MyComPASS - Przewodnik Reintegracji

MyComPASS - Przewodnik
Reintegracji
Opracowany dla Polski przez Stowarzyszenie
Rozwoju Inicjatyw Regionalnych “Lacjum”
Spis treści
Wstęp............................................................................................................................................. 3
Rozdział 1. System więziennictwa Polsce, programy szkoleniowe dla zwalnianych i procedury
zwolnienia ...................................................................................................................................... 4
Rozdział 2. Uwolnienie i reintegracja- instytucje (wiedza, gdzie osadzony może szukad pomocy) ...... 9

Odpowiednie organizacje pozarządowe ......................................................................................... 9

Instytucje probacyjne ....................................................................................................................12

Organizacje religijne ......................................................................................................................14

Organizacje rządowe/krajowe .......................................................................................................15
Rozdział 3. Problemy, które mogą się pojawid po zwolnieniu i sposób ich rozwiązania .................... 16

Finansowe......................................................................................................................................17

Zatrudnienie i edukacja .................................................................................................................18

Zakwaterowanie ............................................................................................................................19

Żywnośd, ubranie...........................................................................................................................19

Dokumenty ....................................................................................................................................20

Opieka zdrowotna .........................................................................................................................20
Rozdział 4. Specjalne zagadnienia .................................................................................................. 21
5.

Sprawy związane ze zdrowiem i zdrowiem psychicznym ..............................................................21

Niepełnosprawności ......................................................................................................................22

Obcokrajowcy ................................................................................................................................23
Odwołania............................................................................................................................. 25
INSTYTUCJE WSPÓŁPRACUJĄCE ..................................................................................................... 26
Wstęp
Drodzy przyjaciele,
Przewodnik, który trzymacie w rękach został opracowany po to, aby pomóc Wam w pierwszych dniach
Waszej wolności. W czasie tych trudnych, pierwszych dni z całą pewnością będziecie potrzebowali
pewnych niezbędnych informacji
i wsparcia w sprawach takich, jak problemy finansowe,
mieszkaniowe, żywieniowe i inne.
Przewodnik został opracowany w ramach projektu CLAP – Convicts Liberty Aid Project. Projekt
jest odpowiedzią na trudną rzeczywistośd skazanych w zetknięciu się z pierwszymi dniami na wolności.
Jeśli osoby te nie zostaną odpowiednio do tego wydarzenia przygotowane ryzyko powrotu do więzienia
będzie bardzo duże. Projekt CLAP ma na celu pomoc w przygotowaniu osadzonych do tych właśnie
pierwszych dni wolności, poprzez opracowanie narzędzi, które będą pomocą dla pracowników więzieo
oraz więźniów. Co ważniejsze Projekt CLAP oferuje odbiorcom nowatorskie sposoby negocjacji
i osiągnięcia wspólnego mianownika w ich pracy w taki sposób, aby każda interwencja była
maksymalnie spersonalizowana.
Przewodnik powstał w oparciu o narzędzie pt.”Toolkit – Podręcznik Komunikacji i Interwencji” który
również powstał w ramach niniejszego projektu przy współpracy pracowników więzieo oraz
osadzonych z wszystkich krajów partnerskich projektu.
W przewodniku znajdziecie niezbędne informacje oraz dane kontaktowe do odpowiednich
instytucji i organizacji, które będą w stanie pomóc w pierwszych dniach nowego życia.
Rozdział 1. System więziennictwa Polsce, programy szkoleniowe dla
zwalnianych i procedury zwolnienia
System więziennictwa, czyli system odbywania kary
pozbawienia wolności w zakładzie karnym, w Polsce
nadzorowany jest od 1956 roku przez Ministerstwo
Sprawiedliwości Rzeczpospolitej Polskiej, a bezpośrednio
przez Centralny Zarząd Służby Więziennej. W ramach
resortu sprawiedliwości wyróżnia się także inne organizacje
więziennictwa, takie jak: Okręgowy Inspektorat Służby
Więziennej, zakłady karne i areszty śledcze, ośrodki
szkoleniowe i ośrodki doskonalenia kadry służby więziennej.
Pełną odpowiedzialnośd za funkcjonowanie zakładu
karnego, zgodnie z Ustawą o Służbie Więziennej (art. 7 ust 5)
ponosi dyrektor zakładu. Jest on odpowiedzialny za
ustalanie porządku wewnętrznego zakładu karnego,
podejmowanie decyzji o cenzurowaniu korespondencji
skazanych, wydawanie zezwoleo na podjęcie nauki lub
Źródło: Fot. Piotr Kochaoski
pracy poza zakładem karnym, przyznawanie skazanym
http://nawokandzie.ms.gov.pl/numer4/wokanda-4/czas-skonczyc-z-dziedzictwem- nagród związanych z opuszczeniem zakładu karnego,
prl.html
wymierzanie kar dyscyplinarnych, składanie wniosków o
przedterminowe zwolnienie. W myśl ustawy o służbie więziennej zapewnia on praworządne
wykonywanie kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania, bezpieczeostwo i porządek
w podległej jednostce, odpowiada za racjonalne wykorzystanie środków finansowych przyznanych
zakładowi karnemu, ponosi odpowiedzialnośd za zapewnienie odpowiedniego do potrzeb doboru i
wykorzystania kadry, stałego podnoszenia jej kwalifikacji, właściwego wykonywania obowiązków i
dyscypliny. Do jego obowiązków należy również nadzorowanie działających w ramach zakładu i
aresztu szkół, szpitali i ambulatoriów, wykonywanie poleceo wydawanych w ramach nadzoru
penitencjarnego, współdziałanie w zakresie realizacji zadao zakładu lub aresztu z właściwymi
instytucjami paostwowymi, samorządowymi i społecznymi oraz kościołami, związkami
wyznaniowymi i osobami godnymi zaufania.
W ramach struktury zakładu karnego zatrudniony jest personel ochrony odpowiedzialny za
bezpieczeostwo funkcjonariuszy i więźniów, obsługę odpowiedzialną za przyjęcia i zwolnienia
osadzonych oraz za zapewnienie odpowiednich warunków socjalno-bytowych. Personel
resocjalizacyjny odpowiada za diagnostykę penitencjarną, programowanie działao
resocjalizacyjnych i terapeutycznych. Odpowiada za współpracę z rodzinami więźniów oraz z
odpowiednimi instytucjami zewnętrznymi. Personel administracyjny natomiast odpowiada za
zarządzanie więzieniem, prowadzenie właściwej polityki kadrowej oraz za zatrudnienie więźniów.
W obrębie struktur zakładów karnych istnieje również komisja penitencjarna, powoływana
przez dyrektora zakładu, obejmująca pracowników oraz funkcjonariuszy służby więziennej.
Komisja ta podejmuje decyzje dotyczące skierowania skazanego do właściwego zakładu karnego,
kieruje skazanego do określonego systemu odbywania kary w przypadku, jeżeli nie określił tego
sąd w wyroku. Komisja penitencjarna upoważniona jest do ustalenia indywidualnych programów
oddziaływao na osadzonego oraz do dokonywania ocen okresowych postępów skazanego w
procesie resocjalizacji. Ustala ona również okres niezbędny dla przygotowania skazanego do życia
w społeczeostwie po zwolnieniu z zakładu.
Wśród zakładów karnych w Polsce istnieje zróżnicowanie stopnia zabezpieczeo, izolacji
osadzonych, a co za tym idzie różnorodnośd obowiązków i uprawnieo związanych z poruszaniem
się na terenie zakładu karnego i poza jego granicami. Karę pozbawienia wolności w Polsce odbywa
się w różnych typach zakładów karnych; istnieją zakłady karne dla młodocianych- tu karę
pozbawienia wolności odbywają skazani, którzy nie ukooczyli 24 roku życia. Izolacja w obrębie
grupy wiekowej osadzonych wynika z negatywnego wpływu pozostałych więźniów. Młodzi ludzie
osadzeni w zakładzie karnym podlegają oddziaływaniu wychowawczemu o większej skuteczności
ze względu na stan rozwoju psychofizycznego. Proces ich resocjalizacji koncentruje się na
nauczaniu ogólnym i zawodowym oraz zatrudnieniu, przy czym wykorzystuje się różnorodne formy
oddziaływao zarówno zespołowych, jak i indywidualnych podyktowane wiekiem skazanego i jego
predyspozycjami kulturowo-oświatowymi, czy wychowaniem fizycznym. Kolejnym typem
zakładów karnych są zakłady dla odbywających karę pozbawienia wolności po raz pierwszy. W
zakładach takich osadza się również skazanych odbywających zastępczą karę pozbawienia
wolności oraz skazanych nie będących recydywistami penitencjarnymi. Wśród osadzonych w tego
typu zakładach znajdują się również skazani za popełnienie przestępstwa nieumyślnie. Osadzeni w
takim zakładzie mogą korzystad z zatrudnienia, nauczania oraz zajęd społeczno-wychowawczych i
sportowych. W zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych odbywają karę dorośli
skazani za przestępstwa umyślne lub zastępczą karę pozbawienia wolności, którzy już wcześniej
odbywali karę pozbawienia wolności za przestępstwa podobne lud za karę aresztu wojskowego.
