Polskie ustawodawstwo wojskowe w świetle akt grupy zespołów

Transkrypt

Agnieszka Orzechowska
Polskie ustawodawstwo wojskowe w świetle
akt grupy zespołów Generalnego Inspektoratu
Sił Zbrojnych z lat 1926–1939
Problematyka związana z ustawodawstwem wojskowym Drugiej
Rzeczypospolitej jest tematem niezwykle interesującym i jeszcze stosunkowo mało rozpoznanym, wymagającym dodatkowych badań. Jest
to jednocześnie zagadnienie bardzo obszerne i wielowątkowe. Regulacje prawne dotyczące armii i jej potrzeb były ściśle powiązane nie tylko z możliwościami finansowymi, ale również z całokształtem polityki
wewnętrznej państwa oraz zapatrywaniem się władz i obywateli Rzeczypospolitej na sprawy wojska oraz jego rolę w społeczeństwie. Akty
normatywne dotyczące sił zbrojnych ustalały i precyzowały przede
wszystkim: stosunki prawne i wewnętrzne w armii, obowiązki ludności względem obronności państwa oraz świadczenia państwa względem obywateli w związku z obronnością kraju.
W literaturze dotyczącej historii parlamentaryzmu oraz historii
politycznej w okresie Drugiej Rzeczypospolitej można odnaleźć dwie
publikacje, które zajmowały się ustawodawstwem wojskowym w szerokim tego słowa znaczeniu. Pierwszą jest artykuł Piotra Staweckiego
omawiający polskie ustawodawstwo wojskowe w latach 1921–1926,
opublikowany w 1978 r. w „Wojskowym Przeglądzie Historycznym”1.
1
52
P. Stawecki, Ustawodawstwo wojskowe II Rzeczypospolitej 1921–1926, „Wojskowy
Agnieszka Orzechowska - Polskie ustawodawstwo...
Drugą pozycją jest wydana w latach 1930–1931 publikacja napisana
pod redakcją M. Buszyńskiego i B. Matznera2 – oficerów, którzy w tym
czasie stali na czele wydziału ustawodawczego Departamentu Sprawiedliwości Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk.)3 To dwutomowe, obszerne wydawnictwo zawiera pogrupowane tematycznie w 25
działach przepisy prawne dotyczące sił zbrojnych z lat 1918–1929. Jest
to najobszerniejszy znany zbiór przedwojennych wojskowych aktów
normatywnych. Jego wadą jest to, że autorzy ograniczyli się wyłącznie
do zebrania tekstów normatywnych nie dokonując choćby próby ich
analizy bądź komentarza.
Według Buszyńskiego i Matznera tworzenie ustawodawstwa wojskowego w okresie Drugiej Rzeczypospolitej można podzielić na trzy etapy:
– etap pierwszy, przypadający na lata 1918–1921, to czas, w którym tworzyło się nowe państwo polskie oraz przebiegał proces
jego organizacji, a ważnymi aktami ustawodawczymi były dekrety Naczelnika Państwa;
– etap drugi, który można nazwać okresem sejmowych ustaw wojskowych (1921–1926);
– etap trzeci – lata 1926–1929 – okres najpierw rozporządzeń,
a następnie dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej4.
Należy jednak zauważyć, że etap pierwszy i drugi wzajemnie się
przenikały, nie można zatem w ich przypadku posługiwać się sztywnymi ramami czasowymi. Z tego też powodu bardziej zasadne wydaje się
podzielenie procesu tworzenia ustawodawstwa wojskowego Drugiej
Rzeczypospolitej tylko na dwa etapy:
– etap pierwszy (lata 1918–1926), w którym dominowały ustawy
sejmowe;
– etap drugi (lata 1926–1939), charakteryzujący się większą inicjatywą ustawodawczą ze strony władzy wykonawczej i dużą liczbą
aktów normatywnych przez nią wydawanych.
Przegląd Historyczny”, 1978, t. 4, s. 31–63.
2
Polskie ustawodawstwo wojskowe, oprac. M. Buszyński i B. Matzner, t. 1–2, Warszawa 1930–1931.
3
Ibidem, t. 1, s. 2.
4
Ibidem, t. 1, s. VIII–IX.
53
ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW
W początkowym etapie tworzenia aktów prawnych dotyczących sił
zbrojnych pierwsze ważne z punktu widzenia wojskowości normatywy
zaczęły powstawać jeszcze w czasie kadencji Sejmu Ustawodawczego
(1919–1922), a w swym ostatecznym kształcie zostały przyjęte dopiero
przez Sejm I Kadencji (1922–1928). Obydwa te okresy charakteryzowały się większą inicjatywą ustawodawczą ze strony sejmu oraz dużą
liczbą ustaw sejmowych. Sytuacja ta była rezultatem dominującego
wówczas w Polsce systemu parlamentarno-gabinetowego.
Bardzo wyraźnym symptomem zmian politycznych w Polsce po
„przełomie majowym” 1926 r. był fakt, że kiedy przewagę w systemie
politycznym uzyskała władza wykonawcza (1926–1939) oraz wprowadzono prezydencki system rządów, w zakresie ustawodawstwa wojskowego zaczęły przeważać akty prawne przez nią tworzone. Pierwotnie
były to rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z mocą ustawy,
przewidziane jako nowa prerogatywa prezydenta w postanowieniach
noweli sierpniowej (ustawy zmieniającej konstytucję marcową) z roku
19265. Po uchwaleniu w roku 1935 Konstytucji kwietniowej rozporządzenia te zostały zastąpione przez dekrety Prezydenta Rzeczypospolitej6. Towarzyszyły im rozporządzenia Rady Ministrów oraz projekty
ustaw wnoszonych przez organy władzy wykonawczej na forum sejmu, co stało się cechą charakterystyczną drugiego etapu tworzenia
normatywów dotyczących wojska.
Oprócz formy różniła się również tematyka regulacji prawnych występująca w pierwszym i drugim etapie ich powstawania.
W pierwszym etapie jednym z najważniejszych problemów stojących
przed organami ustawodawczymi było ujednolicenie prawa wojskowego, różnego w każdym z trzech byłych zaborów, nieodpowiadającego
nowym warunkom politycznym7. W kolejnej fazie rozwoju prawa wojskowego, po wojnie polsko-bolszewickiej, najważniejszą kwestią stało
się przejście wojska na stopę pokojową (lata 1921–1922), co wymagało
nowych rozwiązań prawnych, wynikających z odmiennych warunków
5
A. Ajnenkiel, Konstytucje Polski w rozwoju dziejowym 1791–1997, Warszawa
2001, s. 196.
