doc311 ubezpieczenie spo£eczne rolników prowadz¥cych - 18-5
download 
Reklamacja Transkrypt
311 ubezpieczenie spo£eczne rolników prowadz¥cych - 18-5
311 Ubezpieczenie spo³eczne rolników prowadz¹cych ROLNICTWA pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom IX l zeszyt 2 Damian Pulecki Akademia Rolnicza w Poznaniu UBEZPIECZENIE SPO£ECZNE ROLNIKÓW PROWADZ¥CYCH POZAROLNICZ¥ DZIA£ALNOÆ GOSPODARCZ¥ SOCIAL INSURANCE OF FARMERS CARRYING OUT NON-AGRICURTURAL ECONOMIC ACTIVITY S³owa kluczowe: ubezpieczenie spo³eczne rolników, pozarolnicza dzia³alnoæ gospodarcza Key words: farmers social insurance, non-agricultural economics activity Synopsis. Poruszono problemy zwi¹zane z kwesti¹ ubezpieczenia spo³ecznego rolników prowadz¹cych jednoczenie pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹. Zwrócono uwagê na przes³anki, których spe³nienie wymagane jest do objêcia ubezpieczeniem. Zaznaczono równie¿ problem przys³uguj¹cych rolnikom-przedsiêbiorcom wiadczeñ z ubezpieczenia spo³ecznego rolników. Wstêp Dzia³alnoæ rolnicza nie zawsze stanowi jedyne ród³o dochodów rolników. W celu uzyskania dodatkowych rodków osoby prowadz¹ce gospodarstwa rolne niejednokrotnie decyduj¹ siê na podjêcie pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej. W zwi¹zku z prowadzeniem dodatkowej dzia³alnoci ustawodawca na³o¿y³ na tê grupê zawodow¹ suplementarny obowi¹zek ubezpieczenia spo³ecznego. Obecnie w skali kraju 77 653 rolników prowadzi jednoczenie pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹. Na rysunku 1 przedstawiono liczbê rolników-przedsiêbiorców w stosunku do ogó³u ubezpieczonych. OLF]EDXEH]SLHF]RQ\FK UROQLF\SU]HGVL ELRUF\ NRQLHF ,,,NZ Rysunek 1. Liczba rolników prowadz¹cych jednoczenie pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ na tle ogó³u ubezpieczonych ród³o: Dane uzyskane z centrali KRUS w Warszawie. Cel i metoda Celem artyku³u jest próba okrelenia zakresu podmiotowego ubezpieczenia spo³ecznego w rolnictwie dla osób prowadz¹cych jednoczenie pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹. Pierwsza czêæ opracowania dotyczy kwestii zwi¹zanych z podleganiem ubezpieczeniu spo³ecznemu rolników-przedsiêbiorców. Analiza przedstawionych problemów dokonana zosta³a na tle zmieniaj¹cej siê regulacji prawnej. W artykule zastosowano metodê deskryptywn¹ oraz metodê analizy dogmatycznej aktów prawnych. W rozwa¿aniach wykorzystano równie¿ metodê analizy danych statystycznych uzyskanych przede wszystkim z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spo³ecznego. Podleganie rolników prowadz¹cych pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ ubezpieczeniu w KRUS Ustawa o zmianie ustawy o ubezpieczeniu spo³ecznym rolników z wrzenia 1996 r. (Dz. U. Nr 124 poz. 585) w artykule 5a wprowadzi³a dla rolników prowadz¹cych pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ mo¿liwoæ wyboru ubezpieczenia spo³ecznego w KRUS lub ZUS. Rolnik lub domownik, który co najmniej rok podlega³ obowi¹zkowemu ubezpieczeniu i podj¹³ pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ z mocy ustawy nadal objêty by³ ubezpieczeniem w KRUS. Osoby te mog³y jednak podlegaæ innemu ubezpieczeniu spo³ecznemu wówczas, gdy z³o¿y³y w Kasie odpowiednie owiadczenie. 