Wobec przestępców wtórnych powinny byd podjęte szczególne środki oddziaływania
resocjalizującego wnikające z ich znacznej demoralizacji. Zakłady karne dla odbywających karę
aresztu wojskowego przeznaczone są dla żołnierzy zawodowych lub osób powołanych do odbycia
służby wojskowej. Czas trwania kary aresztu wojskowego wynosi od jednego miesiąca do dwóch
lat. Podczas odbywania kary w takim zakładzie karnym skazany ma obowiązek pracy lub nauki, z
uwzględnieniem przestrzegania dyscypliny wojskowej i elementów szkoleo wojskowych oraz z
zachowaniem hierarchii w stopniach wojskowych. Skazani odbywają karę w pełny umundurowaniu
wojskowym pozbawianym godła paostwowego oraz znaków i stopi wojskowych. Zakłady karne
każdego rodzaju mogą byd organizowane jako zakłady typu zamkniętego, półotwartego lub
otwartego. W zakładach karnych typu zamkniętego skazani mogą byd zatrudnieni poza zakładem,
w który odbywają karę, w pełnym systemie konwojowania. Nauczanie, zajęcia kulturowo sportowe
skazanych odbywają się na terenie zakładu. W jednostkach tego typu osadzeni mają najmniejszą
swobodę kontaktu ze światem zewnętrzny oraz ze współ-osadzonymi. Przysługują im dwa
widzenia w ciągu miesiąca, a podczas widzeo rozmowy są kontrolowane przez funkcjonariuszy
służby więziennej. Również korespondencja podlega kontroli przez administrację zakładu.
W przeciwieostwie do zakładów typu zamkniętego, gdzie cele mieszkalne są zamknięte przez
całą dobę, w zakładach typu półotwartego stosuje się mniejszy stopieo zabezpieczenia i izolacji
osadzonych, których cele mieszkalne pozostają w ciągu dnia otwarte, natomiast w nocy są
zamykane. Skazani mogą byd zatrudnieni poza zakładem w systemie zmniejszonego
konwojowania. Zezwala się im również na uczestniczenie w nauczaniu i zajęciach terapeutycznych,
które są organizowane poza terenem zakładu. W zakładach półotwartych skazani mają możliwośd
uzyskania przepustek z zakładu, ale nie częściej niż raz na dwa miesiące. Przysługują im również
trzy widzenia w ciągu miesiąca. Szerszy jest tu kontakt osadzonych z rodziną i światem
zewnętrznym oraz z współwięźniami.
W zakładzie karnym typu otwartego cele mieszkalne osadzonych pozostają otwarte przez całą
dobę, skazani zatrudniani są głównie poza terenem zakładu karnego bez konwoju, na
pojedynczych stanowiskach pracy. Mają oni prawo do uczestniczenia w programach szkoleniowych
oraz w zajęciach terapeutycznych, odbywających się poza zakładem karnym. Przysługują im
przepustki udzielane nie częściej niż raz w miesiącu, łącznie na okres nie przekraczający 28 dni w
ciągu roku. Celem pobytu skazanego w zakładzie karnym typu otwartego jest stopniowe
ułatwianie skazanym powrotu na wolnośd. Regulamin takich jednostek przewiduje możliwośd
korzystania przez skazanego z nieograniczonej liczby widzeo w ciągu miesiąca. Korespondencja i
rozmowy telefoniczne nie podlegają kontroli.
Wszystkie zakłady karne przewidują możliwośd odbywania kary przez skazanego w różnych
systemach oddziaływania; w zwykłym, terapeutycznym oraz programowym. System odbywania
kary nie jest związana z typem i rodzajem zakładów karnych. Odbywanie kary w systemie
terapeutycznym nie wymaga zgody osadzonego. System ten przeznaczony jest dla skazanych z
zaburzeniami psychicznymi, uzależnieniem od alkoholu lud innych środków odurzających, dla
upośledzonych umysłowo oraz dla osób niepełnosprawnych.
W procesie przygotowania skazanych do życia po odbyciu kary pozbawienia wolności istotną
rolę odgrywa stworzenie warunków do podniesienia poziomu edukacji oraz możliwośd zdobycia
kwalifikacji zawodowych niezbędnych do życia na wolności. Wszystkim osadzonym w zakładach
karnych i aresztach śledczych przysługuje możliwośd realizacji prawa do nauki gwarantowanego im
i organizowanego zgodnie z przepisami Kkw Art. 102 oraz Art.130 - 134.
Szkoły i placówki oświatowe działające przy zakładach karnych i aresztach śledczych są
szkołami publicznymi, działającymi zgodnie z ustawą o systemie oświaty. Organizowane są one na
wszystkich poziomach edukacyjnych z wyjątkiem szkolnictwa wyższego. Podstawy programowe,
przepisy i wymogi dotyczące nauczycieli nie różnią się niczym od zewnętrznych placówek
szkoleniowych. Od przywięziennych placówek edukacyjnych wymagane jest wyposażenie
umożliwiające prowadzenie i realizację procesu dydaktycznego. Absolwenci tych szkół podlegają
egzaminom zewnętrznym. Osadzonym przysługuje również prawo do korzystania z nauki poza
zakładem karnym. Organizacja sieci szkół przywięziennych zapewnia możliwośd kształcenia
zarówno skazanym nieletnim, których obejmuje nauczanie obowiązkowe, jak i osadzonym
dorosłym, którzy z własnej inicjatywy ubiegają się o możliwośd kształcenia lub podniesienia swoich
kwalifikacji zawodowych. Proces kształcenia skazanych przewiduje organizację pięciu poziomów
edukacyjnych; poziomu podstawowego, gimnazjalnego, zasadniczego, średniego oraz
policealnego.
Nauka w formie szkolnej w placówkach przywięziennych realizuje elementy pracy
resocjalizacyjnej polegającej na oddziaływaniu dydaktyczno-wychowawczym. Najliczniejszą grupą
uczestniczącą w procesie edukacyjnym są skazani młodociani oraz odbywający karę pozbawienia
wolności po raz pierwszy. Szacuje się, iż stanowią oni ponad 60% wszystkich uczniów
przywięziennych placówek edukacyjno-wychowawczych.1 Cała organizacja sieci szkolnictwa
przywięziennego kładzie szczególny nacisk na zapewnienie osadzonym możliwości ukooczenia
szkoły podstawowej oraz gimnazjum, gdyż brak wykształcenia na tym poziomie uniemożliwia
dalszy proces edukacji. Kolejnym etapem kształcenia jest kształcenie zawodowe realizowane w
zasadniczych szkołach zawodowych. Te placówki szkoleniowe przewidują kształcenie w kierunkach
zawodowych umożliwiających zatrudnienie po zwolnieniu z zakładu karnego. Różnorodnośd
kształcenia w kierunkach zawodowych atrakcyjnych z punktu widzenia rynku pracy przewiduje
przygotowanie do zawodów usługowych oraz przemysłowych. Osadzeni mają możliwośd zdobycia
kwalifikacji zawodowych najbardziej poszukiwanych na aktualnym rynku pracy. Absolwenci takich
placówek szkoleniowych mogą po odbyciu kary pozbawienia wolności realizowad się w takich
zawodach jak monter maszyn i urządzeo, ślusarz, elektromechanik, posadzkarz, kucharz małej
gastronomii i wiele innych.
Efektywnośd szkolenia praktycznego, na które kładzie się szczególny nacisk w kształceniu
skazanych, weryfikują zewnętrzne egzaminy zawodowe przeprowadzane przez okręgowe komisje
egzaminacyjne. Absolwenci, którzy uzyskują dyplom potwierdzający nabyte umiejętności
zawodowe oraz suplement w języku angielskim dodatkowo wzbogacają swoją kandydaturę przy
ubieganiu się o pracę.
Aby zwiększyd szansę na podjęcie pracy zarobkowej po opuszczeniu zakładu karnego dla osób,
które kooczą odbywanie kary, w porozumieniu z urzędami pracy jednostki penitencjarne
organizują szkolenia kursowe. Zakres takich szkoleo dostosowany jest do aktualnej sytuacji na
lokalnym rynku pracy. Wśród szkoleo kursowych zrealizowanych do roku 2009 największą
popularnością cieszyły się kursy przyuczające do wykonywania zawodu dekarza, malarza
budowlanego, kucharza, brukarza, czy stolarza. Szkolenia kursowe organizowane są przede
wszystkim dla skazanych dorosłych, którzy nie posiadają żadnych umiejętności zawodowych lub
wymagają przekwalifikowania zawodowego. Zważywszy na stosunkowo krótki średni okres
1
Dane pochodzą ze strony służby więziennej sw.gov.pl
odbywania kary w zakładzie karnym, szkolenia kursowe pełnią ważną rolę w uzupełnieniu oferty
edukacyjnej skierowanej do skazanych z krótkimi wyrokami odbycia kary pozbawienia wolności.
