wrzesień 2014 - Małopolska Izba Rolnicza

Informacje Biura Małopolskiej Izby Rolniczej na temat
funkcjonowania podstawowych rynków rolnych,
prac Zarządu i nowych aktów prawnych
Dane opracowano na dzień 03.10.2014 r.
Rynek zbóż – wrzesień 2014 r.
Od początku września 2014 r. na krajowych giełdach towarowych malały ceny pszenicy paszowej
i kukurydzy, a pszenicy konsumpcyjnej i żyta konsumpcyjnego były w miarę stabilne. Natomiast
jęczmień paszowy systematycznie drożał. Ostatni tydzień września po całotygodniowych spadkach
zakończył się niewielką korektą ceny na giełdzie, co nie
Cena zł/t
przełożyło się na ceny w przetwórniach, ze względu na
Krajowe ceny skupu zbóż
(netto)
dużą ilość towaru na rynku krajowym. Młyny nadal kuPszenica
621-639
powały małe ilości zbóż oferując niskie ceny.
Żyto
517-534
Pod koniec miesiąca ceny pszenicy paszowej wahały
Jęczmień
552-566
Zboża paszowe
się od 495 zł/t do 565 zł/t, z odbiorem z gospodarstwa.
Owies
418-451
Za pszenicę konsumpcyjną dostarczoną do młyna możPszenżyto
532-550
na było uzyskać ok. 600 zł/t. Sucha kukurydza pojawiła
Kukurydza
642-810
się we wszystkich regionach, przez co ceny znacznie spaPszenica
661-672
dły. Ceny ziarna z nowego zbioru kształtowały się w graZboża
Żyto
485-511
nicach 500 zł/t, z odbiorem z gospodarstwa. Cena jęczkonsumpcyjne
Jęczmień
547-557
mienia wynosiła ok. 530 zł/t, z odbiorem z gospodarstwa.
Pszenica
683-719
Prognozy dla tegorocznych zbiorów kukurydzy buŻyto
500-690
dzą
duże kontrowersje. Według GUS zbiory w Polsce
Średnie ceny na
Jęczmień
625-703
mogą
wynieść około 4,6 mln ton, tj. o 12,7%. więcej niż
małopolskich
Pszenżyto
682-770
w 2013 r. Izba Zbożowo-Paszowa przewiduje zbiory na
targowiskach
Owies
650-695
poziomie ok. 3,7-3,8 mln ton, natomiast wg PZPRZ,
Kukurydza
950-1 000
w niektórych regionach kraju zbiory mogą kształtować
Źródło: MRiRW, Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej
się na poziomie 5 t/ha, co będzie wpływać niekorzystnie
na ogólne zbiory, szacowane na 3 do 3,3 mln ton. Ważnym czynnikiem obniżającym plony są szkodniki – poza omacnicą prosowianką i stonką kukurydzianą nowe tereny zasiedla urazek kukurydziany.
Sytuacja na rynkach światowych
1
Notowania cen targowiskowych w Małopolsce
cena min. [zł/dt]
cena max. [zł/dt]
W trzecim tygodniu września tego
Pszenica
50,00 (Miechów, Wobrom) 90,00 (Sucha Beskidzka)
roku na monitorowanych giełdach
Żyto
50,00 (Skała)
80,00 (Sucha Beskidzka)
światowych nadal przeważały zniżki
Jęczmień
45,00 (Miechów)
80,00 (Sucha Beskidzka)
cen zbóż. W notowaniu z 18 września
Pszenżyto 50,00 (Miechów)
80,00 (Wadowice)
br. (za FAPA) na giełdzie w USA przeOwies
40,00 (Miechów)
80,00 (Sucha Beskidzka)
ciętna cena pszenicy HRW, Nr 1 była
Kukurydza
90,00
(Wadowice)
110 (Sucha Beskidzka)
o 6% niższa niż tydzień wcześniej.
Źródło: MODR Karniowice
W tym czasie w Niemczech cena pszenicy konsumpcyjnej spadła o 2%, a na Ukrainie o 0,2%. Jedynie we Francji cena tego zboża wzrosła o prawie 1%. Giełdowa cena jęczmienia paszowego w Niemczech w ciągu tygodnia zmalała
o 3%, a we Francji o 1%. W tym czasie w USA cena tego zboża pozostała niezmienna. Średnie ceny
kukurydzy na giełdzie w USA i w Argentynie były mniejsze niż przed tygodniem odpowiednio
o 1% i o 2%, a we Francji wyższe o 0,4%.
Według francuskiej firmy analitycznej Strategie Grains, tegoroczna produkcja kukurydzy
w UE będzie rekordowa i osiągnie 71,3 mln ton, głównie dzięki znacznemu wzrostowi produkcji we Francji, Rumunii, na Węgrzech i w Bułgarii. Oznacza to, że produkcja kukurydzy w UE
będzie wyższa o 11%.
Rynek trzody chlewnej, żywca wołowego i drobiu – wrzesień 2014 r.
W bieżącym roku na rynku krajowym obserwowaliCena zakupu wg wagi żywej [w zł/kg]
Klasa półtusz
śmy stosunkowo krótki okres sezonowych wzrostów cen wieprzowych
REGION POŁUDNIOWOmięsa. Na początku III kwartału dynamika wzrostów
wg SEUROP
POLSKA
WSCHODNI
wyhamowała i od lipca ceny systematycznie spadają. Wg
S
4,66 - 5,10
4,73 - 5,10
informacji MRiRW w trzecim tygodniu września ceny
E
4,60 - 5,83
4,63 - 5,01
skupu żywca wieprzowego na rynku krajowym odnotoU
4,28 - 4,73
4,33 - 4,69
wały znaczny spadek (3% t/t).
R
4,02 - 4,45
3,96 - 4,31
W analogicznym okresie 2013 r.
Ceny prosiąt za parę
O
3,70 - 4,06
3,55 - 3,85
na małopolskich targowiskach
średnia cena była o 18% wyżP
3,28 - 3,58
3,14 - 3,51
sza. Na przełomie września
Proszowice
340 - 370 zł
Źródło: MRiRW - Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej
Miechów
i października za tuczniki
350 - 360 zł
Wadowice
360 - 400 zł
sprzedawane na wagę żywą, niektóre zakłady mięsne płaciły poniżej
Źródło: MODR Karniowice
4 zł i wszystko wskazuje na to, że takich zakładów będzie coraz więcej.
