anal cum posiłek pełen filmów

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
E
[1. litera oznaczająca samogłoskę
e;
2. samogłoska ustna; 3. litera oznaczająca
w numeracji porządkowej: piąty;] – az
ábécé betűje (nyílt magánhangzó és jele)
e [trzeci dźwięk podstawowej skali diatonicznej]
– e (a klasszikus alaphangsor 3. főhangja, a
korszerű hangsor 5. hangja); (zene) a
zenében az e-dur törzsskála
e – e (matematika), e = 2,718281828 (Euler)
E (East) (wschód) – (ang. East) Kelet
e! [wykrzyknik wyra żający różne reakcje
emocjonalne, np. E, nudny jesteś!, lub
mający na celu zwrócenie czyjejś uwagi,
np. E! Mały, chodź no tu.] - eh!, ej!
e-...(zob. elektroniczny) – e-... - elektronikus ... [az
"e-" kezdőbetű régi fogalmaknak előtt
azoknak a számítógéphasználattal és az
internet-kommunikációval ősszefüggő mai
változatait jelöli; Példák: =>e-book, =>email, =>e-stamp, =>e-business]
e-business [wym. ibiznes], e-biznes [wym. ibiznes]
[prowadzenie działalności gospodarczej
przez Internet] – (ang.) e-business;
elektronikus kereskedelem
e, daj mi pokój! – eh, hagyj békén!, he!
e ruchome – a ragozás során csak némelykor
jelentkező e
e [dobrze] (Śląsk Cieszyński) – [Słowniczek języka
śląskiego] jól
E1, Linia typu E1 [Stosowana w Europie linia
transmisji
danych
w
sieciach
telekomunikacji cyfrowej o szybkości do
2,048 Mb/s.] – E1 vonal (Európa)
e-Government, E-Government (z ang. eadministracja) [1. zastosowanie technologii
komunikacji i informacji (ICT) do
planowania, realizacji i monitorowania
zadań
administracji
publicznej.
Rozwiązania eGovernment umożliwiają
dostarczanie obywatelom efektywnych
kosztowo i łatwo osiągalnych usług
administracyjnych
oraz usprawniają
wymianę informacji i operacje o
charakterze transakcji między różnymi
urzędami oraz między urzędami i innymi
instytucjami. 2. 2. według definicji
Komisji Europejskiej, jest stosowaniem
technologii
informatycznych
w
administracji publicznej. Wiąże się to ze
zmianami organizacyjnymi i nowymi
umiejętnościami służb publicznych, które
mają poprawić jakość świadczonych przez
administrację usług. 3. E-Government to
ciągły proces doskonalenia jakości
rządzenia
i
świadczenia
usług
e
1425
administracyjnych
poprzez
przekształcanie relacji wewnętrznych i
zewnętrznych z wykorzystaniem Internetu
i nowoczesnych środków komunikacji.
Relacje zewnętrzne to relacje typu urządobywatel, urząd-podmiot gospodarczy
oraz
urząd-usługodawca,
natomiast
spośród
relacji
wewnętrznych
wyróżniamy urząd-urząd oraz urządpracownicy.
Celem
tworzenia
eadministracji
jest
zwiększenie
efektywności
działania
administracji
publicznej w zakresie świadczenia usług.
E-administracja ma uprościć załatwianie
spraw urzędowych oraz umożliwić
uzyskiwanie informacji na ich temat.
Przyjęta forma pozwala na zebranie w
jednym miejscu spraw należących do
kompetencji
różnych
jednostek
administracji publicznej i udostępnienia
ich procedur w Internecie.] — Egovernment, e-governance [Az elektronikus
kormányzat
gyűjtőneve,
bár
sokan
leredukálják az interneten keresztül történő
ügyintézési, ügykezelési formákra.]
e-Rozwój
[jest to rozwój społeczny i
gospodarczy
dynamizowany
poprzez
inwestycje w projekty oparte na
technologiach komunikacji i informacji
oraz dzięki ich zastosowaniu dla
modernizacji sektora publicznego i
stymulowania sektora prywatnego.] — efejlődés
e-Usługi publiczne [usługi publiczne świadczone
drogą elektroniczną poprzez zastosowania
rozwiązań ICT. Umożliwiają one np.
pozyskanie informacji i/lub dokonanie
rozmaitych formalności w urzędzie bez
konieczności osobistego stawiennictwa.] —
e-közszolgálat
Ea, quae fiunt a iudice, si ad eius non spectant
officium, viribus non subsistunt. – (lat.) Ea,
quae fiunt a iudice, si ad eius non spectant
officium, viribus non subsistunt. (Reg.
Iur.26.) = Mindaz, amit a bíró hivatalos
teendőin kívül végez, semmis.
EAN (ang. European Article Number – Europejski
Kod
Towarowy)
[rodzina
kodów
kreskowych (symbolika) wprowadzona w
1976 roku przez stowarzyszenie European
Article
Numbering.
Kod
został
opracowany na podstawie opracowanego
wcześniej w USA i Kanadzie kodu UPC.
Symbolika została zaimplementowana w
globalnym systemie GS1. Jest to kod
ciągły,
numeryczny,
modularny,
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
1426
samosprawdzalny
z
dodatkową
obowiązkową cyfrą kontrolną. Kod
wymaga stosunkowo wysokiej precyzji
wydruku, stąd nie może być stosowany na
niskiej jakości papierze (np. kartonie)
oraz wymaga w miarę dobrej jakości
drukarek. Kod posiada stałą długość.
Stosuje się dwie wersje kodu: EAN-13 –
zawiera 12 cyfr danych i jedną cyfrę
kontrolną; EAN-8 – zawiera 7 cyfr danych
i jedną cyfra kontrolna] – európai
gyártmánykód (angolul European Article
Numbering, EAN) [olyan vonalkódrendszer
amely az eredeti 12-jegyű Universal Product
Code (UPC) rendszer kibővítése, amit
Észak-Amerikában fejlesztettek. Az EAN-13
vonalkódot a GS1 szervezet határozza meg a
szabványok alapján. Az EAN Japán
megfelelője a Japanese Article Number
(JAN). Az UPC, EAN, és a JAN számokat
együttesen Global Trade Item Numbers-nek
nevezik (GTIN), bár ezeket ki tudják fejezni
több különböző fajta vonalkódban is.]
Earl [wym. erl] [1. angielski średniowieczny tytuł
feudalny, później arystokratyczny; też:
osoba, której przysługiwał ten tytuł; 2.
najstarszy
i
pierwotnie
najwyższy
brytyjski tytuł feudalny, następnie
arystokratyczny. Samo słowo wywodzi się
ze skandynawskiego jarl (pierwotnie
znaczyło to po prostu człowiek możny,
potężny, bogaty, później było tytułem
wodzów drużyny zbrojnej, namiestników
królewskich, zarządców prowincji. W
XIII wieku w Szwecji był to tytuł
najwyższego
urzędnika
państwa).
Encyclopædia Britannica wywodzi ten
tytuł również od starofrancuskiego eorl,
oznaczającego szlachcica, wojownika.
Wprowadzony w Anglii w XI w. po
najeździe duńskim w miejsce wcześniej
używanego tytułu Ealdormana.] – (ang.)
Earl; angol főnemesi cím; az angol grófok
címe
EARN (European Academic Research Network)
[europejska odnoga sieci BITNET łącząca
ośrodki akademickie. Jej polska część o
nazwie PLEARN działała w latach 19902000. W 1995 EARN połączył się z RARE
tworząc organizację TERENA.] – EARN
(European Academic Research Network)
[európai kutatási/oktatási számítógépes
hálózat, melynek vannak közel-keleti és
afrikai tagjai is; a BITNET európai része]
-
Wersja 01 01 2017.
easy care (ułatwia prasowanie) – easy care [1.
Jelentése könnyen kezelhető. Az ilyen
ruhadarab legtöbbször mosható is, és
könnyen vasalható. 2. Foltvédett, vasalást
nem
igénylő
kikészítés.
Egyszerűen
kezelhető mosó- és szárítógépben egyaránt.]
eau – (fr.) eau; víz
eau de Cologne [wym. o de koloń] [woda
kolońska] – (fr.) eau de Cologne; kölnivíz
eau de toilette [wym. o de tualet] [woda
toaletowa] – Eau de Toilette, toalettvíz
eau de vie – (fr.) eau de vie; pálinka
Ebed Jahwe [Najpierw trzeba zaznaczyć, że
błogosławieństwa z dzisiejszej Ewangelii
są nie tylko programem świętości, czy
programem życia uczniów Chrystusa, ale
są
one
przede
wszystkim
autocharakterystyką samego Chrystusa. To
On sam jest ubogi w duchu, płaczący i
cichy, pokorny i miłosierny, czystego
serca , łaknący sprawiedliwości i
wprowadzający pokój, to On cierpi dla
sprawiedliwości i jest prześladowany, to o
Nim mówią kłamliwie wszystko zło. Jest
to też na pewno doskonały obraz „Ebed
Jahwe” – cierpiącego Sługi Jahwe ze
Starego Testamentu. Warto o tym
pamiętać, kiedy czytamy te piękne słowa.
Kto więc chce iść za Chrystusem powinien
te słowa uczynić programem swojego
życia, zarówno prywatnego, jak i
zawodowego. Nie może bowiem być
rozdziału czy rozdźwięku pomiędzy tym
co robię w niedzielę i tym czym żyję na co
dzień.] – Ebed-Jahve; Isten szolgája;
Deuteroézsaiás könyvének titokzatos alakja.
[1. Az ÓSz-ben maga a kifejezés (ebed
Jahve) valójában bármelyik igazhitű izr-ra
vonatkozhatott,
mégis
v.
alázatból
alkalmazták saját magukra, v. olyan
megtisztelő elnevezésként éltek vele, melyet
Isten adott választottainak, pl. Ábrahámnak
(Ter 26,24), Jákobnak (32,10), Mózesnek
(Kiv 14,31; Szám 11,11), Józsuénak (Bír
2,8), Dávidnak (29x, pl. 2Sám 7,5; 1Kir
11,32),
Salamonnak
(1,29;
3,6),
Zerubbábelnek (Ag 2,23), sőt egy-egy
esetben olyan nem Izr. fiai közül való
személynek is, mint Círusz (Iz 43,10),
Nebukadnezár (Jer 25,9). Deutero-Izajásnál
az egész nép Ebed-Jahve (Iz 41,8-9; 42,19;
44,1; 45,4); ugyanígy Jer 30,10: is. Az igazi
Ebed-Jahve mégis egy névtelen. - DeuteroIzajásban 4 ~ról szóló éneket lehet
elkülöníteni (42,1-7; 49,1-9a; 50,4-9; 52,1353,12). A mai egzegéták ezek szerzőjének
magát Deutero-Izajást v. valamelyik közeli
tanítványát tartják.]
eben (heban) – ében [héber, jelentése: kő]
1427
ebenista – műbútorasztalos
E-book (także: eBook, książka elektroniczna lub
publikacja elektroniczna), e-książka [treść
zapisana
w
formie
elektronicznej,
przeznaczona do odczytania za pomocą
odpowiedniego
oprogramowania
zainstalowanego
w
urządzeniu
komputerowym (np. komputer osobisty,
czytnik książek elektronicznych, telefon
komórkowy czy palmtop).] – (ang.) e-book
- elektronikus könyv, e-könyv [1. az
elektronikus formában létrehozott és
terjesztett könyv; 2. elektronikus könyv,
valamilyen számítógépes formában (ASCIIfile, HTML, PDF stb.) tárolt, alapvetően
szöveges mű; 3. elektronikus könyv
valamilyen számítógépes formában (szövegfile, hipermédia rendszer stb.), vagy
nyomtatva is megjelent mû, vagy kizárólag
számítógépen
olvasható
könyv;
4.
hordozható, egy vagy több tartalomforrásból
feltölthető, síkkijelzős számítógép;régen
kigondolt alkalmazás, de népszerűsödése
sokáig
több
okból
vegetált:
egyrészt az elektronika költségei magasak
(síkkijel- zős hordozható számítógép),
másrészt, és ez az előbbinél fontosabb,
kezdetleges az e-könyvek ergonómiája: a
papír fényvisszaverő, reflektív természetű és
elviseli az arra sütő napfényt is, az LCD
olvashatósága
felépítésétől
és
hátsó
fényforrásától függ, mely nehezen tud a
napfénnyel versenyezni, más, papírszerű,
reflektív síkkijelzők pedig még váratnak
magukra; fenti problémákhoz hozzá jön a
szükséges tápegységek véges természete,
tehát
a
tápegységek
feltöltésének
szükségessége; fékező továbbá a szabványok
teljes hiánya ami nélkül minden szoftver,
hardver csak kis sorozatban jelenik meg és
ezért költséges marad (eBook, dBook, stb.) az
eddig megjelent termékek többnyire a PDF
formátumban olvashatók, melynek előnye,
hogy az olvasó belejegyzetelhet a szövegbe,
kiemelheti, aláhúzhatja annak részeit, stb.
amit, ha azok egyszerű web-tipusú htmloldalak lennének nem tehetne meg; jelentős
alkalmazások ott várhatók, ahol a
hagyomános könyv nem tud versenyezni
mint pl. zenélő kottafüzetek, interaktív
taneszközök,
stb.
esetében;
üzleti
érdekeltségű kiadványoknál hozzá jön a
szerzöi jogok/másolhatóság kérdésköre]
e-biznes (ang. e-business od electronic business)
[ekon., infor. ogranizacja zasadniczych
procesów związanych z działalnością
przedsiębiorstwa
z
wykorzystaniem
Internetu, m.in. zawieranie kontraktów,
kontakty z kontrahentami, reklama; także
ogół działalności prowadzonej w związku
-
Wersja 01 01 2017.
z rozwojem i zastosowaniem Internetu.] –
E-üzlet; e-business (electronis business) –
távüzlet (elektronikus üzlet, e-üzlet) [1.
Elektronikus hálózaton keresztül folytatott
üzleti
tevékenység,
ami
az
üzleti
kapcsolatokat részben vagy egészében az
elektronikus hálózaton keresztül bonyolítja
mind a vállalaton belüli, mind a vállalatok
közötti illetve a vállalatok és fogyasztók
közötti relációban. 2. elektroníkus úton
lebonyolított üzleti ügyek intézése; ez lehet
vállalatok között vagy cégek ill. bankok és
fogyaszók között, stb.]
Ebal *Hebal. – EBÁL (HÉBÁL) (kövér, erős;
kopasz, mezítelen, terméketlen, köves;
kőrakás, romhalmaz). [1. Hóreus Sóbál (3)
fia (1Móz 36,23; 1Krón 1,40). 2. Joktán fia
(1Krón 1,22), 1Móz 10,28-ban: "Obál".]
Ebal *Hebal. [góra w środkowej Palestynie,
naprzeciw
góry
Garizim.
Symbol
przekleństwa w związku z opisem Pwt
rozdz. 27; Joz 8,30-35.] - EBÁL (HÉBÁL)
(kövér, erős; kopasz, mezítelen, terméketlen,
köves;
kőrakás,
romhalmaz).
[Hegy
Samáriában, 925 m magas, a Garizimheggyel átellenben; innen hangzott el az átok
(5Móz 27,4-26; Józs 8,30.33).]
EBCDIC (ang. Extended Binary Coded Decimal
Interchange Code, czyli rozszerzony
dziesiętny zakodowany dwójkowo kod
wymiany) [to ośmiobitowe kodowanie
znaków używane głównie w systemach
IBM w latach sześćdziesiątych XX wieku.
Można w nim zapisać do 256 różnych
symboli, jednak kodowanie EBCDIC
występowało
w
wielu
wersjach,
odmiennych
dla
różnych
państw.
Alternatywny
system,
ASCII
wykorzystuje 7 bitów i koduje na nich 128
znaków o numerach 0-127. Rozszerzenia
ASCII, takie jak CP852, CP1250, ISO8859, wykorzystują 8. bit i numerom 128255 przypisują różne znaki. Pojedynczy
znak zapisywany jest na 8 bitach
podzielonych na dwie części. Pierwsze 4
bity, nazywane strefą, oznaczają grupę do
jakiej dany znak należy, podczas gdy
ostatnie 4 bity, zwane cyfrą, identyfikują
konkretny znak. Tabela przedstawia kody
znaków w kodzie CCSID 500, który jest
wariantem EBCDIC. Znaki 0x00–0x3F i
0xFF to znaki sterujące, 0x40 – spacja,
0x41 – spacja nierozdzielajaca, a 0xCA –
miękki łącznik.] – EBCDIC (ejtsd:
"ebszidik"); (angol mozaikszó az Extended
Binary Coded Decimal Interchange Code
(kiterjesztett, binárisan kódolt decimális
információcsere kód v. Binárisan Kódolt
Kiterjesztett Információcsere Kódrendszer)
kifejezésből) [1. az IBM nagygépein és
1428
operációs rendszerein, mint a z/OS, az
OS/390, a VM és a VSE, valamint a
minicomputerein, mint OS/400 és i5/OS
használt 8-bites karakter kódolási, vagy
kódlap rendszer. Több más, nem IBM
platformon is használják, mint a FujitsuSiemens BS2000/OSD, a HP MPE/iX, és az
Unisys MCP. Az EBCDIC elnevezés az
angol Extended Binary Coded Decimal
Interchange Code, azaz a bővített, binárisan
kódolt decimális (adat)csere kód rövidítése.
A lyukkártya rendszerből származik, és
szoros kapcsolatban van a 6-bites binárisan
kódolt decimális kóddal, amit az IBM
minden számítógépe és perifériája használt a
késői 1950-es és a korai 1960-as évek között.
2.
Az EBCDIC egy olyan nyolc bites
kódkészlet, amely szöveg, grafika, és
vezérlőkarakterek ábrázolását teszi lehetővé
a számítógépeken. A kódrendszert főleg az
IBM nagyszámítógépei alkalmazzák. Az
ARPANET fejlesztői számára az ASCII és
az EBCDIC közötti inkompatibilitás volt az
első kihívás, amit a hálózatkapcsolás
(internetworking) felvetett. 3. különféle
számítógépek különböző adatábrázolási
módokat használnak. Ez karakterek esetén
lehet különböző kódrendszerek használata.
Az IBM nagy gépek ilyen kódja az
EBCDIC-kód.]; EBCDIC kód [Főleg
nagyszámítógépes rendszerekben használt 8
bites kódkészlet, betűk, írásjelek és
vezérlőkarakterek kódolására.]
Ebenezer, Eben-Heazer (kaimień pomocy)
[miejsce porażenia Izraelitów przez
Filistynów. Stamtąd Filistyni zabrali
skrzynię Boga (Arkę Bożą). Jednak Bóg
później dał Izraelitom zwycięstwo i
Samuel postawił tam kamień, któremu dał
nazwę Ebenezer, gdzie wypowiedział
słowa: Aż dotąd pomagał nam Bóg".] Ében- Háézer [egy héber szó, azt jelenti
Segítség Köve. 1 Sámuel 7. részében: Izrael
egyszer a bibliai időkben Isten segítségével
győzte le az ellenségét. Ezért hálából egy
emlékkövet állítottak fel az Úrnak, hogy
emlékeztessék magukat arra: „mindeddig
megsegítette őket az Úr”.]
ebenisteria [wyrób mebli artystycznych] –
műbútorasztalosság, műbútorgyártás
Ebionici (gr.: ebionaioi, hebr. ‫אביונים‬, ebjonim,
"ubodzy")
[wczesny
nurt
judeochrześcijański istniejący na ziemiach
Izraela oraz jego okolicach od I do V
wieku n.e. Ich nazwa nawiązuje do kilku
tekstów religijnych, włączając w to słowa
kazania na górze: "Błogosławieni ubodzy
w duchu, bo do nich należy Królestwo
Niebios" (Mt 5,3), zgodnie z poleceniem
których wyrzekli się wszelkich dóbr
-
Wersja 01 01 2017.
doczesnych i żyli w religijnej komunie.] –
ebioniták;
szegények;
zsidó-keresztyén
felekezet az őskeresztyénségben [egy az 1.
században keletkezett zsidókeresztény szekta
tagjai, akik tagadták Jézus Krisztus
istenségét, preegzisztenciáját, valamint szűzi
születését. Kr.u. 66-67-ben a Jordán folyó
keleti
partjára,
Pellába
menekült
keresztényekből alakult Jeruzsálem zsidó
háborút követő elpusztulása után. A magukra
használt ebionita név, amely a héber
ebionim, szegények szóból ered, valószínűleg
utalás a hegyi beszéd szegényeire is (vö. Mt
5-6). Írásaik (pl. az ebionita evangélium)
csak töredékesen maradtak meg. KeletJordániában követőik még a 7. században is
éltek. A későbbi keresztény teológiára nem,
az iszlámra viszont erős hatással voltak,
ugyanis Mohamed rajtuk keresztül ismerte
meg a kereszténységet.[
ebonit
[tworzywo
sztuczne
barwy
ciemnobrązowej lub czarnej, o dobrych
właściwościach
izolacyjnych]
–
(egyiptomi→ang.) ebonit (fekete színű,
kemény, vulkanizált kaucsuk); csontkemény,
15 %-nál több ként tartalmazó vulkanizált
kaucsuk, szilárd, rugalmas, színe fekete (jó
szigetelő, saválló);
ebonitowy, -a, -e – ebonit, ebonitebur (kość słoniowa) – (lat.) ebur; elefántcsont
ECB (z angielskiego Electronic CodeBook),
[elektroniczna książka kodowa, czyli
sposób szyfrowania, w którym tekst jawny
dzieli się na 64-bitowe bloki, z których
każdy jest szyfrowany za pomocą tego
samego klucza. Abstrakcyjny zbiór
przyporządkowań 64-bitowym układom
tekstu jawnego odpowiadających im,
zaszyfrowanych porcji tekstu.] - ECB
Electronic
CodeBook
(elektronikus
kódkönyv)
ECC (Electronic Communications Committee);
Komitet Komunikacji Elektronicznej –
Electronic Communications Committee of
the CEPT (korábban ERC) - A CEPT
Elektronikus Hírközlési Bizottsága
ECC
(Error
Checking
and
Correcting)
[sprawdzanie i korekcja błędów. Przy
odczytywaniu danych z pamięci RAM
system ECC sprawdza, czy pamięć
pracuje poprawnie i czy w danych nie ma
błędów. Jeśli system wykryje błąd, dane są
poprawiane (następuje ich korekta), tak iż
informacja nie jest tracona. Istnieją
systemy
ECC
korygujące
błędy
jednobitowe (single-bit correction) oraz
systemy korygujące błędy wielobitowe (na
przykład błędy dwubitowe; double-bit
1429
correction).] – ECC (Error Checking and
Correcting); hibaellenőrző és -javító kód
ecce (łac. oto) – (lat.) ecce; íme, itt van
Ecce homo (łac. oto Człowiek, Jan 19,5) [motyw w
sztuce chrześcijańskiej przedstawiający
ubiczowanego Chrystusa w koronie
cierniowej. Słowa oto Człowiek miał
wypowiedzieć Piłat ukazujący Chrystusa
ludowi żydowskiemu.] – (lat) ecce homo;
„Íme az ember” (Pilátus szavai, amikor a
tömeg elé vezetik Jézust); [Pilátus e
szavakkal mutatott rá a tövisekkel
koronázott, megkorbácsolt, bíbor köpenybe
öltöztetett
Jézusra];
(művészet)
a
töviskoronás Jézus ábrázolása (Munkácsy
Mihály)
Ecclesia [łac., Kościół]; – (lat.) ecclesia;
gyülekezet, egyház, templom.
- Ecclesia Anglican - Kościół Anglikański Anglikán Efgyház [„Anglikán Egyház”
alatt magyarul a Church of Englandet
szokták érteni]
- Ecclesia
Reformate
–
Kościół
Reformowany – Református Egyház
- Ecclesia Oriental - Kościół Wschodni –
Keleti Egyház
- Ecclesia Roman - Kościół Rzymski –
Római Egyház
- Consilio Mundial de Ecclesias Światowa Rada Kościołów – az Egyházak
Világtanácsa
- ecclesia gothic - kościół gotycki – gótikus
templom
- ecclesia parochial - kościół parafialny –
plébániatemplom
- musica de ecclesia - muzyka kościelna –
egyházi zene
- benes de ecclesia - dobra kościelne – jó
gyülekezet
- campana de ecclesia - dzwon kościelny –
templomharang
- horologio de ecclesia - zegar kościelny –
toronyóra
- latino de ecclesia - łacina kościelna – latin
egyház
- patre de ecclesia - ojciec kościoła –
egyházatya (latin: pater Ecclesiae;
görögül: πατὴρ εκκλησιαστίκος; oroszul:
Святый Отец) egy megtisztelő cím a
keresztény egyházakban
- separation del ecclesia e de stato –
rozdzielenie kościoła i państwa – az
egyház és az állam szétválasztása;
szekularizáció
Ecclesia INVISIBILIS [łac., Kościół] - Ecclesia
INVISIBILIS; A láthatatlan egyház, a hívők
közössége, amelyet csak Isten ismer.
-
Wersja 01 01 2017.
Ecclesia LATE DICTA [łac., Kościół] – Ecclesia
LATE DICTA; A tágabb ételemben vett
egyház.
ecclesia militans [(łc.) ecclesia triumphans,
ecclesia militans; Kościół triumfujący,
Kościół
walczący;
słowa
papieża
Klemensa V w liście do króla fr. Filipa IV
Pięknego, 1311 r.] – (lat.) ecclesia militans;
harcoló, küzdő egyház [1. Mt 10,34 alapján
az Egyháznak a Földön élő, az üdvösségért
még harcoló része. Ecclesia patiens, Ecclesia
triumphans, szentek közössége; 2. Latin
eredetű keresztény kifejezés, amelynek
jelentése a küzdő egyház. Az Ecclesia
triumphans-szal és az Ecclesia patiens-szel
hasonló jelentésű kifejezés, amely a
küzdelmes földi életet elő keresztények
társadalmát jelenti.]
Ecclesia oboediens - Kościół posłuszny – (lat.)
Ecclesia oboediens, szolgáló egyház
Ecclesia PROPRIE DICTA [łac., Kościół] –
Ecclesia PROPRIE DICTA; A szoros
értelemben vett egyház.
Ecclesia Reformata et Semper Reformanda (łac.
Kościół
Reformowany
i
stale
się
reformujący)
[jedno
z
haseł
protestantyzmu,
zakładające,
że
nieustanną
potrzebą
kościoła
chrześcijańskiego jest reformacja w
oparciu o Słowo Boże (Ecclesia Reformata
et Semper Reformanda Secundum Verbum
Dei - w oparciu o Słowo Boże). Tradycja, w
protestantyzmie nie uznawana za źródło
wiary, podlega stałej rewizji (Semper
Reformanda). Kościół, który nie podlega
reformacji, staje się martwy duchowo.
Hasło to jest szczególnie podkreślane w
kościołach tradycji reformowanej.] –
„megújított
és
mindig
megújítandó
egyház vagyunk – ecclesia reformata et
semper reformanda”. [A református egyház
jelmondata. Arra emlékeztet, hogy a
megújítás munkája nem zárult le a 16.
században.]
ecclesia regnans [Kościół rządzący] – (lat.)
ecclesia regnans; uralkodó egyház; világi
hatalommal is rendelkező egyház
ecclesia semper reformanda [łac., Kościół, który
się ciągle reformuje - o protestantyzmie,
który się ustawicznie rozwija przez
podział]
ecclesia triumphans, ecclesia militans [łac.,
Kościół triumfujący, Kościół walczącypapież Klemens V w liście do króla fr.
Filipa IV Pięknego, 1311 r.] – I. ECCLESIA
MILITANS; A küzdő egyház, a földön élő
egyház.. II. Ecclesia TRIUMPHANS; A
győzelmes egyház, az Isten színe előtt élő
mennyei gyülekezet.
1430
Ecclesia VISIBILIS (zob. Kościół) – Ecclesia
VISIBILIS; (lat. 'látható Egyház'), az
egyházi szervezet [katolikus felfogás az
Egyházról, mely a protestáns „rejtett
Egyházzal” szemben vallja, hogy az
Egyházhoz tartozás külső fórumon is
megállapítható.]
Ecclesiasticus [Mądrość Syracha] – (gör.)
ecclesiasticus;
lelkész;
Jezus
Sirak
könyvének címe
"ecclesiola" – "Kościele domowym"; (ecclesiola in
ecclesia - mały Kościół w Kościele) – (lat.)
ecclesiola; a gyülekezeten belül az igazán
hívők köre, rajongó felfogás szerint
ecclesiologia. [rzecz. eklezjologia, nauka o
Kościele.] – ekklesiologia; az egyházról
szóló tanítás a rendszeres és a gyakorlati
teológiában
ech, eh [wykrzyknik wyrażający różne stany
woli lub emocji] – ej! eh!
échange – (fr.) échange; csere, váltó
écharpe [szalik to część garderoby, okrywająca
szyję] – (fr.) écharpe; széles szalag,
övszalag, vállkendő
echidna (Kolczatka) – echidna, hangyászsün
echin, echinus [archit. dolna część głowicy
kolumny,
w
kształcie spłaszczonej
poduszki] – (gör.-lat.) echinus; párnatag; a
dór oszlopfő abakusz alatti rész
echinda (gr. Ἔχιδνα – "Żmija") [potwór w
mitologii greckiej, o ciele w połowie
młodej kobiety, w połowie cętkowanego
węża. Miała czarne oczy, przerażający
wygląd i była stale żądna krwi, żywiła się
ludzkim mięsem. Hezjod pisze o niej]
[Theog. 304] – (gör.) Ekhidna, echinda,
kígyó; félig kígyó, félig nőtestű mondai lény
[minden szörnyek ősanyja a görög
mitológiában
az
ókori
világ
legvisszataszítóbb teremtése. Kétó leánya és
Tüphón felesége volt, akitől több gyermeke
is született. Arca szépséges nimfa arca volt,
de teste kígyóé, és így nyelve is sziszegő
kígyó-nyelvként nyúlt ki szájából. Neve
viperát jelent. Zeusz megkímélte Ekhidna és
szörny gyermekei életét, hogy a jövő
hőseinek is akadjon munkája. Ekhidna
gyermeke volt a Nemeai oroszlán,
Kerberosz, Ladón, a khimaira, a szphinx és a
lernéi hidra, a Prométheusz máját
marcangoló keselyű, az erümanthoszi
vadkan, illetve Phaia, a krommüóni
vademse.]
echinococcus (Bąblowiec) – (lat.) ecchinococcus; a
kutya beleiben élősködő galandféregnek az
emberben tovább élősködő hólyagférge
Echinodermata
(Szkarłupnie)
–
(lat.)
Echinodermata, tüskésbőrűek
-
Wersja 01 01 2017.
Echinopsis (kaktus) – Echinopsis; szögletes,
szúrós, gömbölydedtörzsű, hosszú csöves
nagyvirágú kaktuszfaj [Az Echinopsis a
valódi kaktuszok (Cactaceae) Trichocereeae
nemzetségcsoportjának egyik dél-amerikai
nemzetsége több mint kétszáz fajjal.]
echinus [archit. dolna część głowicy kolumny, w
kształcie spłaszczonej poduszki] – (gör.)
echinusz; a dór fejezetnek kör alaprajzú
párnatagja, fölötte a fedőlappal (abaszkusz),
alatta a nyaktag gyűrűivel (annuli)
Echium (Żmijowiec) – Echium; kígyószisz
(Echium); kígyófejű, érdeslevelű kék virágú
kóró, régente gyógyszernek használták
echo [1. powtórzenie dźwięku spowodowane
odbiciem fali akustycznej od jakiejś
powierzchni; 2. nawiązanie do czegoś z
przeszłości; 3. wieść o czymś lub reakcja
na coś; 4. Echo: mit. gr. nimfa lasów i
źródeł; 5. fala akustyczna odbita od
przeszkody i powracająca do słuchającego
po
zaniku
wrażenia
słuchowego
wywołanego falą pierwotną. W greckiej
mitologii nimfa górska, (istnieje kilka
wersji mitów o niej np.: Hera ukarała ją
za jej gadatliwość tym, że nie mogła ani
pierwsza mówić, ani gdy inni mówili,
milczeć. Odtrącona Przez Narcyza,
którego kochała, zmarniała z miłości i
pozostał z niej jedynie głos, rozlegający się
jako echo. Zataiła przed Herą miłostki
Dzeusa, za co Hera skazała Echo na
powtarzanie
ostatniego
słowa
rozmawiającej z nią osoby). 6. zjawisko
odbicia się fali głosowej od jakiejś
przeszkody lub od szeregu kolejnych
przeszkód (echo wielokrotne), powodujące
powtórne lub kilkakrotne słyszenie
zjawiska głosowego (np. dźwięku); jeżeli
źródło dźwięku znajduje się w pobliżu
obserwatora, warunkiem słyszalności
echa, częstego zjawiska w górach, jest co
najmniej
17-metrowa
odległość
obserwatora od przeszkody, co wynika z
prędkości fali głosowej i ze zdolności ucha
do odróżniania powtarzających się z
pewną częstotliwością odgłosów. 7. głos
stosowany w dawnych organach (XVIII
w.)] – (gör.) ekhó, echó; visszhang [1. az a
hang, amely az őt létrehozó hangot olyan
késéssel követi, hogy a fül a két hangot
külön érzékeli; 2. mint jelenség általában
utánzengés
formájában
jelentkezik
előadótermekben v. hangvisszaverő nagy
felületekkel
határolt
térben];
(mit)
visszhangot megszemélyesítő erdei nimfa
(megátkozottan beleszeretett a gyönyörű
Narkissosba,
viszonzatlan
szerelme
elsorvasztja, csontjai sziklákká válnak, csak a
hangja marad meg); 3. (informatika) echo
1431
[terminál (telnet) kapcsolatnál a távoli gép
által "nyugtázás céljából" visszaküldi azokat
a karakterek, melyeket a felhasználó a saját
számítógépén gépel be, és ezek (általában kis
késleltetéssel) megjelennek a képernyőn; ha
a távoli szerver nem nyújt ilyen
"visszhangot", akkor a kommunikációs
program "local echo" funkciójával állítható
be, hogy a lenyomott billentyűk képe
mégiscsak megjelenjen a monitoron]
ECHO [The European Community Host
Organisation, niekomercyjny bank danych
Unii Europejskiej; inne: Eurobase,
Concise, CORDIS (Community Research
and Development Information Service)] –
ECHO
(European
Community
Host
Organisation) [az Európai Közösség online
szolgáltatóközpontja
Luxemburgban,
gazdasági, jogi és tudományos témájú
adatbázisokat kínál, többségüket ingyen.]
echo bliskie – közeli visszhang
echo fali – visszhang, hullámviszhang
echo głosu mówcy – beszédvisszhang
echo łopoczące [w akustyce pomieszczeń, seria
specyficznych
odbitych
nawrotów
spowodowanych przez duże powierzchnie
ustawione równolegle względem siebie] –
csörgővisszhang
[az
50…1000
ms
időegységben ismétlődő hangvisszaverődés,
amely a hallgató személyben csörgésre
emlékeztető hangérzetet kelt]
echo
magnetyczne
–
másolási
effektus
(magnetofon)
echo magnetyczne (na taśmie magnetofonowej) –
átmásolódás [tekercsben tárolt, viszonylag
erősen mágnesezett helyeket tartalmazó
magnószalag
jellegzetes
hibája];
(kopíreffektus) a feltekercselt magnószalagon
lévő felvétel spontán átmásolódása az
egymáson fekvő szalagrészek között
[Különösen kényesek a nagykivezérlésű
részletek, valamint a magasabb frekvenciák.
Meggyorsítja az átmásolódást a magas
hőmérséklet, s az, ha a szalagot hosszú ideig
tárolják feltekercselt állapotban. Csökkenti
az effektust, ha a hőmérséklet viszonylag
alacsony, s ha a szalagot időről időre
átcsévélik. A magnószalag minőségét az
úgynevezett
átmásolódási
csillapítás
jellemzi. Decibelben adják meg; minél
nagyobb a szám, annál jobb a szalag.]
echo magnetyczne, efekt kopiowania – másolási
effektus
echo
muzyczne
–
zenei
visszhang
(csörgővisszhang, amelyben az időegység
alatti visszhangok száma olyan nagy, hogy
zenei hangot eredményez)
echo pojedyncze – egyes visszhang
-
Wersja 01 01 2017.
echo
pośrednie
–
indirekt
visszhang,
zavaróvisszhang
echo przeszłości – a múlt visszhangja
echo wielokrotne – többszörös visszhang
echo złożone – többszörös visszhang
echogram (obraz echa) – echogram; visszhangkép,
visszhangfénykép; visszhangfénykép; az
echográf görbéje
echolokacja [system określania położenia
przeszkód w otoczeniu z użyciem zjawiska
echa akustycznego. Metoda stosowana
przez niektóre zwierzęta (nietoperze,
walenie,
niektóre
ryjówkowate,
tenrekowate i ptaki) do nawigacji,
wykrywania i chwytania zdobyczy oraz w
komunikacji międzyosobniczej. Znane są
również
przypadki
wykorzystania
echolokacji
przez
ludzi,
głównie
niewidomych.
Urządzenie
stosujące
echolokację w nawigacji morskiej to
echosonda.
Termin
echolokacja
wprowadził w 1944 Donald Griffin,
amerykański
zoolog zajmujący się
badaniem nietoperzy.] – echolokáció;
visszhangos helymeghatározás; tájékozódás
visszavert hang segítségével; visszhangos
tájolás
echolokacja podwodna – vízalatti távolságmérés
echolot [echosonda] – (gör.) echolot; visszhangos
v. akusztikus mélységmérő (Behm német
fizikus 1928-ban készetette); műszer a tenger
mélységének a hangvisszaverődésen alapuló
mérésére
Echomail [funkcjonalny odpowiednik list
dyskusyjnych, zwanych tu konferencjami]
– EchoMail [offline (file-letöltéssel működő)
levelezőrendszer
a
FIDONET
(telefonvonalas) hálózaton]
echosonda
(akustyczna)
–
(akusztikai)
visszhangmérő
echosonda [1. urządzenie do pomiaru głębokości
wody oraz odległości od unoszących się w
niej ciał stałych; 2. urządzenie do
mierzenia głębokości morza, wyznaczania
położenia
skał,
wraków
itp.,
wykorzystujące zjawisko odbijania się
ultradźwięków] – echoszonda, mélységmérő
echosonda ultradźwiękowa
–
ultrahangos
mélységmérő, ultrahang-visszhangmérő
echosondaż
akustyczny
–
(akusztikai)
mélységmérés
echowy, -a, -e – visszhangon alapuló, visszhangos,
visszhangechy człowieka – emberi tulajdonságok
ecie-pecie [1. pot. bezsensowna gadanina,
pisanina; 2. pot. o człowieku niezaradnym,
naiwnym; 3. pot. pieniądze] – értelmetlen
beszéd (ec-pec); naiv ember; (átv.) pénz
1432
écritoire [Pismo to system umownych znaków,
za pomocą których można utrwalić język
mówiony.] – (fr.) écritoire [A nouvelle
critique terminológiájában (Barthes nyomán)
a
műalkotásnak
egységet
kölcsönző
sajátosság: az alkotó munka és a társadalom
közötti viszony, az eleve adott irodalmi
nyelv és stílus átalakított formája];
íróeszköz
ECL (ang. Emitter Coupled Logic) [rodzina
bipolarnych cyfrowych układów scalonych
charakteryzująca się pracą tranzystorów
wyłącznie w liniowym zakresie pracy, bez
wchodzenia w stan zatkania lub
nasycenia.] – ECL Emitter-Coupled Logic
(emittercsatolt logika)
Ecma International (ang. European association
for
standardizing
information
and
communication systems - Europejskie
Stowarzyszenie na rzecz Standaryzacji
Systemów
Informacyjnych
i
Komunikacyjnych; dawniej ang. European
Computer Manufacturers Association –
Europejskie Stowarzyszenie Producentów
Komputerów) [powstało w 1961 roku, by
ustandaryzować systemy informatyczne w
Europie. Członkowie ECMA to firmy
produkujące, sprzedające lub rozwijające
systemy
informatyczne
i
telekomunikacyjne w Europie. Nazwa
"Ecma International" została przyjęta w
1994 r. dla odróżnienia tej organizacji od
Europejskiego
Stowarzyszenia
Producentów Opakowań z Kartonu
(European Carton Makers Association,
ECMA). Siedzibą organizacji jest Genewa
w Szwajcarii.] – Ecma International
(Európai informatikai és kommunikációs
rendszerek
szabványosítási
szövetsége,
European association for standardising
information and communication systems)
1994-ben jött létre, amikor az Európai
Számítógépgyártók Szövetsége (European
Computer
Manufacturers
Association
(ECMA)) [megváltoztatta nevét, ezzel is
jelezve a szervezet új nemzetközi
tevékenységét. Az ECMA 1961-ben alakult
azon
célból,
hogy
az
európai
számítástechnikai
rendszerek
szabványosítását koordinálja. A tagság
nyitott minden olyan cégnek, ami Európában
számítógépeket
vagy
kommunikációs
eszközöket gyárt. Jelenleg a szervezet felelős
az ECMAScript szabványáért („JavaScript”)
is, melynek utolsó kiadott változata az
ECMA-262 Edition 3.]
Eco, Eco-styl [Trend, który ogarnął nasz sposób
życia i nie tylko - zawładnął też modą. O
tym jak ważny był dla niektórych
projektantów przeczytaj w artykule o
-
Wersja 01 01 2017.
stylu eco.] – Eco-stílus; környezetbarát
termékek alkalmazása
e-economy,
E-gospodarka;
gospodarka
elektroniczna
[to
wykorzystywanie
technologii informatycznych w procesach
gospodarki
rynkowej:
produkcja,
sprzedaż i dystrybucja produktów
poprzez sieci teleinformatyczne] - Egazdaság (e-economy) [A vállalatok és az
egyéni fogyasztók összességének az üzlet
megteremtésére,
értéktermelésre,
értékcserére, tranzakciók lebonyolítására
alkalmas, elektronikus információcserén
alapuló platformja. Az e-gazdaság egyes
részei szoros kapcsolatban vannak a
hagyományos gazdasággal, más részei már
függetlenek tőle.]
ECOSOC
[zob.
Europejski
Komitet
Ekonomiczno-Społeczny (ESC lub EESC)
(ang. The European Economic and Social
Committee; EESC)] – ECOSOC [Economic
and Social Council [e : ikonomik end szósl
kaunszil] (ang. The European Economic and
Social Committee; EESC) [az ENSZ
keretében működő Gazdasági és Szociális
Tanács angol nevének rövidítése, képviseli a
civil társadalmat és az ipar két oldalát – a
munkaadókat és a munkavállalókat]
ECR (ang. Efficient Consumer Response) [łańcuch
dostaw zorientowany na klienta. ECR to
nowoczesna
strategia
dystrybucji
artykułów częstego (wygodnego) zakupu,
integrująca
w
łańcuchu
dostaw
producentów,
dystrybutorów
i
handlowców,
w
celu
zbudowania
efektywnego kosztowo systemu, który
reaguje
na
określone
potrzeby
konsumenta. System ten jest kierowany
poprzez realny popyt. Efektem jest
zmniejszenie kosztu całkowitego systemu,
poziomu zapasów przy równoczesnym
podniesieniu wartości dla ostatecznego
klienta. Ocenia się że stosowanie ECR
stwarza możliwości obniżenia średnio cen
produktów finalnych o 6,1 %. Rozpoczęcie
prac nad wdrażaniem strategii ECR
rozpoczęło się w 1993 roku w USA. W
Europie, duże firmy zaczęły oficjalnie
stosować tę koncepcję w 1994 roku.
Organizacja ECR Europe, zajmująca się
wdrażaniem w życie tej strategii, ma swoje
1433
hasło
przewodnie,
które
brzmi:
"Pracować razem, aby spełnić lepiej i
szybciej
życzenia
klientów
przy
mniejszym koszcie" Koncepcja ECR to
również pewnego rodzaju filozofia nowego
podejścia przy prowadzeniu interesów.
Ma na celu zastąpienie konkurencji wśród
partnerów handlowych ich wzajemną
współpracą.
Jak
wynika
z
przeprowadzonych wielu badań, ściślejsza
współpraca dostawców z producentem
może przynieść około 30 procentową
obniżkę kosztów operacyjnych w całym
systemie ECR.] - ECR Efficient Consumer
Response (hatékony válasz a fogyasztó
igényeire)
ectomia (zob. usunięcie) – (lat.) ectomia;
kimetszés, -kiirtás (szóösszetételben)
ECTS (European Credit Transfer System)
[Europejski system gromadzenia i
przenoszenia osiągnięć (zaliczeń) w
kształceniu wyższym.] – European Credit
Transfer System-re (ECTS) (Európai Kredit
Átviteli Rendszer) [Európai Kreditpont
Transzfer Rendszerre támaszkodik, mely
1989 óta a tanulók Európán belüli
mobilitását hivatott támogatni, a hangsúlyt
ellenben kifejezetten a szakmai képzésre
fekteti.]
ECVET (European Credit System for Vocational
Education and Training) Europejski System
Zbierania i Przenoszenia Punktów
Kredytowych
[europejski
system
gromadzenia i przenoszenia osiągnięć w
kształceniu i szkoleniu zawodowym] –
(European Credit System for Vocational
Education
and
Training)
Európai
Szakoktatási és Szakképzési Kreditátviteli
Rendszer (ECVET)
Edas ut vivas, ut edas, noli vivere – Edas ut
vivas, ut edas, noli vivere; Egyél, hogy élj, s
ne azért élj, hogy egyél (Caecilius Balbus)
Edek, Edzio – az Edward beceneve
Edelweiss (Leontopodium alpinum) [szarotka
alpejska jest bardzo rozpowszechnioną
srebrnolistną rośliną wysokogórską] –
(német) Edelweiss; havasi gyopár (szarota,
szarotka)
eden [1. Eden: biblijny raj; 2. miejsce
najwyższej szczęśliwości] – (babilonihéber) éden; édenkert – paradicsom [a kert,
melyet az Úristen ültetett “Keleten” és
amelybe az embert helyezte (lMóz 2,8)];
(átv.) boldog, gazdag vidék; boldogság,
gyönyör
Eden (hebr. Gan Eden, ‫" ןֶג עןַּג‬ogród rozkoszy";
sum. edin "nawodniony") [1. ogród
rozkoszy ziemskich, raj utracony, niebo
(Rdz 2,15); 2. biblijny raj stworzony przez
-
Wersja 01 01 2017.
Boga dla pierwszych ludzi – Adama i Ewy.
W ogrodzie ludzie wszystkiego mieli pod
dostatkiem i z wszystkiego mogli
korzystać, z wyjątkiem Drzewa Poznania
Dobra i Zła, którego owoców nie mogli
zrywać. Jednak Szatan pod postacią węża
skusił Ewę do zerwania zakazanego
owocu, który po skosztowaniu podała
mężowi. Za ten akt nieposłuszeństwa
wobec Boga zostali oboje wygnani z
Edenu, którego od tej pory strzegły
cheruby i wirujący ognisty miecz, aby nikt
nie mógł zerwać owoców z drzewa życia.
W Biblii da się wyróżnić dwie tradycje
dotyczące Edenu – zawartą w Księdze
Ezechiela i zawartą w Księdze Rodzaju.
Prawdopodobnie obie są niezależnymi od
siebie nawiązaniami do mezopotamskich
mitów i tradycji królewskich i boskich
ogrodów, takich jak wiszące ogrody
Semiramidy, dostosowanymi do teologii
judaistycznej. 3. Wlg: "ogród rozkoszy",
raj ziemski, założony przez Boga na
wschód od Palestyny, zraszany obficie
wodami czterech rzek, pełen bogatej
roślinności, wśród której wyróżniały się
dwa drzewa opisane w Rdz 2,4nn.] – Éden
(elragadtatás,
gyönyörűség,
kedvesség,
öröm; lapály, síkság, pusztaság); (vallás) [1.
Az Édenkert vagy Paradicsom (más nevein
Éden, Paradicsomkert, héber nyelven:
gan'éden) azon vidék neve, ahol a héber
Biblia (Ószövetség) elbeszélése szerint az
első emberpár, Ádám és Éva lakott a
bűnbeesés előtt. A bibliai elbeszélés alapján
tágabb értelemben az emberiség elképzelt ősi
aranykorát (pl. a görög mitológiában), illetve
az embert körülvevő érintetlen természetet is
szokás paradicsomi állapotként jellemezni. 2.
a földi paradicsom, ahol az ember
bűnbeesése előtt élt [1. Az a hely, ahol Isten
egy kertet ültetett, amelybe Ádámot és Évát
helyezte: pontos helye ismeretlen, az 1Móz
2,10-14 szerint a Tigris és Eufrátesz
környékén lehetett. 2. Mezopotámiai vidék,
amelyet az asszírok elfoglaltak (2Kir 19,12;
Ézs 37,12). 3. Gersonita lévita (2Krón 29,12;
31,15).]
Eden [rodzaj melonika, kapelusz męski, czarny
lub szary, filcowy, półsztywny, z wygiętą
pośrodku główką, z podniesionym wzdłuż
boków rondem. Ulubione nakrycie głowy
bylego angielskiego premiera i ministra
spraw zagranicznych Edena.] – Edenkalap; fekete v. szürke férfikalap,
keménykalap fajta
1434
Anthony Eden brit miniszterelnök
Edentata (Szczerbaki) – Edentata; az emlősök
egyik rendje (foghíjasok)
edeński, -a, -ie – paradicsomi, mennyei
Edezjusz z Aleksandrii (zm. 306) [męczennik
chrześcijański,
święty
Kościoła
katolickiego. Edezjusz pochodził z
Aleksandrii, brat św. Apphianosa. Za
publiczne
wystąpienie
przeciwko
sędziemu,
w
czasach
cesarza
Maksymiana, został aresztowany i
poddany torturom, a następnie wrzucony
do morza. Jego wspomnienie liturgiczne w
Kościele katolickim obchodzone jest 8
kwietnia, we Włoszech 9 kwietnia.] –
Szent Alexandriai Aedesius vértanú (+ 306)
egersisodegeiro
(wzbudzić,
wskrzesić)
–
ébreszteni, felébreszteni, kelteni, felkelteni,
feléleszteni, feltámasztani
Edicta sunt praecepta eorum, qui ius edicendi
habent – (lat.) Edicta sunt praecepta eorum,
qui ius edicendi habent. - Quod ipse princeps
constituit, pro lege servatur. - Amit a császár
elrendel, az törvényként megőriztetik.
edictum novum – (lat.) edictum novum; új
rendelkezéseket tartalmazó ediktum
edictum perpetuum (edykt wieczysty) 125-138 r.
[Na polecenie cesarza Hadriana, Salvius
Iulianus zredagował jednolity tekst
edyktu
pretora
miejskiego,
edyla
kurylnego oraz prawdopodobnie edykt
namiestnika
prowincji
i
pretora
peregrynów. Tym samym kończy się
prawotwórcza działalność pretora.] –
(lat.) edictum perpetuum; évi edictum;
általános elveket közlő hirdetmény
edictum repentinum – (lat.) edictum repentinum;
előre nem látott esetekre vonatkozó
hirdetmény; a prétori edictum azon fajtája,
amelyben a prétor jogvédelmet adott az
ediktumban előre nem látott esetben is
edictum tralaticium [Główny trzon edyktu
poprzednika, który nie jest zmianiany.] –
(lat.) edictum tralaticium; áthagyományozott
ediktum; az ediktum rendelkezéseinek egy
-
Wersja 01 01 2017.
olyan szilárd szövege, amely mint
„áthagyományozott ediktum”, változatlan
alakban jelenik meg az egymást követő
magisztrátusok hirdetményeiben
editio princeps (łac. "pierwsze wydanie")
[termin oznaczający czasem pierwsze
wydanie tekstu (pierwodruk), zwłaszcza
szczególnie cennego.] – (lat.) editio
princeps; vmely mű első nyomtatásban
megjelent kiadása; klasszikus műveknek
első, ill. első hitelesnek elfogadott kiadása
editor (edytor) – editor - szerkesztő (-program)
[szövegszerkesztésre
vagy
weboldalszerkesz- tésre alkalmas program; ma ugyan
szokás a hagyományos szövegszerkesz- tőket
Web-oldal
(html)
szerkesztővel
is
kiegészíteni, de vannak a kizárólag utóbbi
célra optimalizált szerkesztők mint pl. a
ingyenes evrsoft 1st Page 2000 és a Netscape
Composer, továbbá az Adobe PageMill, és a
Microsoft FrontPage; WYSIWYG Webszerkesztők előnye, hogy használatukhoz a
html Web-nyelv ismerete nem szükséges; a
'kézi' szerkesztés lehetőségei azonban
mindmáig sokoldalúbbak]
Edka, Edzia – az Edwarda beceneve
Edmund – Edmund, Ödön [férfinév magyar
névként eredetileg az Eugén megfelelője volt
és közvetlen előzménye az Ögyén névalak. A
19. században az Ödön nevet mesterségesen
az Edmund illetve Edmond nevekkel
azonosították, míg az Eugén nevet a Jenővel.
