ROZDZIAŁ VII Wskaźniki i trendy zrównoważonego rozwoju Łodzi

ROZDZIAŁ VII Wskaźniki i trendy zrównoważonego rozwoju Łodzi

ROZDZIAŁ VII
Wskaźniki i trendy zrównoważonego rozwoju Łodzi
Rozdział przedstawia wskaźniki i trendy zrównoważonego rozwoju dla Łodzi
określone przy użyciu narzędzia Compass. Wszystkie wskaźniki zostały
przedyskutowane przez reprezentantów interesariuszy co umożliwiło
zrozumienie oraz oszacowanie obecnej sytuacji i możliwości rozwoju. Wskaźniki
i trendy pomagają nam obserwować problemy oraz reagować zanim się nasilą.
Wskaźniki te powstały w oparciu o publiczny udział i długoterminową
obserwację, dlatego też są one zrozumiałe nie tylko dla ekspertów.
VII.1 Wstęp
Niniejszy rozdział przedstawia wskaźniki i trendy zrównoważonego rozwoju dla Łodzi
określone przy użyciu narzędzia Compass. Narzędzie to umożliwia sformułowanie
mierzalnych i porównywalnych liczbowo wskaźników dla różnych obszarów. Podane
wartości są znormalizowane w zakresie 0 – 100, gdzie 0 to stan najgorszy, a 100 – idealny.
Wartość 50 odpowiada poziomowi średniemu, poniżej lub powyżej odpowiednio sytuacji
lepszej i gorszej od poziomu średniego. Na podstawie określenia obecnego poziomu,
zaobserwowanych w przeszłości i możliwych (oszacowanych) przyszłych poziomów danej
zmiennej, zostały opracowane graficzne schematy dla każdego wskaźnika symbolizujące
przeszłe i przyszłe tendencje. Do skalowania diagramów wykorzystano nienaukowe metody
lub dane, całkowicie oparte na subiektywnej ocenie.
Identyfikacja wskaźników jest pierwszym krokiem w analizie ISIS (szczegółowe informacje
na temat metody ISIS można znaleźć w następnym rozdziale).
W dniu 11 lipca 2011 roku w Urzędzie Miasta Łodzi w Wydziale Ochrony Środowiska
i Rolnictwa odbył się warsztat „Co zrobić, żeby Łódź uzyskała tytuł Europejskiej Zielonej
Stolicy przed rokiem 2020?”, w którym uczestniczyli przedstawiciele regionalnych
i lokalnych organizacji samorządowych odpowiedzialnych za ochronę środowiska, leśnictwo
miejskie, architekturę miejską, melioracje, rozwój infrastruktury, zdrowie publiczne, jak
również przedstawiciele lokalnych organizacji pozarządowych (pełny wykaz interesariuszy
56
znajduje się w Załączniku 1).
Uczestniczący w spotkaniu interesariusze zidentyfikowali i przedyskutowali liczne wskaźniki
pomocne w opisaniu obecnej sytuacji i określeniu potencjalnych zmian w Łodzi. Wskaźniki te
zostały pogrupowane w następujące cztery kategorie1:
 Natura: tereny zieleni w centrum miasta, miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego, nielegalne odprowadzanie ścieków/ jakość wody, świadomość
społeczna, woda w krajobrazie (retencja wody);
 Ekonomia:
istnienie
miejscowego
planu
zagospodarowania
przestrzennego,
finansowanie tworzenia i utrzymywania terenów zieleni, partnerstwo publicznoprywatne (PPP) w zarządzaniu terenami zieleni, zmniejszenie natężenia ruchu oraz
wykorzystanie energii geotermalnej;
 Społeczeństwo:
edukacja
ekologiczna,
relacje
sąsiedzkie
(tereny
prywatne
i publiczne), wielofunkcyjne tereny zieleni, świadomość mieszkańców;
 Jakość życia: dostęp do terenów zieleni, dostępność różnych terenów w mieście dla
ludzi z trudnościami w przemieszczaniu się, bezpieczeństwo na rekreacyjnych
terenach zieleni, stosunek długości podróży wykonywanych przez pieszych
i rowerzystów do długości podróży wykonywanych przy użyciu innych środków
transportu.