Podobna sytuacja ma miejsce na rynkach innych znaczących producentów wieprzowiny w UE.
Wg danych KE w Niemczech w tygodniu 15-21.09.2014 płacono o 4% mniej niż przed tygodniem
(spadek o 12% r/r), w Holandii średnie ceny były mniejsze o 3% t/t (spadek o 16% r/r). Również
w Danii, gdzie rynek trzody chlewnej należy do bardziej stabilnych, od kilku tygodni odnotowuje
się spadki cen skupu świń, a w analizowanym okresie wieprzowina była tańsza o 11% r/r.
W połowie września br. maksymalną cenę, jaką można było uzyskać
Ceny (netto) zakupu bydła rzeźnego
za buhaja w wybitnym umięśnieniu (klasa S) to 7,2 zł w rozliczeniu na
w ubojniach wg w.ż. [zł/kg]
wagę żywą. W przypadku wyceny poubojowej, buhaje zaklasyfikowabyki do 2 lat
6,55-6,63
ne do klasy R kosztowały maksymalnie 12,10 zł. Cena jałówek w wabyki pow. 2 lat
6,47-6,54
dze żywej osiągała górną granicę na poziomie 6,50 zł, natomiast w rozjałówki
6,11-6,17
liczeniu poubojowym
krowy
4,49-4,51
Ceny żywca wołowego w handlu targowiskowym [zł/kg]
górny limit zatrzymał
Źródło: MRiRW, ZSRIR
się na wartości 12 zł.
Małopolska
Kraj
Jeśli chodzi o krowy, w niektórych punktach ta cielęta 60-100 kg
10,00
10,46-10,84
grupa nie była wcale przyjmowana. Natomiast za- młode bydło opasowe
6,50
6,13-6,39
kłady, w których prowadzony był skup, w drugiej krowy wybrakowane
−
4,40-4,49
dekadzie miesiąca płaciły za krowy ciężkie mak- Źródło: MRiRW - ZSRIR, MODR Karniowice
symalną cenę 5,30 zł w rozliczeniu wagi żywej.
W przypadku WBC stawka dla krów, w połowie miesiąca, wynosiła 10,6 zł.
Na rynku krajowym oraz unijnym widoczny jest spadek cen kurcząt brojlerów. Według danych KE ceny w UE w okresie ostatnich pięciu tygodni obniżyły się o 4%. Równocześnie na rynku krajowym obserwowaliśmy głębszy, siedmioprocentowy spadek cen. W rezultacie cena żywca
w kraju wyniosła przeciętnie 3,72 zł/kg w tygodniu 15-21.09.2014 (tj. obniżyła się o 0,30 zł/kg).
Rynek owoców i warzyw – wrzesień 2014 r.
Według wrześniowego szacunku GUS, zbiory owoców z drzew w 2014 r. zwiększą się o 2,3%
i wyniosą 3,6 mln t. tj. o 43,3% więcej od średniej z lat 2006–2010. Do rekordowych 3,17 mln ton
(o 2,8%) wzrosnąć mają zbiory jabłek. Mniejsze natomiast mają być zbiory gruszek, które szacowane są na 75 tys. t (o 1,1% mniej).
W 2014 r. zwiększyć ma się produkcja warzyw gruntowych. GUS szacuje, że wzrost ten wyniesie 8,2%, a zbiory ukształtują się na poziomie 4,33 mln ton. Korzystny przebieg warunków
pogodowych latem sprzyjał poprawie plonowania większości warzyw. Oczekuje się, że najbardziej
wzrosną zbiory kalafiorów - o 16,6% (buraków ćwikłowych - o 10,7%, a także warzyw pozostałych
tj. pietruszka, pory, selery i in. - o 19,1%. Nieco mniejszą skalę wzrostu przewiduje się w odniesieniu do zbiorów kapusty (+8,9%), cebuli (+6,5%), a także marchwi (+2,1%).
2
Na poziomie niezmienionym w odniesieniu do
ub.r. ukształtuje się produkcja ogórków, a o 4,5%
[zł za kg] / [zł za szt.]
mniejsze będą zbiory pomidorów gruntowych.
buraki ćwikłowe
0,40 - 1,10
0,25 - 1,80
Wg GUS zmniejszą się również zbiory ziemcebula biała
0,35 - 1,50
0,25 - 2,00
niaków (o 7,7% r/r), które będą aż o 33,5% niżkalafiory (szt.)
1,50 - 4,00
1,50 - 3,50
sze niż w latach 2006-2010. Tymczasem ceny
kapusta biała (szt.)
1,00 - 1,50
0,60 - 2,50
notowane na rynku krajowym wskazują raczej
marchew
0,45 - 1,10
0,30 - 2,00
na odwrotną tendencję – w skupie we wrześniu
ogórki gruntowe
1,00 - 4,00
1,00 - 3,00
za ziemniaki oferowano średnio 0,37 zł/kg tj.
papryka czerwona
2,00 - 4,40
2,00 - 4,50
aż o 55% mniej niż rok wcześniej. Wprawdzie
pieczarki
4,50 - 7,00
6,00 - 7,50
w krajach zachodnich UE oczekiwany jest znaczpietruszka
1,20 - 3,00
0,90 - 4,00
ny wzrost produkcji, który – mimo niewielkiego
pomidory
1,66 - 3,83
1,55 - 5,00
udziału eksportu na krajowym rynku ziemniaków – być może przekłada się na spadek cen
por (szt.)
0,70 - 1,20
0,60 - 1,80
w Polsce. Przypuszczalny spadek produkcji GUS
rzodkiewka (pęczek)
0,50 - 1,30
0,80 - 1,80
tłumaczy dalszym ograniczeniem powierzchni
sałata (szt.)
