mieszkańcy wierzbicy polegli i pomordowani w czasie

Transkrypt

Cezary Brożek
MIESZKAŃCY WIERZBICY
POLEGLI I POMORDOWANI
W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ
- WIERZBICA 2014 -
2
1. Kpr. pchor. rez. Jan Brożek „Grom” (1924 – 1944) - żołnierz Batalionów Chłopskich
i Armii Krajowej.
Urodzony 3 VI 1924 w Wierzbicy, syn Michała (1895 – 1977, rolnika, działacza Polskiej
Organizacji Wojskowej i Ochotniczej Straży Pożarnej) i Magdaleny z d. Słaboń (1898 – 1990).
Rodzice jego uprawiali kilkuhektarowe gospodarstwo rolne.
Do szkoły powszechnej uczęszczał w Wierzbicy. Następnie rozpoczął naukę
w gimnazjum im. Karola Miarki w Żorach, gdzie w 1939 r. ukończył I klasę.
W 1942 r. wstąpił do Batalionów Chłopskich. Przyjął pseudonim „Grom”. Pełnił funkcje
gońca oraz kolportera prasy podziemnej. W 1943 r. ukończył pod kierunkiem mgr Józefa Zagały
„Sochy” tajne komplety nauczania na poziomie szkoły średniej; latem t.r. zdał tzw. „małą
maturę”.
W marcu 1943 r. wszedł w skład oddziału specjalnego BCh pod dowództwem Edwarda
Kaziora „Lota”. Brał udział w wielu akcjach sabotażowo – dywersyjnych i karno – represyjnych.
Zwalczał konfidentów i pospolitych bandytów. Cieszył się uznaniem kolegów i przełożonych.
Działał w oddziale w rejonie Kidowa, Pilicy, Wolbromia i Żarnowca. Między innymi: ubezpieczał
w marcu 1943 likwidację konfidenta Antoniego Popczyka na Sławniowie, wziął udział w akcji
karnej przeciwko kontrolerowi mleka na Kleszczowie Jachimowskiemu, 13 IV 1943 w spaleniu
składu drewna w Udorzu przeznaczonego na wywóz do III Rzeszy, 2 XII 1943 w likwidacji
konfidenta Stanisława Kleszcza na Sławniowie. 13 V 1944 uczestniczył w akcji konfiskaty skór
ze spółdzielni „Opatrzność” w Wolbromiu, gdzie wykazując się osobistą odwagą, zapobiegł
rozbiciu oddziału przez żandarmerię okupanta. 2 XII 1943 ok. g. 5.00 do domu jego w Wierzbicy
przybyli funkcjonariusze Kripo z zamiarem aresztowania. Zdołał wówczas uniknąć zatrzymania,
ukrywając się na strychu gdzie czekał na wroga z bronią gotową do strzału. Okupanci
aresztowali wówczas 6 członków BCh z Wierzbicy, w tym przewodniczącego konspiracyjnego
ruchu ludowego w obwodzie olkuskim Józefa Kotnisa „Pazura”.
W
1944
r.
został
przekazany
do
AK,
nadal
jednak
pozostając
związany
z oddziałem „Lota. W połowie 1944 r. ukończył kurs szkoły podchorążych rezerwy piechoty
prowadzony przez kpt. Kazimierza Tomczaka „Lubicza”. Rozkazem dziennym nr 14 dowódcy
106. dywizji piechoty mjr Bolesława Nieczui – Ostrowskiego ps. „Bolko” – „1000” został
awansowany do stopnia kaprala podchorążego ze starszeństwem z dniem 15 VIII 1944. Objął
funkcję zastępcy dowódcy plutonu (w rejonie Kidowa) w 2. kompanii I. batalionu 116. pp AK.
Brał udział w szkoleniu żołnierzy 2. kompanii AK, prowadząc naukę o broni i musztrę.
W maju 1944 r. wszedł w skład powiatowego kierownictwa Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”.
3
Zginął 22 X 1944 w Brzezinach niedaleko Żarnowca w dowodzonej przez Edwarda
Kaziora akcji rozbrajania Niemców i Gruzinów dozorujących budowę okopów. Akcja została
przeprowadzona wspólnie z grupą Armii Ludowej „Jura”. Po nieprzewidzianym ostrzale ze
strony wroga, Jan Brożek wraz z Edwardem Kaziorem udali się do wsi celem oceny sytuacji.
W ponownej strzelaninie Jan Brożek został ranny w brzuch i w nogę poniżej kolana. Po dłuższej
chwili, nie chcąc wpaść żywym w ręce wroga, zniszczył posiadane przy sobie notatki
konspiracyjne, odbezpieczył granat i rozerwał się nim. Następnego dnia okupanci nakazali
pochowanie jego ciała na pobliskich polach wsi Brzeziny.
Po jego śmierci dowódca I batalionu 116. pp AK kpt. Józef Bolesław Buczyński „Białoń”
w meldunku do dowódcy 106. dywizji piechoty mjr Bolesława Nieczui – Ostrowskiego „Bolka” „1000” pisał „melduję, że pchor. Grom był bardzo dobrym żołnierzem i przez śmierć jego tracimy
jednego z b. dobrych i doskonale zapowiadających się żołnierzy”. Ponieważ okoliczności śmierci
„Groma” budziły wątpliwości dowódca 106. dywizji piechoty nakazał wszczęcie w tej sprawie
dochodzenia wyjaśniającego. Ustalenia nie wykazały jednak zaniedbań ze strony biorących
udział w akcji.
Ciało Jana Brożka potajemnie ekshumowano i pochowano w trakcie pogrzebu
w nocy 18 XI 1944 z honorami wojskowymi na cmentarzu parafialnym przy kościele św.
Mikołaja w Kidowie.
Rodziny nie założył.
Miał rodzeństwo: brata Stefana (1920-2008, ps. „Hubert”, komendanta Obwodu
olkuskiego BCh, adiutanta 116. pułku piechoty 106. dywizji piechoty AK),
oraz siostry,
członkinie Ludowego Związku Kobiet Annę po zawarciu małżeństwa Grabowską (1922 – 1951,
przewodniczącą LZK w Wierzbicy, ), Zofię po zawarciu małżeństwa Szota (1926-2010), Julię
(ur. 1929).
BIBLIOGRAFIA:
Archiwum Parafii Kidów: akta urodzenia, 1924 r., nr 53; akta zgonu, 1945 r., nr 46.
AZHRL: R-VI-BCh/473 Adamczyk W., Brożek S., Dowódcy BCh i działacze ruchu ludowego; R-III-15/39,
Akta Komendy Obwodu BCh Olkusz, sprawozdanie b. Komendy Obwodu 15 BCh Olkusz; R-III-15/101, Szwej
W., Opis akcji przeprowadzonej przez OS BCh w paźdz. 1944 roku ; tamże, Brożek S., Śmierć podchorążego
„Groma” ; R-III-15/104, Wałek S., Akcja OS w Brzezinach i śmierć podchorążego „Groma
IPN Warszawa: BU 1558/280, Rozkazy dzienne dowódcy 106. DP AK, k. 30, rozkaz dzienny „Bolka” nr 14,