312 D. Pulecki Ustawa z 2 kwietnia 2004 o zmianie ustawy o spo³ecznym ubezpieczeniu rolników oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2004 nr 91 poz. 873) wprowadzi³a przepisy, które wykluczy³y z KRUS rolników prowadz¹cych dodatkowo dzia³alnoæ gospodarcz¹ opodatkowan¹ na zasadach ogólnych oraz osoby, których podatek za rok poprzedni przekroczy³ kwotê 2528 z³. Celem nowelizacji by³a racjonalizacja zasad podlegania ubezpieczeniu spo³ecznemu rolników. Ustawodawca d¹¿y³ do uszczelnienia systemu przez ograniczenie dostêpnoci do niego osób, dla których dzia³alnoæ rolnicza i praca w gospodarstwie rolnym nie stanowi³a jedynego czy g³ównego ród³a utrzymania. W zwi¹zku z tym rolnikom prowadz¹cym równolegle dzia³alnoæ rolnicz¹ i gospodarcz¹ ograniczono mo¿liwoæ wyboru pomiêdzy ubezpieczeniem w Zak³adzie Ubezpieczeñ Spo³ecznych i Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Spo³ecznego [Uzasadnienie projektu ustawy]. Warto zauwa¿yæ, ¿e w czerwcu 2004 r. ponad 125 tys. rolników prowadzi³o dzia³alnoæ poza rolnictwem [Dane Ministerstwa Polityki Spo³ecznej]. Po wprowadzeniu powy¿szych zmian z grupy tej wy³¹czono oko³o 60 tys. rolników, w tym ponad 27 tys. z powodu np. opodatkowania podatkiem dochodowym na zasadach ogólnych. Niemal 30 tys. rolników zdecydowa³o siê zlikwidowaæ pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹, aby nie przechodziæ z KRUS do ZUS. Wprowadzaj¹c zmiany ustawodawca stwierdzi³, ¿e dla osób podlegaj¹cych ubezpieczeniu spo³ecznemu rolników pozarolnicza dzia³alnoæ powinna osi¹gaæ niewielkie rozmiary i mieæ jedynie charakter wspomagaj¹cy ten dochód. Uzna³ wiêc, ¿e dzia³alnoci¹ o niewielkich rozmiarach jest pozarolnicza dzia³alnoæ gospodarcza opodatkowana zrycza³towanym podatkiem dochodowym. Podczas weryfikacji przeprowadzanej przez KRUS okaza³o siê jednak, ¿e pozarolnicza dzia³alnoæ gospodarcza prowadzona przez rolników, opodatkowana na zasadach ogólnych, nie zawsze wynika z jej rozmiarów, lecz czêsto z jej specyfiki lub wymagañ na³o¿onych odrêbnymi przepisami. Wprowadzona regulacja wywo³a³a niezadowolenie wród rolników. Rozwi¹zanie takie dyskryminowa³o bowiem osoby prowadz¹ce pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ opodatkowan¹ na zasadach ogólnych. Za³o¿enie ustawodawcy, ¿e opodatkowanie zrycza³towanym podatkiem wiadczy o niewielkim rozmiarze dzia³alnoci nie by³o trafne. O marginalnym charakterze dzia³alnoci gospodarczej winna bowiem wiadczyæ wysokoæ uzyskiwanych dochodów. Kwestionowany przepis dyskryminuj¹cy podmioty gospodarcze ze wzglêdu na formê opodatkowania, prowadzi³ do naruszenia swobody dzia³alnoci gospodarczej i podwa¿a³ zaufanie do stanowionego prawa [Stanowisko Marsza³ka Sejmu RP]. Rz¹d przygotowa³ zatem projekt nowelizacji ustawy o ubezpieczeniu spo³ecznym rolników, która na pocz¹tku lipca zosta³a przyjêta przez Sejm, a 30 lipca 2005 r. podpisa³ j¹ Prezydent RP. Ustawa z 1 lipca 2005 zmieniaj¹ca ustawê o systemie ubezpieczeñ spo³ecznych oraz niektóre inne ustawy (Dz. U. Nr 150, poz. 1248) znowelizowa³a art. 5a ustawy o ubezpieczeniu spo³ecznym rolników. Przepisy te dotycz¹ przede wszystkim zasad podlegania ubezpieczeniu spo³ecznemu rolników przez osoby prowadz¹ce jednoczenie pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹. Ustawa stwierdza w szczególnoci, i¿ dla mo¿liwoci podlegania ubezpieczeniu spo³ecznemu rolników nie ma znaczenia forma opodatkowania dzia³alnoci gospodarczej prowadzonej równoczenie z dzia³alnoci¹ rolnicz¹. Jedynie sk³adka za rolnika lub domownika, który podlega ubezpieczeniu spo³ecznemu rolników prowadz¹c dzia³alnoæ rolnicz¹ i równolegle pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹, jest nale¿na w podwójnej wysokoci w stosunku do sk³adki za osobê nieprowadz¹c¹ takiej dzia³alnoci. Wspomniana powy¿ej regulacja da³a równie¿ mo¿liwoæ przywrócenia do ubezpieczenia spo³ecznego: rolników i domowników, którzy zostali wy³¹czeni z tego ubezpieczenia z dniem 1 padziernika 2004 r., z uwagi na formê opodatkowania dzia³alnoci gospodarczej, a tak¿e rolników i domowników, którzy po 1 maja 2004 r. podjêli prowadzenie pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej lub wspó³pracê przy prowadzeniu takiej dzia³alnoci, spe³niaj¹c warunek 3-letniego podlegania ubezpieczeniu spo³ecznemu rolników, a zostali wy³¹czeni z ubezpieczenia, gdy¿ podjêta dzia³alnoæ by³a opodatkowana na zasadach ogólnych. Ustawodawca wprowadzi³ jednak warunek dodatkowy przywrócenia do ubezpieczenia spo³ecznego rolników. Sta³a siê nim wysokoæ nale¿nego podatku dochodowego od pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej. Granicê za 2004 r. stanowi³a kwota 2528 z³, za 2005 2604 z³, a za 2006 2643 z³ [Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 czerwca 2006 r. w sprawie rocznej kwoty granicznej (MP 2006 nr 45 poz. 478)]. Przywrócenie ubezpieczenia nastêpowa³o na wniosek osoby zainteresowanej. Od 24 sierpnia 2005 r. rolnicy prowadz¹cy dodatkow¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ mogli sk³adaæ wnioski o przywró- Ubezpieczenie spo³eczne rolników prowadz¹cych pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ 313 cenie do ubezpieczenia w KRUS. Powrót do tego systemu ubezpieczenia uzale¿niony by³ od terminu z³o¿enia wniosku. Je¿eli z³o¿enie wniosku o przywrócenie ubezpieczenia nast¹pi³o do koñca wrzenia 2005 r. osoba zainteresowana zosta³a objêta ubezpieczeniem od 1 padziernika 2005 r. Natomiast wniosek z³o¿ony do koñca grudnia 2005 r. spowodowa³ objêcie zainteresowanej osoby tym ubezpieczeniem od 1 stycznia 2006 r. Wnioski o przywrócenie do ubezpieczenia mo¿na by³o sk³adaæ najpóniej do 31 grudnia 2005 r. Ustawa nie przewidywa³a jednak mo¿liwoci przekroczenia tego terminu. Wskazane by³o, aby wraz z wnioskiem o przywrócenie ubezpieczenia spo³ecznego rolników ww. osoby przedk³ada³y w KRUS zawiadczenia z urzêdów skarbowych o kwocie nale¿nego za 2004 r. podatku dochodowego z prowadzonej pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej. Stanowiska Trybuna³u Konstytucyjnego Warto podkreliæ, ¿e w sprawie wy³¹czenia z ubezpieczenia spo³ecznego rolników dwukrotnie wypowiedzia³ siê Trybuna³ Konstytucyjny. Na podstawie wyroku z 13 marca 2006 r. Trybuna³ stwierdzi³, ¿e przepis art. 5 ust. 2 ustawy z 2 kwietnia 2004 w zakresie, w którym ze wzglêdu na formê opodatkowania pozarolniczej dzia³alnoci wy³¹cza³ rolników i domowników z ubezpieczenia w KRUS jest niezgodny z art. 2 i 32 Konstytucji. Choæ znowelizowane w 2005 r. przepisy pozwala³y rolnikom-przedsiêbiorcom na przywrócenie (na ich wniosek) do ubezpieczenia rolniczego, to jednak w s¹dach nadal toczy³y siê sprawy wywo³ane przepisami z kwietnia 2004 r. Trybuna³ wskaza³, ¿e przyjête w ustawie z 1 lipca 2005 r. rozwi¹zania, chocia¿ przewiduj¹ mo¿liwoæ przywrócenia prawa do objêcia ubezpieczeniem spo³ecznym rolników, to odnosz¹ siê do okresu po wejciu w ¿ycie ustawy z 1 lipca 2005 r. [Ustawa wesz³a w ¿ycie 24 sierpnia 2005 r.]