0,75 - 2,00
1,50 - 2,00
upraw w kraju. Plonowanie ziemniaków ma być
seler
1,00 - 3,00
1,10 - 3,50
bowiem znacznie wyższe niż w ub. roku i szacoziemniaki jadalne
0,20 - 0,60
0,13 - 0,66
wane jest na 246 dt/ha.
gruszki
1,75 - 3,50
2,50 – 4,00
jabłka
0,80 - 2,33
1,50 - 2,50
W dniach od 16 do 23 września br., w ujęciu tymaliny
7,00 - 20,00
9,00 - 14,00
godniowym odnotowano spadek cen większości
śliwki
0,50 - 3,00
1,50 - 3,00
warzyw. Wzrosły jedynie ceny cebuli, papryki zieŹródło: MRiRW - Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej, MODR Karniowice
lonej, ogórków gruntowych i pomidorów szklarniowych, a niezmienne pozostały notowania buraków czerwonych, pieczarek oraz ziemniaków.
Owoce / warzywa
krajowe
Ceny hurtowe na
rynkach krajowych
Ceny targowiskowe
w Małopolsce
Informacje opracowane na podstawie: ZSRIR MRiRW, www.stat.gov.pl, www.farmer.pl,
www.portalspozywczy.pl, www.wiescirolnicze.pl, www.agrolok.pl, www.rolpetrol.com.pl.
Akty prawne, które weszły w życie we wrześniu 2014 r.
3
Dz.U. 2014 nr 0 poz. 1153 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
25.08.2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o lasach.
Dz.U. 2014 nr 0 poz. 1158 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29.08.2014 r.
w sprawie szczegółowego zakresu zadań realizowanych przez Agencję
Rynku Rolnego związanych z wdrożeniem na terytorium Rzeczypo
spolitej Polskiej programu „Owoce i warzywa w szkole”.
Dz.U. 2014 nr 0 poz. 1190 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 04.09.2014 r. w sprawie realiza
cji przez Agencję Rynku Rolnego zadań związanych z ustanowieniem
tymczasowych nadzwyczajnych środków wsparcia producentów niektó
rych owoców i warzyw w związku z zakazem ich przywozu z UE do
Federacji Rosyjskiej.
Dz.U. 2014 nr 0 poz. 1210 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 08.08.2014 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie wysokości i sposobu uiszczania
opłat za zadania wykonywane przez okręgowe stacje chemiczno-rolnicze.
Dz.U. 2014 nr 0 poz. 1213Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25.08.2014 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie zawartości substancji niepożą
danych w paszach.
Dz.U. 2014 nr 0 poz. 1222 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19.08.2014 r.
w sprawie wzoru dokumentu handlowego stosowanego przy przewozie,
wyłącznie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, produktów ubocz
nych pochodzenia zwierzęcego i produktów pochodnych.
odpowiedzi na interwencje samorządu rolniczego
W sierpniu br. samorząd rolniczy, na wniosek Prezydium Rady ds. Kobiet i Rodzin z Obszarów Wiejskich
przy KRIR, zwrócił się do ministra pracy i polityki społecznej z wnioskiem o wszczęcie prac legislacyjnych nad zmianą art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla
opiekunów (Dz.U. 2014.567). W świetle tych przepisów, w sytuacji gdy rolnik lub domownik uzyskuje
prawo do otrzymania zasiłku opiekuńczego przestaje być ubezpieczony w KRUS, bo budżet państwa
pokrywa za niego składkę do ZUS, co w późniejszym czasie uniemożliwia takiej osobie pobieranie
świadczeń emerytalnych z KRUS, ze względu na niespełnienie wymogów okresów składkowych.
Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej z dn. 09.09.2014 r. jest dostępna na stronie internetowej www.mir.krakow.pl, „Interwencje” art. z dn. 17-09-2014.
13 sierpnia br. samorząd rolniczy zwrócił się do ministra rolnictwa z prośbą o przekazanie informacji uzasadniającej zaproponowany do notyfikacji kształt systemu płatności bezpośrednich, wnosząc jednocześnie o utrzymanie stawek i degresywności proponowanych w projekcie systemu płatności bezpośrednich w wersji B z dnia 17 czerwca br.
W odpowiedzi resort rolnictwa podkreślił, że przekazany do konsultacji społecznych dokument pt.
„System płatności bezpośrednich w Polsce w latach 2015-2020” zawierał jedynie propozycje rozwiązań, wynikające z przyjętych ogólnych założeń dotyczących funkcjonowania nowego systemu płatności
bezpośrednich, oraz oddziaływania tego systemu na sektor rolny i jego komplementarności względem
innych mechanizmów wsparcia. Obecnie w MRiRW trwają intensywne prace nad wdrożeniem zreformowanego systemu płatności bezpośrednich do krajowego porządku prawnego. W najbliższym czasie
do konsultacji społecznych zostaną przesłane projekty stosownych aktów prawnych wraz z uzasadnieniem dla proponowanych rozwiązań. Pełna treść odpowiedzi resortu rolnictwa z dn. 10.09.2014 r.,
zawierająca m.in. szczegółowe wyjaśnienia w odniesieniu do stawek dopłat w sektorach bydła i krów
oraz degresywności znajduje się na stronie www.mir.krakow.pl, „Interwencje” z dn. 22-09-2014.
Informacja Małopolskiego Wojewódzkiego Lekarza Weterynarii, w związku z pismem MIR z dn.
11.08.2014 r., w sprawie ponownego wykonywania badań w przypadku wystąpienia dodatniego
wyniku w kierunku choroby Aujeszkyego.
Program zwalczania chA został wprowadzony w 2008 r. Badania są wykonywane prze z Pracownię Serologii
Zakładu Higieny Weterynaryjnej w Krakowie metodą akredytowaną. Właściciel zwierzęcia w każdym czasie
może, na własny koszt, pobrać próby do badania i przesłać do dowolnego laboratorium. W przypadku gdy
posiadacz zwierząt ma zastrzeżenia do procedury pobierania prób urzędowych, powinien to zgłosić do właściwego miejscowo Powiatowego Lekarza Weterynarii, który w uzasadnionych przypadkach może zarządzić ponowne pobranie prób. Jeżeli właściciel nie zgadza się z wynikiem badania urzędowego ma prawo w określonym
terminie odwołać się od niego oraz od wydanej przez Powiatowego Lekarza Weterynarii decyzji z tym związanej. Ponieważ próbki archiwalne wyników dodatnich są przechowywane w ZHW, ta sama próbka zostanie
ponownie zbadana w laboratorium referencyjnym jakim jest PIW w Puławach (...).
