Innowacje w kształceniu i szkoleniu zawodowym

Innowacje w kształceniu i szkoleniu zawodowym

INNOWACJE W KSZTAŁCENIU I SZKOLENIU ZAWODOWYM
1. Ogólne informacje o projekcie Klastra Edukacji Lubuskie-Brandenburgia
Klaster Edukacji Lubuskie-Brandenburgia, utworzony w Gorzowie Wielkopolskim, jest pierwszym
transgranicznym klastrem, zrzeszającym administrację samorządową i system edukacyjny,
przedsiębiorców, szkoły wyższe, instytucje badawcze, podmioty rynku pracy i obsługi biznesu oraz
osoby prywatne. Partnerzy klastra tworzą zatem różne kategorie podmiotów zaangażowanych w
procesy edukacji zawodowej i kształcenia zawodowego. Celem inicjatywy klastrowej jest
wytworzenie i instytucjonalizacja szczególnej platformy komunikacyjnej. Jej zadaniem ma być
wyznaczanie, rozpoznawanie, wzmacnianie i transfer zasobów pomiędzy społecznością lokalną,
systemem edukacyjnym i szkoleniowym, gospodarką regionalną, instytucjami rynku pracy i
administracją samorządową. Zasobami tymi są: ludzie z ich ambicjami, aspiracjami, kwalifikacjami i
kompetencjami, koncepcje rozwojowe, programy kształcenia, plany zatrudnienia, pieniądze,
infrastruktura i możliwości współpracy.
Inspiracją dla budowy klastra były podejmowane w Gorzowie pojedyncze projekty kooperacyjne,
zawiązywane na różnych płaszczyznach:



pomiędzy przedsiębiorstwami - relacje biznes-biznes. Przykładem jest stowarzyszenie
Lubuski Klaster Metalowy, zrzeszające 25 przedsiębiorstw branży metalowej, prowadzących
wspólną politykę promocji branżowej, wymianę informacji o zasobach, w planach jest także
wdrożenie wspólnej polityki zakupu energii czy surowców oraz poszukiwania klientów i
odbiorców. Stowarzyszenie LKM jest wysoko oceniane w rankingu Polskiej Agencji Rozwoju
Przedsiębiorczości.
pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu. Na tej płaszczyźnie działa
powołane w strukturach gorzowskiego magistratu Biuro Obsługi Inwestora, pomagające
przedsiębiorcom w procesach inwestycyjnych oraz rozwiązywaniu problemów związanych z
wykorzystaniem lokalnych zasobów instytucjonalnych i społecznych. Podobną rolę spełniają
organizacje przedsiębiorców i pracodawców, samorząd gospodarczy (Sejmik Gospodarczy,
Zachodnia Izba Przemysłowo-Handlowa), a także firmy doradztwa personalnego i
pośrednictwa pracy oraz obsługa przedsiębiorstw w zakresie finansów, nieruchomości i
prawa.
relacje pomiędzy rynkiem pracy i systemem kształcenia zawodowego. Przedsiębiorcy
gorzowscy poszukujący wykwalifikowanych pracowników zwracali się w tej kwestii do
odpowiednich szkół zawodowych, nie tylko wyszukując potencjalnych kandydatów, lecz także
wskazując pożądane przez nich kierunki kształcenia lub – bardziej konkretnie – jakie
umiejętności i kwalifikacje powinni posiadać absolwenci. Z kolei szkoły zawodowe
poszukiwały możliwości nawiązania kontaktu z zakładami, w których mogliby znaleźć
zatrudnienie absolwenci, ale które także mogłyby się włączyć w proces kształcenia
praktycznego na konkretnych stanowiskach pracy.
Świadomość wzajemnego powiązania tych płaszczyzn i podejmowanych w ich obrębie zagadnień była
przesłanką do systematyzacji działań w tym zakresie. Podjęto decyzję o powołaniu nowego
podmiotu, wywodzącego się z grona zaangażowanych graczy i odpowiedzialnego za inicjowanie i
wzmacnianie tych procesów wymiany. Miało to stworzyć szansę, by Gorzów stał się miastem
profesjonalistów działających w różnych zawodach i na wszystkich poziomach edukacji zawodowej:
od szkoły zasadniczej aż do kierunków inżynierskich. Zgodnie z deklaracjami uczestników, za realną
uznano także ścisłą i systematyczną współpracę pomiędzy administracją samorządową, kuratorium
oświaty, szkołami zawodowymi, Centrum Kształcenia Zawodowego, uczelniami wyższymi i zakładami
pracy, jak równie instytucjami otoczenia biznesu. Zakładano, że współpraca w tym zakresie może
przynieść efekt synergii, z którego korzyści osiągać będzie cała społeczność lokalna.
Klaster Edukacji stwarza szansę na precyzyjne i trafne zaplanowanie ścieżek kształcenia i
kariery zawodowej w specjalizacjach, na które w najbliższych latach będzie zapotrzebowanie rynkowe
w Gorzowie i okolicach. Kształcenie powinno się odbywać w oparciu o najnowsze dostępne
technologie oraz narzędzia pracy dostępne u lokalnych przedsiębiorców. Firmy inwestujące w rozwój
będą mieć dzięki temu dostęp do nowoczesnych kadr – absolwentów przygotowanych do podjęcia
pracy na konkretnych stanowiskach.
