docZiemia Głogówecka
download 
Reklamacja Transkrypt
Ziemia Głogówecka
Ziemia Głogówecka Głogówek 2009 1 REDAKCJA: Autorzy KOREKTA TEKSTÓW WŁAŚCIWYCH: Stanisław Młynarski TŁUMACZENIE STRESZCZEŃ: Justyna Cuber-Janik NA OKŁADCE: Panorama Głogówka – widok z wieży ratuszowej, fot. Robert Wahl, 2004 r. OPRACOWANIE GRAFICZNE I DRUK: Katarzyna Malkusz, Drukarnia SADY Krapkowice FOTOGRAFIE WYKORZYSTANE W PUBLIKACJI POCHODZĄ ZE ZBIORÓW: autorów, Lucjana Wójcika, Jacka Fidota, Archiwum Urzędu Miejskiego, Muzeum Regionalnego, Parafii p.w. Św. Bartłomieja i Klasztoru OO. Franciszkanów w Głogówku. Publikacja sfinansowana przez Urząd Miejski w Głogówku © Towarzystwo Miłośników Głogówka ISBN 978-83-928597-0-3 Spis treści Aleksandra Derkacz, Łukasz Szała, Marek Szała Z przeszłości miasta … … … … … … … … … … … … … . . . . . . . . . … … . . . . … … . . Aus der Vergangenheit der Stadt (Zusammenfassung) … … … … … . . . . . . . . . . … … … Henryka Młynarska Zwyczaje i tradycje Głogówka … … … … … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … … … Oberglogauer Bräuche und Traditionen (Zusammenfassung) … … … … . … … … … Aleksander Devosges Cuber Historia zabytkiem pisana … … … … … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … … … Geschichte, die mit dem Denkmal geschrieben wurde (Zusammenfassung) … … Elżbieta Romanowska Przyroda głogóweckiej Ziemi … … … … … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … … … Natur der Oberglogauer Erde (Zusammenfassung) … … … . . . . . . . . . . . . . . … … … … … Dominik Wawrzyniak, Ilona Więckowska Krajobraz kulturalnych wydarzeń … … … . . . . . . . . . . . . . . . . … … … … … Landschaft kultureller Ereignisse (Zusammenfassung) … … … … … … . . . . . . . . . . … … Plan Gminy ALEKSANDRA DERK ACZ, ŁUK ASZ SZAŁA, MAREK SZAŁA Aleksandra Derkacz, Łukasz Szała, Marek Szała Z przeszłości miasta Nazwa miasta Głogówek. Jego nietuzinkowy portret tworzą wyjątkowe miejsce, gdzie zmienne koleje losu spisały specyficzną, lecz interesującą historię. Niewielkie miasto splata ze sobą niezwykłe przygody. Dzisiejszy Głogówek przez wieki zmieniał swoją nazwę w zależności od tego, jak w ciągu dziejów przesuwały się granice i wpływy polityczne władców tej części Śląska. Miasto w starych polskich dokumentach widnieje jako Mały Głogów lub Górny Głogów, źródła czeskie wymieniają Horny Hlohov a niemieckie Klein Glogau lub Ober-Glogau czy nawet Kraut Glogau, od uprawianej tu podobno niegdyś kapusty. W średniowiecznych źródłach pojawiają się także łacińskie nazwy, takie jak Minor Glogovia czy Superior Glogovia. Po wojnie miasto było złośliwie nazywane „Małym Berlinem”. Pierwszy tego sformułowania użył cesarz Wilhelm II, urzeczony pięknem miasta podczas wizyty w roku 1892. Górnośląski Głogówek często bywa mylony z Dolnośląskim Głogowem. W rzeczywistości obie miejscowości nie mają ze sobą wiele wspólnego, poza podobną nazwą i epizodem z XV wieku, kiedy to Henryk IX Starszy, pan Głogowa, wystąpił o prawa do Głogówka (przyznane mu zresztą przez ■ Panorama Głogówka na jednym z najstarszych rysunków- XVI w. ■ Głogówecki Tymf. Kiedy w Głogówku przebywał Jan Kazimierz powstała w mieście mennica, w której bito monetę z królewską podobizną. Monetę nazwano Tymfem, od nazwiska dzierżawcy mennic koronnych - Andrzeja Tymfa. Monety nie odznaczały się dużą dbałością o jakość i były produkowane w ogromnych ilościach, często z błędami w nazwach. Stąd wzieło się powiedzenie „Dobry żart tymfa wart”. ■ Kościół oo. Franciszkanów pw. św. Franciszka z Asyżu 6 Z PRZESZŁOŚCI MIASTA czeskiego Króla Wacława IV w Prima Aprilis, 1 kwietnia 1418). W istocie Głogówek nazwę swą zawdzięcza rosnącym niegdyś w jego okolicach krzewom głogu, rośliny używanej w medycynie do leczenia chorób serca. Pierwsi mieszkańcy Dogodne warunki naturalne i sąsiedztwo Bramy Morawskiej spowodowały, że osadnictwo na tych terenach rozwijało się prawdopodobnie już w okresie środkowego paleolitu (100 - 40 tys. lat p.n.e.). W obszarze gminy Głogówek rozmieszczone są stanowiska archeologiczne, które potwierdzają obecność osadników na naszych ziemiach już w epoce brązu. Największe stanowiska archeologiczne znajdują się w Głogówku, Mochowie, Głogowcu oraz Dzierżysławicach. Odnalezione cmentarzyska kultury łużyckiej dają pogląd na obrządek pogrzebowy oraz umożliwiają rekonstrukcję zagadnień społecznych. Bowiem w odkrytych grobach z epoki brązu wraz ze szczątkami kostnymi znaleziono narzędzia, broń, ozdoby oraz naczynia z jedzeniem. Według swych pierwotnych wierzeń Prasłowianie odprawiali rytuały związane z pochówkiem w celu zapewnienia bytu zmarłym członkom rodu w innym świecie. ■ W historii Głogówka zapisał się również znany wszystkim autor średniowiecznej literatury – Mikołaj z Koźla (ok. 1390 – 1423). W Głogówku spędził część swego życia, przebywając tu w pierwszej połowie XV w., kształcąc się w szkole prowadzonej przez głogóweckich franciszkanów. Świadectwem wysokiego poziomu wiedzy Mikołaja z Koźla stał się jego diariusz, napisany w latach 1414-1417. Pisany był w każdym miejscu, w którym przebywał autor, także w Głogówku. Zawiera on 151 kart, spisujących najróżniejsze dziedziny życia, miedzy innymi: modlitwy, rozprawy teologiczne, medyczne, legendy, zagadki oraz pieśni. Wśród spisanych zapisów nutowych należałoby by wymienić pieśń z wielogłosową ewangelią o Marii i Marcie – „hoc et pulchrum evangelium” czy pieśń świecką „Chcy na pannu żałować” z 1417 r. napisaną w języku polskim. Stwierdzić można, iż twórczość Mikołaja, zapoczątkowana w średniowieczu, rozpoczęła tradycje muzyczne w Głogówku. Trzy sierpy i kiście winogrona Pierwsza wzmianka o osadzie widniejącej pod nazwą Glogov pojawia się w jednym z dokumentów biskupich 7 ALEKSANDRA DERK ACZ, ŁUK ASZ SZAŁA, MAREK SZAŁA ■ W 1989 r. odbyła się w głogóweckim klasztorze kapituła krakowskiej prowincji franciszkańskiej, mającej na celu przyszłość minoryckiego zakonu. w roku 1226. Akt lokacji miasta natomiast przypada na drugą połowę XIII wieku. Wtedy miasto posiada już dwa kościoły, plac targowy oraz drewnianą zabudowę mieszkalną otoczoną wałami. Założycielami grodu byli członkowie rodziny Larischów i to prawdopodobnie od ich herbu pochodzi ten, którym posługuje się obecnie miasto. Roślinno-rolniczy głogówecki herb ma kształt trzech sierpów, pośród których występują trzy kiście winogron. Domniemywać można, że miejscowe godło jest pochodną zamiłowania mieszkańców tych okolic do uprawy winnej latorośli na słonecznych stokach doliny Osobłogi. Głogóweccy Bracia Mniejsi Z Głogówkiem ściśle związana jest historia ojców franciszkanów. Miasto powitało franciszkańskich minorytów już w 1264 roku, z pomocą księcia opolskiego Władysława. Wówczas powstał klasztor pw. św. Franciszka z Asyżu, a rozwój franciszkańskiego zakonu dokonywał się podobnie jak w pozostałych konwentach minoryckich. Bracia, utrzymując się z jałmużny, rozwijali swoją szeroką działalność, nie tyle w mieście, ile w pobliskich miejscowościach. Przez kolejne stulecia klasztor franciszkanów nie omieszkały dotknąć ciężkie momenty. 8 Z PRZESZŁOŚCI MIASTA Na dziejach głogóweckich minorytów odcisnęło się piętno życiowych wyborów Bolka V Husyty. Ten książe opolski urodził się około roku 1400. Kształcił się na uniwersytecie w Pradze, gdzie zapoznał z religijnymi poglądami reformatora Jana Husa. W 1424 roku otrzymał na własność od ojca (Bolesława IV Opolskiego) okręg Prudnicki oraz miasto Głogówek, które po roku obrał na swoją stolicę. Trzy lata później, pod nieobecność Bolka, do bram miasta docierają odziały husyckie, zdobywając je i plądrując. Bolko, chcąc uchronić swoje włości przed dalszym zniszczeniem, zgodził się na warunki najeźdźców. Zniósł fundację, ustanowioną przez Bolka IV względem głogóweckiej kolegiaty, przyjął nauki Husa oraz przystąpił do wrogich wojsk. W konsekwencji najazd husytów w 1428 roku spowodował wygnanie głogóweckiego duchowieństwa z miasta, w tym i zakonników. Czasy reformacji natomiast przeniknęły głęboko do klasztoru, czyniąc go w XVI wieku własnością luterańskich kaznodziei. Tymczasem, kiedy w Głogówku zaczynają panować Oppersdorffowie, minoryci powracają na swą placówkę, by z pomocą Georga III odbudować ponownie kościół i klasztor. Dalsze wieki to zarówno dobrobyt klasztoru sprzyjający franciszkanom, jak i klęski miasta, co wpływało negatywnie na zakon. Dodatkowo początek XIX wieku, a dokładnie rok 1810, przy- ■ Kopia cudownego obrazu Madonny z Dzieciątkiem w kościele oo. Paulinów w Mochowie. Obraz ufundowany został przez Władysława Opolczyka w 1384 r. Przed nim modlił się, przebywający w Głogówku w czasie najazdu szwedzkiego w 1655 r., król Jan Kazimierz wraz ze swą małżonką Ludwiką Marią Gonzagą. ■ Jan Kazimierz Waza. Został ugoszczony na zamku podczas potopu szwedzkiego przez hrabiego Franza Eusebiusa Oppersdorffa. Gest hrabiego wynikał z zażyłości rodu Oppersdorffów z Wazami, ponieważ w czasie wojny 30-letniej król Władysław IV udzielił schronienia Oppersdorffom na Wawelu. 9 ALEKSANDRA DERK ACZ, ŁUK ASZ SZAŁA, MAREK SZAŁA ■ Kościół WNMP w Racławicach Śląskich. W XVI w. w Racławicach dominował protestantyzm. Za sprawą rodziny Oppersdorfów, właścicieli również tej wsi, wiek XVII stał już pod znakiem katolicyzmu. W 1661 r. z polecenia Franza Eusebiusa Oppersdorffa sprowadzono do Racławic Śląskich pierwszego proboszcza. nosi sekularyzację. Wśród wielu zniesionych śląskich klasztorów znalazł się także i głogówecki. Rok później ostatni zakonnicy opuszczają miasto, które było ich domem przez prawie sześć wieków. W 1945 roku, po 135 latach, franciszkanie powracają do Głogówka po najdłuższej, jak do tej pory, przerwie, zamieszkując w jednym skrzydle klasztoru. Lata powojenne postawiły przed franciszkanami niełatwe zadanie, ponieważ życie zakonne należało tu zbudować od podstaw. Bracia rozpoczęli prace przy dwóch kościołach, obejmując tym samym administrację parafii w 1946 roku, a prowadząc ją do roku 1992. W latach 1948-52 mieściło się w klasztorze niższe seminarium duchowne, rozwiązane przez władze komunistyczne. W roku 1963 erygowano ponownie głogówecki klasztor i ustanowiono wspólnotę zakonną. W latach 80-tych całość klasztoru franciszkanów stała się na powrót własnością zakonników. Od 1996 r. mieści się w klasztorze prenowicjat, czyli wstępny etap formacji zakonnej. Poprzez szereg podejmowanych prac i inicjatyw kulturalnych, społecznych, lecz przede wszystkim religijnych, franciszkanie zjednali sobie sympatię mieszkańców, wpisując się w kulturalno-konfesyjną mozaikę miasta. 