studium o tematyce urbanistycznej związanej z procesami rewitalizacji

Transkrypt

Pracownia 44STO Marta Gocek
Pilchowice, ul. Gwarków 15
NIP: 969 143 76 31
tel. 606 907 713
www.44STO.pl
STUDIUM O TEMATYCE URBANISTYCZNEJ
ZWIĄZANEJ Z
PROCESAMI REWITALIZACJI
Autor: dr inż. arch. Agata Twardoch
mgr inż. Marta Gocek
mgr inż. Ewa Twardoch – Bonczar
Gliwice, czerwiec 2013 r.
Spis treści:
Spis treści: ............................................................................................................................................ 2
1. Wstęp ............................................................................................................................................ 3
2. Propozycje zastosowania nowych układów urbanistycznych na terenach
zdegradowanych wraz z podaniem optymalizacji funkcji na tych terenach ..................... 5
2.1. FUNKCJA MIESZKANIOWA. ................................................................................... 5
2.2. FUNKCJA USŁUGOWA. ............................................................................................. 6
2.3. FUNKCJA PRODUKCYJNO – MAGAZYNOWA. ............................................. 8
2.4. FUNKCJA REKREACYJNO – SPORTOWA: .................................................... 10
3. Propozycje zagospodarowania istniejących zdegradowanych obszarów
urbanistycznych wraz z ich funkcjami obecnymi lub zmodyfikowanymi ..................... 15
4. Propozycje połączenia dwóch powyższych podejść wraz z podaniem algorytmów
optymalizacji wyboru poszczególnych proponowanych rozwiązań ................................ 20
5. Przykłady dobrych praktyk mogące mieć zastosowanie na zdegradowanych
obszarach urbanistycznych .......................................................................................................... 32
5.1. Przykłady - skala mikro ............................................................................................. 32
5.2. Przykłady - skala mezo .............................................................................................. 35
5.3. Przykłady - skala makro ............................................................................................ 43
Bibliografia: ..................................................................................................................................... 50
Spis tabel: .......................................................................................................................................... 51
Spis ilustracji: .................................................................................................................................. 51
2
1. Wstęp
„Przestrzeń stanowi dobro nieodnawialne i dlatego musi być zagospodarowywana w
sposób oszczędny i racjonalny” [Kozłowski i in. 2011, str. 8].
Rewitalizacja jest pojęciem szerokim, obejmuje i uzupełnia pojęcia odnoszące
się do wąskiego zakresu działań (typu: remont, modernizacja, rewaloryzacja,
odbudowa). Rewitalizacja oznacza kompleksowe procesy odnowy podejmowane w
obszarach miejskich i na terenach poprzemysłowych, powojskowych i porolniczych
wiążąc działania przestrzenne: techniczno - budowlane ze zmierzającymi do
ożywienia społecznego i gospodarczego [por. Kozłowski i in. 2011, str. 13], dlatego
w kontekście rewitalizacji nie można mówić o układach urbanistycznych oraz
zagospodarowaniu terenu w oderwaniu od działań społecznych i gospodarczych.
Konstytutywną cechą rewitalizacji jest także założenie, że dotyczy ona
obszarów już zagospodarowanych, zurbanizowanych (często także zdegradowanych),
a nie planowania i realizowania nowej zabudowy: ważnym elementem procesu
rewitalizacji jest zatem gruntowne zbadanie stanu istniejącego: zarówno pod
względem środowiska fizycznego (zbudowanego i przyrodniczego) oraz w ujęciu
społecznym i ekonomicznym.
Profesor Tadeusz Markowski [Markowski 1999] przedstawia ekonomiczną
definicję pojęcia rewitalizacji, w odniesieniu do procesów marginalizacji terenów,
które przestają być innowacyjne lub rozwojowe i znajdują się poza nawiasem
wydarzeń. Według tego ujęcia zagadnienie rewitalizacji ma przede wszystkim
wymiar ekonomiczny, decydujący o powodzeniu lub porażce programów:
„Podejmując się polityki rewitalizacyjnej obszarów problemowych w miastach należy
sobie zdawać sprawę ze związków, jakie zachodzą pomiędzy generowaniem wartości
ziemi, jej ceną, rentą, efektami zewnętrznymi a systemem podatków od wartości
nieruchomości. Zrozumienie istoty generowania wartości ziemi jest podstawą
koncepcji rewitalizacji obszarów miejskich. Pojawianie się korzyści zewnętrznych na
przekształcanym obszarze jest możliwe tylko przy dużej skali tych przekształceń.
Przekształcanie tkanki miejskiej jest czasochłonne, a korzyści ujawniają się tylko w
długim okresie. Zatem indywidualne, nie skoordynowane w czasie inwestycje nie są
w stanie przywrócić możliwości generowania wysokiej renty na danym terenie.
Wynika to między innymi ze specyficznych fizycznych cech przestrzeni i struktur
społecznych miasta, gdyż potencjalne korzyści są niwelowane przez inne negatywne
efekty zewnętrzne.” [Markowski 1999, str. 19].Takie ujęcie podkreśla konieczność
opracowania ram prawnych dla procesów rewitalizacji, intensywnego włączenia
sektora publicznego na poziomie zarządzania oraz finansowania. Konieczne jest także
pozyskanie inwestorów zewnętrznych, np. prywatnych. Wg prof. markowskiego,
warunkiem powodzenia procesów rewitalizacji jest zaangażowanie maksymalnej
liczby podmiotów publicznych i prywatnych oraz interesariuszy.
W projekcie Ustawy o programach rewitalizacji (z 2002 roku) rewitalizacja
pojawia się jako działanie skierowane na rozwój społeczności lokalnej. W myśl
Ustawy celem rewitalizacji jest doprowadzenie do rozwoju obszarów kryzysowych
poprzez realizację zarządzanych przez sektor publiczny programów i projektów.
Podmiotami, odpowiedzialnymi za ten proces i w nim bezpośrednio uczestniczącymi,
są: gmina, pełnomocnicy do spraw rewitalizacji, właściciele nieruchomości,
Towarzystwa Odnowy oraz mieszkańcy obszaru dotkniętego kryzysem. Tak
3
rozumiana rewitalizacja dokonuje się przede wszystkim w kontekście społecznym. Jej
celem jest rozwój społeczny, któremu służyć winny działania rewitalizacyjne, w tym
te mające na celu modernizację zabudowy.
Najpełniej rozumiana rewitalizacja to zatem „proces długofalowy i
wielopłaszczyznowy integrujący działania naprawcze w sferze przestrzennej,
społecznej i gospodarczej, adresowany do terenów zdegradowanych, które utraciły
zdolność samoregulacji” [por. Kozłowski i in. 2011, str. 16].
Z pojęciem rewitalizacji łączy się także pojęcie terenów zdegradowanych, czyli
takich, które [Ferber i in. 2006]:
• zostały dotknięte poprzednimi sposobami ich zagospodarowania i
zagospodarowania terenów okolicznych;
• są opuszczone lub słabo wykorzystywane
• są zanieczyszczone;
• znajdują się głównie na rozwiniętych terenach miejskich
• wymagają działań zmierzających do przywrócenia opłacalności ich ponownego wykorzystania
To, czy dany obszar określimy jako obszar w znacznym stopniu zależy od
lokalnych okoliczności: to co nazwiemy terenem zdegradowanym zgodnie z jedną
normą może okazać się pączkującym przedsięwzięciem według innych standardów.
Tereny zdegradowane mogą być ciągle użytkowane, a ich degradacja może być
związana z niską wydajnością procesów czy niską jakością.
Typy terenów zdegradowanych można określić według ich poprzedniego sposobu
użytkowania:
- przemysłowe
- popegeerowskie
- infrastrukturalne (tory kolejowe, drogi)
- instytucjonalne (po szkołach, szpitalach, więzieniach)
- powojskowe
- zdegradowane tereny mieszkaniowe
- tereny zieleni (po terenach sportowych, parkach)
- tereny rolnicze
- nieużytki
Istotne jest szybkie wykonywanie działań na obszarach zdegradowanych, zdarza
się, że obszar ulega dalszej degradacji już po ustaleniu działań rewitalizacyjnych.
Dzieje się tak np. w przypadku gdy działania nie zostaną podjęte bezpośrednio po
upadku zakładu [Rewitalizacja, str. 26].
4
2. Propozycje
zastosowania
nowych
układów
urbanistycznych na terenach zdegradowanych wraz z
podaniem optymalizacji funkcji na tych terenach
Propozycje zastosowania nowych układów urbanistycznych na terenach
zdegradowanych można podzielić na cztery podstawowe kategorie:
- mieszkaniowe;
- usługowe;
- produkcyjno – magazynowe;
- rekreacyjno – sportowe.
W ramach każdej kategorii zaproponować można konkretne rozwiązania (por.
niżej). Należy jedna pamiętać, że są to propozycje teoretyczne i przykładowe, przy
implementacji w każdym wypadku wymagają odrębnych badań, np. zgodności z
miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, a także badań
socjologicznych i przyrodniczych (opisanych w Studium socjologicznym oraz
Studium przyrodniczym, które stanowią pozostałe części niniejszego pracowania).
2.1.
FUNKCJA MIESZKANIOWA.
Projektowanie nowych dzielnic mieszkaniowych na terenach zdegradowanych
wymaga za każdym razem szczegółowych badań stanu środowiska – przede
wszystkim skażenia gleby, jest także tematem wrażliwym społecznie. Zakładając
jednak, że kwestie te nie są przedmiotem tej części opracowania można założyć
pewne uogólnienia:
1. Uzupełnienia zabudowy1
Wymagana powierzchnia: minimalna, tradycyjne2 uzupełnienia od 100m2. Obiekty do
1 ha traktować należy jako uzupełnienie zabudowy.
Szczegóły: uzupełnienia mogą przyjmować postać plomby (z jedną lub dwiema
ścianami przylegającymi do zabudowy istniejącej lub wolnostojących bloków
zabudowy.
Optymalizacja funkcji:
- lokalizacja w strefie centralnej lub w śródmieściu;
- lokalizacja w pobliżu istniejących usług komercyjnych (sklepy, miejsca pracy)
i społecznych (szkoły, przedszkola, komunikacja publiczna);
- istniejące obiekty poprzemysłowe, powojskowe i porolnicze w dobrym stanie
technicznym, szczególnie te o wysokich walorach estetycznych i kulturowych;
Ograniczenia:
- tereny zanieczyszczone metalami ciężkimi lub innymi substancjami
szkodliwymi dla zdrowia są absolutnie wykluczone z tego typu
zagospodarowania;
- obiekty wpisane do rejestru zabytków mogą wymagać większej liczby
uzgodnień przedprojektowych;
1
m.in. na podstawie Bradecki, Twardoch 2013.
Przy zastosowaniu rozwiązań eksperymentalnych uzupełnienie o funkcji mieszkaniowej jest możliwe
już przy 15m2, por. dom Kereta w Warszawie, przy u. Żelaznej/Chłodnej.
2
5
Inne:
- nawet najmniejsze uzupełnienia zabudowy można i powinno się łączyć z
funkcją usługową, np. w postaci wynajmowanych pomieszczeń dla
mikrodziałalności oraz miniprzedszkoli.
2. Zespoły mieszkaniowe oraz nowe dzielnice3
Wymagana powierzchnia: zespół zabudowy: pow. 1 ha, nowa dzielnica do 100 ha.
Szczegóły: granica wielkościowa pomiędzy nową dzielnicą a zespołem zabudowy
mieszkaniowej jest płynna. Nowe dzielnice mieszkaniowe muszą mieć wyraźnie
wyodrębnione centrum z intensyfikacją funkcji usługowych oraz komunikacja
publiczną łączącą kilka linii komunikacyjnych.
