Raport o wykorzystaniu technologii informa

Transkrypt

RAPORT
Autor
Piotr Walenko – Menadżer do spraw Kluczowych Klientów
w Departamencie Infrastruktury i Transportu, ESRI Polska Sp. z o.o.
Komentarz
Tomasz Galant – Prezes Zarządu, Esri Polska Sp. z o.o.
Warszawa 2016
GDDKiA | Potęga Informacji Przestrzennej
Spis treści
Wstęp ....................................................................................................................................................... 3
Dla kogo dedykowany jest Raport .......................................................................................................... 4
Podsumowanie dla Zarządu..................................................................................................................... 5
Komentarz do Raportu ............................................................................................................................ 6
Źródła wykorzystane w Raporcie ............................................................................................................ 7
Historia współpracy Esri i GDDKiA....................................................................................................... 8
Aktualne zastosowania technologii ArcGIS, wykorzystywane przez specjalistów GDDKiA .............. 10
Technologia i Platforma ArcGIS ........................................................................................................... 15
Propozycje zastosowań Platformy ArcGIS w GDDKiA ....................................................................... 18
I)
Zarządzanie mobilnymi brygadami technicznymi ................................................................ 18
II)
Krajowy System Zarządzania Ruchem – Krajowy Punkt Dostępowy .................................. 22
III)
Udostępnianie Map w sieci, na zewnątrz i wewnątrz Organizacji .................................... 23
ArcGIS for Server ......................................................................................................................... 26
IV)
Portal GIS 3D do wizualizacji hałasu ................................................................................ 28
V)
Zbieranie informacji w czasie rzeczywistym i wizualizacja na mapach ........................... 29
VI)
Kokpit menadżera – zarządzanie pracami i pracownikami w czasie rzeczywistym,
rozwiązanie Business Intelligence ................................................................................................. 31
VII)
Zarządzanie dokumentacją geodezyjno-kartograficzną .................................................... 33
VIII) Mapy, które opowiadają historie ....................................................................................... 34
IX)
Współpraca Esri z Microsoft Office – Esri Maps for Office ............................................. 36
X) Współpraca Esri z oprogramowaniem AutoCAD – wtyczka ArcGIS for AutoCAD, Building
Information Modeling ................................................................................................................... 37
XI)
Wykorzystanie skaningu laserowego LiDAR w systemie ArcGIS ................................... 38
XII)
ArcGIS Pro – nowa aplikacja typu desktop....................................................................... 41
XIII) Liniowy System Referencyjny (LRS) – dodatek Esri Roads and Highways .................... 42
XIV) Kreator aplikacji mapowych ArcGIS WebApp Builder .................................................... 43
XV)
Pozostałe dodatki i rozszerzenia do ArcGIS ..................................................................... 44
Istniejące systemy IT wspomagające zarządzanie w GDDKiA ............................................................ 46
Obszary, zadania i kluczowe procesy w GDDKiA, w których można zastosować technologię GIS.... 47
Przykład Zarządcy Dróg wykorzystującego metodologię Linear Referencing System i technologię Esri
Roads & Highways ................................................................................................................................ 48
Szkolenia ............................................................................................................................................... 52
Nakłady inwestycyjne i koszty .............................................................................................................. 53
Propozycja Umowy Korporacyjnej ....................................................................................................... 55
Analiza SWOT ...................................................................................................................................... 56
Podsumowanie....................................................................................................................................... 58
Kontakt .................................................................................................................................................. 59
POTĘGA INFORMACJI PRZESTRZENNEJ
2
Wstęp
Cel Raportu
Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie Dyrekcji oraz Ekspertom w Generalnej
Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, olbrzymiego potencjału jaki skrywa się w posiadanym
systemie informacji przestrzennej GIS. Cyfrowe, interaktywne mapy oraz związane z nimi
analizy przestrzenne, to podstawowe narzędzie dla wszystkich przedsiębiorstw zajmujących się
zarządzaniem infrastrukturą. Począwszy od energetyki i telekomunikacji, przez systemy
transmisji i dystrybucji mediów, kończąc na narodowych zarządcach infrastruktury drogowej
i kolejowej.
GDDKiA od lat jest klientem Esri Polska, wykorzystując system informacji przestrzennej
ArcGIS w Departamentach Planowania i Środowiska oraz w systemie Bank Danych
Drogowych. Historia rozpoczęcia współpracy datowana jest na 1995 rok, a więc nasze
rozwiązania wspierają Państwa strategiczną działalność od ponad 20 lat. Mając za sobą dwie
dekady wspólnych działań, przedstawiamy Państwu niniejszy Raport, który mamy nadzieję,
znacząco przyczyni się do rozwoju Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad oraz
jeszcze lepszego realizowania nałożonej przez Państwo Polskie strategii rozwoju infrastruktury
drogowej.
Wszystkie propozycje i rekomendacje zawarte w tym Raporcie bazują na wiedzy o Państwa
Organizacji, wiedzy o mechanizmach transportowych w Polsce i na świecie oraz na
wieloletnich doświadczeniach Esri w branży infrastrukturalnej. Jesteśmy dumni, że GDDKiA
wykorzystuje nasz system informacji przestrzennej ArcGIS, tym samym jesteście Państwo
w gronie najlepiej zarządzanych firm w Polsce i na świecie.
3
Dla kogo dedykowany jest Raport
Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad
Dyrektorzy departamentów w centrali GDDKiA
Dyrektorzy oddziałów regionalnych GDDKiA
Raport został wysłany do Generalnego Dyrektora, do dyrektorów departamentów w centrali
Spółki, do dyrektorów oddziałów regionalnych. Dedykowany jest dla osób zarządzających
Organizacją, wyznaczającym i realizującym strategiczne cele Spółki, dla ekspertów, dla tych,
dla których rozwój i optymalizacja działań Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad
stoi najwyżej w hierarchii wartości.
4
Podsumowanie dla Zarządu
Niniejszy Raport w ogólny sposób pokazuje, jak posiadana przez Państwa Platforma ArcGIS,
może lepiej wspomóc Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad w osiąganiu
strategicznych celów, wesprzeć rozwój Organizacji, zoptymalizować działania i sprawić, że
polska infrastruktura drogowa będzie budowana i zarządzana jeszcze lepiej.
W poszczególnych rozdziałach opisano przykłady zastosowań aplikacji mapowych, które mogą
wspomagać działanie poszczególnych departamentów, lub konkretne projekty. Aktualnie
geograficzny system informacji przestrzennej ArcGIS, wykorzystywany jest w departamentach
planowania i środowiska, jest również elementem Banku Danych Drogowych. Posiadając bazę
około 70 ekspertów ArcGIS w swojej organizacji, mają Państwo olbrzymie możliwości i
potencjał do lepszego wykorzystania swoich zasobów, z korzyścią dla całej Spółki. Spotykając
się i prowadząc rozmowy z pracownikami Spółki z różnych departamentów i oddziałów, na
różnych szczeblach zarządzania, mam pewność, że proponowane przez Esri rozwiązania,
zbieżne są z oczekiwaniami i wymaganiami GDDKiA.
Warto rozwijać i inwestować w istniejącą w Generalnej Dyrekcji Platformę ArcGIS, gdyż
w wielu aspektach może się ona przysłużyć do oszczędności kosztów, bardziej precyzyjnego
planowania, optymalizacji działań i procesów oraz jeszcze lepszego wypełniania misji
Narodowego Zarządcy Infrastruktury nałożonej przez Ustawodawcę. Jest to generalny wniosek
i przesłanie płynące z Raportu, które jest poparte argumentami na kolejnych kilkudziesięciu
stronach niniejszego dokumentu.
5
Komentarz do Raportu
Szanowni Państwo,
Wszyscy znamy powiedzenie, że sprawny transport to krwioobieg gospodarki. Transport,
którego najważniejszym elementem są drogi, jest więc kluczowy dla nas wszystkich, zarówno
z perspektywy indywidualnej jak i perspektywy biznesowej.
W dzisiejszym świecie zarządzanie infrastrukturą drogową, planowanie jej utrzymania,
rozbudowy i modernizacji oraz nowych inwestycji, nie jest możliwe bez użycia profesjonalnych
narzędzi opartych o Systemy Informacji Przestrzennej (ang. Geographic Information Systems
- GIS).
Systemy takie używając aktualnych danych, a także możliwości analitycznych np. biorących
pod uwagę dane społeczno-demograficzne regionów, mogą zdecydowanie usprawnić proces
planowania inwestycji, wizualizacji (także w 3D), jej wpływu na otoczenie. Pozwalają lepiej
planować remonty, zasoby, szybciej likwidować awarie, czy nawet reagować w czasie
rzeczywistym na problemy w ruchu drogowym na krytycznych elementach infrastruktury.
Systemy Informacji Przestrzennej łatwo integrują się np. z systemami ITS (Inteligentne
Systemy Transportu), których są także częścią, z systemami zarządzania bezpieczeństwem
kryzysowym oraz wszelkimi innymi systemami, które mogą wykorzystywać informacje
dotyczące sieci dróg i ich parametrów.
Ważnym aspektem jest to, by część infrastruktury krytycznej kraju – czyli drogi – była
zarządzana przy wykorzystaniu nowoczesnych, sprawdzonych narzędzi i technologii, które są
dedykowane tym celom.