System szkół przywięziennych umożliwiających przygotowanie do podjęcia pracy zarobkowej
po powrocie skazanego na wolnośd realizuje jeden z podstawowych elementów oddziaływao
penitencjarnych. Zwiększanie szans na rynku pracy osobom skazanym ogranicza zjawisko powrotu
do przestępstwa po zakooczeniu odbywania kary w zakładzie, a także pomaga w odnalezieniu się
skazanemu poza murami więzienia, dlatego wśród realizowanych programów resortowych
poprawa warunków szkoleniowych oraz stworzenie dodatkowych miejsc do nauki i szkolenia
kursowego dla skazanych było zadaniem priorytetowym. Efektem tych działao jest odczuwalna
poprawa warunków pracy przywięziennych placówek szkoleniowych, a przede wszystkim poprawa
jakości kształcenia zawodowego skazanych.
W koocowej fazie odbywania kary pozbawienia wolności skazany bierze udział w programie,
którego zadaniem jest przygotowanie go do zwolnienia. Program ten daje skazanemu pewne
dodatkowe uprawnienia, jak np. dodatkowe przepustki, jednak nakłada on również na skazanego
dodatkowe obowiązki do tyczące np. podjęcia starao znalezienia zatrudnienia po wyjściu na
wolnośd. Kodeks karny wykonawczy z 1997 r. oraz rozporządzenie w sprawie regulaminu
organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności określają zakres
obowiązków administracji jednostek penitencjarnych oraz podmiotów społecznych, które biorą
udział w wykonywaniu kary pozbawienia wolności w procesie przygotowania skazanego do
zwolnienia. Za zgodą skazanego komisja penitencjarna wyznacza okres niezbędny dla
przygotowania go do życia po zwolnieniu. Decyzję taką może podjąd również sąd penitencjarny w
postanowieniu o udzieleniu lub odmowie warunkowego zwolnienia.
Działania, które muszą byd podjęte tuż po zwolnieniu
Wszyscy więźniowie są bezzwłocznie zwalniani w momencie wygaśnięcia nakazów ich
przetrzymywania lub gdy sąd lub inny organ zarządza ich zwolnienie. Służby i instytucje, rządowe
lub inne, które pomagają zwolnionym więźniom powrócid do społeczeostwa, zapewnią, w takim
stopniu, w jakim jest to możliwe i potrzebne, by zwolnieni więźniowie posiadali odpowiednie
dokumenty, w tym dokumenty identyfikacyjne, zapewnione im zostało odpowiednie miejsce
zamieszkania i praca, byli odpowiednio ubrani przy uwzględnieniu klimatu oraz pory roku, a także
mieli wystarczające środki, aby dotrzed na miejsce przeznaczenia i utrzymad się w okresie
bezpośrednio następującym po zwolnieniu.
Program przygotowujący skazanego do życia poza murami więzienia kładzie nacisk na
potrzeby postpenitencjarne skazanego; konieczne jest udzielenie skazanemu wszelkich informacji
o zakresie pomocy postpenitencjarnej i o podmiotach, które takiej pomocy udzielają. Ważną rolę
w programie odgrywa kontakt skazanego z kuratorem sądowym. Zakres działao potrzebnych do
przygotowania skazanego do zwolnienia powinien zostad przygotowany wspólnie z podmiotami
zajmującymi się społeczną readaptacją skazanego; ze stowarzyszeniami, fundacjami, organizacjami
oraz instytucjami, kościołami i innymi związkami wyznaniowymi, oraz osobami godnymi zaufania.
W ustalonym wobec skazanego okresie przeznaczonym na przygotowanie go do życia na
wolności powinien on w miarę możliwości odbywad karę w zakładzie karnym położonym najbliżej
przyszłego miejsca zamieszkania oraz mied możliwośd uzyskania przepustki na czas nie dłuższy niż
14 dni w celu podjęcia starao o ustalenie miejsca zamieszkania i zatrudnienia po wyjściu z zakładu
karnego. Kurator sądowy wraz z wyżej wymienionymi podmiotami pomocy postpenitencjarnej
ustala zakres pomocy w ramach społecznej readaptacji. Działania podejmowane wobec skazanego
przed spodziewanym zwolnieniem obejmują pomoc w znalezieniu zatrudnienia lub
zakwaterowania, pomoc w otrzymaniu niezbędnej opieki lekarskiej, a także informowanie o
możliwościach uzyskania wsparcia po zwolnieniu, udzielenie zapomogi pieniężnej w chwili
zwolnienia (w wysokości do 1/3 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników lub
odpowiedniego jej ekwiwalentu np. gdy skazany nie dysponuje wystarczającymi środkami
własnymi i nie ma zapewnionych dostatecznych środków utrzymania na wolności). W przypadku,
gdy warunki życia oczekujące skazanego po zwolnieniu mogą utrudniad mu społeczną readaptację,
może on zgłosid się do sądu penitencjarnego z wnioskiem o zastosowanie względem niego dozoru
sądowego kuratora zawodowego. Jeśli skazany, którego obejmuje dozór, wypełnia obowiązki
nałożone na niego przez kuratora, paostwo w miarę możliwości zapewnia mu tymczasowe
zakwaterowanie i udziela pomocy w otrzymaniu zatrudnienia. Bezpośrednio przed zwolnieniem z
zakładu karnego skazanemu udziela się stosownych informacji dotyczących adresów i kompetencji
instytucji oraz organizacji społecznych udzielających pomocy materialnej, medycznej, w
znalezieniu pracy i zakwaterowaniu, a także porad prawnych.
W celu realizacji zadao w ramach pomocy postpenitencjarnej został utworzony Funduszu
Pomocy Postpenitencjarnej. Zasady korzystania z Funduszu zawiera rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z 22 kwietnia 2005 r., które określa wykorzystanie go na pomoc dla skazanego
zwalnianego z zakładu karnego. Środki Funduszu przeznacza się na udzielanie pomocy osobom
pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz członkom ich
rodzin, a ich realizacja polega na: pokrywaniu kosztów czasowego zakwaterowania lub udzieleniu
schronienia w ośrodku dla bezdomnych, organizowaniu i finansowaniu poradnictwa prawnego,
promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej, organizowaniu i finansowaniu kursów
przygotowania zawodowego lub pokrywaniu kosztów związanych z udziałem w takich kursach oraz
zdawaniem egzaminów kwalifikacyjnych, pokrywaniu kosztów związanych ze specjalistycznych
leczeniem lub rehabilitacją zdrowotną oraz uzyskiwaniem orzeczeo o niepełnosprawności lub
niezdolności do zatrudnienia, pomocy psychologicznej oraz terapii uzależnieo, udzielaniu pomocy
rzeczowej w formie żywności lub bonów żywnościowych, odzieży, leków, środków sanitarnych,
podręczników i innych pomocy naukowych, niezbędnych przedmiotów wyposażenia domowego
lub wyposażenia potrzebnego do wykonywania wyuczonego zawodu, okresowej dopłacie do
bieżących zobowiązao czynszowych, finansowaniu przejazdów środkami komunikacji publicznej
lub pokrywaniu kosztów transportu specjalnego, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi, pokrywaniu
kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego oraz w udzielaniu świadczeo pieniężnych na
określony cel – w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Podmiotami uprawnionymi do
korzystania ze środków Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej, obok Centralnego Zarządu Służby
Więziennej i sądów okręgowych, są stowarzyszenia, organizacje, fundacje i inne instytucje, które
zostały określone w art. 38 kkw.2
Pomocy udziela się na wniosek lub z urzędu. Z wnioskiem o udzielenie pomocy mogą
wystąpid więźniowie, prokurator, obrooca, pełnomocnik albo przedstawiciel skazanego. Wniosek
wymaga stosownego uzasadnienia trudnej sytuacji życiowej. Osoby zwolnione z zakładów karnych
lub aresztów śledczych przedstawiają także dokument zwolnienia. Osoby pozbawione wolności,
przed zwolnieniem z zakładów karnych i aresztów śledczych składają wniosek do właściwego
dyrektora jednostki. Osoby zwolnione z zakładów karnych i ich rodziny, pokrzywdzeni
przestępstwem i ich rodziny oraz rodziny osób pozbawionych wolności - do zawodowego kuratora
sądowego.