. Zgodnie z t¹ regulacj¹, rolnik lub domownik, spe³niaj¹cy okrelone warunki, zostaje objêty ubezpieczeniem z pierwszym dniem kwarta³u nastêpuj¹cego po kwartale, w którym zosta³ z³o¿ony wniosek o przywrócenie do ubezpieczenia [art. 5a ust. 4 ustawy]. Obowi¹zuj¹ce przepisy wyklucza³y zatem mo¿liwoæ wstecznego uzupe³nienia okresu ubezpieczenia, pocz¹wszy od dnia jego ustania. Na marginesie warto wspomnieæ, ¿e pierwotny projekt ustawy z 1 lipca 2005 r. przewidywa³, ¿e przywraca siê prawo do podlegania temu ubezpieczeniu od dnia ustania ubezpieczenia na wniosek z³o¿ony do dnia 31 marca 2005 r., je¿eli ustanie ubezpieczenia spowodowane by³o form¹ opodatkowania [Projekt nowelizacji ustawy, druk sejmowy nr 3556/IV]. TK przypomnia³, ¿e zmiany z 2004 r. mia³y uszczelniæ dotowany z bud¿etu system ubezpieczenia spo³ecznego rolników i zamkn¹æ go przed tymi, którzy rolnikami nie byli, bo g³ówne ród³o ich dochodów stanowi³a dzia³alnoæ pozarolnicza. Kryterium formy opodatkowania dzia³alnoci gospodarczej nie mog³o jednak, zdaniem TK, przes¹dzaæ o tym, czy dzia³alnoæ gospodarcza jest g³ównym zajêciem czy jedynie uzupe³nieniem dochodów z gospodarstwa. wiadczy bowiem o tym przede wszystkim wysokoæ uzyskanego dochodu. Natomiast w wyroku z 18 lipca 2006 r., Trybuna³ Konstytucyjny orzek³, ¿e przepis art. 5a ust. 6 ustawy ubezpieczeniowej, który wy³¹czy³ z obowi¹zkowego ubezpieczenia spo³ecznego w KRUS rolników prowadz¹cych pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ od 1 padziernika 2004 r. ze wzglêdu na formê opodatkowania tej dzia³alnoci i wysokoæ nale¿nego z niej podatku za 2003 r., by³ niezgodny z art. 2 Konstytucji. Niezgodnoæ tych regulacji wynika³a z braku precyzyjnych przepisów przejciowych w ustawie nowelizuj¹cej z 2 kwietnia 2004 r., które okrela³yby sytuacjê osób podlegaj¹cych ubezpieczeniu w KRUS w 2004 r. oraz z uwagi na zbyt krótki okres dostosowawczy (jednodniowe vacatio legis). Wprowadzony wówczas przepis na³o¿y³ na ubezpieczonych w KRUS w 2004 r. obowi¹zek udokumentowania do 30 wrzenia 2004 r., w jakiej formie opodatkowana by³a prowadzona przez nich pozarolnicza dzia³alnoæ gospodarcza oraz jaka by³a wartoæ nale¿nego od niej podatku za 2003 r. Rolnicy i domownicy rolników, którzy przed³o¿yli dokumenty, z których wynika³o, ¿e dzia³alnoæ by³a opodatkowana w inny sposób ni¿ zrycza³towany albo podatek za 2003 r. przekroczy³ kwotê 2528 z³, zostali wy³¹czeni z ubezpieczenia w KRUS 1 padziernika 2004 r. Z ubezpieczenia spo³ecznego rolników zosta³y wy³¹czone równie¿ osoby, które nie dostarczy³y takiego zawiadczenia do 30 wrzenia 2004 r. Warto zauwa¿yæ, ¿e przepis ten wszed³ w ¿ycie w trakcie roku podatkowego, a na jego podstawie ubezpieczeni zostali zobowi¹zani do przed³o¿enia zawiadczenia za 2003 r., czyli za okres wsteczny, kiedy do dokonania wyboru ubezpieczenia wysokoæ podatku nie mia³a ¿adnego znaczenia. Zasadniczo równie¿ przedsiêbiorca chc¹cy zmieniæ formê opodatkowania musia³by z³o¿yæ owiadczenie w urzêdzie skarbowym do 20 stycznia, ale rolnicy nie mieli tej mo¿liwoci, gdy¿ zmiany 314 D. Pulecki objê³y ich w trakcie okresu rozliczeniowego. Nie dano im wiêc szans na ewentualn¹ zmianê sposobu p³acenia podatków w celu podlegania rolniczym ubezpieczeniom. Nie maj¹c wiadomoci istnienia limitu, nie mieli mo¿liwoci takiego zaplanowania dzia³alnoci gospodarczej, która pozwoli³aby nadal korzystaæ z wyboru ubezpieczenia. Tym samym, pomimo ¿e omawiany przepis zacz¹³ obowi¹zywaæ w maju 2004 r., to jego skutki rozci¹gaj¹ siê na znacznie wczeniejszy okres. Artyku³ 5a ustawy