- bliskość terenów zieleni;
- doskonałe połączenie komunikacyjne z obszarami centralnymi;
- lokalizacja w pobliżu węzłów komunikacji ponadlokalnej (zjazdy na
autostradę, lotniska, dworce kolejowe);
- warunki geotechniczne umożliwiające budowę obiektów kubaturowych;
Ograniczenia:
- tereny zanieczyszczone metalami ciężkimi lub innymi substancjami
szkodliwymi dla zdrowia są absolutnie wykluczone z tego typu
zagospodarowania;
Inne: Główne zasady organizowania osiedli mieszkaniowych oraz nowych dzielnic:
- zwarta zabudowa mieszkaniowa, dobrze powiązana przestrzennie i
komunikacyjnie ze strukturą miasta;
- wykorzystanie komunikacji publicznej i indywidualnej rowerowej jako
podstawowej;
- prymat ruchu pieszego nad kołowym, przyjazne i atrakcyjne ulice oraz
przestrzenie wspólne, pieszy zasięg (10 minut spaceru) najważniejszych
funkcji;
- zróżnicowana funkcjonalnie struktura zabudowy (mixed use);
- mieszanie mieszkań o zróżnicowanym standardzie, wielkości, typie oraz
sposobie zasiedlenia (mixed tenure) dla osiągnięcia niejednorodnych
społecznie społeczności (mixed communities);
- użycie energooszczędnych rozwiązań w skali urbanistycznej i
architektonicznej;
2.2.
FUNKCJA USŁUGOWA.
1. Parki przemysłowe4
Wymagana powierzchnia: ok. 100 ha lub więcej.
Szczegóły: podstawą działania jest rozległy obszar, który może być sprzedawany lub
dzierżawiony podmiotom gospodarczym.
- łatwa dostępność komunikacyjna;
3
4
m.in. na podstawie Bradecki, Twardoch 2013.
m.in. na podstawie Gasidło 2010 oraz Matusiak i in. 2005.
6
- warunki geotechniczne umożliwiające budowę obiektów kubaturowych;
- aktualny miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego;
Ograniczenia:
- do założenia parku przemysłowego niezbędna jest nieruchomość, w której
znajduje się infrastruktura techniczna pozostała po restrukturyzowanym
przedsiębiorstwie;
- organizacja parków przemysłowych jest najbardziej wydajna przy dużych
powierzchniach;
- parki przemysłowe nie powinny być lokalizowane bezpośrednio przy terenach
zamieszkania.
Inne:
- Parki przemysłowe zostały zdefiniowane w ustawie o finansowym wspieraniu
inwestycji 20 marca 2002 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 41, poz. 363, uwzględnia
Dz.U. 2005 r. 249, poz. 2104). Zgodnie z nią parkiem przemysłowym jest
zespół nieruchomości z infrastrukturą techniczną po restrukturyzowanym lub
likwidowanym przedsiębiorcy, utworzony na podstawie umowy
cywilnoprawnej, której jedną ze stron jest jednostka samorządu terytorialnego;
- zgodnie z ustawą na terenie parków możliwe jest prowadzenie działalności
gospodarczej (małej i średniej) na preferencyjnych warunkach;
- podstawą działa parków jest partnerstwo publiczno – prywatne: niezbędny jest
partner publiczny: samorząd terytorialny;
2. Parki technologiczne i przemysłowo - technologiczne5
Wymagana powierzchnia: zespół nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną,
Szczegóły: parki technologiczne wymagają współpracy szkoły wyższej,
orgaznizowane są jednak przez samorządy terytorialne.
- obiekt/obiekty nadające się na łatwą adaptację na cele parku (możliwość
wydzielenia osobnych pomieszczeń dla poszczególnych podmiotów, miejsca
wspólnego oraz – zależnie od profilu – laboratoriów lub warsztatów;
- infrastruktura techniczna;
- rezerwa terenowa pod parkingi;
- łatwa dostępność komunikacyjna;
- aktualny miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego;
Inne:
- Podstawy prawne są podobne jak dla parków przemysłowych;
- podstawą działa parków przemysłowo – technologicznych również jest
partnerstwo publiczno – prywatne: niezbędny jest partner publiczny: samorząd
terytorialny;
3. Parki naukowo - badawcze6
Wymagana powierzchnia: wystarczy jedna nieruchomość,
Szczegóły: parki naukowo badawcze organizowane są przez szkoły wyższe i instytuty
badawcze.
5
6
j.w.
j.w.
7
-
lokalizacja w pobliżu lub na terenie kampusu;
obiekt/obiekty nadające się na łatwą adaptację na cele parku (możliwość
wydzielenia osobnych pomieszczeń dla poszczególnych podmiotów, miejsca
wspólnego oraz – zależnie od profilu – laboratoriów lub warsztatów;
rezerwa terenowa pod parkingi;
łatwa dostępność komunikacyjna;
lokalizacja w pobliżu węzłów komunikacji ponadlokalnej (zjazdy na
aktualny miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego;
Inne:
- Podstawy prawne są podobne jak dla parków przemysłowych;
- Parki naukowo – technologiczne powstają z inicjatywy podmiotu naukowego i
są silnie powiązane z określoną uczelnią - stanowią element jej polityki
komercjalizacji wyników badań i współpracy z biznesem;
- możliwe są różnego rodzaju formy przejściowe pomiędzy parkami
przemysłowymi i naukowymi;
2.3.
FUNKCJA PRODUKCYJNO – MAGAZYNOWA.
1. Fabryki lokatorskie (hotele przemysłowe)7
Wymagana powierzchnia: kilka ha
Szczegóły: obiekty będące w zarządzie samorządu, agencji rozwoju lokalnego,
organizacji rzemieślniczej, lub podmiotu gospodarczego, w pomieszczeniami
wynajmowanymi niewielkim zakładom produkcyjnym.
- zespół obiektów wielkokubaturowych wraz z infrastrukturą i terenem
obsługującym;
- łatwy dojazd;
- ze względu na nieuciążliwość funkcji mogą być lokowane w śródmieściu i w
pobliżu dzielnic mieszkaniowych;
Inne:
- zarządca nieruchomości często zabezpiecza podstawowe usługi: administrację,
poligrafię, sprzątanie, ochrona, etc.
2. Szkółki leśne/ogrodnicze
Wymagana powierzchnia: 5-10 ha
Szczegóły: tereny do sadzenia roślin, płoty zabezpieczające, osłony przed wiatrem,
niewielkie pomieszczenie na narzędzia, sprzęt i ewentualnie dla administracji.
- stosunkowo płaski teren;
- teren otwarty;
- możliwy dojazd (uzależniony od docelowego odbiorcy: prywatny/publiczny,
detaliczny/hurtowy);
Ograniczenia:
- obszary o wysokim zanieczyszczeniu gleby nie nadają się pod szkółki;
Inne:
- dochody z tego typu inwestycji pojawiają się najszybciej po trzech latach;
7
m.in. na podstawie Gasidło 2010, str. 81.
8
3. Uprawa wierzby energetycznej8
Wymagana powierzchnia: 10-15 ha
Szczegóły: tereny do sadzenia roślin.
- stosunkowo płaski teren;
- teren otwarty;
- tereny wilgotne, słabo odwodnione.
- pod uprawę wierzby nadają się tereny wyłączone z uprawy rolniczej
ze względu na zanieczyszczenia ściekami, lub metalami ciężkimi, także pola
bardzo podmokłe i przez to wyłączone z normalnych upraw rolniczych,
oraz pola na terenach zalewowych.
Ograniczenia:
- nie nadają się tereny piaszczyste.
Inne:
- zagajniki powinny być rozproszone dla uzyskania różnicowanego i jak
najbardziej naturalnego krajobrazu (bloki po 4-5 ha);
- wydajność hektara plantacji wierzby to 25-35 ton masy drzewnej co roku.
4. Farmy wiatrowe
Wymagana powierzchnia: od 0,2 ha dla jednej turbiny, każda następna w odległości
powyżej 400 m.
Szczegóły: przy budowie ferm wiatrowych powinny być brane pod uwagę elementy
środowiskowe (wiatr i rodzaj terenu) mające wpływ produktywność elektrowni, a
także czynnik ekonomiczny – infrastruktura, bliskość drogi, możliwość przyłączenia
sieci energetycznej.
- teren bezlesisty, otwarty, najlepiej trawiasty;
- duża powierzchnia terenu;
- lokalizacja uwzględniająca korzystne warunki wietrze (kierunek wiatru,
średnia roczna prędkość, itp.);
- zachowanie odpowiedniej odległość od obszarów zabudowanych dla
zmniejszenia oddziaływań.
Ograniczenia:
- zabudowa mieszkaniowa w odległości min. 500 m;
- mają niekorzystny wpływ na środowisko przyrodnicze, nie powinny być
lokalizowane w miejscach cennych przyrodniczo;
- zakłócają krajobraz – wyklucza się także tereny cenne krajobrazowo.
Inne:
- fermy wiatrowe muszą być uwzględnione w planie miejscowym.
8
M.in. na postawie http://www.wierzbaenergetyczna.info, maj 2013.
9
2.4.
FUNKCJA REKREACYJNO – SPORTOWA:
1. Boiska sportowe oraz place gier. Orliki
Wymagana powierzchnia:
Dyscyplina
Piłka nożna
Rugby (europejskie)
Rugby (amerykańskie)
Piłka ręczna
Hokej na trawie
Koszykówka
Siatkówka
Tenis ziemny
Maks.
dł.
120
110
91
28
-
sz.
90
65
55
15
-
Min.
dł.
90
90
91
24
-
sz.
45
55
50
13
-
Typowo
dł.
105
100
109,75
91
26
18
36,57
sz.
70
68,4
48,8
55
14
9
18,27
Tabela 1. Przykładowe wielkości boisk do gier, dane w metrach. za: Neufert 2003, str. 492.
Boiska najlepiej łączyć w grupy, z zapleczem usługowym, mieszczącym boiska
zadaszone lub innego rodzaju obiekty sportowe, np. siłownia, sale fitness, korty do
squasha, etc.
Szczegóły: boiska sportowe z ewentualnymi trybunami, place gier na powietrzu,
obiekty usługowe z szatniami i ewentualnymi wewnętrznymi funkcjami sportowymi.
- bliskość terenów mieszkaniowych i obiektów szkolnych;
- dogodny dojazd komunikacja miejską oraz ścieżkami rowerowymi;
- płaski teren;
- zabudowania wielkoskalowe, które mogłyby być zaadaptowane na obiekty –
usługowo-sportowe;
- materiał rozbiórkowy, po przemiale może być wykorzystany jako podłoże pod
parkingi oraz drogi dojazdowe;
- środki na budowę zespołu sportowego gminy mogą czerpać z programu Orlik
2012 (zob. Ryc. 1).
10
Ryc. 1. Typowy projekt zespołu sportowego Orlik, udostępniany nieodpłatnie w ramach programu
Orlik 2012, por. http://www.orlik2012.
Ograniczenia:
- nieodpowiednie pod tego typu zainwestowanie będą tereny skażone;
Inne:
- ogólnodostępne boiska sportowe nie generują zysków porównywalnych z
nakładami finansowymi – potrzebują wsparcia sektora publicznego;
- rozwiązaniem tego problemu mogą być Orliki współfinasowane rzez Urzędy
Marszałkowskie
oraz
Ministerstwo
Sportu
i
Turystyki
(por.
http://www.orlik2012.pl, maj 2013);
- dodatkową szansą rozwoju tego typu funkcji, bez finansowania publicznego
jest szczególna popularność squasha, który przy spełnieniu odpowiednich
warunków (np. dobrze przygotowanych boisk, wysokiej jakości infrastruktury
oraz niewielkiej odległości od terenów biurowych) ma szanse wygenerować
odpowiednie przychody.
2. Ośrodek Paintballu
Wymagana powierzchnia: 12 – 16 ha
Szczegóły: w programie minimum: przenośne toalety oraz generatory prądu, w
programie maximum: zaplecze z szatniami, sanitariatami, małą gastronomią oraz
sklepem i wypożyczalnią ze sprzętem specjalistycznym. Urozmaiceniem oferty może
być także wewnętrzny tor do gry.
