krajobrazu kulturowego Bieszczadów i Beskidu Niskiego.
** miejscowości w praktyce nie istniejące i pozbawione mieszkańców, w zdecydowanej większości pozostałych
miejscowości nie mieszka ludność autochtoniczna a cmentarz, cerkwisko i krzyŜe przydroŜne to niemal jedyne
widoczne - na pierwszy rzut oka - ślady przeszłości.
*** kalendarium nie uwzględnia miejscowości, w których „Magurycz” wykonał dokumentację stanu
zachowania sztuki sepulkralnej i małej sakralnej architektury przydroŜnej lub wspomagał prace remontowe i
porządkowe na cmentarzach róŜnych wyznań, organizowane przez inne stowarzyszenia.
Źródła dotacji:
B - Fundacja im. Stefana Batorego.
FOBKW - Fundacja Ochrony BioróŜnorodności Karpat Wschodnich.
FK - Fundacja Karpacka,
FWW – Fundacja Wspomagania Wsi,
PAFW/PFDiM – Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności i Polska Fundacja Dzieci i MłodzieŜy,
UMGiD – Urząd Miasta i Gminy Dukla,
FJ&S PBP – Fundacja J&S Pro Bono Poloniae,
PAFW/FEdD - Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności i Fundacja Edukacja dla Demokracji.
PowyŜsze kalendarium ukazało się w Almanachu Towarzystwa Karpackiego „Płaj” nr 23, Warszawa 2001, obejmując obozy do roku 2001.
W numerach 26, 28, 30,32 i 33 „Płaju” znaleźć moŜna sprawozdania z działalności „Magurycza” – odpowiednio za lata 2002-2006.