Oddajemy w Państwa ręce Raport, który może pomóc w koordynacji prac zmierzających do
znacznego zmodernizowania systemu (rozwój technologii w ostatnich kilku latach jest
olbrzymi), lepszego wykorzystania pierwszych elementów tego systemu, które zostały kilka lat
temu zakupione przez Państwa, oraz pokazania jak bardzo takie narzędzia mogą być przydatne
w tak ważnej i dużej organizacji jaką jest GDDKiA.
Z poważaniem, Tomasz Galant, Prezes Zarządu Esri Polska
6
Źródła wykorzystane w Raporcie
 Raport roczny GDDKiA za 2014 rok
 Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2014-2023
 Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030
roku)
 Raport Najwyższej Izby Kontroli pt. „Działania Generalnej Dyrekcji Dróg
Krajowych i Autostrad na rzecz zapewnienia odpowiedniej jakości robót
drogowych”
 Biała Księga Infrastruktury
 www.gddkia.gov.pl
 www.krbrd.gov.pl
 www.kszr.gov.pl
 www.mr.gov.pl
7
Historia współpracy Esri i GDDKiA
Wydana w 2010 roku i zamieszczona poniżej ulotka Esri Transport, opisuje naszą współpracę
i wspólne projekty. Od tego czasu minęło już 6 lat, w dziedzinie technologii informatycznych
to prawdziwa przepaść. W dziedzinie budownictwa drogowego, panujących w Polsce
standardów wykonawstwa i nadzoru inwestorskiego – również wiele się zmieniło. Pierwsze
zakupy licencji ArcGIS, GDDKiA zakupiła od nas w 1994 roku – ponad 20 lat temu.
8
9
Aktualne zastosowania technologii ArcGIS, wykorzystywane
przez specjalistów GDDKiA w różnych departamentach
1) System Referencyjny – podstawowy system do zarządzania siecią drogową, oparty na
sieci punktów referencyjnych oraz łączących je odcinków
Zgodnie ze standardami przyjętymi w GDDKiA na podstawie Systemu Referencyjnego
opracowywane są między innymi:






Raporty BRD np:
- Klasyfikacji odcinków ze względu na
koncentrację wypadków śmiertelnych,
- Klasyfikacja odcinków ze względu na
bezpieczeństwo sieci dróg krajowych,
Informacje o aktualnych warunkach ruchu,
Lokalizacje wypadków,
Prognozy i analizy ruchu,
Ewidencja dróg i obiektów mostowych,
Diagnostyka stanu nawierzchni.
10
2) Aktualne warunki drogowe
6) Informacje o drogach objętych
„Programem
budowy
dróg
krajowych na lata 2014-2023 (z
perspektywą do 2025)
3) Klasyfikacja odcinków BRD
7) Mapy akustyczne
4) Lokalizacje wypadków
8) Baza przejść dla zwierząt
5) Prognozy i analizy ruchu
Esri Polska dostarcza rozwiązania mapowe GIS do około 2000 klientów w Polsce, od
najwyższych szczebli państwowej administracji jak ministerstwa i agendy rządowe, poprzez
urzędy centralne, spółki należące do skarbu państwa, aż do poziomu urzędów miast, gmin oraz
do firm komercyjnych. Największe krajowe spółki z sektora infrastruktury (energetyka, gaz,
wodociągi, telekomunikacja, ciepłownictwo, kolej) od wielu lat korzystają z naszych
rozwiązań.
Poniżej kilkadziesiąt referencji w Polsce, w podziale na różne branże:
Fakty o Esri:
•
Według międzynarodowej agencji ARC
Advisory Group, ESRI Inc. jest numerem 1
na świecie z 47,9%-owym udziałem w rynku
rozwiązań GIS (stan na 2012 rok)
•
350.000 klientów na świecie, ponad 75%
firm z rankingu Fortune 500
•
Dystrybutorzy w 83 krajach
•
ponad 20% przychodów przeznaczane jest
na badania i rozwój
•
Założona w 1969 roku, #5 największa firma
produkująca oprogramowanie na świecie
Wielu zarządców dróg krajowych na całym świecie korzysta z naszych rozwiązań. Poniżej lista
kilkunastu klientów z Europy, przypadek zarządcy z Bawarii opisano bardziej szczegółowo
w dalszej części Raportu.
13
Mapy mają bardzo wiele zastosowań:
-
Zarządzanie złożoną infrastrukturą
Zarządzanie brygadami technicznymi
Lokowanie zasobów
Zarządzanie aktywami organizacji
Analiza zachowań klientów i
kierowców
Ustalanie planów rozwoju
Szybkie reagowanie na zdarzenia
-
Sprawne podejmowanie decyzji
Podniesienie produktywności pracy
Obniżenie kosztów operacyjnych
Szybkie reagowanie
-
Cel:
14
Technologia i Platforma ArcGIS
Platforma ArcGIS to centrum ekosystemu informacji przestrzennej. Dane i mapy
wykorzystywane w poszczególnych departamentach powinny być udostępniane dla
pozostałych osób i działów: dla ekspertów, decydentów, na stronach internetowych,
pracownikom terenowym i firmom współpracującym. Oczywiście przekazywane informacje
i aplikacje mapowe powinny być odpowiednio dostosowane do wymagań i percepcji
adresatów. Mapa może pokazać szczegółowe dane finansowe w ujęciu regionalnym dla osoby
zarządzającej, druga – udostępniona publicznie, może pokazać tylko ogólne wskaźniki
finansowe, a trzecia może wyświetlić się np. na tablecie pracownika terenowego, lub zostać
przesłana do podwykonawcy. Istotnym elementem jest ustawienie kwestii bezpieczeństwa
i poziomów dostępu, aby mieć pewność, że poszczególni interesariusze mają dostęp tylko
i wyłącznie do przeznaczonych im danych i map. Najważniejsze, że jest jedno pewne, spójne
źródło danych dla całej Organizacji, jedna baza wiedzy, natomiast wykorzystanie i prezentacja
tych danych może być dostosowana do specyficznych oczekiwań odbiorców.
Zamiast wykorzystywać oprogramowanie GIS niszowo, tylko wśród wybranych specjalistów,
warto zastanowić się nad stworzeniem Portalu wymiany informacji przestrzennych, aby
„uwolnić” posiadane dane i podzielić się nimi z innymi użytkownikami. Platforma ArcGIS daje
takie możliwości. Rozwiązaniem jest Portal for ArcGIS.
Poniższa infografika obrazuje koło przepływu informacji:
15
Wdrażając Portal w Organizacji, od strony technologicznej można to zrobić na trzy sposoby:
korzystając z serwerów Esri (chmura zewnętrzna), korzystając z własnych zasobów
serwerowych przedsiębiorstwa (chmura wewnętrzna) oraz hybrydowo, wykorzystując zalety
obu rozwiązań. Niezbędny jest zakup licencji ArcGIS for Server.
Poniższa infografika obrazuje sposoby wdrożenia Platformy ArcGIS:
Z systemu informacji przestrzennej GIS w GDDKiA korzystają głównie Specjaliści w
departamentach Ochrony Środowiska i Planowania, natomiast pozostałe osoby i grupy
odbiorców, nie korzystają w sposób aktywny z interaktywnych map. Platforma ArcGIS
umożliwia wspomaganie Państwa pracy na wielu płaszczyznach i na różnych etapach, licznymi
użytecznymi, gotowymi aplikacjami, które na przykładach zostaną przybliżone w niniejszym
opracowaniu.
Spośród kilkunastu aplikacji dostępnych „z pudełka”, gotowych do konfiguracji, udostępniony
jest również kreator aplikacji mapowych Web AppBuilder for ArcGIS, który jest idealnym
rozwiązaniem dla użytkowników, którzy chcą stworzyć własną, dedykowaną aplikację mapową
do konkretnych celów. Zamiast zlecać takie zadanie firmie zewnętrznej, można za pomocą
kreatora we własnym zakresie utworzyć ciekawą i użyteczną mapę i rozpowszechnić ją
wewnątrz organizacji.
16
Posiadając aktualne oprogramowanie ArcGIS, mają Państwo w ramach aktywnej subskrypcji,
dostęp do wszystkich wymienionych niżej aplikacji. Na kolejnych stronach Raportu omówiono
korzyści i przykłady zastosowań niektórych z nich w praktyce.
•
•
•
•
•
•
•
•
ArcGIS for Desktop ArcGIS Pro – dodatkowa aplikacja na komputer stacjonarny
Operations Dashboard for ArcGIS – kokpit menadżera
Collector for ArcGIS – aplikacja do edycji danych na tabletach i smartfonach
Explorer for ArcGIS – aplikacja do przeglądania danych na tabletach i smartfonach
Esri Maps for Office – wtyczka do aplikacji Microsoft Excell i Power Point
Kreator aplikacji mapowych Web AppBuilder for ArcGIS
Tworzenie, zapisywanie i udostępnianie map i aplikacji mapowych
Wykonywanie analiz z poziomu przeglądarki
17
Propozycje zastosowań Platformy ArcGIS w GDDKiA
I)
Zarządzanie mobilnymi brygadami technicznymi – aplikacja na
tablety Collector for ArcGIS
Jest to temat bardzo popularny we wszystkich spółkach infrastrukturalnych w Polsce i na
świecie, a wynika przede wszystkim z chęci optymalizacji prac ludzi wykonujących zadania
w terenie. Postęp technologiczny w postaci relatywnie tanich i powszechnie stosowanych
urządzeń mobilnych typu tablet czy smartfon, spowodował, że coraz więcej firm wykorzystuje
te narzędzia w codziennej pracy do różnych celów.