6
Ibidem, s. 220.
7
P. Stawecki, op.cit., s. 31.
54
działania oraz zadań stojących przed wojskiem w czasie wojny i w czasie pokoju8. W drugim etapie (okres 1926–1939) na pierwszy plan wysunęła
się potrzeba stworzenia aktów normatywnych mających za zadanie
przygotowanie państwa na wypadek ewentualnej wojny, jak również
nowelizacja starych bądź wprowadzenie zupełnie nowych przepisów
odpowiadających zmianom organizacyjnym armii.
Proces ten można prześledzić analizując materiały archiwalne
Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych (GISZ). Była to, obok Ministerstwa Spraw Wojskowych, najważniejsza instytucja w życiu armii
polskiej okresu międzywojennego, posiadająca także istotny wpływ na
kształt prawa wojskowego. Obie instytucje wchodziły w skład naczelnych władz wojskowych, każda miała jednak inny charakter. W pewnym momencie stało się konieczne staranne rozdzielenie i dokładne
ustalenie ich kompetencji oraz wzajemnych relacji9. Do GISZ trafiały
najróżniejsze projekty ustaw, dekretów i rozporządzeń o charakterze
nie tylko wojskowym, ale także cywilnym, wymagające zaopiniowania
przez poszczególnych inspektorów armii. Generalny Inspektorat interesował się również sprawami życia politycznego, parlamentu i partii politycznych. Ponadto do jego zdań należały inspekcje i kontrole
poszczególnych jednostek wojskowych, co prawdopodobnie w dużej
mierze kształtowało oceny przesyłanych do zaopiniowania projektów
aktów normatywnych.
Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych utworzono na podstawie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6.08.1926 roku10. Na jego
czele stał Generalny Inspektor Sił Zbrojnych, który podczas wojny
miał pełnić funkcję Naczelnego Wodza. W czasie pokoju natomiast
na czele polskiej armii miał stać minister spraw wojskowych, który za
sprawy wojska ponosił odpowiedzialność konstytucyjną i parlamenIbidem, s. 32.
A.J. Igielski, T. Wawrzyński, Wstęp do inwentarza akt Generalnego Inspektoratu
Sił Zbrojnych, CAW, sygn. I.302.1–17. Wiadomości zawarte w artykule A.J. Igielskiego Zespół akt Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych (1926–1939) opublikowanym
w nr 3 „Biuletynu Wojskowej Służby Archiwalnej” z 1971 zostały w zasadzie powtórzone we wstępie do inwentarza.
10
Dz. U. RP Nr 79 z 1926 r., poz. 444 i 445.
8
9
55
tarną. Zgodnie z art. 3 dekretu Generalny Inspektor Sił Zbrojnych był
stałym zastępcą ministra spraw wojskowych we wszystkich sprawach
dotyczących przygotowania sił zbrojnych państwa do obrony na wypadek wojny. W 1926 r. ustalona została organizacja i zakres działania GISZ11. Oprócz Gabinetu GISZ i Biura Inspekcji, autonomicznymi
jednostkami organizacyjnymi zostały: Samodzielny Referat Personalny
i Komitet Obrony Państwa ze swoim biurem12.
W zakres działania Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych wchodziły: inspekcje wojska oraz czynności mające na celu ogólne przygotowania Rzeczypospolitej do obrony na wypadek wojny. Do szczegółowych zadań GISZ należało: przeprowadzanie studiów nad działaniami
wojennymi i przygotowanie planów wojny; przysposobienie wyższych
dowódców do zadań wojennych; ustalenie wytycznych wyszkolenia
sił zbrojnych; stawianie postulatów w sprawach organizacji, dyslokacji, uzbrojenia i wyposażenia materiałowego armii, przemysłu zbrojeniowego, fortyfikacji oraz budżetu; kontrola i inspekcja wyszkolenia wojska; opiniowanie oficerów od dowódców pułków wzwyż oraz
wnioskowanie co do obsady tych stanowisk13. Zakres prac Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych nad przygotowaniem państwa do obrony obejmował również współpracę wojska z urzędami państwowymi
i instytucjami społecznymi, czynny udział w pracach Komitetu Obrony Państwa oraz prowadzenie biura tego Komitetu14.
Generalnemu Inspektorowi podporządkowano inspektorów poszczególnych armii oraz Sztab Generalny, który został następnie
przekształcony w organ pracy Generalnego Inspektora. Szef Sztabu
Generalnego stał się zastępcą Generalnego Inspektora do spraw przy11
Centralne Archiwum Wojskowe (CAW), Gabinet Generalnego Inspektoratu Sił
Zbrojnych (GISZ), I.302.1.3. Rozkaz Oddziału I Sztabu Generalnego L.7313/org./26 –
Generalny inspektor sił zbrojnych, Sztab Generalny, inspektorowie armii, organizacja
i skład osobowy z dnia 19.10.1926 r.
12
Komitet Obrony Państwa został utworzony 25.10.1926 r. Przewodniczącym był
Prezydent RP, a głównym referentem spraw rozpatrywanych na posiedzeniach – Generalny Inspektor Sił Zbrojnych. Dz. U. nr 108, poz. 633 z dnia 30.10.1926 r. Komitet
Obrony Państwa istniał do 9.05.1936 r., kiedy dekretem Prezydenta RP utworzono
Komitet Obrony Rzeczypospolitej. Dz. U. nr 30, poz. 286 z dnia 12.05.1936 r.
13
A.J. Igielski, T. Wawrzyński, op.cit., s. 9.
14
Ibidem.
56
gotowania obrony państwa i miał wydawać rozkazy wykonawcze do
jego zarządzeń15. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w tym czasie zmieniono nazwę Sztabu Generalnego na Sztab Główny, co jeszcze bardziej
podkreśliło jego zależność od GISZ. Samodzielny Referat Personalny
miał za zadanie prowadzić ewidencję oficerów – dowódców pułków,
jednostek równorzędnych i wyższych, opracowywać wnioski Generalnego Inspektora dotyczące kwalifikacji i przydziałów pokojowych tych
oficerów, przygotowywać mobilizacyjne obsady personalne dowództw
zastrzeżonych16.
W latach 1926–1935 podporządkowanie Generalnego Inspektora
ministrowi spraw wojskowych miało znaczenie tylko formalne, gdyż
w rzeczywistości obie funkcje sprawował Marszałek Józef Piłsudski.
Nieco inaczej sytuacja wyglądała po śmierci Marszałka w 1935 r., gdy
Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych został mianowany gen. dyw.
