Prof. Dr. Michael Klunker, Wyższa Szkoła Techniki i Gospodarki HTW

Transkrypt

Wyższa Szkoła Techniki i Gospodarki w Dreźnie – Wydział Rolnictwa & Ochrony Krajobrazu
Aktualne problemy i trendy badawcze w produkcji zwierzęcej
(punkt ciężkości – ekologiczny chów zwierząt)
Referat z okazji seminarium polsko-niemieckiego
Prof. Dr. agr. Michael Klunker
Katedra Podstaw Hodowli Zwierząt
1
Struktura
1. Ogólne punkty ciężkości współczesnych badań nad hodowlą zwierząt
2. Czym jest hodowla i gdzie są różnice między eko a hodowlą
konwencjonalną?
3. Cele hodowli w rolnictwie ekologicznym – własne programy hodowli
tak czy nie
4. Ekologiczne wartości hodowlane
5. Przydatność pewnych ras dla rolnictwa ekologicznego
•
•
•
bydło
trzoda chlewna
drób
6. Agrobioróżnorodność a ekologiczna hodowla zwierząt
2
Podstawę stanowi ustawa o hodowli zwierząt (z 21. 12. 2006
§ 1 Ust. (2) W zakresie hodowli należy wspierać produkcję zwierzęcą
wymienioną w ustępie 1, również poprzez udostępnianie środków
publicznych, w taki sposób, by
1. utrzymać i poprawić wydajność zwierząt z uwzględnieniem ich
zwierząt,
2. poprawić ekonomiczność, w szczególności konkurencyjność
produkcji zwierzęcej,
3. dostosować wyroby produkcji zwierzęcej do stawianych jej wymogów
jakościowych oraz
4. utrzymać różnorodność genetyczną.
3
1. Og. punkty ciężkości współczesnych badań nad hodowlą zwierząt
Projekty w systemie informacji nt. badań dot. rolnictwa / żywności
Zakres
Instytucje
Bieżące
projekty
Zakończone
projekty
Wszystkie
projekty
Hodowla zwierząt
138
68
250
318
Chów zwierząt
172
86
238
324
Technika rolnicza
produkcja zwierzęca
84
51
94
145
Zdrowie zwierząt
273
144
511
655
Żywienie zwierząt
132
101
177
278
Specjalne gatunki
zwierząt
71
14
87
101
Chów i zdrowie
pszczół
37
22
53
75
Etologia zwierząt
użytkowych
30
18
43
61
Źródło: Forschungsinformationssystem Agrar / Ernährung
4
Bieżące projekty w dziedzinie hodowli zwierząt
są też wyrazem postrzegania hodowli zwierząt w społeczeństwie
 Zdrowie zwierząt /ochrona zwierząt (dobrostan) a jakość żywności
(np. kastracja prosiąt/tucz knurów)
 Dostosowanie zwierzęcia do warunków chowu – stabilność środowiska wzgl.
przydatność określonych genotypów do pewnych środowisk (interakcja GxE)
 Efektywność pasz (minimalizacja zasobów) – RASY NISKONAKŁADOWE
(np. projekt „Genetyka Pastwiskowa”)
 Zmiany klimatu – obniżenie szkodliwych gazów, zwierzęta odporne na upał
 Poprawa oceny wartości genetycznej - selekcja genomowa
 Utrzymanie różnorodności genetycznej/Narodowy Program Specjalistyczny
Zasoby Genetyki Zwierzęcej
Wydajność nadal ważna – ale już nie na pierwszym planie
Większe znaczenie cech funkcjonalnych u wszystkich gatunków
zwierząt także w hodowli konwencjonalnej
5
1. Ogólne punkty ciężkości współczesnych badań nad hodowlą
zwierząt
Przykład:
Rozwój indeksu wartości hodowlanej (RZG) w hodowli bydła mlecznego
6
zwierząt
Rozwój genomowej oceny wartości hodowlanej u wszystkich gatunków zwierząt
• Metoda BLUP jest standardową metodą oceny wartości
genetycznej u wszystkich gatunków zwierząt
• wysoce kompleksowe modele wielocechowe jak modele
regresji losowej
• Aktualne zadanie oceny wartości genetycznej:
dalsze włączanie informacji z zakresu genetyki molekularnej
do oceny wartości genetycznej
 ocena wartości genetycznej (VIT/LfL Grub) najbardziej rozwinięta u bydła mlecznego i
mleczno-mięsnego
największy efekt ekonom.
