KREATORZY ŚWIATA program szkoły i przedszkola Cogito na lata

KREATORZY ŚWIATA
program szkoły i przedszkola Cogito na lata 2014 -2016
Preambuła:
Przyjmujemy za Celestynem Freinetem „szkoła, to plac budowy”. „Dajcie dzieciom
narzędzia pracy, kredki i farby, fiszki do samodzielnych poszukiwań, książki do czytania,
ogród, nie zapomnijcie o teatrze, a szkoła stanie się w mgnieniu oka placem budowy i słowo
praca nabierze całej wspaniałości wiążąc pracę manualną z umysłową i społeczną. W takich
warunkach dziecko będzie niezmordowanie poszukiwać, realizować swoje pomysły,
eksperymentować, uczyć się wyrastać skupione, myślące, ludzkie. A wychowawca pójdzie za
jego przykładem”1
Ponadto podobnie jak Gerald Hüther i Uli Hauser chcemy „(…) rozbudzić w uczniach
radość wynikającą z uczenia się. Zapraszamy do wspólnych działań, będziemy je wspierać i
inspirować w odkrywaniu świata2”
Program Kreatorzy Świata jest autorskim pomysłem, odwołuje się do najlepszych
wzorów, a proponowane zmiany mają charakter ewolucji (a nie rewolucji) istniejącego
systemu, służą jego dostosowaniu do aktualnych potrzeb oraz wyzwań przyszłości, a nie
negacji tego, co zostało wcześniej wypracowane. Zakładamy, że jest to model, który podlega
ciągłym zmianom w zależności od potrzeb i spostrzeżeń. To intensywny dialog pomiędzy
dorosłymi (nauczycielami i rodzicami) a dziećmi, a co za tym idzie - inicjowanie nowych
pomysłów i zdobywanie doświadczeń jest naszym znakiem szczególnym.
Opracowanie programu poprzedziła refleksja nad tym, czym ma być przedszkole i szkoła,
czemu ma służyć, co mają z niego wynieść dzieci.
Zależy nam, aby tworzyć szkołę niepowtarzalną, o specyfice związanej z kontekstem
kulturowym i społecznym środowiska, w którym się znajduje. Podstawą podejścia
pedagogicznego jest wyobrażenie dziecka jako zdolnego3, silnego, bogatego w różnego
rodzaju potencjał i zasoby; dziecka, które chce się rozwijać, jest ciekawe świata i nim
zadziwione; dziecka, które pragnie komunikować się z innymi i wyrażać siebie.
C. Freinet, 1976, O szkołę ludową, Wydawnictwo Ossolineum, s. 78.
G. Hüther, U. Hauser, 2014, Wszystkie dzieci są zdolne, s. 184.
3
Zachęcam do przeczytania publikacji: G. Huther, U. Hauser, 2014, Wszystkie dzieci są zdolne.
1
2
Szkoła i przedszkole Cogito to miejsce niezwykłe, dlatego przesłaniem jest stworzenie
przestrzeni wyróżniającej się wysoką jakością kształcenia. „Chcemy, by nasza szkoła
pozwalała uczniom rozwinąć kompetencje i cechy charakteru, by jednocześnie dostrzegała
indywidualność każdego dziecka, by rozbudzała pozytywne nastawienie do świata i pozwalała
dzieciom odkryć pasje i rozwinąć zainteresowania”.4 Te słowa zapisane zostały w koncepcji
funkcjonowania przedszkola i szkoły prowadzonej przez Fundację Familijny Poznań.
W koncepcji funkcjonowania i rozwoju szkoły i przedszkola określono szczegółowo
priorytety oraz sposoby działań. Natomiast program „Kreatorów Świata” jest dopełnieniem i
uszczegółowieniem tej koncepcji.
1. Cele programu Kreatorzy Świata
Każde dziecko posiada potencjał, który może ujawnić się w postaci konkretnych osiągnięć
rozwojowych tylko w odpowiednich warunkach. Jednak konsekwencją przemian w edukacji
jest przesunięcie zainteresowania z aspektu instrumentalnego i technicznego (mającego na
celu np. poznanie strategii i technik twórczego myślenia) na mniej ustrukturyzowane sytuacje
wiążące się z osobistym doświadczeniem dziecka, stawianiem istotnych dla niego pytań,
problematyzowaniem rzeczywistości.