Aktualnie prowadzimy wspólnie z Departamentem Środowiska GDDKiA prace testowe
z wykorzystaniem tabletów, które wyposażone są w cyfrowe mapy Esri. Koordynatorem
projektu jest Pan Stanisław Murakowski – Naczelnik Wydziału raportów ocen oddziaływania
na środowisko. Celem tego projektu jest wsparcie pracowników Departamentu Środowiska w
procesie zbierania informacji i inwentaryzacji w terenie. Aktualnie specjaliści jadą w określone
miejsce, zbierają informacje, dokonują inwentaryzacji zasobów środowiskowych,
wykorzystują mapę papierową oraz notesy, wykonują dokumentację fotograficzną, a następnie
po powrocie do bazy przekazują te informacje przełożonym oraz sporządzają odpowiednie
raporty. Natomiast w tym momencie testowana jest instalacja z wykorzystaniem tabletów,
gdzie każdy pracownik dokonujący aktualizacji danych w terenie, od razu umieszcza dane na
mapie cyfrowej, a ta informacja w czasie rzeczywistym (lub po synchronizacji, jeśli brak jest
zasięgu 3G) przekazywana jest do bazy. W efekcie praca zajmuje mniej czasu i jest bardziej
efektywna, pracownik od razu dokonuje edycji danych na mapie, nie musi powtarzać tej
czynności już po powrocie do bazy. Osoba nadzorująca z centrali może mieć podgląd w czasie
rzeczywistym na postęp prac, może widzieć swoich pracowników gdzie się znajdują dzięki
nadajnikom GPS w tabletach, może przydzielać im zdalnie zadania do wykonania, które
natychmiast pojawią się na urządzeniu mobilnym.
W projekcie wykorzystywana jest gotowa aplikacja Collector for ArcGIS, która służy do
zbierania i edycji danych w terenie na urządzeniach mobilnych. Aplikacja jest konfigurowana
przez pracownika GDDKiA z poziomu komputera z zainstalowanym oprogramowaniem
ArcGIS.
18
Przykładowe widoki ekranu tabletu pracownika mobilnego w departamencie środowiska:
19
Aplikację Collector for ArcGIS można w prosty sposób skonfigurować do pracy terenowej dla
dowolnego departamentu w ramach Organizacji, np. dla pracowników utrzymania
technicznego, czy eksploatacji odpowiedzialnych za inwentaryzację terenową elementów
infrastruktury drogowej.
Aplikacja jest gotowa do ściągnięcia z GooglePlay lub AppStore – następnie w prosty sposób
się ją konfiguruje i przystosowuje do wymaganej funkcjonalności. Korzystanie z aplikacji jest
dostępne dla zalogowanych użytkowników.
20
Poniżej zdjęcie pracownika departamentu Ochrony Środowiska, podczas prac terenowych z
wykorzystaniem aplikacji Collector for ArcGIS na tablecie:
21
II)
Krajowy System Zarządzania Ruchem – Krajowy Punkt
Dostępowy, moduł interaktywnej mapy GIS
Wykonawca, który będzie realizował projekt pt. „Krajowy Punkt Dostępowy” wykona,
zamieści na Platformie Informacyjnej i będzie na bieżąco aktualizował interaktywną, graficzną
mapę GIS, na której zaznaczeni będą Dostawcy Danych. Mapa, po kliknięciu na danego
Dostawcę Danych zapewni wyświetlenie rodzaju Utrudnień przekazywanych do KPD, przez
danego Dostawcę Danych oraz podstawowe, uzgodnione z Zamawiającym informacje o
Dostawcy Danych. Interaktywna mapa GIS zapewni wizualizację Utrudnień na obszarze
Rzeczpospolitej Polskiej, a Wykonawca zapewni, że interaktywna mapa GIS będzie zawierała
aktualną sieć drogową.
Wszystkie warunki i wymagania odnośnie systemu GIS oraz interaktywnej mapy, które stawia
GDDKiA w ramach realizowanego projektu KPD, są w pełni spełnione przez technologię
ArcGIS. Komponent GIS w architekturze KPD musi w pełni porozumiewać się z istniejącym
w Spółce rozwiązaniem bazy przestrzennej. Rozwiązanie ArcGIS Server realizuje to zadanie
oraz daje znacznie więcej dodatkowych możliwości, które zostały opisane w niniejszym
Raporcie. Przykładem jest tworzenie interaktywnych, dynamicznych map, stworzenie portalu
GIS dla interesariuszy oraz najważniejsza korzyść: znaczenie bardziej płynna współpraca
pomiędzy specjalistami GIS w różnych oddziałach GDDKiA, praca na jednej wspólnej bazie
danych przestrzennych oraz nieograniczona wymiana informacji GIS, dostęp do najnowszych
podkładów mapowych z bazy Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii. Zdecydowanie warto
rozbudować istniejącą bazę, niż wdrażać nowe, zewnętrzne systemy. Więcej o tym temacie w
kolejnym – III punkcie Raportu.
22
III)
Udostępnianie Map w sieci, na zewnątrz i wewnątrz Organizacji
Aktualnie Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad wykorzystuje aplikację ArcGIS
jedynie w formie zainstalowanego programu na komputerach stacjonarnych. Eksperci
z departamentów planowania czy też środowiska przygotowują „na zamówienie” mapy dla
różnych interesariuszy i przełożonych. Mapy udostępniane są najczęściej w formie
drukowanych arkuszy papierowych, lub przesyłane elektronicznie w statycznym formacie PDF.
Takie podejście jest jak najbardziej słuszne i przez wiele lat było jedyną możliwością pokazania
stworzonych map szerszej publiczności, jest charakterystyczne dla organizacji działających w
„silosach”, gdzie każdy z departamentów odpowiedzialny jest za wycinek pracy i następuje
niewielki przepływ informacji. Obecnie spółki bardzo często pracują w interdyscyplinarnych
zespołach, jest bardzo duże zapotrzebowanie na dzielenie się informacjami na etapie
koncepcyjnym, planowania, wykonawstwa, eksploatacji czy też późniejszych analiz, jest też
duża potrzeba pokazywania swoich wyników np. zewnętrznym instytucjom (Ministerstwo
Infrastruktury, Najwyższa Izba Kontroli itp.), firmom komercyjnym, czy też społeczeństwu
poprzez stronę internetową.
Odpowiedzią na rosnącą rolę i potrzebę dzielenia się informacjami przestrzennymi jest Portal
for ArcGIS, który harmonijnie współpracując z aplikacjami ArcGIS typu desktop, aplikacjami
mapowymi na urządzeniach mobilnych i w sieci (ArcGIS Online) oraz z serwerem ArcGIS for
Server.
Kluczem do sukcesu jest przekazanie zainteresowanym osobom jasnej, czytelnej, przejrzystej
informacji, w sposób szybki i prosty. Jest wiele sposobów na udostępnianie informacji
przestrzennych innym użytkownikom, można stworzyć portal organizacji, gdzie zalogowani
użytkownicy będą mogli przeglądać i ewentualnie edytować aplikacje mapowe, można
przesyłać konkretne linki do konkretnych map i aplikacji mapowych. Aby stworzyć Portal
Organizacji, niezbędne jest posiadanie i konfiguracja serwera licencji ArcGIS for Server.
Można też korzystać z dotychczasowych metod, czyli przesyłać pliki PDF lub graficzne,
przesyłać sobie pliki danych i projektów mapowych (.SHP, .MXD), lub tworzyć wydruki –
jednak mając na względzie optymalizację i efektywność pracy, są to rozwiązania przestarzałe.
Poniżej przykłady wykorzystania portalu jako źródło wiedzy dla pracowników organizacji,
podobny lub inny może być częścią strony internetowej i informować obywateli o wszelkich
aspektach działalności GDDKiA.
23
24
25
Wchodząc w poniższy link można przeglądać stworzony dla Państwa przykładowy Portal,
wykorzystujący szablon Story Map Journal. Wszystkie ukazane tam dane pochodzą
z oficjalnych, dostępnych publicznie materiałów. Story Map, to kolejna metoda dzielenia się
informacjami mapowymi ze współpracownikami i osobami zainteresowanymi.
http://arcg.is/1Hks87A
ArcGIS for Server
ArcGIS for Server jest narzędziem do rozpowszechniania informacji geograficznej wewnątrz
danej organizacji oraz poza nią, do dużej liczby użytkowników i klientów. Server GIS oferuje
zcentralizowane zarządzanie danymi geograficznymi, obrazami, modelami przetwarzania oraz
serwisami sieciowymi i aplikacjami o funkcjonalności GIS. Produkty serwerowe GIS obejmują
ArcGIS for Server wraz z rozszerzeniami, pełny opis znajduje się na poniższej stronie:
http://www.esri.pl/produkty/gis-server/
ArcGIS for Server wykorzystywany jest do publikacji map i udostępniania funkcjonalności GIS
w sieci. Korzystanie z tego rozwiązania usprawnia zarządzanie procesem prac, wewnętrznym
przepływem informacji i dokumentów, ułatwia obrazowanie istotnych zagadnień oraz
umożliwia ściślejszą współpracę partnerów. ArcGIS for Server pozwala łatwo udostępniać
dane, mapy, modele i narzędzia utworzone w ArcGIS for Desktop.
