Gruczoły układu pokarmowego

Ślinianki
• złożone gruczoły o budowie zrazikowej
• zbudowane z:
- odcinków (jednostek) wydzielniczych
(pęcherzyki surowicze, cewki śluzowe)
- przewodów wyprowadzających
Gruczoły układu
pokarmowego
Główne składniki śliny:
• woda
• jony: K+, Cl-, Na+, HCO3rodanki
• enzymy
- amylaza ślinowa (ptialina)
- lipaza
- peroksydaza
- kalikreiny
• białka antybakteryjne
- lizozym
- laktoferyna
- histatyna
- cystatyna
- białka bogate w prolinę
- IgA
• wąskie przestrzenie pomiędzy strukturami
gruczołowymi na terenie zrazików zajęte przez:
• czynniki wzrostowe (EGF)
- sieć naczyń włosowatych
- włókna nerwowe (głównie autonomiczne)
• przegrody międzyzrazikowe – tkanka łączna, • śluz (glikoproteidy b. bogate
w cukrowce)
przewody wyprowadzające, naczynia, nerwy
Cewka śluzowa:
kom. mioepitelialne
• komórki wydzielnicze śluzowe
- spłaszczone jądra, przypodstawnie
- aparat Golgiego
- siateczka szorstka
- ziarna wydzielnicze (słabo się barwią)
• komórki wydzielnicze surowicze
(półksiężyc surowiczy)
• komórki mioepitelialne
• blaszka podstawna
kom. pęcherzykowe
Pęcherzyk surowiczy:
• komórki wydzielnicze (surowicze =
produkujące białka)
- piramidowe, zasadochłonne
- okrągłe jądra komórkowe
- szorstka siateczka, aparat Golgiego,
ziarna wydzielnicze
- kanaliki międzykomórkowe
• komórki mioepitelialne
• blaszka podstawna
Komórki surowicze produkują prawie
wszystkie białka śliny i wydzielają IgA
Wydzielina surowicza (wodnista):
woda, jony, białka (enzymy)
Wydzielina śluzowa (gęsta,
lepka): woda, jony, mucyny
Obrazy z mikroskopu elektronowego
Półksiężyc surowiczy
• „czapeczka” z komórek surowiczych
na końcu cewki śluzowej
• produkuje białka, m.in. lizozym i EGF
• szczególnie dobrze rozwinięte w
śliniance podżuchwowej
komórki surowicze
komórki śluzowe
1
Przewody wyprowadzające:
• wstawka
wewnątrz zrazika
cewka śl.
pęcherzyk
sur.
• przewód prążkowany
• przewód międzyzrazikowy
w tkance
łącznej pomiędzy
• przewód główny
zrazikami
wstawka
przewody
śródzrazikowe
Wstawka:
• nabłonek jednowarstwowy sześcienny
• wymiana jonów Cl /HCO3
• produkcja laktoferyny, lizozymu i EGF
Przewód prążkowany:
• nabłonek jednowarstwowy walcowaty
• prążkowanie przypodstawne
• wymiana jonów Na+/K+, Cl /HCO3
wydzielanie jonów metali ciężkich
jonów rodankowych i IgA
• produkcja laktoferyny, kalikrein i EGF
wstawka
przewód prążkowany
przewód
prążkowany
przewód
międzyzrazikowy
przewód
główny
Przewód międzyzrazikowy:
nabłonek jednowarstwowy
walcowaty → wielorzędowy
Anatomiczne typy ślinianek:
Przewód główny:
nabłonek wielorzędowy →
wielowarstwowy walcowaty →
wielowarstwowy płaski (ujście)
Przewody (szczególnie wstawki
i przewody prążkowane)
odpowiadają za ostateczny skład
śliny.
