PDF: informacja o numerze

Krzysztof M. Bednarski, Złodzieje rowerów, instalacja, Galeria Szydłowski, Warszawa 2004
Przed wielu laty w Rzymie, kiedy mojego syna Federico woziłem jeszcze rowerem do przedszkola,
pewnego dnia pod domem zamiast roweru znalazłem jedynie przednie koło umocowane łańcuchem do stalowego parkanu. Nie po raz pierwszy ukradziono mi tu rower, ale tym razem postanowiłem przywłaszczyć sobie to zdarzenie i przerobić je na sztukę. Stworzyłem mianowicie instalację
pt. Złodzieje rowerów – hommage à Vittorio De Sica, na którą składało się zdjęcie tego nieszczęsnego koła w wielkości naturalnej podparte dwoma oryginalnymi sanpietrini oraz replika mojego
skradzionego roweru oblepionego pierzem, unoszącego się do nieba, tak jak biedacy w ostatniej
scenie Cudu w Mediolanie.Autor
NOWA DEKADA KRAKOWSKA
Dwumiesięcznik kulturalny
issn 2299 – 4742
Nowa Dekada Krakowska jest programową kontynuacją
Dekady Literackiej, której pierwszy numer ukazał się
w grudniu 1990 roku, a w latach 1992 – 2004 wydawcą
była Krakowska Fundacja Kultury.
Redaguje zespół:
Marta Wyka redaktor naczelna
Teresa Walas zastępca redaktor naczelnej
Anna Pekaniec sekretarz redakcji
Aleksander Pieniek redaktor graficzny
Tomasz Cieślak‑Sokołowski
Bogdan Rogatko
Paulina Małochleb
Robert Ostaszewski
Anna Pochłódka
Współpracują:
Anna Baranowa, Tomasz Gryglewicz,
Krzysztof Lisowski, Anna Łabędzka,
Łukasz Maciejewski, Henryk Markiewicz ,
Małgorzata Ruda, Małgorzata Szumna, Jacek Ziemek
Redaktorzy prowadzący:
Monika Woźniak, Bogdan Rogatko
Okładka: Krzysztof M. Bednarski
Złodzieje rowerów, 2003, fragment instalacji,
kolekcja sztuki współczesnej Dolnośląskiego
Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych we Wrocławiu
Adres redakcji i wydawcy:
Krakowska Fundacja Literatury,
ul. Górna 9 / 3, 30 – 094 Kraków,
tel. / fax (012) 638 62 16, www.nowadekada.pl
e‑mail: [email protected],
[email protected]
Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych
i zastrzega sobie prawo skrótów.
Nakład:
300 egz. + 200 egz. gratisowych
Numer zamknięto 10 października 2014 roku
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Dofinansowano ze środków Włoskiego Instytutu Kultury w Krakowie
Dziękujemy Włoskiemu Instytutowi Kultury za współpracę przy przygotowywaniu numeru
i za organizację promocji numeru, a także wydawcom włoskim i polskim za udzielenie zgody
na wykorzystanie praw autorskich publikowanych wierszy, opowiadań i fragmentów prozy.
Wszystkim Donatorom bardzo dziękujemy!
n r 5 ( 1 5 ) r o k III 2 0 1 4 k r a k ó w
Co czytają i oglądają Dziś Włosi
Od redakcji
9
UGO RUFINO Obecność Włoskiego Instytutu Kultury w Krakowie 10
HANNA SERKOWSKA Neo-neorealizm we Włoszech „po dobrobycie”,
12
czyli dokąd zmierza współczesna włoska proza
Poezja
Jarosław Mikołajewski Poeci włoscy – znani, nieznani
36
Franco Arminio
Wszystko co nas zmienia. 37
Biagio Guerrera Arbitralna antologia współczesnej poezji włoskiej Mariagiorgia Ulbar w przekładzie Jarosława Mikołajewskiego
Francesco Balsamo
Ignazio Sauro
Pierluigi Cappello
Proza
GESUALDO BUFALINO Powrót Eurydyki
ANTONIO TABUCCHI Ostatnie zaproszenie