Cele ogólne programu:
Cel 1. Wzajemne zaufanie, motywowanie do działania i szacunek do drugiego człowieka.
Cel 2. Stworzenie warunków do rozwijania ciekawości poznawczej, spontanicznej
aktywności, wewnętrznej motywacji, kreatywnych działań.
Cel 3. Aktywny udział w poznawaniu, uczeniu się, konstruowaniu swojej wiedzy.
Cel 4. Kształtowanie i doskonalenie umiejętności kluczowych, ponadprzedmiotowych,
umożliwiających aktywność badawczą i twórczą ekspresję.
Cel 5. Stworzenie warunków do podejmowania działań wynikających z głębokich przeżyć,
fascynacji – dających radość uczenia się.
Cel 6. Stworzenie środowiska edukacyjnego, umożliwiającego dzieciom sensowną aktywność
i samodzielne wyciąganie wniosków z tego, co same mogą zaobserwować i zrobić.
Cel 7. Dawanie poczucia bezpieczeństwa, przyznanie dziecku prawa do popełniania błędów.
Aby osiągnąć powyższe cele potrzebny jest racjonalny układ stosunków w życiu klasy,
klimat życzliwości i współpracy między nauczycielem i uczniami. Wychowawca przestaje
być tym, który ze swej mądrości rozdziela dzieciom wyznaczone programem cząstki wiedzy,
4
Oferta Fundacji Familijny Poznań.
nic w zamian od nich nie otrzymując. Trafnie ujmuje ten aspekt Eliza Freinet, gdy w
przedmowie do zbioru poezji dzieci mówi: „Z dnia na dzień, w szczegółach codziennego
życia, w hałaśliwych utarczkach ścierających się różnych osobowości, potrzebna jest trzeźwa,
życzliwa obecność nauczyciela - wychowawcy, który potrafi na chwilę zapomnieć, że jest
dorosły, i stawszy się na nowo dzieckiem otwiera serce na przyjęcie pięknego obrazu świata,
który tworzy wraz z dziećmi z odcieniami tak osobistymi i głębokimi, że cały kolektyw nosi ich
znamię i odżywa pod ich wpływem, a on sam czuje się wzbogacony i odnowiony” 5.
2. Drogowskazy
Kompetentne dziecko
„Dzieciom możemy dopomóc w nauce, albo przez próby ich nauczania, albo przez
wspomaganie ich wysiłków w trakcie procesu uczenia się. Powinniśmy zapewnić dziecku
wolność pozwalającą mu na samodzielne odkrywanie i uczenie się”6
Dzieci mają potrzebę poznawania i rozumienia swoich doświadczeń, a rolą dorosłych jest je
w tym wspierać. Jednym z zadań nauczyciela jest zapewnienie dziecku otoczenia
umożliwiającego mu zbieranie doświadczeń, dzięki którym jak najwięcej istniejących w
mózgu połączeń zostanie zachowanych7.
W praktyce oznacza to taką organizację pracy, w którym odkrywanie, badanie i poznawanie
otaczającej rzeczywistości przynosi dziecku radość, bowiem wtedy dzieci rozwijają się
najlepiej. Nauczyciel musi podtrzymywać i wzmacniać dziecięcą ciekawość i chęć
rozumienia świata, aby tak się stało, proponujemy:
 rezygnację z proponowanych przez wydawnictwa tzw. pakietów edukacyjnych,
 odejście od zajęć dydaktycznych prowadzonych przez nauczyciela frontalnie na rzecz
aktywności dzieci w małych grupach, przy minimalnym bezpośrednim udziale osób
dorosłych. Nauczyciele przede wszystkim dbają o to, by dzieci przebywały w
odpowiednio stymulującym środowisku, zadają im dobre pytania (takie, które
sprowokują lub podtrzymają ich aktywność),
 stwarzanie dzieciom warunków do wyrażania siebie i tego, co poznają na wiele
sposobów. Stanie się to możliwe między innymi dzięki zorganizowaniu małych
atelier, czyli warsztatu/pracowni - dzieci mają dostęp do najróżniejszych materiałów i
5
C. Freinet: Enfants poetes. . ., op. cit., s. 11.
A. Cashdan, źródło nieznane.
7
G. Huther, U. Hauser, 2014, Wszystkie dzieci są zdolne, s.99.
6
narzędzi, pozwalających im na eksplorowanie i kreatywne wyrażanie tworzonych
przez siebie teorii.