26
Dzięki ArcGIS for Server uzyskuje się następujące korzyści:




udoskonalenie procesu podejmowania decyzji, wzrost efektywności wykorzystania
sieciowych serwisów mapowych i aplikacji, z których mogą korzystać użytkownicy
przez Internet pracujący zarówno w biurze jak i poza nim
nadzorowanie danych przestrzennych i zasobów obrazowych dzięki centralnemu
systemowi zarządzania danymi
podniesienie wartości istniejących elementów architektury IT poprzez integrację
danych przestrzennych z systemami korporacyjnymi, takimi jak system zarządzania
relacjami z klientami CRM czy system planowania ERP
szybkie zaspokojenie zapotrzebowania na specjalistyczne aplikacje tematyczne dzięki
łączeniu informacji geograficznej z funkcjonalnością GIS
Posiadając rozwiązanie serwerowe, mieliby Państwo możliwość utworzenia Portalu wymiany
informacji przestrzennych dla całej Organizacji, w tym momencie brak jednej wspólnej bazy
danych przestrzennych ArcGIS, znacząco utrudnia wymianę danych pomiędzy poszczególnymi
departamentami i oddziałami.
27
IV)
Portal GIS 3D do wizualizacji hałasu
Dzięki narzędziom Esri, możliwe jest zbudowanie interaktywnej platformy z widokami 3D i
2D, na której można publikować np. mapy hałasu i analizować to zanieczyszczenie w trzech
wymiarach.
ArcGIS 3D Analyst dostarcza zaawansowanych narzędzi do wizualizacji, analizowania oraz
tworzenia powierzchni 3D. Dzięki ArcGIS 3D Analyst można bez trudności przeglądać duże
zestawy danych w trzech wymiarach z wielu punktów obserwacji, modelować powierzchne,
a dodatkowo, dzięki funkcji drapowania powierzchni danymi z warstw danych rastrowych
i wektorowych, tworzyć realistyczne obrazy terenu. Zastosowania dodatku 3D:









wyznaczanie zasięgów widoczności, linii widoczności, korytarzy, wykonywanie analizobjętościowych 3D, wyznaczanie punktów o skrajnych wysokościach, generowanie
profili, interpolowanie powierzchni i wyznaczanie najkrótszej ścieżki spływu
powierzchniowego
przeprowadzanie sferycznych wizualizacji 3D, wizualizacji przelotów oraz animacji
budowanie i wizualizacje powierzchni, rzeźby terenu oraz drapowanie powierzchni
edytowanie danych wektorowych w przestrzeni 3D
wykonywanie analiz obszaru widoczności, korytarza, linii widoczności, interpolacji
profili wysokościowych, określanie stopnia nachylenia drogi
przeglądanie i tworzenie KML oraz przeglądanie danych skanowania laserowego Lidar
– zastosowania technologii LiDAR omówiono w dalszej części Raportu
tworzenie warstwic i modeli rzeźby terenu
import plików SketchUp®, 3D Studio i OpenFlight
obliczanie pola powierzchni, objętości brył, spadków i ekspozycji powierzchni terenu
oraz cieniowanego modelu terenu.
28
V)
Zbieranie informacji w czasie rzeczywistym i wizualizacja na
mapach
Bardzo istotną funkcjonalnością jest zbieranie danych w czasie rzeczywistym z nadajników
GPS, nadajników GSM, przemysłowych (np. SCADA, systemy poboru opłat, czujniki,
telematyka). Przykładem zastosowania jest wizualizacja na mapach położenia samochodów
służbowych jeżdżących w terenie, urządzeń mobilnych typu tablet/smartfon należących do
pracowników, zbieranie sygnału z profesjonalnych narzędzi geodezyjnych np. Leica,
wizualizacja stanu nastaw urządzeń technicznych i obiektów inżynieryjnych. Funkcjonalność
taką zapewnia dodatek ArcGIS Geo Event Processor.
Informacje o położeniu lub stanie są wizualizowane na mapach, mogą być analizowane ad hoc
do podejmowania szybkich, bazujących na wiedzy decyzji, lub mogą być wykorzystywane
w celach raportowych i analitycznych.
Dzięki zastosowaniu tego komponentu, można wesprzeć i wyposażyć w zupełnie nowe
funkcjonalności istniejący system ZIMA, służący do lokalizacji i zarządzania pługami
i solarkami.
29
Zbieranie informacji z bramek przejazdowych, z czujników, z telematyki drogowej, która od
lat instalowana jest i wykorzystywana na polskich drogach, z systemu elektronicznego poboru
opłat (ETC) oraz wizualizacja niektórych z tych danych na mapach jest dużym i
skomplikowanym procesem. Esri Polska od lat współpracuje z wiodącymi dostawcami
technologii, aby zapewnić taką funkcjonalność. Informacja w czasie rzeczywistym z pomiarów
ruchu, z czujników autostradowych, mogłaby być w przyszłości bardzo cenna dla Zarządcy,
zarówno z punktu widzenia rozliczania wpływów do Krajowego Funduszu Drogowego jak i ze
względów utrzymaniowych i eksploatacyjnych.
Dedykowane widoki prezentujące na mapach informację o zagęszczeniu ruchu pochodzące z
systemu ETC (na postawie zarejestrowanych transakcji przejazdowych), oraz dodatkowe
przekroje (np. wg klasy wagowej pojazdów) mogłyby ułatwiać podejmowanie trafnych decyzji
co do rozwoju dróg, czy planowanych remontów nawierzchni. Wizualizacja gęstości
wykrywanych naruszeń pozwoliłaby identyfikować ewentualne miejsca do uszczelniania
systemu. Wizualizacja ruchu w punktach obsługi klienta pozwoliłaby na lepsze planowanie
sieci dystrybucji urządzeń.
Tworzenie analiz przestrzennych i podejmowanie decyzji bazujących na realnych danych, daje
olbrzymią przewagę i możliwości optymalizacji procesów po stronie Zarządcy. GDDKiA
wskazuje już ten kierunek, tworząc wymagania do interaktywnej, dynamicznej mapy GIS, w
projekcie KPD. Informacja „real time” o utrudnieniach od dostawców danych oraz
zarejestrowanych użytkowników Krajowego Systemu Zarządzania Ruchem, prezentowana na
dynamicznej mapie GIS, jest jednym z podstawowych elementów tworzonego systemu. Firma
realizująca projekt KPD oraz ostatecznie Generalna Dyrekcja, stoją przed poważnym zadaniem
wyboru technologii. Z punktu widzenia GDDKiA, integralności bieżących procesów oraz
przyszłych projektów, najistotniejsza jest optymalizacja kosztowa oraz dostarczona
funkcjonalność, spełniająca obecne wymagania oraz dająca się rozszerzyć w przyszłości.
Bazując na sprawdzonych od lat rozwiązaniach oraz współpracując z liderami
technologicznymi, zapewniają sobie Państwo przede wszystkim pewność i bezpieczeństwo
działania.
30
VI)
Kokpit menadżera – zarządzanie pracami i pracownikami w czasie
rzeczywistym, rozwiązanie Business Intelligence
Wykorzystując aplikację ArcGIS Kokpit Menadżera (Operations Dashboard), użytkownik ma
możliwość śledzenia na monitorze z podglądem mapy, pracowników mobilnych wyposażonych
w tablety/smartfony, samochodów wyposażonych w nadajniki GPS (w tym przypadku
niezbędny jest dodatek ArcGIS Geo Event Processor), może tworzyć dowolne współczynniki
wydajności KPI (Key Performance Indicators), które w czasie rzeczywistym będą informować
odpowiedzialnych menadżerów np. o postępie prac, ilości zgłaszanych i realizowanych
zgłoszeń, zleceń pracy, parametrach technicznych urządzeń, można wyświetlać obraz z kamery
CCTV, pokazywać współczynniki finansowe jak realizacja budżetu czy koszty. Kokpit
konfiguruje się za pomocą prostego kreatora, tworząc unikalne pulpity dla pracowników
różnego szczebla i różnych departamentów w Organizacji. Kokpity menadżerskie
wykorzystywane są na wielu szczeblach, w centrach dyspozytorskich i zarządzania, na
monitorach pracowników oraz na tabletach.
Przykłady wykorzystania: dyspozytor brygad technicznych, zbieranie informacji o awariach
i zgłoszeniach usterek od pracowników terenowych lub kierowców, pokazywanie
współczynników biznesowych jak wydatkowanie budżetu, koszty operacyjne w ujęciu
regionalnym, centra zarządzania.
Poniżej przykładowe aplikacje Operations Dashboard, każda wygląda inaczej, w zależności od
indywidualnych wymagań danego menadżera:
a
31
32
VII) Zarządzanie dokumentacją geodezyjno-kartograficzną
WEGA 2010 jest kompleksowym narzędziem służącym do zarządzania taką dokumentacją.
Pozwala na pełną realizację zadania, jakim jest prowadzenie, aktualizacja danych oraz
wydawanie raportów w zakresie:






bazy danych osnów geodezyjnych,
bazy danych państwowego rejestru granic i powierzchni jednostek podziałów
terytorialnych kraju,
bazy danych ewidencji gruntów i budynków (w tym także RCiWN),
bazy danych geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu,
bazy danych obiektów topograficznych,
bazy danych ewidencji miejscowości, ulic i adresów.