10 Z PRZESZŁOŚCI MIASTA Bracia paulini Dzieje klasztoru ojców paulinów w Mochowie ściśle związane są z księciem Władysławem Opolczykiem. Klasztor w Mochowie Paulinach był bowiem drugą fundacją księcia po Jasnej Górze, a dokumentem fundacyjnym z 20 stycznia 1388 r. ustanowił paulinów właścicielami ziem w okolicy rzeki Osobłogi oraz klasztoru pw. Św. Trójcy. Początkowo w XIII wieku, na „łąkach Marii Panny” stała jedynie drewniana kapliczka. Z czasem został wybudowany kościół i klasztor, który stał się domem pierwszej paulińskiej wspólnoty oraz cudownego obrazu Marii z Dzieciątkiem. Klasztor został zniszczony w 1428 roku podczas najazdu husytów, natomiast zostaje odbudowany na nowo przez częstochowskich współbraci w 1578 roku. Po wielu latach istnienia zostaje rozwiązany podczas sekularyzacji, w roku 1813. Natomiast w pierwszej połowie XIX wieku roku hrabia Oppersdorff ratuje obiekt, dokonuje remontów oraz podarowuje go diecezji. Klasztor zostaje również prawnie użytkowany przez siostry boromeuszki, które urządzają tu szpital i prowadzą prace charytatywne. W 1972 roku paulini przejmują parafię w Mochowie, która wcześniej należała do Wierzchu, zaś siostry boromeuszki opuszczają klasztor w 1998 roku. ■ Kamienna renesansowa chrzcielnica. Wyryty na niej napis mówi, że ufundował ją w 1558 r. Marcin Saita, polski propagator protestantyzmu. ■ Synagoga w 1930 r. Widok na ścianę wschodnią. Architektura budynku powstałego w 1864 r. zaprojektowana została przez urodzonego w Głogówku wiedeńskiego architekta Wilhelma Frankela. 11 ALEKSANDRA DERK ACZ, ŁUK ASZ SZAŁA, MAREK SZAŁA Inne wyznania Protestantyzm dotarł do Głogówka w XVI wieku, w wyniku objęcia naszych ziem przez Jerzego Hohenzollerna, który był gorliwym wyznawcą nauki Lutra. W roku 1553 księstwo opolsko-raciborskie zostało oddane w zarząd królowej węgierskiej Izabeli Jagiellonki. Będąc katoliczką nie czyniła trudności innowiercom. Zezwoliła głogóweckim protestantom na zbudowanie kościoła ewangelickiego, powoływanie pastorów oraz założenie szkoły. Pierwsze wzmianki o głogóweckiej gminie żydowskiej pochodzą z XVI wieku, a dokładniej z 1543 roku. Wówczas zagrożono miejscowym Żydom, że zostaną wygnani z miasta, co miało miejsce w czasach zarazy, w latach 1631-1633. Wtedy też udali się oni do pobliskiej Białej Prudnickiej, by znów móc wrócić do Głogówka. Pomimo niewielkiej liczby założyli tu małą gminę żydowską, zapewne w połowie XVIII wieku. Ze spisu ludności, z 1858 roku wynika, iż połowie XIX wieku było w Głogówku 158 Żydów. Z ich inicjatywy, w roku 1864 zbudowana zostaje synagoga, o dość interesującej architekturze. W latach 30-tych XX wieku budynek został gruntownie przebudowany. Głogówecka synagoga przestała spełniać swoje przeznaczenie po dojściu Hitlera do władzy. Podczas nocy kryształowej w 1938 roku hitlerowskie bojówki spaliły ją. Miejscowi Żydzi, zdając sobie sprawę z grożącego im nie- ■ Komunalny cmentarz żydowski zamknięty w 1958 r. Większość grobowców pochodzi z XIX w. ■ Dzwon ordynacki, nazywany Dzwonem Ósmej Godziny. Znalazł się w Głogówku dzięki Georgowi III Oppersdorffowi w 1649 r. Dźwięki dzwonu rozbrzmiewały przez trzy wieki, do czasów II wojny światowej. Po wojnie został odnaleziony w Niemczech. Powrócił do Głogówka 6 czerwca 2001 r. i ponownie zawisł w kościele klasztornym. 12 Z PRZESZŁOŚCI MIASTA ■ Majorat głogówecki pozostawał w rękach właścicieli z rodu Oppersdorffów. Po śmierci Franza Eusebiusa II Głogówek przechodzi w posiadanie morawskiej linii rodu. Bezpotomność ordynatów tej linii powoduje przekazanie miasta w 1781 r. czeskiej linii Oppersdorffów. ■ Sklepienie biblioteki zamkowej, założonej przez Georga III Oppersdorffa. Poszczególne pola sklepienia zdobią sztukaterie zawierające 24 łacińskie paradoksy zaczerpnięte z ksiąg Nowego Testamentu. Odnoszą się do określonych dziedzin wiedzy zgromadzonej w księgach rozmieszczonych na ścianach przestronnej biblioteki. Zbiory Oppersdorffów uchodziły za jedne z najbogatszych w tej części Śląska. Około 13 tys. woluminów zostało w czasie ostatniej wojny uratowanych. Zdeponowano je w Bibliotece Śląskiej w Katowicach. ■ Pałacyk w Kazimierzu z XVI w. Należał w XVII stuleciu do rodziny Oppersdorffów. Natomiast w XIX w. stał się własnością probostwa (zwanego Damasko) należącego do rodu von Prittwitz. 13 ALEKSANDRA DERK ACZ, ŁUK ASZ SZAŁA, MAREK SZAŁA ■ Baszta. Pełniła niegdyś rolę miejskiej strażnicy. Jak głosi legenda, wieża basztowa została ufundowana z pieniędzy pewnej zamożnej mieszkanki Kierpnia, która zachodząc w ciążę przed ślubem, urodziła dziecko, po czym je zamordowała i rzuciła świniom na pożarcie. Zbrodnia wyszła na jaw. Kobieta była pierwszym więźniem, który zginął przykuty łańcuchami do murów baszty, a jej duch w postaci białej damy ponoć straszy do dziś. 14 Z PRZESZŁOŚCI MIASTA ■ Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła w Głogówku. 15 ALEKSANDRA DERK ACZ, ŁUK ASZ SZAŁA, MAREK SZAŁA ■ ■ Kościół pw. św. Jadwigi w Szonowie. Pierwsze Wśród wielu licznych fundacji Georga III Oppersdorffa znalazł się sławny Domek Loretański ufundowany w 1630 r., znajdujący się w kościele oo. Franciszkanów w Głogówku. wzmianki o kościele pochodzą z 1335 r. ■ Oberglogauer Wochenblatt. W latach 1845-1847 ■ Kamienna tablica z łacińskim tekstem metalowych liter w kościele św. Franciszka w Głogówku. Za tablicą spoczywają w urnach serca małżonek hrabiego Georga III Oppersdorffa: hrabiny Benigmy von Promnitz i Estery Barbary von Meggau. raz w tygodniu ukazywało się pierwsze głogóweckie czasopismo. Czterostronicowa gazeta zawierała informacje z życia społeczno-kulturalnego, ogłoszenia oraz terminarze. Jego kontynuacją był „OberGlogauer Stadtblatt”. 16 Z PRZESZŁOŚCI MIASTA bezpieczeństwa porzucili swoje głogóweckie domy. Historyczną pamiątką po nich jest cmentarz żydowski, którego pozostałości znajdują się w Olszynce. Cmentarz, dziś już bardzo zniszczony, mieści kilkadziesiąt płyt grobowych. Po II wojnie światowej nie odrodziła się już gmina żydowska, a budynek dawnej synagogi został gruntownie wyremontowany oraz przebudowany z przeznaczeniem na magazyn. Dzisiaj w dawnych murach synagogi znajdują się lokale mieszkalne. Ród Oppersdorffów Głogówek swój obecny kształt zarówno na płaszczyźnie architektonicznej jak i kulturowej zawdzięcza rodzinie Oppersdorffów, wywodzącej się z hrabstwa Tierstein w Szwajcarii. Ówczesne przetasowania wśród wyższych sfer spowodowały, iż mało znane rody zaczęły zajmować miejsca starej arystokracji. Jednym z nich był ród Oppersdorffów. Przedstawiciele rodziny, wcześniej znanej jako Ebersdorf, pojawili się na Śląsku w XV wieku. Głogówek stał się ich własnością w 1595 roku. Pierwszym ordynatem zamku w Głogówku był marszałek i baron Hans von Oppersdorff, uczestnik wielu wypraw wojennych. W wyniku ożenku z Christie von Zedlitz, córką ówczesnego właściciela głogóweckiego zamku, baron zebrał głogóweckie dobra wraz z Koźlem. Ze względu na brak potomstwa, ■ Pieniądze zastępcze (Notgeld) wydane przez magistrat Głogówka w 1921 r. Wykorzystywane jako forma walki propagandowej w okresie plebiscytowym. ■ W 1929 r. odsłonięty został pomnik poświęcony poległym w czasie I wojny światowej mieszkańcom Głogówka. 17 ALEKSANDRA DERK ACZ, ŁUK ASZ SZAŁA, MAREK SZAŁA majątek Hansa odziedziczył jego bratanek, Georg II. Dzięki jego staraniom powstało w mieście wiele urządzeń użyteczności publicznej, w tym wieża wodna z 1597 roku, która zgodnie z legendą miała zostać zbudowana według projektów Mikołaja Kopernika. Z kolei potomstwo Georga II rozpoczyna trzecią linię rodu Oppersdorffów, a jego przedstawiciele z czasem stają się prawowitymi właścicielami Głogówka. Z racji, iż ród Oppersdorffów wyznawał wiarę katolicką, nowi właściciele Głogówka rozpoczęli walkę z protestantami. Zaraz po śmierci polskiego kaznodziei Saity, zwolennika nauki Lutra, Hans Oppersdorff powołał na dziekana głogóweckiej kolegiaty katolickiego duchownego oraz samą kolegiatę restytuował. Od tego momentu zabroniono korzystania protestantom z kolegiaty, jak również z opuszczonego w 1565 roku kościoła franciszkańskiego. W tej sytuacji byli zmuszeni odprawiać swoje nabożeństwa w domach prywatnych. Kolejnym krokiem w walce przeciw wyznawcom luteranizmu było powołanie rady miejskiej, złożonej wyłącznie z katolików, mimo iż 75% mieszkańców Głogówka było protestantami. Rada miała nie dopuszczać niekatolików do obywatelstwa miejskiego, mistrzostwa cechowego oraz do korzystania z przywileju piwowarskiego. Zezwolono jednak protestantom wybrać 8-osobową komisję, która miała prawo reprezentować ich w ratuszu i na zamku. ■ W 1802 roku założono w Głogówku katolickie seminarium nauczycielskie. W latach 1818-1872 mieściło się ono w obecnym klasztorze oo. Franciszkanów, a od roku 1872 w budynku dzisiejszego Zespołu Szkół. Seminarium zlikwidowano w roku 1925. Jednym z absolwentów seminarium był Karol Miarka, organizator wielu polskich organizacji społecznych i gospodarczych na Górnym Śląsku, które sprzeciwiały się germanizacji. ■ Zamek na początku XX w. Widok na bramę zamkową. ■ Budynek głogóweckiej poczty w XIX w. 18 Z PRZESZŁOŚCI MIASTA ■ Kapliczka w Nowych Kotkowicach. Dzwon, znajdujący się w kapliczce poświęcony został w 1921 r. i od tego momentu co roku dzwonił nawołując mieszkańców na nabożeństwa majowe. Obecnie służy jedynie jako „dzwon zmarłych”. 19 ALEKSANDRA DERK ACZ, ŁUK ASZ SZAŁA, MAREK SZAŁA Cały majątek Georga II odziedziczył najmłodszy jego syn – Rudolf. Będąc nieletnim (odziedziczył Głogówek w wieku 10 lat), pozostawał pod opieką najstarszego brata – Georga III, który według zamysłu ojca miał zostać duchownym. Jednak losy zamku i jego dziedziców potoczyły się zupełnie inaczej. Zaraz po zyskaniu pełnoletniości Rudolf w dziwnych okolicznościach sprzedał wszystkie dobra najstarszemu bratu, po czym wkrótce umarł w wieku 23 lat. Odkupienie od brata Rudolfa całego głogóweckiego dominium wyszło miastu na dobre. Hans Georg III Oppersdorff (1588-1651) okazał się najwybitniejszym przedstawicielem rodu. Za jego panowania(1617-1651) rozbudowano głogówecki zamek do dzisiejszych rozmiarów, powstała biblioteka i drukarnia, w której wydrukowano między innymi przewodnik po domku loretańskim czy „Podręcznik dobrej śmierci”. W tym czasie Głogówek został przekształcony w majorat (czyli majątek, który może być dziedziczony przez najstarszego syna) a Hans Georg III został jego pierwszym ordynatem. Wybitny Oppersdorff zasłynął również wielodzietnymi małżeństwami. Dziesięcioro potomstwa pozostawił z pierwszego małżeństwa z Benigną Polyxeną von Promnitz. Z drugą żoną, Barbarą Esther Reichsgraf von Maggau miał pięcioro dzieci. Po jej śmierci 60-letni ordynat ożenił się po raz trzeci z Marią Elżbietą von Pötting. ■ Oberża, w której wedle miejscowych legend miód pili panowie Kmicic oraz Zagłoba nad smutnym losem ojczyzny deliberując. ■ Na posiedzeniu Rady Miejskiej w 1908 r. radni wyrażają zgodę na budowę budynku sądu rejonowego (Amtsgericht). ■ Kościół cmentarny pw. Krzyża św. Zbudowany został w 1705 r. z fundacji głogóweckiej mieszczki - Anny Pietruszki z Oraczy. 