Żywice i balsamy w medycynie klasztornej

Żywice i balsamy w medycynie klasztornej

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. St. Pigonia w Krośnie
Instytut Medycyny Klasztornej w Katowicach-Panewnikach
Żywice i balsamy
w dawnej medycynie
Bernard Picart 1673-1733
Die Geburt des Adonis
Henryk Różański & o. Marcelin Pietryja
Żywica - Resina
• Wydzieliny roślin
• Stałe lub
bezpostaciowe
• Bezbarwne, jasnożółte
brunatne, czarne
• Żywice współczesne
– w stanie świeżym 
miękkie, wysychające.
• Podczas ogrzewania
miękną, topią się.
Żywice - Resina
• Żywice powstałe w
zamierzchłych czasach –
kopale, np. bursztyn
od 56,0 do 33,9 mln lat temu
(eocen w paleogenie).
• Nie są rozpuszczalne
w wodzie.
• Rozpuszczalne
w rozpuszczalnikach
organicznych (benzyna, eter,
alkohol).
tcpermaculture.com
Resina
• Brak żywic  brak balsamów
Rodziny i klasy zawierające żywice:
Osoczynowate Burseraceae, np. Boswellia –
kadzidłowiec, Commiphora – balsamowiec
Baldaszkowate – Umbelliferae, np. Ferula
assa-foetida
Kluzjowate, okrętnicowate, soczne - Guttiferae
(Clusiacaceae), np. Clusia – kluzja
Klasa: Iglaste – Coniferae, np. Abies – jodła
Wilczomleczowate – Euphorbiaceae, np.
Hevea – kauczukowiec
Złożone – Compositae, np. Inula – oman
Motylkowate – Papilionaceae (Fabaceae) – np.
Sophora - szupin
Żywice - Resina
Od XVIII do połowy XX wieku stosowano około 40 różnych żywic; dr
Friedrich Oesterlen (1812-1877) opisał 39 żywic
w Handbuch der Heilmittellehre z 1861 r.
- im starsza farmakopea tym więcej obejmuje żywic.
Pharmacopoea Parisiensis z 1758 r.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Resina Pinae
Myrrha
Colophonia
Jalappae
Agarici
Colocinthidos
Scammonii
Turpethi
Mechoacan
Guayaci
Ligni Aloes
Zedoriae
Ladani
Żywice - Resina
Pharmacopoea Regni Poloniae z 1817 r. – opis 7:
1. Resina communis (Pini)
2. Resina Guajaci nativa
3. Resina Jalappae
4.
5.
6.
7.
Succus Dauci inspissatus (Radices Dauci sativi recentes)
Succus Juniperi insspisatus (Baccae Juniperi maturae recentes))
Succus Sambuci inspissatus (Succi e Baccis Sambuci nigri)
Myrrhe
Żywice - Resina
Pharmacopoea Borussica z 1862 r.
zawiera opis 7 żywic:
1. Resina Benzoe
2. Resina Pini Burgundica
3. Resina Elemi
4. Resina Guajaci
5. Resina Jalapae
6. Resina Mastiche
7. Myrrhe
Żywice - Resina
Pharmacopoea Helvetica z 1907 r.:
1. Resina Guajaci
2. Resina Jalapae
3. Resina Pini (Burgundica)
4. Myrrha
5. Resina Podophylli
6. Colophonium
Żywice - Resina
• British Pharmacopoeia 2009, 2013:
1. Myrrh
2. Guaiacum
3. Podophyllum
Pharm. Europ. 7 - podobnie jak wyżej.
Myrrha – mirra, Gumiresina Myrrha
• Gatunek: balsamowiec mirra Commiphora myrrha Nees (Engl.) =
Commiphora molmol Engl.), rodzina:
osoczynowatych (Burseraceae).
• Występowanie: Półwysep Arabski,
Afryka.
• Drzewo lub krzew, do 10 m wys.