 kolejne będą przedsiębiorstwa hodowli trzody chlewnej i drobiu
7
zwierząt
Zalety selekcji genomowej wobec konwencjonalnej oceny wartości hodowlanej
 Największy efekt w przypadku cech o niskiej odziedziczalności
(cechy funkcjonalne)
• duże efekty środowiska na wydajność fenotypową
• „brak“ wzgl. małe efekty środowiska na genom
 Brak pracochłonnych poszukiwań pojedynczych genów jak w przypadku MAS, lecz
poszukiwanie SNP‘s (mutacji) w dokładnie zdefiniowanych miejscach (u bydła 54.000 miejsc)
 Krótsze przerwy między pokoleniami a tym samym większy postęp w hodowli na rok
𝑍𝐹 =
𝜎𝐴 ∗ 𝑟𝐴 ∗ 𝑆𝐼
𝐺𝐼
 Na stałe taniej, ponieważ potrzeba mniej zwierząt hodowlanych i mniejszy
zakres badania wydajności
20.000,-€ za byka testowego za
8
wyhodowanie i utrzymanie
zwierząt
Rozwój w kierunku selekcji genomowej
Poszukiwanie genów mających wpływ na wydajność (QTL‘s wzgl. MAS)
• Dotychczas mało skuteczne i bardzo pracochłonne, znaleziono:
• DGAT-Gen dla mleczności
• kandydaci do jakości mięsa
• gen dla wielkości miotu u trzody chlewnej
Genotyp = „stan liter” zwierzęcia w SNP
Typizacja = technika laboratoryjna w celu ustalenia genotypu
€ euro
Ok. 50.000 miejsc genu jednego zwierzęcia za 100
ok. 100
Zwierzę
1
Zwierzę
2
Zwierzę
3
Zwierzę
4
Reents, 2010
np. pozycja: chromosom 6 # 43.675.239
9
zwierząt
Model genomowej Oceny Wartości Hodowlanej – jakość
 Jakość fenotypów: konw. OWH
-> znaczenie konwencjonalnej OWH
 Szacowanie efektów SNP na „wymownej” wstępnej próbce
Lernstichprobe
• im większa próbka, tym dokładniejsza
 Zastosowanie tego wzoru szacowania do młodych zwierząt
Reents, 2010
10
zwierząt
Porównanie pewności wartości hodowlanej:
byki do celów sztucznego unasienniania
byk ilość mleka
p
e
w
n
o
ś
ć
byk długość wykorzystywania
p
e
w
n
o
ś
ć
wiek (lata)
wiek (lata)
Reents, 2010
11
zwierząt
Polska jest nowym członkiem w EuroGenomics
Od 2009 r. partnerzy EuroGenomics: DHV i vit (Niemcy), VikingGenetics
(Dania/Szwecja/Finlandia), UNCEIA (Francja), CRV (Holandia/FlandriaBelgia) oraz Conafe (Hiszpania) współpracują w celu zwiększenia pewności
genomowej oceny wartości.
12
zwierząt
Rejestracja fenotypów w cechach zdrowotnych (diagnozy)
W całych Niemczech kilka projektów u krów mlecznych
•
np. ProGesund/BY
•
Gesundheitsmonitoring Rind/BW
wzorzec
skandynawski
• Gesundheitsmonitoring/ RPf
• W Saksonii „Gesunde Milchkuh“ w "Veredlungsland
Sachsen 2020"
Cel: Rozwój i ulepszenia ocen wartości hodowlanej dla podatności
na choroby
Pozytywne skutki ekologiczne: mniejsze zastosowanie lekarstw (antybiotyków)
mniejsze wykorzystanie zwierząt, mniej emisji,
mniejsze wykorzystanie zasobów
mniej chorób odzwierzęcych
13
zwierząt
OWH dla cech zdrowotnych w przypadku ras mleczno-mięsnych w południowych Niemczech
Do oceny wartości hodowlanej wchodzą następujące cechy:
•
zapalenie wymienia: ostre lub przewlekłe zapalenie wymienia
-10 do 150 dni po porodzie plus zgony z powodu chorób wymienia
•
wczesne zakłócenia płodności: zapalenie macicy, zatrzymanie błon
płodowych, choroby popołogowe do 30 dni od ocielenia
plus zgony z powodu niepłodności w tym samym okresie
•
torbiele: 30 do 150 dni od ocielenia
•
gorączka mleczna (porażenie poporodowe): -10 do 10 dni po porodzie
plus zgony z powodu chorób metabolicznych w tym samym okresie
14
zwierząt
Średnia częstotliwość chorób córek najlepszych i najgorszych byków według
wartości hodowlanej
zapalenie wymienia
wczesne zakłócenia płodności (n=373)
LfL, 2013
torbiele (n=706)
porażenie poporodowe (n=606)
15
zwierząt
Projekty badawcze w Federalnym
Programie Rolnictwo Ekologiczne
 Skutki różnych udziałów genów rasy Duroc dla tuczu
 Przydatność różnych ras do ekologicznego chowu brojlerów – badanie polowe
 Koncepcja i próbne planowanie dla przyszłego skoordynowanego badania polowego
ras kur niosek
 Odporność na pasożyty kur niosek (problem chowu na wolnym wybiegu)
 Sieć tematów: hodowla bydła, trzody chlewnej i kur w rolnictwie ekologicznym
 Planowanie hodowli dla zachowania rasy Altes Schwarzbuntes Niederungsrind
 Ekologiczna hodowla bydła mlecznego
 Rasy genetyczne w ekologicznej produkcji wieprzowiny i ich przydatność hodowlana
 Ekologiczna łączna wartość hodowlana świni rasy Schwäbisch Hall
16
2. Czym jest hodowla i gdzie są różnice między eko a
hodowlą konwencjonalną?
