AUTYZM Autyzm, nazywany jest inaczej całościowym zaburzeniem

AUTYZM
Autyzm, nazywany jest inaczej całościowym zaburzeniem rozwojowym, charakteryzuje się
występowaniem nieprawidłowości w zakresie trzech sfer funkcjonowania człowieka tzw.
triady zaburzeń autystycznych:
• nieprawidłowości w funkcjonowaniu społecznym a zwłaszcza w zdolnościach do
uczestniczenia w naprzemiennych interakcjach społecznych,
• komunikacji, czyli deficyty i dysfunkcje w porozumiewaniu się werbalnym
i niewerbalnym,
• zachowania charakteryzującego się sztywnością i powtarzalnością (stereotypią).
Autyzm jest zaburzeniem trwającym całe życie, ale należy pamiętać, że jego objawy nie są
stałe i zmieniają się w czasie rozwoju dziecka. Zwykle pierwsze objawy pojawiają się u dzieci
do 36-tego miesiąca życia, ale mogą wystąpić również krótko po urodzeniu. Częstość
występowania ASD szacuje się na 60-70 przypadków na 10 000 osób, a choroba ta występuje
4-krotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek, chociaż u dziewczynek charakteryzuje się
cięższym przebiegiem.
Wyróżnia się dwie postacie autyzmu:
• wczesną, w której objawy pojawiają się w pierwszym roku życia
• późną, gdy dziecko ukończy roczek.
AUTYZM - DIAGNOZA
Diagnoza autyzmu jest dosyć trudna ponieważ nie ma medycznych testów, które
umożliwiłyby ją. Właściwa diagnoza musi być oparta na obserwacji dziecka, stopnia jego
komunikacji i rozwoju oraz zachowania. Jednakże, ponieważ wiele objawów autyzmu
występuje także w innych chorobach, lekarz musi wykonać wiele dodatkowych badań, aby
wykluczyć inne przyczyny.
Wyróżniamy następujące etapy diagnozy:
Wywiad
Obserwacja
•psychiatryczna
•psychologiczna
Rozwój dzieci autystycznych przebiega w zasadzie normalnie aż do 24-30 miesiąca życia,
kiedy to rodzice mogą zauważyć opóźnienie w mowie, zabawie lub kontakcie z ich
dzieckiem.
U osób z autyzmem zazwyczaj obserwuje się co najmniej połowę z wymienionych poniżej
charakterystyk, w rozmaitym nasileniu.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
nierównomierny rozwój zdolności
napady złego nastroju – rozpacz bez powodu
brak odpowiedzi na bodźce
niepodatność na zwykłe metody nauczania
śmiech (chichot) nieodpowiedni do sytuacji
ciągła dziwaczna zabawa
brak strachu przed niebezpieczeństwem
trudności w wyrażaniu potrzeb, gestykulacja
kontakt wzrokowy ograniczony lub brak kontaktu
zauważalna nadmierna ruchliwość fizyczna
kręcenie przedmiotami
chęć pozostawania w samotności
wyraźna niewrażliwość lub nadwrażliwość na ból
dążenie do monotonii; opór przed zmianami
niechęć do przytulania lub ciągłe ocieranie, drapanie, uderzanie o przedmioty
echolalia (powtarzanie słów lub zdań)
trudności w kontaktach z innymi dziećmi
niewłaściwe przywiązanie do przedmiotów
trudności z artykulacją, opóźnienia rozwoju mowy
Różnice między dziećmi autystycznymi są ogromne, niektóre, z mniejszym stopniem
autyzmu, mogą okazywać tylko niewielkie opóźnienie mowy i większe problemy
w kontaktach ze środowiskiem. Mogą mieć przeciętnie lub nadprzeciętnie rozwiniętą mowę,
lecz mają kłopoty z wyobraźnią, lub ze współuczestniczeniem w grze z rówieśnikami
natomiast inne dzieci, z większym stopniem autyzmu, mogą potrzebować pomocy
z codziennymi potrzebami takimi, jak przejście przez ulice lub zrobienie zakupów.
Wbrew ogólnej opinii, wiele dzieci i dorosłych z autyzmem utrzymuje kontakt wzrokowy,
okazuje uczucia, uśmiecha się i śmieje oraz okazuje całą gamę innych emocji, ale w różnym
stopniu.
TEORIA UMYSŁU
Wnioskowanie o stanach umysłu innych osób (na podstawie mimiki, gestykulacji,
wypowiedzi, zachowania oraz doświadczeń wynikających z kontaktów społecznych
i uświadamiania sobie własnych stanów umysłu możliwe jest dzięki temu, że ludzie
dysponują systemem pojęć zwanym teorią umysłu.