2
Stowarzyszenie Interwencji Prawnej „Analizy, Raporty, Ekspertyzy 3/2010” Emilia Rekosz
Rozdział 2. Uwolnienie i reintegracja- instytucje (wiedza, gdzie
osadzony może szukać pomocy)
Wychodząc na wolnośd jako były więzieo stajesz przed problemem ponownego
wejścia i zaadoptowania w role społeczne; w rolę męża, ojca, pracownika, czy pracodawcy.
Szczególnie w pierwszych miesiącach po wyjściu poza mury więzienne jest bardzo trudno.
Jednak w procesie readaptacji do ról społecznych pomocą służą Ci różne instytucje i
organizacje, do których należą przede wszystkim zakłady karne i areszty śledcze, zespoły
kuratorskiej służby sądowej, jednostki organizacyjne pomocy społecznej, instytucje
działające na rynku pracy oraz organizacje pozarządowe, które statutowo zajmują się
działalnością na rzecz pomocy w społecznej readaptacji. Instytucje te tworzą tzw. „system
pomocy postpenitencjarnej”, którego zadaniem jest udzielanie wsparcia oraz pomocy
finansowej, rzeczowej, psychologicznej, terapeutycznej, informacyjnej, a także udzielenie
pomocy prawnej. Głównym zadaniem pomocy postpenitencjarnej jest ukierunkowanie i
wsparcie działao podejmowanych przez skazanego.
 Odpowiednie organizacje pozarządowe
W całym procesie readaptacji i pomaganiu skazanym w powrocie do normalności
bardzo dużą rolę odgrywają organizacje pozarządowe.
Na podstawie art. 49 § 19 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
wykonawczy, z dniem 13 stycznia 2012 r. powołany został Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym
oraz Pomocy Postpenitencjarnej będący paostwowym funduszem celowym, którego
dysponentem jest Minister Sprawiedliwości, a środki przeznaczane będą m.in. na rzecz
stowarzyszeo, fundacji, organizacji oraz instytucji, których celem jest świadczenie pomocy
postpenitencjarnej osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i
aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin. Szczegółowy tryb i sposób funkcjonowania
Funduszu określone zostało w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, które zostało
opublikowane w Dzienniku Ustaw z dnia 13 stycznia 2012 roku, poz. 49.
Osobom zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych, a także ich rodzinom
pomocy z Funduszu udziela się na czas niezbędny, do czasu otrzymania pomocy na
podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej, nie dłużej jednak niż przez 3
miesiące od dnia zwolnienia, chyba że koniecznośd przedłużenia tego okresu do 6 miesięcy
wynika ze szczególnych okoliczności, takich jak choroba lub czasowa niezdolnośd do pracy.
Podobny tryb został określony w stosunku do pomocy rodzinom osób pozbawionych
wolności – na okres nie dłuższy niż przez 3 miesiące (wyjątkowo do 6 miesięcy) od dnia
osadzenia członka rodziny w zakładzie karnym lub areszcie śledczym (§ 16 ust. 2 i ust. 3
rozporządzenia).
Obecnie w Polsce aktywnie działa kilka organizacji zajmujących się pomocą
postpenitencjarną wobec osób skazanych, opuszczających zakład karny oraz ich rodzin. Do
najważniejszych miejsc, gdzie możesz udad się po zwolnieniu z zakładu karnego lub aresztu
śledczego należą:
Fundacja „Sławek”– Fundacja ta poprzez swoją działalnośd
chce zapobiec konsekwencjom stygmatyzacji więźniów w
społeczeostwie. Sprowadza byłych osadzonych z drogi prowadzącej ich
do podobnych problemów jak te przed odbywaniem kary. Głównym
celem fundacji jest niesienie pomocy osobom osadzonym, byłym
osadzonym opuszczającym zakład karny i ich rodzinom oraz młodym ludziom
wychowywanym w patologicznym środowisku. Fundacja chce także nakłonid inne
organizacje pozarządowe, by niosły pomoc postpenitencjarną. Podstawową misją fundacji
jest wspieranie młodocianych i nieletnich, którzy opuszczają zakłady karne bądź areszty
śledcze, pomoc materialna oraz wsparcie kierowane do rodzin tych osób. Fundacja
organizuje warsztaty i kursy, a swoje podstawowe założenia rozwija przez organizację i
finansowanie spotkao podopiecznych z terapeutami; finansuje byłym więźniom
dokonywanie formalności administracyjnych umożliwiającym im normalne życie po odbyciu
kary. Zajmuje się przede wszystkim pomocą i finansowaniem znalezienia pracy,
podniesieniem kwalifikacji zawodowych oraz znalezieniem miejsca zamieszkania osobom,
które wychodzą na wolnośd. Fundacja ta prowadzi również programy pomocowe, np. Anioł
Stróż, Świadectwa, mediacje między skazanymi a ich rynek pracy. Fundacja prowadzi
Ośrodek Readaptacji Społecznej w Mieni, w którym nocleg oraz pożywienie zapewniane jest
osobom opuszczającym zakłady karne lub areszty śledcze. Fundacja prowadzi również
Poradnię Rodzinną i Punk konsultacyjny, miejsce kontaktu z osobami przebywającymi na
wolności, w których mogą one decydowad o uczestnictwie w kursach zawodowych lub w
razie potrzeby są kierowane do odpowiednich jednostek. W prowadzonym przez fundację
Punkcie Porad Prawnych można skorzystad z bezpłatnej porady prawnej dotyczącej spraw
rodzinnych skazanego, np. ponownego przywrócenia praw rodzicielskich. Do kolejnych
komórek pomocowych należy Punkt Porad Obywatelskich, gdzie można uzyskad pomoc w
sprawach formalnych załatwianych w urzędach, np. w formułowaniu pism. Punkt Pomocy
Psychologicznej prowadzi pomoc psychologiczną dla osób, w których rodzinie znajduje się
ktoś w zakładzie karnym lub areszcie śledczym.
Stowarzyszenie Resocjalizacji, Rehabilitacji i Pomocy Społecznej im. H.
Ch. Kofoeda (Siedlce) – jego zadaniem jest aktywizacja społeczna i zawodowa
skazanych opuszczających jednostki karne oraz grup zagrożonych
marginalizacją i przestępczością. Placówki stowarzyszenia są również miejscem
alternatywnych kar probacyjnych.
Stowarzyszenie penitencjarne „Patronat - Celem stowarzyszenia jest
niesienie pomocy duchowej materialne i prawnej osobom pozbawionym
wolności, zwalnianym z zakładów karnych oraz ich rodzinom, inicjowanie i
uczestnictwo w zapobieganiu przestępstwom i wykluczeniu społecznemu,
prowadzenie działalności mediacyjnej w tym łagodzenie następstw
popełnionych przestępstw, wpływanie na humanizowanie orzekania i wykonania kar.
Działania Oddziału w Warszawie realizowane są przez cztery placówki; Punkt pomocy
postpenitencjarnej, Ośrodek readaptacji społecznej „ Dom Patronatu”, Pralnia „Patronat”,
Koło stowarzyszenia penitencjarnego „Patronat”. Ponad to stowarzyszenie patrona posiada
oddziały w Gdaosku, Łodzi, Olsztynie, Szczecinie, Zielonej Górze, Kielcach oraz Białymstoku.
Fundacja Profilaktyki i Resocjalizacji „Druga Szansa” - Fundacja działa w
oparciu o dwa statutowe cele reintegracji społecznej i zawodowej
więźniów i byłych więźniów oraz budowania podstaw systemu pomocy
postpenitencjarnej. W ramach działalności penitencjarnej organizuje w
porozumieniu ze Służbą Więzienną spotkania na terenie Zakładów Karnych
z więźniami, prowadzi korespondencje terapeutyczną z osadzonymi,
świadczy pomoc prawną dla więźniów. W ramach działalności postpenitencjarnej; pomaga
byłym osadzonym przezwyciężad trudności formalne i prawne w powrocie do
społeczeostwa, prowadzi pomoc w zakresie terapii uzależnieo i utrzymania abstynencji,
pomaga w wyszukaniu i utrzymaniu miejsca pracy, umożliwia pomoc w zakresie zdobycia i
utrzymania zakwaterowania, świadczy pomoc rzeczową do momentu finansowego
usamodzielnienia się, organizuje praktyczne szkolenia podstaw obsługi komputera oraz
aktywizacji zawodowej byłych więźniów.
Fundacja Pomocy Wzajemnej
„Barka – zakłada wspólnoty będące
miejscami „do życia i pracy”, zwykle są
to małe farmy ekologiczne, które
poprzez prowadzenie działalności gospodarczej same zarabiają na swoje utrzymanie.
Nr
1.
Nazwa organizacji
Telefon
Adres
Fundacja „Sławek”
22 473 33 06
2.