ANDREA CAMILLERI Z chłopa król
MARTA MORAZZONI Tajemna nuta
DOMENICO STARNONE Strach ELVIRA SEMINARA Nieprzyzwoite
ELVIRA SEMINARA Pisać o Sycylii
54
60
66
74
84
90
96
Esej
ANNA ŁABĘDZKA Od Króla Rogera i Geparda – do ostatniej siedziby 100
Giuseppe Tomasi di Lampedusa
ANNA BELOZOROVITCH Literatura emigracyjna we Włoszech – 114
z perspektywy autorek polskiego pochodzenia
ROMAN SOSNOWSKI Czy Włosi mówią po włosku? O języku i literaturze 124
we Włoszech
FElieton
ANNA OSMÓLSKA-MĘTRAK Tęskniąc za Tabucchim
132
MARIO LUNETTA Włoska karuzela z nagrodami literackimi 136
JAROSŁAW MIKOŁAJEWSKI Ochrypła dziewczyna
140
Film
ANNA OSMÓLSKA-MĘTRAK Ziemia niespełnionych obietnic
JACEK ZIEMEK Krew w kolorze żółtym. Włoskie giallo i okolice
Teatr
KATARZYNA WOŹNIAK Nowy teatr włoski
JOLANTA DYGUL O (nie)obecności włoskich
dramaturgów na scenach polskich
artyści
Artur Badach Igor Mitoraj (1944–2014)
Jerzy Miziołek Blask marmuru i lot anioła. Mitoraj i Piazza dei Miracoli w Pizie
ACHILLE BONITO OLIVA Sztuka jest formą obrony. O Krzysztofie M. Bednarskim
148
153
162
164
172
176
182
BOGDAN ROGATKO
MONIKA WOŹNIAK,
MIKOŁAJ RUSZKOWSKI
Jak Włochów czytają Polacy
W cieniu Geparda
Camilleri w Polsce
186
204
Sztuka
PAWEŁ TARANCZEWSKI Gierymscy
212
Okiem Krytyka
MALWINA MUS Żywot korespondencyjny – 222
Listy Marka Hłaski
ANNA PEKANIEC Opowiedz mi naszą/moją historię
226
(niepotrzebne skreślić?)
MAłgorzata Szumna Byliśmy ukształtowani przez literaturę 231
Varia
Serce Pinokia
234
236
Autorzy
Krzysztof M. Bednarski,
Sfinks (wielkim budowniczym:
od faraonów po Stalina), 1984,
ok. 10 tys. pudełek od zapałek,
kolekcja Centrum Rzeźby Polskiej
w Orońsku
Che cosa leggono
e guardano oggi gli italiani
UGO RUFINO
HANNA SERKOWSKA
Dai redattori
9
La presenza dell’Istituto Italiano di 11
Cultura a Cracovia
Neo-neorealismo in Italia „dopo il benessere” 12
ovvero in che direzione va la narrativa italiana
contemporanea
Poesia
JAROSŁAW MIKOŁAJEWSKI Poeti italiani – famosi e meno famosi
Franco Arminio Tutto quello che ci fa cambiare. Biagio Guerrera Un’antologia arbitraria della poesia
Mariagiorgia Ulbar italiana contemporanea, nella traduzione
Francesco Balsamo di Jarosław Mikołajewski
Ignazio Sauro
Pierluigi Cappello
Narrativa
GESUALDO BUFALINO Il ritorno di Euridice
ANTONIO TABUCCHI Ultimo invito
ANDREA CAMILLERI Il re di Girgenti
MARTA MORAZZONI La nota Segreta
DOMENICO STARNONE Spavento ELVIRA SEMINARA L’indecenza
ELVIRA SEMINARA Scrivere di Sicilia
Saggio
ANNA ŁABĘDZKA Dal Re Ruggero al Gattopardo e all’ultima dimora di Giuseppe Tomasi di Lampedusa
ANNA BELOZOROVITCH La letteratura migrante in Italia: uno sguardo attraverso la scrittura di autrici
di origine polacca
ROMAN SOSNOWSKI Che lingua parlano gli italiani? Sulla lingua e la letteratura italiana.
Feuilleton
ANNA OSMÓLSKA-MĘTRAK Nostalgia di Tabucchi
MARIO LUNETTA La giostra italiana dei premi letterari
JAROSŁAW MIKOŁAJEWSKI Una ragazza dalla voce rauca
6
INDICE
36
37
54
60
66
74
84
90
96
100
114
124
132
136
140

Film
ANNA OSMÓLSKA-MĘTRAK Il cinema delle promesse non
148
mantenute
JACEK ZIEMEK Il sangue color giallo. Film poliziesco 153
italiano e dintorni.