System składa się z trzech komponentów. Pierwszy to moduł WEGA MAPA, który służy do
wprowadzania, edycji i zarządzania danymi zasobu geodezyjno-kartograficznego. Drugi to
WEGA WWW - przeglądarkowy moduł, służący do prezentacji i wyszukiwania danych oraz
szybkiego wydawania raportów mapowych i opisowych z bazy danych. Trzeci komponent to
jedna wspólna baza danych, będąca „sercem” systemu, która zapewnia dostęp do aktualnych
danych w każdym momencie w obu modułach, zarówno w zakresie danych opisowych jak i
mapowych. Nie ma tu mowy o pobieraniu fragmentów mapy na stanowisko komputerowe
pracownika wydziału, pracującego np. przy aktualizacji mapy zasadniczej. Wszystkie osoby
pracują na jednej wspólnej bazie danych, mają dostęp do danych aktualnych w danym
momencie, także w przypadku zatwierdzenia i wprowadzenia zmiany, jest to widoczne przez
wszystkich użytkowników systemu. Raporty wydawane dla jednostek wykonawstwa
geodezyjnego są także zawsze przygotowywane na danych aktualnych.
33
VIII) Mapy, które opowiadają historie
„Każdy ma jakąś historię do opowiedzenia, opowiadanie historii to najprostszy i zarazem
najpotężniejszy sposób na zainspirowanie i przekazanie myśli innym” – Jack Welch,
wieloletni prezes General Electric
Aplikacje Story Map, są to narzędzia, które służą do tworzenia interaktywnych prezentacji
zawierających mapy, odnośniki do stron internetowych, zdjęcia, filmy, obrazy z kamer. Story
Mapy posiadają gotowe szablony, za pomocą których tworzy się prezentacje na pożądany temat
i zamieszcza w Internecie. Pokazany powyżej portal GDDKiA został stworzony na podstawie
jednego z gotowych szablonów Story Map, które uzupełniłem treścią z Państwa stron
internetowych, materiałów zewnętrznych oraz wzbogaciłem je prostymi aplikacjami
mapowymi takimi jak relacja inwestorska, zgłaszanie awarii, lokalizacja oddziałów, ruch
pojazdów w czasie rzeczywistym.
Przykłady wykorzystania Story Map można mnożyć, każda organizacja tworzy swoje własne,
które opowiadają konkretne historie. Odwiedzając stronę Esri poświęconą Story Mapom można
zgłębić ten temat i zainspirować się, w jak prosty i piękny sposób można pokazać informacje
przestrzenne, zaczynając od relacji inwestorskiej z budowy odcinka drogowego, poprzez
historię drogownictwa, historię techniki, firmy, problemy globalne, demograficzne, migracje
i siedliska fauny i flory, czy planowane i zrealizowane inwestycje.
http://storymaps.arcgis.com
34
Poniżej przykładowa Story Mapa z opisem najciekawszych inwestycji infrastrukturalnych typu
drogi/koleje w Azji. Pod podanym wyżej linkiem znajduje się kilkaset historii mapowych,
gotowych do oglądania i pełnych inspiracji.
35
IX)
Współpraca Esri z Microsoft Office – Esri Maps for Office
Najpopularniejszym arkuszem kalkulacyjnym na świecie jest MS Excell, a narzędziem do
robienia prezentacji MS Power Point. Dzięki gotowemu konektorowi, można ożywić swoje
dane, arkusze i prezentacje dzięki interaktywnym mapom. Wbudowany silnik geolokalizacji
pozwala w prosty sposób zamienić tabelę parametrów i adresów (lub współrzędnych
geograficznych) z Excella na interaktywną mapę, a zamiast statycznego slajdu z mapą, można
zastosować mapę dynamiczną i płynnie przejść do omawianego tematu.
Korzystając z tego narzędzia można szybko przenieść dane
gromadzone w arkuszach MS Excell na mapę i dzięki temu
zyskać nowy poziom wiedzy, dzięki analityce przestrzennej
można znacznie szybciej pozyskać niezbędną informację
zarządczą.
Przykładem zastosowania mogą być pomiary ruchu, gdzie informacja z konkretnych miejsc
w Polsce, gromadzona w arkuszach, mogłaby być wyświetlana bezpośrednio na mapie. Można
dokonać szybkiej paszportyzacji majątku technicznego, którego elementy opisane są
w arkuszach i przenieść te informację na mapę, zyskując możliwość wykonywania analiz
przestrzennych. Informacje o kontrahentach, o płatnikach, o siedliskach, projektach, dane
akustyczne, inwentaryzacja urządzeń czy znaków… każdy z Departamentów GDDKiA
zbierający i analizujący dane w arkuszu kalkulacyjnym, zyskałby możliwość analizowania
danych przestrzennie, wizualnie, co znacznie przyspiesza i ułatwia proces decyzyjny.
36
X)
Współpraca Esri z oprogramowaniem AutoCAD – wtyczka ArcGIS
for AutoCAD, Building Information Modeling
Wtyczka ArcGIS for AutoCAD to dodatek do aplikacji AutoCAD, dzięki któremu można mieć
dostęp i tworzyć dane przestrzenne GIS z poziomu projektu w AutoCAD. Znajdując się
w środowisku AutoCAD dostajemy dostęp do aplikacji mapowych, usług mapowych, edycji
danych GIS, podkładów rastrowych.





Wymiana informacji między specjalistami pracującymi w oprogramowaniu CAD i GIS
Oglądanie opracowań kartograficznych w środowisku AutoCAD
Możliwość przeglądania wyników analiz przestrzennych GIS, w środowisku AutoCAD
Dodawanie podkładów mapowych i rastrów do projektów AutoCAD
Tworzenie, modyfikacja i definiowanie, jak dane CAD mają być zorganizowane
i sparametryzowane jako wkład do projektów w ArcGIS
Wiele organizacji przygotowuje się do wykorzystywania metodyki BIM (Building Information
Modeling) w zarządzaniu swoimi budynkami, nieruchomościami i projektami. Jednym z jej
elementów jest integracja z oprogramowaniem GIS.
Kolejną możliwością jest wykorzystywanie technologii 3D, np. do wizualizacji budynków,
przejść podziemnych i procesu rozprzestrzeniania się zjawisk. Przykładem może być
stworzenie interaktywnego portalu 3D do wizualizacji zanieczyszczenia hałasem w środowisku
miejskim.
37
XI)
Wykorzystanie skaningu laserowego LiDAR w systemie ArcGIS
Czy istnieje idealna metoda zbierania danych przestrzennych? Pewnie nie, ale jest taka, która
pozwala na szybkie zbieranie dużej liczby dokładnych danych z uwzględnieniem trzeciego
wymiaru. Zapewnia ona możliwość odwzorowania bardzo skomplikowanych i nieregularnych
kształtów, nawet takich jak np. korony drzew. Pozwala zajrzeć pod nie i wydobyć informacje
o ukształtowaniu terenu pod pokrywą roślinną, a na dodatek jest zupełnie niezależna od
zewnętrznego oświetlenia. Jeszcze jakiś czas temu powiedzielibyśmy, że to utopia – dziś
możemy powiedzieć, że to LiDAR.
LiDAR (skaning laserowy) to jedna z optycznych metod teledetekcyjnych pozyskiwania
danych. Zasada jego działania jest zbliżona do radaru, tyle że zamiast wiązki fal radiowych
wysyła on wiązkę światła. Następnie na podstawie pomiaru czasu pomiędzy emisją i odbiorem
odbitego impulsu laserowego możemy określić odległość pomiędzy sensorem i punktem
stanowiącym przeszkodę. Jeśli dodamy do tego informacje o położeniu sensora oraz kącie jego
wychylenia, będziemy mogli dokładnie określić położenie tej przeszkody w przestrzeni.
W związku z tym, że impulsy wysyłane są z dużą częstotliwością, podczas skanowania
przeprowadza się ogromną liczbę pojedynczych pomiarów. Ich wyniki zostają zapisane,
a następnie przetworzone. Efekt końcowy stanowią miliony punktów odzwierciedlające
powierzchnie skanowanych obiektów, zwane potocznie chmurą.
W czerwcu 2015 roku odbyła się konferencja organizowana przez Główny Urząd Geodezji
i Kartografii (GUGiK) w ramach projektu Informatyczny System Osłony Kraju (ISOK) oraz
przez m.in. Esri Polska, poświęcona szerokim zastosowaniom technologii LiDAR. Dzięki
technologii ArcGIS można dokonywać analiz i edycji danych zapisanych w formatach LiDAR.
GUGIK udostępnia swoim klientom dane ze skaningu laserowego, ortofotomapy i mapy
specjalistyczne, które mogłyby być wykorzystywane przez GDDKiA.
38
39
40
XII) ArcGIS Pro – nowa aplikacja typu desktop
ArcGIS Pro to najnowsza aplikacja z rodziny ArcGIS przeznaczona na komputery stacjonarne,
która wprowadza wiele zmian w podejściu do pracy z oprogramowaniem GIS. Posiada znacznie
uproszczony interfejs użytkownika (menu wstęgowe znane z programu MS Office) oraz działa
szybciej dzięki 64-bitowej architekturze. Projektowanie i edycja danych 2D i 3D, praca
z wieloma ekranami i publikacja map bezpośrednio w ArcGIS Online lub Portalu ArcGIS to
największe korzyści.