Szkoły muszą wiedzieć, jak prowadzić praktyczną naukę zawodu – ilu specjalistów
wykształconych w konkretnym kierunku znajdzie pracę w Gorzowie. Nabywanie umiejętności
praktycznych nie może być nudną abstrakcją, lecz musi mieć związek z przyszłym miejscem pracy.
Uczniowie i ich rodzice muszą z kolei wiedzieć, w jakich zawodach jest szansa na znalezienie w
regionie atrakcyjnej i dobrze płatnej pracy. Konieczne jest zwalczenie stereotypu, że wykształcenie
zawodowe jest czymś gorszym niż ogólne i że ogranicza rozwój młodego człowieka.
Misją Klastra Edukacji Zawodowej jest zatem wspieranie szeroko rozumianego sektora edukacji
zawodowej tak, by lepiej odpowiadał na potrzeby lokalnego rynku pracy.
2. Podłoże inicjatywy
Gorzów Wielkopolski, miasto liczące około 125 tysięcy mieszkańców, jest jedną z dwóch stolic
województwa lubuskiego, graniczącego od zachodu z Niemcami, a od wschodu z silnym regionem
Wielkopolski. Gorzów jest miastem o długich tradycjach robotniczych. W wyniku przemian
ustrojowych największe zakłady przemysłowe zostały zlikwidowane, lecz wejście Polski do UE oraz
powołanie specjalnej strefy ekonomicznej przyczyniły się do napływu nowych inwestycji
zagranicznych. Gorzów zachował zatem swój przemysłowy charakter, chociaż coraz wyraźniejszy jest
wzrost znaczenia sektora usług.
Pod koniec pierwszej dekady 21 wieku sytuacja społeczno-gospodarcza miasta była bliska
ideałowi: niemal 18 tysięcy zarejestrowanych przedsiębiorstw, ponad 450 spółek z udziałem kapitału
zagranicznego, bezrobocie na poziomie 4%, seria odważnych inwestycji komunalnych, wdrożony
program systematycznego monitoringu jakości życia. Do tego należy doliczyć sukces w postaci świeżo
pozyskanej (w 2007 roku) największej bezpośredniej inwestycji zagranicznej – TPV Displays Polska,
światowego lidera w produkcji telewizorów lcd, który zainwestował w Gorzowie ponad 100 mln
dolarów i stworzył półtora tysiąca miejsc pracy. Nic dziwnego, że miasto przodowało nie tylko w
obiektywnych rankingach atrakcyjności, ale i w ocenie mieszkańców.
W 2008 roku światem wstrząsnął globalny kryzys, najpierw dotykając sfery finansów, a
następnie niemal wszystkich dziedzin gospodarki. Do Polski jego fala dotarła z pewnym zauważalnym
opóźnieniem. Dało to czas na przygotowanie działań zaradczych i łagodzących skutki światowej
recesji. Do dyskusji na ten temat włączył się szereg środowisk, podmiotów i ekspertów, zarówno
gospodarczych jak i politycznych. Inicjatywa klastrowa została wywołana w odpowiedzi na płynące z
kilku źródeł sygnały, odnoszące się do kondycji systemu kształcenia zawodowego i jego dopasowania
do realnych potrzeb rynku pracy.
Gorzowscy przedsiębiorcy zwracali uwagę na negatywne konsekwencje reformy edukacyjnej,
w wyniku której nastąpiła faktyczna degradacja kształcenia zawodowego. Jej wyrazem było
ograniczenie ilości szkół zawodowych i systemowe „programowanie” kształcenia w kierunkach
ogólnych. W perspektywie kilkunastu lat spowodowało to osłabienie związków edukacji zawodowej z
lokalnym przemysłem, w wyniku czego absolwenci opuszczający mury szkolne w coraz mniejszym
stopniu wyposażeni są w kwalifikacje i umiejętności, wymagane przez przyszłych pracodawców.
Zmusza to tych ostatnich do faktycznego przyuczania nowopozyskiwanych pracowników do zawodu,
co angażuje zasoby finansowe, rzeczowe i osobowe firmy i w oczywisty sposób podwyższa koszty
pracy. Jest to obciążenie szczególnie dolegliwe w czasie kryzysu i może stanowić czynnik porażki
przedsiębiorstwa. Jeszcze gorzej jest, kiedy wskazane słabości współpracy pomiędzy systemem
edukacji i kształcenia zawodowego a sektorem przedsiębiorstw i rynkiem pracy mają charakter
systemowy – wówczas negatywne konsekwencje mogą dotknąć całej lokalnej społeczności i jej
gospodarki.
Sukces ekonomiczny, zyskanie przewagi konkurencyjnej i przetrwanie na rynku jest
miernikiem skuteczności działania przedsiębiorstw. Niektóre z czynników konkurencyjnych mają
charakter zewnętrzny, wynikający z sytuacji rynkowej. Inne jednak – takie jak dostępność i relatywnie
niski koszt pozyskania wykwalifikowanej kadry – mogą być kształtowane przez odpowiednie relacje z
otoczeniem lokalnym.