19 VIII 44; k. 60, rozkaz dzienny „Bolka” nr 29, 21 IX 1944.
4
Brożek C., Edward Kazior, [w]: Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Słownik biograficzny. T. IV,
Kraków – Warszawa – Wrocław 2010; Brożek C, Jan Brożek, [w]: MSBUDN, t. 11; Brożek S., [Materiał
konkursowy - Wspomnienia], [w]: Pamiętniki nowego pokolenia chłopów polskich t.VI, Warszawa 1999,
s. 280 – 281; Gmitruk J., Matusak P., Nowak J., Kalendarium działalności bojowej Batalionów Chłopskich
1940 – 1945, Warszawa 1983, s. 80, 590; Jagiełło S., Kryptonim <<Telegraf>>. Z dziejów Batalionów
Chłopskich na Kielecczyźnie, Warszawa 1979, s.269, 278; Jekiełek W. Bataliony Chłopskie w Małopolsce i na
Śląsku, Warszawa 1987, s. 263; Księga poległych i pomordowanych żołnierzy Batalionów Chłopskich 1940 1945, Warszawa 1995 [wg indeksu, tutaj błędna data urodzenia]; Nieczuja – Ostrowski B.M., Inspektorat
AK „Maria” w walce T. II, cz. I, s. 171; Piwowarski S, Kartki z dziejów okupacji i podziemia, w: Żarnowiec
szkice z dziejów, Kraków 1998, s. 111 (tutaj podany błędnie jako łącznik placówki ZWZ Żarnowiec), s.123
; Straty w ludności cywilnej ziemi olkuskiej 1939 – 1945, oprac. Ząbczyński S. w : Kantyka J. Na jurajskim
szlaku Katowice 1977; Ważniewski W., Walki partyzanckie nad Nidą, Warszawa 1969, s. 218, 353;
Brożek C, Edward Kazior „Lot”, Gazeta Wyborcza nr 105 z 2005 r., dodatek krakowski, s. 7; Brożek C.,
pchor. Jan Brożek „Grom” – w sześćdziesiątą rocznicę śmierci, Echo Żarnowca, październik 2004 r.
Zbiory prywatne Cezarego Brożka:
Wyciąg z arkusza spisu dzieci Szkoły Podstawowej w Wierzbicy roczników 1918 – 1931; Adamczyk W.,
Brożek S., Notki biograficzne poległych w latach 1939 – 1945 dowódców
i organizatorów BCh
i „Roch”(maszynopis); Szwej W, Saga rodu Szwejów, b.d.; Rozkazy i meldunki 116. pp AK: rozkaz dzienny
„Teofila” nr 11, 5 X 44; „Winiarnia” do „Domu”, [meldunek], 1 XI 44. Rozkazy i meldunki I batalionu 116.
pp AK: Rozkaz dzienny „Białonia” nr 1, 24 VIII 44; Rozkaz dzienny „Białonia” nr 3, 8 X 44; Rozkaz dzienny
„Białonia” nr 9, 12 XI 44; Rozkaz dzienny „Białonia” nr 10, 19 XI 44; „I Winiarnia” do „Domu”, [Meldunek
w sprawie śmierci pchor. „Groma”], 27 XI 44.
Relacje ustne:
Stefan Brożek, Bronisław Grabowski, Marian Obara.
2. ppor. rez. Piotr Cień „Ciechanowski” (1893 – 1944) – działacz Polskiej Organizacji
Wojskowej, żołnierz Armii Krajowej, podinspektor Wojskowej Służby Ochrony
Powstania w podobwodzie Wolbrom.
Urodzony w Wierzbicy 12 V 1893, syn Franciszka i Marianny z Gumułków.
W okresie I wojny światowej należał do POW. Działał pod ps. „Jeleń”. W l. 1917-1918 pełnił
funkcję komendanta komórki POW w Wierzbicy. 31 X 1918 dowodził rozbrojeniem posterunku
policji austriackiej w miejscowości Kidów. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Był
jednym z założycieli Ochotniczej Straży Pożarnej (wówczas: Straży Ogniowej Ochotniczej)
w Wierzbicy. W okresie 20-lecia międzywojennego wykonywał zawód krawca. Okresowo
5
mieszkał w Krakowie oraz w Pilicy. Służył w formacji ratunkowej PCK w Krakowie. Jesienią
1939 r. – po wybuchu wojny – powrócił wraz z rodziną do Wierzbicy.
W 1940 r. wstąpił do Związku Walki Zbrojnej. Przyjął pseudonim „Ciechanowski”. Od
czerwca do grudnia 1943 r. pełnił funkcję zastępcy komendanta placówki AK w Pilicy Jana Pałki
„Okszy”. Następnie pozostawał w dyspozycji komendy podobwodu AK Żarnowiec. Rozkazem
dziennym komendanta obwodu AK Olkusz nr 12 Leonarda Mleczko – Nowowiejskiego
„Imielskiego” - „Olgierda” został z dniem 1 IV 1944 mianowany podinspektorem Wojskowej
Służby Ochrony Powstania (WSOP) w podobwodzie Wolbrom. Do jego obowiązków należało
przygotowanie formacji do ochrony tyłów w czasie powstania powszechnego.
Zginął rozstrzelany przez Niemców dnia 7 VIII 1944 podczas pacyfikacji wsi Poręba
Dzierżna niedaleko Wolbromia. Powodem przeprowadzonej wówczas pacyfikacji było
ostrzelanie w Porębie Dzierżnej przez oddział AL Tadeusza Grochala „Białego” samochodu
hitlerowskiego z obsługą budowy okopów, podczas którego zginął jeden z Niemców. Piotr Cień
znalazł się w grupie rozstrzelanych na skutek faktu, iż w chwili pacyfikacji przejeżdżał przez
Porębę Dzierżną wracając rowerem z odprawy AK z miejscowości Wolbrom.
Przed 1931 r. Odznaczony Krzyżem Waleczności Armii gen. Bułak-Bałachowicza.
W latach 30-tych Odznaczony Krzyżem Niepodległości.
Jego nazwisko znajduje się na tablicy pamięci pacyfikacji wsi Poręba Dzierżna wmurowanej
w budynku remizy OSP w w.w miejscowości.
Był żonaty z Leontyną z d. Toborowicz. Z małżeństwa tego urodziło się dwóch synów: Tadeusz
(1923-2006, żołnierz AK ps. „Ostrowski”, dowódca plutonu 2. Kompanii I batalionu 116. pp AK)
i Włodzimierza (żołnierz AK ps. „Temir”).
BIBLIOGRAFIA:
Archiwum Parafii Kidów: akta urodzenia, 1893 r., nr 32.
S. Czerpak, T. Wroński, Upamiętnione miejsca walk i męczeństwa w Krakowie i województwie krakowskim
1939 – 1945, Kraków 1972; Straty w ludności cywilnej ziemi olkuskiej 1939 – 1945, s. 193. oprac.
Ząbczyński S. [w] : Kantyka J. Na jurajskim szlaku Katowice 1977.
Pałka T, Wierzby płaczące. Wspomnienia z lat 1938-1946; Pałka J, biogram własny. Kolekcja zbiorów
Ochotniczej Straży Pożarnej w Wierzbicy: członkowie czynni 1918-1954, Księga protokołów zebrań
6
walnych OSP w Wierzbicy 1928-1939. Rozkazy dzienne komendanta obwodu AK Olkusz: rozkaz dzienny
„Olgierda” nr 13, 6.IV.44.
Zbiory prywatne Jarosława Cienia:
Meldunek „Żelcia do Ciechanowskiego”, 6.5.44; Zaświadczenie o nadaniu Krzyża Waleczności, 5.09.1930;
Legitymacja Krzyża Niepodległości.
Relacje ustne: Stefan Brożek.
3. Jakub Grabowski „Kubuś”
(1895-1944) – działacz konspiracyjnego Stronnictwa
Ludowego.
Urodzony w Wierzbicy 21 VII 1895, syn Piotra i Katarzyny z Kornobisów.
W 20-leciu międzywojennym działał w OSP w Wierzbicy. Uczestniczył w licznych zawodach
strażackich oraz był członkiem komisji rewizyjnej.