z kwietnia 2004 ustanawia³ w trakcie roku podatkowego zasady, które dla osi¹gniêcia przewidzianego w przepisie skutku (wyboru ubezpieczenia) musia³y zaistnieæ przed wejciem w ¿ycie nowelizacji. Takie rozwi¹zanie w istocie sprzeniewierza³o siê podstawowej zasadzie pañstwa prawa, stanowi¹cej, ¿e prawo nie dzia³a wstecz. Przywo³any przepis wprowadzony zosta³ zatem z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji. Powy¿sza regulacja diametralnie i w sposób zaskakuj¹cy ukszta³towa³a sytuacjê czêci ubezpieczonych, pozbawiaj¹c ich mo¿liwoci realizacji praw, które ju¿ posiadali. Wejcie w ¿ycie kwestionowanego przepisu po up³ywie miesi¹ca od chwili og³oszenia ustawy, a w praktyce dzieñ od jej og³oszenia w Dzienniku Ustaw i w trakcie roku podatkowego oznacza³o naruszenie nakazu zachowania odpowiedniej vacatio legis jednej z podstawowych zasad demokratycznego pañstwa prawnego. Wy³¹czn¹ podstaw¹ do przywrócenia ubezpieczenia spo³ecznego rolników na podstawie wyroku Trybuna³u Konstytucyjnego by³ wniosek rolnika lub domownika, który zosta³ wy³¹czony z ubezpieczenia spo³ecznego w KRUS od 1 padziernika 2004 r. Mo¿liwoæ z³o¿enia wniosku mia³y osoby, w stosunku do których przyczyn¹ wy³¹czenia z ubezpieczenia rolniczego by³o przekroczenie granicznej kwoty podatku b¹d inna ni¿ rycza³towa forma opodatkowania prowadzonej dzia³alnoci gospodarczej lub niez³o¿enie zawiadczenia o formie rozliczenia podatku z urzêdem skarbowym i wysokoci podatku w terminie do 30 wrzenia 2004 r. Osoby ubezpieczone w KRUS w 2004 r. i wy³¹czone z powy¿szych przyczyn z ubezpieczenia spo³ecznego rolników od 1 padziernika 2004 r., które nie odwo³a³y siê od tej decyzji do s¹du, mog³y wnieæ skargê najpóniej 25 sierpnia 2006 r. Rolnik lub domownik, w sprawie którego zapad³ prawomocny wyrok dotycz¹cy wy³¹czenia z ubezpieczenia, móg³ natomiast wnosiæ skargê o wznowienie postêpowania s¹dowego w tej sprawie w terminie do 25 padziernika 2006 r. Cytowany jednak powy¿ej wyrok z 18 lipca 2006 r. nie dawa³ podstaw do przywrócenia do ubezpieczenia rolników osób, które zosta³y z niego wy³¹czone ze wzglêdu na kwotê podatku i niez³o¿enie zawiadczenia w terminie do 1 padziernika 2004 r. Definicja pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej Wspomniana ustawa nowelizacyjna z lipca 2005 roku zmieni³a istotnie definicjê pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej. Zgodnie z art. 5a ust 10 za pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ uwa¿a siê dzia³alnoæ gospodarcz¹ prowadzon¹ na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez osoby fizyczne na podstawie przepisów o swobodzie dzia³alnoci gospodarczej, z wy³¹czeniem wspólników spó³ek prawa handlowego oraz osób prowadz¹cych dzia³alnoæ w zakresie wolnego zawodu: w rozumieniu przepisów o zrycza³towanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osi¹ganych przez osoby fizyczne, z której przychody s¹ przychodami z dzia³alnoci gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wolny zawód, to w myl przepisów o zrycza³towanym podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. Nr 144, poz. 930) pozarolnicza dzia³alnoæ gospodarcza wykonywana osobicie przez: lekarzy, lekarzy stomatologów, lekarzy weterynarii, techników dentystycznych, felczerów, po³o¿ne, pielêgniarki, t³umaczy oraz nauczycieli w zakresie wiadczenia us³ug edukacyjnych polegaj¹cych na udzielaniu lekcji na godziny, jeli dzia³alnoæ ta nie jest