Edukacja, w tym zawodowa, stanowi domenę i zadanie własne samorządu lokalnego. Tym
niemniej realizowana jest ona w skomplikowanym systemie wzajemnych powiązań osobowych,
gospodarczych i administracyjnych. Choć każdy z tych podsystemów zorientowany jest na osiąganie
własnych celów, to jednak wzajemnie warunkują się one i uzupełniają. Poprawa działania każdego z
nich jest więc zależna od jakości powiązań funkcjonalnych, w które jest on zaangażowany.
Jednocześnie jednak każdy z podsystemów ma wypracowane immanentne mechanizmy rozwojowe,
które w znikomym stopniu uwzględniają wpływ czynników zewnętrznych. Ewolucja całego systemu
wymaga więc nie tylko rozwijania poszczególnych komponentów, lecz także wprowadzenia
zasadniczych innowacji, rozszerzających zakres działań i odpowiedzialności każdego z
zaangażowanych partnerów.
Dla szkół zawodowych sukces oznacza pomyślny nabór zainteresowanych kandydatów (jest
to istotne zwłaszcza w realiach niżu demograficznego), uzasadniający utrzymywanie ilości oddziałów,
kadry nauczycielskiej, finansowania z budżetu miasta itp. Ponieważ jednak decyzje o wyborze
kierunku kształcenia są, a przynajmniej powinny być podejmowane przez uczniów i rodziców
świadomie, z uwzględnieniem perspektyw zdyskontowania poniesionych nakładów – można uznać,
że rzeczywisty sukces szkoła zawodowa odnosi wówczas, gdy jej absolwenci mają szansę na zdobycie
atrakcyjnej, dobrze płatnej pracy.
Dla samorządu lokalnego, czy szerzej – społeczności lokalnej – istotne jest zapewnianie
mieszkańcom oczekiwanego poziomu jakości życia i korzystnych warunków prowadzenia działalności
gospodarczej. Równie istotne, choć często pomijane, jest także zagadnienie racjonalności nakładów
na edukację, w tym zawodową. W uproszczeniu oznacza to dążenie, by inwestycje w kształcenie
zawodowe były konsumowane w jak największym stopniu przez tę samą społeczność lokalną, która je
współfinansowała ze swoich podatków – a zatem, by absolwenci nie musieli wyjeżdżać w
poszukiwaniu pracy, lecz mieli szansę podjąć zatrudnienie i płacić podatki w mieście, w którym
zdobyli wykształcenie.
Te wzajemne powiązania systemów: gospodarczego, edukacyjnego, administracyjnego i
społecznego inspirowały liczne próby wypracowania skutecznej współpracy. Do dobrych przykładów
tych prób należy działalność Rady Biznesu, powołanej przez rektora Wyższej Szkoły Biznesu – jedynej
prywatnej szkoły wyższej w Gorzowie. Rada skupiała przedstawicieli największych zakładów
gorzowskich (zwłaszcza szefów działów kadr), którzy wskazywali pożądane kierunki kształcenia na
poziomie licencjackim i studiów podyplomowych. Uczelnia dostosowywała programy studiów do
potrzeb pracodawców. Szczególnym osiągnięciem było zachęcenie praktyków z firm zrzeszonych w
Radzie do włączenia się w proces dydaktyczno-szkoleniowy.
Podobne praktyki, na mniejszą rzecz jasna skalę, prowadziły niektóre szkoły zawodowe oraz
Centrum Kształcenia Zawodowego, będące wspólnym zapleczem warsztatowym i praktycznej nauki
zawodu dla gorzowskich szkół w branżach: mechanicznej, elektrycznej, budowlanej i chemicznej.
Takie praktyki miały na celu niwelację luki powstałej po likwidacji szkół przyzakładowych, które w
czasach gospodarki centralnie sterowanej działały przy największych przedsiębiorstwach, stanowiąc
„kuźnię kadr”. Inspiracją był tu funkcjonujący obecnie w Niemczech system kształcenia dualnego, w
ramach którego nauka teorii przedmiotów ogólnych i zawodowych odbywa się w szkole, natomiast
praktyczna nauka zawodu – u pracodawcy. Pomiędzy Polską i Niemcami występują jednak
fundamentalne różnice w rozwiązaniach systemowych. Dotyczą one między innymi finansowania
nauki zawodu, obligatoryjnej przynależność przedsiębiorców do izb przemysłowo-handlowych,
zajmujących się organizacją praktyk zawodowych, itp. Różnice te sprawiają, że dziś w naszym kraju
kształcenie dualne jest praktycznie zredukowane do zawodów rzemieślniczych, tracących w
naturalnym procesie rozwoju technologicznego swoje znaczenie na rynku pracy.
W Gorzowie rolę inicjatora i koordynatora dyskusji wiążącej zarysowane wyżej wątki podjął
samorząd lokalny. Nie było to działanie przypadkowe, lecz wynikające z rozszerzającej, inkluzywnej
interpretacji zadań administracji, wskazanych w aktach prawnych: od Konstytucji RP, poprzez ustawę
o zasadach prowadzenia polityki rozwoju i ustawę o swobodzie działalności gospodarczej, aż po
ustawę o samorządzie gminnym. Zgodnie z tymi przepisami, rolą jednostek samorządu terytorialnego
jest między innymi wspieranie rozwoju i promocja przedsiębiorczości, oraz tworzenie korzystnych
warunków do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Samorząd jest także
odpowiedzialny za realizację elementów rozwoju i polityki społecznej, a także bezpośrednio – za
system edukacyjny do poziomu matury włącznie.