41
XIII) Liniowy System Referencyjny (LRS) – dodatek Esri Roads and
Highways
Dodatek Esri Roads and Highways rozszerza funkcjonalność ArcGIS, dedykowaną agencjom
odpowiedzialnym za utrzymanie dróg i autostrad, takim jak Generalna Dyrekcja Dróg
Krajowych i Autostrad. Korzystając z Esri Roads and Highways, agencje mogą łatwo
integrować sieci systemów odniesień liniowych (LRS), w celu usprawnienia pracy związanej
z zaawansowanym zarządzaniem, wizualizacją i analizami LRS zapisanymi w geobazie.
Esri Roads and Highways rozszerza możliwości geobazy, dzięki zaawansowanym
funkcjonalnościom zarządzania danymi poprzez LRS. Rozwiązanie oferuje rozbudowany zbiór
narzędzi, pozwalających na utrzymywanie i obsługę własności sieci drogowych i powiązanych
z nimi danych. Esri Roads and Highways wspiera pełny przebieg prac takich agencji.
Mówiąc w praktyce, jest to kompletny system zarządzania majątkiem drogowym, który jest
kompilacją Banku Danych Drogowych i Diagnostyki Stanu Nawierzchni, dając użytkownikowi
pełną informację o danym odcinku drogi lub elemencie infrastruktury.
Korzyści z wdrożenia tego dodatku:




łatwe zarządzanie, wizualizację i analizowanie sieci transportowych i powiązanych
z nimi zdarzeń oraz informacji, rozmieszonych i pozycjonowanych wzdłuż obiektów
liniowych sieci, z pomocą systemu odniesień liniowych
wszechstronne zarządzanie lokalizacją i pozycją wszystkich krytycznych danych
i informacji biznesowych, rozmieszczonych na trasach
efektywne utrzymanie geometrii sieci drogowych i powiązanych z nimi zasobów
danych wraz z procesami utrzymującymi spójność i jakość danych
prostą integrację systemowych danych biznesowych w ramach organizacji
42
XIV) Kreator aplikacji mapowych Web AppBuilder for ArcGIS
Jest to intuicyjny, graficzny kreator, służący do tworzenia własnych aplikacji mapowych, które
mogą być następnie udostępniane pozostałym użytkownikom. Jest to proste narzędzie
programistyczne, dzięki któremu, nie pisząc nawet 1 linijki kodu, przeszkolony pracownik
może napisać swoją własną aplikację, skonfigurować ją i uruchomić na dowolnym urządzeniu
lub stronie internetowej. Natomiast osoba z doświadczeniem deweloperskim, może korzystając
z języka Java Script w pełni ingerować w kod.
Posiadając kilkudziesięciu ekspertów posługujących się systemem ArcGIS, mogą Państwo
w ramach własnych struktur zlecać wykonywanie projektów i aplikacji mapowych swoim
pracownikom. Jest to duża oszczędność czasu i pieniędzy oraz udogodnienie, w ten sposób
mogą być Państwo w pełni niezależni od firm trzecich i swoimi siłami robić wdrożenia
dedykowanych rozwiązań w innych departamentach. Platforma ArcGIS to w pełni otwarte
środowisko.
43
XV) Pozostałe dodatki i rozszerzenia do ArcGIS
Esri oferuje wiele opcjonalnych rozszerzeń znacznie poszerzających możliwości tego
rozwiązania. Pełna lista znajduje się na poniższej stronie.
http://www.esri.pl/produkty/desktop/desktop-rozszerzenia/
ArcGIS Spatial Analyst for Server – umożliwia zawansowane analizy danych rastrowych,
takie jak wyznaczanie optymalnych lokalizacji, obliczanie odległości i kierunków do
najbliższych punktów źródłowych, analizy hydrologiczne, obliczanie gęstości zjawisk, a także
generowanie i analizy powierzchni: spadki, ekspozycje, widoczność itp. Zakupują Państwo
mapy rastrowe dla różnych obszarów Polski z GUGIK-u, wykorzystując ten dodatek, mogą
Państwo znacznie poszerzyć zakres pozyskiwanych z nich informacji i lepiej je wykorzystać.
ArcGIS Network Analyst for Server – dostarcza narzędzi analitycznych do modelowania
i analizowania warunków działania sieci transportowych, takich jak: czas dojazdu, trasa
z punktu do punktu i określanie kierunków, trasa z wieloma przystankami, określanie strefy
działania, obliczanie najkrótszej i optymalnej trasy, określanie najbliższej lokalizacji
i wykonywanie analiz przejazdu źródło - cel. Jest to rozszerzenie, która Państwa Organizacja
mogłoby wykorzystać na wiele sposobów, do optymalizacji zadań w wielu obszarach.
ArcGIS for INSPIRE – zapewnia zgodność danych, usług i metadanych
z dyrektywą INSPIRE. Korzystając z tego dodatku, jesteście Państwo w
pełni zgodni z zaleceniami i wymaganiami dla tej dyrektywy.
W ramach INSPIRE, w każdym z państw UE ma być stworzony geoportal
umożliwiający dostęp do odpowiednio sharmonizowanych zasobów danych
przestrzennych w formie usług sieciowych, serwisów katalogowych oraz przede wszystkim
poprzez metadane. W Polsce portal ten funkcjonuje pod adresem www.geoportal.gov.pl i jest
to instytucja oparta o Platformę Esri.
44
Wymienione powyżej 15 punktów, proszę traktować jako propozycję wykorzystania dostępnej
Państwu technologii. Są to przykłady, które mogą być zastosowane w wielu miejscach Państwa
Organizacji, w różnych projektach, podprojektach, inicjatywach, w kluczowej działalności jako
naczelnego organu zarządzającego infrastrukturą drogową. Jedynie kombinacja Państwa
kreatywności, chęci rozwoju i optymalizacji działań, przyniesie konkretne, wymierne korzyści,
jako Esri w tym Raporcie pokazujemy Państwu jedynie wycinek dostępnej technologii
i wybrane narzędzia.
Przykłady innych zastosowań można mnożyć, jeżeli rozpatrzy się poszczególne zadania
w Departamentach – w większości przypadków system GIS będzie pomocny. Nawet taki
proces jak zbieranie informacji o oznakowaniu drogowym można wspomóc technologią
ArcGIS. Jak wiadomo, utrzymanie i wymiana znaków to rozłożony w czasie proces,
wymagający dobrego planowania, aby w pełni wydać zabudżetowane środki. Z każdym
pojedynczym znakiem wiąże się szereg parametrów technologicznych (typ, wysokość,
odblaskowość itp.) oraz biznesowych, typu data montażu, termin wymiany czy też mycia.
Zbierając te informacje w przestrzennej bazie danych GIS, można mieć szybką informację
zarządczą o planowanych kosztach i terminach przeprowadzania prac.
Każdy z zaprezentowanych powyżej komponentów technologii ArcGIS można zaadoptować
i skonfigurować oddzielnie, lub można przygotować jeden centralny system zarządzania
majątkiem technicznym, co pokazuje omawiany dalej przykład Bawarskiego Zarządu Dróg.
Poniżej przedstawiam pozostałe procesy i systemy istniejące w Państwa Organizacji, które
mogą być wspierane przez wymienione w Raporcie elementy technologii Esri.
45
Istniejące systemy IT wspomagające zarządzanie w GDDKiA
Efektywne zarządzanie siecią drogową wymaga gromadzenia i przetwarzania wielu danych.
Dotyczą one między innymi przebiegu drogi, ruchu i kondycji technicznej oraz obiektów
inżynierskich na jej poszczególnych odcinkach. Zarządzanie to możliwe jest dzięki systemom
komputerowym.
• System BANK DANYCH DROGOWYCH (BDD) i SYSTEM GOSPODARKI
MOSTOWEJ jest kluczowym systemem wspomagającym zarządzanie siecią drogową. Posiada
bazy do rejestru danych, lokalizowanych w ciągu drogi, między innymi o zarządcach drogi, jej
geometrii, stanie technicznym, natężeniu ruchu itp. Fakt, iż przebieg dróg jest wyznaczany
poprzez punkty referencyjne, które w przestrzeni są opisane poprzez trzy współrzędne
geograficzne, daje pewność o stabilności wyznaczonego przebiegu drogi. Punkty i odcinki
referencyjne, pomiędzy nimi, stanowią system referencyjny. Dodatkową informacją jest
pikietaż drogi. Współpraca z pakietem GIS Esri ArcView (obecnie funkcjonuje pod nazwą
ArcGIS Basic) pozwala na wizualizację dowolnych danych zawartych w BDD, które są
wzbogacone dowolnymi warstwami podkładów mapowych, tj.: granice administracji
państwowej, rzeki, miasta. Przy pomocy BDD prowadzi się i aktualizuje ewidencję dróg –
Książka Drogi i Wykazy Dróg.
• SYSTEM DIAGNOSTYKI STANU NAWIERZCHNI jest podstawowym narzędziem
wspomagającym planowanie remontów dla sieci dróg krajowych o nawierzchni bitumicznej.
Na podstawie corocznych, kompleksowych pomiarów cech eksploatacyjnych nawierzchni
takich jak wskaźnik spękań, równość, głębokość kolein, szorstkość i stan powierzchni oraz
danych z Generalnego Pomiaru Ruchu, system umożliwia opracowanie list priorytetów oraz
zestawień na temat aktualnego stanu technicznego nawierzchni. Pozwala to na wstępne
wskazanie lokalizacji remontu, określenie jego głównego celu oraz szacunkowe wyznaczenie
terminu jego wykonania, natychmiast bądź w 3-4 letnim horyzoncie.