Informacja Dyrektora Małopolskiego Oddziału ARiMR (w odniesieniu do wniosków WZ MIR dotyczących kontroli gospodarstw indywidualnych na okoliczność uboju zwierząt gospodarskich dla
własnych celów przez inspektorów weterynaryjnych) nt. przekazywania raportów dotyczących obrotu zwierzętami z ARiMR do Inspekcji Weterynaryjnej.
Rolnik może pozyskać dla własnych celów mięso ze zwierząt gospodarskich, utrzymywanych we własnym gospodarstwie takich jak: cielęta (do 6 miesiąca życia) oraz świnie, owce i kozy. O planowanym miejscu i terminie
przeprowadzenia uboju rolnik musi powiadomić właściwego powiatowego lekarza weterynarii co najmniej
na 24 godziny przed planowanym zdarzeniem, tak aby możliwe było wykonanie badań dopuszczających
mięso do spożycia. Równocześnie rolnik ma obowiązek zgłosić to zdarzenie w ARiMR w terminie do 7 dni
– w przypadku bydła, owiec i kóz, oraz do 30 dni – w przypadku trzody chlewnej, w celu wprowadzenia
zmian w rejestrze zwierząt. Agencja z kolei zobligowana jest do cyklicznego przekazywania danych dot. m.in.
rejestracji i przemieszczania zwierząt gospodarskich do PIW.
Pełna treść pisma oraz załączony artykuł pt. „Ubój gospodarczy zwierząt” dostępne są na stronie www.
mir.krakow.pl, „Interwencje” z dn. 03-10-2014.
4
interwencje samorządu rolniczego – wrzesień 2014
W związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10.07.2014 r., który orzekł o niezgodności
przepisów ustawy Prawo łowieckie z Konstytucją RP, w zakresie utworzenia obwodu łowieckiego, obejmującego nieruchomość prywatną wbrew woli właściciela nieruchomości oraz koniecznością zmiany
przepisów w ciągu 18. miesięcy, Zarząd KRIR wystąpił do ministra środowiska, ministra rolnictwa
oraz Przewodniczącego ZG PZŁ z inicjatywą współpracy przy tworzeniu projektu zmian do niniejszej ustawy. Zarząd KRIR przypomniał, że w związku z nasilającymi się problemami związanymi ze
szkodami powodowanymi w uprawach rolnych przez dziką zwierzynę samorząd rolniczy powołał Zespół ds. szkód łowieckich, w którego pracach uczestniczą m.in. przedstawiciele Ministerstwa Środowiska, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Polskiego Związku Łowieckiego oraz Lasów Państwowych
(www.mir.krakow.pl, „Interwencje” z dn. 23-09-2014).
18 września br. Zarząd KRIR, popierając wnioski zgłoszone przez wojewódzkie izby rolnicze, wystąpił
do ministra rolnictwa o poszerzenie wykazu gatunków roślin uprawnych, do których przysługuje
dopłata z tytułu zużytego do siewu lub sadzenia materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany o następujące gatunki roślin: kukurydza, rzepak i burak cukrowy (www.mir.krakow.pl, „Interwencje” z dn. 23-09-2014).
Popierając wnioski zgłoszone przez wojewódzkie izby rolnicze, Zarząd KRIR ponownie wystąpił do ministra rolnictwa, zwracając uwagę na zbyt częste wprowadzanie zmian w rozporządzeniu MRiRW
w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania
„Program rolnośrodowiskowy” objętego PROW na lata 2007-2013.
Przystępując do programu rolnośrodowiskowego rolnik podjął zobowiązanie w oparciu o przygotowany przez
doradcę rolnośrodowiskowego plan działalności rolnośrodowiskowej. W planie tym zobowiązał się do przestrzegania zasad oraz zapoznał się z sankcjami za ich nieprzestrzeganie, od pierwszego do ostatniego roku trwania
programu. Z tego zobowiązania rolnik powinien być rozliczany, a nie z kolejnych zmian, które następują w
trakcie realizacji. ARiMR nakłada na rolników sankcje za cały okres realizacji zobowiązania, powołując się na
ww. rozporządzenie, oraz na akty prawne UE. Rolnicy zdają sobie sprawę, że nawet najlepiej przygotowany akt
prawny przy wdrożeniu wymaga zmian, ale te zmiany nie mogą uderzać w osoby, które w dobrej wierze realizują
jego pierwotne zapisy (www.mir.krakow.pl, „Interwencje” z dn. 23-09-2014).
opinie i uwagi samorządu rolniczego – wrzesień 2014
5
17 września Zarząd KRIR przekazał stanowisko samorządu rolniczego dotyczące projektu ustawy
o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego
na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach PROW 2014-2020. Szczegóły na stronie www.mir.
krakow.pl, „Interwencje” z dn. 22-09-2014.
Uwagi dotyczące projektu ustawy o składkach na ubezpieczenie zdrowotne rolników:
Przedstawiony projekt zmiany ustawy nie wprowadza nowych rozwiązań prawnych, a jedynie proponuje pozostawić aż do końca 2016 r. obowiązujące już od roku 2012 zasady naliczania składki na ubezpieczenie zdrowotne rolników. Zasady te podczas wprowadzania zapowiadane były jako tymczasowe. Należy przypomnieć,
że 26 października 2010 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności wcześniejszych zasad ubezpieczenia
zdrowotnego rolników z zasadami Konstytucji RP.
Oczekując rozwiązań systemowych proponujemy dodanie w przedstawionym projekcie ustawy zapisów, które doprecyzują i jednoznacznie określą powierzchnię, która będzie brana pod uwagę przy ustalaniu wysokości składki zdrowotnej, gdyż dotychczasowe przepisy powodują wielokrotne naliczanie składek od tego samego
areału powierzchni użytków rolnych w sytuacji współwłasności czy współposiadania. Ponadto powinien zostać
ustalony górny pułap składki zdrowotnej na osobę, jak w ZUS.