Jókai Mór A kőszívű ember fiai című
regényében ez
vezetett
a tragikus
névcseréhez Baradlay Ödön és Jenő között.]
EDO RAM [(ang. Extended Data Output Random
Access Memory - czasem nazywana także
Hyper Page Mode enabled DRAM, jest
podobna do modułów FPM DRAM, z tą
różnicą, iż nowy cykl dostępu (odczytu lub
zapisu) może zostać rozpoczęty jeszcze w
trakcie trwania poprzedniego. Pozwala to
na usunięcie "dziur" między operacjami
spowodowanych głównie koniecznością
odczekania kilku cykli zegarowych na
zakończenie operacji wyboru kolumny
(CAS). Średni przyrost wydajności tych
pamięci w stosunku do modułów FPM
wynosił około 5%. Moduły EDO zostały
wprowadzone do powszechnego użytku w
1995 roku wraz z wydaniem przez Intela
chipsetu i430FX, który zawierał obsługę
ulepszonego mechanizmu EDO.] - EDO
RAM Extended Data Output Random Access
Memory (kiterjesztett adatkivitelű közvetlen
elérésű tár)
Edom *Ezaw [1. kraina historyczna leżąca na
terenie dzisiejszego Izraela i Jordanii,
zamieszkiwana przez Edomitów. w X w.
1435
p.n.e. czasowo podbita przez Izrael. Imię
praojca Edomitów to Ezaw, brat ojca
Izraelitów Jakuba (Izraela). 2. drugie imię
Ezawa,
praojca
Edomitów
(Idumejczyków). Zarazem nazwa kraju
położonego na południe od Palestyny
(Idumea), zamieszkanego przez potomków
Ezawa, a więc pobratymców Izraelitów,
ale wrogo do nich usposobionych.] –
EDOM (veres; erősség, vár, hegyes vidék).
[1. Ezt a nevet kapta Ézsau, mert egy tál
vörös színű ételért eladta elsőszülöttségi
jogát, (1Móz 25,30). 2. Ézsau leszármazottai
és országuk (Zsolt 83,7; Bír 11,17; 4Móz
34,3). Palesztina délkeleti határánál feküdt,
fővárosát, Selát ("Petra") eredetileg hóreusok
lakták.]
Edomici (określenie edom oznacza czerwony, z
hebr.: ‫[ )םֹו דֱא‬lud pochodzenia semickiego
zamieszkujący Edom, położony na
południe od Morza Martwego, późniejszą
Idumeę. Byli blisko spokrewnieni z
Izraelitami. W V wieku p.n.e. zostali
wyparci ze swoich siedzib przez arabski
lud Nabatejczyków i osiedlili się w części
Judy, na południe od Hebronu. Ich
bogiem plemiennym był Kaus (inaczej
Kos). Według Księgi Rodzaju ich
protoplastą był Ezaw (sam także
nazywany Edomem), wnuk patriarchy
Abrahama, brat Jakuba zwanego później
Izrael.
Potomkami
Edomitów byli
Idumejczycy. Król żydowski Herod Wielki
miał za ojca Idumejczyka a za matkę
Nabatejkę.] – edomiták (idomeusok) [1. az
ókori Judeától délre fekvő vidék (Idumea)
sémi lakói, akiket Ézsau említ a Bibliában; 2.
Ézsau leszármazottai (5Móz 23,7); nem
akarták megengedni Izráelnek,
hogy
országukon átvonuljon (4Móz 20,14-21).
Saul (1) harcolt ellenük (1Sám 14,47); Dávid
legyőzte őket (2Sám 8,14); Izráel állandó
ellenségei (1Kir 11,14-22; 2Krón 21; 25; Ézs
34,5-8; 63,1-4; Jer 49,17). A Makkabeusok
alatt Edom Izráel részévé lett.]
edredon [puch z kaczki edredonowej, używany
niegdyś do watowania sukien] – pehelyréce
pelyhe, ruhabélést v. paplant készítenek
belőle
-
Wersja 01 01 2017.
Edredon, kaczka edredonowa, miękkopiór
(Somateria mollissima) – dunnaréce,
dunnalúd, pehelyréce; dunnaréce-pehely,
pehelytoll
edredonowy, -a, -e – pehely-, pehelyből való
Edrei (hebr: ‫[ )יערןא‬1. miasto biblijne, siedzibą
Oga, króla Baszanu (Joz 12:4; 13:12). W
okolicy odbyła się bitwa pod Edrei,
wygraną przez Izraelitów pod wodzą
Mojżesza, którzy zajęli terytorium Oga
(Lb 21:33-35; Pwt 3:1-10). Potem Edrei
weszło w skład posiadłości Manassesa (Joz
13:31). Utożsamiana z syryjskim miastem
Dara. Znajdujące się tam ruiny obejmują
częściowo odkopane podziemne miasto,
wykute
w skale
pod
miastem
usytuowanym na powierzchni. 2. Edrei
(Naftali) - to również warowne miasto
należące do Naftalego (Joz 19:32, 35, 37).
Utożsamia się z Tall Churajba, ok. 7 km
na północny zachód od Chasoru w Górnej
Galilei, na północy Izraela.] - EDREI (erős,
hatalmas; bevetett föld, ültetvény; városi
terület). – 1. Ógnak, Básán királyának
fővárosa (5Móz 1,4; Józs 12,4); Manassé
törzsének jutott (Józs 13,12-31), mintegy 15
km-nyire Rámót Gileádtól északkeletre. 2.
Város Naftali területén, fekvése közelebbről
nem ismeretes (Józs 19,37).
EduNet - 'EduNet' európai oktatási program [az
Európai Únio oktatási programja]
egretka, egreta [1. kolorowy pióropusz, pęk piór
do kapelusza, czapki; 2. ozdoba w postaci
kolorowego pióropusza przytwierdzana do
kapeluszy lub innych nakryć głowy, a
także
zdobiąca
niegdyś
hełmy
średniowiecznych rycerzy; forga; 3. kitka
do kapelusza czy czapki, pęk piór prosto
postawionych. Niegdyś ozdoba kasku i
innych wojennych nakryć głowy, przeszła
z czasem do stroju kobiet. W ubiorze
męskim noszona była za czasów Henryka
III, który pożyczył ją wraz z malutkim
beretem od renesansowych elegantek. 4.
Ozdoba głowy np. z piór osadzonych w
obręczy lub klamrze, umocowana we
fryzurze albo damskim nakryciu gło¬wy.
Lansowana w latach dwudziestych przez
1436
Paula Poireta, dziś stała się częścią
ważnym elementem stylu Diane Pernet,
jednej z najsłynniejszych komentatorek
mody, gościa specjalnego majowej edycji
FashionPhilosophy Fashion Week Poland
w Łodzi w 2009 roku.] – bóbita; tollforgó
edukacja [wychowanie, wykształcenie] – (lat.)
educatio, edukáció; nevelés, köznevelés,
köznevelésügy;
oktatás,
közoktatás,
közoktatásügy
edukacyjny, -a, -e – nevelési, köznevelési,
köznevelésügyi;
oktatási,
közoktatási,
közoktatásügyi; elkülönített, edukált
edukować – (dawno) nevelni, tanítani, művelni,
kiművelni
edukowany, -a, -e – nevelt, tanult, művelt,
jólnevelt, kiművelt
Edward [imię męskie pochodzenia angielskiego.
W języku staroangielskim słowo ead
oznacza
"pomyślność,
dobrobyt,
szczęście", a także "obrońca".] – Edvárd
[germán → német eredetű férfinév, jelentése:
birtokát védő], Eduárd, Ede
Edward Męczennik, cs. Błagowiernyj Eduard, car
muczenik (ur. ok. 962, zm. 18 marca 978) –
król Anglii (od 8 lipca 975 do 18 marca
978), [męczennik i święty Kościoła
katolickiego,
prawosławnego
i
anglikańskiego] – II. Eduárd vagy Szent
Edward (962/963 – 978. március 18.), más
néven Mártír Eduárd (régies angol írásmója
Eadweard). [angol király volt a 975-től 978ig tartó időszakban. Ekkor merénylet vetett
véget életének. Mártírként van számontartva,
mivel mindig az egyház védelmezője volt és
életének erőszakos úton vetettek véget.
Rövid időn belül szentnek tekintették és a
Shaftesbury Apátságban újratemették 980
körül. Sok csoda bekövetkezéséről számoltak
be sírjánál, többek között leprások és vakok
gyógyulásáról. Itt alapították meg a kultuszát
is. 1001-ben szentté avatták. A római
katolikus egyház, az anglikán egyház és az
ortodox egyház is szentjének tekinti.]
Edward Wyznawca (ur.ok. 1002 w Islip k.
Oksfordu, zm. 5 stycznia 1066) [król Anglii
od 1042, syn króla Ethelreda II
Bezradnego i Emmy, córki Ryszarda I
Nieustraszonego,
księcia
Normandii,
święty
Kościoła
katolickiego
i
anglikańskiego.] – III. Eduárd, másnéven
Hitvalló Szent Eduárd (angolul: Edward the
Confessor (1005. márciusa – 1066. január
5.), az utolsó előtti angolszász király 1042től haláláig; Angliában a tényleges hatalom
az oligarchák (Wessexi Godwin és hat fia,
Merciai Leofric, és az északi részek ura,
Siward) kezében nyugodott, a szentéletű
-
Wersja 01 01 2017.
Eduárd számára leginkább csak a keresztény
vallás gyakorlása jutott.]
Edwarda – Edvarda
Edwin [imię męskie pochodzenia germańskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"pomyślność",
"szczęście"
lub
"przyjaciel". Patronem tego imienia jest
św. Edwin, król Northumbrii. Forma
żeńska: Edwina] – Edvin v. Edwin (germán
eredetű férfinév, jelentése: az örökös barátja)
Edwin (ur. ok. 584, zm. 12 października 632 lub
633) [król Nortumbrii od 616, męczennik
chrześcijański
i
święty
Kościoła
katolickiego i anglikańskiego. Ojcem
Edwina był Ella (Ælla), król Deira w
latach 560–588.] – Szent Eadwine, más
írásmóddal Æduini, Edwin (angolszászul:
EDVVIN ÆLLING BERNICIA 7 DEIRA
CYNING), (584 – 633. október 12., Hatfield
Chase, Anglia), [Northumbria királya 616 és
633 között, kora leghatalmasabb angolszász
uralkodója. ― A 7. század elején a brit
szigeteken az országok egész sora volt. Ezek
közül a legészakibbat, Northumbriát Szent
Edwin király (kb. 617- 632) kormányozta.
Jól és igazságosan uralkodott. Feleségül
akarta venni Eadbaldnak, Kent királyának
leányát, Szent Ethelburgát. Mivel Edwin
még pogány volt, Eadbald csak azzal a
feltétellel egyezett bele a házasságba, ha
Edwin megígéri jövendő feleségének, hogy
keresztényként élhet, s ő maga is komolyan
foglalkozik a kereszténység felvételének
gondolatával. Edwin elfogadta a feltételeket.
Miután Szent Paulinust, akit Nagy Szent
Gergely pápa (lásd: A szentek élete, 511. o.)
küldött Rómából Canterbury Szent Ágoston
(lásd: A szentek élete, 233. o.) segítségére,
püspökké szentelték, ő kísérte Ethelburga
hercegnőt Northumbriába. Két évvel később,
miután Edwin több természetfölötti jelet
kapott, megkeresztelkedett; példáját népe
köréből
sokan
követték.
Hamarosan
bebizonyosodott, hogy a király megtérése
őszinte volt: Yorkban kőtemplomot kezdett
építeni a püspök számára, s támogatásával
Paulinus megkezdhette Northumbria népének
térítését. Nagy akadályként állt a térítés
útjában, hogy a sok kis királyság folytonosan
hadban állt egymással. A keresztény Edwin
király uralma rövid ideig tartott. Öt évvel
megtérése után, 632-ben Pendánál vereséget
szenvedett és elesett. (A győztes Mercia
pogány királya lett, aki a britek keresztény
uralkodójának,
Cadwallonnak
volt
a
szövetségese.)
Edwin
halálával
megkezdődött Northumbria egyházának
folyamatos pusztulása. A helyzet olyan
veszélyessé vált, hogy Paulinus püspöknek
Kentbe kellett menekülnie, s magával vitte a
1437
királynét két kis fiával együtt. Csak egy
misszionárius maradt az országban: James, a
püspök diákonusa.]
edycja [1. ogłoszenie dzieła drukiem, wydanie
płyty, kasety itp.; 2. jednorazowy nakład
dzieła, jednorazowe wydanie płyty, kasety
itp.;
też:
pojedynczy
egzemplarz;
3. przygotowanie tekstu do druku;
4. jedna z cyklu regularnie odbywających
się imprez] – (lat.) edíció; szerkesztés,
kiadás, könyvkiadás, kiadvány (főleg
könyvre vonatkoztatva)
edycja bibliofilska [edycja bardzo staranna,
przeznaczona dla bibliofilów] – bibliofil
kiadás
edycja luksusowa – luxuskiadás
edycja tekstu [proces przetwarzania dokumentu,
polegający na naniesieniu koniecznych
zmian] – szövegszerkesztés
edycja wyczerpana – elfogyott kiadás
edycyjny, -a, -e – kiadási
edykt (edictum) [obwieszczenie, rozporządzenie
wydane przez cesarza lub króla] – (lat.)
edictum, ediktum; hirdetmény, rendelet,
parancs; az uralkodó v. az államfő
kibocsátotta törvényerejű rendelet
edykt pretorski [zbiór zasad, jakimi zamierzał
się kierować pretor w czasie swojego
urzędowania, które trwało jeden rok.
Edykt będąc aktem prawnym i źródłem
prawa łączył prawo rzymskie z prawami
ludów podbitych.] – prétori edictum [1. Az
edictum a ius edicendivel rendelkező
magisztrátus eredetileg szóbeli hirdetménye
(edicere: kimondani), melyben vagy konkrét
hivatali
cselekményeiről,
eseti
rendelkezéseiről tudósít, vagy pedig azokat
az általános elveket közli, amelyek szerint
hivatali éve alatt a hatáskörébe tartozó
ügyeket intézni fogja. 2. ] Praetorok
hivataluk kezdetén közzétették azokat a
szabályokat,
melyek
szerint
eljárni
szándékoznak, hogy az általuk követendő
jogelvek iránt az állampolgárok tájékozva
legyenek s ahhoz alkalmazkodjanak. E
közzététel u. n. edictumban, jelesül az évi
edictumban történt, melyet ezért edictum
annuum-nak v. edictum perpetuum-nak
neveztek.
edykty (edicta) [wydawał cesarz na podstawie
przysługującego mu ius edicendi. Ich moc
prawna ograniczała się do pewnego
terytorium, albo też obowiązywały w
całym
państwie.
Najsłynniejszym
edyktem, jest chyba ten wydany w 212 r.
p.n.e. Constitutio Antoniana, czyli inaczej
edykt Karakalli, w którym nadawał
obywatelstwo
rzymskie,
wszystkim
wolnym
mieszkańcom
cesarstwa
-
Wersja 01 01 2017.
rzymskiego.] – ediktumok; császári
rendeletek
edykuł,
aedicula
[wym.
edikula]
[1. w
starożytności: kapliczka z frontonem
wspartym na kolumnach albo nisza
stanowiąca tło dla posągu lub wazy; też:
model świątyni o charakterze wotywnym;
2. w
czasach
późniejszych:
motyw
dekoracyjny w postaci budowli o formach
klasycznych] – (lat.) aedikula; házacska
[(reneszánsz, barokk, eklektikus ép.) a
falnyílásnak (ablak, ajtó, fali fülke) antik
templomhomlokzatra
emlékeztető
keretezése, kétoldalt oszlopokkal, fölöttük
főpárkányos szemöldökkel és háromszögű, v.
körszeletes oromzattal]
edyl [w starożytnym Rzymie: urzędnik
sprawujący nadzór nad porządkiem
publicznym] – aedilis
[aedilisek
alacsonyabb
rangú
ókori
római
magistratusok voltak. Hivatali idejük egy
évre szólt, és kereskedelmi, közrendészeti
valamint vallási funkciókat töltöttek be.]
Edyp, Ojdipus (gr. Οἰδίπους Oidipous - wg
tradycyjnej etymologii "o obrzękłych
kostkach u nóg", od οἰδέω oideo
"nabrzmiewać, puchnąć" i πούς pus
"stopa") [w mitologii greckiej syn Lajosa i
Jokasty] – Ödipusz, Oidipusz [thébai király
a görög mitológiában, Laiosz és Iokaszté fia,
aki tudatlanságból megölte apját és feleségül
vette anyját. A név jelentése "dagadtlábú".]
Edyta [imię żeńskie pochodzenia angielskiego.
Imię pochodzące od staroangielskiego ead
i starogermańskiego od- pomyślność,
szczęście, oraz od staroangielskiego gyth i
starogermańskiego gunt - walka.] – Edit
[női név germán eredetű. Elemeinek
jelentése: vagyon és harc.]
Edytka – Editke, Dici(ke), Dina , Dinácska,
Dinci(ke), Dit(ke), Dita, Ditácska, Ditta,
Dittácska, Ditti(ke), Eci(ke), Eda, Edácska,
Edici, Edkó.
edytor
[1. wydawca
książek,
nut
itp.;
2. pracownik naukowy przygotowujący
dzieło autora do druku] – kiadó,
könyvkiadó (wydawca)
edytor, edytor tekstu [1. program komputerowy
umożliwiający redagowanie tekstów; 2.
program komputerowy ukierunkowany
zasadniczo na samo wprowadzanie lub
edycję tekstu, a nie na nadawanie mu
zaawansowanych cech formatowania (do
czego służy procesor tekstu). W zależności
od zastosowań, edytory tekstu nie mają w
ogóle
możliwości
zajmowania
się
wyglądem i formatowaniem tekstu,
skupiając się tylko na wprowadzaniu
samych znaków, lub też mają te
1438
możliwości bardzo ograniczone.] –
számítógépes program [A szövegszerkesztő
(angolul text editor) egy elsősorban
szövegfájlok
szerkesztésére
szolgáló
számítógépes program, alkalmazás. Ezeket
gyakran
operációs
rendszerek
vagy
szoftverfejlesztő csomagok részeiként adják.
Általában
konfigurációs
fájlok
és
forráskódok
szerkesztésére
használják.
Magyarul
a
(WYSIWYG)
dokumentumszerkesztőket
(szövegfeldolgozó, word processor) is
gyakran
értelemzavaróan
szövegszerkesztőnek nevezik.]
edytorski, -a, -ie – kiadói, kiadóedytorstwo – kiadói tevékenység, kiadói munka
edytorstwo naukowe [przygotowanie przez
pracownika naukowego cudzego tekstu do
druku] – tudományos kiadói tevékenység
edytować [pisać i redagować tekst w programie
komputerowym] – szerkeszteni
edytować tekstu – szöveget szerkeszteni
EEPROM
(ang.
Electrically-Erasable
Programmable Read-Only Memory) [1.
Electrically
Erasable-Programmable
Read-Only
Memory
(elektrycznie
kasowalno-programowalna pamięć tylko
do odczytu (kasowana elektrycznie)];
Flash
EEPROM
–
(błyskawicznie
działająca
elektrycznie
kasowalnoprogramowalna
pamięć
kasowana
elektrycznie) 2. rodzaj nieulotnej pamięci
komputerowej. Oznaczana równeż jako
E²PROM.
Pamięć
EEPROM
w
odróżnieniu od pamięci EPROM może być
kasowana tylko przy użyciu prądu
elektrycznego. Liczba zapisów i kasowań
jest ograniczona, w zależności od typu i
producenta pamięci wynosi do 100,000
cykli. Po przekroczeniu tej wartości
pamięć ulega uszkodzeniu. Liczba
odczytów pamięci jest nieograniczona.
Wykorzystywana do przechowywania
małej ilości danych które muszą być
dostępne
po
zaniku
zasilania.
Rozwinięciem pamięci EEPROM jest
pamięć typu Flash w której dzięki
zastosowaniu
buforów
zwiększono
szybkość zapisu do pamięci.] – EEPROM,
Electrically Erasable Programmable Read
Only Memory (elektronikusan törölhető,
programozható, csak olvasható tár) [1.
EEPROM (elektronikusan törölhető PROM)
[Elektromos feszültséggel törölhető és
újraírható. Ilyenek például a Flash memóriák
is]; EAROM (electrically alterable ROM, az
EEPROM másik angol megnevezése); 2.
EEPROM a ROM (memóriachip) egy
speciális változata, mely elektromos úton
-
Wersja 01 01 2017.
törölhető, majd újraírható. Történeti és
technológiai sorrendben először a ROM,
később az EPROM, majd az EEPROM volt
használatos. Használati körük általában az
olyan ritkán változó adatok, mint a BIOS-ok
és egyéb Firmware-ek nem változó részeinek
tárolása. Nem keverendő a CMOS RAMmal, mely PC esetén az RTC (Real Time
Clock) nevű áramkörrel közösen pár száz
byte-nyi memóriát tartalmaz, ami a CMOS
technológiának hála (nevezetesen: kis
fogyasztás) kis akkumulátorral is sokáig
megtartja az információt. Itt tárolódnak azok
a beállítások amit a BIOS-ban eszközölni
lehet, pl a merevlemez típusa. 3.
elektronikusan törölhető, programozható,
csak olvasható tár]
Efa [Synowie Midiana: Efa, Efer, Henoch, Abida
i Eldaa. - Ci wszyscy byli potomkami
Ketury. (Księga Rodzaju (Rdz 25,4)); itd.] –
ÉFA (sötétség, elrejtettség). [1. Midián fia,
Ábrahám unokája (1Móz 25,4; 1Krón 1,33;
Ézs 60,6). 2. Káleb (2) ágyasa (1Krón 2,46).
3. Káleb (2) leszármazottja ("Héfa" 1Krón
2,47).]
efa [hebrajska miara płynów i rzeczy sypkich,
równa około 40 litrom. Naczynie tej
pojemności.] – epha [régi héber űrmérték (a
gabona mérésére)]
[1. w starożytnej Grecji: pełnoletni
młodzieniec będący elewem efebii;
2. młodzieniec
odznaczający
się
harmonijną budową ciała] – efebosz, ifjú
efekciarski, -a, -ie – hatáshajhászó, hatáskereső,
hatásvadászó
[po
efekciarsku:
hatáshajhászóan, hatásvadászó módon]
efekciarstwo
[posługiwanie się środkami
obliczonymi wyłącznie na wywarcie
wrażenia] – hatáshajhászás, hatáskeresés,
hatásvadászat
efekciarz – hatásvadász, hatáshajhász, hatáskereső,
hatásvadászó
efekcik – kis effekt v. hatás
efekt [1. skutek, rezultat; 2. wrażenie wywarte
przez coś lub przez kogoś; 3. sposób,
środek wywołania wrażenia] – (lat.)
effektus; (wrażenie) hatás, benyomás;
(skutek) hatás, eredmény; (műszaki) hatásfok,
munkateljesítmény
(pl.
gépnél);
(kereskedelem) értékpapírok; (fizika) az
időegység alatt végzett munka; különleges
technikai fogás és az így kiváltott hatás
efekt binauralny [efekt binauralny był
wielokrotnie używany przez twórców
muzyki
popularnej
(m.in.
Rogera
Watersa, zespół Pearl Jam)] – binaurális
(pulzáló) effektus
efeb
1439
efekt cieplarniany, szklarniowy [zatrzymanie
ciepła emitowanego z powierzchni Ziemi
przez obecne w atmosferze gazy i parę
wodną] – melegházhatás
efekt czerwonych oczu [w fotografii zjawisko
odwzorowania na zdjęciu oczu ludzi lub
zwierząt jako czerwonych (lub innej
barwy) punktów. Efekt ten powstaje przy
fotografowaniu w ciemności z użyciem
lampy
błyskowej.
Zjawisko
jest
szczególnie widoczne, jeśli osoba patrzy w
stronę aparatu ma szeroko otwarte
źrenice, lampa błyskowa znajduje się
blisko osi obiektywu.] – RERT Red Eye
Removal Tool („vörösszem effektus”)
[Edycja/Cofnij Usuwanie efektu czerwonych
oczu (Edit/Undo Red Eye Removal Tool]
efekt dochodowy – bevételi eredmény
efekt Dopplera [zjawisko obserwowane dla fal,
polegające na powstawaniu różnicy
częstotliwości, a tym samym i długości fali,
wysyłanej przez źródło fali oraz
zarejestrowanej przez obserwatora, który
porusza się względem źródła fali] –
Doppler-hatás, Doppler-effektus; a hangnak
a hangforrás és a megfigyelő relatív
mozgása által okozott, észlelhető és mérhető
frekvenciaváltozása [Doppler-effektus v.
magyarosabban Doppler-hatás a hullám
frekvenciájában
és
ezzel
együtt
hullámhosszában megjelenő változás, mely
amiatt alakul ki, hogy a hullámforrás és a
megfigyelő egymáshoz képest mozog]
efekt dwubarwny [dwu-kolorowy wzór na
materiale tkanym i dzianym] – kétszínű
hatás [Szövet vagy kötött kelme két színből
kialakított mintázata.]
efekt konsumpcyjny – fogyasztási eredmény
efekt dźwiękowy, efekty dźwiękowe – hanghatás;
hangeffektus
efekt ekonomiczny – gazdasági eredmény
efekt elektrofoniczny – elektronikus hatás
efekt fotoelektryczny – fényelektromos hatás
-
Wersja 01 01 2017.
efekt halo [tendencja do niedostrzegania wad u
osób ocenionych wcześniej pozytywnie lub
do niedostrzegania cech pozytywnych u
osób ocenionych wcześniej negatywnie] –
halo v. fényudvar hatás
efekt jednokierunkowości – irányhatás
efekt jo-jo [szybki przyrost wagi po gwałtownym
schudnięciu] – jojó hatás
Efekt Kerr’a – Kerr-effektus [A Kerr-effektus
lényege: ha mágnesesen polarizált tükröző
felületet helyezünk a fény(nyaláb) útjába – és
a mágneses polarizáció nem merőleges a
beeső fény irányára –, akkor a felületről
visszavert (reflexió) fény polarizációs síkja(i)
elfordul(nak), azaz a fénynyaláb jobbra vagy
balra „csavarodik” (az elfordulás szöge tK)
annak megfelelően, hogy a beeső fény
milyen polaritású É/D (Észak/Dél) mágneses
felületről verődik vissza. Ha biztosítjuk,
hogy a beeső fény lineárisan polarizált, azaz
egykomponensű (vagy csak X, vagy csak Y,
vagy csak Z), úgy a tükröző mágneses
felületről visszavert nyaláb síkja elfordul, és
az elfordulás
irányának
megfelelően
megjelenik a beeső nyalábból hiányzó két
komponens valamelyike.]
efekt kolorystyczny – színhatás
efekt komiczny – komikus hatás
efekt kopiowania (zapis magnetíczny) –
átmásolódó szellemhang
efekt lustrzany [wykończenie klap lub całej
klapy kołnierza, której powierzchnia
pokryta jest tkaniną lustrzaną. Jest
wykorzystywany w męskich formalnych
garniturach, marynarkach dziennych oraz
marynarkach wieczorowych.] – tükör
[Selyem- vagy bársonyrátét a kabát
hajtókáján, vagy az egész galléron. Főleg
szmokingkabáton és frakkon alkalmazzák.]
efekt organyzacyjny – szervezési eredmény
efekt popytu – keresleti eredmény
efekt produkcyjny – termelési eredmény
efekt przestrzenny – mélységhatás
efekt przestrzenny (przy słyszeniu) – térhatás,
kétfülű hatás
efekt pustynny – elsivatagosodás
efekt splotu tkackiego, efekt tkania [celowa
zmiana w strukturze powierzchniowej
1440
tkaniny. Jest osiągnięte częściowo przez
mutację podstawowego splotu w jednym
lub w obydwóch układach nici (osnowa i
wątek) w celu utworzenia reliefowego
wzoru na tkaninie płaskiej.] – szövésminta
[A szövet felületi szerkezetének valamely
rendszer szerinti módosítása, amit megfelelő
kötésmóddal ill. különböző kötésmódok
variálásával érnek el.]
efekt stereofoniczny – sztereohatás, térhatású hang
efekt sumacyjny – öszegzési hatás
efekt świetlny – fényhatás
efekt teatralny – színpadi hatás
efekt techniczno-ekonomiczyny – műszakigazdasági eredmény
efektować
–
(lat.)
effektuálni;
foganatosítani,végrehajtani, teljesíteni
efektownie – (lat.) effektíve, valóban, tényleg,
ténylegesen, hathatósan
efekty
akustyczne,
dźwiękowe
[dźwięki
wytwarzane mechanicznie, stanowiące tło
audycji] – akusztikai v. akusztikus hatások,
hanghatások, effektek
efekty destroyed – Destroyed hatások [Jelentése
angolul elpusztított, lerombolt. A rongyos
szélű, kiégetett, lyukas és agyonmosott
anyagokból
készült
ruhadarabokra
használják, amelyek viseltesnek, elnyűttnek
tűnnek. Used effektnek vagy vintage-nek is
nevezik.]
Dżinsy, John Devin
efekty dźwiękowe – hangeffektus
efekty kształcenia [to, co osoba uczestnicząca w
procesie kształcenia prowadzonym przez
instytucję edukacyjną lub szkoleniową
wie, rozumie i potrafi wyko¬nać po jego
zakończeniu, ujęte w kategoriach wiedzy,
umiejętności
oraz
kompetencji
personalnych i społecznych.] – képzési v.
tanulási eredmények
efekty specjalne [obrazy trikowe tworzone
komputerowo w studiu filmowym] –
-
Wersja 01 01 2017.
speciális hatások v. effektek; különleges
effektusok
efekty uczenia się (learning outcomes) [1.
Stwierdzenia oznaczające to co, uczący się
wie, rozumie i potrafi wykonać po
ukończeniu jakiegoś okresu uczenia się,
ujęte w kategoriach wiedzy i umiejętności
oraz innych kompetencji niezbędnych do
podejmowania działań na poziomie
odpowiadającym zdobytej wiedzy i
umiejętnościom. Źródło: Od Europejskich
do Krajowych Ram Kwalifikacji, Warszawa
2009; 2. to, co osoba ucząca się wie,
rozumie i potrafi wykonać w wyniku
uczenia się, ujęte w kategoriach wiedzy,
umiejętności
oraz
kompetencji
personalnych i społecznych] – tanulási
eredmények (ang. learning outcomes)
efektywność
–
hatásfok,
eredményesség,
hatásosság, hatóképesség; (közgazdaság)
hatékonyság
efektywność dewizowa – deviza-eredményesség
efektywność
ekonomiczna
–
gazdasági
eredményesség
efektywność
gospodarki
narodowej
–
népgazdasági eredményesség
efektywność inwestycji – beruházás hatásfoka
efektywność ogólnogospodarcza – összgazdasági
hatásfok
efektywność pracy – munkaeredményesség, a
munka hatékonysága
efektywność produkcji – termelési eredményesség
efektywność reklamy – reklámhatékonyság
efektywność techniczni-ekonomiczna – műszakigazdasági hatásfok
efektywność wykorzystania środków trwałych –
állóeszközök kihasználásának hatásfoka
efektowny, -a, -e [zwracający na siebie uwagę
oryginalnością, pięknem] – látványos,
mutatós, hatásos
efektowna gra sceniczna – hatásos v. mutatós
színjátszás v. színpadi játék
efektowna reklama – figyelemfelkeltő reklám
efekty
akustyczne,
dźwiękowe
[dźwięki
wytwarzane mechanicznie, stanowiące tło
audycji] – hangeffektusok
efekty dźwiękowe i triki – hangeffektusok és
trükkök
[elektronikus
eszközökkel,
mesterségesen
előállított
hanghatások,
amelyek természetes hangjelenségként nem
fordulnak elő]
efektywny, -a, -e [1. dający dobre wyniki,
wydajny; 2. istotny, rzeczywisty] – (lat.)
effektív: hatékony, hatásos, hathatós;
(rzeczywisty) tényleges, valódi, valóságos;
(kereskedelem)
rendelkezésre
álló,
használható, felhasználható
1441
efektywna działalność – eredményes tevékenység
efektywna polityka – hatékony politika
efektywna polityka społeczna – hatékony
társadalompolitika
efektywna reklama – hatásos, hatékony reklám
Efemerydy [rośliny jednoroczne o bardzo
krótkim cyklu życiowym] – (gör.) efemer,
ephemer; időleges, múlékony, egynapos,
egy napig tartó életű; tiszavirágéletű, röpke,
átmeneti; egész életét néhány nap alatt
végigélő (növény) [efemer v. rövid
tenyészidejű növények néhány hétig,
legfeljebb
néhány
hónapig
tenyésző
növényfajok, tehát egy év alatt több
nemzedéket is létrehozhatnak. Jellemző
magyarországi példa a pásztortáska.]
efemerycznie – röpkén, kérészéletűen, egynaposan,
múlékonyan
efemeryczność [krótkotrwałość] – röpkeség,
kérészéletűség, egynaposság, múlékonyság
efemeryczny, -a, -e [krótkotrwały, szybko
przemijający] – efemer, röpke, kérészéletű,
egynapos, múlékony, tűnő, tiszavirág életű,
gyorsan elmúló, átmeneti, múló jelentőségű,
ideig-óráig érvényes
efemeryda [1. istota, rzecz lub zjawisko
przemijające szybko i bez śladu; 2. roślina
żyjąca bardzo krótko i tylko w
sprzyjających warunkach, 3. zob. jętka w
zn. 1.] – tiszavirág, kérész; egynapos rovar;
kérészéletű v. nyomtalanul eltűnő jelenség v.
dolog v. lény; (csillagászat) efemeridák;
napilap
efemerydalnie – vminek tiszavirág, kérész volta
efemerydalny, -a, -e – tiszavirág-, kérészefemerydy [dane dotyczące przebiegu przyszłego
zjawiska astronomicznego] – (gör.)
efemeridák; események időrendi feljegyzése:
napló, újságok, időszaki írások; különösen
csillagászati évkönyvek elnevezése, időszaki
táblázatok a csillagok 5-10 napi állásáról
efeminacja [1. (Zoologia) sztuczne wywołanie
drugorzędnych cech płciowych żeńskich
przez zaszczepienie jajników osobnikom
męskim; 2.
zniewieściałość] – (lat.)
effemináció, effeminálódás; elnőiesedés;
(átv.) elpuhulás
efendi [turecki tytuł sułtana, potem wysokich
dostojników, dziś odpowiadający naszemu
pan] – (török) efendi; (dawno) uram; a török
hivatalnokok és írástudók megszólítása
Efez (gr. Ἔφεσος Ephesos) [1. w starożytności
jedno z 12 miast jońskich w Azji
Mniejszej. Leżało przy ujściu rzeki
Kaystros (tur. Küçük Menderes – Mały
Meander) do Morza Egejskiego na terenie
obecnej Turcji. Jeszcze przed przybyciem
kolonistów greckich osiedlały się na tym
-
Wersja 01 01 2017.
terenie ludy Karów i Lelegianów.
Zamieszkiwali oni zbocza wzgórza
Ayasuluk. 2. miasto w Azji Mniejszej,
położone nad Morzem Śródziemnym. W
czasach pierwotnych chrześcijan tamtejsze
kupiectwo ściągało tam wielu przybyszów.
Wielką atrakcję sprawiała również
świątynia
greckiej
boginii
Diany.
Mieszkańcy Efezu składali się głównie z
Greków, którzy byli założycielami tego
miasta i licznego odsetka ludów. Tu Paweł
walczył z dzikimi zwierzętami (w
prześladowaniu).] – EFÉZUS (kívánatos;
mulatóhely; megengedett; vég, határ),
Epheszosz (latinosan Ephesus, hettita
nyelven: Apasa) [1. görög polisz volt KisÁzsia
keleti
partvidékén.
Ma
Törökországban helyezkedik el, török neve
Efes. 2. Ázsia nevű római tartomány
fővárosa; a Kayster folyó torkolatának
közelében; virágzó kereskedőváros; Dianatemplomáról és kultuszáról híres. Pál
gyülekezetet alapított benne, amelynek
levelet is írt (ApCsel 19-20; 1Kor 16,8). A
Jel kv.-ében a hét levél egyike ehhez a
gyülekezethez szól (Jel 2,1-7).]
Efezjan [list do Efezjan. Napisany przez Pawła w
czasie jego pobytu w więzieniu w Rzymie
ok. r. 60. Dostarczony był przez
Tychykusa (razem z listami do Kolosan i
Filemona). Niektórzy przypuszczają, że
list ten napisany był dla zboru w Laodycei,
a do wierzących w obydwu tych miastach i
innych. W liście tym mowa o wybraniu,
zbawieniu przez łaskę, o umarłych,
przywróconych do życia, że Chrystus jest
kamieniem węgielnym i fundamentem
Kościoła, także jego Głową. List ten
przedstawia
chrześcijanina
nowe
niebieskie położenie (na wyżynach, w
okręgach niebieskich) i dlatego jest
podobny do Księgi Jozuego, która
przedstawia przyjście Izra tów do krainy,
w której robili użytek ze studzien, których
nie kopali, jedli ze zboża, którego nie siali
itd.] – Pál levele az epheszosziakhoz [Pál
apostolnak tulajdonított újtestamentumi
kánoni irat.]; EFÉZUSBELIEKHEZ ÍRT
LEVÉL. [Szerzője Pál (1,1; 3,1); fogságban
írta (3,1; 4,1; 6,20); valószínűleg Rómában
(ApCsel 28,30-31); Efézusnak címezve, de
több gyülekezetnek szól (1,1). Arról a
gazdag áldásról tesz bizonyságot, amely
mindazoké, akik hisznek Jézus Krisztusban.
Felosztása: 1. tanító rész: a megváltás áldása,
zsidók és pogányok egy test Krisztusban; Pál
ennek a titoknak követe (1-3); 2. gyakorlati
intések: a keresztyének úgy járjanak a
világban, mint Isten szentjei; kötelességeiket
1442
úgy végezzék, mint akik Isten családjához
tartoznak; a keresztyének küzdelme (4-6).]
effekt okopowy (ang. trench effect) albo efekt
rynny – (ang. trench effect); árok hatás
efferentny,
-a,
-e
[ang.
efferent,
wyprowadzający; np. sygnał efferentny] –
efferens [kifelé vagy elfelé vezető képlet (pl.
ér vagy ideg); elvezető, kivezető]
efficacia (wł. zob. skuteczność) – (ol.) efficacia;
hatályosság, foganatosság, hatóerő
eflorescencja [(łac.), wykwitanie, wykwit na
skórze, rozpadanie się kryształów, soli, na
miałki proszek.] – (lat.) efloreszcencia;
virágzás ideje, kivirágzás (rozkwitanie); pl.
az Alföldön a sók (sziksó) kivirágzása;
(orvosi) bőrkiütés (wysypka skórna)
efod (hebr. efod, ‫[ )אפון‬1. czterokolorowa szata
wierzchnia, porównywalna wyglądem do
przedsoborowego ornatu katolickiego; 2.
szata noszona przez arcykapłanów w
Starożytnym Izraelu jako część stroju
liturgicznego – były to dwa płaty
wykonane głównie z bisioru połączone
paskiem na ramionach. Na przednim
płacie umieszczony był pektorał, w
którym przechowywano urim i tummim.
Wyraz "efod" jest homonimem, lecz
pozostałe jego znaczenia nie są do końca
jasne. 3. sam ten wyraz oznacza być może
rodzaj stanika. W ST oznacza: 1) część
stroju arcykapłańskiego - dwa płaty
lnianego płótna, jeden na plecach, drugi
na piersiach, złączone paskiem na
ramionach; 2) ogólnie: jakąś szatę
liturgiczną; 3) jakiś przedmiot kultu,
posąg bóstwa lub worek ze świętymi
losami.] – (héb.) efod (vállruha, ill. Isten
elfedez) [1. a zsidó főpap köntöse a Biblia
korában és méltóságának egyik legfontosabb
insignuma lehetett, sőt az ókori felfogás
varázserőt is tulajdonított ennek az
öltönydarabnak. A főpap belőle merített
ihletet és megvilágosodást funkciója
teljesítése közben, különösen, mikor
kétséges ügyekben ítélkezett 2. Szent
öltözék, eredetileg csak a főpap viselte
(2Móz 28,4kk.; 39,2kk). Később mások is
hordták ezt a ruhadarabot (1Sám 2,18.28;
14,3; 22,18); a főpap egyik ruhadarabjának
neve, amely Móz. 2. K. 28, 6-12. van leirva,
de más papok hordtak ily köntöst gyolcsból,
sőt Dávidról és másokról is beszéli a
szentirás, hogy különös isteni tiszteletbeli
cselekedeteknél ezt a ruhát hordták. A
szentirás némely adataiból arra lehet
következtetni, hogy a bálványképek egy
nemét is efódnak nevezték. 3. Zsidó papi
öltönydarab, jósló tarsoly, amelyben a
jósláshoz használt sorsvető kockát őrizték.]
-
Wersja 01 01 2017.
EFOD i PAS (hebr. awnet)
(Wyjścia 28:6-14, 39b, 39:2-7, 29)
Efod był elementem szaty, nakładanym na
wierzchni płaszcz arcykapłana, połączony dwoma
naramiennikami złączonymi ze sobą na końcach.
Naramienniki
były
ozdobione
dwoma
onyksowymi kamieniami z wygrawerowanymi
imionami synów Izraela – po sześć na każdym
kamieniu. Efod i napierśnik były wykonane z
takiego samego materiału (Wyjścia 28:5-6, 15) –
ze złota, fioletowej i czerwonej purpury,
karmazynu i skręconego bisioru.
Efod i pas
Jeden z dwóch naramienników z okyksowym kamieniem
- na każdym wygrawerowano po 6 imion 'synów Izraela'
Isten azt parancsolta Mózesnek: "Csinálj szent
ruhákat testvérednek, Áronnak, dicsőségül és
ékességül" /2/. Áron ruháinak tehát a harmadik, a
legértékesebb és legfontosabb része az efód.
Aranyból, kék és piros bíborból, karmazsinból és
fehér lenfonalból készült. Olyan volt, mint egy
talár, tulajdonképpen két darabból állt egy elülső
és egy hátulsó részből, és a két darabot egy-egy
vállpánt, valamint egy öv tartotta össze. Ez a felső
ruha a nagyszerű övvel és a váll-lapokon levő két
onixkővel első pillantásra megkülönböztette a
főpapot a többi paptól. Az efód a váll-lapokkal és
a mellpajzzsal a legszorosabb kapcsolatban volt.
A vállon függött és kb. a térdig ért. A legdrágább
és a legfinomabb anyagokból készült. A rabbik
véleménye szerint a ruha jelképezte a jellemet, az
öv pedig a munkához való erőt és energiát.
Férfiaknak, akik méltókká tétettek arra, hogy
belépjenek a szentélybe, szenteknek, szilárd
jelleműeknek, a szolgálatra készeknek és
erőseknek kell lenniük /2Mózes 28/
1443
Efod – Efód [Hanniél (1) atyja (4Móz 34,23)
„József fiai közül: Manassé fiainak a
törzséből vezető emberül Hanniélt, Éfód
fiát”]
efor [1. wysoki urzędnik w starożytnej Sparcie;
2. Efor (gr. ἔφορος [ephoros]) - jeden z
pięciu
najwyższych
urzędników w
spartańskiej polis. Pochodzenie urzędu
eforatu nie jest bliżej znane, choć
przypuszcza się, że pięciu eforów
powołano w końcu VII wieku p.n.e.] –
(történelem) eforosz; felügyelő
eforat [- w Sparcie instytucja reprezentująca,
obok rady starszych, interesy oligarchii.
Eforów było pięciu. Wybierano ich na
okres jednego roku. Kontrolowali oni
wszystkie instytucje w Sparcie. Również
królów mogli zaskarżyć przed geruzją.] –
eforátus, ephorátus; eforok; ephoroszok
("felügyelők", a görög ἐπί, epi, "valamin", és
ὁράω, horaō, "lát",azaz aki "átnéz, felügyel"
valamit) [(gör. felügyelők), spártai hatóság,
mely
Lykurgos,
de
valószinübben
Theompopos által szerveztetett Kr. e. 757. —
az ókori Spárta főhivatalnokai voltak; (ókor)
a legelőkelőbb spártai hatóság, öt tagból álló
tanács, amelyet a hagyomány szerint
Lykurgos szervezett, a bíráskodás és rendőri
felügyelet tartozott hatáskörükbe; minden
tisztviselő nekik tartozott elszámolni és ők
ítéltek felettük; közügyekben ők érintkeztek
a követekkel és ők tettek indítványt béke,
háború v. szövetség dolgában]
Eforos z Kyme, gr. klasyczny Ἔφορος (ok. 400
p.n.e. - 330 p.n.e.) [grecki historyk. Autor
29-tomowego
dzieła
Historiai
obejmującego okres od czasów I "Świętej
Wojny" o skarbiec delficki (595 p.n.e.) do
zdobycia Perinthus (340 p.n.e.). Ostatnią,
trzydziestą księgę dopisał jego syn
Demofilos. Według Polibiusza dzieło
Eforsa to pierwsza historia powszechna
Grecji. Do dnia dzisiejszego zachowało się
około 250 fragmentów ksiąg Eforosa.
Eferos był zwolennikiem korzystania z
retoryki
przy
tworzeniu
dzieł
historycznych. Uważał, że historycy
powinni
pisać
przede
wszystkim
interesująco, pięknym i kwiecistym stylem
-
Wersja 01 01 2017.
i
czynić
swoje
książki
bardziej
interesującymi poprzez korzystanie z
anegdot.] - †Ephorus, i, hn. [’`Eforos]
[görög történész Cymeből, Kis-Ázsiában,
Isocrates tanítványa, virágzott 340 körül Kr.
e.]
ephorus (biskup) – ephorus; felügyelő; némely
református egyházban az esperes neve;
teológiai otthonok igazgatója.
Efraim (podwójnie owocny) [1. Drugi syn Józefa
i Egipcjanki Asenat, córki Poti Fera,
kapłana z On. Urodzony ok. r. 1720 przed
Chrystusem
przy
udzielaniu
błogosławieństwa stary Izrael (Jakub)
nałożył prawicę najpierw na głowę
Efraima, który był młodszym bratem
Manassesa.
Był
głową
szczepu
Efraimitów. Jego potomkiem był dzielny
Jozue. Plemię Efraima liczyło po wyjściu z
Egiptu 40500 mężów zdatnych do boju,
lecz przy końcu wędrówki liczyło tylko
32500. Po osiedleniu się w Ziemi
Obiecanej, głównymi miastami w ich
dzielnicy były Sylo (Szilo) i Sychem. U
Efraimitów był początkowo Przybytek
Pański, a gdy ci stali się chełpliwi i
wszczynali swary między plemionami,
robili zarzuty Gedeonowi, zostali ukarani.
Nie wypędzili pogan z ziem swoich. Są
typem
braci
zarozumiałych,
zaniedbujących sprawy duchowe. Pan im
później te przywileje odebrał i wyznaczył
plemię
Judy
do
przechowywania
przybytku
i
piastowania
tytułu
królewskiego. Dziesięć pokoleń, które
odstąpiły od Judy, prorocy często
nazywali
Efraim.
W
przyszłym
Tysiącletnim
Królestwie
Pokoju
(Millenium)
Efraim
znów
będzie
reprezentował dziesięć pokoleń.; 2. Miasto
Efraim - II Sam. 13;23.; 3. Miasto w
pobliżu puszczy, do którego Pan się
oddalił na skutek próśb
Żydów
jerozolimskich.; 4. Góra Efraimowa; 5.
Las Efraim, gdzie w bitwie zginął
Absalom;
6.
Brama
Efraima w
Jerozolimie.] – Efraim (kettős gyümölcs,
kétszeres termékenység; kettős örökség,
utódok; a termékenység). [1. József (1)
második fia (1Móz 41,50-52); ősatyja az
azonos nevű törzsnek, amely Palesztina
középső részén telepedett le, később az
északi országhoz tartozott (1Kir 12; Ézs 7,2;
11,13; Ez 37,15-22). Olykor egész Izráelt
(északi országot) jelölték ezzel a névvel.; 2.
Város Jeruzsálemtől északra (Jn 11,54). 3.
Jeruzsálem egyik kapujának neve (2Kir
14,13; 2Krón 25,23).]