20 Z PRZESZŁOŚCI MIASTA ■ Panorama Głogówka. ■ Drewniany kościółek w Rzepczech pw. św. Jakuba Starszego, wzmiankowany w XV w. 21 ALEKSANDRA DERK ACZ, ŁUK ASZ SZAŁA, MAREK SZAŁA Za panowania Georga III, silnie zakorzeniona w Głogówku kontrreformacja stała się manifestem orientacji katolickiej głogóweckich Oppersdorffów. Będąc żarliwym katolikiem, wykształconym przez jezuitów, był sprawcą pogorszenia się sytuacji protestantów. Wtenczas ostatecznie zburzona została świątynia, a duchowni ewangeliccy mieli w ciągu 3 tygodni opuścić miasto. Głogówek znowu przez kolejne wieki stał się silnym ośrodkiem katolicyzmu. Głogówecki mecenas sztuki, pisarz i aktor w wyjątkowy sposób zamanifestował swoje odejście. Po śmierci, zgodnie ze swoją prośbą, niesiony podczas pogrzebu na desce przez najbiedniejszych obywateli miasta zostaje pochowany w stroju żebraka pod głównym ołtarzem kościoła parafialnego. Kolejnym ordynatem ziemi głogóweckiej zostaje syn Georga III - Franz Eusebius Oppersdorff. W czasie „potopu szwedzkiego”, daje schronienie królowi Polski – Janowi Kazimierzowi oraz Marii Ludwice. Gości ich wraz z całym dworem na zamku w 1655 roku. Wówczas małe i urokliwe miasteczko przez dwa miesiące było „stolicą Polski”, choć na uchodźstwie. Ziemie Głogóweckie pozostały własnością rodu Oppersdorffów przez wiele pokoleń i gdy jedna linia rodu wymierała, jej majątek przechodził do rąk kolejnej. Oficjalnie przestali zarządzać miastem w 1808 roku. ■ Straż pożarna w Biedrzychowicach na przedwojennej pocztówce. ■ Kaplica na głogóweckim cmentarzu. 22 Z PRZESZŁOŚCI MIASTA ■ Racławicki most kolejowy nad Osobłogą oddany do użytku w 1905 r. Dziś uznawany jest za skarb architektury kolejowej dawnego Śląska. Z X głogóweckim ordynatem – Hansem Georgiem Oppersdorffem związane są lata plebiscytowe. Zamężny z Dorotą Radziwiłłówną związał się rodzinnie z Polakami. Opowiedział się również za przyłączeniem Głogówka w granice Polski. Tym samym rozbudził wobec swej rodziny antypolskie nastroje, które w tym okresie szerzyły się w Głogówku. Ostatnim, XI ordynatem Głogówka był Wilhelm Karl Hans Oppersdorff, który wraz z rodziną opuścił zamek w 1945 roku, uchodząc przed radziecką ofensywą w głąb Niemiec. jenne starały się zaleczyć wojenne rany, mijając pod znakiem licznych prac remontowych, usuwaniu szkód. Głogówek w miarę upływu czasu, pozbawiony jakichkolwiek władz administracyjnych, zaczyna się zmieniać i zaludniać. Do miasta napływają autochtoni, jeńcy wojenni, powracający z Rzeszy Polacy. Przybywają także repatrianci zza Buga (m.in. do Szonowa czy Racławic Śląskich – miejscowości leżących w okolicach Głogówka) wraz z całym dobytkiem. Zajmują gospodarstwa pozostawione przez wysiedlonych na Zachód Niemców. Powojenne migracje różnicują Głogówek i okolice pod względem społecznym oraz kulturowym, ubogacając tym samym głogówecką gminę. Powojenne losy miasta Druga wojna światowa zaskoczyła Głogówek dopiero w 1945 roku, poczynając dotkliwe straty. Lata powo23 ZUSAMMENFASSUNG skaner sind, unterstützt von dem Oppelner Herzog Wladislaus, seit 1264 in Oberglogau ansässig. Die religiöse Geschichte der Stadt wird seit 1388 durch das Paulinerkloster im naheliegenden Mochau bereichert, in dem das Bild der Muttergottes aus Tschenstochau verborgen wurde. Der Protestantismus gelangte im 16. Jh. nach Oberglogau, und dank der ungarischen Königin Isabella Jagiellonica wurde hier eine evangelische Kirche erbaut. Die jüdische Gemeinde bildete sich wahrscheinlich in der Mitte des 18. Jhs. Auf ihre Initiative hin wurde 1864 die Synagoge erbaut. Als Erinnerung an die diese Gemeinde ist bis heute der jüdische Friedhof erhalten geblieben, der sich in der Waldanlage „Olszynka“ befindet. Sein heutiges architektonisches wie kulturelles Antlitz verdankt Oberglogau der Herrschaft des Adelsgeschlechtes der Oppersdorffer, die aus der Grafschaft Tierstein aus der Schweiz stammen. Eine neue Stammeslinie dieses Geschlechts entstand nach Ankunft seiner Vertreter in Schlesien und Erwerb des Dorfes Oppersdorff zu Beginn des 15. Jhs. Zahlreiche Zugehörige dieses Adelsgeschlechtes stifteten künstlerische Werke, die noch heute das Antlitz der Stadt prägen; federführend war jedoch Georg III. Oppersdorff. Die Oberglogauer Oppersdorffer unterstützten als Katholiken die Gegenreformation. Wilhelm Karl Hans Oppersdorff, der elfte und sogleich letzte Majoratsherr, verließ mit der Familie 1945 das Schloss, um vor der russischen Offensive zu fliehen. Nach dem 2. Weltkrieg veränderte sich die Stadt beachtlich. Die durch den Krieg verursachten Bevölkerungsverschiebungen bereicherten die gesamte Oberglogauer Gemeinde sozial und kulturell. Aleksandra Derkacz, Łukasz Szała, Marek Szała Aus der Vergangenheit der Stadt Oberglogau ist eine einzigartige Stätte, in der sich historische Wechselfälle zu einer spezifischen und interessanten Geschichte kristallisieren. Die Kleinstadt durchlebte viele Umbrüche und änderte mehrfach ihren Namen aufgrund politischer und territorialer Verschiebungen in diesem Teil Schlesiens. In den mittelalterlichen Quellen sind die Namen Mały Głogów, Horni Hlohov, Klein Glogau oder Superior Glogovia zu finden. Die Stadt verdankt diese Bezeichnungen dem Weißdorn, der in der polnischen Sprache „głóg” heißt. Die Pflanze, die in der Medizin gegen Herzkrankheiten angewendet wird, wuchs früher häufig im Umkreis von Oberglogau. Vorteilhafte Umweltbedingungen und die Nähe der Mährischen Pforte führten dazu, dass das Gebiet wahrscheinlich schon im mittleren Paläolithikum (100 - 40 Tausend Jahre v. Chr.) besiedelt wurde. Erstmal erwähnt wird der Ort unter dem Namen Glogov in einem bischöflichen Dokument aus dem Jahr 1226. In der zweiten Hälfte des 13. Jahrhunderts besaß die Stadt schon, durch Dämme geschützt, zwei Kirchen, einen Marktplatz und eine hölzerne Wohnhausbebauung. Die Gründer der Stadt waren Mitglieder der Familie Larisch, und höchstwahrscheinlich wurde das heutige Stadtwappen von ihrem Wappen abgeleitet. Das Wappen zeigt drei Sicheln, zwischen denen sich drei Büschel Weintrauben befinden. Die Geschichte des Franziskanerklosters ist eng mit der der Stadt verbunden. Die Franzi- 24 ZWYCZAJE I TRADYCJE GŁOGÓWK A Henryka Młynarska Zwyczaje i tradycje Głogówka Język Położenie geograficzne, typowo przygraniczne oraz procesy historyczne sprawiły, że ludność zamieszkała na tych terenach posługiwała się specyficznym językiem, archaicznym i bogatym w zapożyczenia czeskie i niemieckie. Po wojnie mozaikę językową wzbogaciła mowa nowych mieszkańców „przesiedleńców” ze wschodu. „Mowę śląską należy uznać za jedną z najbardziej archaicznych gwar polskich” (prof. Jan Miodek), gdyż zachowało się w niej wiele cech, które zanikły w języku ogólnym. Dialekt głogówecki ma wiele odmian lokalnych. W jednej wsi „godają”, w innej „rządzą”, nie należy się tym przejmować, bowiem ta różnorodność języka świadczy o jego bogactwie. W ramach edukacji regionalnej młodzież poznaje historię swojej małej ojczyzny, bierze udział w konkursach gawędziarskich, redaguje słowniczki, w których zapisuje słownictwo powoli wychodzące z użycia. Gwara z życia codziennego przeszła do mediów i literatury, przestała być czymś wstydliwym, stała się świadectwem tożsamości regionalnej. ■ Okładka Słowniczka Gwary PG nr 1 w Głogówku. 25 HENRYK A MŁYNARSK A Strój ludowy Ubiory noszone w końcu XIX w. i w pierwszych dziesiątkach lat XX w. ulegały licznym przemianom. Dzielono je na odzież codzienną (na beztyjdzień) i uroczystą (niedzielną), wykonaną z droższych i ozdobnych materiałów. Strój kobiety składał się z jupy (kaftanu) o rozkloszowanym kroju, z przodem zapinanym na haftki. Stójka przy szyi i mankiety na rękawach ozdobione były koronkowymi aplikacjami i naszywanymi guzikami. Na mazelonkę ze stanikiem (spódnicę) uszytą z tego samego materiału co jupka, nakładano fortuch, ten codzienny zwano zopauską. Głowę zakrywano szatką (chustką) z jedwabnymi frędzlami, zimą noszono ocieplaną barankiem. Ramiona opatulano plejtuchem, tuszkiem (kocem, pledem) tureckim albo tybetowym. Na nogi zakładano pończochy i czarne trzewiki sznurowane, oczywiście tylko od święta, bo na co dzień chodziło się w trepach albo boso. Uroczysty strój kobiety wyróżniał się zarówno gatunkiem, kolorem, wzornictwem i przeznaczeniem. Ważną rolę odgrywała biżuteria w postaci korali, broszek, krzyżyków, orynglów (kolczyków w kształcie koszyka, węża czy gruszki) oraz korale. Mieszkanki Głogówka i okolic czesały dawniej swe długie włosy „na gładko”, splatały w warkocze, zwijały w jeden lub dwa koki i umacniały harnadlami (spinkami). Strój męski składał się z płóciennej koszuli, galołtów (spodni) o zróżnicowanej ■ Mężczyźni z rodziny Kycia w Biedrzychowicach. Początek XX w. ■ Augusta Gocz po chłopsku 26 ZWYCZAJE I TRADYCJE GŁOGÓWK A formie, westy (kamizeli) granatowej lub czarnej, gejroka (surduta), a zimową porą ibercyjera (płaszcza) uszytego z grubej tkaniny wełnianej na watolinie i podszewce z aksamitnym kołnierzem. Na nogi zakładano buty z cholewami, a na głowie noszono czarne, filcowe kapelusze, zaś zimą czapki z baraniego futra. W XX wieku modne stały się cylindry, fraki, rękawiczki, ubiory te stały się powszechne i naśladowały wielkopańską modę. Na początku XX wieku datuje się masowe wychodźstwo za pracą, migracje do miast. To spowodowało, iż powoli przestawał obowiązywać śląski strój, nastała moda na przechodzenie z „chłopskiego” na „pański” ubiór. Na ulicach naszego miasta coraz rzadziej spotykamy ludzi ubranych w ludowy strój, podziwiamy go w czasie uroczystości dożynkowych, występów zespołów ludowych w zbiorach muzeum. Panie z głogóweckiego Koła Gospodyń Śląskich reprezentują nasz region w zmodyfikowanych, pięknych strojach, nawiązujących do archaicznej formy ubioru górnośląskiego. ( fotki nr 2,3 4-zbior. Gocz, wspoł.) ■ Augusta Gocz po pańsku pocz. XX w. Kuchnia Współczesne przemiany dokonujące się pod wpływem różnych czynników: demograficznych, kulturowych i socjologicznych zmieniają charakter kuchni śląskiej. Wzajemne przenikanie zwyczajów odbywa się m.in. drogą przenoszenia ich przez członków małżeństw miesza- ■ Śląski Tyjater - uczniowie w zmodyfikowanych głogóweckich strojach śląskich. 27 HENRYK A MŁYNARSK A ■ Potrawy z głogóweckiego wielkanocnego stołu. 