• Surowiec: gumożywica.
www.kalyx.com
Fot. H. Rozanski
Mirra
Składniki: 35-40% żywicy, 3-6% olejku eterycznego (rzadko
10%), gumy (50-55%); żywica: trójterpeny, kwasy trójterpenowe
i fenole; olejek: heerabolen, dipenten, pinen, limonen, meta
krezol, β-elemen, δ-elemen; furano-seskwiterpeny typu
eudesmanu, elemanu, germakranu i gwajanu.
Preparaty: spirytus (nalewka) mirrowy – Tinctura Myrrhae
(1 część żywicy na 5 części spirytusu 90%) i proszek mirrowy –
Pulvis Myrrhae, pigułki, syropy, zawiesiny.
Nalewka mirrowa: do płukania jamy ustnej i gardła (1 część na
200 części wody) przy stanach zapalnych, ropnych dziąseł,
języka i gardła, pleśniawkach, bolesnych nadżerkach w jamie
ustnej, nieprzyjemnym zapachu z ust, bólu zęba.
Myrrha pulver.: 200 mg kilka razy dziennie.
Oficjalna dawka dobowa nie przekraczała 1 g.
Mirra
Działanie: wykrztuśne i ściągające, osuszające
oskrzela, zmniejszające obrzęk i wysięk, hamujące
stan zapalne, odkażają, przeciwgorączkowe,
przeciwbólowe; hamujące ataki histerii i nerwice
wegetatywne.
Olejek mirra – Oleum Myrrhae działa hamująco na
wydzielanie większości gruczołów, silnie
przeciwbakteryjnie, pierwotniakobójczo i
fungistatycznie, przeciwroztoczowo.
Hamuje stany zapalne, odświeża, działa przeciwbólowo.
Spirytus mirrowy, olejek mirrowy działają również
pobudzająco psychicznie.
Hamuje wydzielanie łoju, niweluje zapach potu.
Niszczy bakterie ropne i trądzikowe.
Przyśpiesza gojenie grudek i krostek trądzikowych.
Obkurcza rozszerzone pory.
Działa pojędrniająco na skórę.
Mirra – nowe właściwości
• Terpeny obecne w balsamowcu mirra działają
cytotoksycznie i genotoksycznie wobec komórek
nowotworu jamy brzusznej (Ehrlich ascites
carcinoma cell-bearing mice). Siła cytotoksyczność
przeciwko komórkom nowotworowym jest
porównywalna z cytotoksycznością cyklofosfamidu.*
• Dr Ramzi Mothana (Katedra Farmakognozji
Uniwersytetu w Jemenie) wykazał in vitro
przeciwnowotworowe właściwości mirry i olibanum
na komórkach nowotworów ludzkich (human cancer
cell lines A-427 – rak płuc, 5637 – nowotwór
pęcherza, MCF-7 – rak piersi).**
*Qureshi S, al-Harbi MM, Ahmed MM, Raza M, Giangreco AB, Shah AH.: Evaluation of the genotoxic, cytotoxic, and antitumor properties of Commiphora
molmol using normal and Ehrlich ascites carcinoma cell-bearing Swiss albino mice. Cancer Chemother Pharmacol. 1993;33(2):130-8.
**Ramzi A Mothana, Ulrike Lindequist, Renate Gruenert, Patrick J Bednarski: Studies of the in vitro anticancer, antimicrobial and antioxidant potentials of
selected Yemeni medicinal plants from the island Soqotra. BMC Complementary and Alternative Medicine, March 2009, 9:7.
Mastix, Resina Mastix
• Gatunek: pistacja kleista, pistacja
lentyszek - Pistacia lentiscus L.,
rodzina nanerczowatych
(Anacardiaceae).
• Występowanie: Afryka Północna,
Wyspy Kanaryjskie, Azja Zachodnia,
Europa Południowa.
• Surowiec: gumożywica.
• Składniki: kwasy trójterpenowe
(mastikadienonowy, oleanolowy,
izomastikadienonowy), alkohol
triterpenowy: tirucallol, olejek
eteryczny bogaty w alfa-pinen (79%).
Mastix, Resina Mastiche
• Działanie: przeciwwrzodowe, przeciwzapalne, antyseptyczne,
przeciwbólowe, zapobiegające powstawaniu osadu
nazębnego, gojące rany.