1444
efronteria [daw. bezczelność, zuchwałość] –
(ritka) arcátlanság, vakmerőség, gőgösség,
szemtelenség, szégyentelenség, tolakodás
efuzja [wylew, np. magmy lub lawy] – (lat.)
effúzió; kiömlés, kiáramlás, kiáradás;
(geológia) kitörés, lávakitörés
efy [popularna nazwa dwóch otworów
rezonansowych w wierzchniej płycie
skrzypiec i instrumentów pokrewnych, w
kształcie litery f.] – (zene) f = forte; ff =
fortissimo
efyj [strzał zewnętrzną częścią stopy (w fusbalu)]
– [Słowniczek języka śląskiego] lövés
külsővel (fociban)
EGA (ang. Enhanced Graphics Adapter) [jeden ze
standardów kart graficznych komputerów
typu IBM-PC. Został opracowany w 1984
roku przez firmę IBM dla komputerów
klasy IBM PC/AT. W porządku
chronologicznym usytuowany między
CGA a VGA.] – EGA (ang. Enhanced
Graphics Adapter) [1. az IBM által (a CGA
szabvány után) 1984. szeptember 10-én
kifejlesztett grafikus standard volt. Képes
volt 640×350-es képernyőfelbontásra 16
színben (a palettán 64 szín volt). A
képinformációk tárolásához 256 KB
memória áll rendelkezésre. A szabvány mára
gyakorlatilag elavult, a VGA szabványok
kiszorították. 2. 640×350 pixeles kijelző képernyő - felbontás]
egalitarny, -a, -e [dążący do równouprawnienia,
zrównania]
–
(fr.-lat.)
egalitárius;
egyenlősítő, egyenlőségre törekvő
egalitaryzm [1. koncepcja społeczno-polityczna
głosząca, że podstawą sprawiedliwego
ustroju społecznego winna być zasada
równości obywateli; 2. przekonanie, że
wszyscy ludzie są równi i powinni mieć
jednakowe prawa] – (fr.-lat.) egalitarizmus;
egyenlősdiség
egalitarystyczny, -a, -e – (fr.-lat.) egalitarista;
egyenlősdi
egalitarysta
–
(fr.-lat.)
egalitarizmus
v.
egyenlősdiség híve
Egalité, liberté, fraternité (fr. Wolność, równość,
braterstwo (fr. Liberté-Égalité-Fraternité)
[hasło, które rozpowszechniło się od
czasów Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
Hasło to jest często używane we Francji,
nie tylko na godle (widocznym obok) ale
także
na
znaczkach
pocztowych,
okolicznościowych
emblematach
itp.
często łączony z podobizną Marianny.] –
(fr.) „Liberté, Égalité, Fraternité” (magyarul:
„Szabadság, egyenlőség, testvériség”) a
Francia Köztársaságnak az alkotmány 2.
pontjába foglalt nemzeti mottója, amely a
francia
forradalom
Liberté,
égalité,
-
Wersja 01 01 2017.
fraternité, ou la mort! („Szabadság,
egyenlőség, testvériség, vagy halál!”)
jelmondatából származik.
egalizacja [równouprawnienie pod każdym
względem] – egalizáció
egalizować – (fr.-ném.) egalizálni, kiegyenlíteni,
egyenlővé tenni, (műszaki) egyengetni
egalny, -a, -e – (fr.) egál; egyenlő, egyenlő értékű;
mindegy, egyre megy
egard (fr. hołd) – (fr. ejtsd: égár) egard; tekintet,
figyelem, tisztelet
egejski, -a, -ie – égeiegeria [doradczyni, powiernica męża stanu lub
artysty] – tanácsadónő, jó szellem, jó
szelleme vkinek
Egestos artes docet [Niedostatek uczy sztuk.] –
Egestos artes docet; nélkülözés tanítja a
művészt
egg shape (kształt jaja; linia – O) – (ang) egg
shape [Tojásalak (angol). Nevezik Ovonalnak vagy O-fazonnak is. Jelenleg
ruháknál, kabátoknál és szoknyáknál
alkalmazzák.]
egida [mit. gr. tarcza wykonana przez Hefajstosa,
atrybut Zeusa i Ateny] – (gör. Aigis) égisz,
vkinek pártfogása, védelme; oltalom,
támogatás,
pártfogás
(pod
egidą:
támogatásával); vminek a jele, jelszava
(Zeusz pajzsáról)
Egipcjanin (obywatel Egiptu), Egipcjanka
(obywatelka Egiptu) – egyiptomi (ffi/nő v.
leány)
egipski, -a, -ie [dotyczący Egiptu] – egyiptomi
egipskie zapalenie oczu [zob. jaglica] – trachoma;
a szem kötőhártyájának gennyes, ragályos,
idült gyulladása
niewola egipska «w Biblii: pobyt Żydów w
niewoli w Egipcie»
egipski styl – egyiptomi építkezési stílus
egipskie
zapalenie
oczu
–
„egyiptomi
szemgyulladás v. szembetegség”, trachoma;
a szem kötőhártyájának gennyes, ragályos,
idült gyulladása
Egipt (arab. ‫ رصم‬Miṣr; dialekt egipski: Máṣr
(/masˤɾ/); łac. Aegyptus, gr.
Aígyptos),
nazwa
oficjalna
Αίγυπτος
Arabska
1445
Republika Egiptu (arab. ‫ةّيبرعمج رصر ةّيروهمج‬
Dżumhurijjat Misr Al-Arabijja) [państwo
położone w północno-wschodniej Afryce z
półwyspem Synaj w zachodniej Azji. Egipt
otoczony jest przez Morze Śródziemne na
północy i Morze Czerwone na wschodzie;
graniczy z Izraelem i Strefą Gazy na
północnym-wschodzie,
Sudanem
na
południu i Libią na zachodzie.] – Egyiptom
(arabul: Miszr, a helyi dialektus alapján
Maszr) [Észak-Afrikában, illetve részben
Délnyugat-Ázsiában
(Sínai-félsziget)
fekszik.
Nyugaton
Líbiával,
délen
Szudánnal, északkeleten pedig Izraellel
határos. Északon a Földközi-, keleten a
Vörös-tenger övezi.]
Egipt, Micraim (hebr. Misraim - czarny) [kraj
ten położony w południowej Afryce po
obu stronach rzeki Nil. Posiadał jedną z
najstarszych kultur świata. Egipcjanie
byli dobrymi i wielkimi gospodarzami,
mieli dużo chleba nawet podczas
wieloletniej posuchy; nic dziwnego, że
żywili czasami ludzi z innych krajów. Do
Egiptu szli także po chleb Abraham i
wnuk jego Jakub z synami. Nie byli wolni
od najeźdźców. W latach 526-487 przed
Chrystusem królowie Persji byli także
królami Egiptu. W roku 332 przed
Chrystusem kraj ten został pobity przez
Aleksandra Wielkiego. Stał się prowincją
rzymską w roku 31 przed Chrystusem.
Egipcjanie byli potomkami Chama,
spokrewnieni z Kuszytami. W Egipcie
potomkowie Jakuba rozwinęli się liczebnie
w wielki naród, ale zapomnieli o stronie
duchowej.] – EGYIPTOM. [Ország Afrika
északkeleti részén, "Hám" (Khám) földje
nevet is viseli (Zsolt 105,23.27). A világ
leghosszabb folyója, a Nílus öntözi (6671
km); évi rendszeres áradása miatt a folyó
létfontosságú az ország számára, mert itt eső
alig esik. Az ország Felső- és AlsóEgyiptomra
oszlik;
Alsó-Egyiptomhoz
tartozik a Nílus torkolata a deltájával. A
Nílus völgyét és deltáját mindkét oldalon
sivatag szegélyezi. Az izráeliták "Micráim"nak nevezték; uralkodói a "fáraó" nevet
viselték. Lakossága politeista, azaz sok istent
imádtak; isteneik; Pta, Ra, Thum, Amon stb.
Egyiptom történelme Kr. e. 3000-ben
kezdődik; az ÓSZ-i korban hatalmas
birodalom; az ÚSZ-i korban Róma
gabonatárháza és kulturális központ. Izráelt
ebben az országban századokon át
sanyargatták és rabszolgaságban tartották,
míg Mózes meg nem jelent (2Móz 1-14).
Később is gyakran került érintkezésbe
Izráellel (1Kir 3,1; 14,25-26).]; MICRÁIM
(lezárás, bezárás, körülkerítés, beszűkülés,
-
Wersja 01 01 2017.
szorongatás, fogság) [Gyakori héber
kifejezés Egyiptom megjelölésére]
egiptolog – egyiptológus; Egyiptommal foglalkozó
tudós
egiptologia [nauka badająca dzieje i kulturę
starożytnego Egiptu] – (gör.) egyiptológia;
(tudományág)
az
ókori
Egyiptom
műveltségével foglalkozó tudomány
egiptologiczny, a, -e - egyiptológiai
Eglaim [według Biblii - miejscowość Moabu (Iz
15:8).
Istnieje
kilka
lokalizacji
miejscowości, utożsamiane jest z Aglaim w
Rudżm al-Dżilima - 12 km na południe od
Rabbat-Moab (Euzebiusz z Cezarei
Onomastikon 36, 19-21) lub 19 km od
Rabbat-Moab w Chirbat Dżaldżul. Inną
lokalizacje podaje archeolog Y. Aharoni,
który lokalizuje Eglaim w oazie Mazra
usytuowanej na północny wschód od
półwyspu Lisan na terenie dzisiejszej
Jordanii.] – EGLAIM (két borjú, két ló; két
púp). [Helység Moábban (Ézs 15,8).]
ego [w psychoanalizie: świadoma część
osobowości] – lat. én [Freud elméletében a
három részre felosztott személyiségnek az
észlelt énhez legközelebb álló része, amely
visszatartja az id impulzusait, elhalasztva a
kielégülést mindaddig, amíg az
nem
társadalmilag elfogadható módon valósulna
meg.]
Ego sum alpha et omega, principium et finis (Ja
jestem Alfa i Omega, początek i koniec.) –
(lat.) Ego sum alpha et omega, principium et
finis (Biblia); én vagyok az alfa és az omega,
a kezdet és a vég
Ego sum via veritas et vita [Ja jestem drogą,
prawdą i życiem.] – (lat.) Ego sum via
veritas et vita (Biblia); én vagyok az út, az
igazság és az élet
egocentryczka – egocentrikus nő
egocentrycznie – egocentrikusan
egocentryczny, -a, -e – (lat.) egocentrikus; a
középpontba az „én”-t állító, ezt a létezés
alapjának tekintő (szemlélet, filozófia); a
saját személyét, érzéseit, érdekeit előtérbe
toló (magatartás, felfogás); szélsőségesen
önző
egocentryk [człowiek oceniający wszystko z
własnego punktu widzenia] – egocentrikus
ember
egocentryzm [skoncentrowanie wyłącznie na
sobie, samolubstwo] – (lat.) egocentrizmus,
egocentrikus felfogás v. gondolkodás v.
világnézet; egocentrikus magatartás
egoista [człowiek przedkładający własny interes
nad dobro innych], egoistka – önző, egoista
(ffi/nő)
1446
egoista do szpiku kości – minden porcikájában
önző ember; a világ legönzőbb embere
egoistycznie – önzően, önző módon
egoistyczny, -a, -e – egoista, egoisztikus; önző
egoizm [samolubność, brak szacunku dla innych,
stawianie siebie w centrum] –
(lat.)
egoizmus, önzés
egotyczny, -a, -e – egotista; önös, önimádó
egotysta [człowiek przesadnie zajmujący się
własną osobą, własnymi uczuciami];
egotystka, egotyczka – egotista; önös,
önimádó (ffi/nő)
egotyzm [tendencja do przesadnego zajmowania
się własną osobą, własnymi przeżyciami,
kierowanie uwagi otoczenia na siebie] –
(lat.) egotizmus; önhittség, önimádás,
önösség;
önmaga
jelentőségének
túlbecsülése
EGP
(ang.
Exterior
Gateway
Protocol)
(zewnętrzny protokół bramowy) [1. protokół
trasowania zewnętrznego służący do
łączenia systemów autonomicznych; 2.
Jest on dosyć starym protokołem
trasowania wykorzystywanym między
systemami autonomicznymi.] – EGP,
Exterior Gateway Protocol
egreta [1. ptak o śnieżnobiałym upierzeniu z
ozdobnymi piórami; 2. ozdobne, długie
pióra wyrastające w okresie godowym na
grzbiecie czapli; 3. pęk piór lub jego
imitacja zdobiące fryzury lub nakrycia
głowy kobiet w XVIII w.], egretka –
tollforgató, sigrette, tollbokréta, tolldísz
(drágakőből is)
eguale (wł.) [równo, jednakowo, podobnie;
określenie wykonawcze; voci eguali - głosy
równe] – (ol.) eguale; (zene) egyenletesen
egz- – (lat.) egz-, exegz. (egzemlarz) – példány
egzagerować
[przestarzale:
wyolbrzymiać,
przejaskrawiać, przesadzać] – (lat.)
exagerálni; (dawno) túlozni, túlzásba vinni,
füllenteni, felvágni
egzaktor [przestarzale: poborca podatków
stałych; eksaktor] – (lat. exactor)
adóbehajtó, adóbeszedő; (egyh.) exactor,
pénzkezelő
egzaltacja [1. przesada w okazywaniu uczuć i
wyrażaniu myśli; 2. przesada w
okazywaniu uczuć] – (lat.) exaltatio;
egzaltáció,
egzaltáltság;
elragadtatás,
elragadtatott állapot; misztikus rajongás;
lelkesedés,
lelkesültség;
felindult
lelkiállapot, szertelenség, szenvedélyesség;
fellengzés; felmagasztalás
egzaltacyjny, -a, -e – (lat.) egzaltált; szertelen,
heves, szenvedélyes; elragadtatott, lelkesült;
-
Wersja 01 01 2017.
beszámíthatatlan,
kótya;
lelkendező,
szertelen, rajongó
egzaltować – föllelkesíteni, föltüzelni, fölhevíteni,
lázba ejteni, túlfűteni
egzaltować się [wpadać w stan egzaltacji] –
föllelkesedni, fölhevülni, lázba jönni,
rajongani, egzaltálódni
egzaltowany, -a, -e [skłonny do egzaltacji; też:
świadczący o takich cechach] – (lat.)
exaltált, rajongó, szertelen, túlfűtött, lázas,
elragadtatott, felindult, lelkes, túlzó
egzamin [sprawdzian czyjejś wiedzy lub
umiejętności] – (lat.) egzámen, examen;
vizsga, vizsgázás, vizsgálat, vizsgáztatás;
megvizsgálás [examen rigorozum: szigorú
vizsga (szigorlat)]
egzamin (na uczelni, z całego materiału lub co
najmniej dwóch semestrów) – szigorlat
(szig.)
egzamin absolwencki – szigorlat
egzamin dodatkowy – (przy przenoszeniu się)
különbözeti vizsga
egzamin dojrzałości [zob. matura w zn. 1.] –
érettségi, érettségi vizsga
egzamin doktorski – doktori vizsga; doktori
szigorlat
egzamin eksternistyczny [płatny egzamin
zewnętrzny] – magánvizsga
egzamin habilitacyjny – magántanári képesítő
vizsga
egzamin kokursowy – versenyvizsa
egzamin końcowy – záróvizsga
egzamin kwalifikacyjny – képesítővizsga
egzamin magisterski – államvizsga
egzamin maturalny – érettségi (vizsga)
egzamin na kogo/co – vizsga vminek/vmire
egzamin nauczycielski – tanítói képestő vizsga
egzamin państwowa – államvizsga
egzamin piśmienny; egzamin pisemny – írásbeli
vizsga; zárthelyi dolgozat
egzamin podstawowy – alapvizsga
egzamin poprawkowy – pótvizsga, utóvizsga (uv);
javítóvizsga
egzamin szoferski – gépjárművezetői vizsga
egzamin testowy – tesztvizsga
egzamin ustny – szóbeli (szájbeli) vizsga
egzamin wstępny – felvételi vizsga
egzamin z całego materiału – szigorlat, szakvizsga
egzamin z języka – nyelvvizsga
egzaminacyjny, -a, -e – vizsgáztató, vizsga-,
vizsgai, vizsgáztatási; vizsgálati
egzaminator [osoba przeprowadzająca egzamin],
egzaminatorka – vizsgáztató, vizsgáló
(ffi/nő)
1447
egzaminatorski, -a, -ie – vizsgáztató-, vizsgáztatói;
felfuvalkodott, túlzottan komoly
egzaminować [1. sprawdzać czyjąś wiedzę lub
umiejętności; 2. wypytywać kogoś] – (lat.)
egzaminálni; (dawno) vizsgáztatni, vizsgálni,
megvizsgálni, kikérdezni
egzaminować kogoś z czegoś – vizsgáztatni vkit
vmiből
egzaminować ucznia z matematyki – tanulót
vizsgáztatni v. kikérdezni a matematikából
egzaminowanie – vizsgáztatás, kikérdezés
egzaminujący, -a, -e – vizsgáztató
egzarcha [1. zarządca prowincji kościelnych w
Kościele
prawosławnym;
2. biskup
sprawujący władzę metropolity w Kościele
wschodnim w IV–VI w.; 3. zarządca
prowincji cesarstwa bizantyjskiego] –
(egyházi) exarka, exarcha; a görögkeleti
egyházban magasabb rendű érsek [A görög
egyházban a patriarcha vagy metropolita
helyettese.]; (történelmi) bizánci tartományi
kormányzó, hadvezér; 584-től a Bizánci
Birodalom itáliai és afrikai tartományi
kormányzója
egzarchat [1. urząd egzarchy – namiestnika
cesarstwa bizantyjskiego; też: obszar
podległy jego władzy; 2. urząd, teren
jurysdykcji
egzarchy
w
Kościele
wschodnim] – (egyházi) exarchátus
egzasperacja [daw. stan wielkiego rozdrażnienia]
– (lat.) axagitatio; (dawno) ingerlés, izgatás
(rozdrażnienie)
egzegeta [1. filolog zajmujący się egzegezą;
2. teolog komentujący teksty religijne;
3. tłumacz wyroczni w starożytnej Grecji;
4. urzędnik czuwający nad kultem bogów
w starożytnych Atenach] – (egyház)
egzegéta exegéta (a gör. ekszégeiszthai,
'elbeszél, értelmez' szóból), magyarázó,
szövegmagyarázó,
bibliamagyarázó;
írásmagyarázó; az egyházi nyelvben a
szentírás-magyarázat tudósa
egzegetyczny, -a, -e – (egyházi) exegetikus
egzegetyka [teoria objaśniania i komentowania
Biblii] – egzegetika; az írásmagyarázat
tudománya
egzegeza (z greckiego – objaśnianie) [1.
wyjaśnianie i komentowanie tekstów
religijnych, głównie Biblii. 2. objaśnianie
filologiczne tekstów; też: wynik takiego
objaśniania] – (gör.) exegesis, exegézis,
egzegézis (a gör. ekszégeiszthai, 'elbeszél,
értelmez' szóból); útmutatás, magyarázat,
értelmezés; (egyházi) szövegmagyarázat;
főként régi és bibliai szövegek magyarázata,
értelmezése;
szentírás-magyarázat;
írásmagyarázat
-
Wersja 01 01 2017.
egzegeza biblii – bibliamagyarázat (exegézis) [a
Biblia értelmének tudományos magyarázata
az eredeti szöveg vizsgálata alapján]
A keresztény hívők körében a hagyományos
nézet az, hogy a Biblia megírása Isten
vezérletével történt, és így az igazsággot szó
szerint vagy átvitt értelemben közvetíti az
emberiségnek. Az utóbbi időkben sok
keresztény nézetét erősen befolyásolták az ún.
bibliakritikusok,
és
ezen
változás
ellenhatásaként egy fundamentalista irányzat
is kialakult, amelynek fő célja a Biblia szó
szerinti tökéletességének bizonyítása. Idővel a
Biblia értelmezése vált a protestáns és a
katolikus felekezetek közötti hagyományos
különbségek kulcspontjává. Míg előbbiek úgy
hiszik, hogy a Biblia önmagáért beszél,
utóbbiak azt tartják, hogy az Egyház feladata
a Bibliát megfelelően értelmezni.
egzekucja [1. wykonanie wyroku śmierci;
2. przymusowe ściągnięcie należności;
3. wykonanie np. uchwał sejmowych lub
innych aktów prawnych; 4. Wyrazem tym
w prawie publicznem XVI-go stulecia
nazwano specjalnie odbieranie dóbr
królewskich tym, którzy mieli je nadane
po Statucie kr. Aleksandra. W ogóle zaś
wyraz
ten
oznaczał
wykonywanie
wyroków sądowych kryminalnych i
cywilnych. Co do kryminalnych, to
niektóre
szczegóły
podaliśmy
pod
wyrazem delikwent. Za Kazimierza Wiel.
wiązano w sądzie skazanego wyrokiem i
oddawano
przeciwnikowi,
t.
j.
pokrzywdzonemu. Jeżeli uciekł, był wolny
od kary, tylko rzecz przywłaszczoną
musiał oddać. Później egzekucję przeciw
szlachcie wykonywały tylko sądy grodzkie.
Sądy
marszałkowskie
egzekwowały
wyroki tylko własne. Dopiero od r. 1784
władza
egzekwowania
dana
była
wszystkim sądom. Do egzekwowania
grody w rzeczach ważniejszych wysyłały
subdelegata,
albo
burgrabiego.
W
sprawach
pomniejszych
załatwiał
wszystko woźny z dwoma szlachcicami.
Jeżeli gród doznał oporu, posyłał drabów
grodowych lub powoływał szlachtę ze
swego powiatu. Ostatni ten sposób
egzekucyi wyroków sądowych nazywano
zajazdem.] – (lat.) egzekúció, exekúció;
(wykonanie)
végrehajtás,
teljesítés,
kivitelezés;
(stracenie)
kivégzés,
ítéletvégrehajtás, halálos ítélet végrehajtása,
egzekúció; (jog) végrehajtás (adóssal
szemben); (zene) előadás, eljátszás
egzekucja dóbr [1. postulaty wysuwane przez
średnią szlachtę w XVI w., zmierzające do
rewindykacji dóbr królewskich. Stanowiły
część programu egzekucji praw. U
podstaw egzekucji dóbr leżał zamiar
1448
odebrania królewszczyzn z rąk magnatów,
którzy weszli w ich posiadanie na drodze
zastawu. 2. odebranie zastawionych lub
rozdanych dóbr królewskich] – javak
egzekúciója
egzekucja podatkowa – adóvégrehajtás
egzekucja praw [postulaty średniej szlachty
wysunięte na początku XVI w., głoszące
m.in. konieczność przestrzegania praw
przez króla i magnatów] – törvény
végrehajtása
egzekucyjny, -a, -e [związany z egzekucją] –
végrehajtó-; a végrehajtással kapcsolatos,
végrehajtási
egzekutor [1. zob. komornik w zn. 1.; 2.
wykonawca
wyroku
sądowego,
testamentu, zarządzeń władz; 3. środ.
piłkarz
wykonujący
rzut
karny],
egzekutorka – végrehajtó (ffi/nő)
egzekutor podatkowy – adóvégrehajtó
egzekutor testamentu – végrendeleti végrehajtó; a
végrendelet végrehajtója; ítéletvégrehajtó,
kivégző
egzekutywa [1. organ wykonawczy w niektórych
partiach politycznych i organizacjach
społecznych; też: zebranie takiego organu;
2. organy wykonawcze podległe organom
przedstawicielskim;
3. zdolność
wykonania aktu prawnego] – végrehajtó
szerv, végrehajtó hatalom, végrehajtó
bizottság; végrehajthatóság
egzekutywa partyjna – a párt végrehajtó
bizottsága
egzekwie [w Kościele katolickim: część
nabożeństwa przed mszą żałobną; też:
nabożeństwo żałobne odprawiane przy
trumnie
zmarłego]
–
exequiae;
gyászszertartás, (egyház) temetési v.
engesztelő imák; gyászmise
egzekwować [1. wymagać wykonania zadań,
obietnic itp.; 2. stosować środki przymusu
w celu wykonania orzeczeń władz] –
végrehajtani,
(pénzügy)
behajtani,
végrehajtani; (zene) előadni
egzekwowanie – végrehajtás
egzekwowanie
roszczeń
–
követelések
végrehajtása
egzema [alergiczna choroba skóry; też: zmiany
na skórze wywołane przez tę chorobę] –
(gör.) ekzéma, ekcéma; (orvosi) viszkető,
jellegzetes kiütésekkel járó bőrgyulladás; a
bőrnek leggyakoribb betegsége, mely
többnyire krónikus lefolyású és erős
viszketéssel jár. Jellemző a bőr piros, esetleg
duzzadt volta és a hólyaok, melyeknek
felszíne utóbb hámlani és nedvesedni kezd.
Oka külső inger v. belső emésztési és
kiválasztási zavarok
-
Wersja 01 01 2017.
egzempcja [określenie pochodzące z prawa
kanonicznego, oznaczające przeniesienie
osoby albo zespołu osób (np. zakonu) spod
jurysdykcji
jednego
przełożonego
kościelnego pod władzę innego, najczęściej
wyżej postawionego w hierarchii. Pojęcie
to funkcjonowało również w sądownictwie
staropolskim i oznaczał immunitet
żołnierzy, dyplomatów.] – (dawno) (jog)
felmentés, kivétel, kivételes törvény,
kiváltság; (elzálogosított birtok) kiváltás
egzempcyjny, -a, -e [związany z egzempcją] –
kivételes, különleges
egzemplarz
[1. jedna
sztuka
z
grupy
jednorodnych
przedmiotów;
2. reprezentant jakiegoś typu, gatunku;
3. iron. o kimś posiadającym jakąś
negatywną cechę; 4. jeden przedmiot z
grupy jednorodnych przedmiotów] – (lat.)
exemplaris, példány; (átv.) figura, eredeti
alak
egzemplarz autorski [egzemplarz wydrukowanej
książki przydzielony bezpłatnie autorowi
przez wydawcę] – szerzői tiszteletpéldány
egzemplarz bezpłatny – tiszteletpéldány
egzemplarz
gratisowy
–
tiszteletpéldány,
ingyenpéldány
egzemplarz książki – könyv példány
egzemplarz obowiązkowy [1. egzemplarz książki,
czasopisma itp. dostarczany bezpłatnie
przez drukarnię lub wydawcę określonym
instytucjom; 2. nałożony na wydawców
obowiązek dostarczania do określonych
bibliotek nieodpłatnie druków, książek
oraz
dokumentów
dżwiękowych
i
audiowizualnych. W Polsce prawo to
obowiązuje dla wydawnictw wydawanych
w kraju lub za granicą przez polskie
placówki. Drukarnie polskie działające na
zlecenie wydawcy zagranicznego powinny
przekazać po jednym egzemplarzu do
Biblioteki
Narodowej
i
Biblioteki
Jagiellońskiej.]
–
kötelespéldány [a
meghatározott
példányszámot
elérő,
nyilvános terjesztésre szánt szerzői mű olyan
példánya, amelyet a kiadó köteles
meghatározott intézménynek (általában a
nemzeti könyvtárnak beszolgáltatni. A
kötelespéldány
szolgáltatásának
kötelezettségét (nem hivatalos kifejezéssel a
kötelespéldányjogot)
és
feltételeit
jogszabályok írják elő.]
egzemplarz okazowy [bezpłatny egzemplarz
książki, czasopisma itp. wysyłany przez
wydawcę w celach dokumentacyjnych lub
reklamowych]
–
mutatványszám;
mintapéldány;
kötelespéldány,
bemutatópéldány
egzemplarz próbny – próbadarab
1449
egzemplarz reżyserski – rendezői példány
egzemplarz
próbny,
sygnalny
[pierwszy
egzemplarz druku przesyłany przez
drukarnię redakcji w celu ostatecznego
sprawdzenia] – (nyomd.) olvasópéldány
egzemplarz recenzyjny [egzemplarz bezpłatny
wysyłany przez wydawcę do prasy w celu
uzyskania recenzji] – recenziós példány;
beszámolási, beszámolói példány
egzemplarzyk – példányocska
egzemplarzyk
z
dedykacja
–
dedikált
példányocska
egzemplifikacja
[zilustrowanie
czegoś
przykładami; też: przykład ilustrujący
coś] – szemléltetés, dokumentáció
egzemplifikacyjny, -a, -e – szemléltető,
dokumentációs
egzemplifikować [dokonywać egzemplifikacji] –
szemléltetni, dokumentálni
egzercycja – (lat.) egzercicium; lelki gyakorlat
egzercytować [łac. exercitare 'ćwiczyć, wprawiać
się'. przest. ćwiczyć, doskonalić przez
ćwiczenie (dziś tylko - grę na fortepianie)]
– (lat.-ném.) egzecíroztatni, exercíroztatni;
gyakorolni,
oktatni,
tökéletesíteni,
begyakorolni; (wojsko) gyakorlatoztatni;
(átv.) ráncba szedni, fegyelmezni
egzercytować
się
–
gyakorolja
magát,
gyakorlatozni
egzercytowanie – (lat.-ném.) egzecíroztatás,
exercíroztatás;
gyakoroltatás,
oktatás,
tökéletesítés,
begyakoroltatás;
gyakorlatoztatás
egzo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: zewnętrzny] – kül-;
külső
egzobiologia (egzo- + biologia – gr. bíos ‘życie’ i
lógos ‘nauka’) [astr., biol. Astrobiologia;
nauka badająca możliwość istnienia życia
poza Ziemią] – exobiológia, kozmobiológia;
egzobiológia; mezőgazdasági élettan; a
mezőgazdaságban hasznosítható biológiai
törvényszerűségekkel foglalkozó tudomány;
asztrobiológia
egzocentryzm [to właściwość konstrukcji
gramatycznej złożonej z dwóch lub więcej
elementów polegająca na tym, że ta
konstrukcja należy do innej klasy niż te
elementy i nie można zastąpić jej żadnym
z nich. Np. "w domu" nie można zastąpić
przez "w" ani "domu". W szczególności
morfologia jest prawie w całości
egzocentryczna, np. "dom+u" nie można
zastąpić przez "dom" ani przez "u" - co
więcej one w ogóle nie występują
samodzielnie. Uwaga: morfem dom nie
występuje samodzielnie, samodzielnie
występuje jedynie "dom" w połączeniu z
-
Wersja 01 01 2017.
morfemem zerowym. Rozróżnienie to jest
kluczowe, gdyż morfem zerowy dokonuje
modyfikacji
fonetycznych
morfemu
poprzedzającego, np. "ps+0=pies" itd.] –
(ang. Exocentric; ném. Exozentrische
Konstruktion)
(gram)
egzocentrizmus,
exocentrikus
szerkezet;
exocentrikus
összetétel [pl. "w domu" = otthon]
egzoficja, exofficja [z łac. ex officio, obowiązek
miast do bezpłatnego dawania kwater,
czyli – jak dawniej mówiono – „gospód”
dla dworu królewskiego, senatorów,
posłów i deputatów w czasie sejmów,
trybunałów, komisyj i wszelkich zjazdów
publicznych. Wyjątkowe uwolnienia od
dawania gospód w miastach nazywały się
„libertacje”. Domy, należące w miastach
do stanu rycerskiego i duchownego, były
wolne od tego obowiązku. Na sejmie
konwokacyjnym
r.
1764
zniesiono
egzoficja
i
tylko
marszałkowi
i
prezydentowi trybunału dawano stancje
darmo; dla innych przybywających
zalecono
gospodarzom
domów
nieprzedrażanie mieszkań. (Vol. leg. t. II f.
677, t. VI, f. 424 i t. VII. f. 83). Zygmunt I,
gdy, będąc jeszcze królewiczem i
przesiadując przez 3 lata u Władysława
króla Węgier a brata swego, przyjeżdżał
do Krakowa, nie korzystał nigdy z
egzoficjów, ale najmował sobie gospodę u
bogatych
mieszczan
krakowskich
(Pawiński: „Młode lata Zygm. Star.”).] – a
város
térítésmentes
elszállásolási
kötelezettsége meghatározott személyek
részére [ex offo, ex officio: hivatalból,
hivatalosan kifejezésből]
egzogamia [zakaz obyczajowy zawierania
małżeństwa z członkami własnej rodziny,
kasty itp.] – (gör.) exogámia; csak a más
nemzetség v. csoport tagjaival köthető
házasságot megengedő rendszer
egzogamiczny, -a, -e – exogám
egzogeneza [powstawanie zjawisk psychicznych
na
skutek
działania
czynników
zewnętrznych] – exogenezis
egzogeniczny, -a, -e [1. pochodzący spoza
organizmu, wywołany przez przyczyny
zewnętrzne; 2. oddziałujący na skorupę
ziemską z zewnątrz], egzogenny, -a, -e –
(gör.) exogén; külső eredetű v. külső okok
által létrehozott; kívülről növő, külsőleg
fejlődő; kívülről származó; (geológia) a föld
felszínére kívülről ható
egzonim (od gr. ἔξω, éxō, "poza" i ὄνομα, ónoma,
"nazwa")
[1.
nazwa
używana
w
określonym
języku
dla
obiektu
geograficznego znajdującego się poza
obszarem, gdzie ten język ma status
1450
oficjalny, i różniąca się swoją formą od
nazwy używanej w języku lub językach
oficjalnych na obszarze, gdzie znajduje się
dany
obiekt
geograficzny;
2.
zaadoptowana do własnego języka obca
nazwa geograficzna np. Paryż (fr. Paris)]
– exonima [Egy meghatározott nyelven
használt földrajzi név egy olyan földrajzi
alakulatra, mely kívül fekszik annak az
országnak területén, ahol ennek a nyelvnek
hivatalos jogállása van, és formájában
különbözik annak a területnek a hivatalos
nyelvén használt nevétől, ahol a földrajzi
alakulat fekszik. (Glossary of Terms for the
Standardization of Geographical Names, UN
document ST/ESA/STAT/SER.M/85, 2002)]
egzorbitancja [1. w dawnej Polsce: nadużycie
władzy, głównie królewskiej; 2. nadużycie
władzy królewskiej] – a királyi hatalom v.
hatóság visszaélése, túlkapása
egzorbitancje czyli zboczenia od prawa
[wykolejenie z zaprowadzonego porządku,
orbita bowiem znaczy kolej na drodze;
exorbita legum – wyjście z kolei praw.
Wszystko zatem, co się działo nieprawnie,
z uszczerbkiem praw lub wolności Rzplitej
nazywano egzorbitancjami (extra orbitam
legum). Były to więc nietylko nadużycia
urzędników, lecz nawet wszystko, co było
przez króla i inne stany przeciw prawu
krajowemu
przedsięwzięte.
W
bezkrólewiu
po
abdykacyi
Jana
Kazimierza zaliczono do egzorbitancyi
wyrok
tego
króla
przeciw
Lubomirskiemu, abdykację królewską i
wszystko, do czego się król przysięgą
zobowiązał a nie wykonał. W czasie
każdego
bezkrólewia,
na
sejmie
elekcyjnym komisja, z członków obu
stanów złożona (t. j. z 6-ciu senatorów
wybranych przez prymasa i 12-tu posłów
wybranych przez marszałka sejmowego),
wszystkie
egzorbitancje
w
czasie
ostatniego
panowania
popełnione
spisywała znosiła i prawo do dawnej
powagi przywracała. Uchwały wszakże tej
komisyi musiały być potwierdzone przez
stany sejmujące w pierwszych tygodniach
sejmu elekcyjnego. Sesje odbywała ta
komisja w zamku warszawskim, w
godzinach rannych, bo po południu
członkowie jej musieli być obecni na
obradach sejmowych w polu elekcyjnem.
W dawnej polszczyźnie często używano
słowa „egzorbitować”, co znaczyło:
przeciw prawu wykraczać.] – (dawno)
jogtalanságok; eltérések a jogtól v.
törvénytől
egzorcysta [1. osoba odprawiająca egzorcyzmy;
2. w Kościele katolickim: kleryk mający
-
Wersja 01 01 2017.
trzecie ze święceń niższych] – (lat.)
exorcista, ördögűző, (átv.) a harmadik
egyházi rend, amely jogosítva van
exorcisálni
egzorcyzm [1. zaklęcie mające przezwyciężyć
wpływ groźnych sił nadprzyrodzonych;
2. w
Kościele
katolickim:
obrzęd
liturgiczny mający na celu usunięcie
wpływu szatana na jakąś osobę lub rzecz]
– (lat.) exorcismus v. exorcizmus, ördögűzés;
szertartás, amelynek célja megszabadítani az
embert a benne lakozó gonosz szellemtől [1.
Ördögűzés, a r.kat. keresztelési rend egyik
része. 2. Kálvin követői elvetették, Luther
ragaszkodott hozzá]
egzorcyzmować [odprawiać egzorcyzmy] – (lat.)
exorcizálni; ördögöt űzni v. kiűzni
egzorta [1. krótkie kazanie wygłaszane na
pogrzebie lub w rocznicę śmierci; 2. Od
wyrazu
łacińskiego
exhortatio
–
napominanie, nazywali Polacy egzortą
przemówienia
pogrzebowe
czyli
napomnienia religijne, wystosowane przez
kapłana przy trumnie zmarłego do ludzi
żyjących. Ponieważ mowy pogrzebowe
zakończane bywały zwykle modlitwą za
duszę nieboszczyka, więc też modlitwa,
odmawiana nad chorym i przy katafalku
w kościele, zowie się także egzortą.] – (lat.)
exhortáció; (vallás) (az ifjúsághoz intézett)
buzdító beszéd
egzosfera [zewnętrzna, bardzo rozrzedzona
warstwa atmosfery ziemskiej] – (gör.)
exoszféra; a légkör legkülső része
egzospora [zarodnik wytwarzany na zewnątrz
strzępek albo komórek zarodnikowych
niektórych roślin lub grzybów] – (gör.)
exospóra más néven konídium [gombák és
fonalas
baktériumok
ivartalan
szaporítóképlete → a fonal végéről lefűződő
fiatal sejtek, melyek vízzel, széllel
sodródhatnak]
egzosmoza [(egzo- + osmoza – nm. Osmose z gr.
osmós ‘ciśnienie’) biol. przenikanie
substancji na zewnątrz komórki na drodze
osmozy, gł. związane z jej gospodarką
wodną.] – (gör.) exozmózis; folyadéknak,
oldatnak higabb oldatba való kiszivárgása a
hártyán v. félig áteresztő rétegen keresztül
egzot [roślina pochodząca z innego klimatu] –
(lat.) exóta; egzotikus növény v. állatfajta
egzotermiczność – exotermia; (vegytan) hőátadás,
hőfejlesztés
egzotermiczny, -a, -e [przebiegający wraz z
wydzielaniem się ciepła] – exotermikus;
hőátadó
egzoteryczny, -a, -e [przeznaczony dla ogółu] –
(gör.-lat.)
exoterikus,
közérthető,
népszerűsítő; kívülállónal is hozzáférhető
1451
egzoty – exoták; 1. egzotikus növények, melyeket
más éghajlatú földrészekből telepítenek át
hozzánk;
ezek
közül
némelyek
meghonosodtak: pl. akác; 2. a tőzsdén nem
jegyzett értékpapírok, leginkább tengerentúli
államokból
egzotyczność – vminek egzotikus volta
egzotyczny, -a, -e [1. właściwy krajom o
całkowicie odmiennym klimacie i o
odmiennej
cywilizacji;
2. niezwykły,
osobliwy] – (gör.) egzotikus, exotikus; forró
égövi, délszaki; távoli, idegen; egy más
világrész hangulatát sugalló; más világrész v.
földrészbeli,
ezért
szokatlan,
nem
mindennapi; (átv.) rendkívüli, különös,
furcsa
egzotyk [1. przedmiot mający cechy egzotyczne;
2. roślina lub zwierzę pochodzące z
krajów egzotycznych; 3. otoczak lub
okruch skalny niezwiązany genetycznie z
osadem, w którym występuje] –
egzotikum; egzotikus tárgy v. növény,
sziklaalakzat, kőzet
egzotyka [1. ogół cech właściwych krajom o
odmiennym
klimacie
i
odmiennej
cywilizacji; 2. przedmioty lub zjawiska
mające takie cechy], egzotyzm – (gör.)
egzotikum;
egzotikus
jegy,
jelleg,
tulajdonság
egzotyzm [1. zob. egzotyka w zn. 1.; 2. wyraz
zapożyczony,
związany
z
obcym
środowiskiem; 3. wyraz obcojęzyczny
zapożyczony,
związany
z
obcym
środowiskiem; 4. ogół cech właściwych
krajom o całkowicie odmiennym klimacie
i cywilizacji; wprowadzenie tych cech do
poszczególnych dziedzin sztuki; egzotyka]
– (gör.) egzotikum; egzotikus jegy, jelleg,
tulajdonság; egzotizmus; Az európaitól
eltérő kultúrák sajátosságainak, idegenszerű
motivumainak
halmozása,
szervetlen
felhasználása az európai művészetben; az
idegenszerűségek, az egzotikumok keresése,
halmozása
egzul [daw. banita], egzulant [1. Wygnaniec
2. W XVIII w. szlachcic który na mocy
traktatów miał dostać wynagrodzenie z
dóbr królewskich w zamian za dobra
utracone na rzecz Rosji. Często
dochodziło do spekulacji zawyżających
wysokość odszkodowań] – (dawno)
száműzött, számkivetett, bujdosó
egzylium, [daw.] wygnanie – (lat.) exílium;
számkivetés, száműzetés
egzystencja [1. istnienie kogoś lub czegoś; 2.
materialne warunki czyjegoś życia; 3. w
egzystencjalizmie: swoisty sposób istnienia
właściwy tylko człowiekowi, egzystowanie]
– (lat.) existentia, egzisztencia; lét, létezés;
-
Wersja 01 01 2017.
fennállás; (utrzy manie się) létfenntartás,
megélhetés, egzisztencia, életlehetőség,
életfeltételek, elhelyezkedés
egzystencjalista, egzystencjalistka – (lat.)
egzisztencialista, exisztencialista; (filozófia)
az egzisztencializmus híve, követője
egzystencjalistycznie – (lat.) egzisztencialista,
exisztencialista módon
egzystencjalistyczny,
-a,
-e
–
(lat.)
egzisztencialista, exisztencialista
egzystencjalizm [kierunek filozoficzny oraz prąd
literacki
podkreślający
znaczenie
człowieka jako jednostki wolnej] – (lat.)
egzisztencializmus;
exisztencializmus;
egzisztenciális filozófia; minden jelenséget
és problémát az elkülönült személyiség
szemszögéből tekintő, az imperializmus
talaján kialakult irracionalista, szubjektív
idealista irányzat
egzystencjalny, -a, -e [dotyczący istnienia] – (lat.)
egzisztencia-, existenciális v. egzisztenciális;
létfontosságú, a létezést illető
egzystencyjny,
-a,
-e
–
egzisztenciális;
létfontosságú, a létezést illető; a lét értelmét
feltáró, döntésre késztető (t.i. gondolkodás,
filozófiai vagy teológiai)
egzystować [1. istnieć, być; 2. prowadzić życie
ograniczone do zaspokajania niezbędnych
potrzeb] – (lat.) egzisztálni; (istnieć) létezni,
fennállni, lenni, élni; (mieć utrzymanie)
megélni, meglenni
eh! [zob. ech] – eh, ej!, hej!
eh bien! [wym. e bię] [a zatem] – (fr.) eh bien!, ám
legyen!
ehe [wyraz oznaczający zgodę, przytaknięcie
itp.; eche (bardzo rzadko)] – aha!, az ám!,
tényleg!, perzse!, nahát!?, vajon?, vagy mi?,
tényleg!, mi a csuda!; (bardzo rzadko)
nagyon ritkán, elvétve
EHCI (ang. Enhanced Host Controller Interface)
[rozszerzony
interfejs
dostępu
do
urządzeń USB wprowadzony przez firmy
Compaq i Microsoft dla magistrali USB w
specyfikacji 2.0. Standard mający zastąpić
OHCI,
zapewniający
jednocześnie
kompatybilność
wstecz.]
–
EHCI,
Enhanced Host Controller Interface
Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat a.
Ei incumbit probatio, qui dicit non qui
negat
(D.
22.3.2)
[1.
obowiązek
przeprowadzenia dowodu spoczywa na
tym, kto występuje z twierdzeniem, a nie
na tym, kto tylko zaprzecza. 2. Ciężar
dowodu (onus probandi) spoczywa na tym,
kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza.]
— (lat.) Ei incumbit probatio, qui dicit, non
qui negat; a bízonyatás terhe arra nehezedik,
aki állít, és nem arra, aki tagad [előterjesztett
1452
bizonyítékokat mindig a fél nyújtja be saját
érdekében (annak kell bizonyítani, akinek
érdekében áll, hogy azt a bíróság valónak
fogadja el)]
Eintopf (wym. ajntopf – niem. jeden garnek)
[potrawa jednogarnkowa, popularny
posiłek przygotowany w jednym naczyniu,
zastępujący cały obiad] – egytálétel
EIDE – Enhanced IDE [standard EIDE
(ulepszona wersja łącza IDE stosowanego
do podłączania dysków twardych i
napędów CD ROM)] – (kat.: informatyka)
EIDE (Enhanced IDE); Továbbfejlesztett
IDE Winchester kontroller szabvány.
Ein Gedi (wł. En-Gedi lub Engaddi; hebr. ‫;גןי עיג‬
pol. Źródła Koźlęcia) [1. kibuc położony w
samorządzie regionu Tamar, w Dystrykcie
Południowym, w Izraelu. Leży na
zachodnim brzegiem Morza Martwego,
przy drodze nr 90 (Ejlat-Kiryat Szmona),
w odległości 37 km na południowy wschód
od Jerozolimy, 13 km na północ od
twierdzy Masada, 31 km na południe od
Qumran i 35 km na północ od Ein Bokek.
Położenie Ein Gedi w depresji wokół
Morza Martwego sprzyja rozwojowi
roślinności podzwrotnikowej, palm, drzew
balsamowych i różnorakich owoców, co
sprawia, że Ein Gedi wyróżnia się jako
bujna oaza na tle wyjątkowo jałowej
Pustyni Judzkiej. Wokół kibucu rozciąga
się Park Narodowy Ein Gedi. 2. nazwa
oazy w Pustyni Judzkiej nad Morzem
Martwym. Słynęła z palm i winnic.] – Ein
Gedi [Plinius, az ókori szerző, aki elsőként
említi a holt-tengeri esszénusokat, azt írja,
hogy azok Ein Gedi közelében éltek. Az Ein
Gedinél folyó ásatások során eddig nem
találták nyomát az esszénusoknak, vagy más
vallási közösségnek. A település Ein Gedinél
egyszerű helység volt. Az emberek itt éltek,
dolgoztak és művelték a földet. Kumrán
egészen más. Ein Gediben például nem
találunk mikvét. Nincsenek rituális fürdők,
Kumránban, ezen a sokkal kisebb
településen viszont sok van belőlük. Úgy
tűnik tehát, hogy Kumrán lakóinak fontos
volt a rituális tisztálkodás. Ein Gediben nem
annyira. Ein Gediben nem találták az
esszénusok nyomát, tehát a közeli Kumrán
lehetett az a település, amit Plinius a
lakóhelyükként megadott.]
EIGRP (ang. Enhanced Interior Gateway Routing
Protocol)
[zastrzeżony
protokół
trasowania Cisco Systems operujący na
wektorze odległości. Jest przeznaczony do
trasowania
wewnątrz
systemu
autonomicznego
(IGP).]
–
EIGRP,
Enhanced IGRP [Az IGRP meglehetôsen
egyszerű protokoll, kísérletet tett a RIP
-
Wersja 01 01 2017.
gyenge
pontjainak
korrigálására,
de
korántsem tökéletes. A legnyilvánvalóbb
hiányosság még mindig a hurkok kialakulása
körül van. A path holddown és a route
poisoning megakadályozza a hurkok
kialakulását,
mindössze
ideiglenes
elérhetetlenséget eredményezve, melyek
azonban
meglehetôsen
hosszú
ideig
tarthatnak. Az IGRP a RIP-hez hasonló
szinkronizációs problémákkal küzd, valamint
nem támogatja a változó hosszúságú subnetek definiálását és a célpontok aggregálását,
melyekre pedig a CIDR routing miatt
szükség lenne.]
EIR (ang. Excess Information Rate) [Parametr
transmisji w sieciach Frame Relay
określający
nie
gwarantowaną,
maksymalną przepustowość, która nie
może
zostać
przekroczona
przez
użytkownika. Zobacz też: CIR, MIR] –
EIR, Excess Information Rate (a CIR feletti
többlet sáv- szélesség)
EIRP (ang. Effective Isotropical Radiated Power)
[to równoważna (efektywna, ekwiwalentna)
moc promieniowana izotropowo. EIRP
oznacza
moc,
jaką
musiałaby
wypromieniować
antena
izotropowa
(teoretyczna
antena
o
zerowych
wymiarach,
która
emituje
fale
elektromagnetyczne bez strat, jednakowo
w każdym kierunku przestrzeni), aby
otrzymać taki poziom sygnału w
odbiorniku, jaki wystąpił przy użyciu do
nadawania badanej anteny kierunkowej
na
kierunku
jej
maksymalnego
promieniowania. Podstawową jednostką
mocy EIRP jest Wat [W]. Często (dla
wygody w obliczeniach) EIRP wyrażana
jest w jednostkach logarytmicznych dBW
lub dBm. Przykładowo dla mocy 100 mW
EIRP wyrażone w dBm wynosi: 10 *
log10(100mW/1mW) = 10 * log10(100) = 10
* 2 = 20 dBm] – EIRP Equivalent
Isotropically Radiated Power (az antennára
juttatott teljesitmény és az adott irányban, az
izotróp antennára vonatkoztatott nyereség izotrop, vagy absztrakt nyereség - szorzata)
Eisenstadt (węg. Kismarton, chor. Željezno)
[miasto na prawach powiatu we
wschodniej Austrii, u podnóża Gór
Litawskich, stolica kraju związkowego
Burgenland.] – Kismarton (németül
Eisenstadt, horvátul Željezno) [város
Ausztriában,
Burgenland
tartomány
székhelye]
eis [1. dźwięk e podwyższony o półton; też: nuta
oznaczająca ten dźwięk; 2. dźwięk e
podwyższony o pół tonu] – (német) eisz;
(zene) az E-hangnak egy félhanggal való
felemeléséből származó hang
EISA
1453
(z ang. Extended Industry Standard
Architecture - Rozszerzona Standardowa
Architektura Przemysłowa) [1. magistrala
danych zaprojektowana specjalnie dla 32bitowych komputerów 80386. Aby
zapewnić jej kompatybilność z szyną ISA,
taktowana jest zegarem 8,33 MHz. Dość
duża prędkość transmisji danych (33
MB/s)
jest
nie
tyle
rezultatem
częstotliwości taktowania, co szerokości
szyny. Magistrala EISA obsługuje
standard Plug&Play w przeciwieństwie do
swojej poprzedniczki - ISA. Standard
EISA nie znalazł jednak szerszego
zastosowania w komputerach 386. Nieco
później stosowano go w serwerach z
procesorami 486, np. ALR Proveisa.
Obecnie wyparta przez szyny: PCI, PCI
Express; 2. Jest to 32-bitowy odpowiednik
magistrali danych ISA (rozszerzona ISA),
która ma szerokość 16 bitów. Magistrala
danych EISA została zaprojektowana
przez dziewięć firm konkurujących z
IBM, (nazywanych nieformalnie gangiem
dziewięciu): AST Research, Compaq
Computer, Epson, Hewlett-Packard, NEC,
Olivetti, Tandy, WYSE i Zenith Data
Systems. Firmy te opracowały standard
EISA mając nadzieję, że technologia ta
stawi czoła zaprojektowanej przez IBM
magistrali danych MCA (Micro Channel
Architecture). EISA różni się od MCA
przede wszystkim tym, że oferuje tzw.
kompatybilność wsteczną. Oznacza to, że
w komputerach dysponujących magistralą
danych EISA można instalować karty
standardu EISA i ISA. W komputerach
dysponujących magistralą danych MCA
można instalować wyłącznie karty
standardu MCA. Ostatecznie żadna z tych
technologii nie odniosła sukcesu, gdyż
największą popularnością cieszą się
komputery wyposażone w dwa rodzaje
magistral danych (i gniazd): ISA i PCI.] –
EISA,
Enhanced Industry Standard
Architecture ( E xt ended I S A) [ 1. A CPU
és a perifériák összekötésére szolgáló adatút
(sín, busz) szabványa, 32 bit/8 MHz, 32
MB/s; 2. 1989-ben kidolgozták az ISA
továbbfejlesztett változatát a 32 bites EISA
(Extended ISA) felületet, ez felülről volt
kompatibilis
az
ISA-val,
vagyis
használhatóak maradtak benne az ISA
adapterkártyák. Eredetileg az ISA egy
6MHz-es
órajelet
továbbított
az
adaptereknek, ezt később 8,33 MHz-re
növelték. Az órajelet felhasználhatja a
periféria, de a sínen folyó adatátvitelnek nem
kell ehhez az órajelhez igazodnia, vagyis az
ISA aszinkron sín. Átviteli sebességének elvi
-
Wersja 01 01 2017.
maximuma 8 megabájt/másodperc, a
gyakorlatban 4-6 Mbájt érhető el rajta. Az
EISA már szinkron sín, vagyis átvitelét az
órajele ütemezi, s ez a sín szélességével
együtt
a
maximális
sebességet
is
meghatározza. Az ISA-kompatibilitás miatt
megtartották a 8,33 MHz, maximális
sebessége így 4 bájt X 8,33 MHz = 33
Mbájt/s volt. Ára és nehézkes konfigurálása
miatt fénykorában is csak a kiszolgálókban
terjedt el, ma már nem használják. Az IBM
hosszú ideig ragaszkodott az MCA-hoz,
többször is megújította a specifikációt, de
végül - látván a piac többi szereplőjének
ellenállását - feladta. Az MCA utolsó
változatának maximális sebessége 40 Mbájt/s
volt.]
Eius est nolle, qui potest velle [ten tylko może nie
chcieć, kto może chcieć. Odmowa np.
działania ma znaczenie u tej tylko osoby,
która byłaby w stanie takie działanie
wykonać stosownie do swojej woli.] —
(lat.) Eius est nolle, qui potest velle; az
mondhat csak nemet aki igent is mondhat.