Edward Śmigły-Rydz, a stanowisko Ministra Spraw Wojskowych objął
gen. bryg. Tadeusz Kasprzycki. Podniesiono wówczas kwestię zlikwidowania formalnej zależności Generalnego Inspektora od ministra
spraw wojskowych. Sytuację rozstrzygnął dekret Prezydenta Rzeczypospolitej o sprawowaniu zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi i organizacji naczelnych władz wojskowych w czasie pokoju17. Kompetencje
Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych zostały określone w pięciu najważniejszych punktach: przedstawianie rządowi postulatów w dziedzinie przygotowań do obrony państwa, udzielanie dyrektyw ministrowi
spraw wojskowych w zakresie jego prac związanych z przygotowaniem
całości sił zbrojnych do zadań wojennych, przygotowanie planów mobilizacyjnych i operacyjnych, kontrola wyszkolenia, sprawności bojowej i przygotowania całości sił zbrojnych do zadań obrony państwa
oraz stawianie ministrowi spraw wojskowych wiążących postulatów co
do obsady stanowisk inspektorów armii, generałów delegowanych do
pracy w Sztabie Głównym18, generałów inspekcjonujących oraz wszystIbidem, s. 10.
Ibidem.
17
Dz. U. nr 38 z 1936 r., poz. 286.
18
Rozkazem Oddziału I Szt. Gen. (I.5300/org.) z dn. 22.12.1928 r. Sztab Generalny przemianowano na Sztab Główny.
15
16
57
kich dowódców od dowódcy pułku wzwyż. W tym samym dekrecie
zapisano, że wnioski, postulaty oraz uwagi Generalnego Inspektoratu
Sił Zbrojnych na posiedzeniach rządu miały być prezentowane przez
ministra spraw wojskowych19.
Postanowienia Konstytucji kwietniowej z 1935 r. zakończyły wyraźne dążenie do zwiększenia władzy Generalnego Inspektora Sił
Zbrojnych20. Na ich mocy Generalny Inspektor Sił Zbrojnych (czyli de
facto Naczelny Wódz), za swoją działalność odpowiadał tylko przed
prezydentem21. Należy zaznaczyć, że Konstytucja kwietniowa zawierała osobny rozdział dotyczący armii, zatytułowany „Siły Zbrojne”, co
mogłoby wskazywać na zwiększenie roli armii w polskim systemie
politycznym. Rozdział ten akcentował odpowiedzialność Naczelnego
Wodza przed Prezydentem – zwierzchnikiem sił zbrojnych.
W dniu 1.09.1939 r. ogłoszony został dekret Prezydenta Rzeczypospolitej „O sprawowaniu zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi, o organizacji naczelnych władz wojskowych i o komisarzach cywilnych –
od chwili mianowania Naczelnego Wodza”22. Na jego mocy Generalny
Inspektor Sił Zbrojnych mianowany został Naczelnym Wodzem. Był
on zwierzchnikiem całości sił zbrojnych państwa, natomiast minister
spraw wojskowych miał reprezentować w rządzie sprawy wojska, kierować poborem, wyszkoleniem nowych kadr oraz uzupełnianiem strat
w ludziach i materiale wojennym. Inspektorzy armii objęli stanowiska
dowódców armii. Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych uległ likwidacji
w pierwszych dniach wojny. Organem pracy Naczelnego Wodza stał
się Sztab Główny przekształcony w Sztab Naczelnego Wodza.
Akta Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych przechowywane
w zasobie Centralnego Archiwum Wojskowego tworzą grupę złożoną
z 17 zespołów zamkniętych, obejmujących okres od 1926 do 1939 roku.
Jedynie odziedziczone akta inspektoratów terenowych oraz Biura KaDz. U. nr 38 z 1936 r., poz. 286.
W ciekawy sposób ewolucję prawa wojskowego pod tym względem przedstawił
K. Pindel w opracowaniu Ustrojowe aspekty systemu obronnego Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1991.
21
Artykuł 63 ustawy konstytucyjnej z dnia 23.04.1935 r. Dz. U. nr 30 z 1935 r.
poz. 227.
22
Dz. U. nr 86 z dn. 01.09.1939 r., poz. 543.
19
20
58
pituły Orderu Wojennego Virtuti Militari sięgają lat wcześniejszych.
Całość wytworu kancelaryjnego liczy 2688 j.a. (81 m.b. akt)23.
Materiały archiwalne dotyczące ustawodawstwa wojskowego znajdują się w zespole Biura Inspekcji GISZ oraz w zespole Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari. Akta Biura Inspekcji GISZ pochodzą
z lat 1926–1939 i liczą 2240 j.a. (67 m.b. akt), co stanowi ponad 82%
całości wytworu kancelaryjnego GISZ24. Dokumentacja w obrębie tego
zespołu ma układ rzeczowo-chronologiczny. Archiwalia wytworzone
przez Biuro Inspekcji GISZ obejmują szeroki zakres zagadnień i stanowią najciekawszą i najbardziej różnorodną część akt GISZ. Szczególnie
interesujące są akta odnoszące się do spraw ogólnopaństwowych, parlamentarnych i ustawodawczych. Należy tu wymienić przede wszystkim wnioski oraz projekty ustawodawcze naczelnych władz cywilnych
i wojskowych dotyczące wojska, a także całokształtu zagadnień obrony państwa oraz jego budżetu. Zachowały się również sprawozdania
z kontroli państwowej, materiały dotyczące współpracy wojska z organami administracji państwowej oraz meldunki sytuacyjne o działalności stronnictw politycznych. Ich dokładniejsza analiza może rzucić
światło na całą otoczkę polityczną, prawną i społeczną towarzyszącą
powstawaniu aktów prawa odnoszących się do Wojska Polskiego.
Na uwagę zasługują także, obejmujące 62 j.a., materiały z lat 1918–
1939, znajdujące się w zespole Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari. Poza wnioskami odznaczeniowymi i wykazami odznaczonych są
tu ustawy, dekrety, statuty, referaty, projekty, zarządzenia i instrukcje
dotyczące zasad nadawania orderu Virtuti Militari, protokoły posiedzeń Kapituły oraz referat o działalności Polskiej Konfederacji Wojskowej i Legionu Polskiego w Finlandii w latach 1917–1918.
Najważniejszymi aktami normatywnymi w okresie Drugiej Rzeczypospolitej dotyczącymi wojskowości były: ustawa o prawach i obowiązkach oficerów z 1922 r., ustawa o powszechnym obowiązku służby
wojskowej oraz ustawa o prawach i obowiązkach podoficerów i szeregowych uchwalone w 1924 r.25 Pozostałe istotne normatywy to: dekret
A.J. Igielski, T. Wawrzyński, op.cit., s. 5.