W dalszej części raportu omówiono szczegółowo poszczególne obszary, opisano każdy
wskaźnik oddzielnie i wskazano przewidywany kierunek przyszłych zmian. Przedstawione
trendy zostały zidentyfikowane przez uczestników warsztatu.
Warto zauważyć, że liczne wskaźniki, które zostały zidentyfikowane przez interesariuszy
odpowiadają wskaźnikom wykorzystywanym do oceny miasta podczas ubiegania się o tytuł
Europejskiej Zielonej Stolicy. Jako przykład mogą posłużyć: edukacja ekologiczna, związana
z promocją wiedzy o bioróżnorodności i prawach przyrody wśród społeczeństwa; partnerstwa
publiczno-prywatne w obszarach zarządzania zielenią, którym odpowiadają społeczne
wskaźniki innowacyjności; wykorzystanie energii geotermalnej, które jest związane ze
1
Podział na cztery kategorie odpowiada czterem kierunkom geograficznym (stąd nazwa narzędzia – Compass).
Pierwsze litery nazw kierunków geograficznych zapisane w języku angielskim odpowiadają pierwszym literom
czterech kategorii: North – Nature (północ – natura), East – Economy (wschód - ekonomia), South – Social
(południe – społeczeństwo), West – Well-being (zachód - jakość życia).
57
wskaźnikiem rozwoju odnawialnych źródeł energii. (Pełna lista wskaźników znajduje się
w Załączniku 5).
VII.2 Wskaźniki środowiskowe
Uczestnicy warsztatu w części “Natura” wskazali wiele problemów, z którymi boryka się
Łódź. Każdemu problemowi przypisane zostały wskaźniki, jakie zdaniem uczestników
pozwalają najlepiej określić trendy charakteryzujące dany wskaźnik. Spośród wszystkich
problemów interesariusze wyłonili pięć najistotniejszych, zostały one szczegółowo opisane
poniżej.
VII.2.1 Tereny zieleni w centrum miasta
Dyskusja nad kwestią terenów zieleni została podzielona na dwie części tj. tereny zieleni
znajdujące się w centrum miasta oraz te położone na obszarach znajdujących się w dalszej
odległości od centrum miasta. Uczestnicy warsztatu stwierdzili, że na terenach przyległych do
miasta liczba parków i lasów jest zadowalająca. Sytuacja wygląda gorzej w centrum, gdzie
skoncentrowana jest zabudowa miasta i związana z nią infrastruktura, co przekłada się na
niewystarczającą ilość terenów zieleni na tym obszarze. W związku z istniejącą sytuacją
rozmowy z interesariuszami skoncentrowały się na drugiej części.
Aktualnie ilość terenów zieleni oszacowana w trakcie analizy jest na niskim poziomie
z tendencją do ich stałego zmniejszania się. Istnieje groźba, że w przyszłości, jeśli nie nastąpi
poprawa obecnej sytuacji, nastąpi zanik terenów zieleni w centrum miasta.
VII.2.2 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego
Brak miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego był problemem wskazywanym
niemal przez każdego uczestnika warsztatu. Obecnie zaledwie 5-10% terenów objętych jest
planem miejscowym. Są to głównie tereny znajdujące się na obrzeżach miasta tj. Zielony
Pierścień Tradycji i Kultury, który został wprowadzony do planu w 1993 roku. Zdaniem
uczestników warsztatu sytuacja w centrum miasta uległa pogorszeniu w porównaniu
z sytuacją sprzed 10 lat. Większość zapisów w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego wygasła lub jest w trakcie modyfikacji. Oszacowanie przyszłych tendencji jest
zdaniem uczestników niemożliwe, ponieważ brakuje wiedzy na temat planów i strategii ze
strony władz.