wykonywana na rzecz osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie posiadaj¹cych osobowoci prawnej albo na rzecz osób fizycznych dla potrzeb prowadzonej przez nie pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej, z tym ¿e za osobiste wykonywanie wolnego zawodu uwa¿a siê wykonywanie dzia³alnoci bez zatrudniania na podstawie umów o pracê, umów zlecenia, umów o dzie³o oraz innych umów o podobnym charakterze osób, które wykonuj¹ czynnoci zwi¹zane z istot¹ danego zawodu. [Art. 4 ust 1 pkt 11 cytowanej ustawy]. Ubezpieczeniu rolniczemu nie mog¹ podlegaæ zatem osoby prowadz¹ce dzia³alnoæ w zakresie wolnego zawodu, np. lekarze, pielêgniarki, t³umacze, lekarze weterynarii, wykonuj¹cy swoj¹ dzia³alnoæ osobicie, wy³¹cznie na rzecz osób fizycznych, niezatrudniaj¹ce innych osób do czynnoci zwi¹zanych z wykonywaniem swego zawodu. Ustawodawca do tej grupy osób zaliczy³ tak¿e wspól- Ubezpieczenie spo³eczne rolników prowadz¹cych pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ 315 ników spó³ek: jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z o.o. i S.A. Warto zauwa¿yæ, ¿e wy³¹czenie nie dotyczy wspólników spó³ki cywilnej. W ubezpieczeniu rolniczym nie mo¿e zatem pozostawaæ rolnik, maj¹cy zarejestrowan¹ pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹, np. bêd¹cy lekarzem weterynarii, prowadz¹cy jednoosobowo firmê i p³ac¹cy zrycza³towany podatek, który wiadczy us³ugi na rzecz osób fizycznych, a tak¿e osoba wiadcz¹ca us³ugi w zakresie wolnego zawodu, ale niezatrudniaj¹ca w ramach tej dzia³alnoci innych osób, które wykonuj¹ czynnoci zwi¹zane z istot¹ danego zawodu. Rolnik-przediêbiorca a ubezpieczenie w KRUS Na mocy obowi¹zuj¹cych przepisów ubezpieczenie w KRUS mog¹ wybraæ rolnicy, którzy rozpoczn¹ prowadzenie pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej, bez wzglêdu na formê jej opodatkowania, a którzy prowadz¹c dzia³alnoæ rolnicz¹ w gospodarstwie o powierzchni ponad 1 ha przeliczeniowy lub dzia³ specjalny produkcji rolnej podlegaj¹ z tego tytu³u ustawowo ubezpieczeniu spo³ecznemu rolników przez co najmniej 3 lata. Warunkiem jest dostarczenie do KRUS w terminie 14 dni od rozpoczêcia dzia³alnoci gospodarczej owiadczenia o chêci kontynuowania ubezpieczenia spo³ecznego rolników. Ka¿dy ubezpieczony w KRUS, prowadz¹cy pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹, zobowi¹zany jest w terminie do 31 maja ka¿dego roku, z³o¿yæ w KRUS zawiadczenie urzêdu skarbowego o kwocie nale¿nego za poprzedni rok podatkowy podatku dochodowego od przychodów z pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej [art. 5 a ustawy ubezpieczeniowej]. Powy¿sze zasady maj¹ równie¿ zastosowanie do podlegania ubezpieczeniu osób wspó³pracuj¹cych przy prowadzeniu pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej, zmieniaj¹cych rodzaj lub przedmiot dzia³alnoci lub wznawiaj¹cych zawieszon¹ dzia³alnoæ. Prawo do wiadczeñ z rolniczego ubezpieczenia spo³ecznego Obecnie ponad 77 tys. rolników prowadzi pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ i korzysta z ubezpieczenia w KRUS [Dane uzyskane z Centrali KRUS w Warszawie]. Warto zatem zastanowiæ siê nad kwesti¹ prawa do wiadczeñ ubezpieczonego w KRUS rolnika-przedsiêbiorcy. Nale¿y podkreliæ, ¿e rolnik prowadz¹cy pozarolnicz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ i ubezpieczony w KRUS nie ma z tytu³u prowadzonej dzia³alnoci dodatkowego prawa do wiadczeñ. Mimo