28 ZWYCZAJE I TRADYCJE GŁOGÓWK A nych. Powoli zaciera się też różnica miedzy kuchnią miejską i wiejską. Jedynie w zestawieniach świątecznych potraw widzimy, że największy tradycjonalizm przekazywany z pokolenia na pokolenie zachowują rodziny mieszkające na wsi. Charakterystyczną cechą jest przestrzeganie kalendarza świąt i uroczystości rodzinnych. Specjalny jadłospis obowiązuje także w okresie zabaw odpustowych i kiermaszy. Panie domu w tygodniu przygotowują skromniejsze potrawy, w niedzielę zaś serwują : nudelzupę ( rosół), rolady z kluskami śląskimi polanymi pyszną zołzą (sosem) i koniecznie blaukraut (niebieską kapustę) oraz domowej roboty kompot. Na deser musi być szpajza (krem) cytrynowa bądź czekoladowa. Popołudniu rodzina spotyka się po to, by wypić kafej i (kawę) zjeść kołacz z makiem, serem czy jabłkiem. W głogóweckim menu mamy wiele smacznych potraw, takich, jak np.: smażone krupniołki, żymlołki, kartofle z maślanką, wodzionkę i tradycyjne „Śląskie Niebo”. Składa się na nie wędzonka wcześniej ugotowana z jarzynami, a potem przypieczona na patelni oraz buchty oblewane sosem budyniowym z dodatkiem suszonych owoców. Aż chciałoby się powiedzieć: „Niebo w gębie!” szość z nich związana jest z kalendarzem świąt kościelnych i zmianą pór roku. Są częścią kultury Górnego Śląska i stanowią cenną tradycję, przekazywaną z pokolenia na pokolenie. OKRES WIOSENNO- LETNI Wielki Tydzień Środa. To wyjątkowy dzień. Młodzież zapala ogniska, pochodnie i biega po polach, łąkach „goniąc Judasza”, którego dawniej przedstawiała kukła ze słomy. W każdej okolicznej wsi ten dzień nazywa się „żurową środą”, bo dawniej palono postny żur na znak końca postu. Czwartek. W tym dniu milkną w kościołach dzwony, a ministranci obchodzą wieś z „klekotkami”. W wielu rodzinach po uroczystej mszy świętej rodzina zasiada do wspólnej kolacji. Najmłodsze dzieci myją nogi dziadkowi albo tacie, za co otrzymują „coś” słodkiego, dawniej była to pomarańcza. Piątek. W tym dniu obowiązuje ścisły post. Rodziny razem z dziećmi modlą się w kościołach, potem nawiedzają Boży Grób, by pocałować figurę Chrystusa leżącą w Grobie. Całowanie „Ponbóczka”, to ważna chwila dla dzieci, które pamiętają, że w tym ciemnym zakątku znowu czeka na nie słodka niespodzianka, która spada z „nieba”. Tradycją jedyną w naszym regionie jest pasyjna procesja mężczyzn, niosących ulicami miasta rzeźbę, przedstawiającą Chrystusa upadającego pod ciężarem krzyża. Zwyczaje obrzędy rodzinne Śląskie zwyczaje i obrzędy doroczne praktykowane na ziemi głogóweckiej są bardzo bogate i urozmaicone. Więk29 HENRYK A MŁYNARSK A Czasami wielkanocne gniazdko znaleźć można w czasie rodzinnego spaceru. Poniedziałek. Zwany „lanym” jest naprawdę mokry, na pobliskich wsiach młodzież nie żałuje wody, którą leje się z wiader, butelek. O perfumach myślą tylko mali chłopcy, którzy tego dnia za polewanie zbierają kroszonki – malowane jajka, czekoladki, owoce. Wtorek. Tego dnia dziewczęta mszczą się na płci męskiej i w niejednej wsi biją czym się da tych, którzy nie żałowali wody na śmigusa - dyngusa. Majówki W każde niedzielne popołudnie majowe, mieszkańcy Głogówka mogą wziąć udział w nabożeństwie odprawianym na łonie natury. Rodzinne majówki odprawiane są w pobliskiej Olszynce, w kościółku na „Glinianej Górce”, koło Głogowca przy „ Dalnej Kapliczce” czy przed kapliczkami na Hellbergu i Oraczach. Te spotkania wypełniają majowe pieśni maryjne. Rolnicy pamiętają o procesjach krzyżowych wśród pól i modlitwie o dobre urodzaje. ■ Głogówecka monstrancja z XV w. niesiona w czasie procesji Boiżego Ciała. Sobota. Rankiem kończy się całonocne czuwanie modlitewne i rozpoczyna święcenie pokarmów wielkanocnych. Wieczorną porą u franciszkanów można powitać Zmartwychwstałego Chrystusa w czasie mszy rezurekcyjnej. Niektórzy zgodnie ze starym zwyczajem, radosnym „Alleluja!” witają Go rano w niedzielę. Niedziela. Początek wielkanocnego świętowania. W rodzinnym gronie maluchy czekają na przyjście „zajączka”. Ten zawsze obdarowuje je słodyczami. Boże Ciało Coroczna Msza Święta i procesja ulicami miasta, modlitwy przy udekorowanych ołtarzach, kolorowo zdobionych w tym dniu oknach. Poświęcone gałązki brzozy, zerwane w czasie procesji przynosi się do domu, by chroniły rodzinę cały rok. 30 ZWYCZAJE I TRADYCJE GŁOGÓWK A ■ Żywa szopka franciszkańska. OKRES JESIENNO-ZIMOWY Dożynki Adwent Gdy kończy się lato, rolnicy po zwiezieniu wszystkiego z pola dziękują Bogu za plony. Każda wieś, co roku organizuje swoje „żniwniołki”, zabawy, pochody w których biorą udział barwni przebierańcy. Zaczyna się czas biesiad, muzykowania i tańców. Grudniowy czas wyciszenia, dzieci każdego dnia otwierają słodkie okienko w kalendarzu adwentowym, modlą się w czasie roratnich nabożeństw, czekają na Mikołaja a przede wszystkim na Święta. Wigilia Odpusty i kiermasze organizuje każda miejscowość w dniu świętego patrona danej parafii. Co roku kultywuje się te zwyczaje, rodziny z zaproszonymi gośćmi uczestniczą w uroczystej Mszy Świętej, a zanim rozpocznie się ucztowanie przy stole, dzieci cieszą się z zakupów w „budach” pełnych kolorowych świecidełek. Święty Wieczór, to podobnie jak na całym Śląsku uroczysta kolacja w gronie rodziny. Mężczyźni z dziećmi ubierają żywą choinkę, kobiety pracują w kuchni, na stole siano, opłatek i Pismo Święte. O północy Pasterka, a po niej świętowanie przy suto zastawionym sto31 HENRYK A MŁYNARSK A le. Nie tylko, ale też podziwianie szopek, szczególnie tej żywej u braci prenowicjuszy. Ważne jest odwiedzanie rodziny, prezenty, „kolędowanie” sąsiedzkie i przygotowania do powitania Nowego Roku. Ostatki Karnawałowy okres zimowych balów, maskarad i kuligów rozpoczyna się w Święto Trzech Króli i kończy w środę popielcową. Czas mięsopustu w naszym regionie to organizowanie imprez, takich, jak: golonkowa, ostatki, śledzik, babski comber i tłusty czwartek. ■ Młodzi misyjni kolędnicy ze Szkoły Podstawowej nr 1. Obrzędy rodzinne Tak jak piyrwyj (dawniej) i dziś nie zaniechano świętowania okrągłych rocznic w gronie rodzinnym. Szczególnie uroczyście obchodzi się srebrne, złote i diamentowe gody rodziców i dziadków. Przeżyte półwiecze stanowi o zakończeniu ważnego etapu życia, jubileuszowe świętowanie „Abrahama”, to biesiada samych mężczyzn. Kobieta- Sara nie zawsze obchodzi 50 urodziny. Charakterystycznym obrzędem weselnym jest u nas polterabend, tłuczenie szkła w przeddzień ślubu, wysyłanie kołaczy z okazji komunii czy wesela. Trzydniowe modlitwy za zmarłego członka rodziny gromadzą wszystkich sąsiadów, czasami jeszcze w domu żałoby. ■ Młodzi misyjni kolędnicy ze Szkoły Podstawowej nr 1. 32 ZWYCZAJE I TRADYCJE GŁOGÓWK A W rodzinach wiejskich wiele starych zwyczajów przekazuje się młodym gospodarzom. Na przykład szkubanie pierza, kiszenie kapusty, świniobicie, malowanie kruszonek, andrzejkowe wróżenie i inne. Bogactwo obyczajów i obrzędów łączy ze sobą Ślązaków mieszkających na ziemi głogóweckiej. Sprawia, że wyróżniają się oni spośród innych nacji kulturowych i z tej odrębności są bardzo dumni. Jednocześnie zaś są otwarci, gościnni i serdeczni dla ludzi odwiedzających ten zakątek śląskiej ziemi. ■ Tradycją Polterabend jest zabawa w przebierańców i tłuczenie szkła. ■ Wszystkich Świętych. 33 ZUSAMMENFASSUNG werden. Die meisten sind eng mit dem Kirchenkalender und dem landwirtschaftlichen Jahreskreis verbunden. Sie sind ein Teil der Oberschlesischen Kultur und bilden eine kostbare Tradition, die von einer zu anderen Generation übermittelt wird. Unzweifelhaft gehört hierzu das „Judasjagen“ oder die Fußwaschung der Familienältesten am Gründonnerstag, das Küssen der Figur in der Kapelle des Heiligen Grabes, die Männerprozession mit der Jesusfigur am Karfreitag, das Suchen des Osterhasen oder die lebende Weihnachtskrippe am Franziskanerkloster, an der unter anderem ein Lama, ein Esel und Polnische Pferdchen mitwirken. Henryka Młynarska Oberglogauer Bräuche und Traditionen Sprache. Auf dem Oberglogauer Boden gibt es große sprachliche Unterschiede. Zahlreiche Eigennamen und der lokale Dialekt unterscheiden sich sogar zwischen den einzelnen Dörfern. Man sollte dies erfreut hinnehmen, da eben diese Verschiedenheit vom Reichtum der Sprache zeugt. Volkstracht. Die Kleidung, die am Ende des 19. Jhs. und in ersten Dekaden des 20. Jhs. getragen wurde, durchlief zahlreiche Änderungen. Im Allgemeinen unterschied man zwischen Alltags- und Festtagskleidung, die aus kostbaren und schmückenden Materialien hergestellt wurde. Familienbräuche. So wie früher werden auch heute noch Jubiläen im Familienkreis gefeiert. Zu den charakteristischen Hochzeitsbräuchen gehören der Polterabend und das Beschenken mit vorerwähntem Streuselkuchen bei Hochzeit oder Kommunion. Kultiviert wird auch das Federrupfen, Krautsäuern, Schweineschlachten oder Verzieren der Ostereier, das Wahrsagen am Andreastag und anderes Küche. Während der Woche bringen die Hausfrauen bescheidene Gerichte auf den Tisch, aber am Sonntag gibt es ein typisches Menü der Region: Nudelsuppe, Rouladen mit schlesischen Klößen, übergossen mit leckerer Soße und unbedingt mit Blaukraut. Zusätzlich gibt es ein Kompott und als Dessert eine Zitronen- oder Schokoladenspeise. Am Nachmittag trifft sich die Familie zum Kaffeetrinken, wobei sie die sogenannte „Golatsche“ genießen. Es ist ein gefüllter Streuselkuchen, der traditionell mit Mohn, Quark oder Apfel gefüllt wird. Bemerkenswert ist, dass bei den meisten Gerichten bis heute der Name einen deutschen Ursprung verrät. Der Reichtum an Bräuchen und Ritualen verbindet alle Schlesier, die auf dem Oberglogauer Gebiet ansässig sind und führt dazu, dass sie sich von anderen Kulturnationen unterscheiden - und darauf sehr stolz sind. Zugleich sind sie jedoch sehr offen, gastfreundlich und herzlich gegenüber Besuchern Schlesiens. Bräuche. Sehr reich und vielfältig sind die Schlesischen Bräuche und jährliche Rituale, die im Oberglogauer Gebiet betrieben 34 HISTORIA ZABYTKIEM PISANA Aleksander Devosges Cuber Historia zabytkiem pisana Ewolucja struktury społecznej jaka następuje na Śląsku w XII i XIII wieku, zróżnicowanie społeczne oraz uniwersalizm głoszony przez rosnący w znaczenie Kościół, wprowadzają nieznane dotychczas motywy artystyczne oraz osiągnięcia techniki i kultury materialnej. Systematyczny rozwój dokonuje się poprzez wprowadzanie nowego systemu prawnoadministracyjnego, które prowadzi do powstawania nowych, zakładanych często „na surowym korzeniu” miejscowości. Proces ten uwidocznia się także w okolicach dzisiejszego Głogówka, gdzie stopniowo następująca chrystianizacja sprowadza zakony cystersów i franciszkanów. Kilkusetletnia historia wojen, pożarów a także wielu przebudów stała się powodem dziś już nielicznie zachowanych zabytków tamtego czasu. Szczątki murów, przęsła sklepień czy wycinki detalu architektonicznego, pozwalają jednak odczytać świadectwa materialnej pozostałości czasów średniowiecza. To wtedy powstają prepozytury klasztoru lubiąskiego w Kazimierzu, Kierpniu i Pisarzowicach. Regulacja budowania kościołów ascetycznie prostych, głoszona przez opata cysterskiego św. Bernarda z Clairvaux, była bezspornie początkiem murowanej architektu- ■ Kościół w Kierpniu, dawna prepozytura klasztoru lubiąskiego. ry w regionie. Do dzisiaj zachował się typ sześciodzielnego sklepienia, jakie odnajdujemy w prezbiterium kościoła w Kierpniu, które jest bezpośrednim nawiązaniem do formuły wykorzystanej w cysterskich świątyniach w Trzebnicy i Henrykowie. Podobnego pochodzenia są także podpory w postaci podciętych służek w sklepieniu krzyżowym kościoła w Pisarzowicach. Stopniowo ewoluują także okoliczne wioski, a w XIII wieku po raz pierwszy wzmiankowane są kościoły w Twardawie, Wierzchu, Racławicach Śląskich, Naczęsławicach i Mochowie. 