• System ZIMA
• System UTRUDNIENIA
• System BUD
Korzystając z Platformy ArcGIS, można zintegrować te systemy w jedno, wiarygodne,
pełne źródło informacji dla całej Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad.
Wykorzystanie aspektu geograficznego i analiz przestrzennych jest kluczem do
osiągnięcia sukcesu w dziedzinie sprawnego zarządzania tak olbrzymim i wymagającym
majątkiem. Mają Państwo narzędzia do działania: sprawdzonych i wykształconych
specjalistów oraz bazę w postaci zainstalowanej Platformy ArcGIS.
46
Pozostałe obszary, zadania i kluczowe procesy w GDDKiA, w
których można zastosować technologię GIS
I) Budowa autostrad, dróg ekspresowych i dróg krajowych
II) Remonty i utrzymanie dróg, system „Utrzymaj Standard”
III) Zimowe utrzymanie dróg
IV) Przegląd i utrzymanie drogowych obiektów inżynieryjnych
V) Bezpieczeństwo ruchu drogowego, KRBD
VI) Elektroniczny pobór opłat EETS
VII) Współpraca z jednostkami samorządowymi
VIII) Współpraca międzynarodowa
IX) Prognozy i analizy ruchu, Generalny Pomiar Ruchu
X) Diagnostyka stanu nawierzchni
XI) Środowisko, mapy akustyczne
XII) Mapa przygotowania dróg i autostrad
XIII) Ranking jakości wykonawców
XIV) Krajowy System Zarządzania Ruchem – system GIS jest jednym z modułów
XV) Mapa stanu budowy dróg, mapa warunków drogowych, mapa kamer
monitorujących
XVI) Zarządzanie nieruchomościami
XVII) Kontakty z mediami, marketing, zastosowania dla Rzecznika GDDKiA
…
…
Oczywiście są to bardzo ogólne, poglądowe zapisy, każdy z tych procesów to olbrzymi zbiór
wiedzy, efekt pracy i zaangażowania tysięcy ludzi w sprawne działanie Generalnej Dyrekcji
Dróg Krajowych i Autostrad. Technologia ArcGIS może wspierać każdy z nich, tworząc jedno
najbardziej aktualne repozytorium wiedzy dla wszystkich specjalistów w Organizacji oraz dla
kierowców i współpracujących instytucji.
47
Przykład Zarządcy Dróg wykorzystującego metodologię Linear
Referencing System i technologię Esri Roads & Highways
„The Bavarian Road Administration”
Na ostatnim kongresie Esri w Transporcie, który miał miejsce w październiku 2015
w Salzburgu, swoją prezentację miał przedstawiciel bawarskiego Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych, Budownictwa i Transportu – Roland Degelmann. Urzędnik odpowiedzialny
jest za utrzymanie i budowę dróg krajowych w Bawarii, jednym z najbogatszych
i najpiękniejszych Landów w Niemczech, sprawuje nadzór nad Zarządem Dróg Bawarskich.
Pan Degelmann podczas prezentacji opowiedział w jaki sposób Bawaria zarządza swoją
infrastrukturą drogową z wykorzystaniem Platformy Esri.
Podczas rozmowy, Pan Degelmann wyraził duże zainteresowanie rozwiązaniami z jakich
korzysta GDDKiA, sam w przeciągu 10 lat brał udział w interdyscyplinarnych spotkaniach
pomiędzy GDDKiA, a zarządcą bawarskim. W ciepłych słowach wyraził się o otwartości
naszych urzędników i specjalistach, z którymi miał do czynienia ze strony polskiej. Zaoferował
swoją pomoc i chęć zaangażowania, przy ewentualnej organizacji spotkania w kontekście
wykorzystania narzędzi GIS w drogownictwie przez polską Organizację.
[email protected]
www.strassenbau.bayer.de
48
49
System ArcGIS wraz z dodatkiem Roads & Highways to serce zarządzania i jeden
z kluczowych systemów informatycznych w bawarskiej organizacji drogowej. Większość
danych o posiadanej infrastrukturze przechowywana jest, opracowywana, edytowana
i analizowana na Platformie ArcGIS. Można powiedzieć, że mają swój Bank Danych
Drogowych i system Diagnostyki Stanu Nawierzchni w jednym, centralnym, aktualnym,
nowoczesnym systemie mapowym.
Bawarski zarządca wykorzystuje tehnologię Esri w szerokim spektrum, na komputerach
stacjonarnych, tabletach i udestępniając zasoby w sieci poprzez Portal. Oprogramowanie służy
do zarządzania dziesiątkami tysięcy km dróg, ponad 14-tysiącami mostów i 61 tunelami,
w systemie Road-Information-System – BAYSIS. Organizacja wykorzystuje dodatek Esri
Roads&Highways z technologią Linear Referencing System, który umożliwia integrację
danych i informacji z różnych systemów zarządzania, w jeden, pełny, spójny obraz zarządzanej
sieci dróg.
Rozwiązanie ArcGIS jest centralną platformą zarządzania posiadanym majątkiem,
z konektorami do poszczególnych informatycznych systemów eksperckich.
50
Szkolenia
Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad posiada w
swoich strukturach kilkudziesięciu ekspertów w dziedzinie
informacji przestrzennej GIS, pracujących na co dzień z
rozwiązaniem ArcGIS. Kluczową kwestią jest odpowiednie
przeszkolenie i aktualność wiedzy. Przeszkolony pracownik
staje się automatycznie najlepszym źródłem wiedzy dla
swoich współpracowników.
Pięć lat temu, w roku 2011 zostało przeprowadzone
dedykowane szkolenie dla pracowników oddziałów
GDDKiA. Rozmawiając z Państwa specjalistami w różnych
oddziałach, wielu z nich stwierdziło, że tego typu szkolenie
byłoby bardzo wskazane ze względu na wykonywaną pracę
i ciążącą na nich odpowiedzialność.
Jest możliwość przeprowadzenia dedykowanego szkolenia na podobnej zasadzie jak w roku
2011, lub mogą Państwo sami wybrać najbardziej pasujące szkolenie ze strony Esri. Pełna
oferta pod poniższym linkiem:
http://www.esri.pl/szkolenia/szkolenia-stacjonarne/
Szkolenia stacjonarne to:







kursy prowadzone przez certyfikowanych instruktorów posiadających doświadczenie
i szeroką wiedzę techniczną
wykłady i prezentacje pokazujące jak zastosować zdobytą wiedzę
ćwiczenia praktyczne na najnowszej wersji oprogramowania
możliwość zadawania pytań i rozwiązywania indywidualnych problemów w czasie
szkolenia
sposób prezentacji materiału dostosowany do potrzeb danej grupy uczestników
podręcznik szkoleniowy i przykładowe dane, które można wykorzystać także po
ukończeniu kursu
certyfikat ukończenia autoryzowanego szkolenia Esri, do wydawania, którego
upoważniona jest w Polsce wyłącznie nasza firma
Nakłady inwestycyjne i koszty
Koszty można podzielić na bardzo wiele wariantów, w zależności który model i który projekt
z zaprezentowanych w Raporcie Państwo przyjmą, dlatego konkretne oferty mogą być
przedstawione dopiero po wcześniejszych konsultacjach. Czy zdecydują się Państwo na
maksymalne wykorzystanie swoich zasobów ludzkich, czy zlecą projekty do zewnętrznej
firmy, koszty będą wyglądać diametralnie różnie. Koszty dzielą się na te związane z licencjami,
wraz z aktualizacją do najnowszej wersji oraz na usługi.
Z punktu widzenia naszego doświadczenia, bardzo wiele projektów mogliby Państwo
wypracować we własnym zakresie, podpierając się jedynie naszym działem projektów i usług
lub firmą zewnętrzną. Esri Polska posiada około 20 firm partnerskich, które tworzą
dedykowane systemy dla naszych klientów. Mamy również sprawdzonych partnerów
w Europie, wyspecjalizowanych w rozwiązaniach GIS dla zarządców dróg. Bardzo zasadne
byłoby utworzenie interdyscyplinarnego centrum kompetencyjnego GIS w Państwa
strukturach, które dbałoby o rozwój przedsiębiorstwa, wspierało użytkowników w całej
organizacji oraz administrowało posiadanym oprogramowaniem.
Spośród wszystkich potencjalnych nakładów inwestycyjnych, jeden jest podstawowy –
aktualizacja do najnowszej wersji oprogramowania ArcGIS. Wszyscy pracownicy korzystający
z systemu ArcGIS posiadają nieaktualizowane od wielu lat wersje, które poprzez swój wiek
mogą być podatne na rozmaite zagrożenia informatyczne. Serdecznie namawiamy Państwa do
wykupienia aktualizacji.
Posiadając aktualne oprogramowanie ArcGIS, mają Państwo w ramach aktywnej subskrypcji,
dostęp do wszystkich omawianych w niniejszym Raporcie aplikacji ArcGIS Online.