58
Podczas spotkania zwrócono także uwagę na możliwość ponownego wykorzystania terenów
zdegradowanych. Stwierdzono, że lepszym rozwiązaniem jest koncentrowanie się na rozwoju
miasta do wewnątrz, niż na jego rozrastanie się na zewnątrz.
VII.2.3 Nielegalne odprowadzanie ścieków, jakość wody
Ilość ścieków komunalnych w Łodzi odprowadzanych bezpośrednio do środowiska
stopniowo maleje, dzięki zwiększaniu się wielkości miejskiego systemu kanalizacyjnego oraz
wybudowaniu jednej z najnowocześniejszych w Polsce oczyszczalni ścieków. Tym samym,
jakość wody z sieci wodociągowej i studni przydomowych ulega poprawie.
Pomimo istnienia sieci kanalizacyjnych w wielu rejonach miasta, liczba podłączeń jest nadal
poniżej oczekiwanego poziomu. Nielegalne połączenia i odprowadzanie ścieków do rzek
powoduje, że poziom dopuszczalnych norm stężeń wskaźników zanieczyszczeń wody jest
przekraczany. Niemniej jednak podejmowane inicjatywy, takie jak Niebiesko-Zielona Sieć,
przyczyniają się do poprawy istniejącej sytuacji.
VII.2.4 Świadomość społeczna
Świadomość społeczną w zakresie ochrony środowiska w Łodzi można określić jako
niezadowalającą. Co prawda zwrócono uwagę na fakt, iż istnieje wiele inicjatyw
edukacyjnych realizowanych w szkołach podstawowych (wspólne zbieranie odpadów,
sadzenie
drzew)
oraz,
że
organizacje
pozarządowe
często
podejmują
działania
proekologiczne. Jednocześnie jednak podkreślono, że ignorancja urzędników jest w dalszym
ciągu znaczna, co utrudnia rozwiązanie niniejszego problemu. Uczestnicy warsztatów mają
nadzieję na poprawę tego stanu rzeczy, dlatego też przewidywany trend wskaźnika jest
pozytywny.
VII.2.5 Woda w krajobrazie (retencja wody)
Obecnie ilość powierzchni uszczelnionej w Łodzi stale wzrasta. Wiele terenów zostaje
przeznaczonych na inwestycje, takie jak budowa dróg czy mieszkań. Ma to istotny wpływ na
ilość wód opadowych przedostających się do gruntu. W czasie opadów i roztopów woda
dostaje się do systemu kanalizacyjnego, bez możliwości jej ponownego użycia. Dodatkowo
woda nie powraca do naturalnego obiegu, co prowadzi do spadku poziomu wody gruntowej.
59
Zdaniem uczestników warsztatu, w mieście powinno być realizowanych więcej inwestycji,
mających na celu wzrost wielkości powierzchni przepuszczalnej, która umożliwiłaby
infiltrację wody do gruntu. Bez takich rozwiązań, obecna sytuacja może mieć negatywne
konsekwencje w przyszłości.
Rysunek VII.1 Diagram wskaźników środowiskowych
Źródło: opracowanie własne
VII.3 Wskaźniki ekonomiczne
Podczas spotkania, interesariusze wybrali pięć najważniejszych wskaźników ekonomicznych:
istnienie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, finansowanie tworzenia
i utrzymywania terenów zieleni, partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) w zarządzaniu
terenami zieleni, zmniejszenie natężenia ruchu oraz wykorzystanie energii geotermalnej.
60
VII.3.1 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego
Dla rozwoju miasta niezbędne jest ustalenie planu zagospodarowania przestrzennego, który
uwzględniłby zarówno krótko, jak i długo terminową perspektywę. Miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego ustalany jest w celu stworzenia jak najlepszej strategii
rozwoju miasta. Obecnie zagospodarowanie przestrzenne w Łodzi nie jest dobrze rozwinięte.
Plan miejscowy został stworzony tylko dla wybranych terenów w centrum miasta. Jednakże
interesariusze uważają, że w przyszłości nastąpi poprawa sytuacji.