35 ALEKSANDER DEVOSGES CUBER ■ Pamiątką czasów reformacji są płyty nagrobne w kościołach w Klisinie i Pisarzowicach. ■ Fragment obrazu Georga Hofmanna Ukrzyżowanie (ok. 1603) z kościoła w Twardawie. ■ Fragment XVII-wiecznej sceny Zwiastowania w Racławicach Śląskich. 36 HISTORIA ZABYTKIEM PISANA W 1264 roku do Głogówka sprowadzeni zostają minoryci, gdzie zakładają klasztor. W tym okresie Głogówek obrany zostaje przez księcia opolskiego Bolesława I na drugą – po Opolu – rezydencję. Mniemać więc można, że miasto posiadało już wtedy twierdzę w postaci monumentalnej wieży z tzw. podzamczem i otoczone było wałami ziemnymi z fosą. Pod nieobecność Piasta władza sprawowana była w mieście przez wójta, urzędującego w wieży basztowej. W XIV wieku miasto otoczono wysokimi murami. Z fundacji księcia Henryka powstaje w miejscu XIII-wiecznej fary nowa, p.w. św. Bartłomieja, która w 1379 roku podniesiona zostaje do rangi kolegiaty. Do północnej ściany prezbiterium dostawiono na początku XV wieku kaplicę przykrytą sklepieniem sieciowym zwichrowanym o bogatym programie ikonograficznym zespołu wsporników i zworników piaskowcowych, których proweniencję formy można wprost wywieść z praskich dokonań Piotra Parlera. Niecałe dwieście lat później kaplica ta zostaje zaadaptowana na mauzoleum rodowe, gdzie do dzisiaj spoczywają złożone w trumnach ciała kolejnych Oppersdorffów. Miejsce to jest wyjątkowe ze względu na bogactwo form plastycznych i artystycznych zespołu rzeźbiarskiego, jakim jest nagrobek Hansa Georga, zwanego Georgiem III. Zamówiony w latach trzydziestych, jeszcze za życia hrabiego pomnik, powstawał w dwóch ■ W drugiej połowie XVI wieku Hans von Oppersdorff buduje w Głogówku nową rezydencję w duchu renesansu. ■ Do połowy XVII wieku Georg III rozbudował rodową siedzibę o tzw. zamek dolny. Reprezentacyjny portal przypisuje się Jacobo Schwabe i Salomonowi Steinhoff. 37 ALEKSANDER DEVOSGES CUBER ■ Fragment z rzeźbą Św. Jana Chrzciciela z dekoracji portalu zamkowego. 38 HISTORIA ZABYTKIEM PISANA etapach. Autorami realizacji byli - znany wrocławski rzeźbiarz Gregor Hahn oraz związany z dworem polskim Sebastiano Sala. Centralnie usytuowana figura leżącego Oppersdorfffa skomponowana została w typie posansovinowskim z gestem ręki wskazującym herb rodowy. Po bokach flankowana jest klęczącymi postaciami symbolizującymi Virtuti (męstwo) i Honori (prawość), bezpośrednio przywołując antyczne przedstawienia Herkulesa. Interpretacja ideowa nagrobka wskazuje Georga III jako pełnego cnót rycerza – protoplastę rodu. Pod kątem formalnym, monument stał się wspaniałym przykładem zespolenia koncepcji włoskiego renesansu i manieryzmu niderlandzkiego. ■ Ołtarz św. Antoniego w kościele św. Franciszka. ■ Jeszcze za życia Georg III ufundował sobie okazały nagrobek. Prace nad realizacją monumentu rozpoczął Gregor Hahn, a ukończył je Sebastiano Sala. ■ XVII-wieczna grupa Ukrzyżowania w kościele Podwyższenia św. Krzyża. 39 ALEKSANDER DEVOSGES CUBER XVI wiek ściśle rozgranicza dwie epoki w dziejach Głogówka. Wraz ze śmiercią ostatniego Piasta opolskiego, księcia Jana, Głogówek wraz z całym księstwem opolsko-raciborskim przechodzi pod bezpośrednią władzę Habsburgów. W rozwoju sztuki przełom następuje około połowy stulecia. Wtedy to pojawiają się pośrednie inspiracje sztuką Italii, następnie z Niderlandów, które stopniowo zastępują, mocno zakorzenione w tradycji, formy gotyku. Naczelny wpływ na charakterystykę treści i funkcji ideowych sztuki tego okresu wywarł spór konfesyjny. Luteranizm, odrzucając celebrację i teatralność liturgii, sprowadził obrządek do komentowania Pisma Św. i wspólnego śpiewania psalmów. Jednocześnie zniwelował podział świątyni na część kapłańską i przeznaczoną dla wiernych. Protestanci szanowali jednak dawne przyzwyczajenia, pozostawiając wszystkie niemal dawne ołtarze, świeczniki czy szaty liturgiczne. Pamiętano więc o przestrodze Martina Lutra – „jede Neuerung schadet bei dem Volke”. Nierzadko adaptowano wnętrza do nowego porządku, bądź budowano - najczęściej na obszarach wiejskich - całkowicie nowe kościoły, jak w Racławicach Śląskich, Twardawie i Wierzchu. Gdy w 1561 roku Głogówek zostaje wydzierżawiony tytułem zastawu, a w latach dziewięćdziesiątych nabyty na własność przez Oppersdorffów, następuje powolny proces rekatolizacji ■ Kościół parafialny św. Bartłomieja. Barokizację świątyni w latach 1775-1781 zlecił prałat Antoni Borek Johannowi Schubertowi i Frantzowi Antonemu Sebastiniemu. 40 HISTORIA ZABYTKIEM PISANA 41 ALEKSANDER DEVOSGES CUBER oraz fala przebudowy miasta. W czerwcu 1557 roku zawarł Hans (Johann) von Oppersdorff umowę o przebudowę zamku w Głogówku z Francesco Parrem, który średniowieczną wieżę mieszkalną przeobraził w trójskrzydłową rezydencję w stylu północnowłoskiego renesansu. Rozbudowę pałacu w XVII wieku kontynuowali jego potomkowie - Georg Maximilian, Georg III i Franz Eusebius. Z zachowanych przekazów wiemy, że znajdowało się w jego wnętrzu wiele reprezentacyjnych pomieszczeń, m.in. salon zdobiony w bogaty plafon, dwie galerie obrazów, reprezentacyjne sale: teatralna, muzyczna, balowa oraz słynąca z oryginalnego wystroju łaźnia – zwana Muschelbad. Najokazalsza z zamkowych kaplic poświęcona św. Karolowi Boromeuszowi, zwana srebrną, posiadała niespotykanie bogaty wystrój i wyposażenie. Założona na planie elipsy, posiadała wykonaną z czarnego i białego marmuru posadzkę. Jej ściany obite były czerwonym jedwabiem i adamaszkiem, natomiast mensę ołtarza głównego, jak i sprowadzone z Augsburga figury dwunastu apostołów, wykonano ze srebra. Ołtarz boczny zdobiły wykonane z bursztynu figury czternastu świętych, a całość zwieńczona była kopułą, której okna przyozdabiały witraże, ukazujące sceny z życia patrona kaplicy. Wymiar tej realizacji potęguje treść odpisu z 25 maja 1715 roku, którego autorami byli Franz Karl von Gaschin i prałat Franz Albrecht ■ Prezbiterium kościoła klasztornego z ołtarzem głównym, dziełem Josefa Luxa i Johanna Schuberta. ■ Barokowy ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem w kościele w Racławicach. 42 HISTORIA ZABYTKIEM PISANA Tentschin. Wymieniają oni inwentarz kaplicy w postaci dwudziestu siedmiu relikwii, w tym m.in. świętych Jakuba, Jerzego, Leopolda, Marcina z Tours, Apoloni, Pawła, Ignacego Loyoli oraz Franciszka Ksawerego. Restytuowany przez kontrreformację kult obrazów, świętych i patronów, uwidaczniają także kolejne fundacje: malowane epitafia Oppersdorffów, budowa Grobu Pańskiego oraz kaplic Matki Boskiej z Loreto i św. Antoniego u franciszkanów, a także, powstałe po połowie stulecia, barokowe kaplice św. Józefa i św. Kandydy w kościele parafialnym. Do tej ostatniej, pod koniec XVIII wieku, Franz Anton Sebesta, zwany Sebastinim, maluje „dziękczynny” obraz, na którym przedstawia cudowne ocalenie Głogówka podczas pożaru w 1765 roku. Nad płonącą zabudową panoramy miasta ukazana została święta patronka. Do realizacji morawskiego artysty oraz jego krajana Johanna Schuberta należy barokizacja wnętrz obu przyrynkowych świątyń. Morawianie czynni byli także przy pracach modernizacyjnych z 1608 roku w renesansowym ratuszu a także w wielu budynkach publicznych i prywatnych w Głogówku i okolicy. Pełne przeobrażeń formalnych czasy nowożytne wieńczy przeprowadzona w Racławicach Śląskich realizacja Michała Clementa, który w latach 1787-1789 zachowaną wieżę z XVI wieku wkomponowuje w nowy korpus miejscowej świątyni. ■ Przeprowadzona na początku XX wieku rozbudowa kościoła w Wierzchu zaowocowała zleceniem nowego wystroju ołtarzy, malowideł ściennych i witraży. 43 ALEKSANDER DEVOSGES CUBER go wg projektu Wilhelma Grapowa (1856) i synagogi, autorstwa Wilhelma Fränkel (1864) w Głogówku, budowy bądź przebudowy kościołów – często w stylu modnych w XIX wieku historyzmów – w Browińcu (1845), Szonowie (ok. 1850), Twardawie (2 poł. XIX w.), Wierzchu (1900-4) Mochowie (191011) czy Wróblinie. Świątynie te otrzymywały często nowy wystrój w duchu sztuki Nazareńczyków, a także form eklektycznych i secesyjnych. Ostatnie lata przyniosły zakrojone na szeroko skalę prace konserwatorskie i restauratorskie. Odnowiono malowidła kaplicy loretańskiej, do pełnej świetności przywrócono kościół i klasztor oo. Paulinów w Mochowie, wnętrze kaplicy Oppersdorffów. Trwają prace nad przywróceniem dawnego blasku polichromii w kościele św. Bartłomieja i wnętrz pałacu w Pisarzowicach. Po zniszczeniach wojennych wciąż modernizowane są wnętrza ratusza, wieża basztowa i budownictwo prywatne. Na opiekę oczekuje natomiast okazała rezydencja głogóweckich ordynatów oraz zamek Prittwitzów w Kazimierzu. Krajobraz zabytków ziemi głogóweckiej tworzony był na przestrzeni przeszło siedmiuset lat w sposób charakterystyczny dla całego Śląska. Transponowane formy i rozwiązania stylowe z modnych środowisk Pragi, Wrocławia, Krakowa i Wiednia, stanowią dziś bogactwo, o które dbają kolejne pokolenia mieszkańców. ■ Przebudowana w latach 1910-11 świątynia oo. Paulinów w Mochowie. ■ Po ostatniej wojnie modernizowano wnętrza wielu świątyń. W prezbiterium kościoła w Klisinie pracownia witraży Michała Cubera z Głogówka wykonała nowe witraże do projektów Pawła Szneli z Bytomia. Ostatnie dwa stulecia charakteryzuje rozwój budownictwa publicznego i mieszkaniowego. Zwracają niemniej uwagę fundacje kościoła ewangelickie44 ZUSAMMENFASSUNG Großen Einfluss auf Inhalt und Ideen der Kunst hatte der Konfessionsstreit an der Schwelle zur Neuzeit. Als 1561 Oberglogau als Pfand verpachtet und in den neunziger Jahren durch die Oppersdorffer erworben wurde, wurde die Stadt sukzessiv wieder katholisch. Dies spiegelte sich auch in der Stadtneugestaltung wider. Im Juni 1557 schloss Hans von Oppersdorff einen Vertrag mit Francesco Parra über den Umbau des Schlosses, bei dem der mittelalterliche Wohnturm in eine dreiflügelige Residenz im Stil der norditalienischen Renaissance umgestaltet wurde. Den Schlossausbau setzten im 17. Jh. Georg Maximilian, Georg III. und Franz Eusebius fort. Stiftungen setzten sich im Zuge der Gegenreformation dafür ein, den Kult um Heilige und Schutzheilige wieder aufleben zu lassen. Darunter war die Bemalung der Oppersdorffer Epitaphien, der Bau des Heiligen Grabes und der Loretto- und St. Antoniuskapelle bei den Franziskanern, aber auch die in der zweiten Hälfte des Jahrhunderts entstandenen Kapellen St. Joseph und St. Candida in der Pfarrkirche. Die Oberglogauer Denkmäler hatten über sieben Jahrhunderte hinweg für ganz Schlesien eine große Bedeutung. Transponierung der Form und stilistische Lösungen aus Prag, Breslau, Krakau und Wien sind heutzutage ein Vermögen, das die nächsten Generationen der Oberglogauer zu pflegen und schätzen wissen. Aleksander Devosges Cuber Geschichte, die mit dem Denkmal geschrieben wurde Die sich im 12. und 13. Jh. verändernde Sozialstruktur Schlesiens und der universelle Machtanspruch der Kirche führten neue künstlerische Motive, Errungenschaften der Technik und materialer Kultur ein. Systematische Entwicklung fand durch die Einführung eines neuen Recht- und Verwaltungssystems statt, durch das auch auf „grüner Wiese“ neue Ortschaften entstanden. Dieser Prozess wird auch in der Umgebung des heutigen Oberglogaus erkennbar, wo die Christianisierung Franziskaner- und Zisterziensermönche sich ansiedeln ließ. In dieser Zeit entstehen die Propsteien des Leubusser Klosters in folgenden Ortschaften: Kasimir, Kerpen und Schreibersdorf. Stufenweise entwickeln sich auch die naheliegenden Dörfer. Im 13. Jh. werden zum ersten Mal die Kirchen in Hartenau, Deutsch Müllmen, Deutsch Rasselwitz, Groß Nimsdorf und Mochau erwähnt. 