3. Historia działań – implementacja inicjatywy
Pierwszym zrealizowanym wspólnie działaniem był projekt „Przedsiębiorczy Gorzów. Rozwiązania
dla rynku pracy i szkolnictwa”. Partnerami, którzy podjęli się jego realizacji, byli: Urząd Miasta,
Wyższa Szkoła Biznesu, gorzowskie szkoły zawodowe, Powiatowy Urząd Pracy, firmy z branży HR –
Audit Doradztwo Personalne i Manpower Polska oraz organizacje okołobiznesowe – Zachodnia Izba
Przemysłowo-Handlowa i Lubuska Organizacja Pracodawców.
Projekt podzielono na panele tematyczne. Panel analityczny miał za zadanie przeprowadzić
badania potrzeb i planów rozwojowych lokalnych przedsiębiorców oraz aspiracji zawodowych i
poziomu świadomości gorzowskiej młodzieży – uczniów i studentów. Panel pracownika sformułował
analizę sytuacji i tendencji rynku pracy na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym, kwalifikacje i
oczekiwania potencjalnych pracowników. Panel przedsiębiorcy przyjął zadanie wypracowanie
propozycji rozwiązań systemowych i postulatów wobec sektora samorządowego i edukacyjnego.
Panel samorządowy zobowiązany był do wypracowania efektywnej platformy współpracy pomiędzy
instytucjami sektora przedsiębiorczości, edukacyjnego, samorządem lokalnym i podmiotami obsługi
rynku pracy. Ostatni panel – dobrych praktyk – reprezentowany przez Zespół Szkół Mechanicznych,
przedstawił dokonania w zakresie współpracy pomiędzy szkołą a lokalnymi przedsiębiorstwami i
obustronnych korzyści płynących z tej współpracy. Koordynacją działań zajęło się Biuro Obsługi
Inwestora gorzowskiego magistratu.
Projekt został zrealizowany w następujących etapach:
a) przeprowadzenie w ramach Centrum Monitoringu Jakości Życia (wspólny program
badawczy Urzędu Miasta i Wyższej Szkoły Biznesu) wśród przedsiębiorców gorzowskich
badań, mających odpowiedzieć na zasadnicze pytania:
 jak firmy gorzowskie (duże oraz MŚP) oceniają swoją aktualną sytuację oraz jak
prognozują ją w perspektywie 2 najbliższych lat (możliwość przetrwania, rozwój lub
redukcja przedsiębiorstwa, zasoby ludzkie, nowe inwestycje itp.),
 jakiej pomocy i rozwiązań systemowych lub doraźnych oczekują przedsiębiorcy od
samorządu lokalnego Gorzowa w czasach kryzysu ekonomicznego,
 jakie oczekiwania i propozycje formułują przedsiębiorcy wobec sektora edukacyjnego na
zawodowym, średnim i wyższym poziomie i jakie są możliwości dostosowania tej oferty
edukacyjnej do rzeczywistych potrzeb lokalnego rynku pracy oraz – z drugiej strony –
jakie są możliwości włączenia gorzowskich przedsiębiorstw w proces szkoleniowoedukacyjny
b) analiza lokalnego rynku pracy, jego trendów i tendencji rozwojowych, z uwzględnieniem
przystawalności popytu i podaży ofert pracy trafiających do publicznych i prywatnych
instytucji pośredniczących
c) analiza świadomości młodzieży – uczniów i słuchaczy ostatnich klas i lat szkół zawodowych,
średnich i wyższych – w zakresie lokalnego rynku pracy, zgodności wybranego kierunku
kształcenia z możliwościami i zapotrzebowaniem pracodawców, preferencji i oceny szans
na znalezienie pracy w wyuczonym zawodzie, oczekiwań wobec pracy i przyszłych
pracodawców.
d) organizacja w Gorzowie konferencji gospodarczej, prezentującej wyniki tych badań i
otwierającej możliwość dyskusji, wymiany poglądów oraz kontaktów pomiędzy
przedsiębiorcami, szkołami i samorządem (rodzaj giełdy kooperacyjnej).
Rezultatem projektu było stworzenie aktywnie działającej platformy komunikacji i współpracy
pomiędzy pracodawcami a szkołami w Gorzowie. Udało się z powodzeniem wdrożyć wypracowane w
ramach projektu rozwiązania. Rozbito projekt na działy branżowe, a następnie organizowano w ich
ramach warsztaty, które umożliwiły współdziałanie konkretnych przedsiębiorców Lubuskiego Klastra
Metalowego z wybranymi szkołami przygotowującymi dla nich przyszłych pracowników. Uczniowie
zyskali zatem szansę odbycia praktycznej nauki zawodu u liderów w branży, a następnie zdobycia u
nich stałego zatrudnienia.