Eksplorowanie świata
We współczesnym świecie, do zbioru niezbędnych umiejętności, w które ucznia powinna
wyposażyć szkoła, należy zaliczyć:
 twórcze rozwiązywanie problemów,
 krytyczne myślenie,
 umiejętności przywódcze,
 umiejętność patrzenia z ogólnej perspektywy,
 pewność siebie, pozwalająca brać pełny udział w decydowaniu o przyszłości
społeczeństwa,
 umiejętność planowania własnego życia w czasach ogromnych zmian.8
Aby te umiejętności dzieci osiągnęły zachęcamy je do aktywnego doświadczania, w tym celu
dzieci potrzebują materiałów, narzędzi, inscenizacji, muzyki, sztuki i symboli. Dzięki temu
otaczająca rzeczywistość zostaje przez dzieci doświadczona, odkryta, wypróbowana na
możliwie najwięcej sposobów, a dziecko rozwija przy tym własne środki poznania i wyrazu.
Kanony - zakres programowy kanonów poza kluczowym celem jakim jest rozwijanie
zdolności i zainteresowań niesie również: poszerzanie wiedzy, kształcenie umiejętności i w
dużej mierze oddziaływanie wychowawcze. W ciągu sześciu lat nauki w szkole uczeń będzie
miał możliwość wziąć udział w 10 rodzajach zajęć. Aby mógł rozpoznać swoje
zainteresowania, a „nauczyciel” odkryć zdolności i talenty, będzie uczestniczył w danym
rodzaju zajęć w każdym roku szkolnym w cyklu, 1 godzinę tygodniowo. Przez 4 dni w
tygodniu, od poniedziałku do czwartku dla uczniów poszczególnych klas odbywać się będą
każdego dnia inne zajęcia dodatkowe. Po czterech miesiącach uczeń będzie mógł
kontynuować udział w zajęciach wstępując do wybranego klubu.
„Świat pod lupą” – to interdyscyplinarne zajęcia realizowane w ramach cotygodniowych
spotkań, podczas których dzieci realizują temat wiodący przewidziany na dany miesiąc.
Obejmują one dodatkowo harmonogram imprez, wydarzeń stałych wplecionych w kalendarz
roku szkolnego.
8
G. Dryden, J. Vos, Rewolucja w uczeniu, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003, s. 455.
Nauka poprzez „prowokujące techniki”
Działania inicjowane są poprzez obserwację, doświadczenia, rozmowy, przeżycia. Impuls dla
nowego zadania może wyjść od dziecka oraz dorosłego. Określony temat przeradza się w
„kompleks zainteresowań”. Wymaga to starannej obserwacji i słuchania dzieci, aby poznać
ich pytania i wątpliwości, które chciałyby dogłębniej zbadać. Dziecięca aktywność potrzebuje
wówczas przestrzeni i czasu. Rola nauczyciela ogranicza się do towarzyszenia w rozmowie,
do obserwacji, dokumentacji i podsuwania dalszych impulsów. Natomiast błędy, które mogą
popełniać dzieci traktowane są jako immanentny, naturalny i oczywisty element procesu
uczenia się, zakłada, że nie można uczyć się nie popełniając błędów. Uczeń wie, że ma prawo
je popełniać, więc nie boi się wybierać trudnych, obarczonych większym ryzykiem
rozwiązań, popełnianie błędów nie wiąże się z ryzykiem utraty poczucia bezpieczeństwa.