Posiadanie takiej teorii jest podstawą przystosowawczych zachowań społecznych, gdyż
pozwala na rozumienie i przewidywanie zachowań innych ludzi.
ZABURZENIA W ZAKRESIE TEORII UMYSŁU
Dzieci autystyczne mają trudności z:
zabawą w udawanie, przyjmowaniem ról - np. nie rozumieją dlaczego ktoś
trzymając przy uchu banana zachowuje się tak jakby rozmawiał przez telefon.
Podstawą poprawnego odbioru tej sytuacji jest zrozumienie, że ten ktoś wyobraża
sobie, że banan to słuchawka telefonu.
współdzieleniem zainteresowań i podtrzymywaniem relacji naprzemiennej — dla
poprawnego zaistnienia w rozmowie o samochodzie, którym interesuje się kolega
konieczne jest zauważenie, że patrzy on na ten samochód. Konieczna jest wiedza
o tym, że patrzeć na coś to znaczy interesować się, chcieć to dostać. Następnie
przypisanie stanu umysłu - „on się tym interesuje". Na końcu konieczne jest
przypisanie koledze stanu umysłu dotyczącego oczekiwań — „on oczekuje, że
rozmowa będzie dotyczyła tego samochodu, że w swoich wypowiedziach odniosę się
do tego, co on mówi".
zrozumieniem kłamstwa — żeby zrozumieć istotę manipulacji konieczna jest wiedza
o tym, że zachowaniem sterują przekonania. Przekonania nie zawsze odzwierciedlają
rzeczywistość. Przekonania innych możemy zmieniać przez zmianę własnego
zachowania lub elementów rzeczywistości. Konieczne jest tu przypisanie stanu
umysłu innej osobie i wiedza o tym jak ten stan umysłu można zmienić.
zrozumieniem intencji - nie rozumieją różnicy pomiędzy celowym rzuceniem talerza
o podłogę i rozbiciem go a przypadkowym upuszczeniem, gdy efekt obydwu działań
jest taki sam. W ocenie tej sytuacji odnoszą się do fizycznych cech zdarzenia,
pomijając znaczenie zdarzeń umysłowych.
zrozumieniem przenośni - możliwą jest sytuacja, w której osoba z autyzmem słysząc
komentarz kolegów do jakiejś szczególnie ekscytującej sceny w filmie brzmiący „ale
czad”, zapyta „czy macie nieszczelny piec?". Dla poprawnego zaistnienia w tej
hipotetycznej sytuacji konieczne jest zintegrowanie informacji dotyczących
gestykulacji, mimiki (wskaźniki emocji) z wiedzą na temat tego czym koledzy są
zainteresowani. Na tej podstawie możliwe jest przypisanie stanu umysłu — zachwyt,
ekscytacja. Stan umysłu czyli wyobrażenie sobie co dana osoba chciała wyrazić
mówiąc „ale czad" pozwala na pominięcie dosłownego znaczenia tego komunikatu.
CENTRALNA KOHERENCJA
Centralna koherencja jest umiejętnością łączenia informacji pochodzących np. z wielu źródeł
i wielu zmysłów w spójną całość. Brak lub ograniczenia koherencji centralnej odpowiadają za
niezrozumienie istoty jakiegoś tematu oraz uniemożliwiają odróżnienie od siebie rzeczy
ważnych i nieważnych.
Mimo, iż naukowcy poszukują przyczyny powodującej powstawanie autyzmu wciąż nie ma
jednej odpowiedzi, współczesne badania zaś łączą autyzm z biologicznymi i neurologicznymi
różnicami mózgu.
KONCEPCJE NEUROLOGICZNE
Ponadprzeciętne rozmiary mózgu
Mniejsza objętość płata ciemieniowego i tylnej części ciała modzelowatego
Nieprawidłowa budowa móżdżku
Zwiększona gęstość upakowania komórek w systemie limbicznym
Wadliwe funkcjonowanie
i serotoniny
neuroprzekaźników
katecholaminowych,
dopaminy
Zmniejszona ilość neuronów Purkiniego (spowodowana np. wadą chromosomu 15,
genu
liazy
adenylobursztynianowej
lub
działaniem
leku
mutacją
przeciwdrgawkowego)
KONCEPCJE BIOLOGICZNE
Mimo, że jak do tej pory nie odkryto genu odpowiedzialnego za autyzm, w niektórych
rodzinach zauważa się powrót choroby, co może sugerować, iż istnieje genetyczna
podstawa autyzmu,
Dysfunkcje CUN jako efekt zaburzonego przebiegu ciąży, porodu i wczesnego
rozwoju
Zaawansowany wiek matki
Kolejność urodzeń (ciąża pierwsza lub czwarta albo późniejsza; szczególnie często –
dziecko pierwsze)
Krwawienie w pierwszym lub drugim trymestrze
Niska waga urodzeniowa
Ciąża niedonoszona lub przenoszona
Zażywanie leków w trakcie ciąży
Poród z użyciem narzędzi
Poród wywoływany
Szczepionki
Tak jak inne osoby dzieci z autyzmem reagują pozytywnie lub negatywnie na środowisko
jednak autyzm może oddziaływać na to jak reagują i utrudniać im kontrolowanie ciała oraz
umysłu. Osoby autystyczne mogą także mieć inne choroby związane z praca mózgu.