Elementy procesu hodowli
kontrola
wydajności
rejestracja danych
pozyskiwanie informacji
ocena wartości
hodowlanej
oddzielenie predyspozycji genetycznych
od efektów
środowiskowych
selekcja
wybór
właściwych
rodziców
krycie
potomstwo z
pożądanymi
właściwościami
P=G+U
Zasadniczo prawie brak różnic między hodowlą konwencjonalną a eko
17
Hodowla konwencjonalna
 Większa waga cech wydajności (jednakże z tendencją spadkową)
 Wykorzystanie technik reprodukcyjnych jak sztuczne unasiennianie, ETR,
rozmnażanie in-vitro, zastosowanie hormonów dla regulacji okresu, (klonowanie)
 Wykorzystanie informacji genetycznych (w uzupełnieniu klasycznych LP)
Hodowla ekologiczna
 Większa waga cech funkcjonalnych jak długowieczność, zdrowie
 Zakaz pewnych technik reprodukcyjnych jak ETR, klonowanie, hormonalne
sterowanie płodnością
 Zastrzeżenia wobec genetyki molekularnej w hodowli
18
Stanowisko Sieci Ekologicznej Hodowli Zwierząt w sprawie technik reprodukcyjnych
i hodowlanych w ekologicznej hodowli zwierząt na przykładzie hodowli bydła
Bapst, 2007
 krycie naturalne
pożądane
 sztuczne unasiennianie
tolerowane (do pożądane)
 sterowanie okresem/
synchronizacja okresu
wykluczone/poza terapeutycznym leczeniem
pojedynczych zwierząt
 superowulacja i ETR
wykluczone na szczeblu gospodarstwa (poza
gospodarstwem nie do uniknięcia)
 ovum pick-up /
zapłodnienie in vitro
wykluczone
 techniki klonowania
wykluczone
 ustalanie płci
wykluczone
 analiza genomu i MAS
tolerowane
 hodowanie hybryd
tolerowane (krzyżówki użytkowe)
19
3. Cele hodowli w rolnictwie ekologicznym – własne programy
hodowli tak czy nie
Badania nad status quo Federalnego Programu Rolnictwa
Ekologicznego (BpÖLB)
oekolandbau (2012)
 Dotychczas u wszystkich gatunków zwierząt w dużym stopniu utrzymane
te same rasy i linie, a tym samym taka sama genetyka jak w rolnictwie
konwencjonalnym.
Powody BpÖLB dla długofalowego przezwyciężenia tej sytuacji:
1. Powody etyczne własnych programów hodowli
Pewne ewolucje konwencjonalnej hodowli zwierząt są w sprzeczności z
zasadami etyki rolnictwa ekologicznego.
 wykupywanie sobie maksymalnych wydajności przy słabnącym zdrowiu
20
hodowli tak czy nie
Powody etyczne – ciąg dalszy
 zabijanie piskląt rodzaju męskiego w przypadku hybryd niosek
 jednostronna selekcja pod względem udziału mięsa z piersi, np. indyki, częściowo
też brojlery, powoduje blokowanie zachowań charakterystycznych dla gatunku
(hodowla tolerująca cierpienie?).
 silne podkreślanie pewnej cechy w hodowli może prowadzić do nierównowagi
ciała (np. przyrost mięsa a narząd ruchu i układ sercowy i krążenia).
 balans fizjologiczny zwierząt jako wynik długiego procesu ewolucji traci
równowagę
wskutek jednostronnej ingerencji hodowlanej
(ROECKL m.in., 2005).
21
hodowli tak czy nie
Problemy we wdrażaniu zasad etycznych
 Wytyczne rolnictwa ekologicznego wymagają rezygnacji z transferu zarodków
(ETR) oraz metod techniki biologicznej i genetycznej.
W przypadku bydła rasy H.-F. większość byków pochodzi już z transferu
zarodków.
 Nie zawsze uboczne skutki hodowli można jasno rozróżnić od skutków chowu
czy karmienia.
np. przyczyny wydziobywania piór (różne teorie):
- genet. korelacja między masą mięśniową a wzrostem agresji
- zły kierunek rozwoju w przyjmowaniu pokarmu, odizolowana hodowla
piskląt
- genetycznie uwarunkowane intensywniejsze zachowania eksploratorskie
- pióra w ściółce animują do wydziobywania piór
22
hodowli tak czy nie
2. Praktyczne powody własnych programów hodowli
 Różne warunki chowu i karmienia w rolnictwie ekologicznym
i konwencjonalnym.
 Należy oczekiwać, że genotypy dające najwyższą wydajność w
warunkach konwencjonalnych nie są identyczne z najlepszymi w
rolnictwie ekologicznym (interakcje genotyp-środowisko).
 Dla bydła i kur niosek istnieją badania, które potwierdzają ten związek
(NAUTA m.in., 2001 i 2003).
 Silniejsza potrzeba badań nad interakcjami genotyp-środowisko.
Nowsze analizy nie potwierdzają tego np. u bydła.
23
hodowli tak czy nie
2. Problemy w realizacji tych praktycznych powodów
 w ramach gospodarstw konwencjonalnych bardzo różne koncepcje
gospodarowania i poziomy intensywności, dlatego częściowe
pokrywanie się celów hodowli z rolnictwem ekologicznym.
- Np. predyspozycje kur niosek do wolnego wybiegu znaczące dla
rolnictwa ekologicznego i konwencjonalnego.
- Podobne warunki chowu w konwencjonalnym programie „Chów trzody
chlewnej na słomie“ i w rolnictwie ekologicznym.
- Współpraca w projekcie „Hodowla bydła pod kątem wydajności życiowej“
hodowców gospodarujących konwencjonalnie i biologicznie.
24
hodowli tak czy nie
Skąd brać zwierzęta hodowlane do rolnictwa ekologicznego?
dwa podejścia:
 albo selekcja w obrębie tej samej rasy – ale inne zwierzęta
 albo zwierzęta z innych ras niż trzymane w konwencjonalnym chowie
zwierząt (np. postulat wykorzystywania starych zagrożonych ras).