1264 ließen sich in Oberglogau die Minoriten nieder und gründeten hier ein Kloster. In dieser Zeit wählte der Oppelner Herzog Boleslaus I. Oberglogau als seine zweite Residenzstadt neben Oppeln. Gestiftet vom Herzog Heinrich wird an Stelle der alten Pfarrei aus dem 13. Jh. eine neue St. Bartholomäus Kirche errichtet. Im Jahr 1379 erhält sie den Rang einer Stiftskirche. Nicht ganz zweihundert Jahre später wird die Kapelle als Nationalmausoleum genutzt, in dem sich heute das Grabmal von Georg III. von Oppersdorff befindet. 45 ELŻBIETA ROMANOWSK A ■ Alejka spacerowa w przyzamkowj części parku. Klimat miasta i okolicy cechuje przejściowość: wpływy oceaniczne są tu równie silne jak i kontynentalne. W okresie lata zdarzają się gwałtowne ulewy i burze. Przy długotrwałych opadach lub szybkich roztopach wody Osobłogi występują z brzegów. Wpływ na klimat Głogówka ma również sąsiedztwo Bramy Morawskiej. Wczesna i łagodna wiosna, ciepłe lato, długa jesień oraz ciepła stosunkowo zima, stwarzają najdogodniejsze w Polsce warunki do wegetacji roślin dziko rosnących i aklimatyzowanych. Na terenie gminy Głogówek brak jest jezior i większych zbiorników wodnych. Rzeka Osobłoga (wraz z prawobrzeżnym dopływem Młynówką) jest największym ciekiem wodnym terenu. Elżbieta Romanowska Przyroda głogóweckiej Ziemi Głogówek położony jest w południowym obszarze województwa opolskiego nad rzeką Osobłogą, która stanowi lewobrzeżny dopływ Odry. Miasto leży na skraju falistej równiny Płaskowyżu Głubczyckiego, na wysokości 210 m n.p.m. Równina od zachodu opadającą stromo krawędzią przechodzi w dolinę Osobłogi. Na północ i wschód teren miasta nieznacznie opada w kierunku Odry, przechodząc w Nizinę Śląską. Od południa łączy się przez Płaskowyż Głubczycki z Przedgórzem Sudeckim. 46 PRZYRODA GŁOGÓWECKIEJ ZIEMI Od początku XX wieku zasadniczym elementem krajobrazu współczesnej gminy Głogówek były pola uprawne z przewagą łanów pszenicy, jęczmienia, buraka cukrowego i roślin przemysłowych, a w dolinie Osobłogi - łąki i pastwiska. Lasy pozostały jedynie na niewielkich obszarach. W tej sytuacji znaczenia nabierają enklawy leśne wokół Głogówka, są to: las Leśnicki, las Bażantka (projektowany jako rezerwat leśny), las Olszynka, park przyzamkowy oraz małe zagajniki, rozsiane na zboczach doliny Osobłogi. Charakteryzują się dużą różnorodnością gatunkową, a są to głównie grądy i olsy, łęgów jest mało. Najbardziej interesującymi, chronionymi i rzadkimi gatunkami roślin występującymi w lasach gminy Głogówek są: pióropusznik strusi, mieczyk błotny, listeria jajowata, lilia złotogłów, pierwiosnka wyniosła, śnieżyczka przebiśnieg, marzanka wonna, konwalia majowa, kruszyna pospolita, i wężymord niski. Wśród bogatej flory licznie reprezentowany jest świat zwierzęcy. Spośród owadów na uwagę zasługują przede wszystkim gatunki ustawowo chronione: kozioróg dębosz, trzmiele, biegacze i tęczniki. Licznie występują płazy: grzebiuszka ziemna, ropuchy, żaby oraz ptaki: bocian biały, myszołów zwyczajny, kuropatwa polna, sierpówka, sowa pójdźka, krętogłów, wilga, szpak, kos, drozd śpiewak, pustułka, sikorki. Natomiast ssaki reprezentowane są przez nieliczne gatunki, a ciekawym i chronionym jest nietoperz gacek wielkouch. ■ Bluszcz oplatający pień drzewa. ■ Bluszcz porastający pień drzewa. ■ Lipy i graby w jesiennej szacie. 47 ELŻBIETA ROMANOWSK A ■ Park w zimowej szacie. Na szczególną uwagę i zainteresowanie zasługuje przyzamkowy Park Miejski – oaza przyrody w centrum miasta Głogówka. PARK MIEJSKI W GŁOGÓWKU Krótka historia głogóweckiego parku Historia parku miejskiego, zwanego w niektórych opracowaniach parkiem przyzamkowym lub przypałacowym, wiąże się nierozerwalnie z dziejami magnackiego rodu ordynatów Oppersdorfów. Park z trzema stawami powstał w drugiej połowie XVI wieku, założony przez pierwszego Oppersdorfa, a jego następcy rozbudowali nie tylko rezyden- ■ Park zimą. 48 PRZYRODA GŁOGÓWECKIEJ ZIEMI cję, ale dbali także o otoczenie zamku. Założyli również w pobliżu miasta zwierzyniec z bażantarnią oraz letni pałacyk w Głogowcu. Natomiast w obrębie fortyfikacji zamkowych początkowo istniał niewielki ogród, a niezależnie od tej formy na skarpie zamkowej i u jej podnóża, za murami obronnymi, powstał rozległy park z pawilonami, winnicami i stawem. W urbarium, czyli księdze powinności gruntowych poddanych wobec pana z roku 1635 czytamy, iż park jest przestrzenią wypoczynkowo-użytkową. Malownicze altanki, dróżki spacerowe, groty i wodotryski sąsiadowały z obiektami przynoszącymi ekonomiczne korzyści. Koszoną na polanach trawą karmiono dworskie krowy, a sady i winnice rodziły owoce, przeznaczone na pański stół. W stawach hodowano ryby, a ogród przyzamkowy służył jako psiarnia. Tam też usytuowano specjalne pomieszczenia do przechowywania lodu. W ówczesnych czasach było wiele takich charakterystycznych budowli w parkach i ogrodach przyzamkowych. Miedzioryt z 1785 roku przedstawia już rozległy ogród wraz z regularnie nasadzonymi drzewami, z pawilonami i altanami. W XIX wieku największe zasługi w rozbudowie parku i kompozycji zieleni wokół zamku położył IX ordynat Edward Jerzy Maria, a kontynuował jego wnuk. Korzystali oni prawdopodobnie z rad wytrawnego miłośnika sztuki parkowo-ogrodowej, księcia Puckler von Muskau. Park został wówczas skompo- ■ Platany na górnym tarasie parku. ■ Polana z syngieltonami. ■ Porosty proszkowate i glony na korze. 49 ELŻBIETA ROMANOWSK A ■ Staw w parku miejskim. 50 PRZYRODA GŁOGÓWECKIEJ ZIEMI nowany w panującym powszechnie stylu krajobrazowym i powstał w miejscu zlikwidowanych fortyfikacji zamkowych, a także dawnego ogrodu barokowego wraz ze stawem i winnicą. Prace związane z urządzaniem parku rozpoczęto prawdopodobnie około roku 1850, o czym świadczy wiek większości drzew: 140 – 150 lat. Drzewa te stanowią pierwotne nasadzenia parkowe, o które poszerzono teren parku. Wśród rosnących dotychczas drzew wytyczono naturalnie biegnące aleje. ■ Staw w zimowej szacie. Drzewostan Drzewostan Parku Miejskiego tworzy około 2500 dojrzałych drzew,. reprezentowanych przez 30 gatunków i odmian ozdobnych. Wiele spośród nich, to tak zwane drzewa okazałe lub cenne, które są pomnikami przyrody lub powinny być za takie uznane. Roślinność drzewiasta parku skomponowana jest zgodnie z zasadami obowiązującymi w zalesieniach naturalistycznych. Drzewostan tworzą: masywy na obrzeżach założenia, drzewa występujące w formie grup i klombów oraz jako syngieltony na polanach. Natomiast geometryczne nasadzenia z drzew i krzewów występują jedynie w rejonie dawnej oranżerii. Jest to szpaler żywotników. Pod względem liczebności przeważają pospolite gatunki rodzime, na przykład klony, buki, dęby, lipy, olsze, graby. Z drzew liściastych występują cztery gatunki klonów: polny, jawor, srebrzy- ■ Staw z wysepką. sty i zwyczajny oraz kasztanowiec biały, grab pospolity, brzoza brodawkowata, jesion wyniosły, buk pospolity, wiąz szypułkowy, robinia biała (potocznie zwana akacją), wierzba biała, jarząb pospolity (jarzębina), topola czarna, lipa drobnolistna, wierzba biała i wierzba krucha. W drzewostanie parkowym znajdują się też bardziej oryginalne i rzadziej wy51 ELŻBIETA ROMANOWSK A ■ Stawek i Aleja Dębów w zimowym okryciu. Krzewy występują głównie pod dachem starych drzew i pochodzą przede wszystkim z samosiewów. Są też pozostałości po pierwotnych i planowanych nasadzeniach, głównie dereń biały. Oprócz tego krzewu, ozdobą parku są: leszczyna, bluszcz, ligustr, czeremcha, róża dzika i śnieguliczka biała oraz krzewy iglaste: jałowiec skawiński i cis. Jednak najliczniej występującym gatunkiem jest bardzo ekspansywny bez czarny oraz śliwa ałycza. Na szczególną uwagę zasługuje występujący w zacienionych miejscach, porastający płatami grunt oraz pnie drzew – bluszcz pospolity. Na pniach drzew występują odmiany bluszczu kwitnącego i owocującego, będące pod ścisłą ochroną gatunkową. stępujące gatunki, takie jak bożodrzew (ajlant) gruczołkowaty, buk – odmiana czerwonolistna, tulipanowiec amerykański (jeden egzemplarz), trzy gatunki dębów: błotny, szypułkowy i czerwony oraz platan klonolistny i skrzydłoorzech kaukaski. Swoją reprezentację mają też drzewa iglaste: modrzew, świerk, sosna, cis, żywotnik zachodni, choina kanadyjska oraz daglezja. Spośród gatunków pochodzenia obcego do najciekawszych zaliczyć można rosnące po północnej stronie zamku, na polanie – platany, a przy dawnym wejściu głównym do zamku – tulipanowiec. W północno – zachodniej części parku, w rejonie źródła rosną okazałe i różnowiekowe skrzydłoorzechy. 