• Zastosowanie: wrzody żołądka, owrzodzenia jelit, ból
żołądka, dyspepsja. Do plombowania zębów. Składnik
kadzideł, nalewek, do plastrów, opatrunków dentystycznych.
• Preparaty: pigułki po 200-250 mg kilka razy dziennie,
nalewka 1:5: kilka razy dz. 25-30 kropli; do nacierań,
w proszkach i zawiesinach per os.
Nowe właściwości: alfa-pinen działa
antyangiogeetycznie, cytotoksycznie,
antypriliferacyjne wobec nowotworów
limfocytów, MCF-7 (rak piersi) i raka wątroby
HepG2*
*Antitumor Activity of Monoterpenes Found in Essential Oils
Marianna Vieira Sobral, Aline Lira Xavier, Tamires Cardoso Lima, and Damião
Pergentino de Sousa; The Scientific World Journal
Volume 2014 (2014), Article ID 953451, 35 pages.
Żywica benzoesowa, Benzoe Resina
• Gatunek: styrakowiec benzoesowy, drzewo benzoesowe - Styrax
benzoin Dryand., rodzina: styrakowcowate (Styracaceae).
• Drzewo do 12 m wys.
• Występowanie: Sumatra, Indonezja.
• Surowiec: żywica, Benzoes resina.
• Składniki: benzoesan koniferylu, benzoesan cynnamylu (70-80%),
kwas benzoesowy (25%), kwas cynamonowy.
www.flickr.com
Franz Eugen Köhler: Köhler's Medizinal-Pflanzen in naturgetreuen
Abbildungen, etc. (1887 r.)
Żywica benzoesowa, Benzoe Resina
• Działanie: wykrztuśne, antyseptyczne,
przeciwgnilne, żółciopędne, moczopędne,
napotne, przeciwgorączkowe,
przeciwbólowe, przyspieszające tętno,
odkażające jelita i drogi moczowe,
przeciwartretyczne, przeciwreumatyczne.
• Zastosowanie: zakażenia, nieżyty układu
oddechowego.
• Tinctura Benzoe 1:6 (8 dni wytrawiać) do
przemywania skóry, wcierania, przeciwko
piegom, rozjaśnienia cery, odkażenia
skóry, środek ochronny powlekający.
• Składnik większości balsamów.
Balsamy
• W popularnych lekospisach
z XVIII, XIX
i I połowy XX wieku opisano
około 150 różnych
balsamów.
Balsam zdrowia w polskiej medycynie
ludowej i medycynie klasztornej
• Popularny
w XIX
i do I połowy XX wieku
• Uniwersalny
• Do wcierania
• Do picia
• Do płukania
•
•
•
•
Przeciwbólowy, rozgrzewający,
przeciwstresowy,
przeciwnerwicowy,
przeciwzakażeniowy,
przeciwobrzękowy, żółciopędny,
digestivum
Rozkurczowy
Przeciwko potom i „uderzeniom
gorąca”
Przeciwko histerii
Składnik
Ilość
Rad. Angelicae
20,0
Rad. Calami aromatici
20,0
Cort. Cinnamomi
20,0
Gummi Myrrhae
20,0
Aloe
0,20
Caryophylli
0,20
Vanillae
1,5
Camphorae
0,50
Nucis moschat.
2,0
Croci
0,50
Agarici albi
4,0
Rad. Rhei
4,0
Spir. Vini conc.
1000,0
Aqua destillata
200,0
Balsam Częstochowski
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Składnik
Ilość
Do wcierania Herb. Aconiti
30,0
30,0
Reumatyzm Herb. Hyoscyami
Cort. Cinnamomi
50,0
Paraliże
Spir. Vini conc.
3000,0
1500,0
Niedowłady Aqua destillata
Po 6 dniach filtracja i dodawano:
Drżenie
Camphorae
140,0
10,0
Bóle mięśni Olei Sinapis
Olei Thymi
15,0
Bóle kości
Olei Rosmarini
15,0
Nerwobóle
Przeziębienia
Balsam Kapucyński, wersja II, podobna do Balsamu Jerozolimskiego
• Doustnie
• Zewnętrznie
Składnik
Ilość
Gummi Myrrhae
5,0
Mastix
5,0
• Rany, odleżyny,
oparzenia, urazy,
bóle stawów, kości,
mięśni, nerwobóle.