W 1941 r. wstąpił Związku Walki Zbrojnej, następnie do konspiracyjnego Stronnictwa
Ludowego. Przyjął pseudonim „Kubuś”.
Został aresztowany prawdopodobnie 2 VII 1943 jako podejrzany o kolportaż prasy
podziemnej. Osadzono go w obozie koncentracyjnym Neuengamme w Hamburgu w III Rzeszy.
Zginął 21 lutego 1944 r. podczas bombardowania przez Aliantów KL Drütte w Salzgitter (jednej
z filii obozu Neueggamme), gdzie pracował jako robotnik w przemyśle hutniczym na rzecz
koncernu Hermann-Göring-Werke.
Był żonaty z Marianną Grabowską.
BIBLIOGRAFIA:
Księga poległych i pomordowanych żołnierzy Batalionów Chłopskich 1940 - 1945, Warszawa 1995 [wg
indeksu]; [tutaj błędnie podano, iż zginął w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu]; Straty w ludności
cywilnej ziemi olkuskiej 1939 – 1945, oprac. Ząbczyński S. [w]: Kantyka J. Na jurajskim szlaku, Katowice
1977 [tutaj błędnie podano, iż zginął w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu].
7
Adamczyk W., Brożek S., Notki biograficzne poległych w latach 1939 – 1940 dowódców i organizatorów
BCh i „Roch”(maszynopis) [tutaj błędnie podano, iż zginął w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu].
Kolekcja zbiorów Ochotniczej Straży Pożarnej w Wierzbicy: członkowie czynni 1918-1954.
Relacje ustne:
Zdzisław Brożek, Zofia Grabowska.
Internet:
http://www.polskienekropolie.de/doku.php?id=pl:salzgitterkzdruette (wejście dnia 22 kwietnia 2014 r.)
http://www.kz-gedenkstaette-neuengamme.de (wejście dnia 22 kwietnia 2014 r.)
www.straty.pl (wejście dnia 22 kwietnia 2014 r.)
4. Jan Gumułka (1909-1941) – żołnierz kampanii polskiej 1939 r.
Urodzony w Wierzbicy 8 II 190 , syn Mikołaja i Agnieszki z Pustułków.
Wziął udział w kampanii polskiej 1939 r. jako strzelec 16. pułku piechoty. Dostał się do
niewoli niemieckiej. Przebywał w Stalagu XVII-A w Kaisersteinbruch w Austrii. Dnia 8 sierpnia
1940 r. został przekazany został do Stalagu V-B w Vilingen.
Zginął w nieznanych bliżej okolicznościach w obozie jenieckim w 1941 r.
Zawarł związek małżeński z Antoniną Pałka. Ze związku tego urodził się syn Henryk.
BIBLIOGRAFIA:
Archiwum parafii Kidów: akta urodzenia, 1909 r., nr 10.
Relacje ustne:
Henryk Gumułka, Marian Gumułka, Marian Obara.
Internet:
www.straty.pl (wejście dnia 22 kwietnia 2014 r.)
5. Stanisław Gumułka (1918 – 1943) - robotnik przymusowy w III Rzeszy.
Urodzony 2 V 1918 w Wierzbicy; syn Mikołaja i Agnieszki z Pustułków.
Ukończył szkołę powszechną w Wierzbicy.
8
Przed 1943 r. wyjechał na roboty przymusowe do III Rzeszy. Pracował w gospodarstwie
rolnym w rejonie Kętrzyna.
Zmarł z wycieńczenia i chorób na robotach przymusowych 1 V 1943.
Rodziny nie założył
BIBLIOGRAFIA:
Zbiory prywatne Mariana Gumułki:
korespondencja ws. śmierci Stanisława Gumułki; Dokumenty
z pobytu Stanisława Gumułki na robotach przymusowych.
Relacje ustne: Marian Obara, Marian Gumułka.
6. ppor. BCh Edward Kazior „Lot” (1918 – 1945) – dowódca oddziału specjalnego
Batalionów Chłopskich/Ludowej Straży Bezpieczeństwa, dowódca antykomunistycznego
oddziału zbrojnego
Urodzony 18 II 1918 w Wierzbicy, syn Ludwika i Marianny z Kotnisów. Rodzice jego
uprawiali kilkuhektarowe gospodarstwo rolne. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Wierzbicy
i w Kromołowie. Następnie ukończył szkołę rolniczą w Trzyciążu. Działał społecznie, od 1938
pełnił funkcję prezesa koła Związku Młodzieży Wiejskiej „Siew” w Wierzbicy.
W 1940 r. wstąpił do ZWZ. Był łącznikiem oraz kolporterem podziemnej prasy. W 1941 r.
został członkiem SL, następnie przeszedł do BCh. W marcu 1943 r. został mianowany dowódcą
oddziału specjalnego BCh. W przeciągu okupacji przez oddział ten przewinęło się ok. 30
żołnierzy, jego trzon stanowili członkowie BCh z Wierzbicy i okolic.. Oddział ten pozostawał
w bezpośredniej dyspozycji Komendy Obwodu BCh. Występując pod dowództwem Kaziora lub
na jego rozkaz, przeprowadził kilkadziesiąt akcji o różnym charakterze. Obok działań
sabotażowych
zajmował się
także wykonywaniem
wyroków podziemnego
wymiaru
sprawiedliwości oraz ściganiem bandytyzmu. Oddział Kaziora podczas okupacji zlikwidował
ponad dwudziestu konfidentów gestapo, policjantów granatowych i bandytów. 20 IV 1943
wykonał w Pilicy wyrok na konfidencie Aleksandrze Lataczu, 2 V 1943 w Wierbce na
konfidencie Aleksandrze Kościeniu, 2 XII 1943 w Sławniowie na konfidencie Stanisławie
Kleszczu. Niektóre akcje wykonywał w miejscach publicznych, np. 29 VIII 1943 na rynku w Pilicy
likwidację - przy ostrzale policji granatowej - konfidenta Stanisława Pasierba oraz 4 IX 1943
likwidację na rynku w Wolbromiu podczas targu Wincentego Marchaja, szefa tamtejszej siatki
9
konfidentów. 7 XII 1943 zlikwidował k. młyna we wsi Kleszczowa konfidenta Józefa Pasierba
odpowiedzialnego za aresztowanie pięciu członków SL i BCh z Wierzbicy. W działalności
sabotażowej i likwidacyjnej Kazior współpracował z oddziałami BCh Kazimierza Chyckiego
„Górki” i Stanisława Karolczyka „Herkulesa”, a także z szefem dywersji w Podobwodzie
Żarnowiec AK plut. pchor. Bolesławem Gwiazdą „Orionem”.