op³acania podwójnej sk³adki nie podlega ochronie od wypadków przy pracy, nie otrzyma równie¿ wy¿szej emerytury czy renty. Takie rozwi¹zanie trudno uznaæ za w³aciwe. Bior¹c pod uwagê tylko i wy³¹cznie ubezpieczenie wypadkowe regulacja taka jest sprzeczna z funkcj¹ kompensacyjn¹ ubezpieczeñ. Rolnik-przedsiêbiorca p³aci bowiem podwójn¹ sk³adkê wypadkow¹ i nie posiada ochrony od wypadków przy dzia³alnoci gospodarczej. Nale¿y podkreliæ, ¿e rolnicy czêsto nie zdaj¹ sobie sprawy, ¿e w razie wypadku w zwi¹zku z prowadzon¹ przez nich dzia³alnoci¹ nie przys³uguje im ¿adne wiadczenie. Warto równie¿ zaznaczyæ, ¿e wniosek o objêcie ubezpieczeniem nie zawiera pouczenia o braku ochrony ubezpieczeniowej. Rolnik niejednokrotnie jest przekonany, ¿e p³ac¹c podwójn¹ sk³adkê wypadkow¹ posiada prawo do wiadczenia przy ewentualnym wypadku. Nale¿y zastanowiæ siê nad rozwi¹zaniem poruszanego problemu. Skoro ustawodawca przyzwoli³ rolnikowi-przedsiêbiorcy na pozostanie w KRUS, to dlaczego nie obj¹³ go ochron¹ ubezpieczeniow¹? Skoro op³aca on podwójn¹ sk³adkê wypadkow¹ powinien byæ ubezpieczony od wypadków przy pracy. Nale¿y tak¿e podkreliæ, ¿e definicja wypadku przy pracy rolniczej nie przewiduje mo¿liwoci uznania wypadku podczas prowadzenia pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej. Skoro jednak obecna regulacja (pod pewnymi warunkami) zezwala na podleganie ubezpieczeniu rolniczemu rolnikom prowadz¹cym dzia³alnoæ gospodarcz¹, to nie wydaje siê s³uszne, ¿e ustawodawca nie uwzglêdni³ tego faktu w definicji wypadku przy pracy rolniczej, w której brak s³owa o pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej. Z drugiej strony, je¿eli taka regulacja mia³aby na celu nieodprowadzanie sk³adek przez rolników do ZUS i wspieranie drobnej przedsiêbiorczoci rolników nale¿a³oby dokonaæ tego zabiegu w odrêbnym akcie prawnym i przy zastosowaniu odmiennych mechanizmów, np. pewnych preferencji. W obecnym kszta³cie rolnik-przedsiêbiorca p³aci jak gdyby podatek do KRUS z tytu³u prowadzonej pozarolniczej dzia³alnoci gospodarczej. Pozostawienie takiego paradoksu jest niezgodne z funkcj¹ ubezpieczeñ i stanowi w pewnym sensie zgodne z prawem wy³udzanie sk³adek przez Kasê Rolniczego Ubezpieczenie Spo³ecznego. Kwestia ta niew¹tpliwie wymaga uregulowania i nale¿y siê ni¹ zaj¹æ podczas prac nad kolejn¹ nowelizacj¹ ustawy. 316 D. Pulecki Wnioski Ustawa o ubezpieczeniu spo³ecznym rolników zezwala na pozostawanie w KRUS osobom prowadz¹cym obok dzia³alnoci rolniczej równie¿ dodatkow¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹. Ustawodawca na³o¿y³ jednak na rolnika-przedsiebiorcê, chc¹cego pozostaæ w KRUS, obowi¹zek spe³nienia okrelonych przes³anek, z których najwa¿niejsz¹ jest wysokoæ kwoty nale¿nego podatku dochodowego z tytu³u prowadzonej pozarolniczej dzia³alnoci. Kwota ta jest ustalana coroczne przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zmiany wprowadzone do ustawy ubezpieczeniowej mia³y na celu uregulowaæ i jednoczenie ograniczyæ liczbê ubezpieczonych rolników-przedsiêbiorców w KRUS. Niejednokrotnie zdarza³o siê bowiem, ¿e prowadzona pozarolnicza dzia³alnoæ gospodarcza nie by³a dodatkowym, lecz g³ównym ród³em dochodu ubezpieczonego. Zamierzeniem ustawodawcy by³o objêcie ubezpieczeniem w KRUS tylko tych rolników, którzy zgodnie z istot¹ rolniczych ubezpieczeñ, dodatkowo prowadz¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹. Zmiany ustawy wprowadzone