11
- zróżnicowany teren – las, teren otwarty;
- zabezpieczone ruiny po różnego rodzaju funkcjach (poprzemysłowe,
powojskowe, porolnicze), jako naturalny tor przeszkód;
- znaczna odległość (pow. 500 m) od terenów mieszkaniowych – ze względu na
hałas oraz rozrzut kulek;
- obiekty w dobrym stanie technicznym, które mogą być zaadaptowane na tor
wewnętrzny oraz szatnie, kawiarnie, etc.;
- poprzemysłowe, powojskowe lub porolnicze obiekty wielkokubaturowe mogą
być zaadaptowane na odmianę paintballu z użyciem pistoletów laserowych;
parkingi oraz drogi dojazdowe.
Ograniczenia:
- ośrodek paintballu nie powinien być zorganizowany w obiektach o wartości
zabytkowej.
Inne:
- w zależności od skali założenia ośrodek może być skierowany do grup
indywidualnych, oraz, gdy posiada zaplecze o wyższym standardzie jego
oferta może być skierowana do grup zorganizowanych przyjeżdzających na
tzw. wyjazdy integracyjne.
3. Skateparki, tory wrotkarskie i rowerowe9
Wymagana powierzchnia: do 450 do 1 200m2 dla jednofunkcyjnego skateparku, 2-3
ha dla zespołu
Szczegóły: urządzenia do jazdy na wrotkach, rolkach, deskach i rowerach na
specjalnych nawierzchniach, można uzupełnić o zestaw sprzętów wewnątrz budynku,
oraz o teren otwarty (bez sprzętów) dla osób początkujących i dzieci.
- do budowy można wykorzystać elementy porozbiórkowe – jako naturalne
przeszkody, małą architekturę;
- obiekty w dobrym stanie technicznym, które mogą być zaadaptowane na halę
z rządzeniami wewnętrznymi;
parkingi oraz drogi dojazdowe.
- konieczna jest bliskość terenów mieszkaniowych, szkół i/lub ośrodków dla
młodzieży;
- walory krajobrazowe, zróżnicowana rzeźba terenu;
- wskazane połączenie z terenami zurbanizowanymi przy pomocy dróg
rowerowych.
Ograniczenia:
- odległość od zabudowań mieszkalnych i usługowych min. 200 m (ze względu
na generowany hałas);
Inne:
- przy organizowaniu skateparku konieczna jest konsultacja ze środowiskiem
młodzieżowym docelowo korzystającym z terenu;
9
m.in. na podstawie http://www.skate-park.pl, czerwie 2013.
12
4. Sporty motorowe
Wymagana powierzchnia: ok 0,8 do 10 ha
Szczegóły: motocross (tor ziemny dla wyścigów motocyklowych) lub tor terenowy
dla rajdów motocyklowych, quadowych lub dla samochodów terenowych.
- teren znacznie oddalony od terenów mieszkalnych oraz cennych przyrodniczo
lub kulturowo;
- zróżnicowana rzeźba terenu;
- konieczny dojazd drogami utwardzonymi;
Ograniczenia:
- nie nadaje się na obszar wrażliwe ekologicznie;
Inne:
- należy monitorować ingerencję w przyrodę i na bieżąco reagować na zbyt
daleko idące ingerencje.
5. Pole golfowe10
Wymagana powierzchnia: do 60 ha
Szczegóły: pole golfowe wraz z budynkiem klubowym, duży parking.
- bliskość dojazdu do głównych centrów konurbacji (do 30 minut jazdy
samochodem);
- łatwy dojazd;
- walory krajobrazowe, zróżnicowana rzeźba terenu;
- dobre odwodnienie terenu (najlepsze podłoże to piaszczysta glina pylasta);
- dopływ nieskażonej wody do irygacji (15 000 – 75 000 m3 rocznie);
- zabudowania poprzemysłowe, powojskowe lub porolnicze o wysokich
walorach estetycznych (np. zabytkowe), które można wykorzystać do
adaptacji na budynek klubowy.
Ograniczenia:
- bezcelowe (ze względu na wysokie koszty) wydaje się przekształcanie
obszarów o wysokim zanieczyszczeniu gleby na pole golfowe;
- miejsce pod pole golfowe musi posiadać odpowiedni wizerunek i markę. W
przypadku zdegradowanych obszarów poprzemysłowych pierwszym krokiem
może okazać się zmiana negatywnego wizerunku i silna kampania
wizerunkowa;
- pole golfowe może generować znaczny ruch samochodowy (przy 18 dołkach
około 200 pojazdów dziennie [Stachowicz i in. str. 54]) – konieczne jest
zapewnienie dobrej infrastruktury drogowej oraz znacznych rozmiarów
parkingu;
Inne:
- działalność tego typu musi być wpisana do planu miejscowego;
6. Wyścigi konne
Wymagana powierzchnia: około 19 ha
Szczegóły: tor trawiasty (o promieniu 1 mili), wybieg dla koni, stajnie, obiekty
usługowe dla gości, trybuny, parking samochodowy;
- płaski teren;
10
M.in. na podstawie Stachowicz i in. 1998, str. 53-76.
13
-
stabilny, dobrze odwodniony grunt;
zabudowanie wielkoskalowe, które mogłyby być zaadaptowane na stajnie;
materiał rozbiórkowy, po przemiale może być wykorzystany jako podłoże pod
parkingi oraz drogi dojazdowe;
- dogodny dojazd;
Ograniczenia:
- ograniczony popyt na tego typu funkcje;
7. Ośrodek hippiczny
Wymagana powierzchnia: 1 – 2 ha dla ośrodka z krytą szkołą jazdy, 3 – 4 ha dla
otwartego ośrodka treningowego ze stajniami.
Szczegóły: pole golfowe wraz z budynkiem klubowym, duży parking.
- przynajmniej fragment terenu powinien być płaski (menaż: 70x25m)
- zabudowania poprzemysłowe, powojskowe lub porolnicze, które można
wykorzystać do adaptacji na budynek ujeżdżalni, lub na budynki
administracyjne;
- sąsiedztwo z terenami otwartymi lub leśnymi, na których można wyznaczyć
ścieżki konne;
- połączenie z terenami zurbanizowanymi ścieżkami rowerowymi;
- dodatkowe korzyści przynieść może połączenie ośrodka hippicznego z
terenem wyścigów konnych.
Ograniczenia:
8. Kina samochodowe
Wymagana powierzchnia: około 0,5 ha
Szczegóły: nawierzchnia umożliwiająca parkowanie samochodów, generator prądu, w
programie maximum: zaplecze gastronomiczne, sanitariaty.
- teren otwarty, płaski;
- bliskie sąsiedztwo z terenami rekreacyjnymi;
- bliskość terenów zabudowanych;
- dogodny dojazd;
- budynki poprzemysłowe, powojskowe lub porolnicze, nawet w stanie
zakonserwowanej ruiny, jako ekran do wyświetlania filmów;
Ograniczenia:
- kina samochodowe nie powinny być lokalizowane w obszarach cennych
przyrodniczo, ze względu na hałas i zanieczyszczenia emitowane przez
samochody
Inne:
- może to być tymczasowy sposób zagospodarowania terenów przed ich
właściwym zagospodarowaniem;
14
Poprzez optymalizację funkcji na danym obszarze będziemy rozumieli taki
wybór zagospodarowania, który pozwoli na osiągnięcie synergii, czyli
współdziałanie różnych czynników, którego efekt jest większy niż suma
poszczególnych oddzielnych działań.
3. Propozycje
zagospodarowania
istniejących
zdegradowanych obszarów urbanistycznych wraz z ich
funkcjami obecnymi lub zmodyfikowanymi
Problem
zagospodarowania
istniejących
zdegradowanych
obszarów
urbanistycznych jest bardzo złożony i uzależniony przede wszystkim od zastanych
uwarunkowań przestrzennych, społecznych i ekonomicznych.
Przed podjęciem prac projektowych i planowania procesów rewitalizacji
konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych badań wstępnych (m.in.:
inwentaryzacja urbanistyczna, analiza stanu infrastruktury technicznej, zasobów
dziedzictwa kulturowego, analizy środowiskowe, gospodarcze i społeczne) oraz
identyfikacja występujących w obszarze deficytów oraz konfliktów przestrzennych i
funkcjonalnych [por. Kozłowski i in. 2011, str. 34]. W ramach wstępnych badań
zjawisk kryzysowych strefy przestrzennej wyróżnić możemy zjawiska będące
źródłem problemów i deficytów [za: Kozłowski i in. 2011, str. 20]:
 struktura własności
Podmiot
Forma władania
(własność,
użytkowanie
wieczyste,
trwały
zarząd,
dzierżawa, użyczenie, itp.)
Procent udziału
Skarb państwa
Jednostki samorządu terytorialnego (gminy,
powiaty, województwo) Państwowe lub samorządowe osoby prawne
(kierownik jednostki, syndyk, likwidator, itp.)
Inne osoby prawne
Osoby fizyczne
Tabela 2. możliwe warianty struktury własności, opr. własne



aktualne funkcje terenów (nieużytki, mieszkalnictwo, usługi, produkcja i/lub
składy, użytki leśne, użytki rolne);
aktualne funkcje zabudowań (mieszkalne, gospodarcze, produkcyjne,
magazynowe, usługowe, nieużytkowane);
uzbrojenie terenu, infrastruktura podziemna;
Teren uzbrojony
Energia elektryczna
Woda Teren nieuzbrojony
Sieć NN
Sieć SN
Sieć WN
Sieć wodociągowa
Ujęcie ind. (o wydajności …)
15
Ścieki
Sieć kan.
Zbiornik szczelny
Oczyszczalnia ind.
Gaz
Sieć niskiego c.
Sieć średniego c.
Sieć wysokiego c
Zbiornik własny
CO
Sieć CO
Kotłownia ind. (o mocy…)
Tabela 3. rodzaje uzbrojenia terenu do uwzględnienia podczas prac wstępnych, opr. własne









stan techniczny zabudowy;
jakość ulic, placów i zieleni publicznej;
estetyka przestrzeni publicznej;
ochrona zabytków (objęte/nieobjęte ochroną konserwatorską;
komunikacja (ruch i parkowanie);
rozkład i jakość funkcji handlowych i usługowych;
mieszkalnictwo (m.in. wiek budynków, liczba mieszkań, wielkość mieszkań,
liczba pomieszczeń, stan techniczny wyposażenia, otoczenie budynków);
infrastruktura socjalna;
stan środowiska.
Szczegółowe i rzetelne zdiagnozowanie zasobów jest za każdym razem najlepszą
drogą do optymalizacji wprowadzanych procesów rewitalizacji.
Tereny poprzemysłowe, na których znajdują się obiekty kubaturowe mają
duży potencjał adaptacyjny zależny przede wszystkim od lokalizacji i jakości
zabudowy. Poniżej przedstawiono tabelę z teoretyczną analizą SWOT dla
przykładowego obiektu poprzemysłowego. Wykonanie takiej analizy powinno
poprzedzać etap koncepcyjny budowania programu dla rewitalizowanych obiektów i
powinno prowadzić do zbudowania strategii rozwoju, w której zawarty zostanie nie
tylko docelowy sposób zagospodarowania ale także etapy postępowania.