Jako dowódca oddziału Kazior zyskał duże uznanie podwładnych. Żołnierze śpiewali
i układali o nim piosenki. W drugiej połowie 1943 oddział Kaziora został wyłączony ze scalenia
i przemianowany na oddział Ludowej Straży Bezpieczeństwa. Odtąd podlegał bezpośrednio
komendantowi LSB w Obwodzie Olkusz Stanisławowi Sewerynowi „Korbie”. Wiosną 1944 wraz
z kilkoma żołnierzami Kazior na krótko wszedł w skład oddziału partyzanckiego AK-BCh kpt.
rez. Zygmunta Niebrzydowskiego „Henryka”. W czerwcu objął funkcję szefa łączności
w Komendzie Obwodu Olkusz BCh. W lipcu tr. oddział Kaziora skonfiskował skóry ze spółdzielni
szewskiej „Opatrzność” w Wolbromiu. Akcję przeprowadzono bez porozumienia z KWP,
a ponieważ spółdzielnia współpracowała z AK szef PDR Stanisław Mach „Tarnawa” wszczął w tej
sprawie postępowanie wyjaśniające. Ustalono, że Kazior działał za zgodą komendanta
obwodowego LSB, przy czym oboje nie wiedzieli o współpracy spółdzielni z AK. 11 VII 1944
oddział Kaziora ubezpieczał w rejonie wsi Udórz odwrót żołnierzy z batalionu „Parasol” po
przeprowadzonym w Krakowie nieudanym zamachu na szefa SS i Policji w GG Wilhelma
Koppego. W sierpniu 1944 Kazior bezskutecznie interweniował u Tadeusza Grochala „Białego”,
dowódcy oddziału AL, w sprawie zamordowania przez jego podwładnych zastępcy powiatowego
komendanta PKB w Olkuskiem Stefana Milejskiego „Gruszki”. 22 X 1944 oddział Kaziora
wspólnie z grupą AL NN ps. „Jur” przeprowadził akcję rozbrajania Niemców i Gruzinów z
Ostlegionu w Brzezinach k. Żarnowca. W akcji zginął jeden z najbliższych przyjaciół Kaziora kpr.
pchor. → Jan Brożek „Grom”. Pod koniec okupacji Kazior popadł w konflikt z żandarmerią AK.
Zarzucano mu brak dyscypliny i nieprzestrzeganie zasad konspiracji. Pozostawał również w
ostrym sporze personalnym z członkami AK z rodzinnej Wierzbicy. Jedną z ostatnich akcji
oddział Kaziora przeprowadził 7 I 1945 w Pilicy, gdzie wespół z AK i AL zlikwidowano
konfidenta gestapo Franciszka Ogonka. Sam Kazior wziął wówczas udział w „sądzie doraźnym”
nad okolicznymi przestępcami kryminalnymi. W czasie okupacji Kazior blisko współpracował
z rzecznikiem oporu społecznego przy KWP w Obwodzie Olkusz (szefem KWC) Stanisławem
Szwejem „Steckim” oraz z komendantem BCh w Obwodzie Olkusz Stefanem Brożkiem
„Hubertem”.
Po zajęciu Olkuskiego przez Armię Czerwoną Edward Kazior był poszukiwany przez
NKWD i UB. Ukrywał się wraz z członkami swego oddziału w północnej i środkowej części pow.
Olkusz. Pod koniec marca 1945 rozpoczął wraz z podległymi mu ludźmi działalność zbrojną.
10
Ostatecznym impulsem do tej decyzji mogło być aresztowanie 26 III 1945 przez UB w Kielcach b.
komendanta Obwodu Olkusz BCh Stefana Brożka „Huberta”. Działał na terenie gmin Kidów,
Pilica, Żarnowiec i Wolbrom, przeprowadzając kilkanaście akcji sabotażowych i karnych
wymierzonych przeciwko funkcjonariuszom i współpracownikom władzy komunistycznej.
W kwietniu 1945 podjął współpracę z funkcjonującym na terenie gm. Żarnowiec poakowskim
oddziałem mjr Kazimierza Tomczaka „Lubicza”-„Dęba I”-„15” (byłego szefa sztabu 106. DP AK)
i ppor. Antoniego Janiszewskiego „Jawora”-„Kmicica”-„Romana” (byłego oficera broni
w II batalionie 116. pp 106. DP AK). Oddziały te pozostawały w kontakcie z przebywającym
wówczas w Krakowie b. inspektorem miechowskim i dowódcą 106. DP AK płk Bolesławem
Nieczują-Ostrowskim „Bolkiem”, „Tysiącem” oraz z przebywającym na terenie Zagłębia
Dąbrowskiego byłym dowódcą II batalionu 116. pp 106. DP AK kpt. Władysławem Stepokurą
(Józefem Bednorzem) „Zawiślakiem”, „Dziadkiem”, część akcji wykonując na ich rozkaz.
W niektórych dokumentach PUBP w Olkuszu oddziały Kaziora i Janiszewskiego figurują jako
„organizacja polityczno-wojskowa pod nazwą <<Biała Gwardia>>”. W nocy 31 III 1945 oddział
Edwarda Kaziora zlikwidował w miejscowości Dobra k. Pilicy referenta gminnego UB w
Cianowicach Marcelego Lagę. Tej samej nocy usiłował dokonać likwidacji w Sławniowie
funkcjonariusza PUBP w Olkuszu Jana Franczyka. W nocy z 12 na 13 IV 1945 oddział Kaziora
dokonał konfiskaty drożdży z fabryki w Pilicy. 20 IV 1945 grupa żołnierzy pod dowództwem
Kaziora uprowadził z zamiarem zlikwidowania pięciu członków żydowskich rodzin Berlińskich i
Leichertów, właścicieli młyna w przysiółku Jastrzębie k. Kleszczowej. Mieli oni według
informacji oddziału współpracować z UB. W lesie niedaleko wsi Dobraków zastrzelono Sarę
Berlińską i Dawida Leicherta, pozostałym udało się zbiec. Jednocześnie oddział dokonał
konfiskaty należącego do wymienionych rodzin mienia. Akcja ta wywołała kontrowersje wśród
miejscowej ludności. Wkrótce po jej przeprowadzeniu w ręce MO wpadł członek oddziału
Wojciech Paciej. Celem jego odbicia Kazior planował zaatakować siedzibę PUBP w Olkuszu. 25 IV
1945 około godz. 22.00 oddział Edwarda Kaziora zlikwidował na polach wsi Wola Libertowska
funkcjonariusza MO z posterunku w Żarnowcu Stanisława Stępniaka oraz funkcjonariusza PUBP
w Olkuszu Henryka Kucyperę, powracających z interwencji porządkowej ze wsi Wierzbica. W
czasie akcji zginął również furman Stanisław Lelątko. Ciała zabitych odwiózł do Żarnowca trzeci
z funkcjonariuszy MO, który nie został zlikwidowany. Jednocześnie przekazał on na posterunek
pozostawione przez oddział ostrzeżenie: „Obywatele PPR. Prosimy zaprzestać aresztowania
Polaków. 1/ Zwolnić wszystkich aresztowanych, 2/ Jeżdżenia po terenie, 3/ Rabowania mienia
Polaków, 4/ Strzelania do Polaków, i wiele innych rzeczy. W przeciwnym razie czeka was to, co
spotkało waszych towarzyszy”. Z dopiskiem: „Cześć poległym w służbie. KWP”. 26 IV 1945
oddział „Lota” dokonał na trasie Pilica–Ogrodzieniec konfiskaty pieniędzy (ok. 800 tys. zł)
konwojowanych z wytwórni drożdży. Podczas akcji zginął funkcjonariusz MO Antoni
11
Kaczmarczyk. W kwietniu żołnierze pod dowództwem Kaziora przeprowadzili akcję konfiskaty
skór z garbarni w Wolbromiu. Część skór zamelinowano w zabudowaniach gospodarskich
Kaziora Zostały one następnie zarekwirowane przez funkcjonariuszy UB. W okresie tym Kazior
planował rozbicie posterunku MO w Tczycy.
Noc z 29 na 30 IV 1945 Kazior spędził wraz z członkami swego oddziału Ewaldem
Cupiałem „Ramzesem”, Bogusławem Staśko „Wróblem” i Leopoldem Słaboniem „Poniatowskim”
w szopie należącej do zabudowań gospodarskich Jakuba i Pelagii Wójcików w Jeżówce
k. Wolbromia. Między godz. 6.00 a 10.00 do miejsca tego przybyło kilku funkcjonariuszy
z posterunku MO z Tczycy (wśród nich ustalono jedynie Józefa Bielańskiego) celem
przymusowego ściągnięcia zaległego kontyngentu. Jeden z nich będąc na zewnątrz,
zauważywszy nieznanych mu śpiących żołnierzy, wystrzelił w ich kierunku, zabijając jedną kulą
Kaziora i Ewalda Cupiała. Pozostałym dwóm po krótkim ostrzale udało się zbiec.