Różna sytuacja w poszczególnych gatunkach zwierząt:
 Dla krów mlecznych wyobrażalny dobór w ramach głównych ras.
 raczej inne, lepiej dostosowane rasy świń, a szczególnie drobiu.
25
hodowli tak czy nie
Cele hodowli
Niezależnie od gatunku zwierząt: ekologiczna hodowla orientuje się według:
• celów hodowli długofalowo możliwych do utrzymania pod względem
etycznym, ekologicznym i ekonomicznym
• wydajności do przyjęcia dla zwierzęcia i odpowiedniego środowiska
• wysokiej jakości produktu, której podporządkowana jest ilość.
ale
 Sukcesów hodowli w pożądanym kierunku nie osiąga się formułowaniem właściwych
celów, lecz dopiero poprzez skuteczną, dedykowaną ocenę wartości użytkowej.
 Ocena wartości użytkowej jest bardzo kosztochłonna, musi być stosowana przez długi
okres czasu i sukcesy hodowli daje dopiero po kilku latach poślizgu. Dlatego
inwestycje i finansowanie należy planować w perspektywie długoletniej (nie poniżej 10
lat).
 Programy hodowli również w dużej skali są mało zyskowne, a bez dofinansowania
często nawet deficytowe.
26
hodowli tak czy nie
 Warunki ekonomiczne i pożądane cele hodowli często nie różnią się zbytnio między rolnictwem
ekologicznymi a ekstensywnymi formami chowu zwierząt (np. wolny wybieg niosek, trzoda chlewna).
 Koszty oceny wartości użytkowej i podstawowe koszty programu hodowli (personel, sprzedaż)
muszą przełożyć się na dostatecznie duży krąg odbiorców, tzn. przynajmniej na cały
ekstensywny chów zwierząt.
Konsekwencja: (również opinia Ministerstwa Rolnictwa BMVEL)
 trudno wyobrazić sobie samodzielne programy hodowli tylko na potrzeby
gospodarstw ekologicznych
 korzystać z usług istniejących organizacji hodowlanych
Ewentualnie nowa sytuacja poprzez selekcję genomową
Później mniej kosztochłonna ocena wartości użytkowej
 Wymagana duża próbka testowa z ekologicznego chowu.
 Dlatego wprowadzanie będzie trwało dłużej niż w konw. hodowli.
27
hodowli tak czy nie
Projekt ÖKUH (VIT, 2007)
Pytania:
 Inne rankingi byków w gospodarstwach ekologicznych niż w
gospodarstwach konwencjonalnych ?
(wzgl. Czy są byki specjalnie nadające się do gospodarstw ekologicznych ?)

Jak aktualnie dokonuje się selekcji?
1. W obrębie cechy (genotyp x środowisko)
2. Kierunek hodowli: ważenie cech
 Oddziaływanie alternatywnych łącznych wartości hodowlanych
wg Reinhardt, 2007
28
hodowli tak czy nie
Dane do oceny (G x U) (stan OWH sierpień 2006)
Wyniki oceny G x U / okres użytkowania
Reinhardt, 2007
29
hodowli tak czy nie
Wyniki oceny G x U / mleko-kg
Reinhardt, 2007
30
hodowli tak czy nie
Wyniki oceny G x U / liczba komórek
*(Różnica 0,01 w SCS odpowiada 0,25 punktom RZS)
Reinhardt, 2007
31
hodowli tak czy nie
Wnioski: interakcja G x U
Cechy wydajności:
• Brak systematycznych różnic w średnich wynikach
córek
• Brak dużych różnic w rankingach
• W konwencjonalnych gospodarstwach byki można nieco
lepiej zróżnicować
• Pojedyncze byki wykazują różnice (istotność ?)
 Nie potrzeba własnej Oceny Wartości Hodowlanej!
Reinhardt, 2007
32
hodowli tak czy nie
Wartości hodowlane wykorzystanych byków do sztucz. unasien.
Gospodarstwa ekologiczne
• Brak różnic w wyborze byków – taka sama SI
• Generalnie bardzo ostra selekcja dla pokroju
Reinhardt, 2007
33
hodowli tak czy nie
Wnioski: Wykorzystanie byków / Zrealizowana selekcja
• Więcej udokumentowanych byków rozpłodowych i
krzyżówek w gospodarstwach ekologicznych i wyższy odsetek
nieznanych ojców
• Taki sam wybór reproduktorów w przypadku unasienniania
• Takie same różnice w selekcji
• Takie samo ważenie cech
 Już realizowana silniejsza waga cech funkcjonalnych w
łącznej wartości hodowlanej z praktyki (ekol. i
konw.)
Reinhardt, 2007
34
hodowli tak czy nie
Wnioski dla ekologicznej hodowli bydła
Własna ogólnoniemiecka organizacja hodowlana?
• Własny program hodowli?
• Obecnie logistycznie w skali ogólnokrajowej prawie
niemożliwe!
• Własny program testowy?
• Kto dokonuje selekcji gospodarstw? Gdzie?
• Za mało gospodarstw!
• Samodzielna ocena wartości hodowlanej?
• Za mała baza danych!
• Niedostateczna struktura danych / jakość danych !
 Ekologiczna hodowla bydła jest obecnie realnie wyobrażalna i
obiecująca tylko w ramach istniejących programów hodowli
Reinhardt, 2007
(zrzeszeń)!