Ślinianka przyuszna
• surowicza (tylko
pęcherzyki surowicze)
• długie wstawki
• nieliczne grupy
adipocytów
Ślinianka podjęzykowa
• mieszana ze znaczną
przewagą komponenty
śluzowej (tylko cewki
śluzowe)
• słabo rozwinięte
półksiężyce surowicze
• w przewodach prążkowanych
najsłabsze prążkowanie lub
jego brak
2
Ślinianka podżuchwowa
gr. von Ebnera
Małe gruczoły ślinowe
• mieszana z przewagą komponenty surowiczej (80% pęcherzyki surowicze,
20% cewki śluzowe)
• dobrze rozwinięte półksiężyce surowicze
• długie przewody prążkowane
• wysepki tkanki tłuszczowej (zwiększają się z wiekiem)
Unerwienie gruczołów ślinowych
• unerwienie autonomiczne
przywspółczulne i współczulne
• najsilniejszy wpływ komponenty
przywspółczulnej na wydzielanie
śliny (mediator: acetylocholina)
• układy przywspółczulny i
współczulny NIE działają
antagonistycznie
gr. wargowe
• zlokalizowane w błonie podśluzowej jamy ustnej, rzadziej w blaszce właściwej
• złożone
• nie są otoczone torebką, przeważnie brak budowy zrazikowej
• surowicze, śluzowe, mieszane
• wstawki → przewody wyprowadzające (nabł. jednowarstwowy walcowaty)
gruczoły von Ebnera - surowicze
pozostałe gruczoły językowe i gruczoły podniebienne - śluzowe
gruczoły wargowe i policzkowe – mieszane
Trzustka to złożony gruczoł o budowie zrazikowej, posiadający dominującą
część zewnątrzwydzielniczą i małe skupiska komórek dokrewnych (wysepki
trzustkowe Langerhansa).
wysepki
trzustkowe
gruczoł
wargowy
VIP
przewody
śródzrazikowe
odcinki zewnątrzwydzielnicze
tkanka łączna
międzyzrazikowa
naczynie
przewody
międzyzrazikowe
• na terenie ślinianek
znajdują się także
perykariony komórek
zwojowych
naczynia
pęczek
nerwowy
odcinki zewnątrzwydzielnicze
przewody
śródzrazikowe
wysepki
trzustkowe
ciałko Paciniego
Część zewnątrzwydzielniczą stanowi zwarty układ odcinków wydzielniczych
(pęcherzyków trzustkowych) i system przewodów wyprowadzających.
Pęcherzyk trzustkowy
• komórki wydzielnicze
(pęcherzykowe)
• komórki śródpęcherzykowe
• blaszka podstawna
kom. pęcherzykowe
kom. śródpęcherzykowe
Komórki śródpęcherzykowe
należą do przewodu
wyprowadzającego (wstawki),
która częściowo „wchodzi”
na teren pęcherzyka
Pęcherzyk otaczają
naczynia włosowate
blaszka
podstawna
3
Komórki wydzielnicze
(pęcherzykowe)
to typowe komórki produkujące
białka i wykazujące wyraźną
polaryzację - jej efektem jest
dwubarwność komórek
i całego pęcherzyka
• siateczka szorstka, Golgi
• kwasochłonne ziarna wydz.
• kanaliki międzykomórkowe
Produkty wydzielnicze
komórek pęcherzykowych
Proenzymy:
(aktywowane
w jelicie cienkim)
trypsynogen
chymotrypsynogen
prokarboksypeptydaza
proelastaza
profosfolipaza A2
Aktywne enzymy:
alfa-amylaza
lipaza trójglicerydowa
DNaza
RNaza
Inne:
proteazy
esterazy
kofaktor lipazy
inhibitor trypsyny
kwaśny proteoglikan
Przewody wyprowadzające:
• wstawki (nabłonek płaski
do niskiego sześciennego)
• przewody śródzrazikowe
(nabłonek sześcienny)
wstawka
przewód
śródzrazikowy
kom. śródpęcherzykowe
Komórki nabłonkowe wstawek
i przewodów śródzrazikowych
transportują jony i wydzielają
zasadowy, bogaty w dwuwęglany
płyn (neutralizacja kwaśnej treści
pokarmowej).