Strenghts (mocne strony)
- możliwość adaptacji do różnych potrzeb;
- wyposażenie infrastrukturalne;
- lokalizacja obiektów (zazwyczaj w obszarach
centralnych);
- duża powierzchnia obiektów i obszarów;
- połączenia funkcjonalne z innymi ważnymi
punktami czy grupami punktów w mieście;
- często: połączenie z trakcją kolejową;
- potencjał danych miejsc – odpowiednio
wykorzystany powinien przynieść korzyści
ekonomiczne i społeczne (miejsca pracy,
bezpieczne obszary, atrakcyjne, zadbane
obszary,
zmniejszające
się
zagrożenie
marginalizacją,
aktywizacja
społeczności
lokalnej;
Opportunities (możliwości)
- zaangażowanie partnerów międzynarodowych
ze względów na międzynarodowy charakter
procesu rewitalizacji
- istniejący międzynarodowy turystyczny popyt
na dziedzictwo poprzemysłowe
Weknesses (słabe strony)
- niski stopień zaangażowania miasta w
wymiarze strategicznym;
- brak działań mających na celu włączenie
mieszkańców i innych interesariuszy w proces
podejmowania decyzji;
- punktowy charakter działań;
- doraźny charakter działań;
- brak myśli przewodniej i koncepcji
prowadzonych działań;
- zły stan techniczny obiektów;
- niski stopień integracji działań w wymiarze
społecznym, ekonomicznym, ekologicznym
stanowiących podstawę rozwoju jednostki;
Threats (zagrożenia)
- relacje polityczne w skali kraju i regionu;
- brak ujednoliconych działań w zakresie
ochrony dziedzictwa kulturowego od poziomu
lokalnego do narodowego;
- ograniczone możliwości finansowania;
16
- międzynarodowe zainteresowanie ze strony
specjalistów
obiektami
dziedzictwa
poprzemysłowego
(planiści
urbaniści,
architekci, socjologowie miast)
- możliwość zaangażowania grup studenckich
(wydziały architektury, urbanistyki, socjologii)
do wykonania projektowych prac wstępnych
(inwentaryzacje, konkursy koncepcyjne) oraz
zaangażowania społeczności lokalnej;
- -możliwość pozyskania środków z programów
Unii Europejskiej oraz z programów ochrony
zabytków;
-
zróżnicowana struktura własności;
ochrona konserwatorska, która może utrudniać
podejmowanie działań modernizacyjnych;
Tabela 4. Teoretyczna analiza SWOT obiektów poprzemysłowych stanowiących dziedzictwo
kulturowe (opr. własne na podstawie: Moterski F.: "Materialne dziedzictwo poprzemysłowe jako
czynnik zintegrowanego zarządzania miastem" w: Markowski i in. 2010, str. 80 - 115)
Uśredniony
stopień
degradacji
podukładu
razem
kompozycyjna
moralna
Nazwa podukładu
materialna
Stopień degradacji
funkcjonalna
W ramach prac przedprojektowych należy także określić stopień i rodzaj
degradacji wszystkich elementów przedmiotowego założenia. Por. Tabela 5.
Tabela 5. Ocena degradacji zespołu, z podziałem na rodzaje. Skala ocen: brak degradacji, 1degradacja niska, 2 – degradacja średnia, 3 – degradacja wysoka. [za: Sierecka-Nowakowska B.,
Nowakowski R.: Rozwój Funkcji Nauki i Techniki w procesie transformacji zdegradowanych
struktur przestrzeni łódzkiej metropolii w: Parteka 2005, str. 218 – 245)
W Tabela 6. zaprezentowano poszerzony zestaw analiz koniecznych dla rzetelnego
opracowania programu rewitalizacji obszarów zamieszkania.
17
KONTEKST PRZESTRZENNY (wspólnie)
- położenie w skali regionu i miasta;
- komunikacja (kołowa, piesza – formalna i nieformalna, rowerowa transport publiczny,
parkingi, garaże);
- morfologia i charakterystyka zabudowy otaczającej, sąsiedztwo ;
- funkcje – mieszkaniowa, handel, usługi, rekreacja, produkcja, etc.;
- parametry zabudowy (intensywność zabudowy, gęstość zabudowy, liczba mieszkań na ha);
- ważne przestrzenie publiczne;
CZYNIKI SPOŁECZNE
CZYNIKI ŚRODOWISKOWE
CZYNIKI EKONOMICZNE
- podział na strefy: publiczną, - zieleń
(wypoczynkowa, - rozmieszczenie usług,
półpubliczną
(społeczną),
izolacyjna,
dekoracyjna, - dostęp
do
infrastruktury
półprywatną
(sąsiedzką),
urządzona, nieurządzona)
(społecznej – komercyjnej i
prywatną; wykorzystanie tych - powierzchnie
biologicznie
socjalnej,
technicznej
–
przestrzeni.
czynne (procentowo) i jej
komercyjnej
i
socjalnej,
jakość
(bioróżnorodność,
podział wg. Chmielewskiego)
- ogrodzenia,
symboliczne
granice
przestrzeni
produkcja tlenu, retencja);
- potencjalne
miejsca
(przyczyny grodzenia)
lokalizacji usług
- łączność z innymi terenami
zieleni;
- utrzymanie
przestrzeni
- standard zabudowy
wspólnych (instytucjonalne - energooszczędność
- zamożność
mieszkańców
czy
społeczne,
ich
budynków (bryła, wiatrołapy,
(oceniana
subiektywna
użytkowanie i dostępność )
ocieplenie, okna, etc.)
poprzez widoczne znamiona
- place zabaw
luksusu)
- utrzymanie terenów zieleni
- warunki dla tworzenia więzi - poziom hałasu
- zróżnicowanie ekonomiczne
sąsiedzkich, zachowanie ludzi - wiatry
mieszkańców
w tym względzie;
- ceny nieruchomości
- nasłonecznienie
- dostosowanie przestrzeni dla - bariery przestrzenne
- liczba
samochodów/liczba
osób w różnym wieku, także - otwarcia widokowe
parkingów
niepełnosprawnych
- liczba zarejestrowanych na
- konflikty środowiskowe
- pomieszczenia
wspólne
terenie przedsiębiorstw
(wózkownie, pralnie, kluby
- konflikty ekonomiczne
osiedlowe)
- bezpieczeństwo (penetracja
przestrzeni wspólnej z okien i
wejść, oświetlenie, odczucia
subiektywne)
- relacje sąsiedzkie (ocena
subiektywna)
- identyfikacja z obszarem
zamieszkania
- konflikty społeczne
Tabela 6. Elementy poszerzonej analizy przed podejmowaniem rewitalizacji obszarów
zamieszkania. Opr. dr inż. arch. Marek Janik, dr inż. arch. Agata Twardoch.
Grupa przemysłu
Rodzaj obiektu
Ogólne
Biura Stołówki
Szatnie, umywalnie,
laboratoria
Hale niskie (do 6 m)
ocieplone
Hale wysokie (powyżej
6 m) ocieplone Remizy, warsztaty
remontowe
Drogi samochodowe,
torowiska
Nowy sposób
użytkowania
Biura, mieszkania
Gastronomia
Biura, mieszkania
Biura, mieszkania
Biura, Magazyny,
handel, sport Hale sportowe i
widowiskowe
Adaptacja 18
Uwagi
Adaptacja dróg zależy
od ich położenia i klasy
Adaptacja do celów
komunalnych zależy
od lokalizacji i
parametrów
Odzieżowa i tekstylna
Maszynowa
Kopalnie głębinowe
Silosy, zbiorniki gazów
i cieczy
Galerie przenośników,
estakady, rurociągi,
ciepłownie, ujęcia i
zbiorniki wody,
Oczyszczalnie ścieków,
stacje redukcyjne gazu,
podstacje elektryczne,
linie
telekomunikacyjne
Wielopiętrowe i niskie
(do 5 m) hale ocieplone
i doświetlone
Wielopiętrowe i niskie
(do 5 m) hale ocieplone
i doświetlone
szatnie łańcuszkowe,
łaźnie
lampiarnie, markownie
cechownie sortownie i płuczki
wieże wyciągowe,
obiekty nadszybia i
maszyny wyciągowej
Elektrownie cieplne
Hale turbin
Kotłownie, młyny,
elektrofiltry
Kominy i chłodnie
kominowe
Huty żelaza, stalownie
Koksownie
Zakłady chemiczne
Cementownie
Przemysł spożywczy
Stacje
transformatorowe i
podstacje elektryczne
Obiekty aglomerowni,
wydziału
wielkopiecowego,
stalowni
Walcownie, kuźnie
Baterie pieców,
zbiorniki
Instalacje rurowe,
zbiorniki, reaktory,
kolumny
Piece obrotowe
Wszystkie obiekty
technologiczne
Demontaż
Demontaż i wtórne
użycie materiału
rozbiórkowego
Adaptacja do celów
komunalnych lub
przemysłowych
Biura, szkoły,
mieszkania
Biura, szkoły,
mieszkania
sport, baseny, siłownie
biura
sale widowiskowe,
handel
Demontaż i wtórne
użycie materiału
rozbiórkowego
Demontaż
Demontaż
Wieże stalowe i
maszyny wyciągowe
można zachować jako
ostańce
Hale sportowo
widowiskowe
Demontaż
Demontaż i wtórne
użycie materiału
rozbiórkowego
Demontaż
Niskie kominy
zachowuje się jako
relikty
Demontaż i wtórne
użycie materiału
rozbiórkowego
Relikty
Demontaż i wtórne
użycie materiału
rozbiórkowego
Demontaż i wtórne
użycie materiału
rozbiórkowego
Spalarnie śmieci
Czyszczenie gruntu
Demontaż
Ze względów
sanitarnych
Czyszczenie gruntu
Tabela 7. Możliwości przekształceń obiektów przemysłowych, opr. na podstawie Feber U. i in.
2006, str. 58 – 59.
19
4. Propozycje połączenia dwóch powyższych podejść wraz z
podaniem
algorytmów
optymalizacji
wyboru
poszczególnych proponowanych rozwiązań
Dla uzyskania najlepszych efektów działań rewitalizacyjnych przedsięwzięcia
związane z procesem rewitalizacji muszą być zgodne z:
• polityką przestrzenną gminy (studium),
• strategią rozwiązywania problemów społecznych,
• planem gospodarowania gminnym zasobem mieszkaniowym,
• programem ochrony środowiska,
• programem zaopatrzenia w media energetyczne,
• wymogami prawa budowlanego.
Inne ważne zasady rewitalizacji:
• zasada budowania partnerstwa społecznego,
• zasada współfinansowania przedsięwzięć (działań) rewitalizacyjnych,
• zasada współdziałania publiczno-prywatnego,
Jak przedstawiono w poprzednim rozdziale ilość czynników wpływających na
najoptymalniejsze zagospodarowanie terenów zdegradowanych jest bardzo duża i
ujęcie ich wszystkich w algorytmie optymalizacji wykracza poza możliwości
opracowania teoretycznego, nie bazującego na konkretnym przykładzie. Możliwe jest
natomiast wyodrębnienie kilku głównych grup tematycznych, a przy skwantowaniu
odpowiadających im wartości możliwe jest zbudowanie algorytmu optymalizacji
funkcji dla obszarów zdegradowanych.
W Tabela 8 przedstawiono główne grupy tematyczne zagadnień związanych z
oceną przydatności obszarów zdegradowanych (kolumny A-F), oraz odpowiadające
im zakresy wartości.
A.
Lokalizacja
B
Sąsiedztwo
C
Wielkość
założenia
D
E
F
Stan
Infrastruktura budynki
środowiska/
jakość
1. Peryferyjna
miejsca
mikro
zanieczybrak
brak
zamieszkania (do 1ha)
szczone/
(wraz
z
szkodliwe dla
usługami)
zdrowia
2. pośrednia (w tereny
mezo
przekształcone/ częściowa
obiekty
zasięgu
30 przemysłowo- (1 ha do 50 ha) neutralne dla
kubaturowe
minut jazdy)
magazynowe
zdrowia
bez wartości
3. centralna
tereny
makro
w
dobrym pełna
zabytkowe
(wewnątrz
przyrodnicze (pow. 50 ha)
stanie
układu
miejskiego)
Tabela 8. Główne grupy tematyczne (w kolumnach A – F) i odpowiadające im wartości (rzędy 13), będące bazą algorytmu optymalizacji funkcji obszarów zdegradowanych.
W poniższej tabeli zaprezentowano algorytm optymalizacji zagospodarowania
terenów zdegradowanych i przykładowe rozwiązania funkcjonalne.