VII.3.2 Finansowanie terenów zieleni (z budżetu miasta)
Wskaźnik ten prezentuje zarówno gotowość, jak i zdolność władz miasta do tworzenia
i utrzymywania miejskich terenów zieleni. Wielkość funduszy przeznaczanych na ten cel
zmniejszyła się w ciągu ostatniego dziesięciolecia, interesariusze jednak liczą na poprawę tej
sytuacji w ciągu najbliższych dziesięciu lat.
VII.3.3 Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP)
W ramach projektów realizowanych w formie partnerstw publiczno-prywatnych (PPP)
najsilniejsze aspekty obu sektorów miałyby zostać wykorzystane w celu przyniesienia
korzyści dla społeczeństwa. Współpraca, oparta na obustronnym zaufaniu, miałaby na celu
realizację długoterminowych celów osiąganych w sposób zrównoważony. Jak dotąd projekty
związane z terenami zieleni w Łodzi nie były realizowane w formie partnerstw publicznoprywatnych. To innowacyjne rozwiązanie może znacznie podnieść jakość nowo zakładanych
oraz już istniejących terenów zieleni. Interesariusze są przekonani, że obie strony są już
gotowe do takiej współpracy.
VII.3.4 Natężenie ruchu
Duże natężenie ruchu ulicznego w Łodzi przeszkadza w rozwoju ścieżek pieszych
i rowerowych oraz ma negatywny wpływ na ogólną sytuacje ekologiczną.
W przeciągu ostatniego dziesięciolecia liczba samochodów znacznie wzrosła. W ocenie
interesariuszy obecna sytuacja jest poniżej akceptowalnej. Są oni jednak zdania, że dzięki
nowo podejmowanym inicjatywom, mającym na celu promowanie alternatywnych sposobów
przemieszczania się, sytuacja ulegnie poprawie w ciągu najbliżej dekady.
61
VII.3.5 Wykorzystanie energii geotermalnej
Rozwój produkcji energii oraz wykorzystanie do tego celu jej alternatywnych źródeł, pomaga
w rozwiązaniu najważniejszych problemów ekologicznych (na przykład redukcję emisji CO2)
oraz prowadzi do zrównoważonego wykorzystania energii.
Potencjał energii geotermalnej w Łodzi jest szacowany na 10 873 tpu, co stanowi 33%
geotermalnej energii Polski. Interesariusze mają świadomość tego energetycznego potencjału,
dlatego podchodzą bardzo optymistycznie do możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł
energii.
Rysunek VII.2 Diagram wskaźników ekonomicznych
Źródło: opracowanie własne
VII.4 Wskaźniki społeczne
W części „Społeczeństwo” uczestnicy warsztatu skoncentrowali się na wskaźnikach, które
powinny być wzięte pod uwagę, jeśli Łódź chce uzyskać tytuł Europejskiej Zielonej Stolicy.
Ze wszystkich wskaźników interesariusze wybrali cztery, ich zdaniem najważniejsze.
Przedstawione trendy odzwierciedlają prognozy interesariuszy opracowane na podstawie
pozytywnej tendencji występującej w poprzednich latach.
62
VII.4.1 Edukacja ekologiczna
Edukacja ekologiczna powinna być procesem długotrwałym, aby dać wymierne efekty. Tego
rodzaju edukacja powinna być dostępna dla każdego obywatela. Obecnie w Łodzi poziom
edukacji ekologicznej podnosi się. Program edukacji przedszkolnej oraz szkół podstawowych
zawiera podstawowe zagadnienia ekologiczne, dzięki którym młode pokolenie uczy się
poszanowania i ochrony przyrody. Edukacja ekologiczna dorosłych opiera się na
informacjach z mediów i kampaniach społecznych organizowanych przez organizacje
pozarządowe i w niektórych przypadkach przez władze lokalne.
Zainteresowane strony oczekują dalszej poprawy sytuacji.