•
•
•
•
•
•
•
•
ArcGIS for Desktop ArcGIS Pro – dodatkowa aplikacja na komputer stacjonarny
Operations Dashboard for ArcGIS – kokpit menadżera
Collector for ArcGIS – aplikacja do edycji danych na tabletach i smartfonach
Explorer for ArcGIS – aplikacja do przeglądania danych na tabletach i smartfonach
Esri Maps for Office – wtyczka do aplikacji MS Excell i MS Power Point
Kreator aplikacji mapowych Web AppBuilder for ArcGIS
Tworzenie, zapisywanie i udostępnianie map i aplikacji mapowych
Wykonywanie analiz z poziomu przeglądarki
Oprócz szeregu omówionych aplikacji, opłacając serwis licencji, mają Państwo również dostęp
do wsparcia technicznego Esri. Rozmawiając z Państwa ekspertami w różnych oddziałach
Organizacji, wielokrotnie zgłaszana była chęć udzielenia wsparcia technicznego przez dział
Supportu Esri, jednak z powodu nieaktualności oprogramowania, nie mogła być ona udzielona.
53
Specjaliści z Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, podają nieaktualne oprogramowanie jako
jeden z głównych czynników, dający furtkę do nieautoryzowanego przejęcia danych i włamania
się do infrastruktury informatycznej przedsiębiorstwa. Poniżej slajd z konferencji poświęconej
bezpieczeństwu IT, współorganizowanej przez Ministerstwo Gospodarki:
Wszelkie informacje o posiadanym przez GDDKiA stanie licencji, ich statusie oraz oferty
cenowe, mogą być przedstawione po wcześniejszym przesłaniu zapytania ofertowego.
54
Propozycja Umowy Korporacyjnej
Szanowni Państwo, mając na względzie wieloletnie partnerstwo oraz szerokie zastosowanie
Platformy ArcGIS w Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, proponujemy
podpisanie Umowy Korporacyjnej ELA – Enterprise License Agreement. Jest to elastyczna
i bezpieczna forma współpracy, wybierana przez coraz więcej organizacji.
Podpisanie takiej umowy wiąże się z licznymi korzyściami dla Państwa:












Niższy koszt zakupu nowych licencji i usług
Dostęp do nielimitowanej liczby licencji ArcGIS wraz z rozszerzeniami
Rozłożenie kosztów zakupu na 3 lata
Większa pewność i możliwość jasnego zaplanowania kosztów
Pakiet usług konsultacyjnych
Autoryzowane, dedykowane szkolenie
Pakiet szkoleń do wykorzystania zgodnie z aktualną ofertą
Akredytacja na międzynarodową konferencję Esri w San Diego, USA
Aktywny serwis dla wszystkich posiadanych licencji
Aktywne wsparcie techniczne
Uproszczona współpraca między Esri-GDDKiA
Większa efektywność wykorzystania posiadanych licencji
Oczywiście poza umową ELA, nadal pozostaje otwarta standardowa, dotychczasowa droga
współpracy, czyli dokonywanie zakupów na drodze zamówień sektorowych i zgodnie z ustawą
Prawo Zamówień Publicznych.
55
Analiza SWOT
Poniżej przedstawiam listę pozytywów (Strengths), słabych stron (Weakness), szans
(Opportunities) i potencjalnych zagrożeń (Threats), wynikających z szerokiego rozwoju
i wykorzystania (lub nie – pozostanie na obecnym poziomie) Platformy ArcGIS w GDDKiA.
MOCNE STRONY (STRENGTHS)
Lepsza informacja zarządcza, wyższy poziom
zarządzania Organizacją na wszystkich
szczeblach, szybszy przepływ informacji
SŁABE STRONY (WEAKNESS)
Wymaga nakładów finansowych – aktualizacja
oprogramowania, zakup licencji ArcGIS for
Server, zakup licencji dla ewentualnych
nowych użytkowników, ew. koszty
wdrożeniowe, jeżeli nie będą wykonywane
siłami własnymi
Więcej czasu na istotne zadania dla ekspertów,
optymalizacja czasu pracy
Jedno główne repozytorium danych i wiedzy o
infrastrukturze drogowej, dostępne na
wszystkich szczeblach Organizacji. Niższe
koszty utrzymania
Projekty drogowe z lepszym nadzorem,
realizowane zgodnie z harmonogramem
Wymaga czasu od specjalistów GIS na
wprowadzenie istotnych zmian
Ew. stworzenie interoperacyjnego zespołu
specjalistów GIS, wymaga zmian na poziomie
organizacyjnym
Nakłady na infrastrukturę IT (wydzielenie
miejsca i mocy obliczeniowej na serwerach),
ewentualnie łączenie się z chmurą Esri
Reorganizacja obecnych systemów IT może
nieść za sobą dodatkowe koszty i pracę
Wyższy poziom wiedzy na temat stanu
technicznego dróg i obiektów inżynieryjnych –
wyższy poziom utrzymania technicznego
Wizualizacja kosztów i analiz biznesowych na Szkolenia dla pracowników wymagają czasu,
mapach, dla konkretnych inwestycji i
oderwanie od codziennej pracy
oddziałów regionalnych – lepsze zarządzanie
wydatkami
Lepsza informacja o drogach, stanie inwestycji,
zagrożeniach – dla obywateli
Informacja w czasie rzeczywistym z czujników,
kamer, służb i od kierowców – lepsze procesy
utrzymaniowe, płynniejszy ruch drogowy i
podwyższone bezpieczeństwo – element KSZR
Bardziej ekonomiczne zarządzanie
nieruchomościami z poziomu GIS, obliczanie
służebności przejazdu
Oszczędności czasu i pieniędzy poprzez lepsze
wykorzystanie zasobów ludzkich i sprzętowych
Pełna zarządzalność posiadanymi licencjami
ArcGIS z poziomu aplikacji ArcGIS for Server,
aktualnie brak nadzoru nad używanymi
licencjami
Mniejsza ilość systemów IT
56
ZAGROŻENIA (THREATS) – pozostanie
SZANSE (OPPORTUNITIES)
na obecnym poziomie, brak zmian w GIS
Uporządkowanie wiedzy i informacji o majątku Niski współczynnik wykorzystania
w jednym spójnym systemie, jedno źródło
posiadanych licencji oprogramowania ArcGIS
wiedzy – lepszy przepływ informacji
w stosunku do poniesionych nakładów
Szybszy czas dostępu do niezbędnych
informacji, na wszystkich poziomach
zarządzania
Możliwość wykonywania wielokryterialnych
analiz biznesowych i przestrzennych,
wspomagających sprawne zarządzanie
Zgodność z dyrektywą INSPIRE
Efektywniejsze wydawanie środków
budżetowych poprzez lepsze zarządzanie i
planowanie wydatków, mniej pieniędzy
„oddawane” do budżetu krajowego
Dostęp do danych mapowych i
geostatystycznych z różnych organizacji:
INSPIRE, GUGIK, BDOT,
ORTOFOTOMAPY, GUS, IMGW, GDOŚ
Dublowanie kosztów przy inwestycji w nowe
systemy IT, przy czym bardzo dużo można
osiągnąć wykorzystując istniejące w
Organizacji oprogramowanie ArcGIS
Zagrożenia informatyczne wynikające z
korzystania z przestarzałego oprogramowania –
ryzyko utraty danych, niestabilność,
„zawieszanie się”
Wiele kosztów operacyjnych jest zaskoczeniem
dla menadżerów, lub są mocno
niedoszacowane, niewystarczające planowanie i
zarządzanie budżetem publicznym
Posługiwanie się nieaktualnymi danymi (lub
brak właściwych, aktualnych danych)
powoduje błędne, nieefektywne decyzje
57
Podsumowanie
Szanowni Państwo, mam nadzieję, że przedstawiony Raport okaże się dla Państwa pomocny
i nasza inicjatywa spotka się z Państwa zainteresowaniem. Rodzina rozwiązań ArcGIS to
potężne narzędzie i tylko od Państwa zależy, w jak dużym stopniu będzie ona wykorzystywana.
Podano tu liczne przykłady zastosowań, ale jesteśmy pewni, że Państwa specjaliści znajdą
kilkadziesiąt kolejnych, które mocno usprawnią działanie całej Generalnej Dyrekcji,
przyczyniając się do jeszcze lepszego funkcjonowania polskiej infrastruktury drogowej.
Korzystając z zasady Pareto 80/20, 20% inwestycji w dobre przygotowanie i planowanie,
pozytywnie wpłynie na 80% całości zasobów i procesów. Te 20 udziałów, to w tym przypadku
rozwój istniejącej w Państwa spółce od wielu lat technologii informacji przestrzennej GIS,
której odpowiednie przygotowanie i wykorzystanie, poskutkuje sukcesem w wielu obszarach
zarządzania. Wystarczy wsłuchać się w głos kilkudziesięciu ekspertów, użytkowników tego
systemu w Państwa Organizacji, aby zobaczyć jak duże możliwości są do dyspozycji. Zespół
konsultantów Esri jest gotowy do rozmów, konsultacji i prezentacji.
Naszym celem, który od początku przyświecał tworzeniu niniejszego Raportu, jest otworzenie
Państwa na współpracę i pokazanie możliwości Platformy ArcGIS, która w wielu obszarach
może być odpowiedzią na aktualne wyzwania stojące przed GDDKiA.
Serdecznie zapraszamy do kontaktu.
Z poważaniem,
Piotr Walenko
58
Kontakt
Piotr Walenko
Menadżer ds. Kluczowych Klientów
Departament Infrastruktury i Transportu
[email protected]
+48 668 184 478
Esri Polska Sp. z o.o.
Ul. Bonifraterska 17
00-203 Warszawa
T 22 390 47 80
T 22 390 47 00
[email protected]
esri.pl
59

Raport o wykorzystaniu technologii informa

Transkrypt

Podobne dokumenty

Rozwiązania mobilne - GIS-TPN