Zainicjowano także lobbing na rzecz kształcenia młodzieży na kierunkach technicznych i
zawodowych na poziomie studiów wyższych. Efektem tego jest utworzenie w Instytucie Technicznym
przy Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Gorzowie nowego kierunku studiów – Mechanika i
Budowa Maszyn. Projekt zakłada zatrzymanie absolwentów w gorzowskich zakładach i stworzenie im
możliwości awansu zawodowego w mieście. Jest to idealna sytuacja zarówno z punktu widzenia
potencjalnych młodych fachowców, zatrudniających ich firm, a także instytucji samorządu chcących
zmniejszyć poziom bezrobocia w regionie. Ponadto projekt zakłada dalsze monitorowanie zmian na
rynku pracy poprzez kontynuację przeprowadzonych badań w ramach Centrum Monitoringu Jakości
Życia.
Dobre efekty pierwszego wspólnego projektu skłoniły do instytucjonalizacji działań. W
Gorzowie działa Lubuska Fundacja Zachodnie Centrum Gospodarcze, powołana do celów promocji i
wspierania inicjatyw ekonomicznych. Prowadzi ona także Inkubator Przedsiębiorczości, ułatwiający
tworzenie nowych podmiotów na rynku lokalnym. Fundacja podjęła się finansowania i koordynacji
działań Klastra Edukacji Zawodowej, który został wpisany do prowadzonego przez nią projektu
Viadukt Innovativ. Jest to projekt transgraniczny, realizowany w partnerstwie Fundacji z Business
and Innovation Centre GmbH we Frankfurcie nad Odrą. Celem Viaduktu jest wspieranie
transgranicznych kooperacji i powstawania sieci małych i średnich przedsiębiorstw oraz placówek
naukowych w euroregionie Pro Europa Viadrina. Wartość projektu wynosi 691 tys. euro, a źródłem
finansowania jest Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy
Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007-2013.
Fundacja przygotowała list intencyjny inicjatywy Klastra Edukacji Zawodowej, który został
podpisany przez 27 sygnatariuszy, w tym: samorząd lokalny, szkoły zawodowe i wyższe, kuratorium
oświaty, Ochotniczy Hufiec Pracy, zakłady przemysłowe, agencje rynku pracy, organizacje
okołobiznesowe i szkoleniowe z Polski i Niemiec. Siedziby udzieliła klastrowi Wyższa Szkoła Biznesu.
W 2012 roku realizacja pierwszej edycji projektu Viadukt Innovativ zakończyła się
podpisaniem umowy konstytuującej pierwszy transgraniczny Klaster Edukacji LubuskieBrandenburgia. Członkami-założycielami zostało 39 partnerów z Polski i Niemiec. Przewodnictwo w
Klastrze objęła kadencyjnie strona niemiecka, reprezentowana przez IHK - Industrie und
Handelskammer Projektgesellschaft Ostbrandenburg z siedzibą we Frankfurcie nad Odrą.
4. Osiągnięte rezultaty i nowe obszary oddziaływania
Projekt Klastra Edukacji Lubuskie-Brandenburgia jest wciąż realizowany, a jednocześnie ma swoją
kontynuację i konsekwencje w nowych obszarach, które dotychczas nie były nim objęte. Przyczynia
się to do coraz bardziej ścisłego powiązania współpracujących podmiotów, a jednocześnie do
utrwalenia pozytywnego efektu synergii. Osiągnięte dotychczas bezpośrednie i pośrednie rezultaty
inicjatywy klastrowej można podzielić na szereg kategorii, w tym: diagnostyczne i analityczne,
inwestycyjne oraz rozwój instytucjonalny.
a) rezultaty diagnostyczne i analityczne
W ramach działań samego Klastra Edukacji Lubuskie-Brandenburgia oraz towarzyszących mu
inicjatyw uzupełniających przeprowadzono wiele analiz, na bazie których powstały liczne
opracowania naukowe i o charakterze praktyczno-poradnikowym:

Analiza Rynek pracy i edukacja w Gorzowie Wielkopolskim a światowy kryzys
gospodarczy. Wydana w 2010 roku nakładem Wyższej Szkoły Biznesu analizuje specyfikę
lokalnego rynku pracy, sytuację ekonomiczną pracodawców i jej wpływ na lokalny rynek
pracy oraz bada oddziaływanie światowego spowolnienia gospodarczego na sytuację
ekonomiczną lokalnych przedsiębiorców.

Diagnoza potrzeb edukacji zawodowej w północnej części województwa lubuskiego z
perspektywy przedsiębiorców (2012, WSB). Opracowanie zawiera wielowymiarową
analizę kondycji sektora przedsiębiorstw w województwie, a także analizę potrzeb i
perspektyw lokalnego rynku pracy.

Przewodnik po zawodach. Wydany w 2011 roku przez Urząd Miasta i kierowany do
gorzowskiej młodzieży i jej rodziców, prezentuje profile zawodowe, które są nauczane w
gorzowskich szkołach. Przewodnik przybliża odbiorcom charakter pracy związany z
poszczególnymi zawodami oraz zarysowuje obraz lokalnego rynku pracy w podziale na
poszczególne branże i zawody.

Klaster Edukacji Zawodowej – oferta dla przedsiębiorców. Publikacja obejmowała dwa
wydania, skierowane do firm usługowych i z branży politechnicznej. Wydawnictwo
prezentuje ofertę współpracy gorzowskich szkół zawodowych, dostępną w nich kadrę i
wyposażenie techniczne, programy nauczania i perspektywy współpracy z
przedsiębiorstwami lokalnej gospodarki.