Oddział Kaziora po śmierci dowódcy nadal prowadził działalność, którą zakończył
w czerwcu 1945.
Ciało Kaziora początkowo zostało pogrzebane w Jeżowce tuż obok miejsca śmierci. Po
kilku miesiącach je ekshumowano. Pogrzeb Kaziora odbył się 17 XI 1945. Został pochowany na
cmentarzu parafialnym przy kościele św. Mikołaja w Kidowie.
Miał rodzeństwo: brata Stefana (ps. „Tuz”, 1914-1979, żołnierza BCh), siostry Wiesławę i
Teodorę Kazimierę (członkinie LZK, aresztowane w zamian za Kaziora podczas obławy w
Wierzbicy 13 XI 1943. Więźniarki obozów pracy w GG, zbiegłe z niewoli pod koniec 1944), brata
Juliana.
BIBLIOGRAFIA:
Archiwum Parafii Kidów: akta urodzeń, 1918 r., nr 22; akta zmarłych, 1945 r., nr 54. Archiwum Parafii
Pilica: Akta zmarłych w l. 1943–1945. Archiwum Parafii Wolbrom: Akta zmarłych w 1943.
AZHRL: R-III-15/109, S. Brożek, Działalność SL w czasie okupacji w obwodzie Olkusz; R-III-15/265, idem,
Oddział Specjalny BCh „Lota”; idem, Oddział partyzancki BCh „Henryka”; R-III-15/297, idem, Oddział
partyzancki BCh „Sowy”i inne relacje; R-III-15/818, idem, Konspiracyjny ruch ludowy w obwodzie Olkusz;
R-956, K. Chycki, Wspomnienia; R-III-15/262, S. Wałek, Oddziały partyzanckie Batalionów Chłopskich
obwodu 15 – Olkusz; R-III-15-101, W. Szwej, Akcja przeprowadzona przez OS BCh w październiku 1944 r..
IPN Katowice: 010/1797, Akta operacyjne dotyczące W. Szweja.
IPN Kraków: 074/178, Charakterystyka nr 179 bandy terrorystyczno-rabunkowej o zabarwieniu
poakowskim znanej jako banda „Romana”; 110/4360. t. 1–4, Akta sprawy karnej sygn. Sr 59/51 przeciwko
A. Janiszewskiemu i K. Tomczakowi; 07/1990, t. 1–3, Akta kontrolne śledztwa przeciwko
A. Janiszewskiemu i K. Tomczakowi; 07/2352, Akta kontrolne śledztwa przeciwko B. Urbańskiemu;
12
07/1445, Akta kontrolne śledztwa przeciwko W. Wojnarowskiemu; O24/2, t. 3, PUBP Olkusz. Meldunki
sytuacyjne i inne; 0125/206, t. 9, Materiały dotyczące walki politycznej prowadzonej przez organizacje
z bandami terrorystycznymi w pow. Miechów w l. 1945–1948; 009/6383, t. 1, 3, Teczka personalna
i teczka pracy tajnego współpracownika ps. „Zryw”, „Spokojny”; 010/1990, Akta operacyjne dotyczące
M. Gawinka; 010/112, Akta operacyjne dotyczące H. Myszora; 010/1215, Akta operacyjne dotyczące
W. Myszora; 010/595, Akta operacyjne dotyczące R. Lipińskiego; 010/1797, Akta operacyjne dotyczące
W. Szweja; 0159/148, Akta osobowe funkcjonariusza MO Józefa Bielańskiego; 057/943, Akta dotyczące
odszkodowania po śmierci funkcjonariusza UB Marcelego Lagi.
IPN Warszawa: BU, MBP, AK 266, Okręg AK Kielce-Radom - Wojskowy Sąd Specjalny; BU, MBP, AK 287,
Okręg AK Kraków - Inspektorat AK Miechów; BU, MBP AK 377, Okręg AK Kraków - Inspektorat AK
Miechów; BU, MBP, AK 496, Okręg AK Kraków - Inspektorat AK Miechów; BU, MBP, AK 516, Okręg AK
Kraków - Inspektorat AK Miechów.
Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956, red. R. Wnuk, S. Poleszak, A. Jaczyńska,
M. Śladecka, W-wa-Lublin 2007; H. Błażkiewicz, Pilica. Zarys dziejów miejscowości, Kraków 1992; C.
Brożek, Edward Kazior „Lot”, „Gazeta Wyborcza” 2005, nr 105, dodatek krakowski; idem, Jan Brożek [w:]
MSBUDN, t. 11; idem, Organy bezpieczeństwa Polskiego Państwa Podziemnego w południowo-zachodniej
części przedwojennego województwa kieleckiego, „ZHWiN” 2007, nr 26–27, s. 45, 55; S. Brożek, [Materiał
konkursowy – wspomnienia], [w:] Pamiętniki nowego pokolenia chłopów polskich, t. 6, Warszawa 1999, s.
255, 258–263, 272, 285; J. Gmitruk, P. Matusak, J. Nowak, Kalendarium działalności bojowej Batalionów
Chłopskich. 1940-1945, Warszawa 1983; J. Gmitruk, Ku zwycięstwu. Konspiracyjny ruch ludowy na
Kielecczyźnie 1939–1945, Warszawa 2003; Informator o nielegalnych; S. Jagiełło, Kryptonim „Telegraf”.
Z dziejów walk Batalionów Chłopskich na Kielecczyźnie, Warszawa 1979; W. Jekiełek, Bataliony Chłopskie w
Małopolsce i na Śląsku. Kalendarium, Warszawa 1987; J. Kantyka, Na jurajskim szlaku. Z dziejów walk
z okupantem hitlerowskim na ziemi olkuskiej, Katowice 1977; R. Klimczyk, Zarys powojennych dziejów
Żarnowca [w:] Żarnowiec. Szkice z dziejów, Kraków 1998, s. 131; M. Korkuć, Zostańcie wierni tylko Polsce...
Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem (1944–1947), Kraków 2002; Księga poległych i
pomordowanych żołnierzy Batalionów Chłopskich: 1940-1945, Warszawa 1995; R. Kyzioł, Jeżówka. Zarys
dziejów, Olkusz 2006, s. 224–225; Oddali życie w walce o nową Polskę, red. H. Latowska, Warszawa–
Kraków 1987; J. Markiewicz, Szkoły partyzanckiej walki, Warszawa 1979, s. 235; B. M. Nieczuja-Ostrowski,
Rzeczpospolita partyzancka , Warszawa 1991; S. Piwowarski, Karty z dziejów okupacji i podziemia [w:]
Żarnowiec. Szkice z dziejów, Kraków 1998, s. 117, 120; P. Stachiewicz, Akcja „Koppe”, Warszawa 1982;
idem, „Parasol”. Dzieje oddziału do zadań specjalnych Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii
Krajowej, Warszawa 1982.
W. Adamczyk, S Brożek, Dowódcy Batalionów Chłopskich i działacze Ruchu Ludowego polegli w latach
1939–1945. Inspektorat BCh „Chata”, mps; K. Czarnecki, Wspomnienia, mps;
Batalionów Chłopskich z Pilicy. Wspomnienia, Katowice 1990 mps;
13
M. Rysiecki, Partyzanci
Relacje ustne: Z. Brożka (Wierzbica, 29 XII 2003, 1 IV 2005), S. Brożka (Bielsko-Biała, 5 VII 2005),
B. Grabowskiego (Wierzbica, 27 VIII 2001), G. Mironowicza (Zawiercie, 13 XI 2004); L. Wyjadłowskiego
(Kraków, 21X 2005).