Stowarzyszenie
71 322 76 12
Resocjalizacji, Rehabilitacji i 71 328 89 29
Pomocy Społecznej im. H.
Ch. Kofoeda (Siedlce)
Stowarzyszenie
22 827 88 56
penitencjarne „Patronat”
al. Solidarności 17, www.fundacjaslawek.org
03-412 Warszawa, [email protected],
ul. Katedralna 4, www.kofoed.cpg.pl/
50-328 Wrocław
[email protected]
3.
Strona www
ul. Siennicka 48, www.patronat.free.ngo.pl
04
–
393
Warszawa
ul. Kościuszki
www.drugaszansa.org
77/79, 87 - 100
[email protected]
Toruo
4.
Fundacja Profilaktyki
i Resocjalizacji „Druga
Szansa”
790 499 280
5.
Fundacja Pomocy
Wzajemnej „Barka”
61 668 23 00 ul. Św.
61 872 02 86 Wincentego 6/9,
61-003 Poznao
www.barka.org.pl
[email protected]
 Instytucje probacyjne
Celem instytucji probacyjnych jest resocjalizacja i prewencja kryminalna w
odniesieniu do skazanego. Zadanie instytucji probacyjnych opiera się na kontrolowanej
wolności, pieczy nad sprawcą przestępstwa pozostającym pod dozorem kuratora, nadzorem
wyspecjalizowanego organu - kuratora sądowego lub innych podmiotów, o których mowa w
art. 38 kodeksu karnego wykonawczego (mowa tu o stowarzyszeniach, fundacjach, oraz
organizacjach i instytucjach, których celem jest społeczna readaptacja skazanych). W ramach
kontroli nad skazanym, powołany do tego celu organ podejmuje odpowiednie działania
wychowawczo-resocjalizacyjne, diagnostyczne, profilaktyczne. Probacja, czyli wolnośd
kontrolowana to system pozwalający na odbywanie kary poza więzieniem. Upowszechnienie
takiej kary nieizolacyjnej oznacza, że więcej skazanych pozostanie w dotychczasowym
środowisku społecznym; w rodzinie, w zakładzie pracy, a więc nie zostanie wykluczone ze
społeczeostwa, co gwarantuje wyższą skutecznośd resocjalizacyjną kary.
Zastosowanie nadzoru kuratorskiego umożliwia Ci jako skazanemu odbycie kary poza
zakładem karnym, przy użyciu innych instrumentów karnych, niż izolacja więzienna. Polskie
prawo karne przewiduje trzy rodzaje okoliczności, przy których mogą zostad zastosowane
środki probacyjne:
- Warunkowe umorzenie postępowania – jego celem jest dążenie do oddziaływania
wychowawczego nie poprzez orzeczenie kary, ale na utrzymaniu przez pewien czas
zagrożenia wymierzenia kary oraz stworzenia pewnego rodzaju przymusu przestrzegania
prawa.
- Warunkowe zawieszenie wykonania kary- dotyczy to kary pozbawienia wolności, ale
również kary ograniczenia wolności i jest możliwe, gdy kara ta nie przekracza 2 lat.
- Warunkowe przedterminowe zwolnienie - możliwe jest wobec pozytywnej prognozy
kryminologicznej, stanowiącej o tym, że mimo popełnionego przestępstwa i po odbyciu co
najmniej połowy kary sprawca może skorzystad z możliwości warunkowego
przedterminowego zwolnienia. Decyduje o tym sąd penitencjarny, który bierze pod uwagę
dotychczasowy przebieg odbywania kary, warunki osobiste i rodzinne sprawcy.
Probacja wobec osób warunkowo zwolnionych z zakładów karnych jest realizowana
głównie pod nadzorem kuratorów sądowych. Wobec osób zwolnionych na koniec kary w
zasadzie takiej probacji nie ustanawia się, w związku z tym pozostają oni w zainteresowaniu
policji lub mogą liczyd na instytucjonalną pomoc postpenitencjarną instytucji rządowych i
pozarządowych.
Jednym z największych ośrodków pomocy postpenitencjarnej jest Małopolskie
Stowarzyszenie Probacja. Celem stowarzyszenie jest ograniczanie szkód społecznych
spowodowanych bezdomnością osób opuszczających zakłady karne, prawidłowa organizacja
wykonywania orzeczeo karnych w ramach określonych przez aktualnie obowiązujące
przepisy prawa polskiego, pomoc w przezwyciężaniu u osób skazanych problemów z
adaptacją do życia na wolności oraz przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu grup
stygmatyzowanych.
Przy stowarzyszeniu działa Małopolskie Centrum Integracji "Pro Domo" - Centrum
stanowi dom przejściowy, dla osób opuszczających zakłady karne i areszty śledcze, wobec
których orzeczono dozór kuratora. Skazani mają możliwośd podjęcia zatrudnienia,
uczestniczenia w terapii (uzależnienia, stosowanie przemocy i inne). W ramach Centrum
uruchomiono ogólnodostępny Punkt Konsultacyjny dla osób które weszły w konflikt z
prawem i ich rodzin. Konsultacje dotyczą możliwości objęcia terapią, pracą socjalną,
aktywizacji zawodowej, rozwiązywania problemów prawnych itp. Stowarzyszenie podjęło też
współpracę z Urzędem Pracy przy realizacji projektów ze środków Unii Europejskiej na rzecz
aktywizacji zawodowej osób karanych opuszczających zakłady karne.
Wśród instytucji pozarządowych, które w swym programie wyszczególniają pomoc
postpenitencjarną z wyszczególnieniem probacji znajduje się Stowarzyszenie Resocjalizacji,
Rehabilitacji i Pomocy Społecznej im. H. Ch. Kofoeda (Siedlce) oraz Fundacja „Sławek”
(Warszawa). Jednak pomoc w sytuacji probacji jest realizowana przez wszystkie ośrodki
pomocy postpenitencjarnej.
Poniżej zamieszczony został wykaz podmiotów, na rzecz których zostały przyznane dotacje
celowe z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w 2012 r.:
Nr
1.
Nazwa organizacji
Telefon
Adres
Strona www
Stowarzyszenie
Bezrobotnych i Osób
Działających na Rzecz
Bezrobotnych „WSZYSCY
RAZEM IN CORPORE”
42 639 72 03
42 655 20 40
ul. Franciszkaoska
15
incorpore.org.pl
91-433 Łódź
Filie :
[email protected];
[email protected].
pl
Zgierz Pl. Jana
Pawła II nr 19,
Pabianice
ul. Partyzancka 31
2.
3.
Lubuskie Stowarzyszenie
na Rzecz Kobiet „BABA”
68 457 10 45
692 064 061
Stary Rynek 17
www.baba.org.pl
65-067 Zielona
Góra
[email protected]
Śląska Fundacja
„BŁĘKITNY KRZYŻ”
33 498 69 48
500 465 850
500 465 838
501 871 789
33 498 69 48
ul. Mostowa 1,
43-300 BielskoBiała
www.bk-europe.pl
4.
Stowarzyszenie
Wspierania Zasobów
Ludzkich „NOWY
HORYZONT”
17 858 10 33
668 667 554
5.
Małopolskie
Stowarzyszenie
„Probacja”
012 423 55 70
[email protected]
ul. Sienkiewicza
pokrzywdzeni.opole@bk20 oficyna,
europe.pl
45-037 Opole
ul. Leszczyoskiego 3 www.nowyhoryzont.eu
35-061 Rzeszów
[email protected]
ul. Czyżówka 50,
30-526 Kraków,
probacja.w.interia.pl
[email protected]
 Organizacje religijne
Kościoły i związki wyznaniowe mogą prowadzid, zgodnie z naturą swej misji,
działalnośd o charakterze społecznym i filantropijnym. W tym celu mogą tworzyd struktury
organizacyjne mające osobowośd prawną i pozyskiwad środki finansowe. Jako organizacje
kościelne mają prawo prowadzenia właściwej dla każdej z nich działalności charytatywnej i
opiekuoczej. Kodeks karny wykonawczy stanowi, że stowarzyszenia i fundacje, których celem
działania jest readaptacja społeczna skazanych, mogą brad udział w procesie wykonywania
kar i środków karnych związanych z pozbawieniem wolności. Z wymiarem sprawiedliwości
współdziaład mogą także kościoły i inne związki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania.
