Mieszkać bezpiecznie po holendersku

Holandia jest krajem otwartym na partycypację
społeczną. Fakt ten stał się jedną z przyczyn sukcesu
programu „Bezpiecznie Mieszkać”, zainspirowanego
i prowadzonego przez lokalną policję. Spełniające
kryteria programu, nowe zespoły mieszkaniowe oraz
dostosowywane do jego wymagań starsze osiedla
są rzeczywiście bezpieczne. Badania wykazują, że
gwałtownie maleje w nich procent włamań i innych
aktów przemocy.
Holenderskie podejście do problemu przeciwdziałania zagrożeniom jest alternatywą wobec
modelu opartego na stałym monitoringu i patrolach
agencji ochroniarskich. Jego podstawę stanowi popieranie konkretnych rozwiązań architektonicznych
i zaangażowanie mieszkańców w społeczny nadzór
nad miejscem zamieszkania.
Inspiracją dla twórców programu stały się idee
powstałe w latach 60. i 70. Analizująca przyczyny
upadku i poszukująca możliwości odradzania się
miast amerykańskich Jane Jacobs uznała powrót
ludzi na ulice za istotny czynnik mogący wpływać
na poprawę bezpieczeństwa. W swoich pracach
Jacobs przypominała o roli wspólnoty sąsiedzkiej,
podkreślając, że miejsca publiczne powinny być tworzone dla lokalnej społeczności. Autorka pisała o tzw.
oczach na ulicy – sugerując jednocześnie, że ludzie
obserwujący innych ludzi z okien swoich domów to
najlepsza ochrona dla mieszkańców.
Teorie Jane Jacobs rozwinął Oscar Newman, prezentując swoją koncepcję tzw. defensible space. Ideą
Newmana było uczynienie ludzi odpowiedzialnymi za
środowisko, w którym żyją, poprzez tworzenie małych
jednostek sąsiedzkich. Właśnie niewielkie wspólnoty,
izolowane od ruchu kołowego, których skala sprawia,
że mieszkańcy nie czują się zagubieni, motywują do
większej społecznej kontroli i zaangażowania lokalnej
ludności w sprawy jej dotyczące.
Tworząc swój program Holendrzy adaptowali
idee społeczne Jacobs i Newmana, przeprowadzając jednocześnie odpowiednie badania. W efekcie
za podstawowe założenie programu uznano tezę, iż
niezauważana obecność potencjalnego sprawcy, jak
również atrakcyjność i dostępność celu zwiększają
ryzyko przestępstwa. Zaangażowanie mieszkańców
(tzw. oczy społeczne) polegające na nadzorze i dobrym utrzymaniu osiedla mogą w tej sytuacji ustanawiać barierę psychologiczną utrudniającą działanie
potencjalnego przestępcy i w ten sposób przyczyniać
się do wzrostu bezpieczeństwa.
24
krzysztof kwiatkowski, kinga racoń-leja
mieszkać bezpiecznie
po holendersku
społeczność wobec przestępczości
Za podstawowe cele programu „Bezpiecznie
Mieszkać” przyjęto utrzymanie bezpieczeństwa
poprzez ochronę społeczną oraz zapobieganie
włamaniom i aktom wandalizmu. Metodę oparto
na szeregu szczegółowych wytycznych odnoszących się do rozwiązań architektonicznych w obrębie
mieszkania, budynku i całego osiedla. Określono
również zasady ich utrzymania. Prezentowane
poniżej kryteria skłaniają do refleksji nad tym, jak
może wyglądać bezpieczny zespół mieszkaniowy.
otoczenie
Bezpieczne środowisko zamieszkania powinno być
zróżnicowane. Dzięki temu mieszkańcy mogą identyfikować się z osiedlem. Dąży się do łączenia różnych typów
zabudowy: wielorodzinnej z jednorodzinną, wysokiej
z niską. Zasada integracji dotyczy również form własności i cen budynków: w jednym zespole lokalizuje się
budynki własnościowe i komunalne, a nawet socjalne.