Samorządna organizacja życia w szkole
Dzieci są współorganizatorami codziennego życia w przedszkolu i w szkole. Przedszkole i
szkoła są ich miejscem, które mogą urządzać i kształtować. Narady klasowe/przedszkolne,
debaty pozwalają omówić ważne bieżące sprawy i dokonać wspólnych uzgodnień. W
przedszkolu oraz w szkole nic nie jest organizowane bez wiedzy dzieci i przedstawiane im
jako gotowe. Ciekawą formą są również „konferencje dziecięce” dające dzieciom
możliwość twórczego rozwijania swoich zainteresowań i wnoszenia własnego wkładu do
programu szkoły.
Podmiotowość
Jako kategoria wielowymiarowa toruje drogę do współczesnego modelu adaptacji człowieka
w świecie. Zadaniem szkoły jest pomoc dziecku w kształtowaniu podmiotowości, a
szczególnie jej dwóch aspektów: sprawczości i poczucia własnej wartości. Aktywistyczna
koncepcja podmiotowości stanowi bazę do oceny jakości pracy nauczyciela. Pożądaną formą
działania nauczycielskiego jest styl negocjacyjny. Dyskretna kontrola nad podjętą
działalnością ucznia ma charakter otwarty. Uczeń traktowany jest jako osoba odpowiedzialna
za wykonane zadania, zdolna do współpracy. Dominują tu działania wspierające
zaangażowanie podmiotowe dziecka w toku procesu edukacji. Nauczyciel prezentujący styl
delegujący postrzega natomiast ucznia jako osobę aktywną, zdolną do doświadczania i
rozwijania swojej kompetencji podmiotowej. Dziecko ma szansę wykorzystywać nabytą
wcześniej wiedzę i umiejętności do konstruowania własnych projektów. Rola nauczyciela
polega na identyfikacji możliwości i potrzeb dzieci, zapewnienia im optymalnych warunków
osiągania efektów z własnej pracy, przy czym działania ucznia są monitorowane przez
nauczyciela, a w przypadkach niejasności wspomagane doradztwem.9
Dokumentacja
Nauczyciele prowadzą obserwację dzieci i dokumentują ich działania. Gromadzona
dokumentacja służy jako materiał do dalszej dyskusji i rozwoju. Z jednej strony jest ona
materiałem badawczym dla nauczycieli, rekonstrukcją procesów uczenia się. Z drugiej strony
– pomaga dzieciom przemyśleć ich sposób myślenia, uporządkować je i wypracować nowe
strategie uczenia się.
Rola nauczyciela i zespołu
Podstawę działań pedagogicznych stanowi uznanie samodzielności jednostki. Komunikacja
pomiędzy dziećmi i nauczycielami zapewnia, iż dorośli dostrzegają i uwzględniają to, co
dzieci dokonują w swoim własnym rozwoju. Nauczyciel poza organizowaniem materialnych i
emocjonalnych warunków dla aktywności poznawczej dzieci, wraz z nimi poszukuje
odpowiedzi na stawiane przez nie pytania oraz ustawicznie próbuje zgłębić ich procesy
uczenia się.
Ważna jest również bliska współpraca między nauczycielami. W każdej klasie pracuje
nauczyciel i asystent nauczyciela, którzy przez większość dnia przebywają w razem, wspólnie
planując, obserwując, dyskutując, wspierając się. Nie są to jedyne osoby odpowiedzialne za
zapewnianie dzieciom jak najlepszych warunków do rozwoju. Są oni wspierani przez
instruktorów (osoby z wykształceniem lub praktyką w zakresie prowadzenia zajęć
rozwijających zainteresowania) odpowiedzialnych za „kanony”.
Wszystkie osoby pracujące w szkole Cogito i w przedszkolu Cogito uczestniczą w
spotkaniach szkoleniowych i systematycznie dokształcają się, gdyż wszyscy muszą rozumieć,
jakie znaczenie ma to, co dzieje się w przedszkolu. Co więcej, każda z tych osób ma inne
doświadczenia, inną perspektywę, a ciągła wymiana i wspólna refleksja umożliwia wszystkim
rozwój. Tym samym zapewniony jest również ciągły rozwój wiedzy i kompetencji
nauczycieli.