35
Łączna Ekologiczna Wartość Hodowlana
W chowie bydła dwa razy do roku dla gospodarstw
ekologicznych publikuje się Łączne Ekologiczne Wartości
Hodowlane (ÖZW) dla rasy simentalskiej, brunatnej
szwajcarskiej i żółtej niemieckiej.
Gospodarcze wyważenie wartości cząstkowych
simentalska brunatna szwajc. żółta niemiec.
Wartość cząstkowa: wydajność
Ekologiczna wartość mleczna
Wartość mięsna
Wartość cząstkowa: budowa
Tu od 2013 r. wchodzą wartości hodowlane dla cech zdrowotnych.
36
Grupa Robocza LebensLinien
•
•
•
•
•
•
•
•
Cechy krów ALL (cele hodowlane)
długi okres użytkowania połączony z wysoką
wydajnością życiową
mało problematyczne krowy mleczne z silną budową
ciała
dobra dojność
późno dojrzewające zwierzęta ze wzrostem
wydajności od laktacji do laktacji (trwałość)
alternatywna kombinacja krwi dla obecnej populacji
ponadprzeciętna płodność z odpowiednim okresem
międzywycieleniowym
dobra mobilność w nowoczesnych oborach
wielostanowiskowych
37
Ekologiczna wartość hodowlana (ÖZW)– warianty i konsekwencje hodowlane
• Kalkulacja
odbywahodowlana
się w postaci
indeksu
składającegołączne
się z wartości
hodowlanej
dla
Łączna wartość
(RZG)
i alternatywne
wartości
hodowlane
wartości mlecznej (RZM), wartości hodowlanej dla cech pokroju (RZE), wartości
hodowlanej dla liczby komórek (RZS), wartości hodowlanej dla długości użytkowania
(RZN) & wartości hodowlanej dla wydajności hodowli (RZZ) lub podobnych
cząstkowych wartości hodowlanych (stopniowana procedura: E-ZW -> T-ZW -> G-ZW)
• Badane warianty:
Reinhardt, 2007
38
Porównanie zaobserwowanych różnic selekcji
byków
Reinhardt, 2007
39
Porównanie łącznej wartości hodowlanej (RZG) z ekologiczną
wartością hodowlaną (ÖZW) (ALL)
• N = 3030 byków, SBT, roczniki bazowe 1995-97
• korelacja (RZG/ÖZW (BV)) = 0,91
• korelacja (RZG/ÖZW (ALL)) = 0,90
• Zgodność najlepszych byków
• najlepsza 10:
• najlepsza 25:
7/7
18/15
-> Jak najbardziej są byki, które z mniejszą wartością
hodowlaną dla wartości mlecznej (RZM), ale z dobrymi
cechami funkcjonalnymi wchodzą do TOP 10 oficjalnej
łącznej wartości hodowlanej (RZG)
Reinhardt, 2007
40
Korelacje z okresem użytkowania (RZNd)
Łączna wartość hodowlana:
Wniosek: Porównanie wariantów łącznych wartości hodowlanych
• Badane warianty ekologicznych wartości
hodowlanych pokazują pożądany skutek
-> więcej funkcjonalności / mniej wydajności
• Mimo to stosunkowo wysoka zgodność najlepszych
byków między wariantami RZG a ÖZW
• Okres użytkowania: ÖZW(ALL) > ÖZW (BV) > RZG
Reinhardt, 2007
41
Inicjatywa zrzeszeń hodowców bydła holsztyńskiego na rzecz Indeksu Fitness (RZFit)
Skład Indeksu Fitness (sprawności) RZFit
RZG
Cecha
Łatwość wycieleń
Płodność córek
Okres użytkowania
Postura
Wymiona
Zdrowie wymion
Wydajność mleczna
stos. wagi
10 %
3%
20 %
15 %
7%
45 %
VIT 2010
42
Wnioski:
 Ekologiczne wartości hodowlane są sprawdzonym środkiem
wyselekcjonowania dla rolnictwa ekologicznego przydatnych
zwierząt hodowlanych z istniejących dużych populacji
hodowlanych.
 Pożądany jest dalszy rozwój w kierunku wartości
hodowlanych dla podatności na choroby w przypadku
najważniejszych zespołów chorobowych (jak też w
konwencjonalnej hodowli zwierząt)
w przypadku ras mięsno-mlecznych realizowane w
hodowli bydła już od sierpnia 2013 r.
43
Projekt Genetyka Pastwiskowa (Weidegenetik)
Ważne właściwości krowy na wypasie całorocznym to:
•
•
•
•
•
•
niska żywa waga (≤ 600 kg),
duże spożycie na kg wagi,
wiek pierwszego ocielenia 22 do 24 miesiące,
płaska krzywa laktacji,
mała utrata wagi po ocieleniu,
stabilność metaboliczna i dobra płodność.
(Leiser, 2013)
Uzyskane obserwacje mogą posłużyć do rozwinięcia cech dla łącznej wartości
hodowlanej dla krów na wypasie całorocznym.
44
Projekt: Genetyka Pastwiskowa (LWK NRW)
Wszystkim gospodarstwom prowadzącym wypas można tylko zarekomendować
przetestowanie Genetyki
Nowozelandzkiej (Leiser, 2012)
Pierwsze doświadczenia:
- Krzyżówka daje krowy lepiej dostosowane do pastwiska.