7. Jan Kotnis „Powój” (1891 – 1944) – przewodniczący konspiracyjnego Stronnictwa
Ludowego w gm. Kidów
Urodzony w Wierzbicy 17 X 1891, syn Wawrzyńca i Marianny z Urysów.
Ukończył Rolniczą Szkołę w Pszczelinie k. Warszawy. W l. 1917-1918 był członkiem Polskiej
Organizacji Wojskowej. Od 1918 r. działał w OSP w Wierzbicy pełniąc liczne funkcje w zarządzie
organizacji. W okresie 20-lecia międzywojennego prowadził kilkuhektarowe gospodarstwo
rolne oraz pracował, udzielając prywatnie usług jako weterynarz.
W 1941 r. wstąpił do konspiracyjnego SL. Objął funkcję przewodniczącego SL w gm. Kidów.
Został aresztowany przez Kripo we własnym domu w Wierzbicy 2 XII 1943 jako podejrzany
o ukrywanie osoby narodowości żydowskiej. Funkcjonariusze okupanta przybyli tego dnia
ok. g. 5.00 do Wierzbicy z zamiarem aresztowania kilku działaczy konspiracji, w tym Zdzisława
Kotnisa - syna Jana Kotnisa. Przybywszy do domu Kotnisów zatrzymano melinującego tam
wówczas żołnierza podziemia pochodzenia żydowskiego Jacka Niebrzydowskiego. Powyższe
było przyczyną aresztowania gospodarza domu Jana Kotnisa oraz jego brata → Józefa Kotnisa.
Oprócz nich Kripo aresztowało także wspomnianego Jacka Niebrzydowskiego oraz Zdzisława
Kotnisa, Władysława Szweja i Wacława Szweja.
Po aresztowaniu
Jan Kotnis
wraz
z
bratem
Józefem
przybywał w więzieniu
w Miechowie, a następnie został umieszczony na liście zakładników przeznaczonych do
stracenia. Został rozstrzelany 26 I 1944 Wolbromiu w grupie 20 osób.
Wiosną 1945 r. ciało jego ekshumowano. Został pochowany 6 IV 1945 na cmentarzu
parafialnym przy kościele św. Mikołaja w Kidowie.
Ulica w Wolbromiu, na której rozstrzelano Jana Kotnisa wraz z bratem Józefem nosi
nazwę 20-stu straconych.
Był żonaty z Marianną z d. Szwej. Ze związku tego urodziło się 6 dzieci: Halina, Zdzisław
(1923-1999, żołnierz BCh, więzień obozów pracy i obozów koncentracyjnych), Jerzy, Ligia,
Weronika, Mirosława.
14
BIBLIOGRAFIA:
Archiwum Parafii Kidów: akta urodzenia, 1891 r., nr 108; akta zgonu:, 1945, nr 24.
AZHRL: R-VI-BCh-473, Adamczyk W., Brożek S., Dowódcy BCh i działacze ruchu ludowego; R-III-15/109,
Brożek S., Konspiracyjny ruch ludowy w obwodzie olkuskim
Brożek S., [Materiał konkursowy – wspomnienia], [w:] Pamiętniki nowego pokolenia chłopów polskich, t. 6,
Warszawa 1999; S. Czerpak, T. Wroński, Upamiętnione miejsca walk i męczeństwa w Krakowie
i województwie krakowskim 1939 – 1945, Kraków 1972; Jagiełło S., Kryptonim <<Telegraf>>. Z dziejów
Batalionów Chłopskich na Kielecczyźnie, s. 280, Warszawa 1979; Księga poległych i pomordowanych
żołnierzy Batalionów Chłopskich 1940-1945, Warszawa 1995, [wg indeksu]; Straty w ludności cywilnej
ziemi olkuskiej 1939 – 1945, s. 187, 194, oprac. Ząbczyński S., [w]: Kantyka J. Na jurajskim szlaku, Katowice
1977.
Kolekcja zbiorów Ochotniczej Straży Pożarnej w Wierzbicy: członkowie czynni 1918-1954, Księga
protokołów zebrań walnych OSP w Wierzbicy 1928-1939. W. Adamczyk, S Brożek, Dowódcy Batalionów
Chłopskich i działacze Ruchu Ludowego polegli w latach 1939–1945. Inspektorat BCh „Chata.
8. Józef Kotnis „Pazur” (1885-1944) – poseł na sejm kadencji 1919 – 1922, działacz
społeczny, przewodniczący konspiracyjnego Stronnictwa Ludowego w pow. olkuskim.
Urodzony 6 marca 1885 r. we wsi Wierzbica, syn Wawrzyńca (1856 – 1931) i Marianny
z d. Urys (1862 – 1919). Rodzice jego uprawiali gospodarstwo rolne.
Ukończył 7-klasową Szkołę Handlową w Kielcach (obecnie Liceum Ogólnokształcące im.
S. Żeromskiego). Należał do tajnych związków młodzieżowych. W 1905 r. był jednym
z przywódców protestu kieleckiej młodzieży szkolnej, domagającej się wprowadzenia nauki
w języku polskim. Aby zdobyć świadectwo dojrzałości, próbował dostać się do szkoły średniej
w Kijowie, Petersburgu i Odessie. Wydany jednak tzw. „wilczy bilet” uniemożliwił mu
kontynuowanie nauki na terenie zaboru rosyjskiego. Powrócił do Wierzbicy, gdzie prowadził
konspiracyjną działalność oświatową. Po nielegalnym przedostaniu się do Krakowa, próbował
podjąć kształcenie w zakresie medycyny, wkrótce jednak zrezygnował z dalszej nauki w tym
kierunku. W 1916 r. wspólnie ze Stanisławem Banasiem założył w Wierzbicy pierwszą pod
zaborami polską szkołę. 14 XII 1917 został wybrany jako reprezentant gminy Pilica członkiem
utworzonego przez austriackiego okupanta Sejmiku Powiatowego w Olkuszu (wybrany z tzw.
kurii wiejskiej), dnia 19 I 1918 został członkiem Wydziału Powiatowego w Olkuszu. Zasiadał
także w Radzie Gminnej w Kidowie.
15
W l. 1916-1917 był współtwórcą w Wierzbicy komórki Polskiej Organizacji Wojskowej
oraz założycielem Ochotniczej Straży Pożarnej.. Komórka POW prowadziła ćwiczenia i działała
pod „przykrywką” straży.
W okresie I wojny światowej nawiązał kontakt z ruchem ludowym. 24 V 1917 na
spotkaniu w Olkuszu z Juliuszem Poniatowskim, wysłannikiem kierownictwa POW i jednym
z założycieli PSL „Wyzwolenie”, zdecydował się prowadzić pracę ludową po dostarczeniu mu
wszystkich wydawnictw ludowych oraz statutu PSL.
W wyborach 26 I 1919 został wybrany posłem na sejm II RP z okręgu powiatów
olkuskiego i miechowskiego z ramienia PSL „Wyzwolenie”. W ławach poselskich zasiadał do
końca kadencji 1919-1922. Pracował w komisjach demobilizacyjnej, komunikacyjnej, skarbowobudżetowej i wodnej. W 1920 r. jako przedstawiciel PSL „Wyzwolenie” wziął udział w Wilnie
w zjeździe Polskiego Związku Ludowego „Odrodzenie”. W okresie od 11 III 1923 do 16 III 1925
był członkiem Zarządu Głównego PSL „Wyzwolenie”. Po przewrocie majowym w 1926 r. wycofał
się z czynnego życia politycznego na szczeblu krajowym.