Obiekty te w pewnym sensie „upodabnia się” do siebie.
Środowisko mieszkaniowe powinno być kształtowane
zgodnie ze skalą odpowiadającą potrzebom jednostki,
tak by nie wywoływać w niej poczucia zagubienia.
W zasadzie projektuje się budynki mieszkalne tylko
do wysokości pięciu kondygnacji. Wyższe obiekty
mają funkcjonować wyłącznie jako akcenty czy formy
charakterystyczne dla danego otoczenia.
przestrzeń publiczna
W odniesieniu do obszarów wspólnych podstawowym wymogiem jest przejrzystość umożliwiająca „społeczną obserwację”. Drugą zasadą
jest takie kształtowanie terenów publicznych, by nie
sprzyjały one wandalizmowi. Dojścia prowadzące
do przestrzeni wspólnych powinny być widoczne
z otaczających budynków. Należy dążyć do dzielenia
terenu na niezależne części, wyznaczając odrębne
obszary rekreacyjne wspólnej zieleni czy placów.
Przykładowo, są miejsca, w których wyznaczamy
ramy przestrzenne dla aktywności sportowej, jak
koszykówka czy piłka nożna.
Szczególnym nadzorem powinny być objęte place zabaw dla dzieci, szczególnie młodszych. Oznacza to, że muszą one być widoczne z okien pokojów
25
dziennych okolicznych mieszkań. Bardzo istotnym
elementem programu jest oświetlenie przestrzeni
publicznych, które ma umożliwiać rozpoznanie osoby
z odległości 4 m. Miejsca parkingowe na zewnątrz
powinny być lokalizowane w sposób gwarantujący
łatwe dojście do budynku (krótkie trasy piesze).
W ramach programu „Bezpiecznie Mieszkać”
określono również zasady umeblowania ulicy.
Podstawowym kryterium jest wymóg oszczędnego
lokalizowania obiektów małej architektury: umieszczania ich tylko w tych miejscach, w których będą one
rzeczywiście wykorzystywane. Ławki należy umieszczać w odległości przynajmniej 15 m od domów, aby
ograniczyć uciążliwości powodowane przez przesiadujących, zwłaszcza młodych ludzi. Materiały użyte
do wykonania elementów małej architektury muszą
być trwałe, odporne na wandalizm.
budynek i mieszkanie
Lokalizacja obiektu mieszkalnego powinna
umożliwiać dobry nadzór nad nim i zapewniać jego
bezpieczeństwo. Wymóg ten może być spełniony po-
przez odpowiednie umieszczenie wejścia do budynku: ma ono być widoczne z drogi publicznej. Również
drogi wjazdowe oraz dojścia do obiektu powinny być
krótkie i widoczne z otaczających mieszkań.
Zgodnie z założeniami programu holenderskiego
mieszkanie powinno być zaprojektowane w sposób
ułatwiający obserwację sąsiadującej przestrzeni
publicznej. Dla lepszego wglądu preferuje się
usytuowanie pokoju dziennego od strony terenów
wspólnych. W przypadku domów jednorodzinnych
powinno się dążyć do wykształcenia strefy pośredniej, oddzielającej teren publiczny od prywatnego
(dom). Rolę takiej strefy najlepiej spełnia ogród
frontowy. Ogród może być utworzony wzdłuż bocznej ściany na szerokości 2 m. Użytkownik powinien
również móc widzieć z mieszkania, kto stoi przed
drzwiami wejściowymi.
zabezpieczenia techniczne
Mają one służyć opóźnieniu możliwości dokonania włamania. Program nie wymusza na uczestnikach konieczności wprowadzania monitoringu.