Eius est tollere legem, cuius est condere [ten może
uchylić ustawę, kto może ją uchwalić] –
(lat.) Eius est tollere legem, cuius est
condere; az tudja hatálytalanítani a
jogszabályt, aki jóvá tudja hagyni azt.
ej [wykrzyknik wzywający adresata do
zwrócenia na coś uwagi»] – hej!, haj!,
ejnye!, na,na!, ej!, juj!, jaj!
ejakulacja [1. zob. wytrysk; 2. złożony odruch,
sterowany przez ośrodek ejakulacji
położony w odcinku lędźwiowym rdzenia
kręgowego] – (lat.) ejakuláció; (orvosi)
kilövellés, magömlés [Az ejakuláció
összetett reflexmozgás, amelyet a gerincvelő
ágyéki részében elhelyezkedő ejakulációs
idegközpont irányít.]
ejdetyczny, -a, -e – eidetikus, belső látó (képesség)
ejdetyczne obrazy – eidetikus képek v. látás;
különlegesen
élénk
és
részletes
(„fényképszerű”) képalkotási és letapogatási
képesség, a kiemelkedő képi emlékezet
(→képzelet) hagyományos elnevezése [A
felnőttek között rendkívül ritka, de a
gyerekek 5%-ánál objektív módszerekkel
igazolt (Haber) eidetikus látás, a kognitív
pszichológia egyik vitatott, a rövid távú
emlékezethez (vizuális kódolás) kötött
jelensége.]
ejdetyk [człowiek zdolny do przeżywania
wyobrażeń w sposób niezwykle wyrazisty]
– eidetikus ember
ejdetyzm [zdolność przeżywania niezwykle
żywych wyobrażeń] – (gör.) eidetizmus
e-journal [ang. electronic journals, ejournals, ejournals, electronic serials] – e-journal
1454
[számítógépes formában szerkesztett és
(általában a hálózaton) terjesztett folyóirat,
újság, hírlevél]
ejże [wykrzyknik wyrażający przestrogę lub
pogróżkę albo wątpliwość mówiącego co
do prawdziwości czyjejś wypowiedzi] –
ejnye!, vigyázz!, ejha!, na,na!, hej!, jaj!
ejże co znowu? – hát ez meg mi?, ejha, mia az?
ejże, czyż to prawda? – ejnye, vajon igaz ez?
ejże dom ja ci! – vigyázz v. na, majd adok én
neked!
ek [zakręt, róg] – [Słowniczek języka śląskiego]
kanyar, forduló, görbület, hajlat, kanyarulat;
zegzug, sarok
eka [poprzeczka] – [Słowniczek języka śląskiego]
keresztgerenda,
harántgerenda;
léc,
keresztléc
EKD (Elektryczne Koleje Dojazdowe) [spółka
akcyjna działająca 1922–47, której celem
była budowa kolei elektr. w Polsce; 1925
spółka rozpoczęła budowę 1. linii —
Warszawa–Grodzisk Mazowiecki (pot. zw.
koleją EKD); 1947 EKD przeszły pod
zarząd PKP i przyjęły nazwę Warszawska
Kolej Dojazdowa.] – HÉV (Helyiérdekű
Vasút)
EKG (elektrokardiogram, elektrokardiografia) –
EKG, elektrokardiogram, elektrokardiográfia
ekierka [przyrząd do kreślenia w kształcie
trójkąta
prostokątnego]
–
háromszögvonalzó,
derékszögvonalzó,
(węgielnica) szögmérő
ekipa [zespół ludzi mający do wykonania
określone zadanie] – csapat, csoport;
lovascsapat, lovascsoport
ekipa dochodzeniowa – nyomozócsoport
ekipa filmowa – forgatócsoport
ekipa łączności ze wsią – falujárócsoport
ekipa naprawcza – javító-szerelő, javító brigád
ekipa reprezentacyjna – válogatott csapat
ekipa robotnicza – munkáscsapat, munkásbrigád
ekipa sportowa [zob. drużyna sportowa] –
sportcsapat, csapat
ekiwok [daw. wyraz dwuznaczny, gra słów] –
kétértelműség, kétértelmű tréfa v. adoma
ekklesiastyka – ekklesiastika; az egyház életét és
szolgálatát leíró és rendszerező tudomány
eklektycyzm, eklektyczność – (gör.) eklekticizmus
(törekvés
több
közül
a
legjobb
kiválasztására) [Olyan irányzat, amely nem
épít fel önálló rendszert, hanem más
rendszerekből válogatja ki azt, amit jónak
lát.]
eklektycznie – eklektikusan
eklektyczny, -a, -e [łączący odmienne style (w
sztuce, literaturze), lub doktryny (w
filozofii) mające różne pochodzenie] –
-
Wersja 01 01 2017.
(gör.) eklektikus; az eklekticizmuson
alapuló; válogató
eklektyk [zwolennik eklektyzmu; człowiek
łączący
niejednorodne
elementy
pochodzące z różnych stylów lub doktryn
w jedną całość] – eklektikus; az
eklekticizmus híve, követője
eklektyzm [w sztuce, literaturze, filozofii lub
badaniach naukowych: łączenie w jedną
całość
niejednorodnych
elementów
mających swe źródło w różnych stylach
lub doktrynach] – eklekticizmus; (filozófia)
egymástól eltérő, összeférhetetlen nézetek,
elméletek
elvtelen
összekeverése
v.
összeegyeztetése;
(művészet)
különféle
stílusok elemeit kiválasztó és azt egységbe
foglalni
törekvő
irányzat;
elméleti
következetlenség,
az
egyértelmű
állásfoglalása hiánya
ekler [1. zob. eklerka; 2. zamek błyskawiczny] –
(ciastko) ekler (sütemény); villámzár, cipzár;
zipzár
eklerka, eklerek [podłużne ciastko z kremem lub
bitą śmietaną] – eclair, eklerfánk
eklezja (łac. ecclesia) [1. w chrześcijaństwie:
Kościół jako zgromadzenie wyznawców
danej religii; 2. w starożytnych Atenach:
najwyższy organ władzy państwowej] –
(gör.-lat. ecclesia v. ekklészia = gyülekezet,
meghívottak) eklézsia; egyház; (régi görög)
népgyűlés; (keresztény) gyülekezet; az egy
felekezethez tartozó hívők összessége; az
istentiszteletre szolgáló épület, templom
Eklezja i Synagoga (z łac. ecclesia - kościół i gr.
synagoge - zebranie) [w sztukach
plastycznych
przedstawienie
dwóch
kobiet, personifikujących Stary i Nowy
Testament.] – Egyház és Zsinagóga (lat.
Ecclesia et Synagoga): az Ó- és Újszövetség
megszemélyesítői [A képzőművészetben
először a karoling Golgota-ábrázolásokban
jelennek meg: az Egyh. kehelybe fogja föl a
Krisztus oldalsebéből áradó vért, a
Zsinagóga félrehúzódik v. távozóban van. a
monumentális műv-ben a 13. században érte
el tetőfokát (strasbourgi székesegyház.,
bambergi és magdeburgi dóm)]
Eklezja ukazywana jest jako królowa, z koroną,
krzyżem i kielichem, podczas gdy Synagoga ma
zawiązane oczy, złamaną włócznię, spuszczoną
głowę i wypadające z rąk tablice Mojżeszowe.
Odnosi się to rozumienia Starego Testamentu jako
przygotowania
i
zapowiedzi
Nowego,
nieprzyjętego przez Żydów. Stąd Synagoga
przedstawiona jest jako osoba zaślepiona, której
złamana włócznia i upadające tablice wyrażają
utratę
praw,
a
Eklezja,
wyobrażająca
chrześcijaństwo, jest zwycięską królową.
Tego typu przedstawienia pojawiają się w sztuce
chrześcijańskiej od IX wieku. Jednym z
najbardziej znanych realizacji Eklezji i Synagogi
są gotyckie rzeźby z katedry w Strasburgu z ok.
1230 roku, umieszczone po dwóch stronach
portalu południowego.
W Polsce obie postacie widoczne są w kontekście
ewangelicznej przypowieści (Mt. 25, 1) o pannach
roztropnych i nierozsądnych na Bramie Złotej na
Zamku Wysokim w Malborku: panny roztropne
wiedzie Eklezja, nierozsądne - Synagoga.
1455
eklezjalny, -a, -e; eklezjastyczny, -a, -e – egyházi,
papi
eklezjasta [1. duchowny, kaznodzieja; 2. członek
ateńskiej
eklezji]
–
egyházfi,
templomszolga; lelkész, prédikátor, pap
eklezjologia (gr. ekklesia - Kościół, logos - słowo,
nauka) [nauka o Kościele, nazywana także
teologią Kościoła. Twórcą tego terminu
jest Angelus Silesius. W ujęciu naukowym
oznacza naukę o genezie, istocie, cechach,
strukturach, zadaniach i celach Kościoła.]
– (lat.) ekkleziológia v. ekkléziológia;
egyháztan [a keresztény teológiában az
egyház tanulmányozásának tudománya,
amely kiterjed az egyház, mint közösség és
szerveződés megértésére, az üdvözülésben
játszott szerepe, eredete, a történelmi
Krisztushoz
való
viszonya,
hivatása
(eszkatológia) és vezetése tanulmányozására.
Neve a görög ἐκκλησία (ekklészía) szóból
származik, amely eredetileg gyülekezetet,
találkozót jelentett. A szó a latinba ecclesia
alakban ment át egyház jelentésben, ebből
származik a magyar eklézsia szó.]
eklipsa [zaćmienie Słońca lub Księżyca] – (gör.)
eklipszis; eltűnés, hiány; (csillagászat) a
nap- és holdfogyatkozások; (orvosi) ájulás
ekliptyczny, -a, -e – ekliptikus
ekliptyka [wielkie koło na sferze niebieskiej,
wzdłuż którego obserwuje się pozorny
roczny ruch Słońca] – (csillagászat)
ekliptika;
földpálya,
nappálya;
azon
legnagyobb kör, melyben a Nap látszólagos
évi mozgását végzi a Föld körül; az a sík,
melyben a Földnek és a Nap körüli pályája
fekszik. A többi bolygók kitérése a síkból
északra és délre legföljebb 90. Ez a 180 széles
öv az állatöv. Az ekliptika és a Föld forgási
tengelye 23 ½ fokos szöget zár be
ekloga [1. pogodny utwór poetycki opiewający
uroki życia wiejskiego; 2. opracowanie
justyniańskiego zbioru prawa rzymskiego
w języku greckim] – ekloga; (latin
irodalom)
bukolikus
hangulatú
pásztorköltemény; szemelvény, kiválogatott
kisebb költemény
eklogi Wergiliusza – Vergilius eklógái
eknąć się [pochylić się] – [Słowniczek języka
śląskiego] – hajolni, meghajolni; lehajlolni;
-
Wersja 01 01 2017.
lejteni;
(nap)
leszállni,
lemenni;
meggörnyedni
ekoklimat [klimat właściwy określonemu
środowisku] – bioklíma, ökoklíma
ekolog
[osoba
zajmująca
się
ochroną
środowiska; ekologista] – ökológus
ekologia (gr. oíkos (οἶκος) + -logia (-λογία) = dom
(stosunki życiowe) + nauka) [1. dziedzina
biologii badająca organizmy w ich
środowiskach; 2. działania propagujące
ochronę środowiska; 3. nauka o
strukturze i funkcjonowaniu przyrody,
zajmująca się badaniem oddziaływań
pomiędzy organizmami a ich rodowiskiem
oraz
wzajemnie
między
tymi
organizmami.] – (gör.) ökológia [1. (gör.:
oikos = ház, logos = tan). Az élőlény és
környezete közötti kölcsönhatás-rendszert, a
fizikai, kémiai és biológiai ismereteket
hasznosítva, rendszerelméleti alapon elemző
tudomány; az élettannak az élő szervezetek
(különösen növények)
és a környezet
kölcsönös viszonyát tanulmányozó ága; 2. a
tudományoknak azon ága, amely az
élettereket, az élőlények és a környezet
kapcsolatait vizsgálja. A kifejezést 1866-ban
alkotta meg Ernst Haeckel német darwinista
biológus az "öko" (görögül oikosz="lakás,
"ház", "háztartás") és a lógia (görögül
logosz="tudomány") szavakból]
ekologia człowieka [dyscyplina naukowa
badająca korzystny i szkodliwy wpływ
środowiska na człowieka] – humánökológia
[Az ember és a környezete kölcsönös
egymásra hatásával foglalkozó tudomány. A
környezeten a természeti, kulturális és
társadalmi környezet egyaránt értendő.];
emberi ökológia
ekologia krajobrazu [zob. geoekologia] –
geoökológia, tájökológia
ekologia
społeczna
[dyscyplina naukowa
badająca związki między przestrzennym
układem danych zjawisk społecznych a ich
charakterem] – társadalomökológia
ekologicznie – ökológiailag, ökologikusan
ekologiczny, -a, -e [1. dotyczący związku
warunków zewnętrznych z życiem roślin i
zwierząt;
2. związany
z
ochroną
środowiska;
3. wyprodukowany
ze
składników naturalnych] – ökológiai,
ökologikus
ekologiczny tryb życia – ökológiai életmód
ekonom [nadzorca prac rolnych w dawnych
majątkach ziemskich] – ökonómus;
közgazdász; gazdász, intéző, gazdatiszt;
kórházgondnok; takarékos ember
ekonom [zakonnik administrujący dobrami
materialnymi
w
klasztorze;
całej
prowincji - e. prowincji] – ökonomus [a
1456
kolostor pénzét az elöljáró jóváhagyásával
kezelő szerzetes, ha az egész provinciát
felügyeli, akkor provinciális ökonómus];
gondnok; a kolostor (anyagi) ügyeit intéző
szerzetes
ekonomczuk (syn a. potomek ekonoma) – (ritka)
gazdatiszt fia
ekonometria [nauka pomocnicza w ramach
ekonomii,
wykorzystująca
narzędzia
matematyki, statystyki oraz informatyki
do
badania
ilościowych
związków
zachodzących między zjawiskami i
zmiennymi ekonomicznymi. Jest zbiorem
metod opracowanych najczęściej poza
ekonomią, ale wykorzystywanych na jej
polu]
–
ökonometria;
közgazdasági
statisztika
(Az
ökonometria
a
közgazdaságtan - azon belül is a matematikai
közgazdaságtan - önálló tudománnyá
fejlődött részterülete, amelynek célja a
gazdasági jelenségek matematikai jellegű
elemzése, továbbá a közgazdasági elméletek
és modellek tapasztalati adatok alapján
történő igazolása, illetve megcáfolása.
Eszközeit elsősorban a matematika, azon
belül is főként a valószínűségszámítás,
továbbá a statisztika eszköztárából meríti. A
tudomány elnevezése a görög „oikonómia”
(közgazdaság) és „metria” (mérés) szavakból
származik; Ragnar Frisch és Joseph
Schumpeter használta elsőként ezt a
kifejezést az 1930-as években, bár a
tudomány gyökerei sokak szerint egészen a
17. században élt William Pettyig nyúlnak
vissza. A következtető (matematikai)
statisztika egyes részterületei, így a
regressziószámítás és az idősorelemzés
képezik az ökonometria tulajdonképpeni
alapjait.)
ekomometria współczesna - legújabb kori v. mai
ökonometria v. közgazdasági statisztika
ekonomia [1. nauka o prawach rządzących
produkcją, wymianą i podziałem dóbr w
społeczeństwie; też: nauka o racjonalnym
gospodarowaniu; 2. wydział lub kierunek
na wyższej uczelni obejmujący studia w
tym zakresie; 3. umiejętność racjonalnego
użytkowania czegoś] – (gör. háztartás)
ökonómia; a magán v. közgazdasági
tevékenység szabályozott, céltudatos rendje.
(gospodarstwo)
politikai
gazdaságtan,
közgazdaságtan;
gazdaságtan,
(gospodarstwo)
gazdaság, közgazdaság
(közg.), gazdasági élet; (gospodarność)
ésszerű
gazdálkodás,
megtakarítás,
takarékosság, takarékoskodás; gazdaság,
birtok, uradalom; (történelem) királyi
haszonvételek, kincstár, kincstári bevételek
ekonomia,
dobra
stołowe
[część
dóbr
królewskich
(królewszczyzn)
-
Wersja 01 01 2017.
wydzielonych
w
latach
1589-1590
przeznaczonych
wyłącznie
na
zaspokojenie potrzeb króla i skarbu
nadwornego w przeciwieństwie do
pozostałych
dóbr
królewskich,
oddawanych jako uposażenie starostom.]
– királyi haszonvételek, kincstár, kincstári
bevételek
ekonomia matariału – anyaggazdálkodás
ekonomia neoklasyczna [Pod pojęciem ekonomii
neoklasycznej rozumie się całą grupę
teorii ekonomicznych wywodzących się z
drugiej połowy XIX wieku, opierających
się na stworzonej przez Adama Smitha
ekonomii
klasycznej.
Ekonomia
neoklasyczna była dominującą teorią
ekonomiczną aż do lat 30. XX wieku,
kiedy to została wyparta przez keynesizm]
–
neoklasszikus
közgazdaságtan
[a
közgazdaság-tudománynak a 19. század
utolsó és a 20. század első harmadában
domináns iskolája. Kezdetét 1871-re, a
marginalista forradalom kezdő évére szokás
tenni. A neoklasszikus közgazdaságtan
időszakát általános vélekedés szerint John
Maynard Keynes Általános elméletének
megjelenése (1936) zárta le; mások viszont
úgy gondolják, hogy a jelenleg domináns
mikro- és makroökonómiai irányzatok is a
neoklasszikus iskola részei, vagyis ennek a
közgazdaságtani irányzatnak a fejlődése
mindmáig nem zárult le.]
ekonomia polityczna – politikai gazdaságtan;
közgazdaságtan
ekonomia sił roboczych – munkaerőgazdálkodás
ekonomicznie – gazdaságosan, takarékosan
ekonomiczno-finansowy [dotyczący zależności
między ekonomią a finansami] –
gazdasági-pénzügyi, közgazdasági-pénzügyi
ekonomiczność – gazdaságosság, takarékosság
ekonomiczny, -a, -e [1. odnoszący się do
ekonomii lub ekonomiki; 2. dotyczący
gospodarki; 3. wymagający niewielkiego
nakładu sił i środków] – (gör.)
ökonomikus;
közgazdasági
(közg.),
gazdasági,
a
gazdaságra
vonatkozó,
gazdaság-, közgazdaságtani; (gospodarny,
oszczędny) gazdaságos, takarékos; az
ökonomizmussal kapcsolatos, rá jellemző;
ökonómiai
ekonomiczna organizacja międzynarodowa –
gazdasági, pénzügyi nemzetközi szervezet
ekonomiczny sposób ogrzewania – a tüzelés v.
fűtés gazdaságos módja; a gazdaságos
tüzelés v. tüzelésmód
ekonomie królewskie, (dawno)
ekonomje
królewskie były to „dobra stołu
królewskiego”, mensae regiae, t. j.
1457
wyłącznie na stół królewski przeznaczone,
wolne od ciężarów – (dawno) királyi
gazdálkodás
ekonomie, dobra królewskie [z których dochody
przeznaczone były na utrzymanie dworu.
Wydzielone z królewszczyzn w 1590 w
związku
z
rozdzieleniem
skarbu
publicznego i skarbu nadwornego.] gazdaságok, királyi javak [amelynek
bevételét a udvar fenntartására szánták]
ekonomika [1. dyscyplina ekonomiczna badająca
zjawiska występujące w określonym dziale
gospodarki; 2. pot. gospodarka], ekonomia
– közgazdaságtan
ekonomista
[1. specjalista
w
dziedzinie
ekonomii; 2. członek odłamu rosyjskiej
socjaldemokracji na przełomie XIX i XX
w.] – (gör.) ökonomista; közgazdász,
gazdasági
v.
közgazdasági
szakértő;
közgazda; az ökonomizmus híve
ekonomistka – ökonómus nő; közgazdásznő;
gazdásznő,
takarékos
nő;
(dawno)
házvezetőnő
ekonomizacja
[czynienie czegoś bardziej
ekonomicznym]
–
ökonomizáció;
gazdaságossá tétel
ekonomizm [pogląd w naukach społecznych XIX
i XX w. wyjaśniający wszystkie zjawiska
społeczne ich podłożem ekonomicznym],
materializm
ekonomiczny
–
(gör.)
ökonomizmus; (közgazdaságtan) a gazdasági
tényezők túlbecsülése
ekosfera [1. obszar wokół gwiazdy, w którym
warunki umożliwiają istnienie życia;
2. zob. biosfera] – ökoszféra
ekosystem [1. fragment przyrody, np. jezioro,
las, stanowiący funkcjonalną całość; 2.
jedno z podstawowych pojęć w ekologii.
Termin ten został utworzony przez
brytyjskiego ekologa Arthura Tansley'a w
1930 (opublikowany w 1935) roku jako
skrót od angielskich słów ecological
system] – ökológiai rendszer, ökoszisztéma
[Ökológiai
rendszerek
tanulmányozása
céljából biomatematikai és bioinformatikai
eszközök
segítségével
létrehozott
rendszermodell, amely az élőlényegyüttes és
környezete kapcsolatrendszerét írja le. Az
ilyen rendszermodelleket gyakran ökológiai
információs
rendszerek
részeként
alkalmazzák.]
ekosystemowy, -a, -e [przymiotnik od: ekosystem]
– ökoszisztémaekotyp [forma osobników danego gatunku
zwierząt lub roślin przystosowana do
warunków określonego środowiska] –
(gör.) ökotípus; (élővilág) a helyi
életviszonyokhoz való alkalmazkodás során
kialakult és állandósult változat
-
Wersja 01 01 2017.
ekran [1. płaszczyzna, na którą rzutuje się
obrazy świetlne; 2. powierzchnia, na
której powstaje obraz w lampach
kineskopowych, oscyloskopowych itp.;
3. osłona
chroniąca
człowieka
lub
przyrząd przed promieniowaniem, wysoką
temperaturą itp.; 4. siatka lub warstwa
przewodząca, ochraniająca urządzenie
elektryczne przed wpływem zewnętrznych
pól elektrycznych lub magnetycznych;
5. zasłona rozpięta na ramie, ustawiana
przed kominkiem] – (fr.) ecru, ekrü;
kályhajellemző, fényjellenző; vetítővászon,
mozivászon, filmvászon, vetítősík, vetítőfelület, ernyő, vetítőernyő; (tv) képernyő;
ekrü: nyersselyem; nyers, fehérítetlen
vászon; natúrszín, törtfehér
ekran (odgroda) głosnika – reflexnyílás
ekran akustyczny – hangfal; hangcsillapító lemez
ekran akustyczny – merevfal
ekran barwny – színes képernyő
ekran czarno-biały – fekete-fehér képernyő
ekran dotykowy (ang. Touchscreen) [ekran, który
reaguje na dotyk. Jego rozmiary sięgają
rozmiarów
zwykłych
wyświetlaczy.
Zazwyczaj obsługiwany jest rysikiem.
Stosowany
jest
w
palmtopach,
palmofonach, coraz częściej w telefonach
komórkowych i smartfonach. Ekrany
dotykowe stosuje się też w komputerach
przenośnych – laptopach.] – (ang.) touch
screen (touch panel) – érintőképernyő
ekran dotykowy
ekran dźwiękochłonny – hangelnyelő ernyő
(paraván)
ekran
fluorescencyjny
[ekran
pokryty
substancją zdolną do fluorescencji]
fluoreszkálási ernyő
ekran kierunkowy – gyöngyvászon
ekran kolorowy – színes képernyő
ekran konowy – mozivászon; vetítővászon
ekran luminescencyjny [ekran, na którym w
wyniku zjawiska luminescencji jest
wytwarzany obraz] – lumineszcenciás
ernyő
ekran monochromatyczny [nazwa wyświetlaczy
ciekłokrystalicznych
cechujących
się
możliwością wyświetlania tylko 2 stanów czarnego pola i wyłączonego. Występują
wersje dotykowe. Najczęściej posiadają
także podswietlenie (np. w telefonach
komórkowych)] – fekete-fehér képernyő
ekran przy kominku – kandalló-ellenző
ekran wodny [pionowe rury wypełnione wodą,
chroniące obmurowanie kotła przed
działaniem wysokiej temperatury] –
vízfüggöny, vízfátyol
1458
ekranik [zdrobnienie od: ekran] – kis
vetítővászon, vetítősík
ekranizacja [opracowanie sztuki teatralnej,
powieści itp. w wersji filmowej; też: film
powstały na podstawie sztuki, powieści
itp.] – megfilmesítés, filmre vitel
ekranizować [nakręcić film na podstawie
powieści,
sztuki
teatralnej]
–
megfilmesíteni, filmre vinni
ekranizować coś – filmre vinni; megfilmesíteni
vmit
ekranować [osłaniać ekranami urządzenia
elektryczne] – ernyőzni, árnyékolni,
elárnyékolni, védárnyékolni (fénytől, hőtől)
ekranowanie – árnyékolás [elektromos v.
mágneses
errőtér
továbbterjedésének
megakadályozására szolgál]
ekranowy, -a, -e – filmvászon-, filmekranowa wersja sztuki teatralnej – a színdarab
filmváltozata
ekrazyt [materiał wybuchowy o właściwościach
kruszących] – (fr.) ekrazit; pikrinsavas
robbanóanyag
eks- [potocznie: były partner życiowy] – egz-,
eksz-, ex-, egykori élettárs
eks- [I. pierwszy człon wyrazów złożonych
mający
znaczenie:
były,
dawny,
dymisjonowany, II.
pierwszy człon
wyrazów złożonych mający znaczenie:
wyłączanie, wykluczanie z czegoś] –
méltóságnevekkel összetéve: volt, egykori,
valamikori, hajdani, volt
eks (łac.) – (lat.) ex; (latin elöljáró); -ból, -ből [ex
abrupto: rögtönözve, hirtelen, kapásból,
minden előkészület nélkül; ex amino:
-
Wersja 01 01 2017.
szívből, szándékosan; ex capite: fejből,
könyv nélkül; ex cathedra: (vallás) a [„Péter
székétől eredő”] pápától, a pápai széktől
eredő; illetékes helyről származó; ex dono:
ajándékból (vkinek); ex mera gratia: puszta
kegyelemből; ex more: szokás szerint,
szokásból; ex nexu: összefüggésen kívül; ex
offo, ex officio: hivatalból, hivatalosan; ex
orente lux: keletről jön a fény; ex officio:
hivatalból; ex parte: részben; ex proprilis: a
sajátjából; ex usu: szokás szerint; ex voto:
fogadalomból]
eksaktor1 [przestarzale: poborca podatków
stałych; egzaktor] – exactor (lat. exactor)
[pénzkezelő, az adminisztrációval foglalkozó
szerzetes: az egész rendben (p. generális), a
provinciában (p. provinciális) vagy a
kolostorban (házi p.). Vezet minden bevételt,
segít az ökonomusnak és vele együtt vezeti a
számlakönyvet (administracyjne).]
eksaktor2 (były aktor) – exszínész
ekscelencja [tytuł honorowy przysługujący
dostojnikom państwowym i kościelnym;
też: osoba, której przysługuje ten tytuł] –
(lat.) excellencia; nagyméltóságú úr;
kegyelmes
úr;
excellenciás
úr,
őexcellenciája,
őkegyelmessége,
őnagyméltósága; kiválóság, kitűnőség
Ekscelencjo! – Excellenciás uram!
ekscelencyjny, -a, -e – (lat.) excellenciás,
nagyméltóságú, kegyelmes
ekscelować (eksceluje) – (lat.) excellálni, kitűnni,
kiválni, tündökölni, jeleskedni [ta eksceluje
w jakimkolwiek terenie: néhány területen
kitűnik; eksceluje w zakresie technologii
produkcji: kimagaslik a gyártástechnológiai
területén]
ekscentrycyzm – (lat.) excentricitás; menny a
középponttól való eltérés (vö. Iineáris
excentricitás);
központkívüliség,
külpontosság;
különcködés,
hóbort;
szertelenség
ekscentryczka
[kobieta
postępująca
niekonwencjonalnie] – különc nő
ekscentrycznie
–
(lat.)
excentrikusan,
különcködve, különcködően, különcmódra,
különösen, hóbortosan
ekscentryczność – excentrikusság, különcködés,
különösség, különcség, szertelenség, hóbort,
(matematika)
excentricitás,
központonkívüliség, a középponttól való
eltérés
ekscentryczny, -a, -e [dziwaczny, odbiegający od
normy] – (lat.) excentrikus; azon körök v.
gömbök elnevezése, melyeknek nincs közös
középpontjuk; (odśrodkowy) középponton
kívüli, a középponton kívül fekvő, körhagyó,
nem közös középpontú; (dziwaczny)
1459
különcködő,
eredetieskedő,
bogaras,
különleges, szertelen, hóbortos, szeszélyes,
csapongó
ekscentryk [1. człowiek postępujący niezgodnie z
przyjętymi zasadami; 2. zob. mimośród] –
excentrikus ember v. táncos; különc,
(műszaki) excenter; tengelyváltó, körhagyó
(gépelem); nem a középpontjában tengelyre
rögzített, a tengely forgó mozgását váltakozó
irányú egyenes vonalú mozgássá alakító
elem
ekscepcja [łac. exceptio; 1. dawniej okoliczność
umożliwiająca
zawieszenie
procesu
sądowego lub odrzucenie powództwa; 2.
dawniej: coś, co nie daje się objąć ogólną
regułą; wyjątek] – (lat.) excepció; (dawno)
kivétel, kizárás; (jog) kifogás; tiltakozási,
megtagadási jog v. jogalap
ekscepcyjny, -a, -e [związany z ekscepcją] – (lat.)
excerpcionális; kivételes, rendkívüli; (jog)
kivételt képező
ekscerpcja
[wybieranie
i
wypisywanie
fragmentów tekstu z książek, dokumentów
itp.] – kivonat, kivonatolás
ekscerpcyjny, -a, -e – (lat.) excerptív; kivonatos,
rövidített
ekscerpować [wybierać, wypisywać w celach
naukowych, dokumentacyjnych itp. z
tekstów to, co jest potrzebne badaczowi do
jego pracy, np. fragmenty tekstu, wyjątki,
cytaty] – excerptálni, kivonatolni
ekscerpowanie – excerptálás, kivonatolás
ekscerpt [1. daw. wyciąg pisemny; 2. daw.
fragment
dokumentu
lub
książki
cytowany w dziele naukowym; 3. dawniej:
wyimek z dokumentu, cytowany w dziele
naukowym] – (lat.) excerptum; (dawno)
kivonat
ekscepta mazowieckie [1. deklaracja szlachty
mazowieckiej przedłożona 1576 na sejmie
koronacyjnym w Krakowie, wyrażająca
zgodę na przyjęcie tzw. prawa koronnego
pod warunkiem pozostawienia pewnych
lokalnych zwyczajów prawnych z zakresu
procedury sądowej, prawa ziemskiego,
prywatnego i karnego (46 artykułów);
zatwierdzone 1577 przez Stefana Batorego
e.m.
obowiązywały
do
końca
I
Rzeczypospolitej. ― 2. Mazowsze pod
rządem swoich książąt z rodu Piastów
miało oddzielne swoje prawa. Stan.
Łaguna przypuszcza, że już w latach 1297
– 1350 powstał w Mazowszu zbiór ogólny
praw. Gdy po wygaśnięciu Piastów
księstwo Mazowieckie, wcielone do
Korony i nazwane województwem
mazowieckiem za kr. Zygmunta I, chciało
zachować niektóre prawa ze Statutów
Mazowieckich, król Stefan Batory r. 1576
-
Wersja 01 01 2017.
zatwierdził takowe pod tytułem Excepta
Masoviae.]
–
(dawno)
mazowiai
excerptumok (Statuta diicatus Masoviae
1541.; később mint Excepta Masoviae);
mazowiai tartomány helyi törvénykezési
hagyományainak alkalmazása 1576-ig
ekscerptor [osoba, która sporządza wyciągi z
pism,
wybiera
fragmenty
tekstu],
ekscerptorka – kivonatot készítő (ffi/nő)
eksces [wybryk, wyskok] – (lat.) excessus;
túlkapás, kilengés, kihágás, szertelenség,
zabolátlanság, erőszakosság, kicsapongás,
rendzavar, szertelenség; kilengés
ekscesarz [były cesarz] – excsászár; volt császár
ekscesywny, -a, -e – (lat.) excesszív; túlzott,
felesleges, mértéktelen; féktelen, kicsapongó
ekscypować (łac.) [wyłączyć z całości, zastrzegać
sobie fafle; wyjmować, odróżniać] –
kivételt
tenni,
kivételezni,
kizárni;
biztosítani, garantálni, kiköt magának vmit
ekscytacja [ożywienie, podniecenie] – (lat.)
excitáció; izgalom, izgatás, izgatottság,
felindulás, indulat, inger, ingerültség
(podniecenie); (villamosság) gerjesztés
ekscytator1 – (műsz) kisütő
ekscytator2 (zob. wigilans) – (rel.) excitátor (lat.
vigilare - virrasztani) [a testvéreket reggel
ébresztő és közös ájtatosságra (pl. liturgiára, a
napszaknak megfelelő imádságra) hívó
szerzetes]
ekscytować [1. wprowadzać w stan podniecenia,
pobudzenia emocjonalnego, poruszać
wewnętrznie;
podniecać,
pobudzać,
emocjonować,
entuzjazmować;
2.
ekscytować się - wprowadzać się w stan
podniecenia, pobudzenia emocjonalnego;
podniecać
się,
emocjonować
się,
entuzjazmować się] – (lat.) excitálni;
izgatni, felizgatni; ingerelni, felingerelni;
buzdítani, ösztönözni, sarkalni, feltüzelni;
előidézni, kelteni, támasztani (podniecać);
félénkíteni; (villamosság) gerjeszteni
ekscytować się [podniecać się, entuzjazmować się
itd.] – (lat.) excitálódni; izgulni, felizgulni;
felingerlődni;
feltüzelődni;
félénkülni;
(villamosság) gerjedni
eksdywizja [1. (prawo i polityka)
podział
majątku ziemskiego między wierzycieli; 2.
w prawie litewskiem, a potioritas w pr.
polskiem, była to nazwa postępowania
sądowego, które pomiędzy wierzycieli
wydzielało z majątku dłużnika ziemię w
naturze, długami przeładowaną. Podział
taki dopełniały sądy eksdywizorskie, a
zdarzało się nieraz, że całe fortuny
pańskie szły w podział pomiędzy licznych
wierzycieli.]
–
(dawno)
az
adós
földbirtokának felosztása a hitelezők között
1460
eksedra [gr. 'staroż. półokrągła nisza z ławą w
gr. gimnazjonach, palestrach i domach
mieszkalnych';1. nisza z kamienną ławą
biegnącą wzdłuż ściany, występująca w
architekturze antycznej, później w
architekturze sakralnej; 2. archit. ogrod.
półkolista nisza, kolumnada, pergola z
ławą kamienną biegnąca po obwodzie
wewn.;
w
kośc.
bizantyjskich,
ormiańskich, gruzińskich - półkolista
wnęka (zazw. piętrowa), otwarta do
wnętrza, z tyłu wydzielona kolumnami;
por. empora.] – (gör.) exedra; az ókori
gümnaszionok félkör alakú, ülőlapokkal
ellátott lépcsős építménye, az ókeresztény
építészetben apszis
ekshalacja,
ekshalacje
[gazy
i
pary
wydobywające się z krateru i ze szczelin
wulkanu]
–
exhaláció;
kigőzölgés,
kipárolgás; (orvosi) kilehelés, kilélegzés;
gőz- és gázkitörések a föld belsejéből a
vulkáni működéssel egyidejűleg
ekshaustor [1. dmuchawa do wysysania gazu z
zamkniętej przestrzeni; 2. wentylator
wysysający gazy, pyły lub dymy ze
zbiornika, pomieszczenia itp.] – exhaustor;
légszívó, ventilátor
ekshibicja [daw. wystawianie na pokaz,
ujawnianie] – excibíció; iratok bemutatása
ekshibicjonista [mężczyzna, który obnaża się w
miejscach publicznych], ekshibicjonistka;
ekshibicjonalista – (lat.) exhibicionista
(ffi/nő);
exhibicionizmusban
szenvedő
személy
ekshibicjonistyczny, -a, -e – exhibicionizmusra
jellemző, vele kapcsolatos; exhibicionista
ekshibicjonizm, ekshibicjonalizm [1. zboczenie
seksualne polegające na obnażaniu
narządów płciowych w obecności obcych
osób;
2. skłonność
do
ujawniania
intymnych, drastycznych spraw] – (lat.)
exhibicionizmus; beteges önmutogatás;
kóros hajlam a nemi jellegű testrészek
lemeztelenítésére és mutogatására; egyes
egyének beteges hajlama arra, hogy életüket,
lelkületüket minden rendellenességével,
szenvedélyes vonásával együtt mások előtt
feltárják; (átv.) öntetszelgés
ekshumacja [wydobycie pochowanych zwłok np.
w celu przeniesienia ich do innego grobu]
– (lat.) exhumálás, exhumáció; kihantolás,
kiemelés a sírból (rendszerint törvényszéki
vizsgálat céljából), illetve új temetőhelyre
vitel
ekshumacyjny, -a, -e [związany z ekshumacją] –
exhumációs; kihantolási
ekshumować [wydobyć (wydobywać) zwłoki z
grobu w celu pochowania ich w innym
miejscu lub przeprowadzenia oględzin
-
Wersja 01 01 2017.
sądowo-lekarskich] – (lat.) exhumálni,
(halottat) kiemelni a sírból, illetve új
temetőhelyre vinni; kihantolni, kiásni
ekskawator [zob. wydrążacz] – (lat.) ekszkavátor,
exkavátor; (műszaki) kotrógép, ásógép,
földkiemelő gép; gép a talaj kiására és a
kiásott földmennyiség lerakására
eksklamacja
[zdanie
wykrzyknikowe
zawierające ważną treść] – (lat.)
exklamáció; (dawno) felkiáltás, felhívás
eksklamacje daw. [okrzyki] – felkiáltások
eksklaustracja [1. zezwolenie na przebywanie
zakonnika poza domem zakonnym na
określony czas; 2. zezwolenie na
przebywanie zakonnika (zakonnicy) poza
domem zakonnym (lub klasztorem)
udzielane na ściśle określony czas
(maksymalnie trzy lata). Przedłużenie
eksklaustracji jest zarezerwowane dla
Stolicy
Apostolskiej.
Indult
eksklaustracyjny jest wydawany przez
najwyższego przełożonego zakonnego.] –
exklausztráció; elbocsátás a megszentelt élet
társaságából [a szerzetes rendházon kívüli
tartózkodásának, meghatározott időre való
engedélyezése]
eksklawa [obszar państwa otoczony ze
wszystkich stron przez terytorium lądowe
innego państwa] – (lat.) exklávé; 1. (biol.)
növények és állatok előfordulása szokott
elterjedési területükön kívül; 2. (pol.) vmely
államnak olyan szerves része (területe),
amelyet más államhatalom területe fog körül
ekskludować [przestarzale: wykluczać lub
wykluczyć, wyłączać lub wyłączyć z
czegoś] – kizárni
ekskluzja [daw. wykluczenie, odrzucenie] – (lat.)
exkluzió, kizárás
ekskluzywa [(łac. exclusiva- "wykluczenie") - w
Kościele
katolickim
procedura
umożliwiająca
zawetowanie
wyniku
konklawe i tym samym zablokowanie
zwycięskiej kandydaturze drogi na tron
papieski.] – (lat.) exclusiva [privilegia
exclusiva: kizárólagos szabadalmak]
ekskluzywnie – exkluzíve, exkluzív módon;
kivéve, kizárva, kizárólag
ekskluzywność
[elitarność,
elitaryzm,
wygodność, superkomfortowość] – (lat.)
exkluzivitás;
kizárólagosság; vminek
exkluzív jellege v. volta; zárkózottság,
elzárkózás; elzártság, elkülönülés
ekskluzywny, -a, -e [1. przeznaczony dla
zamkniętej grupy osób; 2. odgradzający
się od ogółu albo od osób spoza pewnego
kręgu; 3. luksusowy, elegancki] – (lat.)
exkluzív; (jedyny) kizáró, kizárólagos, (w
ścisłym gronie) zártkörű; idegent be nem
1461
fogadó; válogatott, előkelő (társaság);
elzárkózó
ekskomunika [kara pozbawiająca wiernego
praw uczestniczenia w życiu Kościoła] –
(lat.) excommunicatio, exkommunikáció,
exkommunikálás;
(vallás)
kiátkozás,
kiközösítés az egyházközöségből; egyházi
átok [Kirekesztés az egyházi közösségből,
ill. abból, amit az egyház híveivel közöl.]
ekskomunika papierska – pápai exkommunikáció
ekskomunikacja * wyłączenie – exkommunikáció,
exkommunikálás [kiközösítés, kiátkozás]
ekskomunikować [rzucić lub rzucać klątwę,
anatemę] – exkommunikálni, kiközösíteni
ekskrementy [zob. odchody] – (lat.) excrementum;
(orvosi) testből kiválasztott anyagok; bélsár,
ürülék (széklet és vizelet)
ekslibris (z łac. ex libris – z książek, z pośród
książek) [Był zwyczaj we wszystkich
krajach zachodniej cywilizacyi, że w wielu
bibljotekach przylepiano na książkach
kartki
papierowe
ze
znakiem,
wyrażającym
nazwisko
właściciela
bibljoteki,
jego herb
lub
nazwę
księgozbioru albo instytucyi.] – (jog) ex
libris [sokszorosított (grafikai vagy nyomdai)
eljárással készített papírlap, melyet a könyv
kötéstáblájának belső oldalára ragasztanak
azzal a céllal, hogy a könyv hovatartozását
dokumentálja]
eksmisja [1. usunięcie kogoś z zajmowanego
lokalu lub z nieruchomości, z reguły na
podstawie wyroku orzekającego eksmisję;
2. usunięcie kogoś z zajmowanego lokalu
lub z nieruchomości na mocy decyzji
władz administracyjnych lub wyroku
sądowego] – (lat.) exmisszio; kiküldetés,
követség, megbízás; birtokból kihelyezés;
(rel.) a még nem végzett teológiai hallgató
gyülekezeti szolgálatba történő kihelyezése
eksmisyjny, -a, -e – exmissziós
eksmitować – kihelyezni; megbízni
eksrecja (łc. excerno, excretum ‘odłączyć,
wydalić’)
[fizjol.
czynność
fizjol.
organizmu polegająca na wydaleniu z
niego nieprzydatnych już do przemiany
materii, czasem toksycznych substancji za
pomocą różnego typu narządów, organów,
gruczołów wydalniczych; defekacja] –
exkréció; kiválasztás
ekskról [były król] – exkirály; volt király, egykori
király
ekskulpacja – (lat.) exkulpáció; bűnhődés,
engesztelés, vezeklés
ekskurs [1. daw. dygresja; 2. daw. dodatek do
dzieła wyjaśniający kwestie nieobjęte
głównym tematem] – (lat.) exkurzus;
(dawno) a tárgytól való eltérés, elkalandozás,
-
Wersja 01 01 2017.
kitérés; rövid összefoglalás, rendszerint
függelékként
ekskursja [łac. excursio 'wypad; wycieczka' od
excurrere 'wybiegać'; daw. wycieczka,
wyprawa; podróż] – (lat.) excursio,
exkurzió; 1. kirándulás, utazás, portyázás,
(átv.) betörés (ellenséges területre); 2.
kitérés; a folyamatos előadásba beiktatott
hosszabb, viszonylag önálló szakasz
ekskuza [daw. tłumaczenie się, przeprosiny] –
exkuzálás; (dawno) kimentés, mentegetőzés
ekslibris [nazwisko lub godło właściciela
umieszczone na wewnętrznej stronie
okładki] – (lat.) ex libris [könyveiből];
könyvtábla belsejére ragasztott, a tulajdonos
nevét (esetleg címerét, jelképét stb.)
tartalmazó könyvjegy; könyvtárjegy (XV.
század óta használatos)
eksmałżonek [były małżonek] – elvált v. volt férj
eksmałżonka [była małżonka] – elvált v. volt
feleség
eksmatrykulacja [skreślenie kogoś z listy
studentów]
–
(lat.)
exmatrikuláció;
anyakönyvi törlés
eksminister [były minister] – (lat.) exminiszter;
volt, egykori miniszter
eksmisja [usunięcie kogoś z zajmowanego lokalu
lub z nieruchomości na mocy decyzji
władz administracyjnych lub wyroku
sądowego] – (lat.) exmisszió; kiűzés,
kiutasítás (a birtokról v. lakásból),
kilakoltatás; kisajátítás; kiküldetés
eksmistrz świata – (sport) ex-világbajnok, volt
világbajnok
eksmisyjny, -a, -e – kiutasítási
eksmitować [w prawie: przymusowo wysiedlić,
wysiedlać kogoś skądś na podstawie
decyzji odpowiednich władz] – kiűzni,
kiutasítani
(birtokából v.
lakásából),
kisajátítani
eksmitować kogoś – kilakoltatni vkit
eksmitować kogoś z mieszkania – kilakoltatni vkit
lakásából
eksomida (exomis) [rodzaj→ chitonu; wełniana,
krótka szata, zapięta tylko na lewym
ramieniu, odsłaniająca prawą część torsu i
rękę; ubiór ludzi pracy; wsztuce: strój
Hefajstosa, Charona, Amazonek. <gr->] –
(hist.) görög tunika fajta
1462
eksotermiczny, -a, -e – (gör.) exotermikus;
hőfejlesztő, hőtermelő
ekspander [1. przyrząd gimnastyczny do
wyrabiania siły mięśni przez rozciąganie
gumowych taśm lub metalowych sprężyn;
2. sport. przyrząd gimnastyczny do
rozciągania,
złożony
z
uchwytów
połączonych sprężynami a. taśmami
gumowymi] – (ang. kinyújtó) expander;
testgyakorlás céljára szolgáló izomerősítő,
kézi rugós készülék
ekspandor [w telekomunikacji: urządzenie do
ekspansji
sygnału]
–
expander,
dinamikanyújtó [növeli a jel dinamikáját,
amennyiben megemeli a hangos, csökkenti a
halk részek hangerejét. Ellentéte a
kompander]
ekspandor dynamiki – automata dinamikanyújtó
(dinamikaexpander)
ekspandować [rozszerzać, rozwijać, powiększać]
– (lat.) expandálni, (fizika) terjeszkedni,
kiterjedni
ekspansja [łac. expansio 'rozszerzanie (się)' od
expandere
'rozpościerać
się;
rozprzestrzeniać
się';
1. rozprzestrzenianie się na jakimś
obszarze; 2. zajmowanie przez państwo
nowych terytoriów, zdobywanie rynków
zbytu;
3. zwiększanie
się
objętości
substancji
podczas
przemian
termodynamicznych
w
urządzeniach
technicznych; 4. przekształcanie sygnału
telekomunikacyjnego w taki sposób, aby
wzmocnienie
sygnałów
o
większej
amplitudzie
było
większe;
5.
rozprzestrzenianie
(się);
zajmowanie
przez państwo nowych terytoriów, rynków
zbytu itd.; mech. wzrost objętości
czynnika termodynamicznego, połączony
z wykonywaniem pracy przez ten czynnik
i zazw. z rozprężaniem] – (lat.) expanzió;
terjeszkedés, hódító törekvés; (gőz, stb.)
kiterjedés, tágulás; hódító törekvés; gázok
nyomáscsökkenéssel együttjáró térfogatnövekedése
ekspansja
(dynamiki)
–
dinamikatágítás,
dinamikanyújtás, expanzió
ekspansja
amplitudowa
(dynamiki)
–
dinamikasáv nyújtás
ekspansja czasowa (sygnału akustycznego) –
akusztikai késleltetés, zengetés
ekspansja częstotliwościowa – sávnyújtás
ekspansja ekonomiczna – expanzió; gazdasági
terjeszkedés
ekspansja eksportowa – exportexpanzió
ekspansja gazu – a gáz kiterjedése, expanziója
ekspansja gospodarcza – gazdasági expanzió
ekspansja kapitałowa – tőkeexpanzió
-
Wersja 01 01 2017.
ekspansja komercyjna – kereskedelmi expanzió
ekspansja kredytowa – hitelexpanzió
ekspansja polityczna – politikai terjeszkedés
ekspansjonista – (lat.) expanzionista; expanziós
politika híve, követője
ekspansjonistyczny, -a, -e [ekspansywny,
imperialny, zaborczy]
– expanziós,
terjeszkedési; terjeszkedő, gyarmatosító
ekspansjonizm [1. zaborcza polityka państw
dążących
do
zajmowania
nowych
terytoriów i opanowywania nowych
rynków zbytu; 2. termin określający
politykę, polegającą na rozszerzaniu
wpływów politycznych i ekonomicznych
kosztem
innych
państw
lub
na
opanowywaniu obcych terytoriów.] –
expanzionizmus; terjeszkedés, kiterjedés ,
terjeszkedő politika
ekspansybilność [reakcja ceny danego dobra na
zmianę podaży, jest odwrotną sytuacją niż
cenowa
elastyczność
podaży]
–
expanzibilitás;
terjengősség,
terjedni
képesség; terjedékenység, terjedésre való
képesség
ekspansybilność cen [oznacza reagowanie
podaży na zmianę ceny] – a kereslet
reagalásáa az árváltozásra
ekspansyjny, -a, -e [dotyczący ekspansji, wzrostu
objętości, rozszerzania się, rozprężania] –
expanziós
ekspansywność – (politika) expanzív jellege,
expanzív volta vminek; expanzivitás;
kiterjedő
képesség,
tágulékonyság,
terjeszkedés; (átv.) féktelenség, hevesség,
áradozó
természet;
terjeszkedésvágy,
terjeszkedés
ekspansywny,
-a,
-e
[dążący
do
rozprzestrzeniania się, zwł. terytorialnego;
porywczy, wybuchowy; wylewny.] – (lat.)
expanzív; terjeszkedő, hódító (politika);
táguló, terjedékeny, kiterjedő (anyag);
(fizika) feszítő erejű, erős feszültségű; feszítő
erejű, erős feszültségű; (átv.) féktelen;
(wojsko) robbanó
ekspatriacja [1. wydalenie kogoś poza granice
ojczyzny;
2. dobrowolne
opuszczenie
kraju; 3. dobrowolne opuszczenie kraju,
zerwanie
z ojczyzną;
przymusowe
wydalenie kogoś z ojczyzny; wygnanie,
banicja] – (lat.) expatriáció, expatriálás;
önszáműzés, kivándorlás, önkéntes v.
kényszerű száműzetés; a száműzés v.
számkivetés vállalása
ekspatriant – kivándorolt
ekspatriować [wysiedlić kogoś poza granice
ojczyzny] – állampolgárságától megfosztani;
kihonosítani
1463
ekspatriować się [śrdw.łac. expatriare 'opuszczać
ojczyznę'; zob. eks-; łac. patria 'ojczyzna'
od pater] – expatriálni, kivándorolni
ekspedient (sprzedawca) – expeditor; kiszolgáló,
elárusító, eladó; szállítmányozó; kézbesítő,
kezelő
ekspedientka – kiszolgálónő, elárusítónő
ekspediować [1. wysyłać dokądś kogoś lub coś;
2. daw. obsługiwać klientów w sklepie] –
(lat.) expediálni, elküldeni, elszállítani,
továbbítani, kézbesíteni (levelet, árut); (átv.)
kitenni a szűrét; kidobni; útrabocsátani;
eladni, árusítani
ekspedycja [1. wyprawa zorganizowana w
określonym celu; też: grupa osób biorąca
w niej udział; 2. wysyłanie przesyłek lub
towarów na miejsce przeznaczenia;
3. wyprawianie gdzieś kogoś; 4. dział w
instytucji zajmujący się przyjmowaniem i
wysyłaniem
towarów,
papierów
urzędowych itp.] – (lat.) expediálás;
(wysyłka) továbbítás, elküldés, szétküldés,
szállítás, elszállítás; vmely hivatalnak,
intézménynek a levelezés és a küldemények
továbbításával
foglalkozó
osztálya;
(wyprawa) expedíció, tudományos, kutató
célú utazás, kutatóút; továbbító hivatal;
(wojsko) nagyobb hadművelet valamely
távoli vidéken, országban; az ilyenben
résztvevő személyek együttese; különítmény;
(gyarmati) hadjárat; (újságé) kiadóhivatal
ekspedycja archeologiczna – régészeti expedíció
ekspedycja korespondencji – a levelek v. posta
továbbítása v. expediálása
ekspedycja dosięgła szczytu – az expedíció elérte
a csúcsot
ekspedycja karna [wyprawa wojska lub policji
zorganizowana w celu uśmierzenia
rozruchów, buntu itp.] – büntető expedíció
ekspedycja kolejowa – vasúti szállítás, expedíció
ekspedycja naukowa – tudományos expedíció
ekspedycja pocztowa – postai szállítás, expedíció
ekspedycja ratunkowa – mentőexpedíció
ekspedycja towarowa – áruszállítás, expedíció
ekspedycja wojskowa – katonai expedíció
expedycyjny, -a, -e – expedíciós, expedíció-;
feladási,
elküldési,
elszállítási;
szállítmányozási
ekspedytywny, -a, -e – expeditív; (dawno) remek,
kitűnő
ekspedytor [1. osoba zajmująca się wysyłaniem
przesyłek; 2. pracownik kontrolujący
regularność
kursowania
środków
komunikacji miejskiej] – (lat.) expeditor,
expeditőr; áruk, levelek stb. elküldését,
feladását végző személy (ekspedient);
szállítmányozó; szállító
-
Wersja 01 01 2017.
ekspedytorka – (lat.) expeditor, expeditőr (nő);
áruk, levelek stb. elküldését, feladását végző
nő
ekspedytura [zob. ekspedycja w zn. 4.]