ZABURZENIA WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE
Zaburzenia sensoryczne
Epilepsja
Zaburzenia psychiczne (lęk, depresja)
Zaburzenia koncentracji uwagi
Alergie
Sprzężone niepełnosprawności (m.in. niepełnosprawność intelektualna)
ZABURZENIA WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE – niepełnosprawność intelektualna
Większość dzieci autystycznych jest niepełnosprawna intelektualnie (60% dzieci
autystycznych ma IQ poniżej 50).
Z uwagi na trudności w komunikacji u dzieci autystycznych trudno jest przeprowadzić
rzetelne testy.
Dziecko, które od urodzenia odcina się od bodźców zewnętrznych, nie wchodzi
w interakcje społeczne, ma bardzo ograniczone możliwości uczenia się i ćwiczenia
mózgu.
Moment, w którym pojawiają się pierwsze symptomy autyzmu w dużej mierze
decyduje o tym jak poważny będzie stopień tej niepełnosprawności (im wcześniej tym
gorsze rokowania) nasilenie zachowań typowo autystycznych (im większe jest to
nasilenie tym większy poziom niepełnosprawności intelektualnej) oraz czas w którym
została podjęta wczesna interwencja.
Najwięcej dzieci obarczonych jest niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym
i znacznym, najmniej –w stopniu lekkim.
Stopień niepełnosprawności u osób autystycznych jest raczej stały. Dotyczy to
szczególnie niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim.
Natomiast pewne zmiany możliwe są w zakresie niepełnosprawności w stopniu
lekkim.
Naukowcy nie są zgodni, co do tego, czy niepełnosprawność jest pierwotna czy
wtórna względem autyzmu. Większość z nich jednak jest zdania, iż
niepełnosprawność jest jednak skutkiem pojawienia się zaburzeń autystycznych.
Obraz kliniczny niepełnosprawności w autyzmie różni się od niepełnosprawności
jednostki nieautystycznej. Różnice te dotyczą przede wszystkim jakości zaburzeń,
a nie ilości. Dzieci autystyczne przejawiają bowiem głębsze zaburzenia zdolności
werbalnych, zabawy symbolicznej czy zdolności adaptacyjnych.
TERAPIE W AUTYZMIE
Ponieważ każde dziecko jest inne i ma inne potrzeby nie istnieje jedna metoda leczenia
autyzmu podobnie, jak nie istnieją dwa identyczne przypadki tej choroby. U wszystkich
jednak ważne jest, aby jak najwcześniej rozpocząć leczenie, zarówno poprzez psychoterapię,
jak i poprzez odpowiednią dietę oraz suplementację.
W terapii dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wyróżniamy dwa główne podejścia
terapeutyczne:
Podejście behawioralne (Stosowana Analiza Zachowania (ABA)
Podejście humanistyczne (Model TEACCH)
oraz alternatywne (wspomagające) formy terapii
Model TEACCH – jest to metoda, która polega na łączeniu działania rodziców, dobrze
znających swoje dziecko, z pracą terapeutów.
Stosowana Analiza Behawioralna, czyli metoda „małych kroczków”, której celem jest
zachęta i nagradzanie za pożądane zachowanie
ABA & TEACCH - podstawowe różnice
ABA:
Rozbudowany system wzmocnień
Relacja z dzieckiem + rozbudowany system
wzmocnień
Próba
kształtowania
zachowań
alternatywnych
tj.