Komórki śródpęcherzykowe
są morfologicznie i czynnościowo
podobne do komórek wstawki
• przewody międzyzrazikowe
(nabłonek walcowaty):
- kom. główne (najliczniejsze,
podobne do komórek
przewodów śródzrazikowych)
- kom. podstawne
(niezróżnicowane)
- kom. szczoteczkowe
- kom. dokrewne
• przewody główne
- nabłonek walcowaty o podobnym
składzie komórkowym
- warstwa tkanki łącznej
- warstwa mięśniówki gładkiej
Wątroba
jest nie tylko dużym, złożonym
gruczołem, ale przede wszystkim
„metabolicznym centrum”
organizmu
Funkcje:
• przemiany metaboliczne
substancji endo- i egzogennych
• produkcja białek osocza
• produkcja lipidów
• produkcja i wydzielanie żółci
• magazynowanie witamin i Fe
• udział w eliminacji patogenów
i starych erytrocytów
Wątrobę budują jednostki
strukturalne - zraziki wątrobowe
4
świnia
„Klasyczny” zrazik wątrobowy
człowiek
przestrzenie wrotne
żyła centralna
przestrzenie
wrotne
żyła centralna
żyła centralna
• komórki wątrobowe
(hepatocyty) ułożone
w blaszki
• zatoki wątrobowe
(naczynia włosowate)
• żyła centralna
W wątrobie niektórych zwierząt (np. świni) zraziki są oddzielone tkanką łączną.
W wątrobie ludzkiej brak ciągłych przegród łącznotkankowych, ale zraziki
można wyodrębnić dzięki specyficznej architekturze miąższu wątrobowego.
żyła centralna
przestrzeń
wrotna
T
PŻ
• przestrzenie wrotne
(tkanka łączna)
z triadą):
- tętnica międzyzrazikowa
- żyła międzyzrazikowa
- przewód żółciowy międzyzrazikowy
Różne sposoby
podziału miąższu
wątrobowego
Ż
1. ‘klasyczny’ zrazik
wątrobowy
2. zrazik wrotny (Malla)
3. gronko wątrobowe
Osią gronka wątrobowego
są naczynia okołozrazikowe
Strefy gronka wątrobowego:
Blaszki hepatocytów i zatoki
są otoczone siecią włókien
srebrochłonnych
Hepatocyty stref 1 i 3
różnią się aktywnością
metaboliczną i cechami
morfologicznymi:
przepływ krwi
Strefa 1
Strefa 2
1 – bogata w tlen (aktywnego
metabolizmu)
2 – pośrednia (zmiennego
metabolizmu)
3 – uboga w tlen (niskiego
metabolizmu)
Strefa 3
Hepatocyt
W związku z jego wieloma
różnorodnymi funkcjami,
jest najbogatszą w organelle
komórką organizmu
Strefa 1: (wysoka aktywność)
duże mitochondria z licznymi
grzebieniami, obfita siateczka
szorstka, dużo glikogenu
Strefa 3: (niska aktywność)
małe mitochondria z rzadkimi
grzebieniami, obfitsza
siateczka gładka, mało
glikogenu, wczesne zmiany
degeneracyjne
naczynie
okołozrazikowe
tlen
detoksyfikacja
uwalnianie glukozy
glikoliza
rozkład kw. tłuszcz.
synteza kw. tłuszcz.