• Depresja, nerwice,
zaburzenia
trawienne, choroby
zakaźne,
hipochondria, nieżyty
układu oddechowego
i moczowego.
Fl. Croci
5,0
Styracis
10,0
Balsam Tolutani z
Toluifera balsamum L.
10,0
Rad. Archangelicae
10,0
Rad. Gentiannae
10,0
Terebinth.
10,0
Nucis Moschatae
10,0
Aloe
2,0
Ligni santali
30,0
Kalii carbonici
7,0
Spir. Vini conc.
1000,0
Po 10 dniach filtracja i
dodać Tinct. Benzoe
10,0
Pomada, balsam,
płyn Menciere’a
• Rany wojenne,
ropiejące, gnijące…
Liqidum Menciere
Balsamum Menciere
Guajacoli 10,0
Guajacoli 10,0
Eucalyptoli 10,0
Eucalyptoli 10,0
Balsam. Peruviani 10,0
Bals. Peruviani 10,0
Jodophormi 10,0
Jodophormi 10,0
Spiriti vini 100,0
Vaselini ad 1000,0
Aetheris ad 1000,0
Myroxylon balsamum (L.)
Harms – woniawiec
balsamowy (Fabaceae)
Uczniowie Prof. Tadeusza Butkiewicza 1881-1972; od lewej: dr
Boleslaw Marzinek, doc. Zdzisław Łapiński, doc. Jan
Nielubowicz,
dr Jozef Miller
Balsam Szostakowskiego
Pierwszą syntezę przeprowadził w 1939 r Michaił Fiodorowicz
Szostakowski (1905-1983), uczeń prof. Faworskiego, chemik specjalizujący
się w związkach winylowych, w organicznych związkach krzemu i ołowiu
oraz acetylenu. Pracownik naukowy Moskiewskiego Instytutu Chemii
Organicznej, a następnie dyrektor (1957-1971) Instytutu Chemii Organicznej
w Irkucku.
Aleksiej Jewgrafowicz
Faworski (1860–1945)
Poprzez swoje badania
prof. Szostakowski
przyczynił się do
powstania pokrewnego
związku poliwinylopirolidonu,
wykorzystywanego jako
sztuczne osocze krwi.
Początki Balsamu
Szostakowskiego w lecznictwie
• 1940 r. pierwsza próbna partia preparatu do
badań toksykologicznych (na żabach).
• 1941 r. Szostakowski zostaje przeniesiony do
Instytutu w Kazaniu. Balsam zostaje użyty
w leczeniu ran wojennych, głównie oparzeń.
Charakter fizykochemiczny
Balsamu Szostakowskiego
Vinilin, Polyvinox – eter poliwinylobutylowy
[—CH2CH(OR)—]n
- gęsta, lepka ciecz, przylegająca do skóry i błon śluzowych;
- nie jest rozpuszczalny w wodzie;
- rozpuszczalny w tłuszczach, eterach, węglowodorach;
- termostabilny
Instytut Chemii Organicznej RAN w Moskwie
Właściwości lecznicze
Balsamu Szostakowskiego (na skórę)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
osłaniające
bakteriostatyczne
fungistatyczne
wzmagające naskórnikowanie (epitelizację)
pobudzające ziarninowanie tkanki łącznej właściwej
przeciwświądowe
zmniejszenie stanu zapalnego
zapobieganie nadmiernemu wysychaniu nabłonka
zmiękczanie naskórka, rozluźnianie struktury
międzykomórkowej skóry
Zastosowanie Balsamu
Szostakowskiego dermatologii
i chirurgii
-
już w czasie II wojny światowej sprawdził się w leczeniu oparzeń II i IIIo;
przyśpiesza gojenie oparzeń o 2-3 dni i działa przeciwbakteryjnie silniej
niż chlorheksydyna;
łatwo przylega do skóry i zapobiega przesuwaniu się opatrunku;
nie podrażnia skóry.