Przy określaniu zasad ubezpieczenia rolnika i domowników, należy zastosować rozwiązanie analogiczne, jak
w innych działach gospodarki, w których składkę opłaca jedna osoba, będąca właścicielem gospodarstwa (czyli
tylko na niej ciąży obowiązek ustawowy opłacania składki zdrowotnej z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego). Pozostali członkowie rodziny (tzw. domownicy) objęci są ubezpieczeniem zdrowotnym na pisemny wniosek
płatnika składki. Współmałżonek rolnika opłacałby składkę jedynie w przypadku, gdyby posiadał oddzielne
gospodarstwo rolne lub gdyby był współwłaścicielem (wtedy powinien opłacać składkę od ilości hektarów, do
których ma prawo własności). Obecnie małżonkowie posiadający wspólne gospodarstwo rolne, oboje opłacają
składkę zdrowotną liczoną od wielkości całego gospodarstwa, co zdaniem rolników stanowi niezrozumiałe podwójne obciążenie fiskalne. Takie same zasady należałoby zastosować przy współwłasności innej niż małżeńska
(www.mir.krakow.pl, „Interwencje” z dn. 23-09-2014).
Opinia dot. zmiany rozporządzenia MRiRW zmieniającego rozporządzenie w sprawie kwalifikacji
osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt:
Środowisko rolnicze z satysfakcją przyjęło zmianę bardzo restrykcyjnych regulacji dotyczących osób dokonujących uboju niektórych gatunków zwierząt na własny użytek. Najważniejszą oczekiwaną zmianą jest zniesienie obowiązku odbywania 3-miesięcznej praktyki na stanowisku ubojowym oraz zniesienie wymogu posiadania
określonego poziomu wykształcenia, które w tym przypadku nie ma znaczenia merytorycznego. Zarząd KRIR
wnioskuje o jak najszybsze wejście w życie niniejszego rozporządzenia. Projekt rozporządzenia jest dostępny
na stronie internetowej www.mir.krakow.pl, „Aktualności” z dn. 23-09-2014.
Stanowisko ws. projektu ustawy o utworzeniu Funduszu Wzajemnej Pomocy w Stabilizacji Dochodów Rolniczych:
Po zapoznaniu się z projektem przedmiotowej ustawy, samorząd rolniczy stoi na stanowisku, że sama idea
utworzenia funduszy stabilizacji dochodów jest oczekiwana przez samych rolników. Szczególnego znaczenia nabiera fundusz w nadzwyczajnych sytuacjach klimatycznych i gospodarczych, z którymi coraz częściej mamy do
czynienia. Jednak wczytując się w zapisy projektu ustawy powstaje wiele wątpliwości. Jedna z najistotniejszych
wątpliwości związana jest z odpisem, albowiem podstawą funkcjonowania funduszu mają być wpłaty po 0,2%
wartości netto kupowanych produktów rolnych. Pieniądze odprowadzać będą firmy skupujące, jednak de facto
to rolnicy ją będą płacić. Dlatego istnieje obawa, że będzie to kolejna składka obciążająca rolnika, bez większych
możliwości skorzystania z tych środków. Szczegółowe uwagi na stronie internetowej www.mir.krakow.pl, „Interwencje” z dn. 25-09-2014.
Aktualności
Informacje Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
 Planowane stawki płatności bezpośrednich za rok 2013
W związku z opublikowaniem kursu wymiany, po którym przeliczane będą płatności bezpośrednie za
2014 r. (4,1776 zł za 1 EUR) w MRiRW opracowane zostały projekty rozporządzeń w sprawie stawek
płatności stosowanych od 1 grudnia 2014 r., które zaplanowano wstępnie na następującym poziomie:
•Jednolita Płatność Obszarowa (JPO) – 910,87 zł/ha;
•płatność uzupełniająca do powierzchni uprawy chmielu, do której przyznano płatność uzupełniającą
do powierzchni uprawy chmielu za 2006 r. (płatność niezwiązana z produkcją) – 1 000,39 zł/ha;
•płatność uzupełniająca do skrobi (płatność niezwiązana z produkcją) – 351,69 zł/tonę;
•płatność uzupełniająca do tytoniu (płatność niezwiązana z produkcją) – 4,53 zł/kg tytoniu jasnego
z grupy odmian Virginia oraz 3,18 zł/kg tytoniu jasnego odmian typu Burley, tytoniu ciemnego suszonego powietrzem oraz tytoniu ciemnego suszonego powietrzem z możliwością dosuszenia i wędzenia;
•oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów) – 165,55 zł/tonę;
•oddzielna płatność z tytułu owoców miękkich – 1 569,76 zł/ha;
•płatność cukrowa – 53,61 zł/tonę;
•płatność do krów – 595,30 zł/szt.;
•płatność do owiec – 125,32 zł/szt.;
•specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych – 556,37 zł/ha.

Komunikat dotyczący wprowadzania na rynek produktów mięsnych wędzonych tradycyjnie
KE opracowała przepisy upoważniające Polskę do stosowania odstępstwa od obniżonych limitów
dla WWA wprowadzonych rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1881/2006 z dn. 19.12.2006 r. ustalającego najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych (Dz.Urz.
6
UE L 364 z 20.12.2006, str. 5, z pózn. zm.). Z tego odstępstwa będą mogli korzystać producenci, wprowadzający na rynek produkty mięsne wędzone w sposób tradycyjny. Zgodnie z tymi przepisami, polscy
producenci mogą od dnia 1 września 2014 r. przez trzy lata wytwarzać i wprowadzać do obrotu na rynku
krajowym produkty mięsne tradycyjnie wędzone spełniające limity 5 µg/kg dla benzo(α)pirenu i 30 µg
dla sumy czterech WWA.
Produkty mięsne wędzone tradycyjnie umieszczane na rynku innych państw członkowskich UE, od
dnia 1 września 2014 r. bezwzględnie muszą spełniać nowe, niższe limity dla WWA tj. dla benzo(a)pirenu
2 µg/kg, a dla sumy WWA 12 µg/kg.