Ibidem, s. 6.
25
P. Stawecki, op.cit., s. 44–53.
23
24
59
Prezydenta Rzeczypospolitej z 6.08.1926 r. powołujący Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych i ustanawiający wzajemne relacje naczelnych
władz wojskowych, coroczne ustawy budżetowe, ustawy dotyczące
poboru oraz odznaczeń takich jak: Virtuti Militari, Krzyż Walecznych,
Order Orła Białego, Order Odrodzenia Polski, Krzyż i Medal Niepodległości, Krzyż Zasługi. Kwestie związane z nowelizacją tych normatywów oraz próby wprowadzenia zupełnie nowych rozwiązań prawnych
mają swoje odzwierciedlenie także w archiwaliach GISZ.
Dokumenty wchodzące w skład zespołu Biura Inspekcji GISZ
dotyczące ustawodawstwa wojskowego znajdują się w wyodrębnionej części zespołu zatytułowanej „Ustawodawstwo”26. Są to projekty normatywów oraz opinie inspektorów wojskowych na ich temat.
W większości stanowią one materiały powtarzalne – kolejne kopie poszczególnych projektów aktów prawnych wraz z uwagami i opiniami
zgłaszanymi przez inspektorów wojskowych w formie notatek służbowych lub poprawek na samym tekście.
Projekt rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 1928 r.
„O obowiązkach i prawach oficerów”27 oraz komentarze inspektorów
wojskowych na jego temat, jako szczególnie ważny z punktu widzenia
ustawodawstwa wojskowego, został umieszczony na początku spraw
związanych z ustawodawstwem. Ponieważ kwestia nowej pragmatyki
oficerskiej była podnoszona również w kolejnych latach (aż do roku
1938), można na tym przykładzie prześledzić nie tylko ewolucję poglądów generałów pracujących w GISZ na ten temat na przestrzeni
dziesięciolecia, ale także wpływ ich opinii na ostateczną wersję danego projektu. Analiza tej dokumentacji pozwala jednocześnie uzyskać
odpowiedź na pytanie na ile GISZ, jako jedna z najważniejszych instytucji wojskowych Drugiej Rzeczypospolitej, inicjował samodzielnie
projekty ustawodawcze i czy proponował własne rozwiązania aktów
normatywnych.
Potrzebę stworzenia nowej pragmatyki oficerskiej podnoszono od
dłuższego czasu. W nowej sytuacji, wynikającej ze zmian organizacyjnych armii, ustawę z 1922 r. uznano za niewystarczającą, a nawet nieco
26
27
60
CAW, Biuro Inspekcji GISZ, sygn. I.302.4.80–91.
Ibidem, sygn. I.302.4.80.
archaiczną oraz pełną braków i niedociągnięć28. Z tego powodu jej nowelizację uznano za bezcelową i rozpoczęto prace nad zupełnie nową
ustawą29.
Materiały archiwalne dotyczące projektów nowych rozwiązań
prawnych regulujących sprawy związane ze służbą wojskową oficerów, znajdujące się w zespole Biura Inspekcji GISZ, pochodzą z lat
1928–193830. Długotrwałość prac nad ostatecznym kształtem tego
aktu prawnego świadczy o dużym stopniu skomplikowania tej kwestii. Pragmatyka oficerska wzbudzała wiele kontrowersji i emocji, co
znajduje odzwierciedlenie w materiałach archiwalnych. W ciągu dziesięcioletniej pracy nad jej ostatecznym kształtem stworzono kilka projektów nowych normatywów regulujących tę sprawę. Większość z nich
powstała w Departamencie Sprawiedliwości MSWojsk., a następnie
była przedstawiana do opinii inspektorom wojskowym.
W 1928 r. powstał projekt rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej (z mocą ustawy) zawierającego 160 artykułów31. W dniach
25–26.01.1928 r. odbyła się konferencja z udziałem przedstawicieli Departamentu Sprawiedliwości MSWojsk. i GISZ, podczas której
projekt nowej pragmatyki oficerskiej poddano pod dyskusję32. Prawdopodobnie na tej konferencji postanowiono rozszerzyć projektowane rozporządzenie o dodatkowe artykuły. Według drugiego projektu,
datowanego na 31.01.1928 r., omawiany akt prawny miał zawierać
244 artykuły33. Z 25.01.1928 r. pochodzi natomiast pisemna opina
gen. Stefana Dąb-Biernackiego, zawierająca poprawki do budzących
jego zastrzeżenia artykułów projektowanego rozporządzenia34. Najwięcej uwag dotyczyło warunków, których spełnienie było niezbędne do
uzyskania awansu, przede wszystkim odpowiednio długich okresówdowodzenia określonymi jednostkami w poszczególnych stopniach35.
Ibidem, s. 48.
Ibidem.
30
Ibidem, sygn. I.302.4.80, 82–85.
31
32
Ibidem, s. 173.
33
Ibidem.
34
Ibidem, s. 145–145.
35
Ibidem.
28
29
61
W 1935 r. powstał natomiast projekt ustawy (już nie aktu prawnego wydanego przez prezydenta) o służbie wojskowej oficerów,
zawierający 110 artykułów. Miała ona wprowadzić pewne nowe
rozwiązania, dotyczące m.in. ustanawiania korpusów oficerskich
i rodzajów broni36. Z analizy pisemnych komentarzy inspektorów armii można wysnuć wniosek, że duże zastrzeżenia budziło wśród nich
wprowadzenie pojęcia korpusu oficerów honorowych oraz wyodrębnienie korpusu oficerów „motorowych”, który postulowano zmienić na
korpus broni pancernych37.
W następnym roku przedstawiono trzeci już projekt nowej pragmatyki oficerskiej, tym razem w formie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zawierającego 88 artykułów38. Został on przygotowany przez
Biuro Personalne MSWojsk.39 Propozycja ta zebrała pozytywne opinie
inspektorów wojskowych pracujących w GISZ. Proponowano do niej już
tylko nieliczne zmiany, w większości o charakterze redakcyjnym40. Wyróżniła się na tym tle opinia gen. Kazimierza Sosnkowskiego41, według
którego projekt nowej pragmatyki oficerskiej nadal nosił cechy „prowizorium” budząc jego zastrzeżenia i wątpliwości42. Najwięcej uwag odnosił do kwestii jednolitego potraktowania oficerów wszystkich korpusów
w przepisach mówiących o nabyciu praw i wieku emerytalnego oraz
awansach na wyższy stopień oficerski43. Proponował zróżnicowanie
wieku emerytalnego oficerów, motywując to odmiennym stopniem
trudów służby wojskowej i innymi wymaganiami stojącymi przed oficerami w różnych korpusach i rodzajach broni, a także wprowadzenie
awansu na wyższy stopień z tak zwanego „wyboru” dopiero od stopnia
kapitana. Dla oficerów młodszych zaś przewidywał awans według star-
Ibidem, sygn. I.302.4.82, s. 84–117.