Ilość zabezpieczeń przy drzwiach do mieszkania
ma uniemożliwić włamanie w okresie krótszym niż
3 minuty. Program proponuje konkretne systemy
zamków (dostępnych również na polskim rynku)
i określa ich ilość. Ważny jest sposób umieszczenia
zamka, np. zamek założony na wysokości kolan
utrudni mechaniczne wyłamanie drzwi. Zwraca się
również uwagę na ochronę najsłabiej zabezpieczonych miejsc w budynku, szczególnie jeśli są one
położone na wysokości do 3,5 m. Najlepsze zamki
w drzwiach wejściowych nie pomogą, jeśli włamywacz ma ułatwiony dostęp do wnętrza przez okno
balkonowe, połaciowe czy piwniczne.
Opieka nad mieszkaniem wymusza również
na użytkownikach zamykanie wszystkich okien
w przypadku nieobecności mieszkańców, jak też
kontrolę kluczy i kodów dostępu. Niedopuszczalne
są tak lekkomyślne zachowania, jak zostawianie kluczy pod doniczką czy wycieraczką albo wpuszczanie
do budynku akwizytorów.
Program „Bezpiecznie Mieszkać” działa w Holandii już od kilkunastu lat. Bezpieczne osiedla
cieszą się dużym zainteresowaniem mieszkańców.
W certyfikowanych znakiem „Bezpiecznie Mieszkać”
zespołach mieszkaniowych zanotowano spadek
włamań o 90%. Firmy ubezpieczeniowe oferują
26
Podstawowe założenia
bezpiecznego osiedla:
Budynek:
• Jedna klatka (sąsiedztwo) obejmuje nie
więcej niż 10 mieszkań.
• Wejście na klatkę schodową i do holu budynku jest przejrzyste (oświetlone i widoczne),
zamykane zamkiem samozatrzaskującym.
Dobrze oświetlone są piwnice, hole i klatki
schodowe.
• Okna i otwory prowadzące do budynku,
położone na wysokości poniżej 3,5 m wymagają odpowiednich zabezpieczeń.
• Techniczne zabezpieczenia stawiające opór
opóźniają możliwość włamania do minimum
3 minut.
• Naprawy uszkodzeń, awarii, zniszczonych
ławek, elementów oświetlenia dokonuje się
maksymalnie w przeciągu 5 dni.
• Konieczne jest bezpieczne i rozsądne używanie kluczy do mieszkania i klatki.
mieszkańcom duże zniżki. Mieszkania zlokalizowane na bezpiecznych osiedlach mają też powodzenie
na rynku nieruchomości. Co jednak najważniejsze
– ludzie czują się w nich bezpiecznie. Żyją w przyjaznym, dobrze rozplanowanym otoczeniu, w którym
sąsiedzi znają się przynajmniej z widzenia i troszczą
o własną, wspólną przestrzeń, szybko reagując na
potencjalne zagrożenia.
Osiedle i otoczenie:
wszystkie il. w artykule: kinga racoń-leja
Polecamy:
Jane Jacobs, The Death and Life of Great American
Cities, Waszyngton 1961.
Oscar Newman, Crime Prevention through Urban
Design, Nowy Jork 1973.
27
• Wskazana jest mieszana struktura sąsiedztwa, np. bloki, domy pogodnej jesieni, mieszkania własnościowe i komunalne,
domy jednorodzinne.
• Dobre sąsiedztwo – mieszkańcy znają
się z widzenia, odróżniają sąsiadów
od obcych.
• Dobrze widoczne (np. wykonane z pleksi)
i oświetlone są przystanki komunikacji
miejskiej z bezpieczną drogą do klatki
i oświetlonymi przejściami podziemnymi.
• Wejście oraz drogi i ścieżki prowadzące do
budynku są dobrze widoczne i oświetlone.
• Tereny zielone i dla dzieci są przejrzyste, widoczne z okien mieszkań, bez „naturalnych
pułapek” (gęste zarośla, zakamarki).
• Zapewniona jest dobra widoczność przechodniów (z odległości 4 m) – latarnie, brak
przesłon, przedmiotów rzucających cień.
• Parkingi widoczne są z okien (nie więcej niż
20 samochodów).