Najważniejszym zrealizowanym zadaniem była obszerna analiza Foresight Regionalny –
monitorowanie i prognozowanie kierunków branżowego rozwoju północnej części
województwa lubuskiego oraz nowoczesnych kadr gospodarki. Jej głównym celem była
próba identyfikacji branż regionalnej gospodarki o możliwie największym potencjale
rozwoju, mogących stanowić kluczowe branże dla rozwoju Gorzowa Wielkopolskiego, ze
szczególnym uwzględnieniem wpływu rozwoju tych branż na zmiany dotyczące systemu
edukacji zawodowej zarówno na poziomie szkolnictwa średniego jak i wyższego.
Zidentyfikowano także bariery tego rozwoju i wskazano środki zaradcze, jakie powinny
być podejmowane dla optymalizacji działań. Zarysowane zostały wariantowe scenariusze
rozwoju sytuacji społeczno-gospodarczej.
b) rezultaty inwestycyjne
Nawet najlepsze powiązania kooperacyjne nie spełniłyby swojej roli bez dofinansowania,
umożliwiającego wprowadzanie innowacji technologicznych. W przypadku kształcenia zawodowego
podstawowym problemem jest permanentny stan jego niedofinansowania, w wyniku czego
uczniowie odbywają praktyczną naukę zawodu na maszynach i urządzeniach przestarzałych
technologicznie i w złym stanie technicznym. W znikomym stopniu odpowiada to realiom, jakie
absolwenci szkół technicznych spotykają w zakładach pracy. Drugim problemem jest słabość systemu
B+R. Powinien on bazować na młodych naukowcach, którzy najpierw ukończyli lokalne szkoły
techniczne, a następnie zdobyli kierunkowe wykształcenie inżynierskie w uczelniach technicznych.
Studenci ostatnich lat i absolwenci powinni być włączani w proces dydaktyczny. Dzięki wsparciu
uczelni powinni mieć możliwość prowadzenia własnych badań, a komercjalizację ich wyników
powinny ułatwiać instytucje takie, jak inkubatory i akceleratory przedsiębiorczości oraz parki
naukowe i technologiczne. Klientami i beneficjentami tych wdrożeń powinny być przedsiębiorstwa
działające na lokalnym i regionalnym rynku.
W ramach działań zainicjowanych przez inicjatywę Klastra Edukacji Lubuskie-Brandenburgia w
Gorzowie przygotowano koncepcje i źródła finansowania szeregu projektów inwestycyjnych,
umożliwiających osiąganie stanu opisanego powyżej. Niektóre z nich zostały już zakończone, inne
znajdują się w fazie zaawansowanej realizacji, jeszcze inne zaś – jako koncepcje funkcjonalne czy
architektoniczne - wyznaczają perspektywy przyszłych realizacji. Do skutecznie zrealizowanych
inwestycji należy projekt modernizacji i wyposażenia pracowni kształcenia praktycznego w Centrum
Kształcenia Zawodowego w Gorzowie Wlkp.
Projekt objął kompleksowe wyposażenie czterech nowoczesnych pracowni: materiałoznawstwa i
pomiarów warsztatowych, obrabiarek skrawających CNC, spawania oraz automatyki i sterowania.
Szczególną wartością i innowacją w projekcie był proces wyboru pracowni i ich wyposażenia. Z
Foresightu Regionalnego wynikało, że szczególne znaczenie dla rozwoju gospodarczego Gorzowa i
jego aglomeracji będą miały takie branże, jak mechanika, elektryka i automatyka. Zwrócono się więc
do tych przedsiębiorców reprezentujących owe branże, którzy na najbliższe lata deklarowali plany
rozwojowe i zwiększenie zatrudnienia. Wskazali oni, jakie umiejętności i kwalifikacje powinni
posiadać pożądani przez nich absolwenci – potencjalni pracownicy. Następnym krokiem było
zwrócenie się do gorzowskich szkół technicznych i kuratorium oświaty o wypracowanie programów
kształcenia, dzięki którym te pożądane kwalifikacje mogłyby być przekazane uczniom i listy
wyposażenia pracowni, które umożliwiłoby realizację tych programów. Na bazie listy przygotowany
został wniosek do Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (EFRR), w ramach działania 4.2
Rozwój i modernizacja infrastruktury edukacyjnej. Wniosek został pozytywnie oceniony i przyznano
dofinansowanie w wysokości 85%, przy ogólnej wartości projektu wynoszącej 1,1 mln euro. W 2013
roku uruchomiono dwie pierwsze pracownie, a w 2014 zakończono realizację zadania przez oddanie
do użytku pozostałych dwóch pracowni.
c) rozwój instytucjonalny
Integracja i aktywizacja środowisk zaangażowanych w projekt Klastra Edukacji LubuskieBrandenburgia wypracowały podstawę do dalszego rozwoju systemu innowacyjnych powiązań
pomiędzy edukacją zawodową, szkolnictwem wyższym, przedsiębiorstwami i ich organizacjami oraz
sektorem badawczo-rozwojowym. Sztandarowym projektem dla Gorzowa stała się na tej bazie
koncepcja Parku Naukowo-Przemysłowego.