–
expedíciós osztály
ekspektatywa [1. nadanie przez papieża
beneficjum przez tzw. prewencję; 2. daw.
prawo do dóbr, godności itp., których
objęcie nastąpić miało dopiero w
określonych okolicznościach; 3. daw.
pismo królewskie gwarantujące nadanie
np. godności w razie wakansu; 4.
"oczekiwanie prawne" (wierzytelność
przyszła) jest to sytuacja, w której niektóre
wymogi prawne dotyczące powstania
wierzytelności lub innego uprawnienia
zostały częściowo spełnione.] – várakozás; a
régi lengyel nyelven: „remény”, „tekintettel a
jövőre”; prevenció, megelőzés; (hist.) királyi
adománylevél
hivatal
betöltésére
megüresedés esetén
ekspektatywny, -a, -e – expektatív; előrevetíthető
ekspektatywy (oczekiwania prawnego) [były to
listy, które królowie polscy dawali zwykle
osobom protegowanym na mające
zawakować w przyszłości posady i
godności kościelne lub świeckie. Uchwała z
r. 1717 zabroniła królom wydawania
podobnych ekspektatyw. Czacki powiada,
że ekspektatywy były to „przywileje na
przeżycie dawane;” Linde tłómaczy ten
wyraz „nadzieją dostąpienia czego.”
Wogóle mówiono i pisano dawniej: „ma u
króla ekspektatywę na biskupstwo,
starostwo” i t. d.] – (latin) expectatívák
[királyi adománylevelek hivatal betöltésére
megüresedés esetén]
ekspektoracja [(łac.) wynurzenie] – (lat.)
expektoráció; nyilatkozás, magyarázgatás,
ömlengés, kifakadás, köpet; felmerülés,
előbukkanás
ekspens [daw. wydatek, koszt] – (dawno) kiadás,
költség; veszteség
ekspens teatralna – (dawno) színházi kiadások
ekspensować [dawniej: wydawać pieniądze,
ponosić koszty; zużywać] – (dawno) kiadni,
költeni, veszteni, elkölteni, ráfordítani
ekspensować się – pazarolni, költekezni;
elszegényedni
ekspensowanie się – pazarlás, költekezés;
elszegényedés
ekspercki, -a, -ie – szakértői
eksperiencja [daw. doświadczenie, biegłość w
czymś] – tapasztalat
ekspert [1. specjalista powoływany do wydania
orzeczenia lub opinii w sprawach
spornych; 2. osoba uznawana za autorytet
1464
w jakiejś dziedzinie] – (lat.-fr.) expert;
szaktekintély, szakember, szakértő
ekspert grafologiczny – (törvényszéki) írásszakérő
ekspert księgowy – könyvszakértő
ekspert sądowy [zob. biegły sądowy] –
igazságügyi szakértő; törvényszéki szakértő
ekspert towarowy – áruszakértő
ekspert w czym – tapasztalt, gyakorlott, szakértő,
jártas vmiben
ekspert w dziedzinie bibliografii – bibliográfiai
szakember, könyvészeti szakértő
ekspertyza
[specjalistyczne
badanie
przeprowadzane przez ekspertów; też:
wynik tego badania] – szakvélemény,
szakértői szemle v. vizsgálat
ekspertyza ekonomiczna – gazdasági szakértői
vizsgálat
ekspertyza księgowa – könyvelési szakérői
vizsgálat
ekspertyza sądowa – bírósági szakértői vizsgálat
ekspertyzowy, -a, -e – szakvéleményeksperyment [1. próba realizacji nowatorskiego
pomysłu;
2. doświadczenie
naukowe
przeprowadzone w celu zbadania jakiegoś
zjawiska] – (lat.) experimentum; kísérlet,
próba; tudományos kísérlet (doświadczenie)
eksperyment gospodarczy – gazdasági kísérlet
eksperyment powtarzalny – megismételhető
kísérlet
eksperyment powtarzalny w 100% – 100 %-ban
megismételhető kísérlet
eksperymentalista – experimentalizmus híve,
experimentalista
eksperymentalizm [pogląd, według którego
właściwą metodą ustalania zasadności
twierdzeń
naukowych
jest
ich
eksperymentalne
sprawdzenie]
experimentalizmus
eksperymentalnie – kísérletileg, tapasztalati v.
kísérleti úton
eksperymentalny,
-a,
-e
[1. dotyczący
eksperymentu – próby; 2. wprowadzający
po raz pierwszy coś nowego; 3. oparty na
eksperymencie – doświadczeniu] (lat.)
experimentális;
kísérleti,
tapasztalati;
kísérleti úton nyert
eksperymentator [1. (technika) lubi ryzykowne
doświadczenia;
2.
(edikacja)
doświadczalnik; 3. (historia) odkrywca
wcześniej;
4.
(edukacja)
robiący
doświadczenia naukowe] – experimentátor;
kísérletező
eksperymentatorstwo – kísérletezés
eksperymentatorski, -a, -ie – kísérletező
eksperymentować [1. realizować nowe pomysły;
2. przeprowadzać
doświadczenia
-
Wersja 01 01 2017.
naukowe]
(lat.)
experimentálni;
kísérletezni, kísérletet végrehajtani; próbálni,
próbálgatni, próbálkozni
eksperymentować co – próbálkozni v. kísérletezni
vmivel
eksperymentować nową metodę – új módszert
kipróbálni; új módszerrel kísérltezni
eksperymentować nowy sposób – új módszert
kipróbálni; új módszerrel kísérltezni
eksperymentować z czym – kísérletezni vmivel
eksplacja – expláció; vezeklés, levezeklés;
bűnhődés, megbűnhődés, lakolás, jóvátétel,
kiengesztelés
eksplanacja [wytłumaczenie z ang; explonation]
(lat.)
explanáció;
megmagyarázás,
kiegyenlítés
eksplantacja [pobranie z organizmu narządu lub
fragmentu tkanki w celu dokonania
przeszczepu lub hodowli w warunkach
sztucznych]
(orvosi)
explantáció;
kimetszett élő szövetnek mesterséges
táptalajra
való
kiültetése
és
továbbtenyésztése
eksplikacja (wyjaśnianie, tłumaczenie) – (lat.)
explikáció, explikálás; magyarázat, kifejtés,
értelmezés
eksplikować [dawniej: tłumaczyć, wyjaśniać] –
(lat.) explikálni; megmagyarázni, értelmezni
eksplikowanie
–
explikálás,
explikáció;
magyarázat, kifejtés, értelmezés
eksploracja [badanie, poszukiwanie, odkrywanie
czegoś] – (lat.) exploráció; kikémlelés,
kikutatás; betegvizsgálat kikérdezéssel
eksploracyjny, -a, -e [związany z eksploracją] –
kutató-, vizsgálóeksplorator [badacz, poszukiwacz] – kutató,
vizsgáló
eksploratorski, -a, -ie – kutatói, vizsgálói
eksplorować [badać, przeszukiwać, odkrywać
coś] – kutatni, vizsgálni
ekspiracja [1. jęz. wydech powietrza stanowiący
podstawę powstawania dźwięków mowy;
2. daw. wygaśnięcie kontraktu, umowy
itp.] – lejárat; (dawno) exspiráció; kilégzés;
halál, kiszenvedés
ekspiracja umowy najmu – bérlet v.
bérletszerződés lejárata
ekspiracyjny, -a, -e – exspiratórikus; kilégzési
ekspirować [1. przestarzale o terminach,
umowach: upłynąć, upływać, wygasnąć,
wygasać; 2. przest. (o terminach) upływać,
mijać; (o umowach itp.) wygasać, tracić
moc obowiązującą, kończyć się.] – (lat.)
expirálni; kilehelni, lejárni (határidő),
elenyészni
1465
eksplikacja
[wyjaśnianie,
tłumaczenie]
–
magyarázat, értelmezés, megmagyarázás
(wyjaśnienie)
eksplikować [dawniej: tłumaczyć, wyjaśniać] –
magyarázni, értelmezni, megvilágítani
eksploatacja
[1. wydobywanie
bogactw
naturalnych; 2. użytkowanie maszyn,
urządzeń
itp.;
3. maksymalne
wykorzystanie
kogoś
albo
czegoś;
4. ciągnięcie zysków z cudzej pracy
najemnej; 5. wykorzystywanie czegoś w
sposób racjonalny] – exploatáció; gazd
kizsákmányolás; kihasználás, kiuzsorázás,
kiszipolyozás; (wyrobywanie) kitermelés,
kibányászás;
kihasználás,
kiaknázás,
kizsákmányolás, kiuzsorázás; (technika)
üzembentartás [az üzemeltetett (használt,
alkalmazott) technikai eszközök üzemképes
állapotban tartására és adott feladat
végrehajtására való alkalmazhatóságának
növelésére
irányuló
tevékenységek
összessége]; üzemben tartás; gondozás,
ápolás, szervizelés, karbantartás, szerelés;
üzemeltetés
eksploatacja bogactw naturalnych – természeti
kincsek kitermelése
eksploatacja lasu – erdőkitermelés
eksploatacja pracy robotników przez kapitalistę
– (gazdasági) a munkások kizsákmányolása
a kapitalista által
eksploatacja rabunkowa – rabló-kitermelés
eksploatacyjny, -a, -e [dotyczący eksploatacji] –
kizsákmányolási; kihasználási, kiaknázási;
üzemeltetési, üzembentartási
eksploator [ten, który eksploatuje] – kihasználó,
üzemeltető; kizsákmányoló; üzemeltető
eksploatorski, -a, -ie
– kizsákmányoló;
kizsákmányolói, kizsákmányolóeksploatować [wykorzystywać, czerpać korzyści
z czegoś] – (fr.) exploiter, exploatálni;
kizsákmányolni, kiuzsorázni; kiaknázni,
kihasználni, kitermelni, kibányászni; (gépet)
üzemeltetni, üzemben tartani
eksploatować krajowe złoża gazu – országos
gáztelepek kiaknázása
eksplodować (eksploduje) [1. o pocisku lub
materiale wybuchowym: rozrywać się z
hukiem; 2. o zjawiskach, uczuciach itp.:
pojawiać się nagle, z wielką siłą] – (lat.)
explodálni;
robbanni;
felrobbanni
(robbanóanyag, lövedék); (átv.) magából
kikelni, megpukkadni; kitörni, levegőbe
repülni; kirobbanni
eksplodowanie – (lat.) explózió, explodálás;
robbanás, (átv.) kitörés, kirobbanás
eksplodujący, -a, -e – robbanó, kitörő
(wybuchowy)
-
Wersja 01 01 2017.
eksploracja [badanie, poszukiwanie, odkrywanie
czegoś] – exploráció; (elavult) kikutatás,
átkutatás, kikémlelés; felmérés; (orvosi)
betegvizsgálat; kikérdezés (badanie)
eksploracyjny, -a, -e – felmérési, betegvizsgálati
eksplorator [badacz, poszukiwacz] – kutató,
felfedező (badacz)
eksploratorski, -a, -ie – kutató-, felfedező-; –
kutatói, felfedezői
eksplorować [badać, przeszukiwać, odkrywać
coś] – kutatni, felfedezni, kikémlelni (vmit)
eksplozja [1. wybuch następujący w wyniku
gwałtownego
przebiegu
reakcji
chemicznych lub łańcuchowych reakcji
jądrowych; 2. gwałtowny wzrost, rozwój
czegoś; 3. końcowy moment artykulacji
spółgłosek zwartych] – (lat.) explozíció;
robbanás, kirobbanás, kitörés (wybuch);
robbantás
eksplozja demograficzna – demográfiai robbanás
eksplozyjnie – robbanékonyan, robbanásszerűen
eksplozywność – robbakóképesség
eksplozywny, -a, -e [1. mający cechy eksplozji –
wybuchu; 2. gwałtowny] – (lat.) explozív;
robbanó, robbanó-; robbanékony
eksponat [przedmiot wystawiony do oglądania w
muzeum lub na wystawie] – kiállítási tárgy,
kiállított tárgy, mintadarab (okaz)
eksponat muzealny – múzeumi kiállítási tárgy
eksponat targowy – vásári mintadarab
eksponatowy, -a, -e – kiállítási tárgy-; mintadarabeksponaty niesprzedażne – nem eladó kiállítási
tárgyak
eksponent [1. osoba lub firma wystawiająca
eksponaty na wystawie; 2. przedstawiciel,
reprezentant] – (lat.) exponens; kiállító,
(matematika)
hatványkitevő;
kirendelt
képviselő, meghatalmazott személy; vmilyen
felfogás, eszme kimagasló képviselője,
megtestesítője
eksponować [1. wystawiać na pokaz; 2. wysuwać
kogoś lub coś na pierwszy plan;
3. naświetlać błonę fotograficzną, kliszę,
film] – (lat.) exponálni; kiállítani, kitenni;
kifejteni, előadni, magyarázni; megvilágítani
(filmet,
lemezt);
veszélynek
kitenni,
kockáztatni
eksponować się – (występować) exponálja magát;
kiteszi magát; kiállni, állást foglalni;
egyértelműen állást foglalni vki v. vmi
érdekében
eksponowanie – kiállítás
eksponowany, -a, -e [1. wysunięty na pierwszy
plan;
2. o
stanowisku:
ważny,
odpowiedzialny] – (lat.) exponált; kifejtett,
előadott, megmagyarázott; megvilágított,
már felhasznált (film, lemez); feltűnő,
1466
szembeötlő, szem előtt levő; jól látható;
kitett; kényes, veszélyes; nagy felelősséggel
járó (állás)
eksport (z łac. ex "poza" + portare "nieść") [1.
wywóz za granicę dóbr, które zostały
wytworzone w danym kraju. Dla krajów
należących do Unii Europejskiej eksport
dotyczy sprzedaży towarów lub usług poza
UE. Sprzedaż towarów w obrębie państw
należących do Unii Europejskiej to tak
zwana sprzedaż wewnątrzwspólnotowa a
nie eksport; 2. sprzedaż towarów za
granicę lub odpłatne świadczenie usług na
rzecz kontrahenta zagranicznego] – (lat.)
export; (kereskdelem) kivitel, árukivitel;
kivitelre készített v. szánt
eksport bezpośredni – közvetlen kivitel
eksport dumpingowy – dömpingexport
eksport globalny – teljes kivitel
eksport kapitału – tőkeexport
eksport niewidoczny – láthatatlan export
eksport odpadów – hulladékexport
eksport opłacalny – rentábilis export
eksport pieniądza – pénzkivitel
eksport pośredni – közvetett export
eksport towarów [potwierdzony przez urząd
celny wyjścia wywóz towarów z
terytorium Polski poza terytorium
Wspólnoty, jeżeli będzie on dokonywany
przez: a) dostawcę lub w jego imieniu, lub
b) nabywcę mającego siedzibę poza
terytorium Polski lub w jego imieniu.] –
áruexport
eksport wewnętrzny – belső export
eksportacja [wyprowadzenie zwłok na miejsce,
gdzie pozostają do momentu pogrzebu] –
exportálás, kivitel (eksportowanie)
eksportacja zwłok – a holttest elszállítása
eksporter – (fr.) exportőr (áruk külföldre
szállításával foglalkozó személy)
eksportować [ekon. wywozić towary, kapitały za
granicę w celu wymiany handlowej lub
świadczyć odpłatne usługi na rzecz
kontrahenta zagranicznego] – (lat.)
exportálni;
(kereskedelem)
kivinni,
kiszállítani (árut), árut külföldre vinni
eksportować coś – kivinni, kiszállítani, exportálni
vmit
eksportowanie – exportálás, kivitel
eksportowo-importowy, -a, -e [związany z
eksportem i importem] – export-importeksportowy, -a, -e – export-; kiviteli
eksportowy produkt – exporttermék
eksportowy towar – exportáru
ekspozycja [1. zbiór przedmiotów w muzeum,
galerii
lub
na
wystawie;
-
Wersja 01 01 2017.
2. zaprezentowanie czegoś; 3. położenie
czegoś w stosunku do stron świata; 4. w
taternictwie i alpinistyce: usytuowanie
jakiegoś miejsca nad stromym spadkiem
terenu;
5. naświetlenie
błony
fotograficznej, kliszy lub filmu; 6. lit.
sytuacja wprowadzająca w akcję; 7. muz.
pierwsze przeprowadzenie tematu przez
poszczególne głosy w fudze; 8. muz.
prezentacja tematów w sonacie] – (lat.)
expozíció;
előkészítés;
előterjesztés,
magyarázat, elemzés; (zene) a témák kezdeti
kifejtése,
bevezetés,
előkészítés;
(fényképezés)
fényérzékeny
anyag
megvilágítása, exponálás; (med) kitettség,
ráhatás
ekspozycja na hałas (dzienna lub tygodniowa)
[Odpowiednik poziomu ekspozycji na
hałas odniesiony do dnia lub tygodnia
pracy. Tzw. "dawka hałasu" [EA,Te],
[Pa2.s]. Związek pomiędzy ekspozycją na
hałas a poziomem ekspozycji: EA,Te = 1,15
.
10-5 .100,1LEX,8h] – zajexpozíció [a
munkavállalót
a
munkahelyen
érő
zajterhelés: 18/2001. (IV. 28.) EüM rendelet
1. sz. melléklet szerint]
ekspozycja utworu literackiego – irodalmi mű
magyarázata v. elemzése
ekspozycyjny, -a, -e [związany z ekspozycją] –
expozíciós
ekspozytura [przedstawicielstwo rządu lub
oddział jakiejś instytucji, działające poza
siedzibą centrali] – (lat.) expozitúra;
kirendeltség (kir.), ügynökség; érdekeltség;
fiók; fióküzlet
ekspremier [były premier] – volt miniszterelnök
ekspres, expres [I. pośpieszna przesyłka
pocztowa; II. sposób wykonania usługi
polegający na zrobieniu czegoś jak
najszybciej; III. pociąg pośpieszny o
podwyższonym standardzie] – (lat.)
expressz; kifejezetten, határozottan; (pociąg)
expresszvonat; (list) expresszlevél; sürgős,
soron kívül továbbítandó (küldemény);
gyorsan, sebtében; (urządzenie elektryczne)
gyorsfőző
ekspres [urządzenie elektryczne do parzenia
kawy] – (kávé) presszókávé; teafőző,
teafőzőgép
ekspres do kawy – kávéfőző (eszpresszó),
kávéfőzőgép
ekspresja [wyrazisty i sugestywny sposób
wyrażania uczuć] – expresszió; kifejezés,
kifejezőerő
ekspresjonista [artysta tworzący w stylu
ekspresjonistycznym, charakteryzującym
się emocjonalną wyrazistością oraz siłą
oddziaływania dzieła na odbiorcę],
1467
ekspresjonistka – (lat.) expresszionista; az
expresszionizmus híve, követője (ffi/nő)
ekspresjonistycznie – (lat.) vminek expresszionista
volta
ekspresjonistyczny, -a, -e [stworzony w ramach
ekspresjonizmu; harakterystyczny dla
ekspresjonizmu lub artystów zgodnie z
nim tworzących.] – (lat.) expresszionista; az
expresszionalizmus alapján álló
ekspresjonizm kierunek [w literaturze i sztuce
początku XX w. traktujący dzieło jako
subiektywny
wyraz
spotęgowanych
przeżyć artysty] – (lat.) expresszionizmus; a
XX. század elején keletkezett formabontó
irányzat, amely nem a külső valóságot,
hanem a művészet tudattartalmát a
legszabadabb kifejezési eszközökkel, minden
formai szabály elvetésével óhajtja kifejezni
(Van Gogh, Gauguin, Chagall, Kandinszkij,
Marc; Uitz Béla, Derkocics Gyula, Egry
József stb.)
ekspresowo – kifejezetten, határozottan; gyorsan,
sebtében
ekspresowy, -a, -e - kifejezett, határozott; gyors,
sebes
ekspresyjnie – kifejezően, kifejezéssel
ekspresyjność,
ekspresywność
–
(lat.)
expresszivitás, kifejező erő; kifejező
képesség; (biol.) Adott gén vagy géncsoport
fenotípusos
hatásának
megnyilvánulási
mértéke, amelyet minőségi vagy mennyiségi
fokozati sor fejez ki. [Példa a hatujjúság,
amely valamennyi végtagon, jobb, illetve bal
oldali végtagokon vagy csak kézen, illetve
csak lábon jelenhet meg. Az expresszivitást
egyéb génkölcsönhatások és környezeti
hatások alakítják.]
ekspresyjny, -a, -e, ekspresywny, -a, -e – (lat.)
expresszív;
kifejező,
nyomatékos,
kifejezésteljes
ekspresyjne funkcje języka – a nyelv kifejező v.
expresszív funkciói
ekspresywnie – (lat.) expresszíven; kifejezően,
nyomatékosan, kifejezésteljesen
ekspropriacja [daw. przymusowe pozbawienie
własności] – expropriáció; kisajátítás
(wywłaszczenie)
ekspropriacyjny, -a, -e – expropriációs; kisajátítási
ekspropriator – kisajátító
ekspresionista, ekspresionistka – expresszionista
(ffi/nő)
ekspulsja [1. brutalne rugowanie z kraju lub
posiadłości; 2. w prawie litewskiem
oznaczała gwałtowne z dóbr wypędzenie
czyli wybicie, po którem sprawa
posesoryjna musiała być w ciągu miesiąca
w grodzie przez wypędzonego wniesiona]
– (lat.) expulzió; kiűzés, elűzés, száműzés
-
Wersja 01 01 2017.
ekspurgacja
[usprawiedliwienie]
–
(lat.)
expurgáció, expurgálás; mentség, igazolás,
mentegetődzés; (orvosi) kitisztítás, hashajtás,
(átv.) megtisztítás, átfésülés
ekspiracja [1. jęz. wydech powietrza stanowiący
podstawę powstawania dźwięków mowy;
2. daw. wygaśnięcie kontraktu, umowy
itp.] – (lat.) exspiráció; kilélegzés, kilégzés;
(kereskedelem) lejárat
ekspiracyjny, -a, -e – (lat.) kilélegzési, kilégzési;
(kereskedelem) lejárati
ekspirować [I. przestarzale o terminach,
umowach: upłynąć, upływać, wygasnąć,
wygasać; II. dawniej: wyzionąć ducha,
umrzeć] – (lat.) kilélegezni; (kereskedelem)
lejárni; (dawno) kileheli a lelkét, meghalni
ekstirpacja – (lat.) exstirpáció, exstirpálás; kiirtás,
eltávolítás
ekstatycznie – extatikusan; felindultan, izgatottan,
fellelkesülten, elragadtatottan
ekstatyczność [stan zachwytu lub uniesienia
połączony
z
utratą
poczucia
rzeczywistości], ekstaza [1. zachwyt,
uniesienie połączone z utratą poczucia
rzeczywistości;
2. syntetyczny narkotyk będący pochodną
amfetaminy,
środek
psychoaktywny
nielegalny w Polsce; potoczna nazwa
tabletek zawierających ten narkotyk;
ecstazy, ekstazy, extazy] – (gör.) eksztázis,
extázis; önkívület, révület, elragadtatás,
hevület, rajongás; felindult, erősen izgatott
állapot; a lelkesedés magas foka
ekstatyczny, -a, -e [będący wynikiem ekstazy,
mający charakter ekstazy] – (lat.)
eksztatikus,
extatikus;
önkívületi,
elragadtatott; rajongóan lelkesedő
ekstatyk [osoba zdolna do znajdowania się w
stanie ekstazy] – rajongó
ekstatyzm [wpadanie w ekstazę] – extatizmus; a
központi állami hatalom kiterjesztésére és
megerősítésére irányuló törekvés
ekstaza [stan zachwytu lub uniesienia połączony
z utratą poczucia rzeczywistości] – extázis;
elragadtatás; örömmámor
ekstemporale [daw. ćwiczenie polegające na
tłumaczeniu z jednego języka na drugi bez
przygotowania] – (lat.) extemporále;
exabruptó-feladat;
(dawno)
rögtönzés;
(iskolai) rögtönzött fogalmazvány, dolgozat
ekstensja
[1. rozciągłość,
zasięg;
2. filoz.
rozciągłość jako główna cecha przestrzeni;
3. filoz. właściwość ciał polegająca na ich
trójwymiarowości; 4. log. zakres funkcji
zdaniowej wyznaczony przez zbiór
wszystkich przedmiotów, których nazwy
podstawione za zmienne przekształcają tę
funkcję w zdanie prawdziwe] – (lat.)
1468
extenzió; (fizika) kiterjedés, kinyúlás; (átv.)
terjedelem; (orvoi) fesztés, nyújtás
ekstensjonalny, -a, -e – kiterjedési, kinyúlási
ekstensywnie – extenzíven; kifelé terjedően,
terkeszkedően;
(jog)
kiterjesztően;
külterjesen
ekstensywność – nyújthatóság
ekstensywny, -a, -e [rozciągły, obszerny lub
obfity ilościowo] – (lat.) extenzív; kiterjedt,
terjeszkedő,
kifelé
terjedő;
külterjes
(gazdálkodás a mezőgazdaságban); (jog)
kiterjesztő;
ekstensywna gospodarka rolna [gospodarka
rolna charakteryzująca się małym
nakładem
pracy
i
środków
przypadających na jednostkę powierzchni
gruntu] – extenzív mezőgazdaság
eksterminacja [wyniszczenie lub masowa
zagłada określonych grup ludności z
powodów politycznych lub religijnych] –
kiirtás;
elpusztítás,
megsemmisítés
(wytępienie)
eksterminacyjny, -a, -e – irtó, emberirtó; kiirtó,
pusztító
eksterminator – kiirtó; elpusztító, megsemmisítő
ffi
eksterminować [unicestwiać, niszczyć] – (lat.)
exterminálni;
száműzni,
számkivetni;
kiírtani, megsemmisíteni
ekstern [1. osoba, która uczy się samodzielnie i
tylko egzaminy zdaje w szkole; 2. daw.
uczeń mieszkający poza internatem] –
(lat.) extern; külső, idegen; magántanuló;
internátusban lakó diák
eksternista [zob. ekstern w zn. 1.] – extermista;
künnlakó
eksternistyczny, -a, -e – externista
eksterytorialnie – területenkívülien
eksterytorialność – (lat.) exterritorialitás; (jog)
területenkívüliség; a külföldi diplomatákat
megillető különleges kedvezmények
eksterytorialny, -a, -e [korzystający z prawa
eksterytorialności] – (lat.) exterritoriális;
(jog) területenkívüli; területenkívüliséget
élvező
ekstra, extra [I 1. dodatkowy, osobny; 2. bardzo
dobry, atrakcyjny; II 1. dodatkowo,
osobno; 2. bardzo dobrze, atrakcyjnie; 3.
specjalnie] – I. extra; pót-, utólagos,
kiegészítő, pótló; mellékes, többlet; külön,
elkülönített; nagyon jó; attraktív, látványos,
vonzó, mutatós, érdekes; II. utólag, ráadásul,
pótlólag;
pótlásképpen,
kiegészítésül,
pótlásul, külön, külön-külön; egyenkint;
nagyon jól; tetszetősen, vonzóan
ekstra- [I pierwszy człon wyrazów złożonych
mający
znaczenie:
nadzwyczajny,
-
Wersja 01 01 2017.
niezwykły, najlepszy; II pierwszy człon
wyrazów złożonych mający znaczenie:
poza-, na zewnątrz, poza zasięgiem czegoś]
– (lat.) extra, 1. vmin kívüli; 2. (nadwyczaj)
rendkívüli, különleges; különös, sajátos;
váratlan; pótekstradować – (jog) kiadni (bűnözőt, szökevényt)
ekstradycja [1. wydanie innemu państwu osoby,
która naruszyła jego prawa; 2. wydanie
przestępcy a. zbiega władzom państwa,
którego prawa naruszył] – (jog) kiadatás
ekstrahować [poddawać procesowi ekstrakcji;
oddzielać fazę oleistą roztworu] –
extrahálni; (vegytan) kivonni, kivonatolni,
(orvosi) kihúzni
ekstragalaktyka – (lat.+gör.) extragalaktika;
(csillagászat) a tejútrendszeren kívül levő, de
vele egyenrangú csillagrendszerek
ekstrakcja [1. usuwanie np. zęba lub soczewki
oka;
2. wyodrębnianie
określonych
składników
mieszanin
za
pomocą
rozpuszczalników] – (lat.) extrahálás,
extrakció; (orvosi) kihúzás, eltávolítás;
(kémia)
kivonás,
előállítás,
gyártás,
kivonatolás
ekstrakcja parametrów [procedura wydzielania
z sygnału cech reprezentowanych przez
wartości liczbowe (jest to element analizy
sygnałów)] – (inf.) paraméterek extrahálása
ekstrakcja zęba – foghúzás
ekstrakcyjny, -a, -e – extrakciós, eltávolító-,
gyártási
ekstraklasa [1. najwyższa klasa sportowa;
2. grupa zawodników lub drużyn na
najwyższym poziomie sportowym]
–
osztály, első liga (futballban)
ekstrakt, inaczej wyciąg (łac. Extractum - to co
wyciągnięte) [1. roztwór otrzymany w
procesie
ekstrakcji
chemicznej;
2. preparat z takiego roztworu; 3. przen.
istota rzeczy; 3. roztwór związków
chemicznych
uzyskany
w
efekcie
zakończonego procesu ekstrakcji (a nie
zwykłego rozpuszczania). Ekstrakt może
stanowić gotowy produkt sam w sobie lub
też można z niego wyodrębić czysty
związek chemiczny poprzez destylację,
wymrażanie lub krystalizację.] – (lat.)
extraktum, extractum; kivonat
ekstrakt drożdżowy – élesztőkivonat
ekstrakt mięsny – húskivonat
ekstraktor [1. narzędzie dentystyczne do
usuwania zębów; 2. urządzenie, w którym
przeprowadza się ekstrakcję chemiczną] –
extraktor, kivonatoló
ekstraktor cukrowniczy [zob. dyfuzor w zn. 1.] –
(cukoripari) extraktor; diffúzor
ekstraktowy, -a, -e – extraktív, extrakt-
1469
ekstrakty [były to wypisy z akt grodzkich,
ziemskich i wszelkich ksiąg wieczystych.
Strony rzadko składały w procesach
oryginały dokumentów, ale najczęściej
tylko ekstrakty uwierzytelnione przez
kancelarję i pieczęć władzy, od której
wychodziły. Koszt wypisania Ekstraktu
liczony był zwykle podług arkuszy, a
regent w kancelaryi grodzkiej i pisarz w
kancelaryi ziemskiej odstępował zwykle
ten dochód swemu zastępcy, który
ekstrakt własnoręcznie sporządzał.] –
(dawno, prawo, hist) kivonatok
ekstrakty
garbarskie
–
cserzőkivonatok,
cserzőanyagok
ekstrakty ziełowe – gyógynövénykivonatok
ekstrameta [gra w piłkę studentów i żaków,
nadająca ruch ciału. Czterech staje na
oznaczonych miejscach lub kamieniach, a
czterech w pośrodku mety. Boczni rzucają
piłkę jeden ku drugiemu; za trzeciem jej
złapaniem, wolno starać się ugodzić w
stojących pośrodku. Gdy rzucający trafił,
to ten, którego uderzono, idzie na bok, a
gdy chybił, to sam idzie na bok. Gdy jeden
tylko zostaje, obiega w koło mety, ścigany
przez innych.] – (dawno) régi diák
labdajáték
Ekstranet (ang. extranet) [1. rozszerzenie sieci
wewnętrznej (LAN) bądź intranetu w
danej firmie lub instytucji, bazujące na
technologii internetu. Umożliwia on np.
zewnętrzny dostęp do zasobów sieci
przedsiębiorstwa wybranym partnerom
handlowym lub klientom z zachowaniem
wysokiego stopnia bezpieczeństwa danych.
Dostęp do sieci może być darmowy lub
odpłatny w części albo w całości. 2.
Połączenie sieci lokalnej (np. centrali
firmy) z innymi sieciami lokalnymi (np.
oddziałami firmy).] — extranet [internetes
protokollokkal és szoftverekkel üzemelő
magánhálózat,
melyre
a
működtető
intézményen kívül korlátozott mértékben és
körben
mások
(kívülről)
is
rákapcsolódhatnak; jellemzően egy cég belső
intranetje, amihez a szállítók és vevők is
hozzáférést kaphatnak ]
ekstraordynaryjny, -a, -e [łac. extraordinarius
'niezwykły' od extra ordinem 'poza
(zwykłym)
porządkiem';
dawn.
nadzwyczajny, wyjątkowy] – (lat.)
extraordinarius;
(elavult)
különös,
rendkívüli, szokatlan
ekstrapoczta
[1. daw.
specjalna
bryczka
pocztowa jadąca szybciej niż zwykła;
2. daw. przyśpieszony sposób przesyłania
czegoś pocztą] – gyorsposta, különposta
-
Wersja 01 01 2017.
ekstraprofit – (lat.) extraprofit; a szokásos prifoton
felül elért többlethaszon
ekstraurban, ekstra urban (wiejski) – (lat.)
extraurban; városonkívüli (extravillanum),
falusi
ekstrawagancja [zachowanie się lub wygląd
odmienne od powszechnie przyjętych] –
(lat.) extravagancia; (mania) különcködés,
hóbort, szertelenség
ekstrawagancki, -a, -ie – (lat.) extravagáns, furcsa,
különc, különcködő, szertelen
ekstrawagancko – (lat.) extravagánsan, furcsán,
különcen, különcködően, szertelenül
ekstrawaganckość – (lat.) extravagánsság,
furcsaság, különcség, szertelenség
ekstrawersja, ekstrawertyzm – kifelé fordulás,
extrovertizmus, extrovertáció
ekstrawersyjny, ekstrawertywny, -a, -e –
extrovertált, kifelé fordult
ekstrawertyczka – extrovertált v. kifelé fordult nő
ekstrawertyczny, -a, -e – extrovertált v. kifelé
fordult
ekstrawertyk
[człowiek
interesujący
się
otaczającą
rzeczywistością,
łatwo
nawiązujący kontakty z innymi ludźmi] –
extrovertált v. kifelé forduló személy
ekstrem [ostateczność, skrajność, krańcowość] –
véglet; (przesada) szélsőség, túlzás
ekstrema [grupa ludzi wyznających skrajne
poglądy] – szélsőséges nézeteket valló
embercsoport
ekstrema, wartości graniczne – sávhatárok
<frekvenciasáv>
ekstremalność – (lat.) extremitás; végpont, vminek
a legvége; nagy zavarban létel; (anatómia)
végtag
ekstremalnie – (lat.) extrém módon; túlzottan;
szélsőségesen, rendkívülien
ekstremalność – (lat.) vminek extrém volta; túlzás;
szélsőségesség, rendkívüliség
ekstremalny, -a, -e [1. skrajny, krańcowy;
2. mający skrajne poglądy i metody
działania;
3. wyjątkowo
trudny,
niebezpieczny;
4. o
wielkości
matematycznej:
minimalny
lub
maksymalny] – (lat.) extrém; szélső, túlzott;
szélsőségesen túlzó (irány), rendkívüli;
szertelen (viselkedés); végtelen nagy
ekstremista [1. osoba o skrajnych, radykalnych
poglądach;
2.
człowiek
skrajnych
poglądów; radykał; zwolennik skrajnych,
ostatecznych środków]; ekstremistka –
extrémista; szélsőséges, radikális (ffi/nő)
ekstremistyczny, -a, -e [skrajny, radykalny] –
extrém; szélső, túlzott; szélsőséges, túlzásra
hajló, radikális
1470
ekstremizm
[1. zajmowanie
krańcowego
stanowiska
w
jakiejś
sprawie;
2. stosowanie ostatecznych środków] –
extrémizmus, skrajnośc, radykalizm
ekstremum [maksymalna lub minimalna
wartość czegoś, co podlega zmianom] –
(lat.) extremum; (matematika) szélsőérték,
határérték (maximum és minimum)
ekstremum funkcji [mat. maksimum lub
minimum funkcji] – a funkció minimuma
vagy maximuma
ekstrawertywny, -a, -e [1. charakterystyczny dla
ekstrawertyka,
będący
przejawem
ekstrawersji;
ekstrawertyczny,
ekstrawersyjny; 2. pojęcie, zastosowane
przez C. G. Junga dla określenia typu
psychicznego,
który
kieruje
swoje
zainteresowania k u p r z e d m i o t o m
świata
zewnętrznego,
ku
ludziom, rzeczom, zdarzeniom, — w
przeciwieństwie
do
typu
introwertywnego,
którego
zainteresowania
są
zwrócone
ku
własnemu
życiu
w e w n ę t r z n e m u . Człowiek e. jest
nastawiony objektywnie, introwertywny
— subjektywnie. Jung uważa, że typy te
nie są zależne od woli i nastawienia
duchowego, lecz że są to biologicznie
uwarunkowane,
fundamentalne
charaktery indywiduów, na które mogą
działać wychowanie i psychoterapja, w
niewielkim jednak stopniu.] – (lat.)
extrovertált; 1. [C. G. Jung, zürichi
pszichológus szerint], az az emberi típus,
amelynek alapműködése az érzés (érzelem),
szemben
a
másik
főtípussal,
az
introvertálttal, melyé a gondolkodás; 2.
külső, konkrét, gyakorlati célok, élmények
iránt fogékony, kifelé forduló (típus)
ekstrudowanie – (lat.) extrudálás; (vegyészet)
csigasajtolás, hőre lágyuló műanyagok
folyamatos alaksajtolása
ekstynkcja
[osłabienie
wiązki
światła
przechodzącej przez jakiś ośrodek] – (lat.)
extinkció; fiz. absorbancja; kiirtás, elnyomás,
megsemmisítés
ekstynkcja
atmosferyczna
[osłabienie
docierającego do powierzchni Ziemi
światła gwiazd] – légköri extinkció
ekstyrpacja
[łac.
ex(s)tirpatio;
med.
wykorzenienie,
całkowite
usunięcie
jakiegoś narządu] – extirpáció; kiírtás,
eltávolítás
ekstyrpator [przest. gracownik, kultywator do
wyciągania chwastów i spulchniania
gleby] – extirpátor; írtóeke
ekstyrpować
[w
medycynie:
dokonać,
dokonywać ekstyrpacji - całkowitego
-
Wersja 01 01 2017.
usunięcia jakiegoś narządu] – extirpálni;
kiirtani, eltávolítani
ektoblast [zob. ektoderma w zn. 1.] – ektoblaszt
ektoderma [1. zewnętrzna warstwa komórek
zarodków zwierząt i ludzi; 2. zewnętrzna
warstwa ciała jamochłonów]
– (gör.)
ektoderma; külső bőr, külső sejtréteg
ektodermalny, -a, -e – ektodermális [polip
ektodermalny: ektodermális polip]
ektoplazma [1. zewnętrzna warstwa cytoplazmy;
2.
w
spirytyzmie:
substancja
wydobywająca się z ust medium podczas
transu hipnotycznego] – ektoplazma (az
ezoterikában és áltudományokban előforduló
nagyon ritka anyag)
ektotroficzny, -a, -e [pasożytujący na ciele innego
osobnika] – bőrfelszínen élősködő
ekumena (z stgr. οἰκουμένη oikoumene – świat
zaludniony) [obszary na kuli ziemskiej
stale zamieszkane i wykorzystywane
gospodarczo przez człowieka. Początkowo
za ekumenę uważano tylko obszar znany
ludności kręgu śródziemnomorskiego.
Obszary nieznane uważane były błędnie
za niezamieszkane i nazywano ją
anekumeną. Od wielu wieków, zwłaszcza
od epoki wielkich odkryć geograficznych,
a także wraz z postępem technicznym,
ekumena
powiększa
się
kosztem
anekumeny. Obecnie stałe osiedla ludzkie
występują
między
54°
szerokości
geograficznej
południowej
a
78°
szerokości geograficznej północnej.] –
ökumené (a gör. oikoumené gé, 'az egész
lakott földkerekség' rövid formája) [1. a
hellénizmusban Nagy Sándor (ur. Kr. e. 336323) birodalma, mely kiterjedt az egész
kisázsiai-egyiptomi-perzsa térségre, s végül
beolvadt a római birodalomba. E birod.
alapvető változást hozott az ember és társad.
környezetét átfogó világképben: a polisz
(városállam) áttekinthető rendje helyébe az
egyetemesnek tekintett ökumené (oikumené)
lépett. A hellén kor emberei voltak első
ízben képesek arra, hogy fölfedezzék az
emberiség alapvető egységét és a tökéletes
emberséget, ilyen értelemben a hellénizmus
a reneszánsz humanizmus előzményének
tekinthető. - 2. A keresztények törekvése az
egységre ökumenizmus.]
ekumeniczny, -a, -e – ökumenikus; (vallási)
egyetemes, általános; az egész világot érintő
(főleg
vallási
mozgalmakkal,
intézményekkel, címekkel kapcsolatban)
ekumenista
[zwolennik,
propagator
ekumenizmu, ruchu w chrześcijaństwie
dążącego do przywrócenia jedności
wszystkich wyznań] – ökumenizmus híve
1471
ekumenizm, komunia (z gr. οικουμένη oikumene, łac. communio - wspólnota) [1.
ruch dążący do zjednoczenia wszystkich
wyznań, ruch na rzecz jedności Kościoła,
zwany też ruchem ekumenicznym.
Odbywa się to poprzez prowadzenie
dialogu, przy zachowaniu tożsamości
religijnej; 2. ruch w chrześcijaństwie
dążący
do
przywrócenia
jedności
chrześcijan] – ökumenizmus [keresztény
vallási felekezetek által használt protestáns
eredetű fogalom, eszme, mentalitás. Melynek
lényege a különféle keresztény felekezetek,
egymás hitnézetei különbségeinek ellenére
tanúsított
tolerancia,
a
felekezeti
különbségek helyett a közös pontok,
alapvető
hitnézeti
egyezőségek
hangsúlyozása. Közösség vállalás, az
együttműködés keresése.]
Ekwador (Republika Ekwadoru; hiszp. Ecuador,
República del Ecuador) [państwo w
Ameryce Południowej położone nad
Oceanem Spokojnym, jedno z czterech
powstałych w wyniku rozpadu Wielkiej
Kolumbii w 1830 r. Sąsiaduje od północy z
Kolumbią a od południa z Peru.] –
Ecuador; Ecuadori Köztársaság [egy délamerikai
ország,
amely
északon
Kolumbiával, keleten és délen Peruval,
nyugaton a Csendes-óceánnal határos.]
ekwalizator – ekvalizátor (ang. equaliser)
kiegyenlítő, (equal - egyenlő) [áramkör,
amely
megváltoztatja
a
hangkép
frekvenciaeloszlását.
Lényegében
hangszínszabályzó, amely azonban a
spektrumnak nem csupán a két szélét emeli
vagy
vágja-,
hanem
ugyanilyen
módosításokat végez a frekvenciasáv egyegy közbülső szakaszán is. Az egyszerűbb
ekvalizátorok 5 szakaszra osztják a
spektrumot, a profi készülékek gyakran 10
vagy éppen 27 sávosak (oktáv-, illetve
tercszűrők), s nemritkán egyéb tudományuk
is van, igy például változtatni tudják az
emelés-vágás meredekségét, vagy (a
parametrikus konstrukciók) jobbra-balra el
tudják mozdítani annak középfrekvenciáját.]
ekwator [równik ziemski dzielący powierzchnię
Ziemi na półkule północną i południową]
– (lat.) ekvátor; egyenlítő (równik)
ekwatorialny, -a, -e (równikowy) – (lat.)
ekvatoriális; egyenlítői
ekwatoriał (fr. équatorial ‘równikowy’ od
équateur ‘równik’ z łc. aequator) [tech.,
astr. przyrząd astronomiczny, rodzaj
lunety poruszającej się równo z dobowym
obiegiem
obserwowanego
ciała
niebieskiego] – (lat.) ekvatoriális; (műszer)
csillagászati műszer, távcső, amely a Föld
tengelyével párhuzamosan forgatható, és
-
Wersja 01 01 2017.
megfigyelés alatt a Föld forgásával ellentétes
irányban óramű hajtja, hogy a megfigyelendő
tárgy mindig a látómezőben maradjon
ekwi- [pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: równy, równo-»] – (lat.)
ekvi-; egyenlő, egyenekwilibrysta
[gimnastyk
uprawiający
ekwilibrystykę,
sztukę
cyrkową
obejmującą
ćwiczenia
wymagające
zachowania równowagi w utrudnionych
warunkach
(chodzenie
po
linie,
woltyżerka itp.); akrobata] – (lat.)
equilibrista, ekvilibrista; egyensúlyozó,
egyensúlyozó művész; akrobata; (linoskok)
kötéltáncos; (átv.) talpraesett ember
ekwilibrystka
[artystka
cyrkowa]
–
kötéltáncosnő, (átv.) talpraesett nő
ekwilibrystycznie – kötéltáncos-módon
ekwilibrystyczny, -a, -e [1. wyjątkowo zręczny, 2.
związany ze sztuką cyrkową obejmującą
ćwiczenia
wymagające
zachowania
równowagi w utrudnionych warunkach] –
ekvilibrista; egyensúlyozó
ekwilibrystyka [1. dyscyplina sztuki cyrkowej
obejmująca
ćwiczenia
wymagające
zachowania równowagi w utrudnionych
warunkach; 2. wyjątkowa zręczność w
wykonywaniu jakiejś czynności; 3. zręczne
zachowanie w trudnych sytuacjach; 4.
gatunek akrobacji cyrkowych polegający
na wykonywaniu ćwiczeń gimnastycznych
przy
jednoczesnym
utrzymywaniu
równowagi.
Ekwilibrysta
utrzymuje
równowagę
w
warunkach
celowo
utrudnionych np. tzw."stójka" lub balans,
"wałki"] – ekvilibrisztika; az egyensúlyozás
művészete, (átv.) agyafúrtság
ekwilibrystyka dyplomatyczna – hintapolitika
ekwinokcja, ekwinokcjum [zob. równonoc;
chwila, w której Słońce przechodzi przez
jeden z dwóch punktów przecięcia się
ekliptyki
z równikiem niebieskim;
równonoc]
–
(lat.)
ekvinokcium;
napéjegyenlőség, mikor a nappal tartama
megegyezik az éjszaka tartamával (március
21, szeptember 23)
ekwipaż [daw. lekki, luksusowy pojazd konny] –
(fr.
equipage)
ekvipázs;
személyzet,
legénység; (dawno) fogat, hintó, kocsi;
felszerelés
ekwipować [1. zaopatrywać kogoś na podróż lub
na wyprawę; 2. wyposażać w przedmioty i
urządzenia niezbędne przy podjętej
działalności] – felszerelni, ellátni
ekwipować się – felszereli, ellátja magát (minden
szükségessel)
ekwiprobabilizm (łac. aequus – równy; probabĭlis
–
wiarygodny,
prawdopodobny);
1472
aequiprobabilizmus
–
(lat.)
aequiprobabilizmus; józan középút keresése
ekwipunek [przedmioty stanowiące czyjeś
wyposażenie na podróż lub wyprawę] –
felszerelés
ekwipunek nacinarski – sífelszerelés
ekwipunek sportowy – sportfelszerelés
ekwipunkowy, -a, -e – felszerelési
ekwitacja [daw.: nauka jazdy konnej] – (lat.)
ekvitáció;
(dawno)
lovaglás,
lovaglóművészet
ekwiwalencja
[równoważność
«stosunek
zachodzący
między
wyrażeniami
mającymi tę samą wartość logiczną,
polegający na tym, iż wyrażenia te
wzajemnie z siebie wynikają] – (lat.)
ekvivalencia;
egyértelműség,
egyenértékűség,
ekwiwalent [1. rzecz równa innej wartością;
2. towar, w którym jest wyrażona wartość
innego towaru] – (lat. aequivalens,
equivalens) ekvivalens; egyenlő értékű;
egyenérték (równoważnik); megfelelője
valaminek
ekwiwalent chemiczny – kémiai ekvivalens;
Faraday kimutatta, hogy elektronikus
fürdőben az áram hatására t idő alatt kivált G
anyag mennyisége arányos az elektroliten
áthaladt áram i erősségével és a t idővel,
vagyis az elektroliten áthaladt elektromos
töltés mennyiségével: G = k·a·i·t, ahol a K.
ami az atomsúlyból és az értékből számítható
ki
ekwiwalent pieniężny – pénzegyenérték
ekwiwalent pracy – munkaegyenérték
ekwiwalent towarowy – áruegyenérték
ekwiwok, ekiwok [daw. wyraz dwuznaczny, gra
słów] – (fr.) équivoque; kétértelműség,
kétértelmű tréfa v. adoma
El [1. ogólnosemicka nazwa najwyższego boga;
2. w panteonie kananejskim: najwyższy
bóg; 3. w panteonie kananejskim:
najwyższy bóg, stwórca świata] – (sémi)
Él, Isten neve; (tsz.: Elohim) [a sémi nyelvek
közös alapszava isten jelölésére]
Ela [zdrobnienie od: Elżbieta (imię żeńskie)] –
Erzsi, Zsóka (Erzsébet beceneve)
Ela (Dąb): [1. Książę Edomu; 2. Ojciec Semeja;
3. Syn i następca Baazy, król Izraela
rządził trochę więcej niż rok (930 przed
Chrystusem).
Został
zabity, będąc
pijanym, przez Zymryego (Zimriego); 4.
Ojciec Ozeasza, ostatniego króla Izraela,
panował od 730-721 przed Chrystusem; 5.
Wnuk Jefunnego; 6. Syn Uzzjasza] - ELA,
ÉLA (erős, nagy fa, tölgy). [1. Simei (4)
atyja (1Kir 4,18); 2. Edom egyik törzsének
fejedelme (1Móz 36,41; 1Krón 1,52); 3.
-
Wersja 01 01 2017.