Po wejściu w życie aktu prawa krajowego producent będzie dodatkowo zobowiązany do poinformowania w formie pisemnej powiatowego lekarza weterynarii właściwego ze względu na miejsce prowadzenia
działalności o zamiarze skorzystania z przedmiotowego odstępstwa oraz znakowania takich produktów
specjalnym znakiem weterynaryjnym w kształcie kwadratu.
 Wytyczne dotyczące prowadzenia produkcji i sprzedaży produktów pochodzenia zwierzęcego
w ramach działalności MOL
Na stronach internetowych ministerstwa rolnictwa www.minrol.gov.pl opublikowany zosta dokument pt. „Wymagania weterynaryjne dla prowadzenia produkcji i sprzedaży produktów pochodzenia zwierzęcego w ramach działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej”. Zachęcamy wszystkich
producentów rolnych, zainteresowanych prowadzeniem tego typu działalności, do zapoznania się z tym
dokumentem.
Informacje Agencji Restrukturyzacji iModernizacji Rolnictwa
 Nowy kształt dopłat bezpośrednich od 2015 r.
Od 2015 roku będą obowiązywały nowe zasady przyznawania dopłat bezpośrednich. Jedną z nich
jest wprowadzenie obowiązku dywersyfikacji upraw. Dotyczy on tylko tych rolników, którzy posiadają
grunty orne o powierzchni powyżej 10 ha. Rolnicy ci, aby otrzymać dopłaty bezpośrednie za 2015 rok
w pełnej, należnej im wysokości, muszą bezwzględnie przestrzegać tego obowiązku siejąc oziminy w tym
roku. Dywersyfikacja polega na obowiązkowym wprowadzeniu, w zależności od powierzchni gospodarstwa, kilku rodzajów upraw. I tak, jeżeli rolnik posiada grunty orne o powierzchni od powyżej 10 ha do
30 ha, wówczas musi prowadzić na nich przynajmniej dwie uprawy, przy czym główna uprawa nie może
zajmować więcej niż 75% całego areału. Natomiast w przypadku gdy powierzchnia gruntów ornych jest
większa niż 30 ha taki rolnik musi wprowadzić tam trzy uprawy. Wielkość areału pierwszej uprawy nie
może przekraczać 75% całkowitej powierzchni, a dwóch upraw łącznie 95%. Więcej o przewidzianych
rozwiązaniach na stronie www.mir.krakow.pl, „Aktualności” z dn. 24-09-2014.
 Od 5 września do 3 listopada 2014 r. można składać osobiście lub przez upoważnioną osobę w oddziałach regionalnych lub biurach powiatowych ARiMR wnioski aktualizacyjne o przyznanie pomocy
z działania „Modernizacja gospodarstw rolnych” objętego PROW na lata 2007-2013. Wnioski mogą
składać osoby, które spełniają następujące dwa warunki:
• ubiegały się o wsparcie na „Modernizację …” w czasie naborów prowadzonych przez ARiMR w 2011,
2012 i 2013 roku i wówczas nie dostały pomocy z powodu braku środków, to znaczy znajdują się na
„białej” części list wojewódzkich określających kolejność przysługiwania dofinansowania w poszczególnych naborach;
• nie otrzymały bądź nie otrzymają z ARiMR do 4 września 2014 roku informacji o odmowie przyznania
im pomocy finansowej z tego działania. Nie złożenie wniosku aktualizacyjnego w tym terminie oznacza, że taka osoba zostanie wykluczona z przyznania pomocy z ww. działania.
Żadnych aktualizacji wniosków o przyznanie pomocy z tego działania nie muszą dokonywać osoby,
które mieszczą się w limitach dostępnych środków, czyli znajdują w „zielonej” części ostatnich list określających kolejność przyznawania pomocy w wymienionych wyżej naborach. Więcej na stronie internetowej wwwarimr.gov.pl oraz w OT ARiMR.
7
 Pomoc dla studentów z terenów wiejskich
Do 15 listopada br. studenci mieszkający na obszarach wiejskich mogą składać wnioski o kredyt
studencki z poręczeniem ARiMR. Uzyskanie takiego kredytu możliwe jest wyłącznie w banku,
który podpisał stosowną umowę o współpracy. Aktualnie przy udzielaniu poręczeń spłaty kredytów
studenckich Agencja współpracuje z Bankiem Polskiej Spółdzielczości S.A. oraz SGB-Bankiem
S.A. powstałym z połączenia Gospodarczego Banku Wielkopolski S.A. oraz Mazowieckiego Banku
Regionalnego S.A. Poręczenia udzielane są przez Agencję bezpłatnie i obejmują okres o miesiąc dłuższy
niż wynikający z umowy o przyznaniu kredytu. Z warunkami udzielania poręczeń spłaty kredytów
studenckich można zapoznać się na stronie internetowej www.arimir.gov.pl.
 6 października br. weszły w życie przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 30.09.2014 r.
zmieniającego rozporządzenie w sprawie realizacji niektórych zadań ARiMR, na podstawie którego
producenci owoców porzeczki czarnej lub owoców wiśni mogą ubiegać się o pomoc w wysokości
410 zł/ ha owocujących w 2014 r. upraw porzeczki czarnej lub wiśni. Pomoc będzie realizowana
w formie tzw. pomocy de minimis. Oznacza to, że maksymalna kwota wsparcia wypłaconego w tej formie
w ciągu trzech ostatnich lat nie może być wyższa niż równowartość 15 tys. euro.
Aby otrzymać taką pomoc, trzeba wypełnić odpowiedni wniosek (dostępny na stronie internetowej arimr.gov.pl) i złożyć go do 15 października 2014 r. we właściwym biurze powiatowym Agencji.
Do wniosku należy dołączyć zaświadczenia o otrzymanej pomocy de minimis w ciągu ostatnich trzech
lat lub oświadczenie, że nie korzystało się z takiego wsparcia. Ponadto, trzeba również przedstawić
oświadczenie o powierzchni, jaką zajmowały w 2014 roku owocujące uprawy czarnej porzeczki i wiśni.