52 PRZYRODA GŁOGÓWECKIEJ ZIEMI ■ Tulipanowiec i klony przy wejściu głównym do parku. wspomniany wcześniej bluszcz pospolity, który płoży się szerokimi, zwartymi taflami w ulubionych, mało nasłonecznionych zakątkach. W maju, na trawnikach położonych na górnym tarasie, masowo występuje czosnek niedźwiedzi, którego bardzo intensywny cebulowy aromat roznosi się już przy wejściu do parku, natomiast wzdłuż rzeczki Młynówki można spotkać stanowiska żółto kwitnącej knieci błotnej, czyli popularnego kaczyńca. Roślinność zielna Polany parkowe i trawniki pokryte są roślinnością łąkową w skład, której wchodzą między innymi takie gatunki traw jak rajgras wyniosły, kostrzewa łąkowa i czerwona, wyczyniec łąkowy, kupkówka pospolita oraz trzcinniki i sitowie. Skład gatunkowy zależny jest od położenia w odległości od cieków wodnych, rowów melioracyjnych oraz pielęgnacji. Spośród roślinności dwuliściennej runo parkowe wzbogacają mniszek lekarski, przytulia łąkowa i czepna, białe i różowe jasnoty, żółte jaskry oraz podagrycznik. Bardzo niska lub płożąca roślinność zielna to dąbrówka rozłogowa i bluszczyk kurdybanek. W wielu miejscach rośliny te zagłuszane są przez Ciekawe obiekty przyrodnicze parku Niezaprzeczalną atrakcją parku jest jego naturalna rzeźba terenu. Górną część, na której stoi zamek, okala stroma skarpa z murami miejskimi, 53 ELŻBIETA ROMANOWSK A ■ Urokliwe miejsce nad stawem w dolnej części parku. dolną wyznaczają rozległe polany, aleje spacerowe i staw z malowniczymi wysepkami. Niewątpliwie szczególnie urzekające są występujące w centralnej części parku platany klonolistne. Wysokość tych okazałych drzew przekracza 30 metrów, a średnica pnia wynosi często ponad dwa metry. Platany wytwarzają potężną szerokorozłożystą koronę z silnymi konarami. Stara korowina odpada dużymi cienkimi płatami i ukazuje żółtą warstwę młodszej, dlatego też pień ma wygląd łaciaty. Jest to bardzo charakterystyczna i ułatwiająca rozpoznanie cecha. W głogóweckim parku pnie platanów pokryte są zielonkawoszarym nalotem glonów i porostów proszkowatych, co doda- je im dodatkowego uroku, szczególnie w okresie zimowym. Natomiast w pełni krasy prezentują się w maju, kiedy to wypuszczają liście podobne do liści klonu i zakwitną, a potem szybko pojawiają się kuliste owocostany, często na pierwszy rzut oka przypominające kasztany. Owocem platanów są orzeszki. Platany są bardzo cennymi drzewami dla miejskich terenów zieleni, ponieważ dobrze znoszą zapylone i zadymione powietrze. Wyjątkową ciekawostką parku są drzewa syngieltonowe, tym bardziej, że w dostępnych źródłach nie znaleziono wzmianki o takich kompozycjach w innych parkach Śląska i Opolszczyzny. Na uwagę zasługują syngieltony zrosło54 PRZYRODA GŁOGÓWECKIEJ ZIEMI drzewowe składające się z umieszczonego centralnie dębu szypułkowego oraz wrośniętych w jego pień czterech klonów polnych. Dąb jest dużo starszy od klonów, co świadczy o powstaniu tej kompozycji w wyniku dosadzania kolejnych egzemplarzy klonów. W trakcie wzrostu drzew doszło do zrośnięcia się ich pni i powstaniu jednolitego organizmu. Są to okazy o niezmiernie intrygującym, osobliwym i niespotykanym wyglądzie. Pomniki przyrody To cenne obiekty przyrody ożywionej i nieożywionej o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historycznej i krajobrazowej. W głogóweckim parku, w jego dolnej części, nad rzeką Młynówką, znajduje się Aleja Dębów uznana za pomnik przyrody. Występujące tutaj drzewa mają po kilkaset lat i są pozostałością po rosnącym tu jeszcze w średniowieczu lesie. Te długowieczne, mogące dożywać tysiąca pięciuset lat drzewa, tworzą potężne pnie dorastające do czterdziestu metrów i szeroką, rozłożystą, nieregularną koronę o grubych konarach. Aleja dębowa obejmuje około dwadzieścia drzew w wieku 200 – 300 lat, o obwodach pni 180 – 580 cm i wysokości do 27 metrów. W przypałacowym parku rośnie jeszcze dziewięć indywidualnych form dębów uznanych za pomniki przyrody, są to drzewa w wieku 250 – 450 lat, obwodach pni 412 – 647 cm i wysokości do 33 metrów. ■ Żerowiska owadów. ■ Żerowisko kozioroga dębosza. 55 ELŻBIETA ROMANOWSK A i pomarańczowo. Jednak najpiękniejszą ozdobę drzewa stanowią ogromne, zielono -białe z pomarańczowymi smugami kwiaty, kształtem podobne do kwiatów tulipana, które pojawiają się na przełomie maja i czerwca. Wówczas w pobliżu drzewa unosi się słodki, pralinkowy zapach. Na obszarze chronionej prawnie alei żeruje kozioróg dębosz – największy z koziorogów środkowoeuropejskich – osiąga długość ponad pięciu centymetrów. Owad upodobał sobie głogóweckie dęby i zasmakował w nich, dlatego też 40 procent alei nosi ślady jego działalności. Osobniki dorosłe spotyka się od maja do czerwca na pniach wiekowych dębów. Larwy rozwijając się wewnątrz pni drążą długie chodniki, niszcząc powoli i systematycznie całe drzewo. Kozioróg dębosz to piękny owad, bardzo rzadki i również, jak dąb objęty ochroną prawną. Od wielu lat przyrodnicy próbują odpowiedzieć na pytanie: kozioróg czy dąb? Istnieje problem, komu należy się ochrona: unikalnej alei dębowej czy zagrożonemu gatunkowi chrząszcza, który wybrał sobie to miejsce na prawdopodobnie jedyne stanowisko na Opolszczyźnie. Wartość i znaczenie parku Głogówecki park jest na stałe wpisany w architekturę, krajobraz i panoramę miasta. Ten obiekt przyrodniczy wyznacza zachodnie granice miasta i stanowi naturalne przejście z krajobrazu zurbanizowanego do terenów rozległych łąk i pól, rozciągających się w kierunku północno-zachodnim. Zabytkowy park wraz z zamkiem stanowią bezcenny składnik historyczny i kulturowy dla naszego regionu. Ogromne i często niedoceniane są walory przyrodnicze, zdrowotne i wypoczynkowe parku. Bardzo duże bogactwo botaniczne stanowi kopalnię wiedzy zarówno przyrodniczej, jak i dydaktycznej. Wielkie są tu możliwości obcowania z dostojnymi i wiekowymi drzewami, nauczenia się ich rozpoznawania oraz delektowania niespotykaną różnorodnością i pięknem, nie tylko dla dzieci i młodzieży, ale również dla dorosłych. Park posiada niezaprzeczalne zalety wypoczynkowe. Mogą z nich korzystać zarówno mieszkańcy jak i turyści odwiedzający Głogówek. Tulipanowiec amerykański Jako jedyny egzemplarz tego gatunku ozdabia główne wejście do parku. To ponad stuletnie drzewo jest swoistą ciekawostką botaniczną i estetyczną drzewostanu parkowego, szerokość jego pierśnicy wynosi około 90 cm, szerokość korony ponad 12 metrów, a wysokość 16 metrów. Wiosną i latem liście tulipanowca są na górnej stronie ciemnozielone, dołem niebieskawobiałe; jesienią przebarwiają się na żółto 56 ZUSAMMENFASSUNG ■ Widok skarpy i wieży zamkowych z dolnej polany parku. ist der Schlosspark – eine Naturoase im Stadtzentrum. Der Baumbestand des Stadtparkes besteht aus 2500 grandiosen Bäumen, die 30 verschiedene Gattungen repräsentieren. Viele von ihnen sind prachtvolle und kostbare Naturdenkmäler und wachsen auf der Eichenallee entlang dem Mühlgraben. Zu den Besonderheiten gehören die Ahornblättrige Platane, Tulpenbäume wie die Singletonexemplare und - aus der Insektenfauna - der Große Eichenbock. Der denkmalgeschützte Park samt Schloss ist ein wertvolles Element der Geschichte und Kultur unserer Region. Oft zu wenig gewürdigt ist der Wert seiner Grünanlagen für die Gesundheit und Erholung der Menschen. Außerdem bietet sein großer botanischer Reichtum einen Schatz der biologischen Wissensvermittlung. Nicht nur für Kinder, auch für die Jugend und Erwachsene ist das Kennenlernen der würdevollen und bejahrten Bäume, ihre Bestimmung und das Genießen ihrer erstaunlichen Vielfalt und Schönheit wichtig. Der Park besitzt einen großen Erholungswert sowohl für die Bewohner als auch für Oberglogauer Touristen. Elżbieta Romanowska Natur der Oberglogauer Erde Oberglogau liegt im südlichen Teil der Oppelner Woiwodschaft an der Hotzenplotz, die linksseitig in der Oder mündet. Die Stadt liegt am Rande des Flachlandes der Leobschützer Hochebene auf 210 m ü. NN. Das Flachland sinkt steil zum Hotzenplotztal hin ab. Im Norden und im Osten sinkt das Stadtgebiet in die Oderrichtung und übergeht ins Schlesische Flachland. Im Süden wiederum verbindet es sich durch die Leobschützer Hochebene mit dem Vorgebirge der Sudeten. Die Landschaft wird seit Anfang des 20 Jhs. durch den landwirtschaftlichen Anbau vor allem von Weizen, Gerste, Zuckerrüben und Industriepflanzen geprägt. Im Hotzenplotztal gibt es mehr Wiesen und Weiden und weniger Wald. Dadurch fallen die Wälder um Oberglogau wie „Leśnicki“, „Bażanta“ und „Olszynka“, der Schlosspark und kleine Gehölze auf den Hängen des Hotzenplotztales auf. Besonders sehenswert 57 DOMINIK WAWRZYNIAK, ILONA WIĘCKOWSK A ■ Edycja Głogóweckiego Festiwalu im. Ludwika van Beethovena odbyła się we wrześniu 2008 roku. Koncerty i recitale odbywały się w Sali Beethovena na Zamku, kościele Franciszkanów i kościele św. Bartłomieja. Głogówek jest jedynym miejscem na ziemiach polski, które odwiedził w 1806 roku znany niemiecki kompozytor, zadedykował on swoja IV Symfonię hrabiemu Franzowi Oppersdorffowi, właścicielowi Głogóweckiego zamku. Koncerty eksponują twórczość patrona festiwalu oraz innych artystów. Głogówecki Festiwal im. Ludwiga van Beethovena Dominik Wawrzyniak, Ilona Więckowska Krajobraz kulturalnych wydarzeń Jednym z głównych wydarzeń kulturowych w roku jest Festiwal im. Ludwiga van Beethovena, który organizowany jest od siedemnastu lat na pamiątkę pobytu genialnego kompozytora w murach miasteczka w 1806 roku. Beethoven, zaproszony przez ordynata zamku Franza Wenzla von Oppersdorff, miał pisać w Głogówku takty V Symfonii, natomiast w dwa lata później dedykuje hrabiemu swoją IV Symfonię. Koncerty festiwalowe odbywają się we wnętrzach Zamku, zabytkowych kościołach Franciszkanów Bogate w wydarzenia kulturowe dzieje Głogówka, są przyczyną przywiązania mieszkańców do regionu i aktywności społecznej. Czar miasteczka intrygował artystów i pisarzy, stanowił tło wydarzeń historycznych dla powieści Henryka Sienkiewicza i Andrzeja Sapkowskiego, oraz fabuły filmu „Jasminum” Jana Jakuba Kolskiego. 58 KRAJOBRAZ KULTURALNYCH WYDARZEŃ i św. Bartłomieja. W corocznych odsłonach festiwalu Głogówek gościł wybitnych artystów, m.in. Kaję Danczowską, Janusza Olejniczaka, Konstantego Kulkę, Renatę Smendziankę, Urszulę Kryger, Romualda Tesarowicza, Beatę Bilińską... Barwne osobistości ziemi Głogóweckiej Jedną z najbardziej postaci związanych z regionem był Jan Cybis (18971971), zdolny malarz, pedagog i krytyk sztuki. Mówi się o nim „Wielki Pan Polskiego Malarstwa”. Przyszedł na świat we Wróblinie w miejscowości niedaleko Głogówka. Zasłynął jako malarz – kolorysta, współtwórca grupy kapistów. Rafał Urban (1893-1972) to kolejny rodzimy twórca, doskonały pisarz i działacz plebiscytowy. Urodził się na Winiarach dzielnicy Głogówka. W historii zapisał się jako wielki miłośnik regionu, który zainteresowania tradycjami i kulturą Ślązaków zapisywał na kartach swoich dzieł. W celu utrwalenia pamięci Rafała Urbana literaci co rok spotykają się na tzw. „Spotkaniach Urbanowych”. Kolejną postacią, która niewątpliwie wpłynęła na wymiar życia kulturalnego miasta był witrażysta i architekt Tomasz Cuber (1912-1987). Z jego inicjatywy powołano Towarzystwo Miłośników Głogówka, skupiające rdzeń inteligencji lokalnej, którego zasługą stały się na przestrzeni lat renowacje licznych zabytków oraz promocja historyczna miasta, objawia- ■ Wiosną 2005 roku reżyser Jan Jakub Kolski zdecydował się na kręcenie swojego nowego filmu pt. Jasminum właśnie w Głogówku. Z tego powodu przybyli do miasta sławni aktorzy między innymi Bogusław Linda, Krzysztof Pieczyński i Janusz Gajos, Ich obecność wywołała niemałe poruszenie wśród mieszkańców. ■ Krzysztof Penderecki na koncercie w kościele św. Bartłomieja. Dyrygował młodą orkiestrą złożoną z muzyków trzech krajów: Czech, Niemiec i Polski. Junges Klangforum Mitte Europa, bo tak nazywa się orkiestra, powstała pod patronatem prezydentów tych trzech krajów: Vaclava Havla, Richarda von Weizsäckera i Lecha Wałęsy. 