20
Lokalizacja
Sąsiedztwo
Wielkość
założenia
Stan środowiska/jakość
Infrastruktura
budynki
zanieczyszczone/ szkodliwe dla
zdrowia
produkcyjna
przemysłowo /
magazynowe
farmy wiatrowe
spalarnia śmieci /
recycling
częściowa
brak
bez wartości rekreacyjno - sportowe
pełna
średnie
brak
bez wartości
zabytkowe
brak
brak
częściowa
wierzba energetyczna
usługowa
park technologiczny
przyrodnicza/
produkcyjna
szkółki leśne
produkcyjna
usługowa
kompleks hotelowy
rekreacyjno - sportowa
kompl. sportów
ekstrem. z paintballem
laserowym
zabytkowe
usługowa
kompleks hotelowy
rekutlywacja
brak
naprawa
przyrodnicza/
produkcyjna
bez wartości
zabytkowe
w dobrym stanie
usługowa
produkcyjna
paintball
obiekty biurowe,
admin. przemysłu
szkółki ogrodnicze
chodowla pieczarek /
ziół / kiełków
brak
przemysłowe
neutralizacja
brak
zabytkowe
przykład
naprawa
brak
zdegradowane/ neutralne
peryferyjna
kategoria funkcji
brak
pełna
bez wartości
zanieczyszczone/szkodliwe dla
zdrowia
brak
duże
częściowa
21
brak
produkcyjna
przemysłowo /
bez wartości
magazynowe
zalesienia
fermy wiatrowe
centrum logistyczne
zabytkowe
pełna
brak
bez wartości
zabytkowe
hale wystawiennicze
usługowa
park przemysłowy
produkcyjne
sady
brak
brak
częściowa
brak
przemysłowe
bez wartości
zabytkowe
w dobrym stanie
pełna
usługowa
brak
bez wartości usługowy
zabytkowe
usługowa
zdrowia
naprawa
brak
brak
częściowa
brak
bez wartości
średnie
zabytkowe
w dobrym stanie
22
odzyskiwanie
surowców wtórnych
park przemysłowo technologiczny
terny otwarte z trasami
rowerowimi
park przemysłowy
centra konferencyjne
neutralizacja
szkółki leśne
rekreacyjno - sportowe
ośrodek hippiczny,
wyścigi konne
przyrodnicze/produkcyj
ne
pola uprawne, sady
częściowa
brak
bez wartości usługowa
zdrowia
centrum logistyczne
brak
zabytkowe
produkcyjna
brak
przyrodnicze
duże
usługowa
przemysłowo /
magazynowe
usługowa
ośrodek sportowy
hotele o zasięgu
ponadlokalnym, spa
naprawa
rekutlywacja
brak
brak
przyrodnicze
zalesienia
częściowa
brak
produkcyjne
brak
w dobrym stanie
częściowa
bez wartości produkcyjna
zabytkowe
rekreacyjno - sportowy
przyrodniczo brak
produkcyjna
szkółki lśne
brak
Bez
wartości
przyrodnicza
przyrodniczorekreacyjna
rezerwaty
zabytkowe
usługowa
zdrowia
częściowa
brak
bez wartości
zabytkowe
naprawa
pełna
pośrednia
bez wartości
zabytkowe
zamieszkania
częściowa
warsztaty artystyczne
magazynowe
centrum handlowe
wynajem pow.
magazynowych
usługowe
galeria sztuki
brak
produkcyjne
zabytkowe
usługowa
średnie
brak
mieszkaniowa
zabytkowe
mieszkaniowa
zdrowia
23
brak
brak
częściowa
brak
parki krajobrazowe
ośr. naukowo - bad.
prof. agrarnym
izolacja, wymiana
gleby
teeny zieleni, skwery,
pl. Zabaw
usługowe
w dobrym stanie
pełna
pola uprawne
szkoły językowe
brak
małe
pola golfowe
urban gardening
myjnia samochodowa
gastronomia
zespół mieszk. o
niskiej intensywności
biura
lofty
naprawa
neutralizacja
boiska, tereny
sportowe
bez wartości
zabytkowe
pełna
brak
usługowa
bez wartości
zabytkowe
brak
częściowa
w dobrym stanie
pełna
brak
częściowa
duże
pełna
usługowa
brak
rekreacyjna
bez wartości
usługowa
zabytkowe
mieszkaniowa i
brak
obsługująca
bez wartości rekreacyjna
mieszkaniowa i
zabytkowe
obsługująca
zdrowia
brak
usługowa
brak
naprawa
brak
rekreacyjna
bez wartości
usługowa
zabytkowe
brak
kino samochodowe
kampus uczelni
wyższyej
centrum przesiadkowe
biura/ sklepy
tereny zieleni
ogrody działkowe
szkoły / przedszkola
nowa dzielnica
park
lofty wielofunkcyjne
rekutlywacja
tereny zieleni z
terenami sportu
tereny sportowe
Instytu badawczy
kompleks handlowo biurowy
zabytkowe
brak
w dobrym stanie
częściowa
24
brak
przyrodniczo produkcyjna
brak
mieszkaniowa
bez wartości
ogrody działkowe
nowa dzielnica
pełna
zabytkowe
lofty
brak
centra handlowe
zabytkowe
zdrowia
naprawa
brak
brak
częściowa
brak
zabytkowe
pełna
brak
Bez
wartości
parkingi
zabytkowe
przemysłowe
brak
brak
częściowa
brak
bez wartości
w dobrym stanie
zabytkowe
pełna
administracja
przemysłu
obsługa komunikacji
publ.
małe
centra biurowe
parki badawczonaukowe
izolacja lub wymiana
gleby
usługowa
ścianki wspinaczkowe
administracja
przemysłu
przyrodnicza
tereny zieleni / skwery
usługowa
administracja
przemysłu
sportowo - rekreacyjna
brak
gastronomia
zabytkowe
zdrowia
naprawa
brak
średnie
częściowa
25
brak
produkcyjna
brak
bez wartości
neutralizacja
szkółki leśne/
ogrodnicze
sporty motorowe
zabytkowe
pełna
brak
bez wartości
przyrodnicze
przyrodnicze/produkcyj
na
ogród botaniczny
zabytkowe
produkcyjno-usługowa
nowe technologie
brak
usługowa
hotel
naprawa
rekutlywacja
brak
częściowa
brak
bez wartości
zdrowia
brak
brak
częściowa
przemysłowa
brak
bez wartości
zabytkowe
pełna
duże
brak
brak
częściowa
brak
Bez
wartości
zabytkowe
w dobrym stanie
pełna
usługowe
brak
przemysłowe
bez wartości
zabytkowe
26
biura/ sklepy
hale produkcyjne
brak
pełna
hale wystawiennicze
produkcyjna
zabytkowe
w dobrym stanie
usługowa
brak
Bez
wartości
tereny upraw rolnych
tereny magazynowoskładowe
hale produkcyjne,
nowe technologie
tereny magazynowoskładowe
usługowe
inkubator
przedsiębiorczości
przemysłowe
parki przemysłowe
zabytkowe
zdrowia
naprawa
brak
brak
częściowa
brak
sporowo - rekreacyjna
bez wartości
pełna
małe
boiska, tereny
sportowe
zabytkowe
hala sportowa
brak
przyrodniczo
bez wartości rekreacyjno - sportowe
zabytkowe
przyrodnicze
ścianki wspinaczkowe
brak
brak
częściowa
brak
bez wartości
w dobrym stanie
przyrodnicze
gleby
ogród botaniczny
przyrodnicze
zbiorniki retencyjne
naprawa
neutralizacja
szkółki leśne/
ogrodnicze
zabytkowe
pełna
brak
bez wartości
zabytkowe
zdrowia
brak
częściowa
średnie
pełna
27
brak
produkcyjna
brak
bez wartości rekreacyjno - sportowa
wyścigi-konne
zabytkowe
ośrodek hippiczny
brak
przemysłowo /
bez wartości magazynowa
rekreacyjnozabytkowe
przyrodnicza
skład drewna
magazyny
obsługa turystyki
bliskiego zasięgu
brak
brak
brak
częściowa
w dobrym stanie
pełna
przyrodniczobez wartości
rekreacyjna
przyrodniczozabytkowe
rekreacyjna
brak
rekreacyjnobez wartości przyrodnicza
częściowa
pełna
duże
brak
częściowa
w dobrym stanie
pełna
centralna
zamieszkania
małe
zdrowia
ogrody działkowe
ogród botaniczny
ogród botaniczny
obsługa turystyki
bliskiego zasięgu
usługowa
hotel / gastronomia
rekultywacja
brak
naprawa
brak
produkcyjne
elektrownia wiatrowa
ośrodek hippiczny,
wyścigi konne
bez wartości
sporowo - rekreacyjna
zabytkowe
parki rekreacyjne
brak
przemysłowo /
bez wartości magazynowa
tartak i skład drewna
zabytkowe
hotel z terenami sportu
brak
brak
bez wartości sportowo-rekreacyjne
zabytkowe
brak
bez wartości mieszkaniowa i
obsługująca
zabytkowe
naprawa
28
zabytkowe
zdrowia
brak
magazyny
nowe technologie
centrum sportowe
pola golfowe
nowe dzielnice
gleby
częściowa
brak
sportowo-rekreacyjne
bez wartości
skateparki
zabytkowe
park naukowy
parking
wielopoziomowy
biurowa - inkubator
brak
pełna
częściowa
zabytkowe
centrum kultury
brak
bez wartości
nowe założenia
zabytkowe
w dobrym stanie
brak
pełna
usługowa
bez wartości
adaptacje
mieszkaniowa i
obsługująca
bez wartości
zabytkowe
zdrowia
brak
częściowa
naprawa
bez wartości
usługowa
brak
pełna
bez wartości
usługowa
zabytkowe
częściowa
w dobrym stanie
29
lofty
nowe założenia
adaptacje /
przedszkole
lofty
zabytkowe
średnie
sportowe / boiska
brak
mieszkaniowo/usługow
bez wartości
a
zabytkowe
neutralizacja
park miejski
galeria sztuki
alternatywnej
tory rower. i wrotk.,
skatepark z wid.
obiekty biurowe
nowa dzielnica
pełna
brak
bez wartości
nowa dzielnica
zabytkowe
zdrowia
naprawa
częściowa
pełna
małe
częściowa
przemysłowe
brak
usługa
bez wartości sportowo-rekreacyjna
zabytkowe
rekreacyjna
brak
Bez
wartości
zabytkowe
usługowa
brak
rekreacyjne
bez wartości
zabytkowe
w dobrym stanie
pełna
usługowa
brak
bez wartości
gleby
infrastruktura
technicza / parkingi
sporty ekstremalne
kino samochodowe
administracja
przemysłu
ogrody działkowe
obiekty biurowe
obiekty
gastronomiczne
zabytkowe
zdrowia
naprawa
częściowa
średnie
brak
bez wartości
stadion
zabytkowe
fabryki lokatorskie
brak
pełna
bez wartości
zabytkowe
30
neutralizacja
usługowe
salon samochodowy
inkubator
częściowa
brak
bez wartości
zabytkowe
w dobrym stanie
park miejski z teenami
sportu
zespół sportowy
mieszkanioa
osiedle mieszkaniowe
usługowa
park naukowo badawczy
kampus uczelni
technicznej
brak
pełna
bez wartości
zabytkowe
31
5. Przykłady dobrych praktyk mogące mieć zastosowanie
na zdegradowanych obszarach urbanistycznych
Przykłady pogrupowano według skali zastosowanych rozwiązań, w kolejności
od rozwiązań niewielkich, związanych ze skalą budynku i mebli miejskich (skala
mikro), poprzez przykłady rewitalizacji obszarów problemowych (skala mezo) do
rozwiązań wielkoskalowych/ogólnomiejskich (skala makro).
Przy prawidłowych procesach rewitalizacji nie jest możliwe oddzielenie
działań o charakterze urbanistycznym, przyrodniczym i społecznym – jednak dla
zachowania podziału strukturalnego opracowań zdecydowano się na odrębne
przedstawienie przykładów z trzech kategorii, przyjmując za podstawę podziału
podstawowy cel działania.
5.1.
Przykłady - skala mikro
INKUBATOR
BIZNESOWY
ORAZ
SIEDZIBA
TAKSÓWKOWEJ WRAZ Z OTOCZENIEM11
MIEJSCE: DENVER, USA
REALIZACJA: 2011
POWIERZCHNIA TERENU: 73 000m2
PROJEKTANT: Stephen Dynia, Groundworks Design, Wenk
KORPORACJI
Obiekt znajduje się w River North – kiedyś przemysłowej dzielnicy Denver, która
ze względu na niewielką odległość do centrum finansowego miasta ma szanse stać się
nowym centrum działań kreatywnych. Wszystkie meble miejskie, czyli ławki, stoliki,
donice oraz ogrodzenia powstały z elementów rozbieranej konstrukcji znajdującej się
tutaj poprzednio hali. Nawierzchnia placu powstała ze zmielonego pozostałego
materiału porozbiórkowego, prace przebiegały na miejscu – dla zredukowanie
potrzeby transportu.