ARiMR pomoże również rolnikom, którzy ze względu na wprowadzenie ograniczeń handlowych,
nie są w stanie spłacać zaciągniętych preferencyjnych kredytów inwestycyjnych bądź klęskowych.
Pomoc Agencji polega na regulacji za rolnika części należnego bankowi oprocentowania. Rolnik będzie
mógł wystąpić do banku, w którym wziął taki kredyt o zawieszenie jego spłaty nawet na dwa lata. W tym
czasie ARiMR będzie regulowała za rolnika należne bankowi oprocentowanie takiego kredytu. Nie jest
to pomoc bezzwrotna i rolnicy, którzy skorzystają z tej możliwości będą musieli zwrócić środki zapłacone
za nich przez ARiMR. Forma zwrotu będzie zależała od tego, kiedy taki kredyt został udzielony. Więcej
szczegółów na stronach internetowych i w oddziałach ARiMR.
Informacje Agencji Rynku Rolnego

ARR przypomina, że inicjatywa pozyskania organizacji charytatywnej lub uprawnionej innej
jednostki organizacyjnej oraz osoby fizycznej, która przyjmie wycofane owoce i warzywa leży w gestii
producenta owoców i warzyw dokonującego wycofania produktów z rynku.
Fizyczne wycofanie produktów wraz ze złożeniem we właściwym OT ARR niezbędnej dokumentacji
(wniosek o wsparcie, świadectwo zgodności z normami handlowymi UE dla świeżych owoców
i warzyw, świadectwo potwierdzenia przekazania produktów wycofanych z rynku, wystawione przez
podmiot odbierający produkty), powinno odbyć się do dnia 15 października 2014 r. Rejestr uznanych
organizacji charytatywnych i uprawnionych innych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych,
dostępny jest na stronie internetowej: www.arr.gov.pl.
W wyniku uzgodnień pomiędzy ministrem rolnictwa oraz Prezesem ARR, jest możliwość obecości
przedstawiciela izby rolniczej jako czynnika społecznego przy kontroli w gospodarstwach, które
złożyły powiadomienia do OT ARR w wzakresie operacji wycofania, zielonych zbiorów i niezbierania
plonów w terminie do 3 września br.
Informacje KRUS
 Uchwałą Rady Ubezpieczenia Społecznego Rolników z 2 września 2014 r., miesięczna składka
na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie w IV kwartale 2014 r. i I kwartale 2015 r.
została ustalona w wysokości 42,00 zł za każdą osobę podlegająca temu ubezpieczeniu. Osoby objęte wymienionym ubezpieczeniem na wniosek w ograniczonym zakresie opłacają 1/3 pełnej składki, tj. 14 zł.
Podstawowa miesięczna składka na ubezpieczenie emerytalno-rentowe w IV kwartale 2014 r.
i I kwartale 2015 r. pozostanie w kwocie obowiązującej w II i III kwartale br., tj. w wysokości 84 zł.
Osoby ubezpieczone w gospodarstwie rolnym o powierzchni powyżej 50 ha przeliczeniowych użytków rolnych opłacają składkę podstawową i dodatkową miesięczną składkę na ubezpieczenie emerytal-
8
no-rentowe, o której mowa w art. 17 ust. 4 pkt. 1-4, wynoszącą w IV kw. 2014 r. i I kw. 2015 r.:
• 12% emerytury podstawowej, tj. 101,00 zł dla gospodarstw rolnych obejmujących obszar użytków
rolnych do 100 ha przeliczeniowych
• 24% emerytury podstawowej, tj. 203,00 zł dla gospodarstw rolnych obejmujących obszar użytków
rolnych powyżej 100 ha przeliczeniowych do 150 ha przeliczeniowych
• 36% emerytury podstawowej, tj. 304,00 zł dla gospodarstw rolnych obejmujących obszar użytków
rolnych powyżej 150 ha przeliczeniowych do 300 ha przeliczeniowych
• 48% emerytury podstawowej, tj. 405,00 zł dla gospodarstw rolnych obejmujących obszar użytków
rolnych powyżej 300 ha przeliczeniowych.
Ustawowy termin uregulowania należnych składek za IV kwartał upływa 31 października 2014 r., a za
I kwartał 31 stycznia 2015 r.
Pozostałe informacje
24 września br. Europejska Fundacja Rozwoju Wsi Polskiej przedstawiła raport „Uwarunkowania
i konsekwencje opodatkowania rolnictwa w Polsce”, który omawia zasadność wprowadzenia rozwiązań podatkowych w polskim rolnictwie. W raporcie zaprezentowano możliwe warianty opodatkowania rolnictwa oraz konsekwencje ich wprowadzenia. Omówione zostały również przykładowe
systemy opodatkowania rolnictwa w krajach UE. Raport dostępny jest na stronie internetowej www.
efrwp.pl oraz www.mir.krakow.pl.
Z prac Zarządu i biura MIR:
1) We wrześniu odbyły się dwa posiedzenia Zarządu MIR – 4 i 18 września 2014 r.
2) Imprezy promocyjno-marketingowe, w których uczestniczyli członkowie Zarządu, pracownicy
i delegaci Małopolskiej Izby Rolniczej oraz pracownicy biura:
6–7 września – Międzynarodowa Wystawa Rolnicza Agropromocja 2014 w Nawojowej
6–7 września – Gonitwy Włościańskie Koni Małopolskich na błoniach krakowskich
7 września – XV Święto Fasoli w Zakliczynie
7 września – Dożynki Jasnogórskie – Ogólnopolskie Święto Dziękczynienia za Plony
14 września – Dożynki Powiatu Suskiego w Makowie Podhalańskim.
14 września – XX Charsznickie Dni Kapusty
14 września – Podgórzańskie Święto Wina i Miodu w Gromniku
21 września – Dożynki Prezydenckie w Spale
19–21 września – XX Dni Huculskie w Regietowie
21 września – Święto Suszonej Śliwki w Iwkowej
Ponadto przewodniczący oraz delegaci rad powiatowych MIR uczestniczyli w wielu lokalnych
– gminnych i powiatowych uroczystościach dożynkowych.