Baása fia, Izráel királya, akit Zimri (2)
meggyilkolt (1Kir 16,6-9); 4. Hóseásnak (4),
Izráel utolsó királyának atyja (2Kir 15,30;
17,1; 18,1.9); 5. Káleb (1) fia (1Krón 4,15);
6. Benjáminita férfi (1Krón 9,8); 7. Völgy,
ahol Dávid és Góliát párviadala lefolyt
(1Sám 17,2.19; 21,9).]
elaboracja [napełnianie nabojów materiałami
wybuchowymi
i
łączenie
ich
poszczególnych elementów w całość] elaboráció [elaboration] [1. kidolgozottság,
felkészülés;
feldolgozási
mód;
megmunkálás; 2. Az az emlékezeti folyamat,
amelyben a nyelvi anyagot kiterjesztjük,
kidolgozzuk, hogy megnöveljük az előhívás
lehetséges módjait.]
elaborat [obszerne opracowanie na piśmie
jakiegoś
zagadnienia
napisane
szablonowo, bez inwencji] – (lat.)
elaborátum; tudományos értekezés, dolgozat,
munka; terv, tervezet, javaslat, vázlat,
kidolgozás
Elam [1. Syn Sema, wnuk Noego. Osiadł na
wschód od Babilonu, stąd cała ta okolica
otrzymała nazwę Elam. Za czasów
Abrahama królestwo Elam miało króla
(Chodorlahomer). Później dostało się pod
władze Chaldejczyków, Asyryjczyków i
Persów; 2. Syn Szaszaka, Beniaminita; 3.
Syn
Meselemiasza,
Korejczyk;
4.
Nadzorca, który za czasów Nehemiasza
podpisał umowę; 5. Jego potomkowie
pobrali się z pogankami; 6. Kapłan, który
brał
udział
w
dedykacji
muru
jerozolimskiego; 7. Inni, którzy wrócili z
niewoli.] – ELÁM (fennsík; ifjúság; elrejtve;
beláthatatlanul sokáig, örökkévalóság). [1.
Sém fia (1Móz 10,22; 1Krón 1,17); 2. Sasák
fia (1Krón 8,24); 3. Ajtónálló lévita Dávid
idejében (1Krón 26,3); 4. Fogságból hazatért
család ősatyja (Ezsd 2,7; 8,7; Neh 7,12); 5.
Egy további hazatért család törzsatyja (Ezsd
2,31; Neh 7,34); 6. Őse több férfinek, akik
idegen nőket vettek feleségül (Ezsd 10,2.26);
7. Főember, aki Nehémiással (3) együtt
megpecsételte a szövetséget (Neh 10,14); 8.
Pap, aki részt vett Jeruzsálem újjáépített
városfalának felszentelésén (Neh 12,42); 9.
Ország a Tigris folyó keleti partján,
Babilonnal átellenben; a világ egyik legősibb
kultúrájú országa; főként az asszír és a
babiloni történelemben szerepel. Erről a
területről is telepített Asszíria lakosokat
Samáriába (Ezsd 4,9-10). Elámiták is voltak
Jeruzsálemben pünkösd ünnepén (ApCsel
2,9)]
Elamici [lud z południowo-zachodniego Iranu, o
nieustalonym
pochodzeniu.
Język
elamicki, podobnie jak sumeryjski trudno
powiązać z jakąkolwiek grupą językową.
1473
Pod koniec IV tys. p.n.e. wytworzyły się,
jak w sąsiedniej Mezopotamii, miastapaństwa które z czasem zostały
zjednoczone w jednolite państwo - Elam
ze stolicą w Suzie. W wyniku braku
ciągłości kronik, napisanych pismem
klinowym przejętym od Sumerów trudno
odtworzyć dzieje Elamu, przez co
pozostaje wiele niejasności i białych plam.
Utrzymywali ożywione kontakty handlowe
i kulturalne z ludami Mezopotamii. Często
też w chwilach słabości państw Dwurzecza
dokonywali
wypraw
wojennych.
Szczególnie dwie były przełomowe,
ponieważ przyczyniły się do upadku
sumeryjskiej III dynastii z Ur (ok. 2005 r.
p.n.e.) oraz państwa średniobabilońskiego
dynastii kasyckiej (ok. 1157 r. p.n.e.).
Sumerowie, Babilończycy i Asyryjczycy
nie pozostawali im dłużni. Byli stałym
czynnikiem
niepokojów
rolniczej
południowej Mezopotamii. Niezależności
Elamu położyli kres po wielu latach wojny
Asyryjczycy, którzy pod wodzą króla
Asurbanipala w roku 648 p.n.e. zniszczyli
Suzę. Od tej pory stracili na znaczeniu i
ok. roku 600 p.n.e. dostali się pod
panowanie swoich wcześniejszych wasali Persów.] – elamiták [a suméroknál és
akkádoknál
kevésbé
ismert
nép
Mezopotámiában, a "termékeny félhold"
keleti szélén: területük egy része az Anzanhegyvidék (Zagrosz-hegység), a másik
Susun, a szúzai síkság és a Szusziana folyó
vidéke. Asszíriától az i.e. 7. sz.-ban
vereséget szenvedtek, s az asszírok a Jordán
vidékére telepítették őket.]
élan vital [wym. elã wital] [według filozofii H.
Bergsona: wewnętrzna siła cechująca
rzeczywistość,
będąca
źródłem
jej
rozwoju] – (fr.) élan vital; Bergson francia
idealista filozófus rendszerében: a dolgok
belső éltető energiája
ELAN (Emulated Local Area Network) (emulowana sieć LAN) [Sieć ELAN to
emulowana w środowisku LANE sieć
LAN.] – ELAN (Emulated Local Area
Network)
elana [1. włókno poliestrowe; też: tkanina z tego
włókna; 2. polskie włókno poliestrowe; 3.
tkanina
z
włókien
syntetycznych
produkowanych z politereftalanu etylenu.
Włókno elany można mieszać zarówno z
naturalną bawełna (elanobawełna) lub
wełną (elanowełna). Bardzo popularna w
latach 60 i 70, szczególnie w Europie
Wschodniej. Bardzo nieekologiczna] – (fr.)
élan; 1. elán, lendület, hév, lelkesedés,
nekiiramodás, felbuzdulás; 2. (dawno)
-
Wersja 01 01 2017.
lengyel gyártmámányú műszálas fonal; ebből
készült szövet
elanobawelna – pamuttal kevert műszál szövet
elastan [Spandex (Lycra, Elastan) – elastyczne
włókno
sztuczne
(elastomer
poliuretanowy), wynalezione w 1958 przez
Josepha Shiversa w laboratoriach firmy
DuPont, przez którą jest produkowane i
rozprowadzane.] – elasztán [1. A
poliuretánból készült rugalmas szálak
összefoglaló neve. Szövetekben és kötött
kelmékben alkalmazzák, ezáltal azok jobb
formavisszanyerő képességet és kevésbé
gyűrődő tulajdonságot kapnak. Az elasztánt
önmagában soha nem, csak más anyagokkal
kombinálva alkalmazzák. A legismertebb
márkanevek a Lycraâ (ejtsd lájkra) és a
Dorlastan. Az elasztánnal készülő kelméket
sztreccsanyagoknak nevezik (stretch = nyúlni
angolul). 2. Ez egy gyűjtőfogalom, mely
magába foglalja az összes polyuretánból
(PU) készült rugalmas fonalat, amitől a
szövetek és a kötött áruk rugalmasakká
válnak és ezáltal kevésbé gyűrődnek.]
elastil, elastyl [przędza uzyskiwana w wyniku
modyfikacji stilonu; też: tkanina lub
dzianina z tej przędzy] – elasztikus
poliamid fonal; abból készült szövet
elastilowy, elastylowy, -a, -e – elasztikus poliamid
fonalelastor [przędza uzyskiwana przez termiczne
modyfikowanie torlenu; też: tkanina lub
dzianina z takiej przędzy] – elasztikus
szövet v. fonal
elastorowy, -a, -e – elasztikus szövet- v. fonalelastycznie – rugalmasan, ruganyosan
elastyczność – (gör.) elaszticitás, rugalmasság,
ruganyosság, rugékonyság,
elastyczność cen – árak rugalmassága
elastyczność dochodowa – jövedelem-rugalmasság
elastyczność ognia [zdolność do szybkiego i
skutecznego przenoszenia ognia w
granicach pasa działania danego środka
ogniowego niezależnie od ukształtowania i
pokrycia terenu. Jest określana wielkością
ostrzeliwanej powierzchni i możliwością
zmiany szybkostrzelności.] – a tűz v.
tüzelés rugalmassága
elastyczność podaży [jest miarą względnej
zmiany podaży wywołanej względną
zmianą
określonego
czynnika
wpływającego na podaż. Informuje o
wrażliwości podaży na zmiany czynników
ją kształtujących.] – kínálat-rugalmasság
 Cenowa elastyczność podaży
elastyczność (polimery) [właściwość materiałów
polimerowych do odwracalnej zmiany
kształtu pod działaniem zewnętrznych sił.
1474
Niektóre
materiały
polimerowe
charakteryzują się zdolnościami do
odkształceń
elastycznych.
Są
to
elastomery. Do elastomerów należy np.
guma.] – polimerek rugalmassága
elastyczność popytu [relacja między wyrażoną w
procentach zmianą popytu, a wyrażoną w
procentach zmianą czynnika, który tę
zmianę wywołał. Elastyczność popytu
można określić tylko w odniesieniu do
tych czynników kształtujących popyt,
które da się zmierzyć.] – keresletrugalmasság
 Dochodowa elastyczność popytu
 Mieszana elastyczność popytu
 Cenowa elastyczność popytu
elastyczność produkcji – termelés rugalmassága
elastyczność silnika [zdolność silnika do
samoczynnego dostosowania momentu
obrotowego do obciążenia zewnętrznego]
– a motor rugalmassága
elastyczność włókna [zdolność włókna do
powrotu do oryginalnych wymiarów i
kształtu po deformacji. Taka zdolność jest
zależna od wilgoci, temperatury i
wcześniejszego
napięcia.]
–
szálrugalmasság [A szál azon tulajdonsága, hogy
megnyújtas után elengedve (tehermentesítve)
visszatér eredeti hosszára és alakjára. Ezt a
tulajdonságát
a
nedvességtartalma,
hőmérséklete és előző igénybevételei
befolyásolják.]
elastyczny, -a, -e [1. dający się odkształcać,
szybko powracający po odkształceniu do
pierwotnej
postaci;
2. łatwo
przystosowujący
się
do
nowych
warunków;
3. o
czyichś
ruchach:
odznaczający się lekkością, miękkością] –
(gör.) elasztikus; rugalmas, ruganyos,
rugékony
elastyczna bielizna [głównie damska bielizna,
obejmująca pasek gorsetowy do pończoch,
sznurowany, gorset i stanik. Celem
noszenia tego typu bielizny było
wyrównanie damskiej figury w klatce
piersiowej tali i biodrach, zapewniający
komfort noszenia i niekrępowania
ruchów.
Tworzona
z elastycznych
materiałów, często w połączeniu tkaniny i
dzianiny.] – rugalmas fehérnemű [Olyan,
rugalmas kelmékből készült női fehérneműk
gyűjtőneve, amelyek célja a mell, a derék és
a csípő környékének formázása, ugyanakkor
kényelmesek és nem akadályozzák a szabad
mozgást. Ide tartoznak a harisnyakötő,
harisnyatartó, a fűző és a melltartó.]
-
Wersja 01 01 2017.
elastyczna natura – rugalmas, alkalmazkodó
természet
elastyczna taśma, wstążka [Taśma elastyczna
z perforacją – równomiernymi otworami
pozwalającymi na regulację jej długości.
Taśma elastyczna do kapeluszy – okrągła
taśma elastyczna w oplocie. Stosowana
przez producentów kapeluszy, butów,
zabawek. Gładka taśma elastyczna –
dwustronna
taśma
z gładkimi
powierzchniami. Elastyczna taśma do
pasków – stosowana przez producentów
pasków. Ramiączko – pasek taśmy
elastycznej – gładka lub wzorzysta taśma
elastyczna
stosowana
w
bieliźnie
dziewczęcej i damskiej. Elastyczna taśma
szelkowa – stosowana przez producentów
szelek Wzorzysta taśma elastyczna.] –
rugalmas szalag [Rugalmas pánt, melyet a
legkülönfélébb
formákban
gyártanak
felhasználási területeinek sokfélesége miatt.
Rugalmas kalapszalag – Elasztánfonalat
tartalmazó, kör keresztmetszetű, üreges
szalag,
amit
kalapokhoz,
cipőkhöz,
játékokhoz stb. használnak. Sima rugalmas
szalag – Mindkét oldalán sima, egyenes szélű
szalag. Övszalag - Övek készítésére
használják.
Bizonyos
távolságokban
lyukakkal látják el, amelyek lehetővé teszik a
hosszának
szabályozását.
Rugalmas
harisnyatartó-szalag
–
Harisnyatartók
készítésére szolgál. Rugalmas szíjszalag –
Hevederek készítésére használják. Rugalmas
mintás szalag – A szövése során mintázattal
ellátott, esetenként hullámos szélű rugalmas
szalag.]
elastyczna tkanina [jedwabna tkanina wysoko
elastyczna. Zrobiona z średniej lub grubej
elastycznej nici w wątku; produkowana
różnymi splotami. Wykorzystywana w
stanikach,
gorsetach
i
kostiumach
kąpielowych.] – rugalmas selyemtípusú
szövet [Nagy rugalmasságú selyemtípusú
szövet. Nehéz vagy közepes súlyú lehet,
vetülékébe elasztikus szálat szőnek; többféle
kötésmóddal készülhet. Melltartók, fűzők és
fürdőruhák alapanyagául szolgál.]
elastyczne ciało – rugalmas test
1475
elastyna [białko wchodzące w skład włókien
sprężystych tkanki łącznej] – elasztin; a
rugalmas kötőszöveti rostok fehérjéje
Elat [1. Hieronim i obecni archeolodzy łączą Elat
z miastem Nabatejczyków, znanym w jego
czasach jako Aila pomiędzy obecnym
izralskim Ejlatem a jordańską Akabą na
północnym
krańcu
zatoki
Akaba.
W okolicach
odnaleziono
pieczęcie
z edomskim napisem Kosanal, sługa króla,
które archeolodzy datują na VII w. p.n.e.,
a także aramejskie dokumenty oraz
fragmenty wysokiej jakości ceramiki w
stylu greckim. ― 2. według Biblii - miejsce
wspomniane po raz pierwszy przez
Mojżesza w czasie wędrówki Izraelitów z
Egiptu do Ziemi Obiecanej (Pwt 2:8).
Wymieniono je razem z Esjon-Geber
i zlokalizowano je nad brzegiem Morza
Czerwonego w Edomie (1Kl 9:26). Gdy
Edom został podbity przez Dawida,
miasto Elat i sąsiednie Esjon-Geber
znalazły się pod kontrolą Judy (2Sm 8:13,
14). W miastach tych był port oraz
Salomon budował statki, stanowił bazę
okrętów Tarszisz (1Kl 9:26, 27; 10:22; 2Kn
8:17). Elat był miejscem postoju karawan
na szlaku z południowej części Półwyspu
Arabskiego
do
Egiptu,
Kanaanu,
Damaszku. Potem powrócił do Edomu, a
następnie ponownie przeszedł pod władzę
Judy i został odbudowany (2Kl 14:21, 22;
2Kn 26:1, 2). Potem został zdobyty przez
Syrię i po raz kolejny zamieszkali w nim
Edomici (2Kl 16:6).] – ELÁT (magas fák,
pálmaliget; erősség). [Város az Akabaiöbölnél (5Móz 2,8) Edomban, nem messze
Esiongábertől, Salamon kikötőjétől ("Elót":
1Kir 9,26; 2Krón 8,17; 26,2)]
Elateridae (łac.) [Sprężykowate (Elateridae,
Leach, 1815)] – (lat.) Elateridae; a
fedelesszárnyúak rendjébe tartozó pattanó
bogarak (hosszú vékony lárváik drótféreg
név alatt is ismeretesek)
Eldorado [1. Eldorado: legendarna kraina
mająca obfitować w złoto; 2. kraj
opływający w bogactwa] – (sp.) Eldorádó;
az arany és a drágakövek, a csodák mesebeli
országa; (átv.) paradicsom
Eldred v. Ashcroft [oznaczenie sprawy sądowej,
w której Eric Eldred występuje przeciwko
Johnowi Ashcroftowi. Nie są to osobiste
porachunki Eldreda z Ashcroftem, który
był prokuratorem generalnym USA, lecz
tradycyjne oznaczenie procesu przeciwko
państwu (administracji federalnej).] –
Eldred kontra Ashcroft [A 2003-as Eldred
kontra Ashcroft perben az Amerikai Egyesült
Államok Legfelsőbb bírósága az 1998-as
Sonny Bono Copyright Term Extension Act
-
Wersja 01 01 2017.
(CTEA) nevű törvény alkotmánysértő voltát
vizsgálta. A szóbeli meghallgatás 2002.
októberben volt, 2003. január 15-én pedig a
bíróság 7-2 arányban úgy döntött, hogy a
törvény nem alkotmánysértő. A per alapja a
CTEA döntés volt, ami visszamenőlegesen
20 évvel meghosszabbította a szerzői jog
által védettséget biztosító időt, így a védelem
a szerző élete alatt, valamint halála után 70
évig tart, vagy 75-től 90 évig a jogi
személyek által létrehozott művek, illetve az
1978. január 1. előtt létrehozott művek
esetén. (A Berni egyezmény ezt az
időtartamot 50 évben határozta meg,
megengedve annak lehetőségét, hogy a
tagállamai ennél hosszabb időt szabjanak
meg.)]
elear, eljer, haljer [1. w XVI–XVII w.:
harcownik wyzywający przeciwników do
walki w pojedynkę przed rozpoczęciem
bitwy; 2. w Polsce w XVII w.: żołnierz
nieregularnej lekkiej jazdy; 3. harcownik,
poprzedzający wojsko przed bitwą,
rycerz-ochotnik,
wyzywający
do
pojedynku nieprzyjaciół przed frontem
wojska dla dania zaczepki i zachęty do
boju. Elearami, eljerami i haljerami
nazywali
Polacy
w
wieku
XVII
najprzedniejszą jazdę.] – harcos, önkéntes
lovag, irreguláris könnyűlovas katona; a
csata megkezdése előtt párbajozó katona
Eleazar [imię męskie pochodzenia biblijnego, od
hebrajskiego imienia Eleazar (co można
przetłumaczyć jako "Ten, któremu Bóg
pomaga"). Nosił je jeden z przyjaciół
Chrystusa, brat Marii i Marty. Lazarus
jest łacińską formą greckiego słowa
Lazaros, skrótem od Eleazaros, inaczej:
‫"( םָ ָז ֶעלֶא‬Bóg pomógł") lub hebrajskiego
El’azar.] – Lázár [héber eredetű férfinév. Az
El(e)azár név görög rövidüléséből, illetve
ennek a latin Lazarus formájából származik,
jelentése: Isten segített/Isten a segítőm.]
Eleazar (komu Bóg pomaga) [1. Trzeci syn
Aarona, główny kapłan; 2. Strzegł Skrzyni
Pańskiej; 3. Oficer Dawida.] – Eleázár
(Isten megsegített, Isten segít; Isten a segítő)
[1. Áron harmadik fia (2Móz 6,23); Áron
utóda a főpapi tisztségben, Mózes segítőtársa
(4Móz 26,1-2; 31,13-54; 32,28); segített
Józsuénak (1) az ígéret földje felosztásánál
(Józs 14,1; 19,51); 2. Abinádáb (1) fia, aki a
frigyláda őrizetére volt rendelve (1Sám 7,1);
3. Dávid vitéze a három főhős közül, Dódó
(2) fia (2Sám 23,9-10; 1Krón 11,12-14), 4.
Lévita, Mérári unokája (1Krón 23,21-22;
24,28); 5. Lévita, aki átvette a templomi
kincseket (Ezsd 8,33); 6. Zenélő pap
Jeruzsálem falai fölszentelésénél (Neh
12,42); 7. Józsefnek (9), Mária férjének
dédapja (Mt 1,15)]
Electric blue (Elektryzujący niebieski.) – Electric
blue [Nyers, harsány kék, amelyet Jil Sander
tett népszerűvé.]
1476
elefant [słoń] – [Słowniczek języka śląskiego]
elefánt
elegancik – ficsúr (elagant)
elegancja [1. dobry smak w ubiorze i
wytworność w sposobie bycia; 2. Sztuka
takiego noszenia i zestawiania ubioru, że
efekt zachwyca harmonią, a metoda jest
trudna do zdefiniowania. Zawsze jednak
jest związana z przestrzeganiem zasady,
że mniej znaczy więcej.] – (lat.) elegancia;
választékos, finom ízlés; jólöltözöttség;
választékosság,
finomság,
előkelőség,
ízlésesség
elegancki, -a, -ie [ubierający się i zachowujący w
sposób pełen elegancji; też: świadczący o
czyjejś elegancji] – (lat.) elegáns, ízléses,
választékosan tetszetős, finom; jólöltözött;
sikkes, divatos; divatosan, váélasztékos
ízléssel öltözött; sikkes
elegancka odzież damska – elegáns női viselet
elegancko – elegánsan, divatosan, választékosan,
sikkesen
elegancko ubrany – jól öltözött
elegant [1. mężczyzna elegancki, dbający o
wygląd; 2. iron. mężczyzna ubierający się
z przesadną elegancją] – elegáns ember, jól
öltözött ember; piperkőc, divatbolond, dendi,
jampec, ficsúr
elegant z morskiej piany – (tréf.) piperkőc,
üresfejű, parafaember
elegantka – elegáns nő; dáma
elegantować się – kiöltözködni, kicsípi magát,
szépen öltözni, elegánsan járni
elegia [1. utwór liryczny o tematyce żałobnej,
pożegnalnej; 2. w poezji antycznej: utwór
ujęty w formę dystychu składającego się z
heksametru i pentametru; 3. utwór
instrumentalny lub wokalny o smutnym
charakterze, popularny w XIX w.] – (gör.)
elégia; (irodalom) borongós hangulatú,
bánatos költemény; (költészet) mindenfajta
disztichonban írt költemény neve; a
visszaidézett benyomások, az emlékezet
során ébredő érzelmek lírai formája
(alaphangja melankólikus)
-
Wersja 01 01 2017.
elegiacki, -a, -ie; elegijny, -a, -e – (gör.) elégikus;
bánatos (hangulatú), bús, borongó, mélabús,
panaszos
elegiaco (wym. eledżako) = żałośnie, smutno –
(ol.) elegiaco; siralmasan, bánatosan,
szomorúan
elegiczny, -a, -e – elégikus; bánatos (hangulatú),
bús, borongó, mélabús, panaszos
elegiczny nastrój – elégikus v. bánatos hangulat,
kedv, rosszkedv
elegie polskie; (dawno) elegje polskie [np.
Kronikarz Marcin Gallus, piszący na
początku wieku XII, pomieścił w swej
kronice łacińską, prostą, ładną pieśń,
opłakującą zgon Bolesława Chrobrego.] –
(ir) lengyel elégiák
elegijność – vminek elégikus volta
elegijny, -a, -e [związany z elegią; elegiacki] –
elégikus
eleison (zmiłuj się'!) [Po grecku 'Kyrie eleison' to
po polsku 'Panie zmiłuj się'. Christe eleison
- Chryste zmiłuj się.] – (gör.) Eleison;
könyörülj
elekcja [łac. electio 'wybór; selekcja' od eligere
'wybierać'; 1. wybór przez głosowanie na
wysokie stanowisko lub urząd; 2. w
dawnej Polsce: wybór króla głosami
szlachty; 3. powoływanie dostojników
świeckich, duchownych i monarchów w
drodze obioru; obiór (zwł. króla)] – (gör.)
elekció, megbízás v. kinevezés magas
hivatalra v. állásra; (történelmi) választás,
megválasztás; királyválasztás
elekcja viritim (łac. każdemu z osobna) [1. wolna
elekcja z udziałem całej szlachty; 2.
oznaczała osobisty udział całej szlachty w
wyborze króla. Ta forma elekcji została
ustalona
przez
obradujących
na
pierwszym
sejmie
konwokacyjnym
zwołanym na 6 stycznia 1573 roku.
Pierwsza tego typu wolna elekcja odbyła
się 11 maja 1573 roku, wówczas został
wybrany pochodzący z Francji książę
Henryk Walezy. Miało to miejsce w
Kamieniu pod Warszawą, który od tego
czasu stał się tradycyjnym miejscem
wyboru nowych monarchów na tron
Rzeczypospolitej. Ostatecznie ten typ
elekcji został zniesiony w 1791 roku przez
Sejm
Wielki.]
–
(hist.)
szabad
királyválasztás
elekcja króla – királyválasztás
elekcyjność – (történelmi) választhatóság
elekcyjność i elekcje królów [Każda z trzech
wielkich epok dziejowych w Polsce
przedstawia oddzielną fazę w rozwoju
historycznym obieralności panujących.
Pierwszą fazę w epoce Piastowskiej
1477
nazywa historyk Szymon Askenazy
współistnieniem
pierwotnego
pojęcia
przywódcy ludu z woli ludu obok
sukcesyjności władzy zwierzchniczej w
jednym rodzie, raz wyniesionym. Drugą
fazę w epoce Jagiellońskiej mianuje tenże
dziejopis „współistnieniem zasady elekcyi
monarchy ograniczonej przez głównych
dostojników
kraju
obok
zasady
faktycznego
dziedziczenia
dwuch
połączonych koron aż do wytworzenia się
unii realnej z osobistej.” Trzecią nareszcie
fazą była wolna, nieograniczona elekcja
monarchy przez głosowanie powszechne
gminu
szlacheckiego]
–
(hist.)
királyválasztások és királyok választhatósága
elekcyjność tronu [osadzanie na tronie władcy z
wyboru] – a trón választhatósága;
királyválasztás lehetősége
elekcyjny, -a, -e – választott, választáson alapuló,
szabadválasztáson alapuló
elekcyjni królowie [obierani przez ogół szlachty
(w Polsce od 1572 r.)] – királyválasztásopn
alapuló királyság
elekt [1. osoba nowo obrana na wysokie
stanowisko lub urząd; 2. wybrany król do
czasu koronacji] – választott magas
tiszviselő
v.
hivatalnok; (történelmi)
választott király
elektor [1. osoba mająca prawo głosowania w
wyborach; 2. osoba powołana przez
wyborców do wzięcia udziału w
decydującym akcie wyborczym; 3. tytuł
książąt
niemieckich,
którym
przysługiwało prawo obierania cesarza;
też: książę mający ten tytuł; 4. hist.
wyborca; w dawn. Rzeszy Niemieckiej
tytuł książąt mających przywilej obierania
cesarza.] – (lat.) elector, elektor; választó,
választófejedelem (a XIII. század óta azok
német fejedelmek, akik a német-római
császárt választották); a több fordulós,
közvetett
választási
rendszerben
a
választóktól megválasztott személy, aki majd
a következő fordulóban nevükben szavaz
elektoralny, -a, -e – (lat.) elektorális; választási,
választó, választó-, elektorelektorat [1. ogół wyborców; 2. władza, godność
elektora – księcia niemieckiego; 3. kraj
rządzony przez księcia elektora; 3. polit.,
wyborcy; ogół wyborców] – (hist.)
elektorátus, választófejedelemség; (pol.)
választóközönség
elektorski, -a, -ie – elektori; választó,
választófejedelmi
elektret [dielektryk o trwałej polaryzacji
elektrycznej]
–
elektret
[Remanens
elektromos
polarizációjú
dielektromos
anyag. (A permanens mágnes elektromos
-
Wersja 01 01 2017.
megfelelője.) Az elektret egyik szokásos
fajtája az ún. keramikus elektret, amely
ferroelektromos kerámiából készül oly
módon,
hogy
megfelelő
térerősségű
elektromos mezőben a Curie-pont fölé
hevítik az anyagot, majd lehűtik. A
lehűléskor rögzül a polarizált állapot az
anyagban. Elterjedtek még a műanyag
elektretek; ezeket használják vékony fólia
formájában pl. a táskarádiók, hordozható
kazettás
magnetofonok
beépített
mikrofonjaiban (elektretmikrofon).]
elektorstwo [daw.; zob. elektorat w zn. 2.] –
elektorság;
választófejedelemség,
választófejedelem és felesége
elektro- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
elektrycznością] – (gör.) elektro-, villamos-,
elektromos
elektroakustyczny, -a, -e – elektroakusztikai
elektroakustyczna zasada wzajemności –
elektroakusztikai reciprocitási elv
elektroakustyka (z gr. elektron = bursztyn, oraz
akustyka) [1. elektrofonia, dział akustyki
zajmujący się przetwarzaniem drgań
akustycznych na impulsy elektryczne i
odwrotnie,
ich
wzmacnianiem,
korygowaniem i zapisem, za pomocą
urządzeń elektrycznych i elektronicznych
(adapterów,
mikrofonów,
głośników,
wzmacniaczy, korektorów, magnetofonów
itp.). 2. dział akustyki zajmujący się
drganiami
elektromagnetycznymi
i
związanymi
z
nimi
zjawiskami;
elektroakustyka muzyczna ogranicza się
do zjawisk związanych z drganiami
elektromagnetycznymi występującymi w
muzyce] – elektroakusztika [alkalmazott
tudományág,
amely
a
hangkeltés,
hangátvitel, hangerősítés, hangrögzítés és
hangosítás (hangközvetítés) elméletének és
gyakorlatának területét foglalja magába];
elektroakusztika; a villamosság alkalmazása
a hangok tulajdonságainak vizsgálatában;
hangok keltése és továbbítása villamosság
útján;
az
elektromos
hangkeltéssel,
hangérzékeléssel
és
hangrögzítéssel
foglalkozó tudomány
elektroanaliza [metoda analizy chemicznej
wykorzystująca m.in. efekty przebiegu
reakcji
na elektrodach]
–
(gör.)
elektroanalízis; elektromos árammal való
felbontás;
fémeknek
elektroanalízissel
végzett súly szerinti elemzése
elektrobodziec – elektromotor, elektroindukció
elektrobodźczy, -a, -e – elektromotoros,
elektroinduktív
1478
elektrobus
[autobus
napędzany
energią
elektryczną] – elektromos áram meghajtású
busz, trolibusz
elektrochemia [1. jest działem chemii fizycznej,
zajmującym się badaniem elektrycznych
aspektów reakcji chemicznych, a także w
mniejszym
stopniu
własnościami
elektrycznymi związków chemicznych;
dział
chemii
fizycznej
badający
współzależność zjawisk elektrycznych i
reakcji chemicznych] – (gör.) elektrokémia
[1. a kémia, azon belül a fizikai kémia egyik
ága. Az elektromos áram hatására
bekövetkező kémiai változásokkal, valamint
a kémiai energia elektromos energiává
alakításának
folyamataival,
törvényszerűségeivel foglalkozik. Az ilyen
folyamatokat, változásokat elektrokémiai
folyamatoknak nevezik. Ezek a reakciók
redoxireakciók, ugyanis az elemek oxidációs
foka
megváltozik.
az
elektrokémiai
folyamatok során az elektromos energia és a
kémiai energia egymásba való átalakulása
figyelhető meg. Az elektrokémiai reakciók
egy szilárd és egy folyékony halmazállapotú
anyag határfelületén játszódnak le, térben
egymástól elkülönítve. 2. (fizikai kémia)
elektromos áram vegyi hatásaival foglalkozó
tudomány [körébe tartoznak: az elektrolízis,
az áramvezetéssel kapcsolatos jelenségek, s a
kémiai energia elektromos árammá való
átalakításának (galván elemek) vizsgálata]
elektrochemiczny, -a, -e – elektrokémiai
elektrochemik – elektrokémikus
elektrochirurgia [1. metoda chirurgiczna
obejmująca zabiegi, w których do
przecinania lub przyżegania tkanek
wykorzystuje się prąd elektryczny; 2.
jedna z metod postępowania operacyjnego
za pomocą prądu wysokiej częstotliwości,
przepływający przez specjalny nóż
elektryczny lub żegadło elektryczne
dającego ciepło (Joule’a Lenza prawo),
które powoduje koagulację białka
tkankowego oraz sklejanie się i
zamknięcie
przecinanych
drobnych
naczyń krwionośnych skóry, tkanki
podskórnej i błon śluzowych.] – (lat.)
elektrokirurgia,
elektromos
sebészet;
villamosáram segítségével történő sebészeti
szövetroncsolás; elektronsebészet; villamos
áram segítségével
elektrochirurgiczny, -a, -e – elektrokirurgiai,
elektromos sebészeti
elektrocieplownia – villanyfejlesztő
elektroda [1. część ogniwa galwanicznego,
element przewodzący prąd; 2. element
przewodzący w przyrządzie elektrycznym,
doprowadzający prąd elektryczny do
-
Wersja 01 01 2017.
odpowiedniego
ośrodka
lub
odprowadzający go zeń; 3. element
przewodzący
w
przyrządzie
elektronowym, emitujący lub zbierający
elektrony] – (gör.) elektród, elektróda; az a
vezető, amelyen keresztül az elektromos
áram a folyadékokba v. gázokba belép; (gép)
az elektromos áram be- és kivezető helye az
elektromos készülékeknél és gépeknél;
(műszaki)
hegeeztzőpálca; (med.)
az
elektromos aktivitás detektálására alkalmas
érzékelő
elektroda dodatnia [1. zob. anoda w zn. 1.; 2. zob.
katoda w zn. 2.] – anód, pozitív elektród
elektroda kulista – gömbelektród
elektroda ujemna [1. zob. anoda w zn. 1.; 2. zob.
katoda w zn. 2.] – katód, negatív elektród
elektroda węglowa – szénelektród
elektrodiagnostyka [1. rozpoznawanie chorób
lub zaburzeń czynności narządów przez
badanie pobudliwości nerwów i mięśni za
pomocą prądu elektrycznego; 2. badanie
zjawisk elektrycznych w tkankach] –
elektrodiagnosztika; (orvosi) az agy, a szív
stb. működési árama által leírt görbe alapján
való kórmeghatározás
elektrodializa
[rozdzielanie
substancji
przeprowadzane
w
stałym
polu
elektrycznym] – (gör.) elektrodialízis; az
elektromos tér által gyorsított dialízis;
sóelegyek
elválasztására,
kolloidok
tisztítására használják
elektrododatniość – vminek pozitív töltésű volta
elektrododatni, -ia, -ie [1. mający ładunek
elektryczny dodatni; 2. łatwo uzyskujący
ładunek dodatni] – pozitív töltésű
elektrodowy, -a, -e – elektródelektrody – elektródák; az elektrolitokba merülő,
többnyire lemezalakú vezetékdarabok; azon
vezetékek is, amelyek között ívfény v.
elektromos szikra halad át
elektrodynamiczny, -a, -e – elektrodinamikus
elektrodynamika [dział fizyki zajmujący się
ruchem i oddziaływaniem ładunków i
prądów
elektrycznych]
–
(gör.)
elektrodinamika;
az
elektromágnesség
kísérletileg megalapozott és matematikailag
rendszerbe foglalt elmélete; a fizikának az
áramló elektromos töltés tulajdonságait és
mechanikai hatását tanulmányozó ága; az
elektromos
áramok
között,
valamint
mágneses mezők és elektromos áramok
között fellépő erőhatásokkal foglalkozik
elektrodynamometr [rodzaj galwanometru] –
elektrodinamométer
elektroencefalografia [metoda badania czynności
mózgu
polegająca
na
graficznym
rejestrowaniu
bioprądów]
–
(gör.)
1479
elektroencefalográfia, elektroenkefalográfia
(EKG); az agykéreg működését kísérő
áramok regisztrálása; az agyi elektromos
aktivitás mérése
elektroencefalograficzny, -a, -e – (gör.)
elektroencefalográfiai, elektroenkefalográfiai
(EKG-)
elektroencefalogram
[wykres
prądów
czynnościowych
mózgu]
–
(gör.)
elektroencefalogram [electroencephalogram,
EEG]; az agykéreg működésével járó
elektromos feszültségváltozásokat rögzítő
görbe (röv. EEQ) [ A fejbőrre (vagy esetleg a
feltárt
agyba)
rögzített
elektródák
segítségével az agy spontán elektromos
aktivitásáról
készített
felvétel.
Az
agyhullámok közül közismert a nyugodt
ébrenléti állapotra jellemzõ alfa-hullám (813 Hz); a lassú, nagy amplitúdójú, mély
alvás alatt jelentkezõ delta-hullám (1-3 Hz);
és
a
hippokampuszra,
valamint
a
viselkedéses arousalre jellemző téta-hullám
(4-7 Hz).]
elektroenergetyczny, -a, -e – elektroenergetikus,
elektroenergetikai; villamosenergetikai
elektroenergetyka [dział energetyki zajmujący
się przemysłowym wytwarzaniem energii
elektrycznej] – elektroenergetika
elektrofiltr [aparat do oczyszczania powietrza
lub gazów przemysłowych] – villamos
szűrő, villamos porszűrő; elektroszűrő,
elektrosztatikus porleválasztó
elektrofizjolog
–
(gör.)
elektrofiziológus,
elektrofiziológia kutatója
elektrofizjologia [dział fizjologii badający
zjawiska elektryczne zachodzące w
organizmach] – (gör.) elektrofiziológia; a
fiziológiának az elektromos jelneségek
szervezetekre gyakorolt hatásával (pl. az
áram hatása az izmokra és az idegekre)
foglalkozó ága
elektrofizjologicznie – (gör.) elektrofiziológiaian
elektrofizjologiczny,
-a,
-e
–
(gör.)
elektrofiziológiai
elektrofon [elektryczny instrument muzyczny»]
– elektrofon; villamos zenegép, elektromos
hangszer
elektrofor [przyrząd elektrostatyczny do
wytwarzania ładunków elektrycznych] –
(gör.) elektrofor; dörzselektromos kísérleti
eszköz;
a
legegyszerűbb
szerkezetű
influencia-elektromosgép,
fémtányérba
öntött
gyantalepényből
és
egy
szigetelőnyéllel ellátott korong alakú
fémfedőből áll
elektroforeza
[zjawisko
elektrokinetyczne
polegające na ruchu w polu elektrycznym
naładowanych elektrycznie cząstek] –
-
Wersja 01 01 2017.
(gör)
elektroforézis;
(vegytan)
kolloidrészecskék elmozdulása villamos
térben
elektroforetyczny, -a, -e – (gör) elektroforéziselektrogalwaniczny, -a, -e – elektrogalvanikus;
galvánelektromos
elektrografia [metoda reprodukcyjna, w której
wykorzystuje
się
właściwość
półprzewodników
do
wytwarzania
obrazu] – elektrográfia
elektroindukcja – elektroindukció
elektroindukcyjny,
-a,
-e
–
indukciós,
elektroindukciós
elektrokardiograf [aparat rejestrujący prądy
czynnościowe mięśnia sercowego] –
elektrokardiográf; EKG-készülék; (orvosi) a
szívműködés keltette áram ingadozásait
rögzítő készülék (EKG)
elektrokardiografia [metoda badania pracy
serca za pomocą elektrokardiografu] –
(gör.) elektrokardiográfia (EKG); 1. (orvosi)
szívvizsgálat elektromos áram segítségével,
amelynek során a szív akciós áramának
mozgását görbével ábrázolják; 2. az
orvostudománynak
elektrokardiogramok
készítésével és értékelésével foglalkozó ága
elektrokardiograficzny,
-a,
-e
–
(gör.)
elektrokardiográfiai (EKG-)
elektrokardiogram [wykres będący graficznym
zapisem prądów czynnościowych serca] –
(gör.) elektrokardiogramm; a szív akciós
áramának működéséről készült, elektromos
áram segítségével rögzített görbe
elektrokinetyczny, -a, -e – elektrokinetikai
elektrokinetyka [dział fizyki zajmujący się
zjawiskami elektryczności w ruchu] –
elektrokinetika
elektrokombinat – villamos erőmű
elektrokultura – elektrokultúra
elektrolit [substancja przewodząca prąd dzięki
obecności swobodnie poruszających się
jonów] – (gör.) elektrolit; az elektromos
áramot vezető és eközben elemeire bomló
anyag (oldat); [fémsóoldatok, hígitott savak,
olvasztott fémösszetételek]
elektrolitowy, -a, -e – elektrolitelektrolityczny, -a, -e – elektrolitikus
elektroliza [1. procesy zachodzące wskutek
przepływu
prądu
przez elektrolit;
2. usuwanie zbędnego owłosienia prądem
elektrycznym
przepuszczanym
przez
mieszki włosowe] – (gör.) elektrolízis; 1.
(vegytan) elektromos vegybontás; vegyületek
felbontása a rajtuk keresztül vezetett
elektromos áram segítségével; 2. (kozmetika)
azon eljárás, amely elektromos áram
segítségével a hajhagymákat pusztítja el
1480
elektrolityczny, -a, -e – (gör.) elektrolízis-; – (gör.)
elektrolízises
elektrolizować – elektrolizálni
elektroluks [odkurzacz] – elektrolux porszívó
elektroluminescencja [1. świecenie gazów pod
wpływem wyładowania elektrycznego;
2. świecenie ciał
stałych
wywołane
działaniem zmiennego pola elektrycznego]
– (gör.+lat.) elektroluminiszcencia; (fizika) a
testek és a gázok villogás katód-, röntgen- és
radioaktív anyagok kibocsátotta sugarak
hatása alatt
elektroluminescencyjny, -a, -e – (gör.+lat.)
elektroluminiszcenciás
elektromagnes [cewka elektryczna zachowująca
się jak magnes podczas przepływu przez
nią prądu] – (gör.) elektromágnes; huzallal
(szigetelt rézdrótok) körülvett lágyvasmag,
amely az elektromos áram hatására
mágnesként viselkedik
elektromagnetycznie – elektromágnesesen
elektromagnetyczny, -a, -e – elektromágneses;
egyszerre jelenlévő villamos- és mágneses
erőtérrel kapcsolatos, elektromágnessel
kapcsolatos, azzal működő
elektromagnetyzm [1. dział fizyki zajmujący się
zagadnieniami
dotyczącymi
współzależności zjawisk magnetycznych i
elektrycznych;
2. ogół
zjawisk
magnetycznych wywoływanych przez
prąd
elektryczny]
–
(gör.)
elektromágnesesség,
elektromagnetizmus;
elektromos áram keltette mágnesesség
elektromechaniczny, -a, -e – elektromechanikus,
elektromechanikai
elektromechaniczny, -a, -e – elektromechanikai,
elektromechanikus
elektromechanik [specjalista w dziedzinie
elektromechaniki] – elektromechanikus,
villamos-műszerész
elektromechanika [1. naprawa i konserwacja
maszyn
i
urządzeń
elektrycznych;
2. nauka o budowie, działaniu i
zastosowaniu
maszyn
i
urządzeń
elektrycznych; 3. nauka zajmująca się
budową, działaniem i zastosowaniem
urządzeń elektrycznych; 4. naprawa i
konserwacja urządzeń elektrycznych] –
(gör.) elektromechanika; villamos erőtan
elektrometalurgia [dział metalurgii obejmujący
stapianie i rafinację metali w piecach
elektrycznych oraz otrzymywanie metali
za
pomocą
elektrolizy]
–
elektrometallurgia; villamoskohászat; az
elektrokémiának az a területe, amely
ércekből, fémsóoldatokból és olvasztott
fémötvözetekből elektrokémiai úton tiszta
fémeket állít elő
-
Wersja 01 01 2017.
elektrometalurgiczny, -a, -e – elektrometallurgiai,
elektrometallurgikus
elektrometr [przyrząd do pomiaru napięcia
małych ładunków elektrycznych] – (gör.)
elektrométer (készülék az elektromos töltés és
feszültség
mérésére);
villamosságmérő
(elektromierz)
elektrometria [1. dziedzina techniki zajmująca
się pomiarami wielkości fizycznych
metodami
elektrycznymi;
2. nauka
zajmująca się badaniem elektrycznych
właściwości skał]
– elektrometria,
villamosságmérés
elektrometryczny, -a, -e – elektrometrikus
elektromierz – elektrométer, elektromosságmérő
elektromobil – elektromobil; elektromos árammal
hajtott autó; elektromos kocsi, amely a
hajtásra szolgáló elektromos energiát
akkumulátor segítségével magával viszi
elektromontaż – villanyszerelés
elektromonter [technik wykonujący prace
związane z instalacjami i urządzeniami
elektrycznymi] – villanyszerelő
elektromotor [silnik elektryczny] – (gör.+lat.)
elektromotor; elektromos energiát mozgási
energiává alakító gép
elektromotor asynchroniczny – aszinkonmotor
elektromotor synchroniczny – szinkronmotor
elektromotoryczny, -a, -e; elektrobodźczy –
elektromotoros, elektroinduktív
elektron
[1. trwała
cząstka
elementarna
występująca jako składnik atomu lub w
stanie wolnym; 2. stop złota i srebra
używany w starożytności do bicia monet,
wyrobu ozdób i naczyń; 3. gatunek złota o
jasnej barwie; 4. stop magnezu z
aluminium i cynkiem, lekki, o dużej
wytrzymałości] – (gör.) elektron; egységnyi
negatív töltésű elemi részecske
elektron dodatni [zob. pozyton] – (lat-gör.)
pozitron
elektron swobodny – szabad elektron
elektron ujemny [zob. negaton] – (negatív)
negaton, elektron
elektron walencyjny – szabad elektron
Electronic Communications Privacy Act (ECPA)
[amerykańska
ustawa
zabraniająca
przechwytywania
treści
rozmów
telefonicznych, poczty elektronicznej i
innych form komunikacji, za wyjątkiem
specjalnie określonych w ustawie sytuacji,
które zwykle wymagają odpowiednich,
zgodnych z prawem upoważnień.] –
Electronic Communications Privacy Act
(ECPA) [the Electronic Communications
Privacy Act of 1986 (ECPA) — (a
1481
magánszféra
elektronikus
kommunikációjának védelméről szóló 1986os amerikai törvény]
Electronic Frontier Foundation [to założona w
lipcu 1990 roku w USA organizacja
pozarządowa mająca na celu walkę o
wolności obywatelskie (takie jak prawo do
anonimowości, prywatności i wolności
słowa) w elektronicznym świecie. Jej
twórcami są Mitch Kapor, John Gilmore i
John Perry Barlow. Organizacja EFF
patronuje m.in systemowi TOR, szeroko
rozpowszechnionemu
programowi
zapewniającemu anonimowość w sieci.] EFF (Electronic Frontier Foundation) [1990ben alakított amerikai szervezet a
hálózatokon
folyó
kommunikáció
szabadságának biztosításáért]
electronic
funds
transfer
(rzeczownik),
elektroniczny przekaz pieniężny – EFT
Electronic Funds Transfer (elektronikus
pénzátutalás számitógéppel)
electronic funds transfer system = system
elektronicznego
transferu
środków
pieniężnych - EFTS Electronic Funds
Transfer System (elektronikus fizetőeszközátutaló rendszer)
Electronic Industries Alliance (Sojusz przemysłu
elektronicznego, EIA, do roku 1997
Electronic
Industries
Association)
[organizacja
handlowa
zrzeszająca
producentów przemysłu elektronicznego
w Stanach Zjednoczonych. EIA jest
akredytowana przez ANSI. Jej głównym
celem jest pomoc w opracowywaniu i
rozwoju standardów dotyczących części i
komponentów
elektronicznych,
elektroniki użytkowej, danych w formie
elektronicznej,
telekomunikacji
i
bezpieczeństwa korzystania z Internetu.
Znane standardy opracowane przez EIA
to: RS-170 dla sygnałów wideo, RS-232,
EIA-422,
RS-449,
EIA-485
dla
szeregowego przesyłu danych i standard
EIA-708
definiujący
napisy
dla
niesłyszących (tzw.: closed captioning).] –
(ang.) EIA: Electronic Industries Alliance Elektronikai Gyártók Szövetsége, EIA

EIA RS-232 - Standard elektryczny łączenia
ze sobą urządzeń ustanowiony przez
Electrical Indystries Association (zob.
również port szeregowy). — Az RS-232
szabvány [1. asszinkron soros vonalon két
számítógép kapcsolatát szabályozó protokoll,
ill. ilyen kommunikációs port, amelyet a
legtöbb kommunikációs program használ; 2.
első változatát 1962-ben vezették be, majd
ezt követték a módosí tások, melyek közül a
harmadik a legismertebb, az EIA RS-232-C
szabvány 1986-ból , ezt felváltotta a
TIA/EIA-232-E melynek megjelentek az
-
Wersja 01 01 2017.




európai ajánlásai is CCIT/ITU V.24 illetve
DIN 66020 valamint az ISO IS2110, a
legújabb ajánlás pedig a TIA/EIA-232-F,
melynek az európai megfelelői az ITU-T
V.24, és az ISO/IEC 2110]
EIA/TIA-568
Standard
EIA/RIA
okablowania
telekomunikacyjnego
budynków
przemysłowych.
Standard
EIA/TIA-568
zawiera
opis
zbioru
klasyfikacji
regulujących
sprawność
działania oraz zalecenia instalacyjne dla
kabla sieciowego. Standard ten ma zostać
zastąpiony podobnym standardem EIA-TIA569A. - ANSI/TIA/EIA-568 kábelezési
szabványt [EIA/TIA 568-B.1:2002-06 és
EIA/TIA 568- B.2:2002-06 ( TIA/EIA-568-B
meghatározza a szabványokat, amelyek
lehetővé teszik a tervezés és a végrehajtás a
strukturált
kábelezési
rendszereken.
Meghatározza az előírásoknak megfelelő
kábelek típusait, távolságokat, csatlakozókat,
kábel rendszer architektúráját , a kábelvégződtetési
szabványokat
és
teljesítményjellemzőket. A kábel telepítését
és vizsgálati módszereket telepített kábelen.]
EIA/TIA-569
Standard
dla
telekomunikacyjnych przestrzeni i ścieżek
przesyłowych w budynkach przemysłowych.
- EIA/TIA-569 Szabvány. Épületek
telekommunikációs útjait és tereit definiálja
EIA/TIA-570 - Standard okablowania
telekomunikacyjnego
w
budynkach
mieszkalnych i małych firmach. - EIA/TIA570 (Residential and Light Commercial
Telecommunications Wiring Standard)
EIA/TIA-606 - Standard administracyjny dla
infrastruktury telekomunikacyjnej budynków
przemysłowych. Standard EIA/TIA-606
zawiera opis metody numerowania i
oznaczania
liszkami
kabli,
ścieżek
przesyłowych i przestrzeni. - EIA/TIA-606
(Administration
Standard
for
Telecommunications
Infrastructure
of
Commercial Buildings)
Electronic Industries Association of Japan
[Utworzone w 1948 roku Electronic
Industries Association of Japan (EIAJ)
(Zrzeszenie Japońskich Producentów
Sprzętu Elektronicznego) było jedną z
dwóch (obok Japan Electronic Industries
Development
Association
JEIDA)
japońskich
organizacji
handlowych,
przekształconych w 2000 roku w Japan
Electronics and Information Technology
Industries Association (JEITA).] – EIAJ
Electronic Industries Association of Japan
(Elektronikus Iparágak Egyesülete Japán)
elektronicznie – elektronikusan
elektroniczny, -a, -e – (gör.) elektronikus; az
elektronáramláson
alapuló;
elektroncsövekkel
működő;
(az
elektronáramláson
alapuló;
elektroncsövekkel működő)
1482
elektroniczna wymiana danych (EDI, ang.
Electronic Data Interchange) [transfer
biznesowych informacji transakcyjnych
od
komputera
do
komputera
z
wykorzystaniem
standardowych,
zaakceptowanych
formatów
komunikatów] – EDI = Electronic Data
Interchange [1. Két szervezet vagy
szervezeti egység számítógép rendszere
közötti strukturált elektronikus adatok
cseréje meghatározott szabvány szerint. Az
elektronikus
adatátviteli
szabványokat
nemzetközi egyezmények szabályozzák.
Ilyen például az autóiparban a VDA (német
szabvány). Jelenleg a legelterjedtebb,
rohamosan terjedő EDI szabvány az
UN/EDIFACT. Ez a kommunikációs
módszer a logisztikában a nagygépes
hálózatok
elterjedésével
együtt
és
vállalatirányítási szoftverek elterjedésével
vált használatossá. 2. elsősorban a
közigazgatás és az üzleti élet területén
használatos
szabványos
formátumú
adatcsere; az egyik ilyen szabvány az
EDIFACT]
elektroniczne przetwarzanie danych – (kat.:
informatyka)
EDP,
Electronic
Data
Processing, elektronikus adatfeldolgozás
Elektroniczny biznes [biznes prowadzony przez
Internet.