Nakładające się na siebie strefy gronka wątrobowego
można odnieść do obszarów klasycznego zrazika:
strefa 1 = obszar wokół przestrzeni wrotnej (okołowrotny)
- na obwodzie zrazika
strefa 3 = obszar wokół żyły centralnej (okołocentralny)
Funkcje hepatocytu:
• metabolizm cukrowców: obrót
glukoza-glikogen, glukoneogeneza
• metabolizm lipidów: rozkład
chylomikronów, synteza
cholesterolu i fosfolipidów,
produkcja i wydzielanie VLDL
• synteza białek osocza
• produkcja i wydzielanie żółci
• detoksyfikacja
• funkcja dokrewna: produkcja
insulinopodobnych czynników
wzrostu (ILGF1 i 2, dawniej
somatomedyn), erytropoetyny
i cytokin
• wydzielanie IgA
5
Bieguny hepatocytu:
• siateczka szorstka
zatoka (naczynie)
• biegun naczyniowy
wchłanianie
i wydzielanie
• siateczka gładka
• aparat Golgiego
• mitochondria
• lizosomy
• peroksysomy
• ziarna glikogenu
• drobne krople lipidowe
sąsiedni
hepatocyt
• biegun żółciowy
(kanalikowy)
wydzielanie żółci
Hepatocyty mogą być dwujądrzaste
zatoka
Biegun naczyniowy:
• mikrokosmki
• obfita siateczka szorstka
• wchłanianie produktów trawienia
(obecnych w krwi spływającej
z przewodu pokarmowego)
• wydzielanie glukozy, białek,
lipoproteidów
śródbłonek
światło zatoki
przestrzeń Dissego
mikrokosmki
Zatoki wątrobowe
• odmiana kapilarów o nieciągłej
ścianie
• szerokie, nieregularne
• komórki śródbłonkowe
z otworami o różnej wielkości
• brak blaszki podstawnej
• pełna przepuszczalność
Przestrzeń okołozatokowa Dissego:
pomiędzy biegunami naczyniowymi
hepatocytów a ścianą zatoki
(śródbłonkiem)
Biegun żółciowy:
• kanalik żółciowy (symetryczne
wpuklenia błon komórkowych)
z mikrokosmkami
• połączenia międzykomórkowe
(uszczelnienie i wzmocnienie
kanalika)
• liczne diktiosomy i lizosomy
• wydzielanie żółci i IgA
żyła centralna
hepatocyty
zatoki
naczynia
okołozrazikowe
kom. ziarnista
Komórki związane
ze ścianą zatok
wątrobowych:
• komórki
Browicza-Kupffera
• lipocyty
• komórki ziarniste
przestrzeń
okołozatokowa
(Dissego)
kom. Kupffera
• komórki (Browicza-) Kupffera – makrofagi rezydujące
w wątrobie: fagocytują bakterie, uszkodzone
komórki, stare erytrocyty; produkują cytokiny
wpływające na funkcje hepatocytów, komórek
śródbłonkowych i komórek ziarnistych
lipocyt
• lipocyty (kom. Ito, gwiaździste) – specyficzna
odmiana miofibroblastów, magazynują lipidy
i wit. A; regulują przepływ krwi przez zatoki,
w warunkach patologicznych produkują włókna
kolagenowe (zwłóknienie wątroby → marskość)
• komórki ziarniste – limfocyty NK
6
Krążenie krwi w wątrobie
Wewnątrzwątrobowe drogi żółciowe
• kanaliki żółciowe
żyła wrotna
tętnica wątrobowa
tętnice międzypłatowe
żyły międzypłatowe
tętnice międzyzrazikowe
żyły międzyzrazikowe
żyły okołozrazikowe
tętnice okołozrazikowe
tętniczki wlotowe
żyłki wlotowe
zatoki wątrobowe
kanalik żółciowy
cholangiola
• cholangiole (spłaszczone
komórki nabłonkowe,
hepatocyty, komórki
owalne)
• przewodziki żółciowe
(niskie komórki
sześcienne, kom. owalne)
• międzyzrazikowe
przewody żółciowe
(nabłonek sześcienny
do walcowatego)
przewodzik żółciowy
żyły centralne
Komórki nabłonkowe
przewodów żółciowych
wydzielają alkaliczny płyn (dwuwęglany)
żyły podzrazikowe
żyły wątrobowe
Pozawątrobowe drogi żółciowe
Budowa ściany:
• przewody wątrobowe prawy i lewy
• przewód wątrobowy wspólny
• przewód pęcherzykowy –
pęcherzyk żółciowy
• przewód żółciowy wspólny
• nabłonek jednowarstwowy walcowaty
(komórki jasne, pojedyncze kom.
dokrewne i szczoteczkowe)
• blaszka właściwa
• mięśniówka gładka
• warstwa włóknista/surowicza
międzyzrazikowy przewód żółciowy
Pęcherzyk żółciowy
• nabłonek i układ warstw jak w przewodach pozawątrobowych
• liczne fałdy błony śluzowej
• nieliczne małe gruczoły śluzowe w blaszce właściwej
• wpuklenia śluzówki w obręb mięśniówki (wczesne zmiany patologiczne?)
Komórki jasne:
• mikrokosmki
• połączenia
międzykomórkowe
• mitochondria
w górnej i dolnej
części
Funkcja: resorbcja
wody i jonów
mięśniówka
warstwa włóknista
7