Ryc. 2. Teren opracowania, stan przed i po zmianach. Fernandez P.A., Mozas J. 2012, str. 287.
11
Na podstawie: Fernandez P.A., Mozas J. 2012, str. 214 – 215.
32
Ryc. 3. Elementy żelbetowe z rozbiórki jako meble
(http://groundworksdesign.net/fr8scape/, czerwiec 2013)
miejskie.
Fot.:
Materiały
projektanta
- SIDE EFFECT12
MIEJSCE: BAT YAM, ISRAEL
REALIZACJA: 2010
PROJEKTANT: AMIR LOTAN
Miejsce spotkań w zieleni, a zarazem manifest izraelskiego artysty powstało w
ramach Bat-Yam Biennale of Landscape Urbanism 2010.
Teren na którym znajduje prezentowana rewitalizacja leży na
niezagospodarowanym obszarze pomiędzy terenami mieszkaniowymi, a
przemysłowymi. Jest to obszar „przejściowy” i pozbawiony funkcji. Na terenie
objętym projektem „Side Effect” znajdował się opuszczony budynek, a teren służył
jako wysypisko niepotrzebnych sprzętów dla mieszkańców i użytkowników
sąsiednich terenów.
Autor projektu wykorzystał dobrą lokalizację obiektu (w pobliżu szkół,
terenów mieszkaniowych oraz kilku sklepów) żeby stworzyć przestrzeń publiczną –
most pomiędzy terenami o różnych funkcjach. Podstawą pracy stał się szkielet
budynku. Ściany, które po rozebraniu otwarły wnętrze budowli na otoczenie,
posłużyły jako nawierzchnia otaczającego budynek terenu. Usunięto wszystkie
zbędne i niebezpieczne element wnętrza, a także azbestowy dach, który odsłonił
ciekawą stalową konstrukcję.
12
Na podstawie: Fernandez P.A., Mozas J. 2012, str. 212 – 213 oraz http://www.landezine.com
(czerwiec 2013).
33
Wnętrze budowli pomalowano na żółto – kolor znaków ostrzegawczych –
jako ostrzeżenie przed utratą zagrożonych inwazyjnych i ruderalnych gatunków
roślin.
We wnętrzu wytworzono nową podłogę, przygotowaną jako podłoże dla roślin
ruderalnych, np.: drzew Margosa. Specjalnie ukształtowane dziury na drzewa
otoczono starymi oponami z pobliskich warsztatów samochodowych. Do stalowej
konstrukcji po dachu przymocowano rozpylacze, które zraszają rośliny trzy razy
dziennie – godziny zraszania skoordynowano z przerwami w pobliskiej szkole
średniej, żeby uczniowie mogli się odświeżyć. Z miejsca, oprócz uczniów, korzystają
także pracownicy i właściciele sąsiednich sklepów podczas przerw obiadowych.
Właściciele znajdującego się zaraz obok warsztatu dbają o to by miejsce nie było
niszczone przez wandali.
Na miejscu odbywają się różne wydarzenia, happeningi oraz spotkania
społeczności lokalnej.
34
Ryc. 4. Efekt akcji - Side Effect. Zdjęcia: Ben Herzog (źródło:
http://www.landezine.com/index.php/2011/11/landscape-architecture-israel/, czerwiec 2013).
5.2.
Przykłady - skala mezo
-THE STEEL YARD13
MIEJSCE: PROVIDENCE, USA
REALIZACJA: 2010
PROJEKTANT: KLOPFER MARTIN DESIGN GROUP
Steel Yard – przedsięwzięcie non-profit wspierające industrialną sztukę i
mikroprzedsiębiorców działa jak katalizator w kreatywnej rewitalizacji przemysłowej
dzielnicy Providence.
Celem projektu było utworzenie niezapomnianego i elastycznego miejsca dla
rozwoju działalności związanej ze sztuką, ale także wykorzystanie potencjału miejsca i
istniejących elementów, zmieszczenie się w niewielkim budżecie a przy tym
wytworzenie dobrej przestrzeni publicznej dla przemysłowej, zaniedbanej dzielnicy
Providence.
Zakres prac obejmował przeprowadzenie poszerzonych konsultacji
społecznych, a także zaangażowanie strukturalnych, środowiskowych oraz cywilnych
inżynierów i uzyskanie pozwoleń na zagospodarowanie obszaru zanieczyszczonego na
cele publiczne.
W projekcie należało ująć publiczną przestrzeń centralną (ukształtowaną jako
wielobarwny wybrukowany „dywan”), która pozwoli na indywidualną i grupową
pracę, a także organizację większych wydarzeń z kilkusetosobową publicznością, i
innych aktywności takich jak np.: wyścigi samochodowe czy jarmarki wiejskiej
żywności. Charakter tej przestrzeni, która otoczona jest przez pomieszczenia do pracy,
13
Na podstawie: Fernandez P.A., Mozas J. 2012, str. 72-73, http://www.asla.org/2011awards/183.html
(maj 2013), http://www.klopfermartin.com (czerwiec 2013).
35
niewielkie sklepiki, miejsca spotkań i relaksu, oraz studia dla artystów, definiuje
całość założenia. Oprócz powyższych w założeniu znalazło się także miejsce dla
magazynów, mikroprzedsiębiorstw raz niewielkiego parkingu.
Obiekt znajduje się w przemysłowej dzielnicy Providence, na opuszczonej
działce poprzemysłowej. Podczas realizacji przedsięwzięcia chciano, oprócz
wygospodarowania miejsca da nowych funkcji, zachować ekologiczny i wizualny
charakter „miejskiej dzikości” jaki miało do tej pory to opuszczone i zarośnięte
postindustrialne miejsce.
Na terenie opracowania istniały trzy budynki: dwa dwupiętrowe, ceglane
budynki biurowe (obecnie zamienione na pracownie artystów i kafejki oraz
administrację założenia i przestrzenie pod wynajem),
a także wielokrotnie
rozbudowywany budynek hali fabrycznej z cegły i blachy falistej (obecnie warsztaty).
Pozostało także pięć działających stalowych suwnic, które zostały włączone do
projektu – mogą był przesuwane w dowolnie wybrane miejsce zmieniając na bieżąco
charakter założenia. Zarówno budynki jak i suwnice wpisane były do rejestru
zabytków przemysłowych, więc wszystkie działania musiały być konsultowane z
konserwatorem zabytków.
Założenie to, uprzednio mocno zanieczyszczone ołowiem, w 2001 roku było
wstępnie oczyszczone z wierzchniej warstwy najbardziej skażonej ołowiem i chromem
gleby. Pozostawiona na miejscu, po to żeby nie stwarzała zagrożenia w innym
miejscu, skażona gleba została związana spoiwem. Żeby wykluczyć bezpośredni
kontakt z zanieczyszczeniami na całym terenie konieczne było dodanie warstwy
czystej ziemi lub chodników. Ponieważ teren znajduje się dodatkowo w zlewni zatoki
Narragaset konieczne było takie ukształtowanie terenu żeby możliwe było zatrzymanie
i przefiltrowanie maksymalnie dużej ilości wody deszczowej. Dzięki zastosowaniu
naturalnych rowów filtrujących (bioswale) i nawierzchni mocno przepuszczalnych
90% rocznych opadów jest infiltrowanych bez konieczności podłączania do
kanalizacji deszczowej. Zapewnienie takich parametrów przy równoczesnej trosce o to
by skrzona ziemia nie przepuszczała zanieczyszczeń na zewnątrz, zastosowano system
kierowania i kontrolowania poziomu filtracji wody. Autorom projektu zależało także,
by w duchu zrównoważonego rozwoju, użyć jak najwięcej materiałów z recyclingu.
Do pracy zaangażowano także ochotników.
Projekt musiał się zmierzyć z kilkoma trudnościami:
- minimalizacja zaburzeń gleby: życzeniem klienta było by jak najwięcej
zanieczyszczonej gleby pozostawić na miejscu, zaburzenia spowodowane
nadmiarem zanieczyszczonej gleby zminimalizowano układając ją w ziemne
platformy (ograniczone elementami z rozbiórki). Gdzie to było możliwe
chodniki układano ponad poziomem terenu żeby zminimalizować konieczne
prace ziemne i kontakt z zanieczyszczeniami.
- pogodzenie różnych poziomów chodników: nowe chodniki, które umieszczono
ponad poziomem terenu połączono z poziomem istniejących budynków przy
pomocy „fosy” – biegnącej po obrzeżach centralnego placu. Ta obniżona strefa
zbiera także nadmiar wody deszczowej i służy jako naturalny rów filtrujący.
- wprowadzenie roślinności ruderalnej i inwazyjnej: „fosy” obsadzono
roślinnością wodnolubną, żeby filtrowała wodę i zapobiegała erozji rowów, ale
także by wszędzie tam gdzie nie koliduje to z wydarzeniami znalazła się
roślinność. Ziemne platformy również są obsadzone roślinnością.
Połączenie rozwiązań technicznych z troską o charakter miejsca, rozważne użycie
materiałów i metod projektowych sprawiają, że jest to znaczący przykład. Miejsce
36
działa i funkcjonuje dobrze, odbywa się na nim wiele imprez artystycznych i
edukacyjnych, jest także miejscem scalającym lokalną społeczność.
Ryc. 5. The Steel Yard, dziedziniec wewnętrzny oraz suwnice. Fot. Christian Philips
Photography, źródło: http://www.asla.org/2011awards/183.html, czerwiec 2013.
37
Ryc. 6. The Steel Yard, elementy koncepcji: 1. wnętrze urbanistyczne (dywan), 2. „fosa”, 3.
krawędzie i filtry, 4. mosty i powierzchnie do pracy. Materiały projektanta, źródło:
http://www.klopfermartin.com, czerwiec 2013.
Ryc. 7. The Steel Yard, detale: obramowanie spiętrzonej ziemi, mosty nad „fosami”. Fot.
Christian Philips Photography, źródło: http://www.asla.org/2011awards/183.html, czerwiec
2013.
- PARK DORA14
MIEJSCE: TURYN, WŁOCHY
REALIZACJA: 2012
PROJEKTANT: LATZ + PARTNER
Wielofunkcyjny zespół sportowo-rekreacyjny utworzony został na terenie byłej
hucie. W realizacji wykorzystano potencjał dobrej lokalizacji: naprzeciw miasteczka
Olimpijskiego i w pobliżu rzeki Dory oraz wartościowe elementy konstrukcyjne hal 14
Na podstawie: Fernandez P.A., Mozas J. 2012, str. 110 – 111 oraz
http://www.latzundpartner.de/projects/detail/11 (czerwiec 2013).
38
w teren wkomponowane zostały zakonserwowane i wyeksponowane stalowe i
betonowe pozostałości po zabudowaniach fabrycznych. Jedna z hal zachowała nawet
dach, który osłania teraz tereny sportowe. Teren jest spięty z miastem szeroką
promenadą. Przez część założenie przebiega także chodnik wyniesiony na poziom
drugiej kondygnacji.
Ryc.
8.
Park
Dora
w
Turynie,
źródło
(www.latzundpartner.de/projects/detail/11, czerwiec 2013).
39
zdjęć:
materiały
projektanta
Ryc. 9. Park Dora w Turynie, rzut założenia.
(www.latzundpartner.de/projects/detail/11, czerwiec 2013).
Źródło:
materiały
projektanta
- ALLERTON BYWATER MILLENIUM COMMUNITY, MILLER HOMES15
MIEJSCE: LEEDS (UK)
REALIZACJA: 2006
POWIERZCHNIA TERENU:
PROJEKTANT: PRA ARCHITECTS
Zespół mieszkaniowy Allerton Bywater Millenium Community został
wybudowany na terenach po zamkniętej w 1992 roku kopalni węgla kamiennego.