9
Kłosińska T., 2012, Wspieranie twórczych zdolności literackich uczniów w młodszym wieku
szkolnym, [w] Ireny Adamek i Bożeny Pawlak (red), Doświadczanie poznawania świata przez dzieci w
młodszym wieku szkolnym, Wydawnictwo Libron, Kraków, s.203.
Ramy dla budowania przestrzeni „prowokującej do myślenia”
W przedszkolu i w szkole Cogito, wiele uwagi poświęcono przemyślanej aranżacji jasnych i
przestronnych wnętrz – tak sal grupowych. Zgromadzony materiał dydaktyczny zachęca do
różnorodnej aktywności, uruchamiając podczas odkrywania rożne zmysły. Co najbardziej
istotne – „prowokuje do myślenia” i do wyruszenia na wyprawę po własne odkrycia.
Docelowo na przestrzeni lat powstaną sale oraz miejsca w salach lekcyjnych o różnym
przeznaczeniu.
 Sala/ miejsce do zajęć plastycznych (wyposażona w farby, różnego rodzaju materiały i
narzędzia do zabaw plastycznych oraz pojemniki na ubranie ochronne),
 Sala/miejsce do zajęć budowlano-konstrukcyjnych (wyposażona w klocki drewniane
różnego kształtu, stolik z piaskiem, stolik świetlny, przy którym dzieci bawią się
światłem i cieniem),
 Sala/miejsce do zajęć matematycznych (wyposażona w kostki, klocki, pojemniki,
układanki).
 Sala/miejsce (w przedszkolu) z zepsutymi „urządzeniami z guzikami” np. telefony,
kalkulatory, klawiatury do zabaw manipulacyjnych oraz zestawy różnorodnych
rekwizytów do przebierania się, czyli ubrań, czapek, peruk, apaszek, butów,
umieszczonych na specjalnym wieszaku oraz w plastikowych pojemnikach.
 Wspólna jadalnia z kuchnią, z której korzystają kolejno wszystkie klasy.
 Dobrze zagospodarowana szatnia z szafkami na buty, wieszaki i półki oraz plastikowe
pojemniki na ubranie zmienne.
 Świetlica z doskonałym wyposażeniem.
 Ogródek szkolny jako miejsce do prowadzenia upraw i obserwacji.
 Plac zabaw.
Zaangażowanie rodziców
Filarem współpracy jest dialog podmiotów procesu edukacji: uczniów, rodziców, nauczycieli.
Wymaga on postawy odpowiedzialności od wszystkich osób biorących w nim udział,
szczególnie od nauczyciela, gdyż to on inicjować powinien dialog. Bardzo dużo zależy od
stworzenia klimatu zaufania w kontaktach z rodzicami dziecka.
 Centrum spotkań rodziców i nauczycieli.
Powstanie miejsce prowadzenia dialogu tzw. pokój rodzicielski, bowiem „(…) idealnym
wprost rozwiązaniem, kruszącym w pył schemat, jest zaaranżowanie w przestrzeni szkoły
Pokoju Rodzicielskiego. Miejsca spotkania otwartego, „uczącego się”, gwarantującego równy
start i jednakowe reguły dla wszystkich10.
Znajdzie się tam: biblioteczka dla rodziców, stół i krzesła, tablica informacyjna, materiały do
prowadzenia dyskusji (kartki papieru, flamastry), segregatory z dokumentami, komputer z
drukarką, filiżanki, kawa i herbata (bardzo liczy się tu atmosfera spotkań). Jest to miejsce,
gdzie można porozmawiać o różnych sprawach w spokoju, bez pośpiechu, na równych
prawach. Ważne jest, by nie była to przestrzeń zamknięta, tylko miejsce, do którego każdy
rodzic może swobodnie wejść i zaprosić tam nauczyciela, ponieważ to rodzic czuje się
gospodarzem. Pokój Rodzicielski będzie centrum dialogu edukacyjnego oraz miejscem, gdzie
rodzice i nauczyciele będą uczyli się siebie nawzajem. Wszystko po to, by podejmować
wyzwania dla dobra i po stronie ucznia, dla którego w szkole się spotkali11.