Zawieranie
kontraktów,
przesyłanie dokumentów, prowadzenie
telekonferencji, pozyskiwanie nowych
kontaktów, wyszukiwanie informacji itp.]
–
E-üzlet
(e-business)
[Elektronikus
hálózaton
keresztül
folytatott
üzleti
tevékenység, ami az üzleti kapcsolatokat
részben vagy egészében az elektronikus
hálózaton keresztül bonyolítja mind a
vállalaton belüli, mind a vállalatok közötti
illetve a vállalatok és fogyasztók közötti
relációban.]
Elektroniczny detalista (e-tailer) [to firma
prowadząca
sprzedaż detaliczną w
Internecie] – (ang.) E-tailer [Olyan
kiskereskedő, aki teljes egészében az
Interneten keresztül bonyolítja kereskedelmi
forgalmát.]
elektroniczny instrument muzyczny [instrument,
w
którym
dźwięk
powstaje
za
pośrednictwem drgań elektrycznych] –
elektronikus hangszer
Elektroniczny handel (ang. e-commerce) [kupno i
sprzedaż towarów lub usług poprzez
Internet za pośrednictwem stron WWW.
Najbardziej
powszechną
formą
ecommerce są sklepy internetowe, w
których klienci mogą wyszukiwać, oglądać
i kupować interesujące towary lub usługi,
używając do tego celu tzw. wirtualnego
koszyka i dokonując zapłaty na kilka
-
Wersja 01 01 2017.
różnych sposobów np. kartą kredytową,
kartą
płatniczą,
za
zaliczeniem
pocztowym, przelewem bankowym itp.] –
e-commerce (electronic commerce) elektronikus kereskedelem (e-kereskedelem)
[1. Az e-gazdasághoz tartozó tevékenység,
melynek
keretében
a
kereskedelmi
tranzakciókat részben vagy egészben az
elektronikus hálózaton keresztül bonyolítják
le. E-beszerzés (e-procurement): Termékek
és szolgáltatások elektronikus hálózaton
keresztüli beszerzésére irányuló tevékenység.
Az e-procurement egyre jobban terjedő
megoldás, mert hatékonyan tudja megoldani
az árak és szolgáltatások összehasonlítását
különösebb befektetések nélkül. 2. hálózati
szereplők közötti kereskedelmi ügyintézés;
egyszerű fogyasztók számára elsősorban az
elektronikus kiválasztás és megrendelés
lehetőségei lényegesek; a megrendelés lehet
pl. Web-hirdeté- sek, Web-katalógusok
alapján, interaktív módon; a fizetés
lehetséges
pl.
hitelkártya
számának
megadásával (biztonsági problémák), stb.
egyszerű fogyasztók körében a távüzlet
könyvek,
lemezek
és
programok
beszerzésénél
kezd
terjedni;
üzleti
túlkapások ellen rendkívül hatékonynak
igérkeznek az árösszehasonlító robotok; a
leszállítás történhet hagyományos úton (pl.
könyvnél) vagy elekronikus úton, pl.
programook, zene, stb. esetében; az
elektronikus kereskedelem az elektronikus
üzlet egyik eleme]
Elektroniczny
Informator
Programowy,
elektroniczny przewodnik po programach
(EPG – z ang. Electronic Program Guide)
[przewodnik telewizyjny nadawany w
formie tekstu, dostępny dla odbiorców
sygnału telewizji cyfrowej] – EPG
Electronic Programme Guide (elektronikus
program/műsorfüzet mutató)
elektroniczny schemat blokowy [jest w rysunku
połączeniem dokładności technicznego
przedstawienia rysunku technicznego z
prostotą
schematów
blokowych,
stosowanym
do
przedstawienia
schematycznej budowy urządzeń lub
układów elektronicznych.] – (elektromos
v. villamos) blokkséma; elektronikus
rendszerek v. berendezések blokksémája
1483
elektronik [specjalista w dziedzinie elektroniki]
– elekronikával foglalkozó szakember
elektronik
radiowo-telewizyjny
–
rádiótévéműszerész
elektronika [1. dziedzina nauki i techniki
zajmująca się wykorzystaniem zjawisk
związanych z dającym się sterować
ruchem
elektronów;
2. wydział
obejmujący studia z zakresu tej nauki;
3. urządzenia elektroniczne i ich części]–
(gör.)
elektronika;
elektronikus
jelenségekkel,
különösen
az
elektroncsövekkel foglalkozó tudományág;
ennek gyakorlati alkalmazása; a vákuumban,
gázokban és félvezetőkben végbemenő
villamos
jelenségekkel
és
ezek
hasznosításával foglalkozó tudomány, ill.
műszaki ág
elektronika
energetyczna
[zob.
energoelektronika] – energo-elektronika
elektronmetal – elektronfém; könnyűfém-ötvözet
90 % feletti Mg-tartalommal
elektronowy, -a, -e – elektron-, elektronikus;
elektronok
áramlásán
alapuló,
elektroncsövekkel működő
elektronowa powłoka atomu [zbiór elektronów
atomowych o tej samej głównej liczbie
kwantowej] – az atom elektrobburka
elektronwolt (eV) [jednostka energii stosowana
w fizyce. Jeden elektronowolt jest to
energia, jaką uzyskuje elektron będąc
przyspieszonym
różnicą
potencjałów
równą 1 woltowi] – elektronvolt (eV);
(atom- v. atommagfizika) mechanikai
energiaegység: az az energia, amellyel egy
elektron egy volt feszültségkülönbözet
hatására felgyorsult [1 eV = 1,602·10-19 J]
elektrooptyczny, -a, -e – elektrooptikai
elektrooptyka [dział optyki badający związki
między zjawiskami elektrycznymi a
optycznymi] – elektrooptika, elektronoptika;
az elektron- és ionsugarak villamos és
mágneses
terén
való
áthaladásakor
végbemenő változásait vizsgáló tudományág
elektroosmotyczny, -a, -e – elektroozmótikus
elektroosmoza [przepływ cieczy przez kapilary
lub ciała porowate wywołany działaniem
pola elektrycznego] – elektroozmózis;
folyadék áramlása hajszálcsőrendszerben
villamos potenciálkülönbség hatására
elektropiła – villanyfűrész, elektromos fűrész
elektropunktura – (orvosi) elektropunktúra
elektroskop [przyrząd do wykrywania różnicy
potencjałów lub ładunków elektrycznych]
– (gör.) elektroszkóp (készülék az elektromos
töltés kimutatására); nem hitelesített
elektrométer
-
Wersja 01 01 2017.
elektroskopowy, -a, -e – elektroszkópikus,
elektroszkópelektrospawacz – villanyhegesztő
elektrostal – elektroacél; elektromos úton
olvasztott,
kíváló
tulajdonságokkal
rendelkező acél; ívkemencében előállított
minőségi acél
Elektrostal [miasto w Rosji, w obwodzie
moskiewskim.
Około
146,3
tys.
Mieszkańców.] – Elektrostal (orosz város)
elektrostatycznie – elektrosztatikusan
elektrostatyczny, -a, -e – elektrosztatikus
elektrostatyka [dział fizyki obejmujący badania
zjawisk fizycznych wywołanych przez
nieruchome ładunki elektryczne] – (gör.)
elektrosztatika (fizikának az időben állandó
elektromos erőterek jelenségeivel foglalkozó
ága); nyugalomban levő elektromosság
jelenségeit (pl. töltés, potenciál, influencia
dörzselektromosság, kapacitás, dielektrikum
stb.) tárgyalja; a fizikának a nyugvó és
időben állandó villamossággal foglalkozó
ága
elektrostrykcja [jest zjawiskiem polegającym na
zmianie
wymiarów
materiału
pod
wpływem pola elektrycznego (napięcia).
Zjawisko to charakteryzuje się tym, że
zmiana wymiarów zachodzi w jednym
kierunku, niezależnie od kierunku
przyłożonego pola elektrycznego (zjawisko
proste).] – elektrosztrikció [Elektromos térbe
helyezett egyes dielektrikumoknak a
(térerősség nagyságától függő) rugalmas
méretváltozása. Főként ferroelektromos
anyagok jellemzője. Speciális esete a
piezoelektromosság.]
elektrostrykcyjny, -a, -e – elektrosztriktív,
elektrosztrikciós
elektrotechniczny, -a, -e – elektrotechnikai,
elektromos, villamos
elektrotechnik – (elektryk) elektrotechnikus; az
elektrotechnikával foglalkozó szakember
(mérnök, technikus, iparos)
elektrotechnika [1. dział nauki i techniki
zajmujący się podstawami teoretycznymi i
zastosowaniami zjawisk elektrycznych i
magnetycznych do celów praktycznych; 2.
dział nauki zajmujący się podstawami
teoretycznymi i zastosowaniem zjawisk
fizycznych z dziedziny elektryczności i
magnetyzmu
w
różnych
gałęziach
gospodarki] – (gör.) elektrotechnika (az
elektromos
és
mágneses
jelenségek
gyakorlati felhasználása, ennek eszközei és
módszerei; az evvel foglalkozó tudományág);
villamos jelek és villamos energia
létrehozásával, átvitelével és hasznosításával
foglalkozó
műszaki
tudomány;
az
1484
elektromosság
ipari
alkalmazásával
foglalkozó
tudományág,
melynek
részterületei az erősáramú és gyengeáramú
elektrotechnika
elektroterapia [leczenie za pomocą prądu
elektrycznego] – (gör.) elektroterápia,
(orvosi) villamos gyógymód; gyógyítás
elektromosság segítségével (galván-kezelés,
kisfrekvenciás váltóárammal, hőkezelés:
diatermia, rövidhullám)
elektrotermia [dział elektrotechniki zajmujący
się przemianą energii elektrycznej w
cieplną i praktycznym zastosowaniem tego
zjawiska] – hővillamosság, hőelektromosság
elektrotermiczny,
-a,
-e –
hővillamos-,
hőelektromoselektrotwórczy,
-a,
-e
elektromotoros,
elektroinduktív
elektrotypia – (gör.) elektrotípia; keményfém
nyomóforma előállítása szedésről v. kliséről
galvanoplasztikai úton
elektroujemny, -a, -e [1. mający ładunek
elektryczny ujemny; 2. łatwo uzyskujący
ładunek ujemny] – negatív töltésű
elektrownia [zakład energetyczny wytwarzający
energię
elektryczną
w
wyniku
przetwarzania innych rodzajów energii] –
erőmű,
villamoserőmű,
villanytelep,
elektromos művek
elektrownia atomowa, jądrowa [elektrownia
wytwarzająca energię elektryczną z
energii jądrowej] – hőerőmű, atomerőmű
elektrownia cieplna (konwencjonalna lub
jądrowa) [1. elektrownia, w której energię
elektryczną
uzyskuje
się
przez
przetwarzanie energii cieplnej; 2. to zespół
urządzeń
produkujący
energię
elektryczną wykorzystując do tego celu
szereg przemian energetycznych, wśród
których istotne znaczenie odgrywa ciepło.
Energia cieplna pochodzi zwykle ze
spalania paliwa w kotle parowym.] –
hőerőmű [olyan erőmű, melyben fosszilis
tüzelőanyaggal fűtött gőzkazánok által
termelt gőz gőzturbinát, rajta keresztül
villamos generátort hajt meg, és így
szolgáltat villamosenergiát]
elektrownia geotermiczna [elektrownia cieplna,
w której przetwarza się energię cieplną
wnętrza Ziemi] – geotemikus erőmű
elektrownia jądrowa – atomerőmű; atomenergiát
elektromos árammá alakító erőmű
elektrownia pływowa [elektrownia wodna, w
której
wykorzystuje
się
energię
przypływów i odpływów morza] – ár-apály
erőmű; árapályerőmű
elektrownia
słoneczna
[elektrownia
wytwarzająca energię elektryczną z
-
Wersja 01 01 2017.
energii słonecznej] – naperőmű [a megújuló
energiaforrások egyik fajtája. 2003-ban több
mint 700 megawattóra energiát állítottak elő
világszerte napenergiából.]
elektrownia wiatrowa – szélerőmű, szélgenerátor
elektrownia wodna [elektrownia wytwarzająca
energię elektryczną z energii wody] –
vízierőmű
elektrowstrząs, elektrowstrząsy [metoda leczenia
niektórych
chorób
psychicznych
polegająca na przepuszczaniu prądu
elektrycznego przez mózg pacjenta] –
(gör.+ang.) elektrosokk; (orvosi) bizonyos
endogén pszichózisok ma ritkán alkalmazott
kezelési módja; bizonyos elmebajoknak és
kedélybetegségeknek
áramütéssel
való
gyógyítása; a központi idegrendszernek
árammal való ingerlése mint némely
elmebetegség
gyógyítására
alkalmazott
eljárás
elektrowstrząsowy, -a, -e – elektrosokkelektrowóz [lokomotywa napędzana silnikiem
zasilanym prądem elektrycznym] –
elektromos
vontató
v.
mozdony,
villanymozdony; villamostargonca
elektrum [minerał jasnożółty lub srebrzystobiały
o metalicznym połysku] – elektrum; aranyezüst ötvözet (a legrégibb érmék anyaga)
elektrycznie
–
elektromosan,
villamosan,
villanyosan
elektryczność
(elektr.)
[1. dział
fizyki
obejmujący m.in. badania ładunków
elektrycznych i związanych z nimi pól
magnetycznych;
2. pot.
energia
elektryczna, prąd elektryczny; 3. pot.
światło otrzymywane dzięki prądowi
elektrycznemu] – (gör.) elektricitás;
elektromosság, villamosság (vill.), villany,
villanyfény;
(elektromos)
áram;
az
energiának egy formája, meghatározott
hatásokkal és tulajdonságokkal
elektryczność atmosferyczna [ogół zjawisk
elektrycznych w atmosferze ziemskiej] –
légköri
villamosság,
atmoszférikus
elektromosság
elektryczność dodatnia – pozitív elektromosság
elektryczność
dynamiczna
–
dinamikus
elektromosság
elektryczność galwaniczna – galváni elktromosság
elektryczność indukcyjna – indukált áram
elektryczność jednoimienna – homonim áram
elektryczność statyczna – sztatikus elektromosság
elektryczność ujemna – negatív elektromosság
elektryczność ziemska [zob. geoelektryka] –
földelektromosság, geoelektrika
elektryczny, -a, -e (elektr.) [1. odnoszący się do
elektryczności – energii elektrycznej; 2.
1485
zasilany elektrycznością; 3. przewodzący
prąd elektryczny] – elektromos, villamos,
villanyos, villany-, villamossági (vill.)
elektryczna impedancja wejściowa przetwornika
nieobciążonego
–
elektromos
bemenőimpedencia szabad rezgést végző
rendszernél
elektryczna
maszynka
do
golenia
–
villanyborotva
elektryczna maszynka do golenia pleców –
hátborotva
(elektryczna)
szczoteczka
do
zębów
–
(elektromos) fogkefe
(elektryczna) szczotka (do włosów) do
modelowania – fönözőkefe
elektryczny instrument muzyczny [instrument,
w
którym
dźwięk
powstaje
za
pośrednictwem drgań elektrycznych] –
elektronikus v. elektromos hangszer [1. az
elektrotechnika,
az
elektroakusztika
vívmányait felhasználó hangszer; 2. olyan
hangszer,
amelyben
a
rezgéseket
tranzisztorok vagy elektroncsövek keltik. Az
így keltett rezgések ezután erősítővel és
hangszóróval válnak hallhatóvá.]
elektryczny przenośnik, elektryczny transporter
– villamos szállítószalag
elektryfikacja
[1. wprowadzanie
energii
elektrycznej
do
jakiejś
dziedziny
gospodarki; 2. zaopatrywanie jakiegoś
terenu lub obiektu w energię elektryczną]
– (gör.+lat.) elektrifikáció, elektrifikálás;
villamosítás; az elektromos áramnak
nagyobb
területek
részére
való
gazdaságosabb előállítása (erőművekben); a
termelt energiát a távvezetékekben fellépő
veszteségek csökkentésére magasfeszültségű
áram formájában vezetik el és a fogyasztás
helyén transzformálják
elektryfikacja wsi –
faluvillamosítás, a falu
villamosítása
elektryfikacyjny, -a, -e – villamosítási
elektryfikować [dokonywać elektryfikacji w
jakiejś dziedzinie gospodarki lub na
jakimś terenie] – (gör.+lat.) elektrifikálni;
villamosítani, villamos erőre v. üzemre
berendezni
elektryfikowany, -a, -e – villamosított
elektryk [1. specjalista w dziedzinie elektryki;
2. monter instalacji elektrycznych] –
villanyszerelő, elektrotechnikus
elektryka [1. dziedzina nauki i techniki
zajmująca się zjawiskami elektrycznymi i
ich
zastosowaniem;
2. pot.
prąd
elektryczny, światło elektryczne] – (gör.)
elektrika,
elektrotechnika;
(nauka)
elektromosságtan; (átv.) elektromos áram,
elektromos világítás
-
Wersja 01 01 2017.
elektryzacja [1. wytwarzanie w ciele pierwotnie
elektrycznie
obojętnym
nadmiaru
ładunków elektycznych jednego znaku;
2. stan naelektryzowania danego ciała;
3. zabieg diagnostyczny lub leczniczy
wykonywany z zastosowaniem prądu
przepływającego przez ciało pacjenta] –
elektrizálás, villanyozás
elektryzator – villanyozó (készülék)
elektryzator
pastwiskowy
[zob.
pastuch
elektryczny] – villanypásztor
elektryzować [1. poddawać działaniu prądu
elektrycznego; 2. wywierać na kimś silne
wrażenie] – (gör.) elektrizálni; villanyozni,
megvillanyozni;
elektromos
töltést
létrehozni; (átv.) villanyozni, felvillanyozni,
fellelkesíteni
elektryzować się [ulegać działaniu prądu
elektrycznego] – felvillanyozódni
elektryzowanie – villanyozás (elektryzacja)
elektryzująco – villanyozóan, felvillanyozóan,
izgatóan, felvillanyozó hatással
elektryzujący, -a, -e – villanyozó, megvillnyozó,
felvillanyozó
elemencik – kis elem, alkatrészecske
element [1. część składowa jakiejś całości; 2. o
grupie ludzi pochodzących z pewnego
środowiska i odznaczających się zwykle
ujemnymi cechami; 3. zob. żywioł w zn. 6.;
4. mat. bardzo mała część wielkości
geometrycznej lub fizycznej] – (dawno)
elem (żywioł; pierwiastek), alkotórész
(vminek a része); alkatrész, részlet; egyén,
elem (emberről)
element akustyczny (układu ekustycznego) –
koncentrált paraméterű akusztikai áramköri
elem
element światłoczuły; CCD – (kat.: informatyka)
CCD, Charge-coupled Device, töltéscsatolt
félvezető eszköz
element budowlany – építőelem
element dekoracyjny – díszítő elem
element dramatu – a dráma eleme
element faszystowskie – fasiszta elemek
element elektryczny, element galwaniczny –
galvánelem
element grzejny podstawowa część urządzenia
grzejnego
przetwarzająca
energię
elektryczną w ciepło] – hőelem (termoelem)
element konstrukcji mostowej – hídszerkezeti
elem
element konstrukcyjny – szerkezeti elem
element maszyny – gépelem
element PAD (urządzenie sprzętowe lub
oprogramowanie pośredniczące pomiędzy
siecią przełączanych pakietów a PC lub
innymi asynchronicznymi urządzeniami,
1486
jak router) – (kat.: informatyka) PAD
(Packet
Assembler/Disassembler)
[adatcsomagok összerakását és szétbontását
végző eszköz az X.25-ös csomagkapcsolt
hálózatok végpontjainál]
element płaskiego kolektora – napelem
element postępowe – haladó elemek
element prefabrykowany (zob. prefabrykat) - –
előregyártott áru v. elem
element przestępczy – börtöntöltelék; bűnöző
element reakcyjne – reakciós elemek
element równania – (matematika) az egyenlet
gyöke
element toczny [element o postaci np. kulki,
wałeczka,
toczący
się
między
poruszającymi się względem siebie
powierzchniami łożyska] – görgő
element
transuranowy
[transuranowiec,
transuran] – transzurán
element trójkąta – a háromszög eleme
element upostaciowany (krwi) – vérlepény
element zbioru – halmaz eleme; halmazelem
element zdobiczny – díszítő elem
elementarnie – elementárisan; elemi módon
elementarność – elemi jelleg, kezdetlegesség
elementarny, -a, -e [najprostszy i zarazem
podstawowy]
–
(lat.)
elementáris,
(początkowy) elemi, alap-, alapfokú,
alapvető;
az
elemi
erők
hatására
emlékeztetően megnyilvánuló (erő, hatás);
(żywiołowy) elemi
elementarne zdarzenie – elemi esemény
elementarny obowiązek – elemi kötelesség
elementarz [1. podręcznik do początkowej nauki
czytania i pisania; 2. rzecz podstawowa,
zasadnicza; 3. daw. podręcznik dla
początkujących w jakiejś dziedzinie] –
ábécéskönyv
Jako twórców elementarzy polskich należy
uważać Jakóba Parkosza z Żórawicy,
zmarłego r. 1455, i Stanisława Zaborowskiego,
zmarłego r. 1530. Prace ich uzupełnili Jan
Seklucjan (ur. r. 1498, zm. 1578) i Jan
Januszowski (ur. r. 1550, zm. 1623). Parkosz i
Zaborowski ustalili i uporządkowali dźwięki
polskie t. j oznaczające je litery, nadto
Zaborowski w „Orthographia seu modus recte
scribendi et legendi polonicum idioma” (r.
1518) dodał, jako przykład zastosowania
swych pomysłów i prawideł w druku, główne
modlitwy i wiadomości z katechizmu, które
„każdy chrześcianin powinien umieć”. O
metodzie nauczania dziatwy w wieku XVI dają
nam pojęcie Gliczner (r. 1558) i Herbert (r.
1559).
―
Najdawniejszym
znanym
elementarzem polskim w ścisłem znaczeniu
jest „Nauka krótka ku czytaniu pisma
polskiego”, drukowana gotykiem W Królewcu
około r. 1570. Z elementarza tego przechowało
-
Wersja 01 01 2017.
się tylko kilka kartek w Bibljotece
Jagiellońskiej w Krakowie. Z resztek tych
widać, iż po literach, naprzemian dużych i
małych,
następowały
zgłoski,
potem
katechizm. Górną część karty tytułowej tego
najstarszego ze znanych obecnie elementarzy
przedstawiamy tu w podobiźnie. Elementarz
ten był ozdobiony obrazkiem. Podobny
elementarz drukowany był na Śląsku, z
kogutem piejącym na tytule. Z r. 1633 jest
znana „Dla dziatek nauka czytania polskiego”
z 11-tu obrazkami wydana drukiem gockim w
Wilnie, dla wyznawców kościoła wschodniego,
z licznemi modlitwami językiem poprawnym,
nawet pięknym. Elementarze wyniszczały się
w ręku dzieci, nie przechowywane w
bibljotekach,
więc
nic
dziwnego,
że
najdawniejsze zaginęły bez wieści lub strzępy
ich należą do największych rzadkości.
Podobno w bibljotece bulgarskiej w Sofii
przechowywane są jakieś elementarze polskie
z wieku XVI-go.
elementarzowy, -a, -e – ábécéskönyvelementarzyk – ábécéskönyvecske
elementarzyk obrazkowy dla polskich dzieci –
képes ábécéskönyv lengyel gyerekeknek
elementum (element) – (lat.) elementum; (dawno)
elem (żywioł; pierwiastek)
elementy [podstawowe wiadomości z jakiejś
dziedziny] – elemek
elementy antypartyjne – pártellenes elemek
elementy logiki, teorii poznania i metodologii – a
logika, az ismeretelmélet és a módszertan
alapelemei
elementy maszyn – gépelemek
elementy nauki o języku – a nyelvtudomány
alapfogalmai v. alapismeretei v. elemei
elementy podansegmentalne – szuperszegmentális
elemek; szupraszegmentális nyelvi elemek
(hangsúly, hangerő)
elementy prefabrykowane – előregyártott elemek
elementy reakcyjne – reakciós elemek
elementy toczne maszyny – a gép forgóalkatrésze
elementy wnętrzarskie – belsőépítészeti elemek
Eleonora [imię żeńskie pochodzenia arabskiego
(od el - "Bóg" oraz or - "światło"; czyli
"Bóg mi światłem") lub greckiego (od eleo
- "lituję się").] – Eleonóra [női név az arab
Ellinor névből ered és többszörös
közvetítéssel vált magyar névvé. Jelentése:
az Isten az én világosságom. Rokon nevek:
Leonóra, Nóra.]; Lenke
Eleonorka – Eleonóra beceneve
Eleusa (gr. miłosierna, ros. Umileniie a. Umilenije)
(gr. ta, która współczuje) [1. nazwa
nadawana od VIII/IX w. różnym
przedstawieniom Bogurodzicy. Zazwyczaj
terminem tym określa się przedstawienie,
gdzie Matka pochyla głowę, aby przytulić
1487
swój policzek do policzka Syna, który
obejmuje ją jednocześnie ręką za szyję.
Bogurodzica może być przedstawiona
stojąc lub siedząc na tronie. W okresie
postbizantyjskim ten typ przedstawień
określano terminem Glykophilousa. Do
tego typu należą popularne na Rusi ikony
Włodzimierska, Dońska, Fiodorowska itp.
2. ikona przedstawiająca Matkę Boską
pochylającą głowę, aby przytulić swój
policzek do policzka Syna, który obejmuje
ją ręką za szyję. W ikonostasie
pięciorzędowym występuje w pierwszym
rzędzie po lewej stronie obok Carskich
Wrót. rzykładem Eleusy jest ikona Matki
Boskiej Włodzimierskiej. 3. rosyjskie
Umilenie, rozpowszechniony w sztuce
wschodniochrześcijańskiej
typ
ikonograficzny, przedstawiający Matkę
Boską z Dzieciątkiem, w którym w
przeciwieństwie do reprezentacyjności i
chłodu wizerunków typu Hodegetrii
podkreślona jest intymna, ciepła więź
emocjonalna między matką i dzieckiem
(Maria skłania ku Chrystusowi głowę, On
przytula się i obejmuje Ją za szyję).] –
Eleusa (gör. Ἐλεούσα) Szűzanya (ikon)
eleuterie [święto wolności i związane z nim
uroczystości ku czci Zeusa, obchodzone w
starożytnej Grecji»] – (történelem) Zeusz
ünnep
Eleuterokok
kolczasty
(Eleutherococcus
senticosus Maxim.) [gatunek rośliny
należący
do
rodziny
araliowatych
(Araliaceae).
Obszar
występowania
obejmuje
rejon
Władywostoku
i
Chabarowska w Rosji, południowowschodnie Chiny, Sachalin, Japonię i
część Korei.] – Eleutherococcus senticosus
(korábban
Acanthopanax
senticosus),
szibériai ginszeng v. tajgagyökér [a
borostyánfélék
családjába
tartozó,
Északkelet-Ázsiában honos gyógynövény
-
Wersja 01 01 2017.
eleuzynie [uroczystości ku czci bogini Demeter i
Persefony obchodzone w starożytnej
Grecji] – eleuziszi misztériumok
eleuzyjski, -a, -ie – eleuziszi; (átv.) titokzatos
elew [1. uczeń szkoły wojskowej; 2. daw. uczeń,
wychowanek] – (dawno) növendék, tanuló,
tanítvány (uczeń)
elewacja [1. zewnętrzna ściana budynku wraz z
występującymi na niej elementami
architektonicznymi;
2. rysunek
architektoniczny
stanowiący
widok
zewnętrznej strony budowli; 3. pot.
zewnętrzna strona ściany budynku; 4. zob.
wysokość w zn. 6.; 5. daw. podniesienie
hostii podczas mszy; 7. kąt między
płaszczyzną
poziomą
(powierzchnią
ziemi), a kierunkiem na słońce. Czasami
zwany kątem podniesienia lub wysokością
kątową słońca] – (csillagászat) eleváció;
(földrajz)
magaslat,
terephullám,
terepemelkedés;
(wojsko)
emelkedés,
csőemelkedés; (építészet) homlokzat
elewacja boczna – mellékhomlokzat
elewacja frontowa [zob. fasada w zn. 1.] – (fr.)
faszád, façade; homlokzat, homlokfal,
főhomlokzat
elewacja tektoniczna [wypiętrzenie części
skorupy ziemskiej wskutek ruchów
tektonicznych] – tektonikus eleváció;
szerkezeti kiemelkedés
elewacyjny, -a, -e – ívelt, íves, oválisan
felemelkedő és eső
elewator [1. duży magazyn zbożowy wyposażony
w urządzenia mechaniczne; 2. przenośnik
kubełkowy
do
przeładowywania
materiałów sypkich] – (lat.) elevátor; (gép)
serleges emelő és szállító szerkezet; felhúzó,
felvonó, emelőmű, emelőgép, emelődaru;
emelődaru az áru kirakására és raktárba
szállítására; (kereskedelem) gabonaraktár,
siló
elewator wyładowczy – kirakodó elevátor
elewator zbożowy – gabonaraktár v. siló
elewatorowy, -a, -e – (lat.) elevátorelewka [przestarzale o uczennicy] – (dawno)
növendék lány, tanulólány, leány tanítvány
(uczennica)
elf [mit. germ. duszek przebywający w
powietrzu, na ziemi i w wodzie, uważany
za duszę zmarłego, która nie osiągnęła
nieba] – tündér
ELF, Executable and Linkable Format [format
plików
wykonywalnych,
plików
obiektowych, bibliotek współdzielonych
oraz zrzutów pamięci, popularny na
systemach uniksowych (używany m.in. w
Linuksie, FreeBSD, BeOS, AmigaOS 4.0).
Format ELF został opracowany przez
1488
Unix System Laboratories (USL).] – ELF,
Executable and Linkable Format
eli [jeśli, jeżeli, czyli] – [Słowniczek języka
śląskiego] ha, hogyha; azaz, vagyis, avagy
Eli,
Eli,
Lama Sabachtani
[wyrażenie
aramejskie, znaczące Boże, Boże, czemuś
mnie opuścił? Także Eloi, Eloi Lama
Sabachtani.] – Ηλι ηλι λαμὰ σαβαχθανι (Eli
eli lama sabachtani); ἐλωι ἐλωι λαμα
σαβαχθανι (Eloi eloi lama sabachtani) = „Éli,
Éli Lamma Sabaktani.”; „Istenem, Istenem
miért hagytál el engem.” [Jézus utolsó szavai
a kereszten; más fordítás szerint „Éli!-Éli” –
Lama Sabag Ta-Nim.” = „ISTEN… EMELD
AZ ÖRÖKKÉVALÓSÁG HONÁBA A
MEGSEBZETTET.” (Badinyi Jós Ferenc a
„Betlehemi herceg a Pártus Jézus” című
munkájában)]
Eliakim (Jahwe wzmocni). * Joakim. ELIÁKIM, ELJÁKIM (Isten felemel; akit
Isten felemel, megerősít; Isten segítsen fel!).
– 1. Ezékiás (1) király házának gondviselője;
a király megbízta, hogy tárgyaljon az asszír
ostromlókkal (2Kir 18,17-37; Ézs 36,1-22);
és hogy Ézsaiás (1) próféta segítségét kérje
(2Kir 19,2; Ézs 37,2). 2. "Joákim" király
eredeti neve (2Kir 23,34; 2Krón 36,4); 3.
Kürtölő
pap
Jeruzsálem
falainak
felszentelésekor (Neh 12,41); 4. Jézus őse
(Mt 1,13; Lk 3,30).
Eliasz [słow. Iľja, ros. Илья, ukr. Ілля, błg.
Илия — imię męskie pochodzenia
biblijnego. Wywodzi się od hebrajskiego
Eliyahu oznaczającego "Moim Bogiem
jest Jahwe". Nosił je jeden z proroków Eliasz, oraz liczni święci katoliccy.] – Éliás
[héber – görög eredetű férfinév, jelentése:
Jahve az én Istenem. Női párja: Eliána.]; Illés
Eliasz (hebr. ‫ םזיהו‬Eliyyáhu, gr. Ἠλίας Elias,
ang. Elijah) [jeden z proroków Starego
Testamentu. Imię tłumaczone jako:
"Bogiem jest Jahwe", "moim Bogiem jest
Jahwe".] - Illés (néha Éliás, héber ‫והילא‬,
Elijahu, jelentése „Jahve az én istenem”) [i.
e. 9. századi izraeli próféta a judaizmusban, a
kereszténységben és az iszlámban. Az
Ószövetség, a Talmud, a Misna és a Korán is
ír róla. Malakiás egyik jövendölése szerint az
ő visszatérte fogja megelőzni a Messiás
megérkezését.]
Eliasz (hebr. Elijahu - Bogiem moim jest Jahwe)
[1. Beniaminita; 2. Syn Haryma, kapłan,
pojął pogańską żonę; 3. Izraelita, który
swoją pogańską żonę opuścił; 4.
Najważniejszym z nich jest Eliasz, prorok
pochodzący z miejscowości Tiszbe w
Gileadzie, dlatego zwany czasem Tiszbitą.
Żył w czasach największego odpadku od
Boga za panowania Achaba, króla
-
Wersja 01 01 2017.
izraelskiego w latach ok. 925-900 przed
Chrystusem, którego żona, Izebel, tępiła
proroków. Przepowiedział wielką suszę,
krył się w wąwozie przy potoku Kerit,
żywiony przez kruki, ożywił syna wdowy,
złożył ofiarę połączoną z cudem,
wyniszczył proroków Baala, uciekł przed
Izebel do Beer-Szeby, namaścił Elizeusza,
karcił Achaba za zamordowanie Nabota i
przepowiedział koniec rodu Achaba,
skarcił Ochozjasza za wywiadywanie u
Belzebuba, bożka Ekronu. Na prośbę
Eliasza dwie, pięćdziesięcioosobowe grupy
ludzi zostały pochłonięte przez ogień.
Przez wrzucenie płaszcza do Jordanu
Eliasz rozdziela wody tejże rzeki. W
obecności Elizeusza wzięty do nieba. Jego
płaszcz został wzięty przez Elizeusza.
Eliasz ukazał się w czasie przemienienia
Pańskiego. Spełnił wielką rolę w planach
Boga z Izraelem (podobną rolę spełnił w
Nowym Testamencie Jan Chrzciciel).] Illés (néha Éliás, héber ‫והילא‬, Elijahu,
jelentése „Jahve az én istenem”)
Eliezer (Bóg pomocy) [1. Zarządzający domem
Abrahama, szafarz, który posłany został
przez Abrahama do Batuela po żonę dla
syna swego Izaaka. Jest typem Ducha
Świętego, który postarał się o oblubienicę
(Kościół) dla Chrystusa; 2. Drugi, syn
Mojżesza i Syppory; 3. Syn Bechora,
Beniaminita; 4. Kapłan biorący udział w
przeniesieniu Arki do Jerozolimy; 5.
Dowódca Rubenitów; 6. Syn Dodajasza,
prorok, który ostrzegał króla judzkiego
Jozafata przed nawiązywaniem przyjaźni
z
bezbożnym
królem
izraelskim
Ochozjaszem; 7. Ezdrasz posłał go po
Lewitów, którzy mieli mu towarzyszyć w
podróży do Jerozolimy. Wzięli sobie żony
nie-Izraelitki; 8. Syn Joryma, wymieniony
w drzewie genealogicznym.] – ELIÉZER
(Isten segítség, Isten segítsége). [1. Ábrahám
háziszolgája (1Móz 15,2); valószínűleg
azonos azzal, akit Ábrahám 1Móz 24-ben
Izsák számára menyasszonyért küld; 2.
Mózes és Cippóra második fia (2Móz 18,4;
1Krón 23,15.17; 26,25); 3. Benjámin (1)
unokája (1Krón 7,8); 4. Pap, aki részt vett a
frigyláda visszahozatalában (1Krón 15,24);
5. Rúben törzsének elöljárója, Dávid
idejében (1Krón 27,16); 6. Próféta, aki
Jósafátot (5) megfeddte (2Krón 20,37); 7.
Főember, akit Ezsdrás (3) azzal bízott meg,
hogy rábírja a zsidókat a Jeruzsálembe való
hazatérésre (Ezsd 8,16); 8. Pap, aki
elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,18); 9.
Lévita, aki szintén elbocsátotta feleségét
(Ezsd 10,23); 10. Hárim (2) fia, aki ugyanezt
tette (Ezsd 10,31); 11. Jézus őse (Lk 3,29).]
1489
Elifaz, Elifas (Bóg czystego złota) [1. Syn Ezawa
i Ady, ojciec Tamana; 2. Potomek
Temana,
najgłówniejszy
z
trzech
przyjaciół Joba. On i jego przyjaciele nie
rozumieli Bożego celu doświadczenia ich
przyjaciela Joba, który był człowiekiem
prawym. Elifasa dowody były oparte na
doświadczeniu, a Bildada na tradycji.
Obaj potępili Joba i tym pogniewali
Boga.] – ELIFÁZ (az én istenem tiszta
arany, gazdagság; az arany istene, a
gazdagság istene). [1. Ézsau fia Adá (2) nevű
feleségétől (1Móz 36,4-16; 1Krón 1,35-36);
2. Jób barátai közt az első (Jób 2,11);
beszédeiben minden kísértést és szenvedést a
bűnre vezet vissza.]
Elifelet (Mój Bóg jest ratunkiem) [1. Ostatni syn
Dawida urodzony w Jerozolimie; 2.
Elifelet, Drugi syn Dawida, widocznie
Elfalet; 3. Jeden z synów Eseka, potomek
Jonatana; 5. Syn Adonikama, który
powrócił z niewoli; 6. Powrócił z niewoli,
wziął nie-Izraelitkę za żonę.] – ELIFÉLET
(az én Istenem szabadítás, biztonság; a
szabadítás, a megváltás Istene; akinek Isten a
szabadítása) [1. Dávid fia (1Krón 3,8; 4,17;
2Sám 5,16); 2. Dávid másik fia (1Krón 3,6);
3. Dávid hőse, Ahásbai fia (2Sám 23,34);
talán azonos az 1Krón 11,35-ben említett
"Elifál"-lal; 4. Benjáminita férfi, Jónatán (2)
leszármazottja (1Krón 8,39); 5. Zsidó
főember, aki Ezsdrással (3) tért haza a
fogságból (Ezsd 8,13); 6. Zsidó férfi, aki
elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,33).]
Eligiusz – Elígiusz [latin eredetű férfinév,
jelentése: kiválasztott]
Eligiusz (ur. 588, zm. 660) [święty Kościoła
katolickiego, biskup. Żyjący w VII wieku
złotnik na dworze króla Franków
Chlotara I z dynastii Merowingów oraz
późniejszy biskup francuski.] – Szent
Elígiusz
(ötvösök
és
aranyművesek
védőszentje)
Elihu (którego Bogiem jest Jahwe) [1. Przodek
Samuela; 2. Starszy brat Dawida, władca
nad pokoleniem Judy, l Kron 27:18.; 3.
Tysiącznik z pokolenia Manassesa,
przyłączył się do Dawida w Syklag; 4.
Korachita syn Szemejasza, odźwierny,
dzielny mąż; 5. Elihu, najpopularniejszy i
najmłodszy
przyjaciel
Joba;
syn
Barakeela, Buzyta. Próbował udowodnić,
że Bóg woła człowieka, by wyciągnąć go
od zagłady jeden do trzech razy,
przyznawał, że Job był bogobojnym
człowiekiem, ale potrzebował dyscypliny
(ćwiczenia) Boga. Do pewnego stopnia
mógłby nawet uchodzić jako typ Pana,
który jest pośrednikiem między Jobem a
Bogiem.] – ELIHU (Ő az én Istenem, maga
-
Wersja 01 01 2017.
az Isten). [1. Sámuel (1) dédapja (1Sám 1,1).
Az 1Krón 6,34"Eliél"-nek (1), az 1Krón
6,27"Eliáb"-nak (6) nevezi; 2. Manassé
törzsbeli férfi, aki Siklágban Dávidhoz
csatlakozott (1Krón 12,20); 3. A frigyláda
egyik hordozója (1Krón 26,7); 4. Dávid
fivére (1Krón 27,18); 5. Jób legfiatalabb
barátja (Jób 32,2-6; 34,1; 35,1; 36,1).]
eliksir [wym. eliks-ir] [aromatyczny, słodki
roztwór zawierający rozpuszczone środki
lecznicze] – (arab) elixír; (átv.) csodaszer,
varázsital, gyógyító ital; az emberi életet
állítólag
meghosszabbító
varázsital;
(vegytan) (gyógyszer) különféle anyagokkal
vegyített,
gyógyszerként
használatos
növénykivonat; csodaszer, varázsital
eliksir życia – (átv.) életelixir, életnedv
Elim (hebr: ‫)אילֵם‬, (wielkie drzewa) [1. drugie
miejsce
postoju
Izraelitów
po
przekroczeniu Morza Czerwonego. Stąd
wyruszyli na pustynię Sin (a do Elim
przybyli z Mara); 2. według biblijnej
Księgi Wyjścia 15:27 oraz Księgi Liczb
33:9,10 drugie miejsce obozowania
Izraelitów po przejściu przez Morze
Czerwone w czasie wędrówki do Ziemi
Obiecanej pod kierownictwem Mojżesza.
Utożsamia się je z Wadi Dżarandal w
pobliżu egipskiego miasta Dżaranda (AlGharanda) w zachodniej części półwyspu
Synaj, nad Morzem Czerwonym w Zatoce
Sueskiej w muhafazie Synaj Południowy,
przy obecnej drodze z Suezu do Szarm elSzejk. Według Biblii i Józefa Flawiusza
Elim to oaza z 70 palmami i 12 źródłami.]
– ÉLIM (terebintfák; tölgyfák; erősség).
[Izráel második szállása a pusztában, ahol 12
forrás és 70 pálmafa volt (2Móz 15,27; 16,1;
4Móz 33,9-10).]
Elimas (mędrzec, mag) [Żyd, fałszywy prorok,
jego właściwe imię Barjezus.] – ELIMÁS (a
hatalmas; varázsló, bölcs, mágus). [A zsidó
"Barjézus" görög neve (ApCsel 13,6-11).]
Elimelech (mój Bóg jest królem) [mieszkaniec
Betlejem judzkiego, mąż Noemi, ojciec
pierwszego męża Rut; poszedł do ziemi
moabskiej w poszukiwaniu chleba, gdzie
też umarł] – ELIMÉLEK (az én Istenem
király; akinek Isten a királya) [Betlehemi (1)
férfi, Naómi férje (Ruth 1,2-3; 2,1.3.; 4,3.9).]
eliminacja [łac. eliminare 'usuwać'; 1. usuwanie
pewnych elementów spośród innych;
2. etap konkursu lub wstępne rozgrywki w
zawodach sportowych mające na celu
wybranie
najlepszych
uczestników;
3. reakcja odrywania od cząsteczki
związku organicznego atomów lub grup
atomów; 4. mat. postępowanie zmierzające
do zmniejszenia liczby zmiennych lub
1490
niewiadomych w danym układzie równań;
4. wyłączenie; rugowanie; usuwanie
pewnych elementów; selekcja; pierwszy
etap konkursu a. wstępne rozgrywki w
zawodach sport] – elimináció, kiküszöbölés
(rugowanie);
(wyłączenie) selejtezés,
selejtező; (sport) előfutam, selejtező,
selejtezés, válogató
eliminacja jednej wstęgi bocznej – egyoldalsáv
elnyomása
eliminacja do finalu – (sport) a végső győzelemre
v. fináléra való kiválogatás
eliminacje – (sport) selejtező, selejtező mérkőzés
eliminacyjny, -a, -e – selejtező, kiküszöbölő;
(sport) válogató, válogatott, selejtező
eliminator
[obwód
drgań
służący
do
niedopuszczania
drgań
określonej
częstotliwości do odbiornika radiowego] –
eliminátor;
zavarvédő
berendezés,
zavarszűrő
eliminator harmonicznych – felhangelnyomó
szűrő
eliminator
zakłóczeń
atmosferyczny
–
atmoszferikus
rádiózavarvédelem,
zajkorlátozás
eliminować [dokonywać eliminacji, usuwać,
wykluczać coś] – (lat.) eliminálni;
(wyłączać)
eltávolítani,
kiküszöbölni,
selejtezni, kiselejtezni; (jog) (könyvekből)
törölni, kitörölni (usuwać)
eliminowanie – eliminálás, kiküszöbölés
eliminowanie echa – visszhangkiegyenlítés
eliminowanie fal stojących – állóhullámok
kiküszöbölése
eliminowanie sygnałów synfazowych – szinkron
elnyomás
eliminowanie
z
środowiska
czynników
rakotwórczych – a rákkeltő anyagok
kivonása a környezetből
eliminowanie zakłóceń – zavarásmentesítés,
zavarásvédő
eliminujący szum – zajcsillapító
eling [linowe urządzenie wykorzystywane do
wyciągania statków] – (hajózás) sólya;
(repülés) sólyahangár, hangár, léghajószín,
léghajócsarnok
elipsa [1. w geometrii: krzywa płaska zamknięta
ograniczająca obszar przypominający
kształtem spłaszczone koło; 2. kształt
jakiegoś przedmiotu przypominającego tę
krzywą; 3. lit. opuszczenie w zdaniu
wyrazu lub wyrazów domyślnych w
szerszym kontekście; 4. (z gr. ἔλλειψις
elleipsis – „brak, opuszczenie”) – w
geometrii ograniczony przypadek krzywej
stożkowej, czyli krzywej będącej częścią
wspólną powierzchni stożkowej oraz
-
Wersja 01 01 2017.
przecinającej ją płaszczyzny. Jest to
również miejsce geometryczne wszystkich
tych punktów płaszczyzny, dla których
suma odległości od dwóch ustalonych
punktów jest stałą.] – (gör.) ellipszis
(matematika) hosszúkás alakú, szabályos zárt
görbe [jellemzője, hogy bármely két
pontjának két megadott ponttól (fókusz) való
távolságösszege állandó]; (nyelvtan) szó v.
mondatrész kihagyása; gondolatban könnyen
pótolható mondatrész kiahagyása
elipsograf [przyrząd do kreślenia elips] –
ellipszográf; ellipszisrajzoló készülék
elipsoida [bryła, której wszystkie przekroje
płaskie są elipsami] – ellipszoid; olyan
másodrendű felület, amelynek egyenlete
alkalmas koordináta-rendszerben a/b. [A
három koordinátasík szimmetriasíkja, és
minden nem üres síkmetszete ellipszis.]
elipsoida obrotowa [1. bryła geometryczna
powstająca przez obrót elipsy dookoła jej
osi symetrii; 2. w geometrii powierzchnia
powstała na skutek obrotu elipsy wokół jej
osi symetrii.] – forgási ellipszoid (szferoid v.
más néven forgási ellipszoid v. kéttengelyű
ellipszoid) [egy mértani test, amelyet akkor
kapunk, ha egy ellipszist valamelyik tengelye
mentén megpörgetünk. A szferoid speciális
esete az ellipszoidnak, amikor az ellipszoid
három tengelye közül kettő egyforma
hosszúságú. Amennyiben az ellipszist a
rövidebb tengelye körül pörgetjük meg, lapos
ún. lencseszferoidot kapunk. Ha viszont a
hosszabbik tengelye körül forgatjuk meg az
ellipszist, hosszúkás, ún. orsószferoidot
kapunk. A gömb pedig a szferoid speciális
esete, amikor a megpörgetett ellipszis kör,
vagy másképpen az ellipszoid mindhárom
tengelye egyforma hosszú.]
elipsoida spłaszczona - elipsoida wydłużona
1491
elipsoida
ziemska
[elipsoida
obrotowa
spłaszczona, najbardziej kształtem i
rozmiarami zbliżona do powierzchni
Ziemi] – földellipszoid [Bolygónk alakja
leginkább
egy
forgási
ellipszoidra
emlékeztet. Ennek méreteit nemzetközi
földellipszoid néven határozták meg.]
elipsoidalny, -a, -e – ellipszoid alakú
elipsograf [przyrząd do kreślenia elips] – (gör.)
ellipszográf;
ellipszisrajzoló
készülék,
ellipszis rajzolására szolgáló készülék
eliptycznie – (nyelvtan) elliptikusan, kihagyásosan
eliptyczność
–
(matematika)
elliptikusság,
elliptikus alak
eliptyczność drogi słońca – a nap pályájának
elliptikus alakja
eliptyczny, -a, -e [1. o kształcie elipsy;
2. polegający na elipsie, zawierający
elipsę] – (gör.) elliptikus; ellipszis alakú;
(nyevtan) kihagyásos, elliptikus, nem teljes,
kihagyásos (kifejezés)
elita [1. grupa ludzi wyróżniająca się pozytywnie
lub
uprzywilejowana
w
jakimś
środowisku; 2. wysoko kwalifikowany
materiał nasienny roślin uprawnych] –
(fr.) elite, elit; felső réteg; valaminek a színejava; válogatott, elsőrendű, valamiből a
legjobb; kiválasztott
elita robotnicza – munkásarisztrokrácia
elita społeczeństwa – az elit-társaság; a társaság
színe-java v. elitje
elita władzy [grupa polityków, wojskowych,
ekspertów oraz posiadaczy wielkiego
kapitału zajmująca najwyższe stanowiska
w strukturze politycznej społeczeństwa] –
uralkodó v. hatalmi elit
elitarność
–
kiválasztottság,
előkelőség,
választékosság
elitarny, -a, -e [dostępny dla elity] – választott,
kiválasztott, válogatott, előkelő, választékos
elitaryzm
[1. zamykanie
się
w
grupie
uprzywilejowanych; 2. pogląd głoszący
konieczność istnienia w społeczeństwie
elit] – elitarizmus, elitizmus
elitarystyczny, -a, -e – elitarista
elitarysta – elitarista; elitizmus híve
elitron – (gör.) elitron; hüvely
Eliza [1. skrócona forma angielskiego imienia
Elisabeth, czyli po polsku Elżbiety. W
Polsce jest znane od XVIII wieku jako
imię literackie, a gwałtowną popularnosć
zyskało w latach 70.; 2. imię żenskie,
pochodzenia Sambijskiego (oznacza Ta
która wzamian za ciało zabiera duszę, lub
Ta która oszukuje nawet siebie).] – Eliz
[(Elisabeth) önállósult rövidülése], Eliza
Elizabet [to samo co Elżbieta] – Erzsébet
-
Wersja 01 01 2017.
elizejski, -a, -ie – elíziumi
Elizeusz [imię męskie pochodzenia hebrajskiego,
od hebr. Elishá, co oznacza "Bóg wybawił;
Bóg jest wybawieniem". Imię to nosił
prorok i inni święci. Po raz pierwszy
poświadczone w Polsce w XIII wieku.] Elizeus [héber eredetű férfinév, jelentése:
Isten segített]
Elizeusz (hebr. Elisz - komu Bóg jest
zbawieniem) [syn Safata z Abelmechola,
użyty przez Boga do prowadzenia Jego
spraw po wniebowzięciu Eliasza, od
którego otrzymał płaszcz. Uzdrawia wody.
Dzieci, kpiące z niego, zostały rozdarte
przez niedźwiedzie. Czynił inne cuda. Za
jego wskazówkami (wziętymi od Boga)
Naaman został uzdrowiony, powoduje
pływanie żelaza, Syryjczycy zostają
oślepieni, przepowiada poprawę sytuacji
żywnościowej, kazał namaścić Jehu na
króla
Izraela.