Stan przed leczeniem
Stan po leczeniu
Źródło: „Badanie
efektywności stosowania
preparatu Vinilin w formie
aerozolu w leczeniu ran.
Raport Centrum Oparzeń
Republiki FGU „NNIITO
Roszdrawa”. Maszynopis.
Data udostępnienia 2008 r.
Zastosowanie Balsamu
Szostakowskiego
w dermatologii i chirurgii
-
jest pomocny w leczeniu i pielęgnowaniu odleżyn
zmniejsza wysięk ropny
pobudza ziarninowanie i naskórnikowanie
(widoczne efekty po ok. 14 dniach stosowania)
Stan przed leczeniem
Stan po leczeniu
Zastosowanie Balsamu
Szostakowskiego
w dermatologii i chirurgii
•
Vinilin można łączyć z innymi środkami, uzyskując spotęgowane
właściwości antybakteryjne, np. w maści Mikulicza:
Rp. Argenti nitrici 0,25-1,0
Balsami vinylini 1.0-3,0
Vaselini, Lanolini aa 15,0 M.f. ung.
Z raportu wynika, że Balsam Szostakowskiego z powodzeniem był
wykorzystywany w Instytucie* od 1946 r. w leczeniu oparzeń II i III
stopnia, owrzodzeń, w tym również wenerycznych, ponadto trudnej do
wyleczenia piodermii.
Rp.
Argentii nitrici 1,0
Balsami peruviani 10,0
Vaselini flavi ad 100,0
M.f.Ung.
*Iżewskij K. M.: Winilin jako zamiennik
balsamu peruwiańskiego w niektórych
chorobach nadżerkowo – wrzodowych.
Moskiewski Instytut Medyczny im. J. W.
Stalina (dyrektor S. I. Miłowidow).
Maszynopis. Data udostępnienia: listopad
2008 r.
Vinilin znalazł
zastosowanie w leczeniu:
czyraczności,
owrzodzeń żylakowatych,
odleżyn,
ropnych stanów zapalnych skóry,
oparzeń popromiennych,
chemicznych i termicznych,
- odmrożeń,
-
Decubitus; źródło L.-C.
Gerhardt,
N. D. Spencer; ETH Zurich
Ulcus cruris, źródło german medical science
Właściwości lecznicze
Balsamu Szostakowskiego
(po podaniu doustnym)
• zmniejszenie wydzielania kwasu solnego w żołądku;
• zahamowanie wydzielania enzymów proteolitycznych,
zmniejszenie ryzyka samostrawienia błony śluzowej;
• obniżenie perystaltyki żołądka i dwunastnicy;
• wzmaganie uwalniania żółci do dwunastnicy;
• zmniejszenie przekrwienia ściany żołądka;
• tworzenie cienkiej warstwy izolacyjnej na powierzchni
wewnętrznej żołądka, chroniącej przed czynnikami
drażniącymi, zmniejszenie objawów podrażnienia
śluzówki;
• pobudzanie podziałów komórkowych nabłonka
i proliferacji komórek tkanki łącznej właściwej;
Inne zastosowania Balsamu
Szostakowskiego w medycynie
Mastitis, źródło
www.vashishtsurgicalservices.co.uk
- 1967 r. i w latach 70 - badania nad skutecznością Balsamu
Szostakowskiego w leczeniu stanów zapalnych błony
śluzowej jamy ustnej, zapalenia dziąseł i paradontozy;
-zmiany chorobowe dziąseł ustępowały w ciągu 2 tygodni;
-zapalenie sutka
-świąd odbytu
-nadżerki ginekologiczne
-choroba wrzodowa
żołądka i dwunastnicy
Photograph by Ed Uthman, MD.
Balon L.R.: Zastosowanie mieszanin Balsamu Szostakowskiego w
leczeniu niektórych chorób tkanek miękkich jamy ustnej. Katedra
Chirurgii Stomatologicznej I Leningradzkiego Instytutu
Medycznego im. I. Pawłowa. Stomatologia 1/1977.
Łuskiewnik różowy