W II RP rozwijał działalność społeczno – spółdzielczą i samorządową. Działał
w Zarządzie Centralnym Towarzystwa Organizacji i Kółek Rolniczych, był prezesem Kółka
Rolniczego w Olkuszu. Zorganizował Kasę Stefczyka w Kroczycach. Należał do współzałożycieli
Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Pilicy, gdzie był przewodniczącym Rady Nadzorczej.
Pracował w pożarnictwie: od 1925 r. był członkiem, a od 1927 r. przewodniczącym Komisji
Rewizyjnej Okręgowego Związku Straży Pożarnych w Olkuszu. W 1932 r. został wybrany
dożywotnim prezesem OSP w Wierzbicy. Współpracował z lokalnym Kołem Gospodyń Wiejskich
oraz ze stowarzyszeniami młodzieżowymi. Wspierał stowarzyszenie spożywców. Propagował
inicjatywy w zakresie rozwoju rolnictwa oraz tkactwa ludowego.
W 1927 r. ukończył Wyższą Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie. Pracował jako
nauczyciel w Męskiej Szkole Rolniczej w Rożnicy (pow. jędrzejowski), gdzie przez pewien czas
pełnił funkcję dyrektora. Z uwagi na konflikt z władzami administracyjnymi, został zmuszony do
ustąpienia z zajmowanego stanowiska.
Był inicjatorem oraz faktycznie nadzorował budowę szkoły podstawowej w Wierzbicy,
którą ukończono w połowie l. 30-tych r. W l. 1928-1939 był członkiem Dozoru Szkolnego w
Kidowie.
Wiosną 1941 r. wstąpił do konspiracyjnego Stronnictwa Ludowego. Występował pod
pseudonimem „Pazur”. Przysięgę złożył w Chlinie przed przewodniczącym Okręgowego
Kierownictwa Ruchu Ludowego w Kielcach Czesławem Ponieckim „Szczepanem”. W kwietniu
1941 r. został przewodniczącym SL w powiecie olkuskim. Blisko współpracował z Komendą
16
Obwodu BCh Olkusz. Działał także w strukturach olkuskiej Powiatowej Delegatury Rządu, gdzie
pełnił funkcję kierownika referatu rolnictwa.
Został aresztowany przez Kripo we własnym domu w Wierzbicy 2 XII 1943 jako
podejrzany o ukrywanie osoby narodowości żydowskiej. Funkcjonariusze okupanta przybyli
tego dnia ok. g. 5.00 do Wierzbicy z zamiarem aresztowania kilku działaczy konspiracji, w tym
Zdzisława Kotnisa
melinującego
- bratanka Józefa Kotnisa. Przybywszy do domu Kotnisów zatrzymano
tam
wówczas
żołnierza
podziemia
pochodzenia
żydowskiego
Jacka
Niebrzydowskiego. Powyższe było przyczyną aresztowania gospodarza domu → Jana Kotnisa
oraz jego brata Józefa Kotnisa. Oprócz nich Kripo aresztowało także Jacka Niebrzydowskiego,
Zdzisława Kotnisa, Władysława Szweja oraz Wacława Szweja.
Po aresztowaniu Józef Kotnis wraz z bratem Janem przybywał w więzieniu
w Miechowie, następnie został umieszczony na liście zakładników przeznaczonych do stracenia.
Został rozstrzelany 26 I 1944 r. w Wolbromiu wśród grupy 20 osób.
Wiosną 1945 r. ciało jego ekshumowano. Został pochowany 6 IV 1945 na cmentarzu
parafialnym przy kościele św. Mikołaja w Kidowie.
Ulicy w Wolbromiu, gdzie rozstrzelano Józefa Kotnisa wraz zakładnikami nadano nazwę
„20 – stu Straconych”.
W 1957 r. Szkole Podstawowej w Wierzbicy nadano imię Józefa Kotnisa.
Miał rodzeństwo: brata Jana (1891 – 1944, rolnika, przew. konspiracyjnego SL w gm.
Kidów) oraz siostry: Mariannę (1897 – 1954), Wiktorię (1903 – 1987, nauczycielkę,
przewodniczącą LZK w Okręgu Kielce), Antoninę (1900 – 1921).
BIBLIOGRAFIA:
Archiwum Parafii Kidów: akta urodzenia, 1885 r., nr 27; akta zgonu: 1945, nr 23.
AZHRL: R-VI-BCh-473, Adamczyk W., Brożek S., Dowódcy BCh i działacze ruchu ludowego; R-III-15/109,
Brożek S., Konspiracyjny ruch ludowy w obwodzie olkuskim; R-III-15/297, Brożek S., Życiorys J. Kotnisa;
R-III-15/467, Wałek S., Wspomnienia;
Raporty Polskiej Organizacji Wojskowej. Okręg Kielecki i Radomski 1915-1918, oprac. J.Z Pająk, P. Wzorek,
Kielce 2006, s. 168;
17
Brożek C., Józef Kotnis, [w:] MSBUDN 1939-1956, t. 11, Kraków 2005, s. 70-72; Brożek S., [Materiał
konkursowy – wspomnienia], [w:] Pamiętniki nowego pokolenia chłopów polskich, t. 6, Warszawa 1999, s.
241, 255-256; S. Czerpak, T. Wroński, Upamiętnione miejsca walk i męczeństwa w Krakowie i województwie
krakowskim 1939 – 1945, Kraków 1972; Giza S., Władze naczelne stronnictw ludowych, Roczniki Dziejów
Ruchu Ludowego nr 7, 1965; Gmitruk J., Konspiracyjny ruch ludowy na Kielecczyźnie, Warszawa 1980,
s.320, 327 [błąd co do daty objęcia funkcji przew. SL „Roch” w pow. olkuskim] ; Hammerling Z., PSL
Wyzwolenie w parlamentach II Rzeczypospolitej 1919-1931, Warszawa 1990, [wg indeksu]; Jagiełło S.,
Kryptonim <<Telegraf>>. Z dziejów Batalionów Chłopskich na Kielecczyźnie, s. 280, Warszawa 1979;
Kantyka J. Na jurajskim szlaku, Katowice 1977, s. 31, 48-49; Księga poległych i pomordowanych żołnierzy
Batalionów Chłopskich 1940-1945, Warszawa 1995, [wg indeksu] [błędna data urodzenia]; P. Majewski,
Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny, t. 3., Warszawa 2005, s.
191;. Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, t. II, Warszawa 1967, s.101; T. Rzepecki,
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 1919 roku, s. 168-169, 273, 285; Słownik biograficzny działaczy ruchu
ludowego, Warszawa 1989, s. 198-199; Słownik biograficzny żołnierzy Batalionów Chłopskich, t. V, oprac.
M. Wojtas, Lublin 2009, s. 350 [tutaj pod błędnym pseudonimem „Kolba”]; Straty w ludności cywilnej ziemi
olkuskiej 1939 – 1945, s. 187, 194, oprac. Ząbczyński S., [w]: Kantyka J. Na jurajskim szlaku, Katowice 1977;
Ząbczyński S., Pamięci Józefa Kotnisa, „Wieści” nr 39, 1957.
Kolekcja zbiorów Ochotniczej Straży Pożarnej w Wierzbicy: Członkowie czynni 1918-1954,
Księga protokołów zebrań walnych OSP w Wierzbicy 1928-1939, 1945; Protokoły posiedzeń zarządu
1928 – 1937. W. Adamczyk, S Brożek, Dowódcy Batalionów Chłopskich i działacze Ruchu Ludowego polegli
w latach 1939–1945. Inspektorat BCh „Chata”, mps; Relacja pisemna Weroniki Kotnis z 1967 r.; List
Wiktora Kordowicza z 1966 r.