- Gospodarstwa już od kilku lat testujące w Szwajcarii i w południowych Niemczech
nowozelandzkie byki, chcą już tylko te byki.
- Zauważalne są także wyniki byczków z regionów z dominującą rasą simentalską,
byczki uzyskują ponadprzeciętne ceny (w porównaniu z pozostałymi byczkami rasy
H-F). Powód: Dobre umięśnienie, nawet jeżeli wydają się nieco mniejsze. Wypas
wymaga innego umięśnienia niż w przypadku karmienia przy korycie i leżenia w
boksie.
Mała rekomendacja: Wszystkie gospodarstwa z dużym zakresem wypasu powinny
przetestować byki nowozelandzkie. Öko-Team der LWK NRW, 2012
45
Pierwsze ewaluacje w ramach projektu „Genetyka Pastwiskowa"
(Prof. Sven König, Produkcja Zwierzęca na Uniwersytecie Kassel; Dr. Edmund Leisen, Öko-Team der LWK NRW, 2012)
W ramach
projektu
„Genetyka Pastwiskowa”
zdefiniowano
następujące
grupy genetyczne
Im
Rahmen
des Weidegenetikprojekts
wurden
die folgenden
genetischen
Gruppenbyków
an
rozpłodowych: definiert:
Besamungsbullen
• bykiHF-Bullen,
rasy H.-F. zaproponowane
do projektu
przez niemieckie
zrzeszenia
hodowlane =wurden
die für das Projekt
von deutschen
Zuchtverbänden
vorgeschlagen
Versuch_DEU
= Versuch_DEU
• bykiHF-Bullen
rasy H.-F. z Nowej
Zelandii wyselekcjonowane
specjalnie
dla systemów
wypasu
=
aus Neuseeland,
die speziell für
Weidesysteme
selektiert
wurden
=
Versuch_NZL
Versuch_NZL
• bykiBullen,
zastosowane
rolników
dowolnie,
szczególnych
wytycznych
= sonst.
die dieprzez
Landwirte
ohne
speziellebez
Vorgaben
frei eingesetzt
haben
= Sonst
Wskaźnik martwych urodzeń
46
Szwajcarska rasa simentalska
Wydajność mleczna uwarunkowana hodowlą i wypasem relacja z wycieczki do Szwajcarii
Leiser, 2012
- Roczna wydajność mleczna między 5.000 a 6.300 kg
- Przy tym zarówno w rolnictwie konw. jak też w ekologicznym tylko Bild: Wikipedia
niewiele paszy treściwej: 1 – 6 kwintali/krowę.
- W przypadku sezonowego cielenia zimowego (krótko przed wypasaniem) główna
część laktacji w okresie wypasu.
- możliwie bez zastępowania paszy na pastwisku paszą treściwą (pasza treściwa,
szczególnie w Szwajcarii, jest droga)
W hodowli kilka gospodarstw stawia na szwajcarską rasę simentalską, nową rasę
zarejestrowaną od 2005 r., powstałą z rasy simentalskiej x Red Holstein. (2/3 RH i 1/3
simentalska)
- dobra przydatność do sezonowego cielenia
- między innymi bardzo dobra płodność).
Kilka gospodarstw krzyżuje z Jersey i nowozelandzką genetyką H.-F.
47
Ekologiczna hodowla trzody chlewnej
 Udział ekologicznej wieprzowiny w rynku w wys. 0,5% jeszcze wyraźnie
poniżej udziału ekologicznego mleka czy jajek.
 Chów trzody chlewnej w rolnictwie ekologicznym ma stosunkowo niewielkie
znaczenie gospodarcze.
 Z reguły krzyżówki są tuczone, dlatego niewielkie pola manewru na szczeblu
gospodarstwa.
 Brak praktycznego podejścia do ekologicznej hodowli trzody chlewnej (poza
hodowlą rasy Angler-Sattel i Schwäbisch-Hall).
 Problem: Brak samodzielnego profilu jakościowego ekologicznie
wytwarzanego mięsa wieprzowego
 Cenowo niekonkurencyjne – znajduje się w bezpośredniej konkurencji z
wieprzowiną wytwarzaną konwencjonalnie, od którego nie różni się
sensorycznie.