Ibidem, s. 90
38
39
Ibidem, s. 23.
40
Ibidem.
41
Ibidem, s. 11–20.
42
Ibidem.
43
Ibidem.
36
37
62
szeństwa44. Chodziło tu szczególnie o to, aby jak najlepiej przygotować
kadry oficerskie na wypadek wojny. Podobne propozycje w kwestii
awansów oficerskich zgłaszał w swej opinii gen. Tadeusz Kutrzeba45.
Poszczególne propozycje dotyczące zmian w konkretnych paragrafach i artykułach projektu nowej pragmatyki oficerskiej, ich omówienie
oraz porównanie nowych rozwiązań z postanowieniami ustawy z roku
1922 zawiera referat „W sprawie projektu dekretu prezydenta Rzeczypospolitej o służbie wojskowej oficerów” z 1936 r.46 Na jego podstawie
można prześledzić jak ukierunkowane były prace nad nowym aktem
prawnym regulującym tę sprawę. Uwzględnia on też wnioski inspektorów armii i ich ocenę poszczególnych przepisów.
O tym, że opinie o nowych aktach prawnych płynące ze strony
GISZ były w ostatecznej ich redakcji brane pod uwagę, może świadczyć
fakt, że w 1937 r. zostały one zebrane i uwzględnione w pochodzącym
z tego samego roku kolejnym projekcie nowej pragmatyki oficerskiej47.
Na podstawie analizy dokumentacji znajdującej się w zespole
Biura Inspekcji GISZ można postawić tezę, iż zmiany proponowane
w przepisach prawnych dotyczących praw i obowiązków oficerów miały na celu usystematyzowanie, uporządkowanie, a przede wszystkim
skonkretyzowanie i dopracowanie tych regulacji i ich dostosowanie do
zmian organizacyjnych armii oraz wymogów na czas wojny.
Z wprowadzeniem nowego normatywu regulującego kwestię służby wojskowej oficerów ściśle związania była sprawa nowelizacji ustawy emerytalnej. Znajduje to także odbicie w aktach zespołu Biura Inspekcji GISZ. Można tu odnaleźć nowy projekt tej ustawy, opracowany
w 1936 r. przez MSWojsk. i następnie przesłany do GISZ w celu zaopiniowania, już z uwagami Ministerstwa Skarbu oraz opiniami Inspektorów Armii i szefa Sztabu Głównego48. Niestety brak komentarzy GISZ
na jego temat.
Ibidem.
Ibidem, s. 141–142.
46
Ibidem, s. 249–269.
47
Ibidem, sygn. I.302.4.85, s. 2–71.
48
Ibidem, s. 142–165.
44
45
63
Ostatnią z najważniejszych ustaw wojskowych okresu Drugiej Rzeczypospolitej była uchwalona 9.04.1938 r. nowa ustawa o powszechnym obowiązku służby wojskowej, która zastąpiła tę wprowadzoną
w 1924 r.49 W materiałach archiwalnych GISZ znajduje się m.in. jej
projekt z roku 1938 wraz z uzasadnieniem oraz projekt rozporządzenia wykonawczego wydanego na podstawie już uchwalonej ustawy.
Niestety, podobnie jak w przypadku projektu ustawy emerytalnej, nie
zachowały się dotyczące jej propozycje GISZ50.
Innym interesującym problemem legislacyjnym, wzbudzającym
również sporo kontrowersji, była sprawa uchwalenia nowego wojskowego kodeksu karnego oraz przepisów dyscyplinarnych dla wojska.
Dotyczący tej sprawy materiał aktowy, znajdujący się w dokumentacji
Biura Inspekcji GISZ, pochodzi z roku 1938. Jest to m.in. projekt przepisów dyscyplinarnych dla sił zbrojnych, który miał być wprowadzony
dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej oraz pochodzące z tego samego
okresu opinie inspektorów na temat tych przepisów51. Zmiany dotyczące wojskowego kodeksu karnego proponowano już w roku 193252.
Zwieńczeniem tych prac był zaproponowany w 1938 r. projekt nowej
ustawy o wojskowym kodeksie karnym53. Do ciekawszych wniosków
wyciągniętych przez Inspektorów Armii po lekturze nowego projektu przepisów dyscyplinarnych należała sugestia podtrzymania „kary
stójki pod karabinem” jako niezbędnej do utrzymania porządku i łatwej do przeprowadzenia w warunkach wojennych, w trakcie ćwiczeń
polowych czy manewrów w czasie pokoju54. Należy podkreślić, że
przepisy te ukierunkowane były na złagodzenie kar dyscyplinarnych55.
Systematyzowały je dokładnie i określały, kto i w jakich przypadkach
mógł je nakładać lub łagodzić oraz w przejrzysty sposób formułowały
kwestię odwoływania się od nich.
49
Ustawa o powszechnym obowiązku służby wojskowej, Dz. U. RP nr 25 z dn.
13.04.1938, poz. 304.
50
CAW, Biuro Inspekcji GISZ, sygn. I.302.4.89, s. 1–296.
51
Ibidem.
52
53
54
Ibidem, sygn. I.302.4.88, s. 10–20.
55
Ibidem, s. 2.
64
Oprócz omówionych normatywów wśród materiału aktowego
Biura Inspekcji GISZ znajdujemy także liczne inne projekty ustaw,
dekretów i rozporządzeń oraz dotyczące ich opinie i wnioski z lat
1933–193956. Na wzmiankę zasługują przede wszystkim takie ważne
z punktu widzenia ustawowych zadań GISZ projekty nowych aktów
prawnych, jak:
– Projekt dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej „O rzeczowej administracji sił zbrojnych”. Zadaniem tej administracji miało być zaopatrzenie sił zbrojnych w niezbędne materiały oraz sprzęt na wypadek
konfliktu zbrojnego57.
– Projekty rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej „O rzeczowych świadczeniach wojennych”58 oraz rozporządzeń wykonawczych
do tego dekretu. Przepisy te regulowały m.in. kwestie rekwizycji oraz
kontyngentów dla armii w czasie wojny.