Teatro
KATARZYNA WOŹNIAK Nuovo teatro in Italia – comunicato
JOLANTA DYGUL Della (non)presenza dei
drammaturghi italiani su
palcoscenici polacchi
Artisti
ARTUR BADACH Igor Mitoraj (1944–2014)
JERZY MIZIOŁEK Lo splendore del marmo e il volo
dell’angelo. Mitoraj e la Piazza
dei Miracoli di Pisa
ACHILLE BONITO OLIVA L’arte è una forma di difesa. Su Krzysztof M. Bednarski
Italiani letti dai polacchi
BOGDAN ROGATKO All’ombra del Gattopardo
MONIKA WOŹNIAK, Camilleri in Polonia
MIKOŁAJ RUSZKOWSKI
162
164
172
176
182
186
204
Arte
PAWEŁ TARANCZEWSKI I Gierymski 212
MALWINA MUS
ANNA PEKANIEC
MAŁGORZATA SZUMNA
Appunti del Critico
Osservazioni sulle Lettere di Marek Hłasko
Raccontami la nostra storia Ci ha formati la letteratura
Varia
Cuor di Pinocchio
222
226
231
234
Autori
236
INDICE
7

Sbandieratori z Arezzo, żonglujący chorągwiami na Rynku Głównym w Krakowie, wrzesień 2014
8
Fotografie Dariusz Tokarczyk
OD REDAKCJI
Przed laty w „Dekadzie Literackiej” przy‑
najmniej raz w roku wydawaliśmy numer
poświęcony literaturze obcej, i jej recepcji
w Polsce. Powracając do tej tradycji pre‑
zentujemy dorobek współczesnej lite­ratury
włoskiej, w eseju wprowadzającym Hanny
Serkowskiej, na tle wydarzeń kulturalnych
i społecznych. To obszerna, obrazowa, opar-­
ta na doskonałej znajomości prozy wło‑
skiej ostatnich trzydziestu lat, panorama
zawierająca wiele nazwisk pisarzy i tytu‑
łów ich dzieł. Profesor Serkowska położyła
duży nacisk na splot współczesnej litera‑
tury z nękającymi Włochów problemami,
imigracji, rozpadu rodziny i itp. Nie unika
krytycznych uwag, wieje z tego tekstu pe‑
symizmem, bo czy o współczesnym świe‑
cie można jeszcze myśleć optymistycznie,
nie tracąc nadziei? Mimo to wybierając
w celu prezentacji czytelnikowi polskie‑
mu prozy włoskiej i zwracając szczególną
uwagę na jej związek z teatrem i filmem,
staraliśmy się nie popadać w nadmierny
pesymizm, ukazując literackich bohaterów
jako ludzi zdolnych również do przeobra‑
żeń, do zmierzenia się z problemami, jakie
przynosi los. Ograniczeni objętością pisma
dokonaliśmy z konieczności niewielkiego
wyboru z bogatego dorobku włoskiej lite‑
ratury: kilku krótkich fragmentów powie‑
ści pisarzy średniego i młodszego poko‑
lenia, Marty Morazzoni, Elviry Seminary
i Domenica Starnone, fragmentu przygo‑
towanej do wydania w Wydawnictwie Li‑
terackim powieści niezwykle popularne‑
go zarówno we Włoszech, jak i w Polsce,
pisarza starszego pokolenia, Andrei Ca‑
milleriego, oraz opowiadań nieżyjących
od niedawna, ale uznanych za jednych
z najwybitniejszych klasyków współczes‑
ności, pisarzy: Gesualda Bufalino i Anto‑
nia Tabucchiego. Szeroko udało nam się
zaprezentować współczesną poezję, w tłu‑
maczeniu i z słowem wiążącym Jarosława
Mikołajewskiego, wieloletniego dyrekto‑
ra Instytutu Polskiego w Rzymie, które‑
mu należą się specjalne podziękowania za
cenne inspiracje i wskazówki dla redakcji.
Niespodzianką jest w tym numerze
bardzo osobista, nawiązująca do trady‑
cji Wyspy i obecnego wyobrażenia o niej,
a także do artystycznych skojarzeń, relacja
Anny Łabędzkiej ze spotkania z adopto‑
wanym synem Lampedusy, Gioacchinem
Lanzą Tomasim, „sprawcą wydania powie‑
ści”, która stała się jednym z najbardziej
znanych i uznanych dzieł w literaturze
włoskiej, przełożonym na wiele języków.
Sycylia, w jej fascynującym wielo‑
kształcie, silnie odcisnęła się na kulturze
Włoch, czego ślad znalazł odbicie w na‑
szym numerze.