Do najważniejszych organizacji religijnych działających w Polsce należą:
Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta - jest
niezależną katolicką organizacją dobroczynną. Działa od 1981
roku. Jego główną siedzibą jest Wrocław. Celem statutowym
Towarzystwa jest niesienie pomocy osobom bezdomnym i
ubogim, w tym również więźniom opuszczającym zakłady
karne i nie mającym własnego domu. Towarzystwo realizuje
swe cele poprzez zakładanie i prowadzenie schronisk,
noclegowni, i domów stałego pobytu. Prowadzi w nich pracę
socjalną, pomoc prawną i psychologiczną, oraz posługę
religijną. Koła Towarzystwa prowadzą kuchnie, łaźnie dla bezdomnych, świetlice, kluby. W
miarę posiadanych środków finansowych poszczególne koła prowadzą wydawanie żywności,
odzieży, sprzętów, środków czystości i leków. Stowarzyszenie prowadzi gospodarstwa
pomocnicze, na których pracują byli skazani, pomaga w wyjściu z bezdomności i w
usamodzielnieniu się.
Caritas Polska to niezależna organizacja kościelna
działająca na podstawie ustawy z dnia 17 maja 1989r. o
stosunku
Paostwa
do
Kościoła
Katolickiego
w
Rzeczypospolitej
Polskiej.
Prowadzi
on
szeroką,
ogólnokrajową działalnośd w dziedzinie pomocy społecznej.
Korzysta przy tym ze wsparcia poszczególnych diecezji
Kościoła Katolickiego. Z działalności kieleckiego Caritasu na
rzecz byłych więźniów na pierwszy plan wysuwa się ,,Program
na rzecz aktywizacji zawodowej wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym”.
Nr
1.
Nazwa organizacji
2.
Caritas Polska
Organizacje religijne
Telefon
Adres
Towarzystwo Pomocy 71 341 04 19
im. św. Brata Alberta
3.1. Caritas
22 334 85 00
Diecezji 41 366 48 47
Kieleckiej
4.
Strona www
Kołłątaja http://www.bratalbert.org.pl
ul.
26a,
50-007
Wrocław
ul. Okopowa 55, www.caritas.pl
01-043
[email protected]
Warszawa
ul.
7b
Urzędnicza cik.kielce.caritas.pl
25-729 Kielce
Katolickie
24 364 98 81, Kościuszki 5
Stowarzyszenie Pomocy 691 674 310
09-402 Płock
im. Św. Brata Alberta
Polska
[email protected]
[email protected]
www.bratalbert.pl
 Organizacje rządowe/krajowe
Do organów administracji paostwowej koordynujących pomoc postpenitencjarną
należą: Prezes Rady Ministrów, Minister Sprawiedliwości, wojewodowie, prezesi sądów
okręgowych (każdy w granicach swojego okręgu). Do organów administracji rządowej i
samorządowej świadczącej pomoc poprzez swe jednostki organizacyjne należą: prezesi
sądów rejonowych poprzez kuratorską służbę sądową, jednostki penitencjarne, samorząd
wojewódzki poprzez regionalne ośrodki pomocy społecznej, powiaty poprzez domy pomocy
społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie i powiatowe urzędy pracy, gminy poprzez
miejskie i gminne ośrodki pomocy społecznej.
Realizacja zadao z zakresu pomocy postpenitencjarnej paostwa odbywa się poprzez
działalnośd takich instytucji jak:
Ośrodki Pomocy Społecznej i Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie - obejmują one
świadczenia pieniężne (zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy, specjalny zasiłek
celowy), świadczenia rzeczowe (bilet kredytowany, posiłek, odzież, udzielenie schronienia,
usługi opiekuocze, interwencję kryzysową, poradnictwo specjalistyczne),
Wojewódzkie Urzędy Pracy - pomogą Ci w znalezieniu pracy, w stworzeniu
indywidualnego planu działania, przygotowują do wejścia na rynek pracy poprzez
indywidualne rozmowy doradcze z doradcą zawodowym oraz udział w warsztatach i
spotkaniach grupowych, programach unijnych.
Powiatowe Urzędy Pracy –pomogą Ci w uzyskaniu nowych kwalifikacji, w
zatrudnieniu poprzez indywidualne rozmowy doradcze z doradcą zawodowym, kontakt z
pośrednikiem pracy, udział w zajęcia aktywizacyjnych , programach unijnych.
Ochotnicze Hufce Pracy poza swoją działalnością statutową (przeciwdziałanie
marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży, a także zadania w zakresie jej
kształcenia i wychowania dla osób do 25 oku życia), prowadzi pośrednictwo pracy w kraju
dla osób po 25 roku życia.
Nr
1.
2.
Nazwa organizacji
Wojewódzki
Urząd
Pracy (Kraków)
Wojewódzki
Urząd
Pracy (Warszawa)
3.
Ohotnicze Hufce Pracy
4.
Miejski Ośrodek
Pomocy Społecznej
5.
Powiatowe Centra
Pomocy Rodzinie
Organizacje rządowe/krajowe
Telefon
Adres
Strona www
12 424 07 Plac Na Stawach www.wup-krakow.pl
01
1, Kraków
22 578 44 01-205
00
Warszawa, ul.
Młynarska 16
22 862 64 ul. Tamka 1, 0036
349 Warszawa
12 616 54 ul. Józefioska 14
27
30-529 Kraków
www.wup.mazowsze.pl
[email protected]
[email protected]
www.mops.krakow.pl
www.pcpr.info
Rozdział 3. Problemy, które mogą się pojawić po zwolnieniu i
sposób ich rozwiązania
Do najczęściej występujących problemów, z którymi musisz się zmierzyd wychodząc
na wolnośd należą problemy finansowe, problemy związane z zatrudnieniem i edukacją,
zakwaterowaniem, wyżywieniem oraz inne. Byli więźniowie uzyskują świadczenia z pomocy
społecznej, jeśli spełniają kryteria do jej uzyskania. Art. 7 pkt 12 ustawy z 12 marca 2004r o
pomocy społecznej jako podstawę uzyskania świadczeo wymienia trudności w
przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego.
Na podstawie art. 49 § 19 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
wykonawczy, z dniem 13 stycznia 2012 r. powołany został Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym
oraz Pomocy Postpenitencjarnej, którego środki przeznaczane są na różnego rodzaje
fundacje, stowarzyszenia, organizacje oraz instytucje, które zajmują się m.in. udzielaniem
pomocy osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów
śledczych oraz członkom ich rodzin. Szczegółowy tryb i sposób funkcjonowania Funduszu
określone zostało w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, które zostało opublikowane w
Dzienniku Ustaw z dnia 13 stycznia 2012 roku, poz. 49.
Osobom zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych, a także ich rodzinom,
pomocy z Funduszu udziela się na czas niezbędny, do czasu otrzymania pomocy na
podstawie ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej, nie dłużej jednak niż przez 3
miesiące od dnia zwolnienia, chyba że koniecznośd przedłużenia tego okresu do 6 miesięcy
wynika ze szczególnych okoliczności, takich jak choroba lub czasowa niezdolnośd do pracy.
Podobny tryb został określony w stosunku do pomocy rodzinom osób pozbawionych
wolności – na okres nie dłuższy niż przez 3 miesiące (wyjątkowo do 6 miesięcy) od dnia
osadzenia członka rodziny w zakładzie karnym lub areszcie śledczym (§ 16 ust. 2 i ust. 3
rozporządzenia).
 Finansowe
Kryteria
udzielania
pomocy
finansowej
z
Funduszu
Pomocy
Postpenitencjarnej określone zostały w ww.
ustawie i są realizowane poprzez pokrywanie
kosztów związanych z organizacją i
udzielaniem pomocy rzeczowej w formie:
żywności lub bonów żywnościowych, odzieży,
bielizny, obuwia, środków czystości i higieny
osobistej, biletów komunikacji publicznej,
leków,
środków
opatrunkowych
i
sanitarnych, wyrobów medycznych, w tym
przedmiotów ortopedycznych oraz środków pomocniczych, pomocy naukowych,
dydaktycznych, książek i materiałów biurowych, niezbędnych przedmiotów wyposażenia
domowego lub innych przedmiotów użytku osobistego wspomagających funkcjonowanie
społeczne w miejscu zamieszkania lub pobytu, zwłaszcza osobom niepełnosprawnym,
materiałów, narzędzi i wyposażenia niezbędnego do uczestnictwa w szkoleniu zawodowym,
wykonywania wyuczonego zawodu albo prowadzenia na własny rachunek działalności
gospodarczej; a w szczególnie uzasadnionych wypadkach udzielanie świadczeo pieniężnych
na cel wskazany przez organ udzielający pomocy.
Fot. Zbigniew Woźniak, Źródło:
http://finanse.wm.pl/71126,Jak-rozpoznac-problemyfinansowe-partnera.html
Nr Nazwa organizacji
2. Fundacja
1.
FINANSE
Telefon
Adres
Strona www
81 536 90 01
www.fpp.lublin.pl
„POMÓŻMY
ul. Okopowa 6/14
20-022 Lublin
[email protected]
POTRZEBUJĄC
YM”
2.