– Projekt nowelizacji ustawy z 1919 r. o osobowych świadczeniach
wojennych59, czyli prowadzeniu przez osoby cywilne robót i świadczeniu usług na rzecz obronności państwa w czasie wojny.
Były to normatywy stosunkowo ważne z punktu widzenia przygotowań na wypadek konfliktu zbrojnego. Prace nad nimi trwały od
1933 do 1938 r.
Przegląd pozostałych normatywów dotyczących sił zbrojnych
i przygotowania państwa na wypadek wojny, znajdujących się w aktach
Biura Inspekcji GISZ, pozwala prześledzić zmiany zachodzące w ich tematyce na przestrzeni drugiej połowy lat 30. ubiegłego wieku. Są to m.in.:
– projekt ustawy o służbie pomocniczej w Wojsku Polskim w czasie wojny żołnierzy pospolitego ruszenia, rezerwy oraz ludności
cywilnej (1933)60;
– projekt ustawy o wycofaniu się urzędów, ludności i mienia z zagrożonych terenów (1933)61;
Patrz przypis nr 23.
CAW, GISZ, sygn. I.302.4.81.
58
59
Ibidem, sygn. I.302.4.81, I.302.4.82, I.302.4.91.
60
CAW, GISZ, sygn. I.302.4.81.
61
56
57
65
– projekt rozporządzeń wykonawczych dotyczących Funduszu
Obrony Narodowej i związane z nim referaty, opinie oraz korespondencja (1936)62;
– projekt dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej o znakach wojskowych i marynarki wojennej (1937)63;
– projekt rozporządzenia wykonawczego do ustawy o drogach lądowych i wodnych w czasie wojny (1937)64;
– projekt rozporządzenia o obowiązkach i prawach wynikających
ze zdobywania przysposobienia wojskowego (1937)65;
– projekt dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej o organizacji rządu
na wypadek wojny i powszechnej mobilizacji wraz z opiniami
GISZ (1938)66;
– projekt rozporządzenia Rady Ministrów dotyczący przygotowania w czasie pokoju obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej
(1938)67.
Jedna jednostka archiwalna z zespołu Biura Inspekcji GISZ zawiera
projekty nowych normatywów pochodzących z roku 193968. Są to m. in.:
– projekt rozporządzenia wykonawczego do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 6.03.1928 roku o Policji Państwowej
(lipiec 1939), które dotyczyło wcielenia Policji Państwowej do sił
zbrojnych w chwili ogłoszenia mobilizacji69;
– projekt rozporządzenia ministra spraw wojskowych o zakwaterowaniu wojska i marynarki wojennej w wypadku konfliktu zbrojnego70.
Oprócz samych projektów ustawodawczych znajduje się tu również
interesujący dokument, prezentujący w ujęciu tabelarycznym polskie
64
Ibidem.
65
66
67
68
69
Ibidem.
70
Ibidem.
62
63
66
ustawodawstwo wojskowe – wybrane ustawy, dekrety i rozporządzenia
z lat 1920–193071.
Zaprezentowana dokumentacja wskazuje, że na przestrzeni lat 30.
XX wieku próbowano znowelizować prawo dotyczące służby wojskowej oficerów oraz uprawnień emerytalnych żołnierzy i pracowników
cywilnych wojska, świadczeń wojennych (produkcji i dostaw na rzecz
wojska, szczególnie w czasie wojny), a także wprowadzić nowe rozwiązania dotyczące administracji wojskowej. Istotnym novum były akty
prawne dotyczące Funduszu Obrony Narodowej, będące już, jak się
wydaje, częścią przygotowania Państwa Polskiego na wypadek wojny.
Lata 1937–1939 charakteryzuje intensyfikacja działań mających na
celu dopracowanie starych bądź wprowadzenie nowych regulacji
prawnych, nawiązujących już w wyraźny sposób do przygotowania
kraju, jego naczelnych władz oraz mieszkańców do sprawnego przeprowadzenia powszechnej mobilizacji oraz zaopatrzenia wojska w razie ewentualnego konfliktu zbrojnego. Próba wprowadzenia tych nowych rozwiązań prawnych i ich opiniowanie przez inspektorów armii
miały na względzie jak najlepsze przygotowanie państwa i wojska na
wypadek wojny.
Z badawczego punktu widzenia szczególnie cenne wydają się
przede wszystkim opinie i uwagi inspektorów wojskowych. Właśnie oni, przez codzienne wypełnianie swoich obowiązków służbowych, byli, jak się zdaje, najlepiej zorientowani jakie zmiany należałoby,
z wojskowego punktu widzenia, wprowadzić do ustawodawstwa i jakie
nowe normatywy były potrzebne. W dalszych badaniach porównanie ich
wniosków z tekstami aktów prawnych umieszczonych w publikatorach
dałoby możliwość pełniejszej odpowiedzi na następujące pytania: czy były
one w ostatecznej redakcji uwzględnianie, w jaki sposób sami wojskowi
zapatrywali się na projekty rozwiązań prawnych dotyczących spraw armii,
co proponowali, jaki mieli udział i wpływ na tworzenie prawa dotyczącego sił zbrojnych? Na podstawie analizy samego materiału archiwalnego
zachowanego w zespole Biura Inspekcji GISZ można postawić tezę, że
ich uwagi były wiążące i miały, jak to widać na przykładzie prób stworzenia nowej pragmatyki oficerskiej, duży wpływ na kształt ustawodawstwa
71
Ibidem, sygn. I.302.4.81, s. 365–373.
67
wojskowego. Swoim opiniom inspektorzy wojskowi nadawali przeważnie
formę dłuższych lub krótszych notatek służbowych. Prezentowali w nich
punkt po punkcie proponowane zmiany w zakwestionowanych artykułach analizowanych projektów, często czysto redakcyjne, zazwyczaj jednak
merytoryczne. W razie braku zastrzeżeń wystarczała notka o niezgłaszaniu
poprawek czy uwag do danego projektu. Trzeba zauważyć, że proponowane przez siebie nowe ujęcia poszczególnych przepisów starali się uzasadnić
w sposób merytoryczny i konkretny, często opierając się na własnym doświadczeniu, a nierzadko również na konsultacjach z korpusem oficerskim.
Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych w latach 1926–1939 interesował
się także sprawami budżetu państwa oraz pracami sejmowej komisji budżetowej. Jest to zrozumiałe ze względu na fakt, że w ustawie budżetowej
odbijały się, jak w lustrze, wszystkie ważne dla kraju problemy, potrzeby
oraz nastroje społeczne i polityczne. Poza tym od kwot przeznaczonych
w niej dla Ministerstwa Spraw Wojskowych zależał rozwój armii.