3) Spotkania, konferencje i szkolenia, w których uczestniczyli członkowie Zarządu, delegaci oraz Dyrektor MIR:
9
4 września – posiedzenie Społecznej Rady Doradztwa Rolniczego MODR w Karniowicach
10 września – Posiedzenie Powiatowej Rady Zatrudnienia w Tarnowie i w Krakowie
18 września – CK UR w Krakowie, konferencja pt. „120 lat Hodowli Polskiego Bydła Czerwonego”
19 września – Zawoja, Konferencja „Kultura pasterska łuku Karpat i jej oddziaływanie na kulturę Babiogórców”
19-21 września w Zakopanem – odbyło się szkolenie wyjazdowe z zakresu rozwoju obszarów wiejskich
dla rolników z województwa łódzkiego, w którym uczestniczyli delegaci MIR
24 września – Wołowice, Seminarium terenowe „Analiza wykorzystania małych zwierząt trawożernych
do innowacyjnego, naturalnego utrzymania obwałowań przeciwpowodziowych we właściwym stanie”
25 września – Centrum Kongresowe UR w Krakowie, międzynarodowa konferencja „Wyzwania programu PROW 2014-2020 w świetle istniejących doświadczeń krajowych i międzynarodowych”
26 września – Smardzowice, Posiedzenie Komisji Rolnictwa i Modernizacji Terenów Wiejskich SWM
26 września – Rada Regionu LGD „Podbabiogórze”.
4) Działalność organizacyjna:
We wrześniu zrealizowana została uchwała nr 26/Z/2014/IV Zarządu MIR z dn. 13.08.2014 r. – zakupiono i przekazano ziarno – za kwotę 30 tys. zł – jako pomoc dla rolników z powiatów limanowskiego
i myślenickiego, poszkodowanych podczas powodzi, która miała miejsce latem br.
14 września odbył się Piknik Warzywny zorganizowany przez Małopolską Izbę Rolniczą, Radę Powiatową MIR w Proszowicach oraz Giełdę Rolną EK-ROL Sp. z o.o. w Proszowicach. MIR oraz GR
EK-ROL zakupiły 7 ton warzyw, przeznaczonych do dyspozycji uczestników Pikniku. Podczas imprezy można było degustować potrawy przygotowane przez miejscowe koła gospodyń wiejskich: KGW
z Klimontowa, Ostrowa, Jakubowic, Teresina, Szczytnik Kolonii i Kościelca. Zorganizowaliśmy również konkursy z nagrodami dla dzieci i dla dorosłych.
27-28 września w obiektach zabytkowego folwarku UR w Krakowie przy ul. Balickiej odbyły się I Małopolskie Targi Żywności „Zasmakuj z UR” oraz posiedzenie Konwentu Uniwersytetu Rolniczego
w Krakowie. Małopolska Izba Rolnicza była jednym ze sponsorów Targów. Na stoiskach, którymi dysponowaliśmy, małopolscy rolnicy i producenci żywności oferowali swoje najlepsze produkty, wśród
których znalazły się m.in.: fasola Piękny Jaś z Doliny Dunajca, jabłka raciechowickie, suska sechlońska,
sery górskie, miody i produkty pszczelarskie, tradycyjne pieczywo w tym m.in. kukiełka uszewska.
5) Współpraca zagraniczna:
9 września w biurze MIR w Krakowie gościła grupa 30 uczniów wraz z nauczycielami ze szkoły
Legta z Cote St. Andre z regionu Rhône-Alpes.
6) Realizacja projektów:
• Od 15 września trwa drugi etap realizacji projektu „Środowisko bez barszczu Sosnowskiego
(Heracleum sosnowskyi Manden)”, którego liderem jest Uniwersytet Rolniczy w Krakowie. Małopolska Izba Rolnicza oraz Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin (IHiAR) ZD Grodkowice to partnerzy strategiczni przedsięwzięcia. We wrześniu kontynuowano zwalczanie chemiczne i mechaniczne
barszczu, a koordynatorzy przystąpili do monitoringu skuteczności przeprowadzonych zabiegów.
W październiku i listopadzie br., w 31 małopolskich gminach uczestniczących w projekcie, odbywać
się będą spotkania informacyjne poświęcone głównie efektom dotyczczasowych zabiegów zwalczania barszczu. Więcej szczegółowych informacji o projekcie znajduje się na stronie internetowej www.
barszczsosnowskiego.ur.krakow.pl.
• Trwa weryfikacja i gromadzenie dokumentacji warunkującej udzielenie dotacji z WFOŚiGW do zakupu wapna przez rolników, realizowanego w ramach zadania pt. „Wapnowanie gleb zdegradowanych
w wyniku powodzi w latach 2009–2013 w wybranych miejscowościach województwa małopolskiego”. Program objmuje prawie 9 gmin w powiatach miechowskim, proszowickim i krakowskim, na
obszarze o pow. ok. 1 428 ha.
• MIR w konsorcjum z MSDR w Krakowie oraz MODR w Karniowicach realizuje ostatni etap III edycji
szkoleń pt. „Szkolenia w zakresie cross-compliance w województwie małopolskim”. Realizację projektu rozpoczęliśmy jesienią ub.r. Łącznie w latach 2013-2014 przeszkolonych zostanie ok. 3 400 rolników.
• MIR prowadzi nabór na szkolenia z zakresu pielęgnowania i ochrony upraw leśnych, organizowane przez Krajową Radę Izb Rolniczych. Szkolenia będą się odbywały w okresie od października do połowy grudnia br. (harmonogram dostępny jest na stronie internetowej www.
mir.krakow.pl). Wszystkich chętnych prosimy o kontakt z pracownikami biur MIR w Krakowie
(tel. 12 643 16 87), Tarnowie (tel. 14 655 58 68), Nowym Sączu (tel. 18 441 41 55), Wadowicach
(tel. 33 823 26 58) i Miechowie (tel. 41 230 80 88).
Informacje opracowane przez Biuro Małopolskiej Izby Rolniczej na podstawie informacji własnych oraz stron
internetowych: www.minrol.gov.pl, www.arr.gov.pl, www.arimr.gov.pl, www.krus.gov.pl.
10