VII.4.2 Relacje sąsiedzkie (tereny publiczne i prywatne)
Polepszenie relacji sąsiedzkich może znacząco przyczynić się do rozwiązania problemu
społecznej ignorancji. Brak dobrych relacji międzyludzkich często prowadzi do braku
szacunku w stosunku najbliższej okolicy, jak również ogólnie do innych miejsc publicznych,
np. obywatele nie dbają o sąsiednie tereny zieleni.
Uczestnicy warsztatu zdecydowali się podzielić ten wskaźnik na dwa: tereny prywatne
i publiczne. Tereny zieleni w zamkniętych osiedlach powstały w celu odizolowania się od
innych mieszkańców. Zdaniem interesariuszy taka sytuacja nie wpływa pozytywnie na
polepszenie relacji sąsiedzkich. W związku z tym przewidują oni, że w ciągu najbliższych
dziesięciu lat sytuacja może się pogorszyć.
Natomiast tereny zieleni wokół osiedli publicznych są zaniedbywane ze względu na fakt, że
nikt nie czuje się odpowiedzialny, aby zadbać o ich utrzymanie. W analizowanym czasie (10
lat) nie przewiduje się pozytywnych zmian.
VII.4.3 Wielofunkcyjne obszary zieleni
Miejskie tereny zieleni powinny odgrywać „wielofunkcyjne” role w infrastrukturze miejskiej.
Wielofunkcyjność w tym kontekście odnosi się do wykorzystania tego samego terenu zieleni
do wielu działań i celów, takich jak rekreacyjne, sportowe oraz rozrywkowe. Przykładem
pozytywnych zmian w tym aspekcie w Łodzi może być nowa uchwała podjęta w czerwcu
2011 roku przez władze lokalne, która pozwala obywatelom na grillowanie w parkach
miejskich. Coraz więcej obszarów zarządza się w sposób, jaki spełnia oczekiwania
63
mieszkańców. Pozytywny trend znajduje odzwierciedlenie na wykresie.
VII.4.4 Świadomość mieszkańców
Lokalne władze są odpowiedzialne za dbanie o tereny zieleni, takie jak parki, skwery czy
drzewa przyuliczne. Mieszkańcy Łodzi coraz częściej wykazują inicjatywę i zawiadamiają
władze o sytuacjach, które wymagają większej uwagi.
Wskaźnik ten został opracowany w oparciu o liczne telefony oraz listy kierowane np. do
Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta oraz Ligi Ochrony Przyrody.
Większość ludzi, kontaktujących się z urzędnikami wykazuje troskę o zieleń. Z drugiej jednak
strony, niektórzy mieszkańcy narzekają na złe zarządzanie zielenią i domagają się jej
usunięcia. Trend tego wskaźnika rośnie ze względu na poprawę świadomości obywateli.
Rysunek VII.3 Diagram wskaźników społecznych
Źródło: opracowanie własne
VII.5 Wskaźniki dotyczące jakości życia
Interesariusze, którzy brali udział w dyskusji dotyczącej jakości życia, skoncentrowali się na
zidentyfikowaniu najważniejszych środowiskowych aspektów mających wpływ na życie
mieszkańców. Opisane poniżej trendy dla poszczególnych wskaźników były wykreślane
64
w oparciu o wiedzę uczestników na temat realizowanych projektów oraz działań
podejmowanych w Łodzi.
VII.5.1 Dostęp do terenów zieleni
Możliwość wykorzystania pobliskich parków i terenów zieleni jest istotna dla większości
mieszkańców. Projekt Niebiesko-Zielona Sieć wdrażany w Łodzi dąży do zapewnienia
mieszkańcom możliwości dotarcia do terenów zieleni w ciągu 10 minut. Sieć jest rozwijana
w taki sposób, aby mieszkańcy mogli poruszać się po mieście w tzw. „zielonych
korytarzach”, a także mogli dotrzeć do terenów zieleni zlokalizowanych poza granicami
miasta.