Kontynuacją dialogu jest wspólne dokonywanie przez rodziców i nauczyciela
diagnozy profilu inteligencji dziecka. Każda poważniejsza decyzja podejmowana przez
wychowawcę w oparciu o dialog z rodzicami skutkuje lepszym zrozumieniem wzajemnych
intencji, pozwala coraz lepiej poznawać wychowanków, staje się decyzją, z którą utożsamiają
się rodzice, gdyż nie jest narzucona dyrektywnie, a podjęta w porozumieniu.
3. Zasady oddziaływania pedagogicznego:
 Nauczyciel pracując z grupą powinien stwarzać takie sytuacje, aby uczeń był aktywny
nie tylko w zdobywaniu i przyswajaniu sobie „gotowej” wiedzy, w dochodzeniu do
pewnych konstatacji (np. w oparciu o źródła) i prostych uogólnień, „narzucających
się” wyjaśnień i ocen, ale także, a może nawet przede wszystkim, w tworzeniu własnej
wiedzy.
 Jednym z założeń nauczycielskiego działania jest stworzenie możliwości otwarcia się
dziecka na zdobywanie wiedzy. Zatem dziecko powinno być współtwórcą wiedzy,
która może, ale nie musi być zgodna z tym, co mu sugeruje nauczyciel czy podręcznik
na rzecz wykorzystywania wiedzy i jej różnorodnych źródeł do rozwiązywania
problemów interesujących uczniów.
 Rezygnacja z zajęć poświęconych przekazywaniu gotowej wiedzy i egzekwowanie jej
opanowania. Zajęcia powinny być miejscem dyskusji o problemach interesujących
uczniów i rozwiązywaniu problemów spotykanych w życiu. Podstawą takich działań
Kowalczuk P., 2010, Pokój rodzicielski zaprasza, [w] Jak rozmawiać z dzieckiem o przemocy w
szkole i nie tylko. Poradnik dla rodziców,www.szkolabezprzemocy.pl, s.28.
11
Tamże.
10
powinny być informacje, które uczniowie wyszukają w różnych źródłach oraz
działania w grupach zadaniowych.
 Aktywna praca nad wykonaniem konkretnego dzieła i uzyskaniem rozwiązania
z możliwością wpływania na jego kształt i zakres, wyrażania własnych ocen i opinii,
a przede wszystkim, zajmowania się problematyką, która jest dla niego interesująca.
 Sięganie po rozwiązania wzbudzające zainteresowanie młodych ludzi, a jednocześnie
rozwijające
kreatywność,
zaciekawienie,
generujące
nabywanie
doświadczeń
i nawyków, uświadamiające, że bez określonego zasobu wiedzy i umiejętności trudno
odnieść sukces.
 Prezentowanie efektów pracy.
 Rezygnacja z oceniania ucznia za to, co zapamiętał, na rzecz oceny tego, jak
rozwiązuje problemy, jak argumentuje, jak wyszukuje informacje i jak się nimi
posługuje. Ocena powinna dotyczyć poziomu umiejętności i kompetencji, a nie
stopnia opanowania encyklopedycznych szczegółów.
Schemat nr 1
„Kreatorzy Świata”
obserwacje
twórcze działania
realizację własnych pomysłów
doświadczanie
wyrażanie siebie
tworzenie
przeżywanie
poszukiwanie
eksperymentowanie
DZIECKO
komunikuje innym swoje myśli i spostrzeżenia
nawiązuje kontakty współpracuje w grupie
bierze aktywny udział w rozwoju własnej osobowości
WYRASTA
skupione, myślące, wewnętrznie zdyscyplinowane, otwarte, twórcze, tolerancyjne,
dąży do samodoskonalenia, zaangażowane - w podejmowaniu coraz to nowych
trudniejszych zadań i ról społecznych, odpowiedzialne - za siebie i innych, za wyniki
pracy własnej i całej grupy, za wyrażoną krytykę, ocenę czy życzenie ...