Kilka wydawnictw polskich prawie
co roku publikuje przekłady z włoskiej
literatury. W numerze omówione zo‑
stały w jednym artykule książki wydane
w dwóch ostatnich latach oraz osobno
opowiedziano o książkach Sycylijczyka
Camilleriego, wydawanych obficie od lat
przez Oficynę Literacką Noir sur Blanc
i Wydawnictwo Literackie – na tle jego
bogatej i niezwykle popularnej nie tylko
we Włoszech twórczości.
Podziękować pragniemy wszystkim
tłumaczkom oraz włoskim i polskim auto‑
rom interesujących komentarzy do twór‑
czości prezentowanych poetów i pisarzy
oraz artyście Krzysztofowi M. Bednar‑
skiemu za jego twórczy udział w numerze.
Szczególne podziękowania kierujemy do
Dyrektora Włoskiego Instytutu Kultury
w Krakowie, doktora Uga Rufina, za Jego
zaangażowanie w nasz projekt i za umoż‑
liwienie promocji numeru „Nowej De‑
kady Krakowskiej” w siedzibie Instytutu.
Bogdan Rogatko
Kraków, październik 2014 rok
9
OBECNOŚĆ WŁOSKIEGO INSTYTUTU KULTURY W KRAKOWIE
Istniejący od 1985 roku Włoski Instytut
Kultury jest ważną obecnością kulturalną
w Krakowie, o którego związkach z Wło‑
chami przypominają świadectwa renesan‑
sowej architektury miasta, a także zamek
na Wawelu, jedna z najwspanialszych pa‑
miątek bogatej historii miasta. Mały pol‑
ski Rzym – Cracovia totius Poloniae urbs
celeberrima – był od dawna „bramą wej‑
ściową” dla Włochów przybywających do
Polski, miejscem o szczególnym prestiżu
w stosunkach z kulturą włoską. Dzisiaj In‑
stytut w Krakowie – wraz z podobną pla‑
cówką w Warszawie i naturalnie Ambasa‑
dą Włoch – zajmują się przede wszystkim
promocją w Polsce „systemu włoskiego”
w jego wszystkich wymiarach.
Owocna współpraca między dwoma
krajami przyniosła widoczne efekty w za‑
kresie wymiany kulturalnej – włoski jest
jednym z najczęściej studiowanych języ‑
ków obcych w Polsce – a także ekonomicz‑
nej i handlowej: włoskie przedsiębiorstwa
są coraz bardziej obecne w różnych sek‑
torach polskiej gospodarki. Ważną funk‑
cję odgrywają włoskie konsulaty honoro‑
we, które promują wymianę i współpracę
z Włochami w lokalnych ośrodkach.
Trzeba także podkreślić znaczenie
włoskich polonistów, aktywnie działają‑
cych na rzecz zacieśniania polsko-wło‑
skich stosunków kulturalnych, we współ‑
pracy z Polską Akademią Nauk i z Insty‑
tutem Polskim w Rzymie.
Instytut Włoski w Krakowie, oraz bliź‑
niaczy Instytut w Warszawie, należą do
sieci Strefy Promocji Kulturalnej (Area
Della Promozione Culturale) Minister‑
stwa Spraw Zagranicznych i Współpracy
Włoch, działającej na wszystkich konty‑
nentach. Działają one zgodnie z dyrekty‑
wami wydanymi przez Dyrekcję General‑
ną, łącząc inicjatywy kulturalne i naukowe
ze wspieraniem szczególnie wartościo‑
10
wych inicjatyw wymiany handlowej i eko‑
nomicznej. Nawiązanie ścisłej współpra‑
cy z ośrodkami lokalnymi jest niezwykle
istotne dla umocnienia roli kultury wło‑
skiej w goszczącym ją kraju, dlatego też,
w pełnej harmonii z instytucjami poli‑
tycznymi i kulturalnymi Krakowa, nasz
Instytut promuje wydarzenia i inicjaty‑
wy (koncerty, wystawy, konferencje, se‑
sje naukowe) mogące wpłynąć znacząco
na obraz Włoch w Polsce, ale także odbić
się echem we Włoszech. Nie jest przypad‑
kiem, że siedzibę Instytutu Włoskiego
odwiedza coraz więcej studentów języka
włoskiego i miłośników włoskiej kultury.
Poza tym, w ramach współpracy między
europejskimi Instytutami Kultury, na‑
leżącymi do sieci EUNIC, nasz Instytut
odgrywa ważną rolę w realizowaniu pro‑
jektów o szerszym, „unijnym” wymiarze,
takich jak Międzynarodowy Dzień Języ‑
ków, czy dzień tłumaczy.