3. Stowarzyszenie 42 639 72 03
Bezrobotnych i
Osób
Działających na
Rzecz
Bezro
botny
ch
„WSZ
YSCY
RAZE
M IN
ul. Franciszkaoska incorpore.org.pl
15
[email protected];
91-433 Łódź
[email protected]
Zgierz Pl. Jana czta.pl
Pawła II nr 19,
Pabianice ul.
Partyzancka 31
CORPORE”
3.
Stowarzyszenie
BRACTWO WIĘZIENNE
22 402 92 70
ul. Jaworzyoska 4,
00 - 634
Warszawa
www.bractwowiezienne.warszawa.
pl
bractwowieziennewarsz
[email protected]
 Zatrudnienie i edukacja
Organizacje dofinansowywane przez
Ministerstwo Sprawiedliwości w ramach
Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej zajmują
się
organizowaniem
i
finansowaniem
poradnictwa prawnego, promocji zatrudnienia
i aktywizacji zawodowej; organizowaniem i
finansowaniem szkoleo i kursów podnoszących
kwalifikacje zawodowe oraz pokrywaniem
kosztów
egzaminów
potwierdzających
kwalifikacje zawodowe.
Po wyjściu na wolnośd możesz zwrócid się do Powiatowego Urzędu Pracy, gdzie
osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy, tj. bezrobotni, którzy po odbyciu kary
pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, mogą liczyd na pomoc. Powiatowy Urząd
Pracy w okresie do 6 miesięcy od dnia rejestracji powinien przedstawid osobie, która wyszła
na wolnośd propozycję zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, szkolenia, stażu, odbycia
przygotowania zawodowego lub zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót
publicznych.
Nr
1.
2.
ZATRUDNIENIE I EDUKACJA
Nazwa organizacji
Telefon
Adres
ul. Gliniana 20-22
Powiatowy Urząd Pracy 19 524
50-525 Wrocław
(Wrocław)
Krajowy Urząd Pracy
19 524
Strona www
www.pupwroclaw.pl
www.praca.gov.pl
 Zakwaterowanie
Pokrywanie kosztów czasowego
zakwaterowania lub udzielanie schronienia
w ośrodku dla bezdomnych jest kolejną rolą
organizacji
finansowanych
przez
Ministerstwo Sprawiedliwości.
Jednym z rozwiązao problemu z
brakiem zakwaterowania jest udzielenie
schronienia w noclegowni, schronisku,
domu dla bezdomnych albo innym miejscu
do tego przeznaczonym. W przypadku
kobiet są to ośrodki interwencji kryzysowej.
Pobyt ma charakter ograniczony, a warunkiem korzystania z niego jest przestrzeganie
regulaminu placówki. Aby uzyskad lokal mieszkaniowy z zasobów komunalnych, należy
spełniad warunki, które określa uchwała właściwej rady gminy, w sprawie zasad
wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy. Uchwała taka
określa m.in. wysokośd dochodu gospodarstwa domowego, uprawniającego do otrzymania
lokalu komunalnego, warunki, które kwalifikują Cię do umieszczenia na liście przydziału
lokalu komunalnego. Informacje w tym zakresie możesz uzyskad w odpowiednim Urzędzie
Gminy. Warunkiem uzyskania lokalu mieszkalnego z zasobu komunalnego jest złożenie
formalnego wniosku o zawarcie umowy najmu lokalu komunalnego w terminie od 2 stycznia
do 30 czerwca każdego roku kalendarzowego. Wnioski mogą również składad osoby
osadzone, w trakcie odbywania kary ograniczenia wolności.
Fot. K. Żarkowski Źródło: http://walbrzych24.home.pl/w24/1-wiadomosci/6144-przepelnione-noclegownie
 Żywność, ubranie
Wśród świadczeo niepieniężnych, na jakie
możesz liczyd jako osoba zwolniona z zakładu
karnego zwracając się o pomoc do Ośrodków
Pomocy Społecznej, poza pracą socjalną, biletem
kredytowanym, pomocą rzeczową jest również
zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania.
Często
noclegownie
i
schroniska
współpracują z Caritas oraz innymi schroniskami,
noclegowniami na terenie regionu, a także w
Źródło: Radio Olsztyn
http://ro.com.pl/noclegownie-znowu-pelne/
przypadkach szczególnych z terenu Polski w
zakresie zabezpieczenia schronienia osobom
bezdomnym, zwłaszcza w okresie zimowym. Przyznanie niezbędnego ubrania następuje
przez dostarczenie osobie potrzebującej bielizny, odzieży i obuwia odpowiednich do jej
indywidualnych właściwości oraz pory roku. Pomoc doraźna albo okresowa w postaci
jednego gorącego posiłku dziennie przysługuje osobie, która własnym staraniem nie może go
sobie zapewnid. Pomoc ta, podobnie jak każda z wyżej wymienionych udzielana jest na
wniosek osoby po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego.
 Dokumenty
Pokrywanie kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego oraz innych
dokumentów niezbędnych do uzyskania pomocy leży również w gestii ośrodków
dofinansowanych z Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej.
Źródło: www.gover.pl
Dokumenty tożsamości można uzyskad we właściwym dla miejsca zameldowania
urzędzie miasta/gminy.
 Opieka zdrowotna
Istotne jest również, abyś po opuszczeniu zakładu karnego
niezwłocznie zgłosił się w Powiatowym Urzędzie Pracy i dokonał
rejestracji jako osoba bezrobotna. Zarejestrowanie w PUP
umożliwia korzystanie z bezpłatnych świadczeo zdrowotnych w
ramach ubezpieczenia zdrowotnego.
Źródło: Kongres Medyczny
http://www.bsrc.pl/
Nr
1.
ZAKWATEROWANIE I POMOC SOCJALNA
Nazwa organizacji
Telefon
Adres
4. Stowarzyszenie
„AZYL”
56 657 58 61
ul. Brzozowa 9
87-100 Toruo
Strona www
www.azyltorun.org.p
l
e-mail:
[email protected]
.pl
2.
3.
4.
5.
5. Polski Czerwony
Krzyż w Gdaosku
58 511 01 21
Pl. ks.
Gustkowicza 13
Centrum Interwencji
Kryzysowej PCK
80 - 543 Gdaosk
Punkt Interwencji Kryzysowej 58 562 22 26
PCK
ul. Mickiewicza 9
6. Śląska Fundacja 33 498 69 48
„BŁĘKITNY
KRZYŻ”
Chrześcijaoski Punkt Pomocy 12 357 16 16,
"Dom Łazarza"
83 - 200
Starogard
Gdaoski
[email protected]
www.starogard.cik.s
os.pl
[email protected]
ul. Mostowa 1,
43-300
Biała
www.cik.sos.pl
www.bk-europe.pl
Bielsko- [email protected]
30-425 Kraków,
ul. Nowogródzka
8
www.domlazarza.org
Rozdział 4. Specjalne zagadnienia
 Sprawy związane ze zdrowiem i zdrowiem psychicznym
Wśród osób pozbawionych wolności
wyróżniamy trzy następujące kategorie zaburzeo
psychicznych i zaburzeo zachowania: zaburzenia
przejawiane przed uwięzieniem, zaburzenia,
których objawy ujawniają się dopiero po jakimś
czasie przebywania w środowisku więziennym
oraz zaburzenia, które są skutkiem pobytu w
środowisku więziennym. Osoby z zaburzeniami
psychicznymi, które odbywają karę pozbawienia wolności, wymagają odpowiedniej opieki
psychiatrycznej. Na oddział psychiatryczny szpitala więziennego trafi osadzony, wobec
którego sąd zarządził badanie psychiatryczne połączone z obserwacją lub skierowany przez
lekarza psychiatrę z powodu rozpoznania zaburzeo psychicznych wymagających szpitalnego
badania lub leczenia.
W każdej instytucji o charakterze izolacyjnym usługi medyczne są zorganizowane w
ścisłym powiązaniu z krajową lub lokalną powszechną służbą zdrowia i obejmują one usługi
psychiatryczne w celach diagnostycznych oraz, w odpowiednich wypadkach, leczenie
przypadków zaburzeo psychicznych. Więźniowie wymagający leczenia specjalistycznego są
przenoszeni do wyspecjalizowanych instytucji lub szpitali cywilnych. Każdy więzieo ma
dostęp do opieki stomatologicznej.
W szpitalach więziennych nie wykonuje się procedur wysokospecjalistycznych z
zakresu: neurochirurgii, torakochirurgii, okulistyki, z zakresu chirurgii szczękowej, kardiologii
inwazyjnej, urologii, przeszczepów narządów, ginekologii, z zakresu chirurgii urazowej,
onkologii. Operacje z tego zakresu przeprowadzane są w placówkach cywilnej służby
zdrowia. W oddziałach chirurgicznych szpitali więziennych przeprowadzane są operacje z
zakresu chirurgii ogólnej.