59 DOMINIK WAWRZYNIAK, ILONA WIĘCKOWSK A ■ We wrześniu 1976 przy istniejącym Muzeum Regionalnym utworzono Muzeum Jana Cybisa, kolekcja prezentowała bogate zbiory ponad 80 obrazów olejnych i ponad 800 szkiców, rysunków i akwarel artysty. Zbiory Jana Cybisa można oglądać w Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, które powróciły tam w 1993 roku. Dziś istnieje sala Jana Cybisa, która znajduje się w Bramie Zamkowej w sąsiedztwie Baszty. ■ Izba Śląska znajduje się w Publicznym Gimnazjum Nr 1 w Głogówku. Tworzona była od 2000r., a jej uroczyste otwarcie nastąpiło w październiku 2005r. Ukazuje ona wystrój dawnej pralni, sypialni, kuchni oraz salonu. Wyeksponowano tam zbiory przeróżnych antyków wiejskich między innymi narzędzi rolniczych, starych telewizorów oraz maszyn krawieckich. ■ Tomasz Tomaszewski, solista i koncertmistrz Deutsche Oper w Berlinie, występował 11 sierpnia 2006 roku w Parafii Świętego Bartłomieja w Głogówku, wraz z orkiestrą Junges Klangforum Mitte Europa, pod batutą Jana Krzysztofa Pendereckiego. ■ Farska Stodoła powstała w 2002r, usytuowana jest tuż obok plebani w Biedrzychowicach. Budynek, niegdyś stodoła, została wyremontowana, a pomieszczenia zaadoptowane na potrzeby muzeum wiejskiego.W niej organizowane są tematyczne wystawy,związane z historią wsi. Zobaczyć w niej można pełne wyposażenie dawnego śląskiego domu. 60 KRAJOBRAZ KULTURALNYCH WYDARZEŃ jąca się w licznych publikacjach naukowych, organizowanych konferencjach, a także wskrzeszeniu Muzeum. Instytucje i wydarzenia kulturalne Muzeum Regionalne ulokowane jest w jednym ze skrzydeł zamku Oppersdorffów oraz budynku i wieży basztowej. Posiada bogatą kolekcję zbiorów, związanych z historią miasta i regionu. Jest współorganizatorem wielu konferencji naukowych i krajoznawczych, organizatorem Festiwalu Beethovenowskiego oraz zajmuje się obsługą ruchu turystycznego w mieście. Cennymi zbiorami etnograficznymi, wartymi zwiedzenia, pochwalić się mogą również - mieszcząca się przy Gimnazjum nr 1 w Głogówku Izba Śląska, a także „Farska Stodoła” w Biedrzychowicach. Obie powstały z inicjatyw społecznych, promując wiedzę o regionie na zajęciach lekcyjnych i specjalnie organizowanych konkursach. Największą placówką kulturalną w gminie jest Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, oferujący nie tylko młodzieży możliwość rozwijania zainteresować i talentów na zajęciach z muzyki, plastyki i teatru. Przy niej aktywnie działają - Młodzieżowa Orkiestra Dęta, chór „Glogovia” i liczne grupy teatralne. Wiele wydarzeń kulturalnych dla uczniów organizowanych jest także w szkołach. Do tradycji Zespołu Szkół w Głogówku należy Dzień Teatru Szkolnego „Pierrot”, ■ Na zdjęciu witrażysta Tomasz Cuber, był on założycielem i pierwszym prezesem Towarzystwa Miłośników Głogówka. Odznaczył się nie tylko jako artysta ale również jako wielki miłośnik miasta, zakładał ochronę zabytków, promował kulturę miasta oraz wspierał założenie muzeum regionalnego w Głogówku. Witraże Tomasza Cubera można podziwiać między innymi w Kościele Parafialnym św. Urbana w Paniówkach. 61 DOMINIK WAWRZYNIAK, ILONA WIĘCKOWSK A ■ Pantomima to rodzaj przedstawienia, w którym aktor nie używa głosu, tylko odgrywa przedstawienie używając ruchu, mowy ciała i gestów. Na zdjęciu znajduje się grupa teatralna prowadzona przez Wojciecha Węglowskiego, w swoich występach porusza tematy ważne dla współczesnego społeczeństwa oraz prowokuje refleksję nad sensem życiowych zaangażowań człowieka. ■ Na zdjęciu członkowie Głogóweckiego Bractwa Strzeleckiego, opiekującego się gminą strzelnicą. Pierwsze wzmianki o istnieniu Bractwa Strzeleckiego w mieście sięgają XVII wieku. 62 KRAJOBRAZ KULTURALNYCH WYDARZEŃ podczas którego uczniowie mogą pochwalić się umiejętnościami aktorskimi, wykazać pomysłowością, a często także, po raz pierwszy zaprezentować się przed licznie zgromadzoną publicznością. Sport Ważną dziedziną życia mieszkańców Głogówka i gminy jest sport. W mieście znajduje się wiele obiektów sportowych, takich jak basen, stadion piłkarski, hala sportowa, korty tenisowe czy miejska strzelnica, gdzie organizowane są rozmaite turnieje i zawody. Największą popularnością cieszy jest piłka nożna, a derbowe mecze między drużynami z Głogówka, Racławic, Biedrzychowic, Kazimierza, Rzepcza oraz Zawady, są prawdziwymi sportowymi świętami. Gdy runda się kończy, w okresie zimowym organizowana jest liga futsalu, gdzie o Puchar Burmistrza stara się kilkanaście drużyn z całej gminy, które reprezentują zakłady pracy i stowarzyszenia. ■ Na zdjęciu wychowankowie przedszkola nr.4 w Głogówku na wymianie, podczas festiwalu zdolności dziecięcych w Czechach. Impreza odbywa się sześć razy w roku, po trzy razy w każdym mieście, dzieci mają okazję poznać nową kulturę, zwiedzić Czechy, poznać czeskich rówieśników oraz pochwalić się swoimi umiejętnościami przed obcą publicznością. ■ Młodzieżowa Orkiestra Dęta na II Przeglądzie zespołów, chórów i orkiestr Powiatu Prudnickiego popularyzującego kulturę niemiecką w Miejsko Gminnym Ośrodku Kultury. Jarmarki i festyny Jarmarki i festyny są nierozłącznie zakorzenione w historii Głogówka. Imprezą cieszącą się największą popularnością są organizowane przez samorząd Dni Gminy. W programie tej kilkudniowej imprezy przewidziane są koncerty znanych zespołów estradowych, liczne turnieje sportowe i inne atrakcje, przyciągające natenczas do miasteczka rzesze ludzi. Aktywnie działa Parafia Św. Bartłomieja, organizująca m.in. w święto ■ Kółko Plastyczne prowadzone przez p. Annę Wyszyńską zachęca wszystkie dzieci garnące się do malowania i niekoniecznie mające do tego talent, ponieważ na zajęciach plastycznych mogą poprawić swoje umiejętności manualne. Zajęcia odbywają się w dwóch grupach wiekowych. 63 DOMINIK WAWRZYNIAK, ILONA WIĘCKOWSK A ■ We wrześniu 2008 roku odbyła się impreza kolejowa w Racławicach Śląskich,organizowana była po to, aby przypomnieć, że dawniej znajdował tu się unikalny i rozbudowany węzeł kolejowy, z zachowanymi do dziś obiektami inżynierii kolejowej. Zjawiło się wielu miłośników kolei z całej Polski a największa atrakcją był czynny parowóz. ■ Na Hali Sportowej w Głogówku odbywają się amatorskie rozgrywki gminnego futsalu, czyli halowej piłki nożnej. Impreza trwa od listopada do końca lutego i cieszy się popularnością zarówno wśród młodzieży jak i starszych .Zwycięskie drużyny nagradzane są medalami oraz pucharami. ■ Spektakl teatralny grup teatralnej „nie bardzo” reżyserowany przez Pana Waldemara Lankaufa. Sztuka została uhonorowana nagrodą prezydenta Poznania i nagrodą specjalna Krzysztofa Zanussiego. 64 KRAJOBRAZ KULTURALNYCH WYDARZEŃ ■ ■ Galeria Twój Styl, gromadzi liczne zbiory artystyczne. Ponadto w galerii są organizowane liczne wernisaże i wystawy takich artystów jak: Zdjęcie przedstawia uczestników Biegu Trzeźwości, historia kampanii profilaktycznej „Zachowaj Trzeźwy Umysł” sięga 2001 roku. Akcja ta ma na celu zwrócenie uwagi na problem alkoholowy, rozwiązywanie jego problemów oraz profilaktykę. Zachęca również do aktywnego i zdrowego trybu życia. Bożego Ciała festyn rodzinny. Z ciekawą inicjatywą wychodzą również bracia mniejsi z kościoła franciszkanów, szykujący w okresie Bożego Narodzenia żywą szopkę oraz w okresie letnim, kiedy organizują bogaty w konkursy i zabawy festyn z okazji Dnia Dziecka. Akademia Wiedzy Bogatą historię i liczną grupę słuchaczy posiada także Głogówecka Akademia Wiedzy. Wykłady odbywają się permanentnie od roku 1999, w co drugi piątek. „Studenci” Akademii wysłuchują na każdym zjeździe treści trzech wykładów, których tematyka związana jest z medycyną, teologią, historią, literaturą, ekologią, oraz innymi naukami. W sumie, odbyły się już 335 wykłady, a w gronie prelegentów znaleźli się między innymi: arcybiskup Alfons Nossol, czy biskup Jan Kopiec. ■ Dni Gminy Głogówek po raz pierwszy świętowano w 2008 roku, na głogóweckim rynku, gdzie odbywały się koncerty, występy grup artystycznych oraz gry i zabawy dla całej rodziny. Impreza zakończyła się tańcami do białego rana. 65 ZUSAMMENFASSUNG Siedlung Winiary geboren. Urban schrieb sich als großer Liebhaber der Region in die Stadtgeschichte ein und interessierte sich für Bräuche und Kultur der Schlesier, denen er sein Schrifttum größtenteils widmete. Um das Gedenken an Rafał Urban fortzusetzen, treffen sich alljährlich Literaten auf sogenannten „Urban-Zusammenkünften”. In der Gemeinde werden das ganze Jahr über zahlreiche Veranstaltungen organisiert. Zu den bedeutendsten gehört unbestreitbar das Erntedankfest, bei dem die Bewohner für die Ernte danken und um reiche Erträge im nächsten Jahr beten. Zu einer Tradition in Oberglogau wurde mittlerweile der Tag des Schultheaters „Pierrot”, an dem die Schüler ihr schauspielerisches Talent und ihren Ideenreichtum präsentieren können. Auch sonst wird der Jugend durch die Städtische Kulturstätte eine große Auswahl an interessanten kulturellen Angeboten ermöglicht. Auf dem Stadtgebiet wirken außerdem zahlreiche Chöre und die Vereine, von denen der älteste, der Schützenverein, schon 1612 entstand. Unter vorerwähnter Ansammlung von Veranstaltungen, findet auch die Oberglogauer Wissensakademie ihren Platz. Seit 1999 finden in ihrem Rahmen alle zwei Wochen allgemeinbildende Vorlesungen statt. Seitdem gab es 114 Zusammenkünfte mit 335 Vorlesungen. Unter den Referenten fanden sich Persönlichkeiten, deren Berühmtheit weit über die Grenzen unserer Woiwodschaft hinaus reicht, wie Erzbischof Alfons Nossol oder der Bischöf Jan Kopiec. Dominik Wawrzyniak, Ilona Więckowska Landschaft kultureller Ereignisse Unter den interessanten Veranstaltungen Oberglogaus verdient das Festival zu Erinnerung an den Aufenthalt Ludwig von Beethovens in dieser Stadt besondere Beachtung. Beethoven, bekanntlich einer der größten Komponisten aller Zeiten, kam auf Einladung des Majoratsherren Franz Wenzel von Oppersdorff hier her. Ihm wollte er auch die V. Symphonie widmen, deren erste Takte er hier komponierte; letztendlich widmete das Musikgenie der Familie Oppersdorff die IV. Symphonie. Das Festival zu Beethovens Ehren findet seit 15 Jahren statt und gewinnt immer mehr an kultureller Bedeutung. Konzerte und Rezitale finden im Schloss, der prunkvollen Franziskanerkirche und der sehenswerten Bartholomäuskirche statt. Der Boden, auf dem noch vor zwei Jahrhunderten der großartige Komponist promenierte, heißt nun jedes Jahr zeitgenössische Künstler herzlich willkommen. Oberglogau ist eine Stadt, in der hervorragende Menschen nicht nur gastierten, sondern auch geboren wurden. Als Beispiel sei hier Jan Cybis erwähnt (1897-1971). Dieser talentierte Maler, Pädagoge und Kunstkritiker wurde als „Großherr der polnischen Malkunst” bezeichnet. Er wurde im nahe liegenden Dorf Fröbel geboren und ist als Kolorist weltberühmt geworden. Eine andere bemerkenswerte Persönlichkeit der Stadt ist gewiss Rafał Urban (1893-1972), der als hervorragender Schriftsteller und PlebiszitAktivist bekannt wurde. Er wurde auf der 66 Plan miasta 67