Działka była wkładem publicznym w inwestycję w ramach partnerstwa publiczno
prywatnego. Całe założenie składa się z 520 nowych mieszkań, 16 miejsc pracy (dla
około 100 pracowników), przedszkola, parku, obiektów handlowych, etc., a
prezentowany poniżej fragment - ze 197 mieszkań. Ze względu na zaangażowanie
środków publicznych, projekt od początku podlegał pod ścisłe wytyczne jakościowe i
ekologiczne. Założenie musiało także spełniać rygorystyczne wymogi certyfikacji
energetycznej Eco Homes Standards.
W prezentowanej części założenia 39 ze 193 mieszkań to mieszkania dostępne
(sprzedawane według schematu shared ownership - dzielonej własności za
pośrednictwem lokalnego Towarzystwa mieszkaniowego (Housing Association HA).
Wygoda pieszych postawiona została na pierwszym miejscu, miejsca parkingowe są
rozproszone i przetykane zielenią. Zgodnie z nurtem zrównoważonego rozwoju, nad
niektórymi garażami powstały domowe biura, w których możliwa jest zdalna praca,
dzięki czemu wyeliminowane zostają dojazdy do miasta. Umieszczenie biura nad
wolnostojącym garażem zapewnia dodatkowo separację pomiędzy życiem
15
Opracowano na podstawie: Bradecki, Twardoch 2013, oraz
http://www.scotland.gov.uk/Publications/2010/12/31110906/13 (luty 2013), http://www.praarchitects.com (luty 2013),
40
zawodowym i domowym. Także dla zminimalizowania ruchu kołowego na osiedlu
działa klub carsharing. Założenie otrzymało znaczące nagrody za jakość i
innowacyjność.
Ryc. 10. Allerton Bywater Millenium Community, Fot. Agata Twardoch
41
0
10
20
30
40
50m
Ryc. 11. Allerton Bywater Millenium Community, schemat założenia, skala 1:2 000 [za: Bradecki, Twardoch 2013]
42
5.3.
Przykłady - skala makro
- KWARTAŁY ŚRÓDMIEJSKIE, SZCZECIN, POLSKA16
MIEJSCE: SZCZECIN
REALIZACJA:
od 1993 roku – Strategia Renowacji Śródmieścia Szczecina,
od 2005 roku - LPR obszarów miejskich, poprzemysłowych i powojskowych miasta
Szczecina
Ryc. 12. Obszary rewitalizacji, źródło: Kulpa – Jarocka G. (http://www.wzp.pl, maj 2013).
Zabudowa śródmiejska Szczecina uległa zniszczeniu podczas Drugiej Wojny
Światowej – prawie w całości zniszczone zostało centrum wywodzącego się ze
średniowiecza starego miasta. Po wojnie zapadła decyzja o nieodbudowywaniu
starego miasta w historycznej formie – od tego czasu spowodowany tą decyzja brak
zdefiniowanego centrum pozostaje dla miasta poważnym problemem.
Prace rewitalizacyjne zmierzają do stworzenia okołomiejskiego centrum
(pojawiają się nawet propozycje odbudowania rynku w kształcie historycznym),
odzyskania terenów poprzemysłowych i poportowych na cele miejskie, oraz do
podniesienia jakości śródmiejskich kwartałów zabudowy mieszkaniowej powstałej na
przełomie XIX i XX wieku.
Szczególnie interesujący jest program rewitalizacji kwartałów śródmiejskich,
które przez lata programowych (związanych z niechcianym dziedzictwem:
niemieckim
i
kapitalistycznym)
zaniedbań
w
okresie
powojennym
niedokapitalizowaniem po roku 1989 oraz znalazły się bardzo złym stanie
technicznym.
16
Na podstawie: Kulpa – Jarocka G. (http://www.wzp.pl, maj 2013)., Wojnarowska 2011, str. 25 - 29,
43
W przyjętej w 1993 roku Strategii Renowacji Śródmieścia Szczecina,
opracowanej dla 56 kwartałów przyjęto kilka nadrzędnych celów:
- polepszenie warunków mieszkaniowych przez zmniejszenie gęstości
zaludnienia;
- poprawienie stanu technicznego budynków i ich otoczenia (zieleń, parkingi
place zabaw);
- wzmocnienie funkcji handlowo-usługowych o znaczeniu ogólnomiejskich i
zachowanie walorów urbanistyczno- architektonicznych starej zabudowy;
- wprowadzenie do procesów remontowych nowych technologii o charakterze
ekologicznym, wpływających na oszczędne funkcjonowanie systemów
grzewczych oraz oszczędność energii i wody;
- połączenie strategii renowacyjnej z polityką prywatyzacji zasobów
mieszkaniowych i powierzchni użytkowych;
- wywołanie zmian i zrównoważenie struktury społecznej mieszkańców
śródmieścia.
Ryc. 13. Obszar objęty programem rewitalizacji Kwartały Śródmiejskie,
(http://www.wzp.pl, maj 2013).
44
źródło: Kulpa – Jarocka G.
Ryc. 14. Operatorzy rewitalizacji wraz z podziałem terytorialnym odpowiedzialności, źródło: Kulpa –
Jarocka G. (http://www.wzp.pl, maj 2013).
W proces rewitalizacji zaangażowane zostały także szczecińskie Towarzystwa
Budownictwa Społecznego oraz Szczecińskie Centrum Renowacyjne (por. Ryc. 14).
W ramach programu stosowano rozwiązania odpowiadające różnym skalom i
narzędziom działania:
- objęte poszczególnymi etapami kwartały miasto przekazywało TBS-om dla
łatwiejszego zarządzania
- na czas remontów mieszkańcom zapewniono mieszkania rotacyjne w obszarze
rewitalizacji w wybudowanej na ten cel w 1993 roku plombie w zabudowie
kwartałowej;
- stopniowo obniżano wysokości oficyn dla uzyskania lepszego doświetlenia
mieszkań oraz wygospodarowania tarasów użytkowych;
- zazieleniono dachy i elewacje;
- wprowadzono elementy małej architektury;
- refundowano część kosztów modernizacji systemów grzewczych i sanitarnych
ponoszonych przez właścicieli i najemców mieszkań;
- refundowano część kosztów ponoszonych na renowację obszarów wspólnych
kamienic i ich otoczenia;
- termomodernizowano znaczną część zasobów;
- odnowiono elewacje;
Na cały program składają się działania punktowe, których przykład stanowić
może np.: Rewitalizacja kwartału nr 2317 zamkniętego ulicami: al. Wojska Polskiego,
17
Opis na podstawie materiałów STBS Sp z o.o. (http://www.stbs.pl/index.php/dzialalnosc/renowacjei-rewitalizacje/rewitalizacja-kwartalow-srodmiejskich/kwartal-23.html, maj 2013)
45
Bohaterów Getta Warszawskiego, Królowej Jadwigi, Ściegiennego, wykonana przy
koordynacji Szczecińskiego TBS Sp. z o.o., we współpracy z Gminą Miasto Szczecin
oraz siedmioma wspólnotami mieszkaniowymi z obszaru objętego opracowaniem.
Cele Rewitalizacji Kwartału 23 (por. Ryc. 15):
- poprawa warunków zamieszkiwania (t.j. podniesienie standardu mieszkań,
poprawa nasłonecznienia, stworzenie warunków do wypoczynku we wnętrzu
kwartału);
- poprawa stanu technicznego tkanki miejskiej (remonty, przebudowy,
zagospodarowanie terenu);
- wzmocnienie potencjału gospodarczego (usługi zgrupowane wzdłuż ciągu
pieszego, cykliczne otwarte imprezy o charakterze handlowym typu „pchli
targ”);
- działania społeczne oparte o działalność świetlicy środowiskowej, np.:
integracyjne adresowane do wszystkich mieszkańców kwartału oraz
pomocowe, adresowane do dzieci z rodzin z problemami, „trudnej”
młodzieży, a przede wszystkim starszych i niepełnosprawnych lokatorów
mieszkań chronionych i wspomaganych.
Kompozycja całości, przedstawiona przez STBS w koncepcji rewitalizacji, jest
oparta na budynku tzw. „spinki” (por. nr 5 na Ryc. 16) , stanowiącej centrum kwartału
oraz na ciągu pieszym biegnącym przez wnętrze kwartału od placu Zgody do ul.
Królowej Jadwigi (wyjście przez parter projektowanego budynku będącego
uzupełnieniem zabudowy). Budynek „spinki” projektowany jest jako oparty na
słupach, w otwartej przestrzeni parteru będzie koncentrować się życie kwartału
(miejsce kontaktów sąsiedzkich, spotkań i rozrywek, dostęp do wind, dostęp do
przeszklonych pomieszczeń wspólnego użytku z widokiem na zielony dziedziniec).
W kwartale będą dwa kompleksy zieleni; dostępny dla wszystkich dziedziniec w
północnej części oraz bardziej kameralny wzdłuż ulicy Bohaterów Getta
Warszawskiego. W wyniku działań rewitalizacyjnych polegających na przebudowie,
rozbudowie, częściowej rozbiórce, a także budowie nowego budynku powstanie 8
budynków, w tym 2 budynki mieszkalne, 4 budynki mieszkalne z lokalami
usługowymi zlokalizowanymi w parterach oraz 2 budynki usługowe.
Finansowanie projektu przebiega przy wykorzystaniu środków unijnych,
miejskich oraz prywatnych.
46
Ryc. 15. Kwartał 23 – przedmiot rewitalizacji
punktowej w skali śródmieścia. Źródło:
http://www.stbs.pl/index.php/dzialalnosc/renowacj
e-i-rewitalizacje/rewitalizacja-kwartalowsrodmiejskich/kwartal-23.html, maj 2013)
Ryc. 16. Działania w obszarze kwartału 23.
(pomarańczowy – projekty wspólnot
mieszkaniowych, jasny zielony – projekt
Rewitalizacja RAZEM Infrastruktura, jasny
pomarańczowy – projekt Rewitalizacja RAZEM
– Oficyny). Źródło:
http://www.stbs.pl/index.php/dzialalnosc/renowa
cje-i-rewitalizacje/rewitalizacja-kwartalowsrodmiejskich/kwartal-23.html, maj 2013)
- ZESPÓŁ CANTIHO DU CEU18
MIEJSCE: SAO PAULO, BRAZYLIA
REALIZACJA: 2008 - 2012
POWIERZCHNIA TERENU: 1 543 761 m2
PROJEKTANT: BOLDARINI ARQUITETURA E URBANISMO
Projekt rewitalizacji zespołu Cantinho do Céu obrazuje sposób myślenia o
modernizacji z poszanowaniem lokalnych społeczności i ich spojrzenia na miasto.
Projekt postał w ramach programu ochrony terenów zlewni źródeł z wodą
pitną “Programa Mananciais” i obejmował obszary mieszkaniowe zlokalizowane w
obszarach chronionych ze względu na bliskość rezerwuarów wodnych zaopatrujących
3 miliony mieszkańców Sao Paulo w wodę. Celem programu było przywrócenie
jakości wody i jej ochrona przez dalszym zanieczyszczeniem oraz poprawa
warunków mieszkaniowych lokalnych mieszkańców.
działania podejmowane były na trzech poziomach zarządzania równocześnie:
miejskim, stanowym i federalnym. Program obejmował w całości 91 projektów i
około 100 000 rodzin.
18
Na podstawie: http://www.premioceleste.it/opera/ido:133896/ (maj 2013) oraz Fernandez P.A.,
Mozas J. 2012, str. 84-85.
47
W konkretnym przypadku zespołu Cantinho do Céu (obejmującym trzy
dzielnice na południu Sao Paulo) trzeba było poradzić sobie z nieuregulowanym
zabudowywaniem obszaru, zapoczątkowanym w latach 1980 na zboczach zbiornika
Billings, zabudowa i jej użytkowanie były niebezpieczne dla jakości wody,
szczególnie ze względu na brak infrastruktury sanitarnej.