Wśród materiałów archiwalnych zespołu Biura Inspekcji GISZ,
w części zatytułowanej „Budżet”, zachowały się dokumenty dotyczące
tych kwestii72. Pierwszych pięć jednostek archiwalnych zawiera:
– preliminarz budżetowy MSWojsk. na rok 1927/28 wraz z wyjaśnieniami szczegółowymi73;
– preliminarze budżetowe MSWojsk. na lata 1929/30, 1931/32,
1932/33, 1933/34, 1934/3574;
– preliminarze budżetowe Rzeczypospolitej Polskiej i MSWojsk.
na rok 1935/3675;
– preliminarze budżetowe Rzeczypospolitej Polskiej i MSWojsk.
na rok 1936/3776.
Dokumenty te, zebrane w grubych poszytach, mają formę tabelarycznych zestawień liczbowych. Zawierają różne dane dotyczące
potrzeb armii wraz z przeznaczonymi na ten cel z budżetu państwa
środkami oraz uzasadnieniami tych wydatków. Pozwalają one zorienIbidem, sygn. I.302.4.1792–1802.
Ibidem, sygn. I.302.4.1792 i 1793.
74
75
76
72
73
68
tować się, jakie środki finansowe przeznaczano na rozwój technologiczny, kadrowy i edukacyjny wojska.
W tej grupie dokumentacji najbardziej interesująca wydaje się
teczka zatytułowana „Budżet”, zawierająca diariusze posiedzeń sejmu
w sprawie budżetu oraz sejmowej komisji budżetowej z roku 192977.
ich analiza pozwala poznać stanowisko poszczególnych formacji politycznych wobec spraw związanych z armią i jej finansowaniem.
W tej samej teczce znajduje się też korespondencja w sprawach budżetowych z okresu 15.01.1929–18.05.1931, zawierająca różnego rodzaju
postulaty oraz sprawozdania z wykonania budżetu przez poszczególne
jednostki organizacyjne podległe ministrowi spraw wojskowych78. Pokazuje ona, że tak jak i dziś sprawy finansowania z budżetu państwa
nie były proste, a dotacje państwowe również wówczas uznawano za
niewystarczające.
Oprócz omówionych archiwaliów w zespole Biura Inspekcji GISZ
znajdujemy również grupę akt zatytułowanych „Żądania budżetowe
I i II Wiceministra Spraw Wojskowych” za lata 1927–193579, oraz zarządzenia i korespondencję w sprawach realizacji budżetu, ukazujące
najpilniejsze w tym okresie potrzeby wojska80. Nie odnaleziono jednak
wśród nich dokumentów mogących świadczyć o tym, że GISZ składał
postulaty dotyczące budżetu armii.
Kolejną grupą materiałów archiwalnych związanych z ustawodawstwem wojskowym są dokumenty dotyczące najważniejszych odznaczeń państwowych i wojskowych okresu Drugiej Rzeczypospolitej, takich jak: Order Orła Białego, Order Odrodzenia Polski, Krzyż Zasługi,
Krzyż i Medal Niepodległości, Krzyż Walecznych oraz najcenniejszy
dla każdego żołnierza Order Wojenny Virtuti Militari. Dokumentacja
ta jest rozproszona w różnych zespołach GISZ81. Tylko dokumentacja
Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari utworzyła odrębny zeIbidem, sygn. I.302.4.1799.
Ibidem.
79
Ibidem, sygn. I.302.4.1798 oraz 1790–1802.
80
Ibidem.
81
Ibidem.
77
78
69
spół82 w ramach omawianej grupy, natomiast wnioski odznaczeniowe
na ten order tworzą Kolekcję Akt Odznaczeniowych Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Najcenniejszymi i najbardziej znaczącymi dokumentami zespołu
Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari są akty prawne normujące
nadawanie tego odznaczenia oraz działalność przyznającej je Kapituły.
Na pierwszym miejscu należy wymienić kopię ustawy z 1.08.1919 r.
mówiącą o przywróceniu orderu (Dziennik Rozkazów Wojskowych
nr 1 z dnia 17.01.1920), która powoływała Kapitułę Orderu Virtuti Militari i ogłaszała jej skład osobowy oraz Rozkaz Ministerstwa
Spraw Wojskowych (Dziennik Rozkazów Wojskowych nr 6 z dnia
2.03.1920 r.) ustalający przepisy dotyczące składania wniosków na to
odznaczenie i ich opiniowania83. Nie są to jednak oryginalne dokumenty, lecz jedynie przedruki i materiały powtarzalne. Znajdują się tu również rozkazy Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, które podają
do wiadomości omawianą ustawę i rozkaz84. Równie istotne sprawy
dotyczące nowelizującej przepisy z roku 1919 ustawy o Virtuti Militari
z 1933 r. (takie jak: jej tekst, rządowa propozycja projektu tej ustawy
i opinie na ten temat) oraz Statut Orderu Wojennego Virtuti Militari
znajdują się w innej teczce85. Bardzo ciekawym dokumentem jest, towarzyszący wymienionym normatywom, opis ceremoniału związanego z dekorowaniem orderem Virtuti Militari oraz tekst ustawy z roku
1919 przetłumaczony na język francuski86. Wartościową rzeczą byłoby
w przyszłych, bardziej szczegółowych badaniach porównanie tekstów
poszczególnych projektów nowej ustawy o Virtuti Militari i dotyczących jej uwag z uchwalonym tekstem tego normatywu. Pozwoliłoby
to uwidocznić kierunek, w którym zmierzały proponowane zmiany
i wskazać, którą wersję ostatecznie przyjęto.
Oprócz samych przepisów prawnych dotyczących Virtuti Militari
w zespole Kapituły tego orderu znajdują się również zestawienia ordeCAW, Biuro Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.302.17.
84
Ibidem.
85
86
Ibidem.
82
83
70
rów nadanych w latach 1921–193687, protokoły posiedzeń Komitetu
Organizacyjnego Legii Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari88, wnioski odznaczeniowe89, zestawienia i wykazy odznaczonych90
oraz sprawy związane z przysługującą każdemu kawalerowi orderu
Virtuti Militari tak zwaną „pensją orderową”91. Są to przede wszystkim wykazy odznaczonych sporządzone dla urzędu skarbowego92. Na
szczególną wzmiankę zasługują dekrety Kapituły Orderu Virtuti Militari z 19.12.1923 r. o nadaniu Krzyża Komandorskiego tego odznaczenia takim osobistościom Drugiej Rzeczypospolitej jak: Marszałek Józef
Piłsudski, gen. Władysław Sikorski, gen. Kazimierz Sosnkowski, gen.