Dlatego też Instytut z entuzjazmem
wspiera inicjatywę prestiżowego periody‑
ku „Nowa Dekada Krakowska”, który po‑
święcił numer specjalny Włochom i przy‑
gotował go przy współudziale wybitnych
italianistów, tłumaczy i znawców włoskiej
kultury. Jest to kolejne potwierdzenie hi‑
storycznego i niezmiennego zaintereso‑
wania Polaków Włochami i ich kulturą.
Ugo Rufino
Dyrektor
Włoskiego Instytutu Kultury
w Krakowie
Co czytają i oglądają dziś Włosi
LA PRESENZA DELL’ISTITUTO ITALIANO DI CULTURA A CRACOVIA
L’Istituto Italiano di Cultura di Cracovia le (APC) del Ministero degli Affari Este‑
rappresenta dal 1985 una prestigiosa re‑ ri e della Cooperazione Internazionale,
altà culturale in una città come Craco‑ presente in tutti i continenti. Gli Istituti
via, i cui forti legami con l’Italia sono ben Italiani di Cultura seguono le linee gui‑
evidenti nell’architettura rinascimentale da indicate dalla Direzione Generale del
dei palazzi e delle strade e nel Castello Sistema Paese in un’azione di raccordo
del Wawel, monumento tra più i rappre‑ delle iniziative culturali e scientifiche con
sentativi della sua ricca storia. La “picco‑ le attività imprenditoriali delle molteplici
la Roma polacca – Cracovia totius Polo- eccellenze territoriali.
niae urbs celeberrima” – ha rappresenta‑
Antenne periferiche delle Rappresen‑
to da sempre la porta d’ingresso per gli tanze diplomatiche, come nel caso di que‑
italiani sul suolo polacco, confermando sto Istituto, il collegamento con la realtà
nel corso dei secoli il suo prestigio nelle locale assume una valenza significativa per
relazioni con la cultura italiana. La pre‑ confermare il ruolo che la cultura italiana
senza dell’Istituto di Cultura in questa svolge nel Paese ospitante. In piena sin‑
città rafforza l’azione di promozione del tonia con le Istituzioni e gli Enti culturali
“Sistema Italia” in tutte le sue declinazio‑ della città di Cracovia, il nostro Istituto
ni in Polonia, insieme all’imprescindibi‑ promuove eventi e manifestazioni (con‑
le missione diplomatica dell’Ambasciata certi, mostre, conferenze, convegni) con
d’Italia a Varsavia ed all’Istituto Italiano l’intento di creare collaborazioni capaci di
“ricadute di immagine” nei rispettivi Paesi.
di Cultura della Capitale polacca.
Le buone e proficue relazioni tra i due
E non è un caso che la sede dell’IIC
Paesi hanno creato risultati importanti sia frequentata da un numero sempre più
negli scambi culturali, tanto che la lingua crescente di studenti di lingua e di appas‑
italiana in Polonia è tra le più studiate non sionati della cultura italiana. Nell’ambi‑
solo come lingua di cultura, ma anche per to delle iniziative degli Istituti di cultu‑
i numerosi scambi commerciali dovuti ra europei che si riconoscono nella rete
ad una presenza consistente di imprese dell’EUNIC, il nostro Istituto svolge un
italiane impegnate nei diversi e numerosi ruolo importante nell’individuazione di
settori della produzione industriale, gra‑ obiettivi su un comune terreno d’azione
zie al ruolo dei Consolati onorari italiani partecipando ad eventi “comunitari”, co‑
che svolgono un’importante azione di col‑ me la Giornata Internazionale delle lin‑
legamento con le realtà locali favorendo gue e quella delle traduzioni.
il dialogo e l’iniziativa imprenditoriale.
Questo Istituto Italiano di Cultura ac‑
Va evidenziato, altresì, l’importante coglie, pertanto, con entusiasmo la pub‑
ruolo che svolgono i polonisti italiani blicazione della prestigiosa rivista Dekada,
nell’incentivare le relazioni culturali tra che ha voluto dedicare un numero mo‑
i due Paesi in stretta collaborazione con nografico all’Italia con il coinvolgimento
l’Accademia degli Studi polacchi e l’Isti‑ di illustri Italianisti, traduttori ed esperti
tuto polacco a Roma con le sue relative della cultura italiana, a conferma di come
sezioni.
l’interesse per il nostro Paese sia una co‑
L’Istituto Italiano di Cracovia, insie‑ stante storica e di lunga durata in Polonia.
me a quello di Varsavia, appartiene alla
Ugo Rufino
rete dell’Area della Promozione Cultura‑
Direttore IIC Cracovia
Co czytają i oglądają dziś Włosi
11