Relacje ustne:
Informacje udzielone przez: Stefana Brożka, Zdzisława Brożka, Zbigniewa Kotnisa, Helenę Szota,
Bronisława Grabowskiego.
Internet:
http://www.jura-pilica.com/?jozef-kotnis,336 (wejście dnia 22 kwietnia 2014 r.)
9. Władysław Kotnis (1899-1943) – działacz konspiracyjnego Stronnictwa Ludowego.
Urodzony 15 VI 1899 w Wierzbicy, syn Jana i Marianny z Szotów.
Prowadził kilkuhektarowe gospodarstwo rolne. W l. 1919-1920 odbywał służbę wojskową.
Do 1929 r. należał do Ochotniczej Straży Pożarnej.
18
W 1942 r. wstąpił do konspiracyjnego SL. Należał do tzw. trójki gromadzonej SL
w Wierzbicy.
Zginął 19 III 1943 zastrzelony podczas rewizji we własnym domu przez zastępcę szefa
Jadgkommando z Miechowa policjanta granatowego volksdeutscha Kazimierza Novaka jako
podejrzany o współpracę (przechowywanie garbowanych skór) z osobami narodowości
żydowskiej.
Pogrzeb jego odbył się 6 IV 1943. Został pochowany na cmentarzu parafialnym przy
kościele św. Mikołaja w Kidowie.
Był żonaty z Balbiną z d. Kazior. Mieli dwoje dzieci.
BIBLIOGRAFIA:
Archiwum Parafii Kidów: akta urodzenia, 1899 r. nr 59; akta zgonu, 1943 r. nr 18.
Księga poległych i pomordowanych żołnierzy Batalionów Chłopskich 1940-1945, Warszawa 1995, [wg
indeksu]; Straty w ludności cywilnej ziemi olkuskiej 1939 – 1945, s. 193, oprac. Ząbczyński S., [w]: Kantyka J.
Na jurajskim szlaku, Katowice 1977.
Kolekcja zbiorów Ochotniczej Straży Pożarnej w Wierzbicy: Członkowie czynni 1918-1954. W. Adamczyk,
S Brożek, Dowódcy Batalionów Chłopskich i działacze Ruchu Ludowego polegli w latach 1939–1945.
Inspektorat BCh „Chata”, mps.
Relacje ustne:
Informacje udzielone przez Stefanię Szwej, Stefana Brożka, Aleksandra Kotnisa.
10. Wojciech Mieczysław Pałka (1917-1944) – żołnierz Związku Walki Zbrojnej – Armii
Krajowej.
Urodził się w Wierzbicy 12 XII 1917, syn Wojciecha i Marianny ze Szwejów.
W 1941-1942 r. wstąpił do ZWZ-AK „wciągnięty” przez swego brata Jana Pałkę „Okszę” –
późniejszego komendanta placówki AK w Pilicy. Pełnił funkcję łącznika.
19
Został postrzelony w Wierzbicy na polach niedaleko własnego domu i aresztowany 10 VI
1944 przez przejeżdżający patrol niemiecki. Zginął w kilka dni po aresztowaniu zamordowany
prawdopodobnie w więzieniu w Miechowie.
BIBLIOGRAFIA:
AZHRL: R-III/39. Sprawozdania kierownika walki cywilnej obw. olkuskiego „Steckiego”.
Straty w ludności cywilnej ziemi olkuskiej 1939 – 1945, s. 193, oprac. Ząbczyński S., [w]: Kantyka J. Na
jurajskim szlaku, Katowice 1977 [tutaj występuje jako Mieczysław Pałka].
Zbiory prywatne Cezarego Brożka: Pałka T, Wierzby płaczące. Wspomnienia z lat 1938-1946.
Relacje ustne:
Informacje udzielone przez Stanisława Pałkę, Tadeusza Pałkę, Zdzisława Brożka.
11. Stanisław Wieczorek (1916 – 1939) – żołnierz kampanii polskiej 1939 r.
Urodzony 9 X 1916 w Wierzbicy, syn Franciszka i Marianny z Szotów.
W 1939 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową w 8. kompanii 73. pp. w Chorzowie.
W ramach wymienionej jednostki brał udział w kampanii polskiej.
Zginął w walkach we wrześniu – październiku 1939 prawdopodobnie na terenie
Kielecczyzny.
BIBLIOGRAFIA:
jurajskim szlaku, Katowice 1977.
Zbiory prywatne Cezarego Brożka: list Stanisława Wieczorka z 1939 r. (kopia).
Relacje ustne:
Informacje udzielone przez Wiesława Wieczorka, Zdzisława Brożka.
20
12. Antoni Zagała (1889 – 1942)
Urodzony 11 V 1889 w Wierzbicy, syn Jakuba i Agnieszki z Kucharskich.
Ukończył 7 klas szkoły powszechnej. W okresie I wojny światowej członek POW oraz jeden
z założycieli Ochotniczej Straży Pożarnej w Wierzbicy. Wykonywał zawód felczera.
Przed 1939 r. okresowo mieszkał w miejscowościach Poręba oraz Wysoka niedaleko Zawiercia.
Aresztowany i osadzony w więzieniu w Sosnowcu., gdzie zginął 21 X 1942.
Był żonaty.
BIBLIOGRAFIA:
Kolekcja zbiorów Ochotniczej Straży Pożarnej w Wierzbicy: Członkowie czynni 1918-1954.
Relacje ustne:
Informacje udzielone przez Jana Toborowicza, Ewerysta Zagała.
Internet:
http://www.straty.pl (wejście dnia 22 kwietnia 2014 r.)
13. kpr. rez. Józef Zagała (1907-1939) – żołnierz kampanii polskiej 1939 r.
Urodzony 24 XI 1907 Wierzbicy, syn Franciszka i Antoniny ze Wspaniałych.
Od 1925 r. był członkiem Ochotniczej Straży Pożarnej, uczestniczył w licznych zawodach
strażackich. Pełnił funkcję komendanta Związku Strzeleckiego w Wierzbicy.
Odbył służbę
wojskową.
Wziął udział w kampanii polskiej 1939 r. w składzie 8. pułku ułanów. Zginął w trakcie działań
wojennych 23 IX 1939.
Był żonaty z Jadwigą z Pałków. Z małżeństwa tego urodziło się 3 dzieci.
21
BIBLIOGRAFIA:
USC w Pilicy: akt zgonu nr 47/1947.
jurajskim szlaku, Katowice 1977.
Kolekcja zbiorów Ochotniczej Straży Pożarnej w Wierzbicy: Członkowie czynni 1918-1954;
Księga protokołów zebrań walnych OSP w Wierzbicy 1928-1939.
Relacje ustne:
Informacje udzielone przez Stanisława Zagałę, Zdzisława Brożka.
14. Piotr Zagała ( 1902 – 1939) – funkcjonariusz wywiadu wojskowego II RP.
Urodził się 21 VI 1902 w Wierzbicy, syn Franciszka i Antoniny ze Wspaniałych.
W l. 30-tych podjął pracę w Gdyni w jednostce wywiadu wojskowego. Zginął
prawdopodobnie rozstrzelany przez Niemców we wrześniu-październiku 1939 r.
Był żonaty. Z małżeństwa tego urodziła się jedna córka.
BIBLIOGRAFIA:
Relacje ustne:
Informacje udzielone przez Annę Macura, Zdzisława Brożka, Mariana Obarę.
CEZARY BROŻEK
22

mieszkańcy wierzbicy polegli i pomordowani w czasie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Szlakiem walk partyzantów AK w Borach Tucholskich

Nr 2 - strona mzs 4