Udzielanie pomocy osobom pozbawionym wolności, zwalnianym z zakładów karnych
i aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin ze środków Funduszu Pomocy
Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej polega na pokrywaniu kosztów związanych ze
specjalistycznym leczeniem lub rehabilitacją leczniczą oraz uzyskiwaniem orzeczeo o
niepełnosprawności lub niezdolności do pracy. Działania te obejmują również pokrywanie
kosztów transportu specjalnego, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi, lub przejazdów do
miejsca pobytu, nauki, terapii, pracy, zwłaszcza wykonywanej nieodpłatnie, pokrywanie
kosztów badao specjalistycznych wymaganych przy kwalifikowaniu do udziału w szkoleniach
i kursach podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pracy wykonywanej nieodpłatnie,
pokrywanie kosztów grupowego ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków
osób zakwalifikowanych do udziału w szkoleniach i kursach podnoszących kwalifikacje
zawodowe oraz pracy nieodpłatnej.
 Niepełnosprawności
Niepełnosprawnością
nazywa
się
długotrwały stan występowania pewnych
ograniczeo w prawidłowym funkcjonowaniu
jednostki
społecznej.
Ograniczenia
te
spowodowane są na skutek obniżenia
sprawności funkcji fizycznych, psychicznych bądź
umysłowych.
Do
grupy
osób
z
niepełnosprawnością społeczną zaliczamy ludzi,
którzy z różnych przyczyn nie są w stanie
samodzielnie lub prawidłowo funkcjonowad w
społeczeostwie. Zaliczamy do tej grupy m.in.
narkomanów, alkoholików czy więźniów.
Zarówno w prawie międzynarodowym,
jak i w standardach zauważalna jest tendencja
regulowania postępowania z tzw. specjalnymi
kategoriami więźniów. Chodzi tu przede
Fot: Mnd.pl
wszystkim o więźniów chorych, starszych,
niepełnosprawnych, kobiety, więźniów, wobec
których władze paostwa zastosowały szczególne środki obostrzenia.
Akty prawne regulujące sytuację więźniów niepełnosprawnych to § 3 ust. 1
Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości i Ministra Zdrowia z 10 września 2003 r. w sprawie
szczegółowych zasad, zakresu i trybu współdziałania zakładów opieki zdrowotnej ze służbą
zdrowia w zakładach karnych i aresztach śledczych w zapewnieniu świadczeo zdrowotnych
osobom pozbawionym wolności (Dz. U. 2003 nr 171 poz. 1665) oraz § 3 Rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2003 r. w sprawie warunków i sposobu
zaopatrzenia osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych w protezy,
przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze (Dz. U. 2003 nr 204 poz. 1986).
Osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności definiuje się jako posiadające
naruszenie sprawności organizmu powodujące całkowitą niezdolnośd funkcjonowania, w
tym: całkowitą niezdolnośd do pracy zarobkowej z powodu fizycznego, psychicznego lub
umysłowego naruszenia sprawności organizmu, koniecznośd sprawowania opieki, czyli
całkowitą zależnośd od otoczenia, polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i
karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, wprowadzeniu gospodarstwa
domowego oraz ułatwiania kontaktów ze środowiskiem lub koniecznośd udzielania pomocy,
w tym również w pełnieniu ról społecznych. Z kolei do umiarkowanego stopnia
niepełnosprawności zalicza się osoby, u których naruszenie sprawności organizmu powoduje
czasową lub częściową pomoc w pełnieniu powyższych ról społecznych.
Natomiast za niepełnosprawne w stopniu lekkim uznaje się osoby mające istotne
ograniczenie zdolności do wykonywania pracy zarobkowej obniżające wydajnośd pracy na
danym stanowisku w porównaniu do wydajności osób pełnosprawnych o podobnych
kwalifikacjach oraz ograniczenie w pełnieniu ról społecznych, czyli te, które z powodu
naruszonej sprawności organizmu doświadczają trudności w relacjach z otoczeniem i
środowiskiem.
Poza niepełnosprawnością fizyczną, wyróżnia się także niepełnosprawnośd
umysłową. W odróżnieniu od choroby psychicznej upośledzenie umysłowe
(niepełnosprawnośd intelektualna) nie jest chorobą, lecz stanem zdrowia. Jest skutkiem
uszkodzenia lub nieprawidłowej budowy ośrodkowego układu nerwowego. Stan ten jest
stabilny, a w przypadku systematycznego wspierania i aktywnego życia funkcjonowanie osób
niepełnosprawnych intelektualnie może ulegad powolnej ale systematycznej poprawie.
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. 1994 nr 111, poz.
535 z późn. zm.) definiuje kategorie osób z zaburzeniami psychicznymi, do których zalicza się
osoby chore psychicznie, osoby upośledzone umysłowo (niepełnosprawne intelektualnie)
oraz osoby z innymi zaburzeniami.
 Obcokrajowcy
Istotnym nowym problemem jest wzrost liczby obcokrajowców, szczególnie z krajów
takich jak: Rosja, Białoruś, Ukraina, obywatele Europy Zachodniej. Mogą oni w niektórych
sytuacjach stwarzad zagrożenie dla bezpieczeostwa i byd źródłem istotniejszych konfliktów.
Wśród skazanych obywateli paostw UE odbywających karę więzienia w polskich
jednostkach
penitencjarnych
największą grupę stanowią
Rumuni, Niemcy, Litwini i
Bułgarzy. Jednostkowe przypadki
odbywania kary pozbawienia
wolności w polskich zakładach
karnych
występują
wśród
obywateli Holandii, Grecji i
Węgier3 .
Według Rzecznika Praw
Obywatelskich,
do
osadzonych
w
polskich
więzieniach cudzoziemców
mają zastosowanie te same przepisy prawa karnego, zasady procesowe oraz zasady
odbywania kary pozbawienia wolności w jednostkach penitencjarnych, które dotyczą
skazanych Polaków. To oznacza, że skazani posiadający inne niż polskie obywatelstwo, mają
taki sam zakres praw i obowiązków jak polscy więźniowie. Pomoc prawną cudzoziemcy
otrzymują najczęściej z placówek konsularnych. W postępowaniu przed sądami są
reprezentowani przez adwokatów z urzędu, korzystają z pomocy tłumaczy przysięgłych. W
zakładach karnych, w których przebywają skazani obcokrajowcy, otrzymują oni od
funkcjonariuszy Służby Więziennej informatory i tłumaczenia aktów prawnych, które mają
pomóc im w przystosowaniu się do polskich warunków odbywania kary. Mogą zwrócid się
też o pomoc do wychowawcy lub psychologa więziennego. Wsparcie ofiarują im również
instytucje – fundacje i stowarzyszenia pomagające cudzoziemcom i uchodźcom oraz osobom
pozbawionym wolności.
Źródło: http://mcw.bloog.pl/id,331131633,title,JAK-NAS-WIDZAOBCOKRAJOWCY-STEREOTYPY,index.html?ticaid=51062b
Różnice kulturowe, odrębnośd językowa, religijna oraz społeczne wyobcowanie są
powodem dużo trudniejszej sytuacji skazanego obcokrajowca, niż innych skazanych.
Nr
1.
Nazwa organizacji
ZDROWIE
Telefon
Adres
Stowarzyszenie MONAR
22 635 95 09
ul. Nowolipki 9B [email protected]
00-151 Warszawa www.monar.pl
1.
Fundacja KARAN
48 362 20 46
ul. Reja 5/1
26-610 Radom
3
dane z Biura Informacji i Statystyki Centralnego Zarządu Służby Więziennej
Strona www
www.karan.pl
[email protected]
5. Odwołania
1. www.sw.gov.pl
2. Stowarzyszenie Interwencji Prawnej „Analizy, Raporty, Ekspertyzy 3/2010” Emilia Rekosz
3. G. B. S z c z y g i e ł, Społeczna readaptacja skazanych – próba oceny, (w:) H. M a c h e l
(red.), Wykonywanie kary pozbawienia wolności w Polsce – w poszukiwaniu skuteczności,
Gdaosk 2006
4. Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
www.psychologia.edu.pl/
INSTYTUCJE WSPÓŁPRACUJĄCE
NR
.
PRISON
COUNTRY
1.
Cyprus Central Prisons
CYPRUS
2.
Penitenciarul Timisoara — PTM
ROMANIA
3.
Centrul de Reeducare Buzias —
CRB
ROMANIA
4.
Agricultural Penitentiary of Aghia
GREECE
5.
Penitentiary of Chania
GREECE
SopronkőhidaiFegyházésBörtön
6.
(Prison and Penitentary of
HUNGARY
Sopronkőhida) — SFB
7.
Kraków-Podgórze
8.
Corradino Correctional Facility
POLLAND
MALTA