48
Konieczne jest:
 Wartość hodowlana “wydajność paszowa”
 Metody kontroli dla hodowli zorientowanej na smak
 Rutynowe określanie zawartości tłuszczu śródmięśniowego
 Należy dopiero rozwinąć rynek wieprzowiny wysokiej jakości sensorycznej tak,
by w zakresie opasu trzeba było hodować na przyszłościowy rynek uwzględniać problem tuczu knurów
 Wartości hodowlane dla właściwości matek szczególnie ważne dla gospodarstwa
ekologicznego
 Sprawdzić przydatność zwierząt do chowu grupowego, także zdolność chodzenia
 Istniejący zakres ras jest wystarczający do hodowli eko-trzody, ale istnieje
jeszcze potrzeba badań
49
Zalecane rasy związków hodowców
organizacja
linia ojcowska
linia mateczna
Foto: Wikipedia
50
Cele hodowlane dla świń przydatnych dla rolnictwa ekologicznego
(niedostatecznie uwzględnione w programach hodowli konwencjonalnej)
Linia ojcowska
 Witalność knurów / szkielet
Linia mateczna
 Wydajność życiowa jako nadrzędne
kryterium hodowli
 Witalność, mało lekarstw
 Właściwości matek (nie ociężała,
ostrożnie się kładąca, nie agresywna,
przebieg narodzin)
 Wspieranie okresu rui
 Odporność
51
Dla linii ojcowskich i matecznych w równym stopniu:
 Zdolność adaptacyjna (np. odporność na wahania temperatury,
pigmentacja)
Następujące nieopracowane cele hodowlane należy jeszcze zbadać:





Przyjmowanie i przetwarzanie paszy
Zachowania społeczne
Sensoryczna jakość mięsa (przydatne parametry pomiaru)
Jakość tłuszczu
Zdolność chodzenia
Rasa Duroc komentowana jest w coraz większym stopniu
- jakość mięsa
- chów wolno-wybiegowy (pierwotnie świnia wypasana)
52
Hodowla drobiu
24.01.2013 Hodowla zwierząt
Marzenie o cudownej kurze ziszcza się
Nowość przeciw zabijaniu piskląt: jajo
męskich piskląt i Lohmann Dual
Dużo mięsa i dużo jaj – dotychczas żadna kura nie mogła sprostać temu
wymogowi. Ale teraz wyhodowano zwierzę, które spełnia oba te życzenia.
Nawet rolnicy bio będą zachwyceni.
53
Sympozjum na Grüne Woche – kura dwóch zastosowań 22.01.2013
Lohmann Dual
Preisinger (2013):
Obecnie kura „Lohmann Dual” składa około 250 jaj rocznie – to co
najmniej 65 jaj mniej, niż w przypadku standardowej linii „Lohmann
Brown”. Jaja te są też mniejsze.
Równocześnie „Dual” potrzebuje jednak około 50 proc. więcej paszy.
Jednak 80 proc. kosztów produkcji jaja to czyste koszty paszy, wylicza
Preisinger. „Wobec tego jajo to jest o 30-40 procent droższe”. W
przypadku mięsa różnica jest jeszcze wyraźniejsza: Po 56 dniach
„Dual” osiąga obecnie wagę ok. 2,3 kg, natomiast konwencjonalny
brojler 3,3 kg.
Konieczne dalsze badanie i hodowla oraz zmiana przyzwyczajeń konsumenta
54
Tabela: Porównanie rasy niosek i kury dwóch zastosowań „Dual”
rasa niosek
wydajność/
rok
zapotrzebowanie
na paszę/ kurę
kura dwóch zastosowań
„Dual”
różnica
jaja w
szt.
g/ dzień
zapotrzebowanie
na paszę/ 300 jaj
zapotrzebowanie
na paszę/ jajo
55
Kura Kollbecksmoor
Dr. Steffen Weigend z Instytutu Friedricha Loefflera przedstawił „Kurę
Kollbecksmoor“, wyhodowaną w 2005 r. z koguta rasy Vorwerk w połączeniu z
kurami White Rock. Podczas gdy kury rasy Vorwerk pierwotnie osiągały
wydajność zaledwie 44 % z wagą jaja rzędu 46 gram, produkt krzyżówki Kura
Kollbecksmoor osiąga wynik 68 % i 60 g wagi.
Kogut z krzyżówki w 16. tygodniu osiąga wagę 1460 g. Dr. Weigend zgodził się z
Jochenem Dettmererem podkreślając na koniec również wagę rozbudowy
dalszych kontroli i krzyżówek.
56
6. Agrobioróżnorodność a ekologiczna hodowla
zwierząt
Liczba ras na całym świecie według
gatunków zwierząt użytkowych
35 % uważa się już za wymarłe
jedynie 20 % nie jest zagrożone
86 % występuje tylko w jednym
kraju
W Niemczech trzyma się 450 ras
zwierząt użytkowych, z czego tylko
30 % rodzimych
bydło
trzoda
owca
koza
koń
królik
kura
kaczka/gęś
pozostałe
57
zwierząt
Powody zachowania
•
szczególne właściwości genetyczne
•
wkład do różnorodności genetycznej
•
wykorzystanie gospodarstw ekstensywnych
•
dobro kultury godne ochrony
•
atrakcja turystyczna
Min. liczba jednostek według SAMBRAUSA:
•
•
•
1.000 – 5.000 krowy, 20 byków
500 – 1.000 owce, > 20 baranów
200 – 500 maciory, > 20 knurów
58
zwierząt
Systematyka programów zachowania ras w przypadku zwierząt
użytkowych
Zachowanie
in vitro
in vivo
żyjące zwierzęta
in situ
w typowym rolniczym
środowisku
produkcyjnym
materiał
kriokonserwowany
ex situ
w sztucznym środowisku
(laboratorium, zoo,
gospodarstwo pokazowe)




nasienie
zarodki
jajeczka
komórki
somatyczne
Quelle: Simianer,
59
zwierząt
Tematyczne punkty ciężkości wdrażania
Narodowego Programu Specjalistycznego
Narodowy Specjalistyczny Program Zasobów Genetycznych Zwierząt
Monitorowanie stanu w celu ustalenia efektywnej wielkości populacji
• Zebranie danych hodowlanych gatunków zwierząt gospodarskich
• (częściowo manualna) rejestracja zwierząt hodowlanych na rok w przypadku
małego inwentarza i zwierząt do celów hobbystycznych
Opracowanie i utworzenie narodowej kriorezerwy rolniczych zwierząt
użytkowych
Opracowanie wytycznych dla programów hodowli zachowawczej
Koncepcja działań prewencyjnych na wypadek zarazy (wytyczne)
60
zwierząt
Efektywna wielkość populacji
Od kiedy populacja jest zagrożona?