zachowań
akceptowalnych społecznie
TEACCH:
Mniejsza ilość wzmocnień
Bazuje tylko na relacji z dzieckiem i
rodzicem
Pełna akceptacja tj. bez próby kształtowania
zachowań alternatywnych
ABA & TEACCH - PODSUMOWANIE
Oba podejścia się uzupełniają, dlatego warto jest stosować elementy jednej i drugiej
metody równocześnie
W obu kładziony jest nacisk również na pracę rodzica z dzieckiem, a nie tylko na
pracę dziecko-terapeuta
Oba podejścia dopuszczają i zalecają stosowanie dodatkowych / alternatywnych form
terapii (np. terapia SI)
ALTERNATYWNE METODY & FORMY TERAPII AUTYZMU:
Niedyrektywne formy terapii
Metoda opcji (B. N. Kaufman):
• Podążanie za dzieckiem
• Terapeuta to partner dziecka
• Głównym celem jest nawiązanie kontaktu z dzieckiem
• W ściśle ograniczonym środowisku
Terapia „holding”
•
Budowanie lub przywrócenie więzi emocjonalnej pomiędzy matką
a dzieckiem, poprzez wymuszanie bliskiego kontaktu fizycznego
• 3 fazy w trakcie sesji HOLDINGU: konfrontacja & odrzucenie &
rozwiązanie
• Sesja trwa od 20 minut do 4 godzin i powinna odbywać się
przynajmniej raz dziennie
• Nie wolno dopuścić do przerwania sesji przez zakończeniem fazy
odrzucenia
Terapia zaburzeń sensorycznych (SI)
• Techniki stosowane w tej terapii hamują lub pobudzają nadwrażliwość
lub niewrażliwość sensoryczną dziecka
• Jako terapia podstawowa lub wspomagająca (bardziej zalecane)
• Terapię tę należy odpowiednio wkomponować w całościową koncepcję
pomocy dzieciom autystycznym
Metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne
• świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego
• świadomości przestrzeni i działania w niej
• dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązanie z nimi bliskiego
kontaktu
• rozwój poczucia bezpieczeństwa, zaufania, pewności siebie, wiary we
własne siły i możliwości
• rozwój emocjonalny dziecka
• pozytywne relacje z otoczeniem, partnerem w zabawie, bliskimi
dziecka
EEG Biofedback
•
•
•
•
Wykorzystuje właściwość, że mózg ludzki w ramach swojej aktywności
zakresy
fal
elektromagnetycznych,
wytwarza
różne
charakterystycznych dla różnych rodzajów tej aktywności.
W niektórych dysfunkcjach mózgu występuje zarówno niedobór jak
i nadmiar fal o pewnych częstotliwościach, co uniemożliwia pacjentowi
wykonywanie pewnych czynności
Neurofeedback jest stosowany głównie w terapii dzieci z ADHD ,
u ludzi z zaburzeniami procesu uczenia się, po urazach czaszki,
wspomaga leczenie padaczki.
Jest również polecany osobom zdrowym dla poprawy koncentracji,
pamięci, w leczeniu nerwicy natręctw, redukcji stresu i poprawy
kreatywności
Trening Słuchowy Tomatisa & Johansena
Trening słuchowy przeznaczony jest dla dzieci i dorosłych z zaburzeniami percepcji
słuchowej. Program ten opiera się na nagranej na syntezatorze muzyce odpowiednio
dobranej do potrzeb uczestnika programu. Utwory muzyczne, obejmujące różne
częstotliwości, działają w sposób stymulujący poprawiając funkcjonowanie uwagi
słuchowej uczestnika. Do realizacji programu potrzebne są jedynie słuchawki i
odtwarzacz płyt CD.
Trening słuchowy poprzedza szczegółowa diagnoza obejmująca wywiad, badanie
audiometrii tonalnej oraz testy mowy utrudnionej.
Terapia z udziałem roślin i zwierząt
•
Hortiterapia
•
Hipoterapia
•
Onoterapia
•
Dogoterapia
•
Felinoterapia
•
Delfinoterapia
•
Animoterapia
•
Cavioterapia
CZYM AUTYZM NIE JEST?
Nie jest niepełnosprawnością intelektualną
Nie jest efektem nieprawidłowych relacji z najbliższymi
Nie jest psychozą
Nie jest spowodowany złym wychowaniem, autystyczne dzieci nie są „niegrzeczne”
Opracowała: mgr Katarzyna Sawicka
LITERATURA
1. L. Bobkowicz-Lewartowaska, Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii, Kraków
2005
2. M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska, Metoda Weroniki Sherborne w terapii i
wspomaganiu rozwoju dziecka, Warszawa 1992
3. D. Danielewicz, E. Pisula, Terapia i edukacja osób z autyzmem, Warszawa 2003
4. C. H. Delacato, Dziwne, niepojęte. Autystyczne dziecko, Warszawa 1995
5. H. Jaklewicz, Autyzm wczesnodziecięcy: diagnoza, przebieg leczenie, Gdańsk 1993
6. J. Kruk-Lasocka, Autyzm czy nie autyzm? Problemy diagnozy i terapii pedagogicznej
małych dzieci, Wrocław 1999
7. V. F. Maas, Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii Integracji Sensorycznej,
Warszawa 1998
8. E. Pisula, Małe dziecko z autyzmem, GWP, Gdańsk 2005
9. Z. Szot, Aktywność ruchowa w terapii dzieci autystycznych, Gdańsk 1997