Obejmuje on dwa główne filary: nowoczesne kształcenie zawodowe, dostosowane do potrzeb
lokalnej gospodarki i realizowane z udziałem gorzowskich przedsiębiorstw oraz badania naukowe i
wdrożenia dla przemysłu, szczególnie na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw.
Pierwszy z tych filarów – obszar edukacji zawodowej – stanowi domenę i zadanie własne
samorządu lokalnego. Jest to obszar z definicji niedochodowy i zorientowany na efekty społeczne.
Działania w ramach drugiego filaru mają z kolei charakter biznesowy i uzasadniane są przez popyt na
wypracowane produkty i usługi. Uznano więc, że najbardziej efektywną formułą realizacji idei Parku
Naukowo-Przemysłowego będzie rozdzielenie działań pomiędzy dwa podmioty, odrębne pod
względem prawnym, lecz ściśle powiązane ze sobą funkcjonalnie. Podmiotami tymi są: spółka
badawczo-wdrożeniowa Gorzowski Ośrodek Technologiczny oraz Centrum Edukacji Zawodowej.
Powołanie spółki GOT PNP Sp. z o.o. było następstwem porozumienia o utworzeniu
Gorzowskiego Ośrodka Technologicznego, zawartego 14 marca 2012 r. między Miastem Gorzów
Wielkopolski, Zakładem Utylizacji Odpadów, Lubuskim Klastrem Metalowym i Państwową Wyższą
Szkołą Zawodową w Gorzowie. Jego sygnatariusze objęli pierwsze udziały w spółce prawa
handlowego. Akt notarialny umowy założycielskiej spółki GOT PNP został podpisany dnia 5 listopada
2013 r. Przedsięwzięcie zostało wpisane do Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego. Do
głównych działań GOT należy wyszukiwanie oraz weryfikacja innowacyjnych technologii, prowadzenie
badań i prac rozwojowych oraz komercjalizacja nowatorskich rozwiązań, poprzez kreowanie nowych
podmiotów gospodarczych, w których Spółka obejmuje udziały kapitałowe.
Z uwagi na otwartą formułę GOT PNP Sp. z o.o., do udziału w spółce zapraszane będą wszystkie
podmioty zainteresowane inwestowaniem w innowacyjne i rozwojowe projekty. Pod koniec 2014
roku udziały w spółce GOT objęło już kilkanaście podmiotów (uczelnie, instytuty badawcze,
przedsiębiorstwa i osoby prywatne) a wartość kapitału spółki sięga blisko 4 mln euro. Kompleksowy
charakter usług oferowanych przez Park przedsiębiorcom pomyślany jest jako wyjątkowy w skali
regionu i stwarza szansę wykreowania bardzo silnego potencjału oddziaływania na lokalną
gospodarkę. Przewiduje się także, iż doprowadzi do wzrostu liczby firm wykorzystujących
nowoczesne technologie. Umożliwi to również rozwój przedsiębiorstw opartych na nowej wiedzy,
głównie przez studentów i absolwentów uczelni wyższych oraz pracowników naukowych. W ramach
GOT już zrealizowano projekty inwestycyjno-badawcze, w tym Centrum Badawczo-Wdrożeniowe
Eko-Innowacje czy Klub Młodego Wynalazcy w podgorzowskich Stanowicach. Z Regionalnego
Programu Operacyjnego zakontraktowane do realizacji są kolejne projekty o wartości przekraczającej
4,2 mln euro.
Z kolei Centrum Edukacji Zawodowej pomyślane jest jako zespół nowoczesnego kształcenia
politechnicznego, powołany na bazie dotychczas funkcjonujących zespołów szkół: elektrycznych,
mechanicznych i budowlanych, oraz zmodernizowanego Centrum Kształcenia Zawodowego z
doskonale wyposażonymi pracowniami. Całość znajdzie swoją siedzibę w zrewitalizowanym i
przebudowanym kompleksie po dawnym szpitalu miejskim, który od lat popadał w ruinę. Całkowity
koszt inwestycji, znajdującej się obecnie w fazie zaawansowanej koncepcji funkcjonalnej i
architektonicznej, szacuje się na kwotę około 16 mln euro. Źródłem finansowania mają być
Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT) - nowe narzędzie rozwojowe w ramach perspektywy
2014-2020 Regionalnego Programu Operacyjnego.
5. Zidentyfikowane problemy i sposoby ich rozwiązywania
Pięcioletnie doświadczenia w realizacji projektów interdyscyplinarnych, obejmujących sferę edukacji,
szkolnictwa wyższego, administracji samorządowej, instytucji otoczenia biznesu, przedsiębiorstw
branż politechnicznych i usługowych, podmiotów obsługujących rynek pracy oraz instytutów
badawczo-wdrożeniowych, pozwalają na sformułowanie kilku tez, wskazujących ‘wąskie gardła’ i
obszary problemowe w tej współpracy.