Nie liczba, lecz relacja między osobnikami płaci
męskiej i żeńskiej jest ważna:
Efektywna wielkość populacji (Ne)
Podstawowe działanie:
61
zwierząt
„NFPTGR“ rozróżnia następujące kategorie zagrożenia:
 Fenotypowa populacja zachowawcza (PERH) - Ne < 50
- z perspektywy nauki o hodowli zwierząt już tylko szczątki
- wartość kulturowa jest jednak bezsporna
- dlatego traktowane jak populacja zachowawcza.
 Populacje zachowawcze (ERH) 50 < Ne < 200
- specjalne programy hodowli zorientowane na zachowanie genetyczne
- kriorezerwy i monitoring.
 Populacje obserwacyjne (BEO) - 200 < Ne < 1.000
- kriorezerwy
- monitoring.
 Rasy niezagrożone (NG) - Ne > 1.000
- monitoring.
Rada programowa może w przypadku występowania szczególnych
okoliczności zaszeregować też do innej kategorii.
62
zwierząt
Wyniki ankiety dot. wykorzystania ras zwierząt domowych
zagrożonych wymarciem (Heidig, 2008)
Wniosek dla zachowania ras zagrożonych
wymarciem w rolnictwie ekologicznym
Najlepsze wyniki gospodarcze osiągają hodowcy gatunków zwierząt
„krowa“, „owca“ i „koza“, którzy hodowlę zwierząt
 prowadzą zawodowo (główna działalność),
 gospodarują na dużych zasobach i / lub
 realizują kilka strategii zbytu.
Problem
 Różnica wydajności w por. z „głównymi rasami" w ważnych pod względem
gospodarczym cechach jest najczęściej bardzo duża, szczególnie że także w
starych rasach już długo nie dokonywano selekcji.
63
Cele hodowlane w rolnictwie ekologicznym
Przykład
bydła
czerwonego
Średnie wydajności kontrolowanych krów według ras
Rasa
Krowy Dni dojenia Mleko
Tłuszcz
Białko
64
ADR-Jahresbericht 2008
Przykład świni rasy
Sattel
Wydajność hodowli i wzrostu świń według ras
Sächs. Tierzuchtreport 2012, LfULG 65
Wyniki własnej oceny wartości użytkowej w oddziale w Saksonii 2011 r.
Sächs. Tierzuchtreport 2012, LfULG 66
Wniosek dla korzystania z zagrożonych ras zwierząt użytkowych
w rolnictwie eko.
Dalszy rozwój różnorodności ras zależał będzie m.in. od tego, czy w dużym stopniu
zależy od państwowych premii lub czy w uzupełnieniu osiąga się dodatkowe dochody .
Odpowiednie niszowe rynki mogą, ale nie muszą być związane w jakością ekologiczną.
Jednak nawet w najkorzystniejszym przypadku szerokiego renesansu starych ras
zwierząt konieczna jest systematyczna praca hodowlana.
W przypadku pewnych starych ras widoczna jest droga do zadowalającej wydajności –
np. w przypadku krowy rasy Schwarzbuntes Niederungsrind/ świni rasy SchwäbischHall.
W innych przypadkach droga jeszcze prawie nie jest zauważalna: od drobiu rasowego,
który chowany są już tylko w małych stadach, aż po przyszłą kurę dwóch zastosowań z
ekonomicznie opłacalnymi wydajnościami składania jaj.
67
Wniosek dla korzystania z zagrożonych ras zwierząt użytkowych w
rolnictwie ekologicznym II
Rolnictwo ekologiczne jest z jednej strony prekursorem w praktyce i nauce o
dobrostanie zwierząt w hodowli.
Mimo to w praktyce nie można w pełni osiągnąć postulatu rozporządzenia WE w
sprawie ekologicznej hodowli zwierząt – np. wykorzystanie „rodzimych ras“.
- Przypisywane rasom wcześniejsze właściwości, z którymi wiązano nadzieje, czasem nie
są już zapewnione, trzeba dokonać przynajmniej ich ewaluacji.
- Utrzymanie ekonomiczności takich ras często możliwe jest tylko poprzez szczególnie
wysokie, częściowo obiektywnie nieuzasadnione ceny lub poprzez dofinansowanie.
- Dlatego: brak generalnej szczególnej przydatności dla rolnictwa ekologicznego, lecz
raczej przydatność w pojedynczych przypadkach, wówczas często dla produkcji niszowej
(mięso dla koneserów, specjały regionalne, sprzedaż bezpośrednia).
68
Wnioski
Hodowla zwierząt może wnieść istotny wkład zarówno ekologicznie jak i konwencjonalnie:
-
w przyjazne wykorzystanie terenu
w jakościowo wysokowartościowe żywienie
w zachowanie różnorodności biologicznej w naszych stajniach i na pastwiskach
co nie mniej ważne: w zapewnienie dochodów na terenach wiejskich
oraz w ochronę środowiska w rolnictwie ogółem
Dziękuję Państwu bardzo za uwagę!
69

Prof. Dr. Michael Klunker, Wyższa Szkoła Techniki i Gospodarki HTW

Transkrypt

Podobne dokumenty