zosta³y jednak zbyt pospiesznie, czego dowodem jest kolejna zmiana ustawy i dwa orzeczenia Trybuna³u Konstytucyjnego w tej kwestii. Efektem powy¿szego by³y trzy fale przywróceñ do KRUS rolników nies³usznie wy³¹czonych z tego ubezpieczenia. Warto zaznaczyæ, ¿e warunkiem koniecznym by³o z³o¿enie wniosku przez samego zainteresowanego, a uchybienie terminu powodowa³o brak mo¿liwoci przywrócenia do KRUS. Odrêbnym problemem jest kwestia wiadczeñ, które mog¹ przys³ugiwaæ rolnikom-przedsiêbiorcom, p³ac¹cym podwójn¹ sk³adkê do Kasy. Skoro ustawodawca przewidzia³ pod przytoczonymi powy¿ej warunkami pozostawanie takich rolników w ubezpieczeniu rolniczym, to nie wydaje siê s³uszne, ¿e nie zostali oni objêci chocia¿by dodatkowym ubezpieczeniem wypadkowym z tytu³u prowadzonej dzia³alnoci rolniczej. Nie bez znaczenia pozostaje tu równie¿ niewiedza samych ubezpieczonych o tym fakcie. Niew¹tpliwie kwestia ta wymaga rych³ego uregulowania. Niezgodna jest ona bowiem z kompensacyjn¹ funkcj¹ ubezpieczeñ spo³ecznych. Akty prawne i orzecznictwo Ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo³ecznym rolników (Dz. U. 1998, Nr 7 poz. 25 z pón. zm.) Ustawa z dnia 12 wrzenia 1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu spo³ecznym rolników (Dz. U. Nr 124 poz. 585). Ustawa z 2 kwietnia 2004 o zmianie ustawy o spo³ecznym ubezpieczeniu rolników oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2004 nr 91 poz. 873). Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r zmieniaj¹ca ustawê o systemie ubezpieczeñ spo³ecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 150, poz. 1248). Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zrycza³towanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osi¹ganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930). Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 czerwca 2006 r. w sprawie rocznej kwoty granicznej (M.P. 2006 nr 45 poz. 478). Projekt nowelizacji ustawy, druk sejmowy nr 3556/IV, www.sejm.gov.pl Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy o spo³ecznym ubezpieczeniu rolników, druk sejmowy nr 1489/IV www.sejm.gov.pl Wyrok Trybuna³u Konstytucyjnego z 13 marca 2006 r., sygn. akt P 8/05 (Dz. U. Nr 46, poz. 335). Wyrok Trybuna³u Konstytucyjnego z 18 lipca 2006 r., sygn. akt P 6/05 (Dz. U. Nr 134, poz. 947). Pisemne stanowisko Marsza³ka Sejmu z 9 marca 2006 r. o stwierdzenie niezgodnoci zaskar¿onego przepisu ze wskazanymi przepisami Konstytucji, nie publ. Summary This article concern the problems of farmers social insurance who carrying out also non-agricultural economics activity. Recent amendment of Farmers Social Insurance Act made a lot of changes to farmers insurance system. Elaboration takes attention of fulfiled the premise to present social insurance aggregation. It presents the most important changes for farmer-enterpreneurs in Polish law from year 1996 to 2004 and two Constitution Court stands in their case. Paper describe also recent definition of non-agricultural economisc activity in Farmers Social Insurance Act. It raises an issue the services which may be available to farmerentrepreneurs from social insurance system. Adres do korespondencji: mgr Damian Pulecki Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu Katedra Ekonomiki Gospodarki ¯ywnociowej ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Poznañ tel. (0 61) 848 71 22, 608 15 89 81 e-mail: [email protected]