Interwencja zaczęła się od wyznaczenia głównych dróg dojazdowych do
obszaru mieszkaniowego, oraz wyznaczenia hierarchiczności dróg wewnątrz zespołu,
co miało doprowadzić do zrównoważenia ruchu samochodowego i motorowego
transportem publicznym oraz ruchem pieszym. Ważną częścią wprowadzonych zmian
było także wprowadzenie infrastruktury technicznej: kanalizacji sanitarnej i
deszczowej, instalacji wodociągowej, konsolidacji istniejących fragmentów sieci
podziemnej oraz utwardzenie dróg, a także wytworzenie systemu przestrzeni
publicznych.
W ramach projektu wytworzono system terenów otwartych o łącznej długości
7 kilometrów – długi park, poprzetykany atrakcjami o znaczeniu regionalnym
(boiska, skateparki, sprzęt fitness, zewnętrzne kino, etc.). Wytworzony system
terenów zieleni ma znaczenie nie tylko rekreacyjne, ale także stanowi ograniczenie
dla dalszej ekspansji zabudowy (wyburzono najbardziej zewnętrzne zabudowania)
oraz pozwala zachować rodzime gatunki roślinności. Park stał się terenem ochrony
zbiornika wodnego, o wspólnym dostępie.
W realizacji zastosowano wiele ciekawych rozwiązań: zwieszające się
drewniane struktury tworzące ścieżki, podesty i miejsca spotkań. Dla utwardzenia
dróg zastosowano jedynie materiały o bardzo dużej przepuszczalności (90%) oraz
systemy mikrodrenażu ułatwiający naturalną retencję i infiltrację wody deszczowej.
Realizacja projektu oprócz znaczenia środowiskowego i estetycznego
wzmocniła także lokalne społeczności stwarzając dla nich miejsca spotkań i wspólnej
aktywności.
Ryc. 17. Fazy zmian w zespole Cantinho do Céu. Z lewej – wyburzenia, w środku – ustalona hierarcha
dróg (jasno szare – lokalne, ciemno szare – główne), z prawej – tereny zieleni oraz punkty dostępu, na
niebiesko – obszar instytucjonalny. Źródło: http://www.premioceleste.it/opera/ido:133896/ (maj 2013).
48
Ryc.
18.
Zespół
Cantinho
do
Céu:
przed
http://www.premioceleste.it/opera/ido:133896/ (maj 2013).
Ryc.
19.
Zespół
Cantinho
do
Céu
zdjęcia
http://www.premioceleste.it/opera/ido:133896/ (maj 2013).
49
i
po
po
zmianach.
Źródło:
modernizacji.
Źródło:
Bibliografia:
1. Bradecki T., Twardoch. A.: „Współczesne kierunki kształtowania zabudowy
mieszkaniowej”, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice (w
opracowaniu, 2013).
2. Ferber U. (red.): ”Tereny zdegradowane. Podręcznik”, Lepob, maj 2006
(http://fast10.vsb.cz/lepob/index3/handbook_pl_screen.pdf, czerwiec 2013).
3. Fernandez A.P., Mozas J.: „Reclaim. Remediate, Reuse, Recycle” a+t
architecture publishers, 2012.
4. Gasidło K.: „Kierunki przekształceń przestrzeni przemysłu”, Wydawnictwo
naukowe Politechniki Śląskiej, Gliwice 2010.
5. Kozłowski S., Wojnarowska A.: „Rewitalizacja zdegradowanych obszarów
miejskich. Zagadnienia teoretyczne”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego,
Łódź 2011.
6. Kulpa-Jarocka G.: “Rewitalizacja obszarów miejskich w Szczecinie” Wydział
Rozwoju Miasta i Funduszy Pomocowych, Urząd Miasta Szczecin,
(http://www.wzp.pl, maj 2013).
7. Markowski T.: “Zarządzanie rozwojem miast”, PWN, Warszawa 1999.
8. Markowski T., Kaczmarek S., Olenderek J. (red.): „Rewitalizacja terenów
poprzemysłowych
w
Łodzi”,
PAN,
Komitet
Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju, Studia, Warszawa 2010.
9. Matusiak K. (red.): „Innowacje i transfer technologii – słownik pojęć” PARP,
Warszawa 2005
(http://www.parp.gov.pl/files/74/81/105/inn_transfer_tech.pdf, czerwiec 2013)
10. Neufert E.: „Poradnik projektowania architektoniczno – budowlanego”,
Arkady, Warszawa 2003.
11. Parteka T. (red.): „Transformacja zdegradowanych struktur przestrzennych
metropolii
polskich”,
Biuletyn
PAN,
Komitetu
Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju, Zeszyt 223, Warszawa 2005.
12. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych – ocena procesu i identyfikacjia
pożądanych kierunków działania podmiotów publicznych i prywatnych w
województwie śląskim” Raport Końcowy. Urząd Marszałkowski
Województwa Śląskiego, Katowice 2011.
13. Stachowicz K., Matuszko A.: „Gospodarowanie gruntami rolnymi w
obszarach zdegradowanych przez przemysł. Projekt pilotażowy - Trzebinia”.
Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, oddział w Krakowie,
Fundusz Współpracy, Brytyjski Fundusz Know-How, Warszawa 1998.
14. Wojnarowska A.: „Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich.
Przykłady praktyczne”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011.
Źródła internetowe:
1. www.latzundpartner.de
2. www.orlik2012.pl
3. www.parp.gov.pl
4. www.pra-architects.com
5. www.premioceleste.it
6. www.scotland.gov.uk
7. www.skate-park.pl
8. www.stbs.pl
9. www.wzp.pl
50
Spis tabel:
Tabela 1. Przykładowe wielkości boisk do gier, dane w metrach. za: Neufert 2003, str.
492. ............................................................................................................................................ 10
Tabela 2. możliwe warianty struktury własności, opr. własne .......................................... 15
Tabela 3. rodzaje uzbrojenia terenu do uwzględnienia podczas prac wstępnych, opr.
własne ....................................................................................................................................... 16
Tabela 4. Teoretyczna analiza SWOT obiektów poprzemysłowych stanowiących
dziedzictwo kulturowe (opr. własne na podstawie: Moterski F.: "Materialne
dziedzictwo poprzemysłowe jako czynnik zintegrowanego zarządzania miastem"
w: Markowski i in. 2010, str. 80 - 115) .......................................................................... 17
Tabela 5. Ocena degradacji zespołu, z podziałem na rodzaje. Skala ocen: brak
degradacji, 1-degradacja niska, 2 – degradacja średnia, 3 – degradacja wysoka.
[za: Sierecka-Nowakowska B., Nowakowski R.: Rozwój Funkcji Nauki i
Techniki w procesie transformacji zdegradowanych struktur przestrzeni łódzkiej
metropolii w: Parteka 2005, str. 218 – 245) .................................................................. 17
Tabela 6. Elementy poszerzonej analizy przed podejmowaniem rewitalizacji
obszarów zamieszkania. Opr. dr inż. arch. Marek Janik, dr inż. arch. Agata
Twardoch. ................................................................................................................................ 18
Tabela 7. Możliwości przekształceń obiektów przemysłowych, opr. na podstawie
Feber U. i in. 2006, str. 58 – 59. ....................................................................................... 19
Tabela 8. Główne grupy tematyczne (w kolumnach A – F) i odpowiadające im
wartości (rzędy 1-3), będące bazą algorytmu optymalizacji funkcji obszarów
zdegradowanych. ................................................................................................................... 20
Spis ilustracji:
Ryc. 1. Typowy projekt zespołu sportowego Orlik, udostępniany nieodpłatnie w
ramach programu Orlik 2012, por. http://www.orlik2012. ....................................... 11
Ryc. 2. Teren opracowania, stan przed i po zmianach. Fernandez P.A., Mozas J. 2012,
str. 287. ..................................................................................................................................... 32
Ryc. 3. Elementy żelbetowe z rozbiórki jako meble miejskie. Fot.: Materiały
projektanta (http://groundworksdesign.net/fr8scape/, czerwiec 2013) .................. 33
Ryc. 4. Efekt akcji - Side Effect. Zdjęcia: Ben Herzog (źródło:
http://www.landezine.com/index.php/2011/11/landscape-architecture-israel/,
czerwiec 2013). ...................................................................................................................... 35
Ryc. 5. The Steel Yard, dziedziniec wewnętrzny oraz suwnice. Fot. Christian Philips
Photography, źródło: http://www.asla.org/2011awards/183.html, czerwiec 2013.
.................................................................................................................................................... 37
Ryc. 6. The Steel Yard, elementy koncepcji: 1. wnętrze urbanistyczne (dywan), 2.
„fosa”, 3. krawędzie i filtry, 4. mosty i powierzchnie do pracy. Materiały
projektanta, źródło: http://www.klopfermartin.com, czerwiec 2013. .................... 38
Ryc. 7. The Steel Yard, detale: obramowanie spiętrzonej ziemi, mosty nad „fosami”.
Fot. Christian Philips Photography, źródło:
http://www.asla.org/2011awards/183.html, czerwiec 2013...................................... 38
Ryc. 8. Park Dora w Turynie, źródło zdjęć: materiały projektanta
(www.latzundpartner.de/projects/detail/11, czerwiec 2013). ................................... 39
51
Ryc. 9. Park Dora w Turynie, rzut założenia. Źródło: materiały projektanta
(www.latzundpartner.de/projects/detail/11, czerwiec 2013). ................................... 40
Ryc. 10. Allerton Bywater Millenium Community, Fot. Agata Twardoch ................... 41
Ryc. 11. Allerton Bywater Millenium Community, schemat założenia, skala 1:2 000
[za: Bradecki, Twardoch 2013]............................................................................ 42
Ryc. 12. Obszary rewitalizacji, źródło: Kulpa – Jarocka G. (http://www.wzp.pl, maj
2013). ................................................................................................................... 43
Ryc. 13. Obszar objęty programem rewitalizacji Kwartały Śródmiejskie, źródło:
Kulpa – Jarocka G. (http://www.wzp.pl, maj 2013). ........................................... 44
Ryc. 14. Operatorzy rewitalizacji wraz z podziałem terytorialnym odpowiedzialności,
źródło: Kulpa – Jarocka G. (http://www.wzp.pl, maj 2013). ............................... 45
Ryc. 15. Kwartał 23 – przedmiot rewitalizacji punktowej w skali śródmieścia. Źródło:
http://www.stbs.pl/index.php/dzialalnosc/renowacje-i-rewitalizacje/rewitalizacjakwartalow-srodmiejskich/kwartal-23.html, maj 2013) .............................................. 47
Ryc. 16. Działania w obszarze kwartału 23. (pomarańczowy – projekty wspólnot
mieszkaniowych, jasny zielony – projekt Rewitalizacja RAZEM Infrastruktura,
jasny pomarańczowy – projekt Rewitalizacja RAZEM – Oficyny). Źródło:
http://www.stbs.pl/index.php/dzialalnosc/renowacje-i-rewitalizacje/rewitalizacjakwartalow-srodmiejskich/kwartal-23.html, maj 2013) .............................................. 47
Ryc. 17. Fazy zmian w zespole Cantinho do Céu. Z lewej – wyburzenia, w środku –
ustalona hierarcha dróg (jasno szare – lokalne, ciemno szare – główne), z prawej
– tereny zieleni oraz punkty dostępu, na niebiesko – obszar instytucjonalny.
Źródło: http://www.premioceleste.it/opera/ido:133896/ (maj 2013). .................... 48
Ryc. 18. Zespół Cantinho do Céu: przed i po zmianach. Źródło:
http://www.premioceleste.it/opera/ido:133896/ (maj 2013). ................................... 49
Ryc. 19. Zespół Cantinho do Céu zdjęcia po modernizacji. Źródło:
http://www.premioceleste.it/opera/ido:133896/ (maj 2013). ................................... 49
52

studium o tematyce urbanistycznej związanej z procesami rewitalizacji

Transkrypt

Podobne dokumenty

postępowania i źródeł w części praktycznej finału Olimpiady

RAPORT Z BADAŃ ,,Program profilaktyki i promocji zdrowia w