Wbrew narzucającym się intuicjom, nie mają one charakteru przede wszystkim ekonomicznego (co
nie znaczy, że finanse nie mają tu wielkiego znaczenia), lecz także organizacyjny, personalny i –
przede wszystkim – komunikacyjny.
a) problemy personalne
Każdy sektor działalności czy branża przemysłu opiera się na działaniu zaangażowanych podmiotów,
które ostatecznie można sprowadzić do poziomu działających ludzi. Ludzie ci mają swoje kwalifikacje i
kompetencje, które w konfrontacji z dynamicznie zmieniającą się rzeczywistością – a zwłaszcza z
wyzwaniami innowacyjnymi - wymagają nieustannej aktualizacji i podnoszenia na coraz wyższy
poziom. Jest to wyzwanie nie tylko dla systemu rozwoju tych umiejętności – a więc instytucji
szkoleniowych czy weryfikacyjnych, ale przede wszystkim dla samych ludzi. Aby bowiem rozwój
osobistych kwalifikacji wynikał z wewnętrznej potrzeby a nie był jedynie wymuszoną przez otoczenie
niedogodnością, konieczne jest powiązanie wyzwań rozwojowych z naturalnymi ambicjami i
potrzebami każdego zaangażowanego człowieka. Zasadnicza nauka, płynąca z tych rozważań, daje się
zamknąć w sformułowaniu: jeśli chcesz pozyskać człowieka dla swojej idei i skłonić go, by zechciał dla
niej podjąć wysiłek samorozwoju, musisz do niego przemawiać językiem jego własnych korzyści.
b) problemy organizacyjne
Każdy podmiot, który funkcjonuje od jakiegoś czasu na konkurencyjnym rynku (niezależnie, czy jest to
sektor prywatny czy publiczny), z pewnością wypracował sobie odpowiednie mechanizmy
adaptacyjne i rozwojowe. Można więc rzec, że przetrwanie jest najlepszym narzędziem weryfikacji
tych mechanizmów. Podjęcie współpracy międzysektorowej ma jednak charakter innowacyjny z
perspektywy każdego zaangażowanego partnera i wymaga od niego dostosowania do wyzwań
wykraczających poza jego dotychczasowe kompetencje, sięgnięcia po niestosowane dotąd zasoby itd.
Kluczem do sukcesu jest takie profilowanie współpracy pomiędzy zróżnicowanymi partnerami, by
każdy z nich w możliwie najmniejszym (ale nieuniknionym!) stopniu musiał modyfikować i rozwijać
obszary swojej działalności, a jednocześnie – by zakres „wspólnego mianownika innowacji”
wypracowanego przez uczestników projektu – był możliwie jak najszerszy.
c) problemy komunikacyjne
Tego typu problemy wynikają z odmienności narracji stosowanej przez poszczególnych partnerów.
Inny jest bowiem branżowy język przemysłu, inna nomenklatura urzędowo-administracyjna, innymi
też sformułowaniami posługują się naukowcy, dydaktycy czy biznesmeni. Oczywistym jest także fakt,
że każda z zaangażowanych grup czy kategorii partnerów inaczej definiuje sam projekt, swoją w nim
rolę oraz oczekiwane korzyści. Konieczne jest więc nieustanne uzgadnianie stanowisk, cierpliwe
wyjaśnianie pojęć i kryjących się za nimi znaczeń, a przede wszystkim łagodne pokonywanie
naturalnej bariery, skłaniającej każdego do zamykania się w języku zrozumiałym dla siebie samego.
Niezastąpioną rolę spełnia tu koordynator, spinający wszystkie wątki szerokich narracji i stwarzający
partnerom przestrzeń, w której mogą dokonywać wymiany poglądów – a w dalszej kolejności:
zasobów. W opisanych wyżej projektach miasta Gorzowa, wywodzących się z idei klastra edukacji
zawodowej, rolę tego koordynatora spełnia samorząd lokalny. Przyjął on jednocześnie na siebie
funkcję inicjatora i animatora całego przedsięwzięcia, co jest szczególnie istotne z perspektywy
partnerów rynkowych, którzy nie dysponują nadwyżką zasobów czasu czy osób, możliwych do
zaangażowania w projekty innowacyjne.
6. Wnioski
Innowacje w kształceniu i szkoleniu zawodowym są wyzwaniem współczesności i niezbędnym
warunkiem rozwoju lokalnych społeczności, w których mają być dokonywane. Najważniejszą
konkluzją doświadczeń płynących z projektów realizowanych w tym zakresie w Gorzowie
Wielkopolskim jest to, że obszar tych innowacji dalece wykracza poza tradycyjnie rozumiane
instytucje szkoleniowe i edukacyjne. Nie wyczerpuje go także sfera przedsiębiorczości, która co
prawda jest naturalnym odbiorcą wyników procesu kształcenia zawodowego, ale która musi się także
stać czynnym uczestnikiem tych procesów. Relacja między tymi dwoma obszarami stanowi pole, na
którym aktywnością powinny wykazać się: samorząd lokalny i organizacje społeczne, prywatne i
publiczne agencje zatrudnienia i pośrednictwa pracy, organizacje pracodawców i obsługi biznesu.
Praktyka pokazuje, że tam, gdzie ta współpraca, zainicjowana i inspirowana w początkowej
fazie przez jednostkę samorządu terytorialnego, zaistnieje i przetrwa pierwszą, krytyczną fazę
rozwoju – może nastąpić efekt synergii działań, w wyniku którego pojawią się nowe, już oddolnie
inicjowane instytucje i powiązania kooperacyjne.
Autor: Bogusław Bukowski