Obecnie zielona infrastruktura miasta nie jest dobrze rozwinięta. Kilku interesariuszy było
pesymistycznie nastawionych do możliwości realizacji założonych celów. W związku z tym
jako wskaźnik wybrano możliwość obserwacji zieleni z okna. W perspektywie dziesięciu lat
interesariusze przewidują niewielką poprawę sytuacji.
VII.5.2 Dostępność różnych terenów w mieście dla ludzi z trudnościami
w przemieszczaniu się
Osoby starsze, niepełnosprawne i rodzice z wózkami dziecięcymi podróżujący po mieście
napotykają przeszkody, takie jak przejścia podziemne bez wind i podjazdów, zbyt wysokie
krawężniki, samochody parkujące na chodnikach itd.
Przewiduje się, że w przyszłości większość barier zostanie wyeliminowana, a nowe projekty
będą tworzone z uwzględnieniem potrzeb osób mających trudności w przemieszczaniu się.
Zgodnie z regulacjami Unii Europejskiej, publiczny transport i infrastruktura powinny być
przyjazne dla wszystkich użytkowników. Interesariusze spodziewają się poprawy obecnej
sytuacji.
VII.5.3 Bezpieczeństwo na rekreacyjnych terenach zieleni
Jako wskaźnik wybrano liczbę incydentów mających miejsce na obszarach zieleni,
zgłaszanych na policję albo straż miejską. Tereny zieleni są postrzegane jako niebezpieczne,
zwłaszcza w nocy. Zdaniem interesariuszy, sytuację można zmienić poprzez zainstalowanie
oświetlenia ulicznego. Dodatkowo konieczne jest zwiększenie poziomu egzekwowania prawa
65
przez służby porządkowe. Zwiększenie atrakcyjności terenów zieleni może również zachęcić
większą liczbę osób do spędzania tam wolnego czasu i pośrednio przyczynić się do spadku
liczby przestępstw. Obecna sytuacja wciąż nie jest satysfakcjonująca, jednak interesariusze
spodziewają się poprawy.
VII.5.4 Stosunek długości podróży wykonywanych przez pieszych i rowerzystów
do długości podróży wykonywanych przy użyciu innych środków transportu
Dostępne dane wskazują na pogorszenie się sytuacji. Obecnie liczba rowerzystów spada,
mieszkańcy jako główny środek transportu wybierają samochody. Jednym z głównych
przyczyn tej sytuacji jest fakt, że podróżowanie rowerem nie jest bezpieczne ze względu na
brak ścieżek dla rowerzystów i korki na głównych ulicach. Podpisując Kartę Brukselską
w styczniu 2011 roku, władze miasta zobowiązały się do promowania transportu rowerowego
w mieście i rozbudowy odpowiedniej infrastruktury. W związku z tym przewiduje się trend
rosnący.
Rysunek VII.4 Diagram wskaźników jakości życia
Źródło: opracowanie własne
VII.6 Podsumowanie
W rozdziale zostały wymienione i opisane najważniejsze wskaźniki związane ze
zrównoważonym rozwojem Łodzi. Wskaźniki te zostały wybrane przez interesariuszy przy
wykorzystaniu narzędzia Compass.
66
Niektóre spośród wskaźników charakteryzuje negatywny trend, w takich przypadkach brak
zmian polityki doprowadzi do powiększenia się problemu. Wskaźniki, w przypadku których
przewiduje się spadek trendu są głównie powiązane z wodą w krajobrazie, terenami zieleni
w centrum miasta i relacjami sąsiedzkimi.
Pozytywny trend jest rezultatem działań, które zostały podjęte lub zostaną zainicjowane
w najbliższym czasie. W tej grupie znajdują się wskaźniki, takie jak: edukacja ekologiczna,
świadomość społeczna, bezpieczeństwo na rekreacyjnych terenach zieleni, rozpoczęcie
projektów publiczno-prywatnych (PPP). Trendy o największym przyroście występują
w obszarach jakość życia oraz ekonomia.
67