Lucjan Żeligowski oraz gen. Leonard Skierski93. Wszystkie one noszą
oryginalne podpisy Prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego, ówczesnego Ministra Spraw Wojskowych gen. Kazimierza Sosnkowskiego oraz przewodniczącego Kapituły Marszałka Józefa
Piłsudskiego.
W zespole Biura Inspekcji GISZ wyodrębniono też materiały archiwalne z okresu 1928–1939, dotyczące innych odznaczeń przyznawanych w okresie międzywojennym. Stanowią one osobną grupę zatytułowaną „Sprawy Odznaczeniowe”94. Znajdują się tu przede wszystkim
wnioski odznaczeniowe, wykazy odznaczonych, korespondencja
związana z nadawaniem poszczególnych odznaczeń oraz sprawy personalne odznaczonych, m.in. prośby o wsparcie materialne czy pomoc
w znalezieniu zatrudnienia. Są tu również projekty ustaw i zarządzeń
dotyczące takich odznaczeń jak: Order Orła Białego, Order Odrodzenia Polski, Krzyż Zasługi, Krzyż i Medal Niepodległości95. Za najbardziej interesujące można uznać dokumenty odnoszące się do Orderu
89
Ibidem, sygn. I.302.17.9–19 (1921–1924).
90
Ibidem, sygn. I.302.17.21–23 (1924–1935).
91
Ibidem, sygn. I.302.17.30–62.
92
Ibidem.
93
94
CAW, Biuro Inspekcji GISZ, sygn. I.302.4.1647–1664.
95
Ibidem, sygn. I.302.4.1647–1664.
87
88
71
Orła Białego: ustawę o ustanowieniu Orderu Orła Białego i statut tego
odznaczenia z 1938 r.96 Poza grupą „Spraw odznaczeniowych” znajduje się natomiast teczka zawierająca tekst jednolity ustawy z dnia
4.02.1921 roku o ustanowieniu Orderu Odrodzenia Polski, uwzględniający wszystkie wprowadzone do niej poprawki i jej nowelizacje97.
W tej samej teczce znajdują się projekty i rozporządzenia w sprawie
nowelizacji tej ustawy oraz dokumenty dotyczące przyznania Krzyża
lub Medalu Niepodległości98.
Materiał aktowy grupy zespołów Generalnego Inspektoratu Sił
Zbrojnych w interesujący sposób oddaje przemiany, które zaszły w polskiej polityce wewnętrznej po roku 1926. Pokazuje on nie tylko zmiany
w organizacji naczelnych władz państwowych i wojskowych w latach
1926–1939, ale także fakt, że w tym czasie inicjatywa ustawodawcza
w zakresie ustawodawstwa wojskowego należała przeważnie do Prezydenta i Rady Ministrów, szczególnie Departamentu Sprawiedliwości
MSWojsk. i Sztabu Głównego.
Analiza dokumentacji znajdującej w zespole Biura Inspekcji
GISZ pozwala na postawienie tezy, że rola Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych w tworzeniu aktów prawnych sprowadzała się przede
wszystkim do wydawania opinii i wniosków oraz udziału w konferencjach poświęconych omawianiu poszczególnych aktów normatywnych
związanych ze sprawami wojska. Nie odnaleziono w niej archiwaliów
mogących służyć za dowód, że GISZ inicjował projekty poszczególnych rozwiązań prawnych związanych ze sprawami armii lub obronnością państwa. Jednakże uwagi inspektorów armii były uwzględniane
i liczono się z nimi podczas ostatecznej redakcji.
W omawianej grupie zespołów przeważają projekty normatywów
wydawanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej (rozporządzenia
i dekrety), projekty ustaw oraz ich nowelizacji wnoszone na forum
sejmu przez rząd. Wśród nich najczęściej występują projekty aktów
prawnych, przesyłane do GISZ przez Departament Sprawiedliwości
MSWojsk. z towarzyszącą im niekiedy prośbą o wydanie opinii lub odIbidem, sygn. I.302.4.1659.
98
Ibidem.
96
97
72
delegowanie przedstawiciela GISZ na konferencję, na której spodziewano się merytorycznej dyskusji nad problemem. Porównanie ilości
i treści zachowanego materiału archiwalnego dotyczącego ustawodawstwa wojskowego, zawartego w zespołach Ministerstwa Spraw Wojskowych i Sztabu Generalnego (Głównego)99, pozwala wysnuć wniosek,
że głównie w tych instytucjach skupiała się praca legislacyjna.
Zachowane w grupie zespołów Generalnego Inspektoratu Sił
Zbrojnych materiały archiwalne świadczą o próbach wprowadzania w
latach 30. ubiegłego wieku nowych rozwiązań prawnych, które miały
na celu unowocześnienie armii polskiej i przygotowanie jej na wypadek wojny (należy tu wymienić rozporządzenia dotyczące świadczeń
wojennych), szczególnie dotyczących takich ważnych aktów jak ustawa
o powszechnym obowiązku służby wojskowej czy pragmatyka oficerska. Wszystkie zabiegi zmierzające do wprowadzenia zmian w ustawodawstwie wojskowym miały służyć nie tylko lepszemu przygotowaniu
armii polskiej do zadań wojennych, ale przede wszystkim uniezależnieniu wojska od wpływów Parlamentu i partii politycznych.
99
Obszerna i interesująca dokumentacja dotycząca aktów prawnych związanych
z przygotowaniem państwa do wojny znajduje się również w zespole Sekretariatu Komitetu Obrony Rzeczypospolitej (SeKOR) wchodzącego w skład Sztabu Głównego.
CAW, sygn. I.303.13.1–47.
73

Polskie ustawodawstwo wojskowe w świetle akt grupy zespołów

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zobacz

ZASADY PRZYGOTOWANIA TEKSTU DO PUBLIKACJI

Innowacja to wdrożenie nowego lub istotnie ulepszonego produktu

Ewa Klajman-Gomolińska, Milczenia z Bogiem

Czy Młodzi Gniewni byli gniewni?

Widmo kontroli od Kartezjusza do Marksa

dr hab. Marian Broda, prof. nadzw. UŁ

Zgierz, dnia 2014-02-18 Komornik Sądowy przy Sądzie

12 Anna Maria Kunikowska.indd