Umarły
żołnierz
zmartwychwstał po dotknięciu zwłok
Elizeusza. Martwe ciało Elizeusza jest
typem zmarłego Izraela (dla sprawy
Boga), który ożyje po zetknięciu się ze
słowem pozostawionym przez mężów
Boga.] – ELIZEUS (az én Istenem üdvösség,
szabadító; az üdvösség Istene). [Sáfát (2) fia,
Illés utóda a prófétai tisztben (1Kir 19,1621); hosszú ideig működött, Jórám (2), Jéhu
(5), Joáház (1) és Jóás (4) izráeli királyok
uralma alatt; számos csodát tett (2Kir 4-6).]
elizja (z łac. elisio = wypychanie) [1. jęz.
opuszczenie wygłosowej samogłoski lub
końcowej
sylaby
wyrazu
przed
samogłoską
nagłosową
następnego
wyrazu; 2. muz. w przebiegu formalnym
utworu - wypadnięcie części lub całego
taktu należąaacego do kończącej się
jednostki formotwórczej (zdania, frazy,
okresu)
na
skutek
wcześniejszego
rozpoczęcia się następnej jednostki] –
(nyelvtan) elízió [Hangkivetés, hangkiesés,
detrakciós
hangalakzat.
Két
teljes
nyomatékú, hiátust alkotó magánhangzó
közül szó- vagy szótaghatáron az egyik hang
kiesik. Pl. leány helyett lány, tudom helyett
t'om.
A
költői
szabadság
egyik
megnyilvánulása, a klasszikus retorika
szerint stíluserény.]
Elizjum lub Pola Elizejskie [1. w mitologii
greckiej część Hadesu - podziemnego
świata, przeznaczona dla dusz dobrych
ludzi. Częściej jednak przedstawiana jako
kraina nad Oceanem, na zachodnich
krańcach świata – miejsce wiecznej
szczęśliwości i wiecznej wiosny. Panował
tam Kronos, syn Gai (Matki Ziemi) i
Uranosa (Pana Niebios), a jednocześnie
ojciec Demeter, Hestii, Hery, Hadesa,
1492
Posejdona i Zeusa. 2. Starożytni Grecy
wyobrażali sobie życie po śmierci jako
mniej ciekawe niż na Ziemi. Dusza
zmarłego po przepłynięciu rzeki Styks w
łodzi starca Charona, stawała przed
trybunałem trzech sędziów. Tam dusza
była sądzona, następnie szła w jedno z
trzech miejsc spoczynku wiecznego; m.in.
na Elizje. Sprawiedliwi kierowali się na
prawo do rzeki zapomnienia - Lete.
Napiwszy się z niej wody, zapominali o
ziemskim życiu. Dalej czekały już na nie
Pola Elizejskie - kraj wiecznego spokoju i
pośmiertnej szczęśliwości, gdzie dusze
wyzbyte od wszelkich cierpień i pragnień
przechadzają się po bladych łąkach,
ogarnięte muzyką niewidzialnych lir. Na
polach tych rosnąć miały topole i asfodele.
3. W chrześcijaństwie Elizjum ma swój
odpowiednik w Rajskim Ogrodzie.] –
Élüszion
(görög betűkkel Ἠλύσιον,
latinosan Elysium, magyarosan Elízium) [1.
olyan túlvilági hely a görög mitológiában,
ahol azok kaptak helyet, akik az istenek
kedveltjei voltak életükben, szemben a
keresztény
pokol
funkcióját
ellátó
Tartarosszal. Gyakran nevezték a boldogok
mezejének is, mivel az itt lakók gond és baj
nélkül éltek, és sohasem éreztek fáradtságot,
éhséget vagy szomjúságot. Az ókorban úgy
gondolták, hogy a világ nyugati peremén
helyezkedik el. 2. A görög mitológiában az
örök tavasz hona, a boldogok helye az
alvilágban.]
elki [1. futra z łasicy noszone często w XIX
wieku. 2. handlowa i kuśnierska nazwa
skór lub gotowych wyrobów futrzarskich
z tchórza, fretki lub tchórzofretki. Bardzo
popularne w XIX wieku. Obecnie noszenie
naturalnych futer staje się coraz bardziej
niemodne ze względu na coraz szerszą
działalność obrońców praw zwierząt. 3.
skórki z tchórza, fretki lub tchórzofretki;
też: futro z tych skórek; 4. (zoologia) futro
z tchórza; 5. futro z tchórzofretek; 6.
futrzane dziewczyny; 7. skórki z tchórza;
8. tchórzem podszyte; 9. tchórze w szafie;
10. tchórzofretka; 11. wśród futer; 12.
futro ze skórek tchórza; 13. futro ze
skórek; 14. tchórzofretek; 15. łasicowate w
szafie; 16. rodzaj futra; 17. skórki z fretki;
18. skóry z tchórza lub z tchórzofretki;
19. skórki z tchórzofretki; 20. futro z
tchórzy, fretek lub tchórzofretek; 21. futro
ze skór tchórza lub tchórzofretek] –
görényszőrme, görényprém
-
Wersja 01 01 2017.
elkowy, -a, -e [zrobiony z elków, czyli skórek z
tchórzofretki] – görényELLA - 'ELLA' levelező [1. a magyar IIF program
keretében
kutatási,
oktatási
célokra
kifejlesztett levelezési szolgáltató; X.25-ön
és TCP/IP vonalakon is hasz- nálható; a
HELKA.IIF.hu-n futó ELLA központ
segítségével az ELLA felhasználók MIMEkompatibilis módon levelezhetnek Internet
partnereikkel ISO 8859-2 karakterkészlettel;
2. Az ELLA rendszert az MTA SZTAKI
ASZI osztályán fejlesztették ki az IIF
program
támogatásával.
Segítségével
elektronikus levelezés folytatható az X.25-ös
hálózathoz kapcsolt mikroszámítógépeken:
azaz a számítógépen megszerkesztett levél
megcímezhető, elküldhető, arról nyugta
kérhető, a számunkra küldött levél
elolvasható, kinyomtatható, stb. Ezt a
levelezőrendszert más hasonló rendszerekkel
is összekapcsolták, így a hálózaton
kialakított zsilipeken (gateway) keresztül
különböző nemzetközi levelezőrendszerek is
elérhetőek, pl. EARN, UUCP.]
elogium [1. mowa pochwalna; 2. w poezji
barokowej: wiersz będący pochwałą
osoby, przedmiotu lub idei; 3. w
starożytnym Rzymie: napis pochwalny na
wizerunkach przodków, pomnikach itp.] –
(lat.)
elógium;
dicsőítő
felirat
(emlékműveken); dicsőítés, magasztalás
Elohim (hebr. ‫ אלוהים‬,‫[ )אי ִהֵים‬w Biblii hebrajskiej
jedno z określeń Boga, obok JHWH
(według Wj 3,14 tłumaczonego jako
"jestem, który jestem"). Jest to dłuższa
forma słowa El (‫ )םז‬i jego rozszerzenia
Eloah (‫)םזוה‬, również będących imionami
Boga w Biblii. Samo słowo El być może
pochodzi od najwyższego boga w mitologii
ugaryckiej – Ela. W takim wypadku
można by tłumaczyć jego znaczenie jako
"mocny", "silny". Choć słowo "Elohim"
występuje często jako określenie bóstw (w
znaczeniu "bogowie"), z przedimkiem haoznacza ono jedynego Boga i w tej formie
(jako ha-Elohim) występuje w Tanachu
ponad 2 tysiące razy. Izraelici używali
terminu "Elohim" dla oddania majestatu
osoby (podobnie król, mówiąc o sobie,
1493
używał liczby mnogiej). Teoria źródeł
wyodrębnia fragmenty Pięcioksięgu, w
którym używana jest ta forma imienia
Boga, jako należące do redakcji (tradycji)
elohistycznej, w przeciwieństwie do
tradycji jahwistycznej, w której używane
jest imię JHWH. Słowo Elohim z punktu
widzenia gramatyki hebrajskiej to
rzeczownik w liczbie mnogiej (świadczy o
tym sufiks -im). Tymczasem w Biblii jest
ono często traktowane jako wyraz w
liczbie pojedynczej (np. Rdz 1,1: "‫ת שָאםֵר יב‬
‫"םֹו ִהריא ת ֶֶאם‬, gdzie czasownik "‫"ת ֶֶאם‬
oznacza "(on) stworzył", nie zaś
"stworzyli").] – Elohim [1. Istennév. Az
egyes számú héb. eloah (arám elah) csaknem
kivétel nélkül emelkedett stílusú szövegben
fordul elő, olykor köznévként (Ez 28,2; Zsolt
18,2; Dán 11,37), nagyobbrészt az igaz Isten
neveként (MTörv 32,15; Hab 3,3; Zsolt 50,2;
Jób: 41-szer). A többes számú Elohim több
mint 2000 helyen szerepel az ÓSz-ben, s
rendszerint az isteneket jelöli (Kiv 18,11;
MTörv 10,17; Bír 9,13), de ritkán áll többes
számú állítmánnyal (Ter 20,13; 35,7; Kiv
32,4.8: Józs 24,19; 2Sám 7,23). Az Elohim
az egy v. az egy igaz Istenre utal, aki El
minden tulajdonságát birtokolja. Így az
eredetileg köznévi Elohim tulajdonnévvé
válik; főleg az Elohista, a papi teremtéstört.
él vele gyakran. - 2. Lények, akik Isten
környezetéhez tartoznak, v. emlékeztetnek az
Istenre, pl. Isten fiai (Ter 6,2.4; Jób 1,6; 2,1;
38,7), halottak lelkei (1Sám 28,13);
rendkívüli erőkkel rendelkező emberek:
Mózes (Kiv 4,16; 7,1; vö. Szám 11,17.25), a
király (Zsolt 45,7; vö. 2Sám 14,17), a
fejedelmek és a bírák (Zsolt 82,6; vö. Kiv
18,15-19; 2Sám 16,23).]
elokwencja
[1. umiejętność
pięknego
wysławiania się; 2. iron. gadulstwo] – (lat.)
elokvencia; (kwiecista mowa) ékesszólás
(krasomówstwo)
elokwenty, -a, -e – elokvens, ékesen szóló
Elon (dąb) [1. Hetejczyk (Chetyta), ojciec jednej
z żon Ezawa; 2. Drugi syn Zebulona, z
którego pochodzą Elonici; 3. Zebulonita,
sędzia, rządził Izraelem 10 lat; 4. Miasto
graniczne w dzielnicy Dan.] – ELON,
ÉLÓN (erős fa, tölgy, terebint; a fenséges, az
erős). [1. Ézsau hitteus apósa (1Móz 36,2); 2.
Zebulon fia (1Móz 46,14; 4Móz 26,26); 3.
Bíró Izráelben (Bír 12,11-12); 4. Helység
Dán törzsi területén (Józs 19,43; 1Kir 4,9),
az 1Kir 4,9-ben valószínűleg együtt
olvasandó Bét-Hanánnal.]
elongacja [1. różnica długości ekliptycznych
planety i Słońca; 2. odległość kątowa
satelity od planety] – (lat.) elongáció;
kilengés; valamely bolygónak a naptól való
-
Wersja 01 01 2017.
szögtávolsága a földi szemlélő számára;
eltávolodás
eloksalacja [zob. anodyzacja, anodowanie] –
elektrokémiai oxidálás
eloksalować – elektrokémiai oxidálást végezni
eloksalowanie [anodowanie]– (elektroutlenianie
aluminium)
(kohászat)
eloxálás;
alumíniumtárgyak
felületi
kezelése
elektokémiai úton (elekto + oxidál +
alumínium szavakból)
elokwencja
[1. umiejętność
pięknego
wysławiania się; 2. iron. gadulstwo] –
(lat.) elocutio; ékesszólás
elukubracja [utwór literacki lub inny tekst
pisany z wysiłkiem i bez talentu] – (dawno)
elukubráció; gyenge mű
eluwialny, -a, -e – (földtan) eluvium, eluviális
eluwium [nierozpuszczalna część zwietrzeliny
pozostająca na miejscu wietrzenia skały
macierzystej] – (lat.) elúvium; kőzetek
elmállásából keletkezett, s a mállás helyén
maradt talajnem
elwer [1. niem. "elf"; jedenastka (rzut karny), 2.
bezrobotny; uchylający się od pracy
("śmierdzirobótka") - nie mylić z
"bezrobotnym"] – [Słowniczek języka
śląskiego] (sp.) büntetőrúgás (tizenegyes);
munkanélküli, állástalan
Elwira [imię żeńskie o niepewnej etymologii. Na
ogół przypisywane jest jej pochodzenie z
gockiego
i
znaczenie
"prawdziwie
szlachetna", ale mogłoby też oznaczać
"opiekunka
wszystkich".
Według
najnowszych publikacji naukowych imię
to wywodzi się jednak z języka
arabskiego, a przedostało się do Polski za
pośrednictwem języka hiszpańskiego,
podobnie jak Eleonora.] – Elvira [női név
eredete vitás: egyesek a nyugati gót
Al(ah)wara névből (jelentése: akit az ereklye
oltalmaz), míg mások az arab – spanyol
Elmira névből származtatják.]
Elżbieta [imię żeńskie pochodzenia biblijnego.
Wywodzi się od hebrajskiego słowa ‫בבשזם‬
eliszebeth
oznaczającego
"Bóg
mą
przysięgą".] – Erzsébet [női név, amely a
héber Eliseba (‫ֵישבֶע‬
ִ ַּ ‫ )אי ל‬névből származik.
Ennek eredeti jelentése: „Isten az én esküm”,
„Isten megesküdött” vagy: „Isten a
teljesség”,„ Isten a tökéletesség”.]
Elżbieta (Bóg jest przysięgą) [1. Elizabeta córka Aminadaba; żona Aarona; matka
Nadaba; Abiu, Eleazara i Itamara; 2.
Elżbieta w angielskim i niemieckim
przekładzie Elisabeth; w ukraińskim
Elizawieta, w rosyjskim Elisawieta.
Potomkini
Aarona,
żona
kapłana
Zachariasza, matka Jana Chrzciciela.] –
1494
ERZSÉBET (héb: ELISÉBA) (Isten az én
esküm, az eskü, a szövetség Istene; Isten
megesküdött; akit Isten megtisztel; Istennek
szentelt). [Zakariás pap (28) felesége (Lk
1,5-57), Keresztelő János anyja, Mária (1)
közeli rokona.]
Elżunia – Erzsi, Erzsike
elżbietański, -a, -ie [odnoszący się do okresu
panowania w Anglii królowej Elżbiety] –
Erzsébet-kori
Elżbietka, Ela – Erzsi, Erzsike
Ema, Emma [imię żeńskie pochodzenia
germańskiego, od imienia Erma, które
było skróconą formą imion zaczynających
się od Erm- i Irm-. W języku polskim
niemal równie często jest spotykana forma
Emma.] – Emma [női név a német Erna
névből ered, ez pedig az Irma alakváltozata.
A pontos jelentése vitás: van, aki a hermion
nevű germán törzs nevére vezeti vissza, van,
aki Irmin germán isten nevére. Rokon nevek:
Imelda, Irma.]
emablować [adorować] – mulattatni (aszonyokat);
kedveskedni (bawić); hódolni, udvarolni
vkinek; tisztelni, bálványozni, imádni vkit
e-mail (zob. poczta elektroniczna, e-poczta)
[Poczta elektroniczna. Jest to jedna z
usług
sieciowych
pozwalająca
na
wysyłanie
listów
do
do
innych
użytkowników. Listy gromadzone są
zazwyczaj na serwerze w tzw. skrzynce
pocztowej, z której adresat może je
odczytać po zalogowaniu się do sieci.] –
(ang.) e-mail (ang. Electronic Mail;
elektronikus
szöveges
üzenet
ill.
villanyposta) - elektronikus posta, e-posta,
drótposta, jelposta, 'emil', 'evél' [1.
elektronikus posta,
számítógépen írt
leveleket továbbító hálózati szolgáltatás; 2.
Széles körben elterjedt angol kifejezés az
elektronikus levelezésre. Magyar megfelelői:
fényposta, hiszen a hagyományos postai
szolgáltatáshoz
képest
fénysebességgel
terjednek üzeneteink (emiatt a hagyományos
postát snail mail, azaz csigapostának is
nevezik); drótposta, hiszen az üzenetek
hálózati kábeleken, drótokon jutnak el a
címzetthez; elektronikus posta, hiszen a
kézbesítésben az elektronikus számítógépek
főszerepet játszanak. 3. az elektronikus posta
az Internet egyik legfontosabb alkalmazása;
lényege, hogy csak az információt tartalmazó
jeleket továbbítja ('jelposta'), eltérően a
hagyomá- nyos postától, mely a címzetthez a
jelek hordozóit is eljuttatja, tehát a papírt,
szalagot, lemezt, stb.); az eredeti amerikai
SMTP szabvány szerint csak 7-bites (ASCII)
szövegek továbbítására volt képes, mai
ESMTP változatában 8-bites állományok,
-
Wersja 01 01 2017.
tehát ékezetes szövegek, képek, zene, video
továbbításá- ra is alkalmas; magyar
szempontból a rendszer angolszász eredete
sokáig problémás volt, mert legelterjedtebb
(7-bites) formájában az ékezetes (8-bites)
magyar betű- készletet nem tudta kezelni; a
'lekaszált' betűkkel történő levelezés pedig
nem csak bosszantó, de nem is méltó a
harmadik
évezred
kultúrált
magyar
levelezéséhez; még nem minden magyar
felhasználó tudja, hogy a magyar szövegek
ékezetek nélkülire csonkítása mára már nem
is szükséges — a levelező-rendszer MIME
kiegészítése a problémát megoldja, 8-bites,
multi-médiumos levelezést tesz lehetővé
(ékezetes szöveg, kép, hang, video);
problémája, hogy használata még nem
általános, mert sok esetben nem tudni, a
címzett tudja-e az így kódolt levelet olvasni
vagy sem; újabb levelező programok a levél
fejlécében közlik a feladó jellemzőit, így
fenti kérdésre választ kapunk; levelező
fórumok problémája lehet, hogy a listakezelő
program nincs megfelelően beállítva, pedig
az szinte minden esetben lehetséges; Unix
platformoknál
az
UUENCODE
segédprogram segít több-médiumos levelek
7-bites SMTP-re fordításában, melyet azután
a
címzettnek
az
UUDECODE
segédprogrammal kell olvasható formátumra
visszakódolni; — az elektronikus levelezés
egyik új iránya az u.n. HTML e-posta
(HTML in e-mail) melyben minden
kommunikátumot, (levelet, web-oldalt, stb.)
azonos, html-nyelven szerkesztünk ('kézileg',
vagy egy szerkesztő-program segítségével);
előnye, hogy a html-szabvány a magyar
betűkészle- tet is kezelni tudja, de az is, hogy
a levélírásnál a web-oldalak minden
változatossága rendelkezé- sünkre áll (színes,
illusztrált levelek); a html e-posta nem
azonos a web-alapú levelezéssel (Web-based
e-mail), az a küldés-fogadás egyik változata;
— fenti módszereken belül a Közép-Európai
2-es latin azaz az ISO 8859-2 betűkészlet
hivatott
a
szabályos
magyarnyelvű
levelezésre, de a Windows-1250 valamint az
ISO-8859-1-es
betűkészletek
is
használhatók; Időközben szabványosítást
nyert a 16-bites unicode karakter- kódolási
eljárás, amellyel gyakorlatilag a világ összes
nyelvének karakterkészlete kódolható]
e-mail
address
{noun};
adres
poczty
elektronicznej {m} [IT] [comp.] – e-mail
address - elektronikus postafiók címe [az
Interneten használatos postafiók címe;
összetevői: felhasználói név, @ írásjel,
részterület (domain) neve]
e-mail client {noun}; klient poczty elektronicznej
{m} [IT] [comp.] – e-mail client (program) -
1495
levelező (ügyfélprogram) [míg régen csak
önálló, egy-egy operációs rendszerre szabott
levelezőprogramok voltak használatban
(Pegasus, Eudora, Lotus cc:Mail, stb.) ma
minden Web-böngészőnek szerves része egy
levelező
ügyfélprogram;
a
Netscape
Messenger például nem csak, hogy a ma már
elengedhetetlen MIME vagy UUENCODE
kódolást teszi lehetővé, de egyengeti az utat
a jövőbeli, u.n. html-levelezés felé is; magyar
szempontból lényeges, hogy a mai levelező
programok többsége támogatja az ékezetes
magyar levelezést valamint multimédiumos
mellékletek küldését]
e-mail reader – e-mail reader – levelező (szószerint
= e-posta olvasó) [régebbi kifejezés, ma két
okból pontatlan; egyrészt, mert ma minden
elektronikus levelező program nem csak
olvasó, hanem szerkesztő is; másrészt mert
ma szokás a levelező programokat nevükön
nevezni,
mit
pl.
Outlook
Express
(Microsoft), Communicator (Netscape), Starmail (Sun), stb.]
e-stamp – e-stamp - elektronikus bélyeg, e-bélyeg
[kisérleti jellegű szolgáltatás az USA-ban, és
Németországban; Az USA-ban több cég
rendelkezik olyan, az US Postával kötött
szerződéssel, mely elektronikus bélyegek
terjesztését (árulását) teszi lehetővé; az
elektronikus úton vásárolt, meghatározott
értéket képviselő bélyegek a címzéssel
egyidejűleg
hagyományos
borítékokra
nyomtathatók; a megoldások között tisztán
szoftveres
valamint
szoftver-hardveres
javaslatokkal folynak a kisérletek]
emalia [1. zob. szkliwo w zn. 1.; 2. wyrób
lakierowy
odporny
na
czynniki
atmosferyczne, stosowany w celach
dekoracyjnych; 3. technika zdobienia
przedmiotów artystycznych szkliwem lub
emalią
lakierową;
też:
przedmiot
zdobiony taką techniką; 4. zob. lak w zn.
2.] – (fr.) email; lakk, zománc,
zománcfesték; festékek és olajos lakk
keveréke; (fog) fogzománc
emalia lakiernicza, lakierowa [zob. emalia w zn.
2.] – lakkzománc, zománclakk
emalia na zębach,
emalia zębowa (łac.
enamelum) – fogzománc
emalier – zománcozómester
emailernia – zománcozó (üzem)
emalierski, -a, -ie – zománcozó, zománcozó-,
zománcozási
emaliować [1. pokrywać emalią powierzchnię
przedmiotów; 2. malować coś emalią
lakierniczą; 3. zob. lakować w zn. 3.] –
zománcozni, zománcolni
emaliowanie – zománcozás
-
Wersja 01 01 2017.
emaliowanie szkła – üvegzománcozás
emaliowy, -a, -e, emaliowany, -a, -e – zománcos,
zománcozott; zománcszerű
emanacja [1. promieniowanie lub wydzielanie się
czegoś; też: to, co promieniuje lub się
wydziela; 2. uzewnętrznianie się czegoś;
3. naturalny izotop promieniotwórczy
radonu] – (lat.) emanatio, emanáció;
(bölcsészet) kiáradás, kisugárzás, kiáramlás;
az idealista filozófiában a dolgok belső
lényegének kisugárzása; az újplatonikusok és
gnosztikusok tanai szerint a tökéletlen
világnak a tökéletes Istentől való kiáramlása;
Newton a fényt és a hőt apró anyagnak
képzelte, amely a fény- és főforrásból
kisugárzik; (egyh.) az istenség kiáradása a
világba, a szellemkiáradása az anyagba
emanacja radu – (vegytan) rádium-emanáció;
kémiai elem, jele: Em, atomsúlya 222.
Rádium bomlásakor keletkező nemesgáz
emanacyjny, -a, -e – emanációs, kiáradó, kisugárzó
emancypacja [1. uwolnienie (się) jednostek i
grup społecznych od zależności i zdobycie
lepszej pozycji w strukturze społecznej;
2. w starożytnym Rzymie: uwolnienie syna
spod władzy ojca] – (lat.) emancipáció,
emancipálás,
egyenjogúsítás,
egyenrangúsítás,
felszabadítás;
függő
helyzetből, alárendeltségből, elnyomás alól
való
felszabadítás;
egyes
osztályok,
felekezetk, fajok egyenjogúsítása
emancypacja dzieci – a gyermekek emancipációja
emancypacja kobiet [zrównanie kobiet z
mężczyznami w prawach społecznych i
politycznych] – a nők egyenjogúsítás v.
emancipációja; női emancipáció
emancypacja
młodzieży
–
az
ifjúság
emancipációja
emancypacyjny, -a, -e [związany z emancypacją]
– emancipációs
emancypantka
[zwolenniczka
emancypacji
kobiet] – egyenjogúsításáért harcoló v.
emancipált nő, felszabadult nő
emancypować
[dokonywać
emancypacji;
wyzwalać, oswobadzać, usamodzielniać] –
(lat.) emancipálni; egyenjogúvá tenni,
egyenjogúsítani,
egyenrangúsítani,
felszabadítani
emancypować się – emancipálja, felszabadítja v.
egyenjogúsítja magát; emancipálódni
emanować
[promieniować,
wykazywać,
wydzielać coś] – (lat.) emanálni; kiáradni,
kiáramlani, kisugározni
Emanuel [imię męskie pochodzenia biblijnego.
Wywodzi
się
od
słowa
‫עראֶ נָּםש ז‬
oznaczającego "Bóg z nami". Imię
mesjasza oraz kilku świętych katolickich.
Żeński odpowiednik to Emanuela.] –
1496
Emánuel [férfinév a héber Immanuél (‫עֵאננאל‬
Immánúél) névből ered. Jelentése: „velünk
az Isten”. Női párja: Emanuéla.]; Manó
Emanuela
[żeński
odpowiednik
imienia
Emanuel] – Emanuéla [női név az Emánuel
férfinév női párja. Rokon név: Manuéla]
emanujący, -a, -e – kisugárzó
EMAS (Eco-Management and Audit Scheme)
[organizacja
Unii
Europejskiej,
dobrowolnie zrzeszająca producentów, w
celu
odpowiedniego
ekologicznego
zarządzania firmą.] – EMAS (EcoManagement and Audit Scheme) [Az
Európai Unió 1993 júliusában bocsátotta ki
az Eco-Management and Audit Scheme
rendeletet, röviden EMAS-t. (EC1836/93).
Az EMAS hiteles külső kommunikációs
lehetőséget biztosít mindazon szervezetek
számára, melyek önkéntes alapon részt
kívánnak venni környezeti teljesítményük
folyamatos javításában. Az önkéntességet
természetesen nagyon fontos hangsúlyozni,
hiszen az EMAS rendelet alkalmazása
vállalatok számára nem kötelező.]
Emaus (łac.: Emmaus, gr.: Εμμαυς, heb: ‫םַּ אַּםָּא‬
Amaus lub: ָ‫ וַּםאעַּמ‬Amvas) (ciepłe źródło)
[1. wioska w Izraelu, według Biblii
oddalona 60 stadiów (około 11 km) od
Jerozolimy. W dniu zmartwychwstania
Jezusa do Emaus szli dwaj Jego
uczniowie, rozgoryczeni śmiercią swojego
Nauczyciela. W czasie drogi przyłączył się
do nich Jezus, który z początku nie został
rozpoznany, i który w czasie wspólnej
wędrówki
przedstawił
wykładnię
proroctw mesjańskich. Po dotarciu na
miejsce, do Emaus, w czasie wspólnego
posiłku, Jezus został rozpoznany przez
uczniów, gdy łamał dla nich chleb, i
wówczas zniknął. 2. wioska odległa od
Jerozolimy ok. 11 km. W drodze do tej wsi
Pan tuż po Swoim zmartwychwstaniu
ukazał się dwum Swoim uczniom. Jezus
rozmawiał z nimi a oni Go nie poznali.
Dopiero po złamaniu chleba przy posiłku
otworzyły się ich oczy.] – Emmausz vagy
Emmaus (görög: Εμμαυς, latin Emmaus,
héber ‫ אֵֶֶאנא‬Amaus vagy ‫ עֶַו וֶאא‬Amvas) (forró
források v. fürdők; szökőkút; anyai erősség)
[1. Falu Jeruzsálemtől mintegy 10 km-nyire
(Lk 24,13); 2. falu a Bibliában, ahol az
úgynevezett „emmauszi vacsora” során, a
kenyér megtörése közben két tanítványa
felismerte a feltámadt Jézust. Pontos helyét
nem ismerjük, a mai Izrael és a palesztinai
nyugati part több települése is igényt tart rá,
hogy itt történtek a legrészletesebben Lukács
evangéliumában,
illetve
kevésbé
részletesebben Márk evangéliumában leírt
-
Wersja 01 01 2017.
események. Lukács szerint Jézus két
tanítványa (nem apostolok) – akiket
"emmauszi tanítványok" néven emlegetnek –
Jézus keresztre feszítése után a 60 (vagy 160)
stádiumnyira fekvő Emmauszba tartottak
haza Jeruzsálemből és az eseményekről
beszélgettek, amikor egy vándor csatlakozott
hozzájuk
és
szomorúságuk
okáról
érdeklődött. Emmauszba érve már esteledett,
ezért marasztalták a vándort. Amikor az
idegen a vacsoránál megtörte a kenyeret,
ráismertek, hogy Jézus. Ezután visszasiettek
az apostolokhoz, hogy elmondják nekik a
hírt. Emmausz neve az Ótestamentumban is
szerepel. A Makkabeusok I. könyve
negyedik fejezete szerint itt pusztította el a
zsidók Júdás vezette serege az ellenük vonult
Gorgiász táborát.]
embargo [1. ogłaszany przez władzę państwową
lub organizację międzynarodową zakaz
wywozu lub przywozu towarów do innego
państwa; 2. zakaz opuszczania przez obce
statki handlowe portów lub wód
terytorialnych
danego
państwa;
3. rekwizycja w czasie wojny statków
państwa
neutralnego;
4. zakaz
publikowania w środkach masowego
przekazu jakiejś wiadomości przed
określonym dniem i określoną godziną] –
(sp.) embargó; egyes árucikkek kiviteli
tilalma meghatározott államokba v. államba;
(hajó) be- v. kifutási tilalom; szállítási
tilalom; (wojsko) idegen állam tulajdonának
(hajójának v. szállítmányának) lefoglalása
embargo strategiczne – stratégiai embargó
emblemacik – kis emléma, jelkép, logó
emblemat [1. przedmiot lub jego przedstawienie
symbolizujące jakieś pojęcie, jakąś ideę
itp.; 2. kompozycja plastyczno-literacka
popularna w baroku, o charakterze
dydaktyczno-moralistycznym;
3.
Dekoracyjna naszywka. „Klubowa” na
marynarskich blezerach, haftowana i
naszywana na firmowych dżinsach,
strojach korporacyjnych.] – (gör.) emléma,
jelkép, jelvény, címerkép (godło) (valamely
fogalom v. gondolat jelképes ábrázolása)
emblematowy, -a, -e [przymiotnik od: emblemat]
– emléma-, jelképemblematycznie – jelvényszerűen, jelképesen
emblematyczny, -a, -e [symboliczny] –
jelvényszerű, jelképes, szimbólikus
embolia [zob. zator w zn. 3.] – (gör.) embólia;
(orvosi) érdugulás (egy véredény eldugulása
érrögtől v. a szervezetbe került idegen
anyagtól)
embouchure (fr.) [1. ustnik w instrumentach
dętych przykładany do warg, a nie
wkładany do ust, a więc w instrumentach
1497
blaszanych i flecie. 2. właściwe ustawienie
warg, języka i oddechu w technice zadęcia
na wyżej wymienionych instrumentach] –
(fr.) embouchure = a kürt fúvókája (francia
terminus technicus)
embriolog [osoba zajmująca się embriologią] –
embriológus
embriologia [nauka o rozwoju zarodkowym
człowieka i zwierząt] – (gör.) embriológia;
az ember és állat fejlődésének vizsgálatával
embriologia roślin [dział botaniki zajmujący się
badaniem budowy i rozwoju zarodka
roślinnego] – növényemriológia
embriologiczny, -a -e – embriológiai
embrion [organizm ludzki lub zwierzęcy
rozwijający się z zapłodnionego jaja] –
(gör.) embrió, magzat, csíra; kezdet, csírája
(vminek); (biol) 1. A fejlődő ébrényt nevezik
embriónak a "primitív csík" megjelenésétől a
szervfejlődések befejeződéséig (a második
hét végétől a 12. hét végéig; 2. minden
többsejtű állat és az ember fejlődésfokozatai,
melyekben az egyszerű sejt állapotából
kiindulva megszületéséig, világra jöttéig
átmegy; az embernél a negyedik hónap után
magzat a neve;
embrionalny, -a, -e – (gör.) embrionális; a fejlődő
csírára vonatkozó, vele kapcsolatos; (átv.)
kezdetleges, fejletlen
embrionalny rozwój (zarodkowy rozwój) –
embrionális fejlődés
embriotomia [zabieg wykonany w czasie porodu,
polegający na pocięciu płodu w łonie
matki w celu ratowania jej życia] – (gör.)
embriotómia; szülészeti műtét: a meg nem
született magzat feldarabolása, hogy a
világrajövetel egyáltalán lehetségessé váljék
emendacja [poprawka zniekształconego lub
uszkodzonego tekstu dokonana przez
wydawcę
na
podstawie
badań
filologicznych] – emendáció; javítás,
kijavítás
emendować – (lat.) emendálni; javítani, kijavítani,
megjavítani
ementalski, -a, -ie – ementáli (sajt); finom,
félkemény sajtfajta (a svájci Emmental völgy
nevéről)
emergencja [1. wybieranie z jakiegoś grona,
spośród
czegoś;
2. zob.
ewolucja
emergentna] – emergencia; olyan felületi
képződmény, amelynek felépítésében a
bőrszövet alatti rétegek is részt vesznek (pl.
tüske, csalánszőr)
emergentny, -a, -e – emergens; kibontakozó
emergentyzm [teoria filozoficzna głosząca, że
świat podlega nieustannemu rozwojowi,
-
Wersja 01 01 2017.
podczas którego powstają wciąż nowe,
wyższe jakości] – emergentizmus
Emeryk, Amalaryk, Amalryk [imię męskie
pochodzenia germańskiego. Wywodzi się
ze starogermańskiego imienia Amalaryk,
oznaczającego
"władca
Amalów"
(Amalowie według gockiej legendy to ród
królewski pochodzenia boskiego). Człon
amal może także oznaczać "gorliwy" lub
"dzielny, aktywny". Emeryk może
wywodzić się również z saksońskiego
Emmerich,
oznaczającego
"zawsze
bogaty".Imię to jest znane w Polsce od
XIV w., zapisywane m.in. w formach:
(Ajmeryk), Amrych, Embrych, {Embryk},
Emrych,
(Hamrych),
Hembrych,
(Hemeryk),
Hymrych,
Imbrych,
(Imbrzech),
(Imrych),
Jambrych),
Jamrych, Jenrych (także od Henryka). W
XIX w. było dość modne.] – Imre [A név
eredete és jelentése tisztázatlan. Az 1754-es
Zedlers lexikon szent Imre herceget
tartalmazza az Emerich szócikkben. Egyes
vélemények szerint Imre a gót Amalrich
névből származik. A név első eleme az 6. sz.i Amal gót királyi család nevéből való, ami a
szorgalmas, munkás, jelentéshez áll közel. A
második elem jelentése: hatalmas, uralkodó.
Magyarázzák királyi jelentését is. A magyar
nyelvben az Emrik, Emrih, Imreh
formaváltozáson mehetett keresztül. Ez
azonban nem igazolható.]
Emerykana, Emericana (na Węgrzech) – (lat.)
Emericana; (történelmi) a katolikus egyház
vezetése alatt álló egyetemi és főiskolai
diákszövetség Magyarországon a két
világháború között; (Foederatio Emericana)
a katolikus egyház vezetése alatt álló
egyetemi
és
főiskolai
diákszövetség
Magyarországon a két világháború között
(Imre herceg, latinul Emeritus, nevéből)
emeryt [osoba pobierająca emeryturę] –
nyugdíjas, (átv.) (teljesen) használhatatlan
ember
emeryt podejmujący się pracy – nyugdíjas
munkavállaló
emerytalny, -a, -e – (lat.) emeritált, kiérdemesült,
kiszolgált, nyugdíjazott; érdemes (személy);
nyugdíjas, nyugdíjemerytka – nyugdíjas nő
emerytować [przenieść, przenosić kogoś na
emeryturę, w stan spoczynku] –
nyugdíjazni, nyugdíjba helyezni
emerytowany, -a, -e (em.) [taki, którego
przeniesiono na emeryturę] – emeritált,
emeritus; kiérdemesült, nyugdíjazott (nyug.);
nyugdíjas, nyugalmazott; érdemes (személy)
emerytowany nauczyciel – nyugdíjas tanár
emerytowany pułkownik – nyugalmazott ezredes
1498
emerytura [miesięczne świadczenia pieniężne
przysługujące
za
przepracowanie
ustawowej liczby lat i po osiągnięciu
określonego wieku] – nyugdíj (być na
emeryturze: nyugdíjban van); nyugállomány;
ellátás, járandóság, illetmény; kegydíj
emersja (łac. emersio) [wynurzanie się; w
astronomji tyle co wyjście (n. p. księżyca z
cienia ziemi lub gwiazdy z poza tarczy
księżyca i t. p.).] – (lat.) emerzió; (geológia)
a szárazföld kiemelkedése és a tenger
visszahúzódása;
(csillagászat)
kilépés
(árnyékból);
(kémia)
felmerülés
(folyadékból)
emetyk [lek wywołujący wymioty] – emetikum;
hánytató, hánytatószer; unalmas fráter
emetyki – (gör.) emetika; hánytató szerek
emfatycznie – emfatikusan; hévvel, nyomatékosan,
lendületesen
emfatyczny, -a, -e [napuszony, nadęty,
górnolotny, przesadny; wyrazisty] – (gör.)
emfatikus; nagy hévvel v. emelkeden hangon
előadott; érzelmileg színezett; nyomatékos,
kifejező; hangsúlyos, nyomatékos
emfaza [(gr. emphasis; emphatikós 'mocny;
wyrazisty'
i
émphasis
'ukazanie;
znaczenie' od emphainein 'ukazać;
wtargnąć';
—
1.
podkreślenie,
wzmocnienie myśli, nadanie wypowiedzi
podniosłego zabarwienia poprzez dobór
silnie nacechowanych słów, a także – w
mowie – poprzez intonację, mimikę i gesty
lub – w tekście pisanym – znaki
interpunkcyjne
(wykrzykniki,
wielokropki, duże litery). W tradycyjnej
retoryce emfazę zalicza się do tropów lub
figur
retorycznych.
2. przesadna
emocjonalność wypowiedzi; 3. nacisk
położony na pewne zdania, wyrazy lub
sylaby, uwydatniający ich znaczenie; 4.
podkreślenie, wzmocnienie wyrazistości
uczuciowej słowa, zdania; przesadna
uczuciowość
wypowiedzi;
afektacja,
patos.] –– (erő) emfázis; (nyelvtan) hév, erő,
érzelmi nyomaték, lendület, túlzás, tűz,
lekesedés; kiemelés, hangsúlyozás; érzelmi
nyomaték;
egy
szó
jelentéskörének
értékítélettel párosuló alkalmi leszűkítése;
retorikai gondolatalakzat; egy közhelyszerű,
semmitmondó
kijelentés
mélyebb
értelemmel történő használata; nyelvi értelmi
tagolás,
mondathangsúly;
beszédbeli,
viselkedésbeli érzelmi megnyilvánulás, hév,
lendület, erő
EMI (Electromagnetic Interface) - (zakłócenia
elektromagnetyczne) [Niskiej częstotliwości
impulsy, które mogą zakłócać przesyłanie
danych.] – EMI (Electromagnetic Interface)
– elektromágneses interferencia
-
Wersja 01 01 2017.
emigracja [późn.łac. emigratio 'wyprowadzenie
się' i emigrans dpn. emigrantis p.pr. od łac.
emigrare 'wyruszać; wynosić się (skąd)';
— 1. wyjazd z ojczystego kraju do innego
państwa w celu osiedlenia się tam; 2. stały
lub okresowy pobyt w innym państwie;
3. ogół emigrantów mieszkających w
jakimś
kraju;
4.
wychodźstwo;
środowisko,
ogół
emigrantów,
wychodźców, osób, które przesiedliły się
do obcego kraju;] – (lat.) emigráció,
emigrálás, emigráltak; kivándorlás (politikai
okból); kivándorlás főleg politikai okokból;
valamely
országban
élő
emigránsok
összesége
emigracja sezonowa [okresowe wyjeżdżanie z
kraju w celach zarobkowych] – szezonális
kivándorlás külföldi munkavállalás céljából
emigracja zarobkowa [wyjeżdżanie z kraju
spowodowane dążeniem do poprawy
warunków
materialnych]
–
keresi
kivándorlás; külfödi munkavállalás céljából
történő emigráció
emigracja polityczna – politikai emigráció
emigracja wraca do kraju – az emigráltak
hazatérnek
emigracyjny, -a, -e – emigrációs, emigráns,
emigrálási; kivándorlási, kivándorló
emigracyjny dramat – emigráns dráma
emigrancki, -a, -ie – emigránsemigrant, emigrantka – (lat.) emigráns (ffi/nő);
emigrációban élő személy, menekült,
kivándorló
emigrować [wyjeżdżać lub wyjechać z kraju
ojczystego w celu osiedlenia się w obcym
państwie] – (lat.) emigrálni, kivándorolni;
politikai okokból a hazát elhagyni
emigrować z Europy – kivándorolni Európából
emigrowany, -a, -e – emigráns, emigrációban élő
személy; menekült, az ilyen személyre
jellemző
emigrujący, -a, -e – emigráló; kivándorló
Emil [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od nazwiska rzymskiego
rodu Emiliuszów (Aemilius). Łacińskie
słowo aemulor oznacza "tego, który
rywalizuje". Żeńskim odpowiednikiem
tego imienia jest Emilia.] – Emil (latin
eredetű
név,
a
római
Aemilius
nemzetségnévből származik, a nemzetségnév
jelentése: versengő, igyekvő, vetélkedő)
Emil z Kordoby, właśc. hiszp. Emilio de Córdoba
(zm. 852 w Kordobie) [krytyk islamu,
męczennik chrześcijański i święty Kościoła
katolickiego.
Osądzony
przez
muzułmanów, w czasach panującego
emira Abderramána II. został uwięziony a
następnie ścięty. Jego wspomnienie
1499
liturgiczne obchodzone jest 15 września.]
– Cordobai Szent Emil vértanú, + 852 [A 8.
század eleje óta a Pireneusi-félsziget az
arabok kezében volt, csak Asturiában tudott
egy keresztény ország szembeszegülni az
iszlám rohamával. Szent II. Alfonz (792842) és III. Alfonz (866--910) vezetésével ez
a kis ország a 9. században olykor még
ellentámadásba is lendült, bár ellenfelét sem
kiszorítani, sem döntően megverni nem
tudta. A nép tömegesen tért át a mohamedán
hitre, a hitehagyók mellett azonban egy
kisebbség, a mozarabok szilárdan kitartottak
keresztény hitük mellett.]
Emilek – Emilke
Emilia [1. imię rzymskie pochodzenia
etruskiego, ukształtowane w języku
łacińskim. Pochodzi od nazwy rzymskiego
rodu Emiliuszów i oznacza osobę gorliwą,
pilną, żarliwą. "Aemulus" (emulus) po
łacinie
znaczy
"zawodnik,
rywal,
konkurent", może też oznaczać kogoś, kto
się gorliwie o coś stara. 2. (w zdrobnieniu:
Emi, Emcia, Emiś, Emili, Emilcia, Emilka,
Emileczka, Emilunia, Mila, Milcia, Milka,
Mika, Miluś, Milunia, Emisia, Emes, Ems,
Emenes, Emenoida, Emenekles i jeśli ktoś
jeszcze jakieś zna to miło...) – imię żeńskie,
pochodzenia
rzymskiego,
czy
tam
łacińskiego, czy tam etruskiego (kto by się
tam połapał). Damska odpowiedniczka
Emila.] – Emília, Emma
Emilian [polskie imię męskie pochodzenia
łacińskiego. Imię Emilian Wywodzi się od
nazwiska rzymskiego rodu patrycjuszy
Aemilianus (Emiliusze). Według tradycji
imię to oznacza tyle co żarliwy, rywal bądź
pochodzący z rzymskiego rodu Emiliuszów.
Pochodne imię to Emiliusz. Utarło się
kilka zdrobnień tegoż imienia: Mila,
Milka, Mili, Emil, które z kolei stanowi
obecnie także odrębne imię. Występuje
ono także w żeńskiej odmianie: Emiliana.]
– Emilián [férfinév a latin Aemilianus
nemzetségnévből ered. Női párja: Emiliána.
Rokon név: Emil.]
Emiliana [żeński odpowiednik imienia Emilian.]
– Emiliána
Emilka, Mila – az Emília beceneve
eminencja
[tytuł
honorowy
wysokich
dostojników kościelnych; też: osoba
nosząca ten tytuł] – (lat.) eminencia;
bíbornok és katolikus érsekek címe
eminentny, -a, -e [wybitny, znakomity] – (lat.)
eminens; kitűnő, kiváló tanuló; kitűnő,
kiváló, fő, a legfontosabb
emir [osm.tur. emir 'naczelnik; książę' z arab.
amir 'dowódca'; — 1. tytuł książęcy
władców niektórych państw arabskich;
-
Wersja 01 01 2017.
też: osoba nosząca ten tytuł; 2. dowódca
wojsk w krajach arabskich do VII w.;
później: wielkorządca podbitej prowincji;
3. tytuł dostojników, książąt i niektórych
władców
w
krajach
arabskich,
muzułmańskich; 4. tytuł honorowy w
świecie muzułmańskim, przysługujący
potomkom
Mahometa,
wysokim
dowódcom wojskowym w
krajach
Bliskiego Wschodu oraz północnej Afryki.
Stopień wojskowy "admirał" pochodzi od
zniekształconego amir al-bahr (dowódca
morski). Również używane jest imię
(Emir). W państwach islamu wódz,
dowódca, książę] – (arab) emír; a független
törzsfőnöket megillető fejedelmi cím egyes
mohamedán országokban [(eredetileg amír)
egy arab eredetű méltóságnév. Alapvetően az
Arab Birodalom központilag kinevezett
kormányzóit nevezték így, később azonban a
helytartók önállósultak, hatalmuk pedig
örökletessé vált, így az emír afféle uralkodói
címmé vált számos, iszlám által uralt
területen. Az emirátus avagy emírség egy
olyan politikai terület, amelynek vezetője az
emír megnevezésű dinasztikus mohamedán
uralkodó.]
emirat [1. kraj lub terytorium podległe władzy
emira; 2. urząd, władza emira; 3. kraj
podległy władzy emira; urząd emira;
chanat bucharski (XVIII - pocz. XX w.)] –
(arab, lat.) emiratus; emírség az emír hatalma
alá tartozó állam; az az államforma,
amelyben a legfelső hatalmat az emír
képviseli;
az
emír
méltósága,
ill.
uralkodásának tartama
emisariusz [łac. emissarius 'wysłannik'; tajny
wysłannik polityczny] – (lat.) emisszárius;
titkos politikai megbízott
emisja [emissio 'wydanie; wypuszczać; wysyłać';
1. puszczenie w obieg pieniędzy, papierów
wartościowych, znaczków pocztowych;
też: pieniądze, papiery wartościowe,
znaczki pocztowe puszczone jednocześnie
w
obieg;
2. nadawanie
programu
radiowego lub telewizyjnego ; 3. wysyłanie
przez ciała energii, np. światła, dźwięku,
elektronów; 4. wypuszczanie do atmosfery
pyłów lub gazów; 5. wydobywanie głosu w
śpiewie; 6. ekon. wypuszczenie w obieg
pieniędzy, papierów wartościowych; muz.
wydawanie głosu śpiewanego, operowanie
głosem; RTV nadawanie programu; fiz.
wysyłanie
promieniowania
elektromagnetycznego;
wyrzucanie
elektronów, promieni alfa] – (lat.)
emisszió, kibocsátás, kiküldés (értékpapír,
bankjegy, papírpénz stb. kibocsátása);
forgalombahozatal;
(fizika)
1500
energiakibocsátás; kilövellés,
(rádiózás)
adás; sugárzás, kisugárzás
emisja akcji – részvénykibocsátás
emisja banknotów – bankjegyek kibocsátása
emisja biletów skarbowych – kincstárjegyek
kibocsátása
emisja cieplna – hőkisugárzás
emisja elektronowa [Zjawisko emisji elektronów
polega na uwalnianiu elektronów z
powierzchni ciał stałych i wymaga
dostarczenie energii potrzebnej do
pokonania dwóch sił: energii wiązań
atomowych i strukturalnych, które
utrzymują elektrony wewnątrz ciała
stałego
oraz
energii
przyciągania
elektronu opuszczającego powierzchnię
przez ładunek dodatki wytwarzający się
wewnątrz ciała stałego. Całkowita energia
potrzebna do pokonania obu wyżej
wymienionych sił nosi nazwę pracy
wyjścia danego materiału i wyraża się ją w
elektronowoltach eV. ] – (gör.-lat.)
elektronemisszió;
szilárd
testek
melegítésekor
a
felületről
történő
elektronkibocsátás
elektromos
tér
(téremisszió) v. fény hatására (fotoeffektus)
emisja
fotoelektronowa
[zob.
zjawisko
fotoelektryczne] – fotoelektron emisszió
emisja głosu (z łac. emisso = wypuszczanie) [1.
zob. emisja w zn. 5; 2.. wydobywanie głosu
przez
śpiewającego.
3.
nauka
kształtowania
głosu
uwzględniająca
wszystkie
elementy
fizjologiczne,
akustyczne i artystyczne.] – hangemisszió,
hangkibocsátás, zajkibocsátás
emisja katodowa – katódkisugárzás
emisja pieniądzy – pénz- és bankjegykibocsátás
emisja potyczki – kölcsönkibocsátás
emisja radiowa – rádióadás
emisja radiowa [wysyłanie sygnałów za pomocą
promieniowania fal radiowych] – rádióemisszió
emisja termoelektronowa [emisja elektronów
spowodowana wzrostem temperatury
ciała emitującego] – termoelektromos
emisszió (lényege a felhevített fémek elektron
kibocsátása)
emisja weksli – váltókibocsátás
emisja
zanieczyszczeń
do atmosfery
–
szennyezőanyag-kibocsátás a légkörbe;
légköri szennyezőanyag-kibocsátás
emisyjny, -a, -e – emittens; emissziós, emisszió-,
emittáló;
(kereskedelem)
kibocsátó,
kilövellő, (fizika) kisugárzó
emiter [1. elektroda tranzystora; 2. substancja
emitująca promieniowanie] – emitter
(műszer)
-
Wersja 01 01 2017.
emitować (pieniądze; promienie, elektrony) –
emittálni; kibocsátani, forgalomba hozni
emitować papiery wartościowe – értékpapírokat
kibocsátani
emitować pieniądze papierowe – papírpénzt
kibocsátani
emitować program – műsort adni; közvetíteni vmit
emitować promienie – vmilyen sugarakat
kibocsátani
emitować światło – fényt kibocsátani
emitujący, -a, -e – emittens; kibocsátó, kisugárzó
emitowanie – emittálás; kibocsátás
emitowany, -a, -e – kibocsátott; kisugárzott
(energia)
Emmanuel (hbr. z nami Bóg) [jedno z proroczych
imion Boga Syna (Jezusa Chrystusa),
zastosowane w proroctwie Izajasza: „...oto
Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go
imieniem Emmanuel" (Iz 7,14). Także
oddzielny
typ
ikonograficzny,
przedstawiający Chrystusa-Dzieciątko; z
zasady występuje w kompozycjach
związanych z Wcieleniem: „Bogurodzica
Znaku", „Synaksa Archaniołów" i inne, a
także w skomplikowanych symbolicznych
kompozycjach, w których występują
tematy
przedwiecznego
istnienia
Chrystusa i pokłonu przed ofiarą.] - –
Emánuel [1. férfinév a héber Immanuél
(‫ עֵאננאל‬Immánúél) névből ered. Jelentése:
„velünk az Isten”. 2. jövendöl a próféta.
Olyan ez az ígéret, mint az éjszaka
legmélyén felhangzó kiáltás: közeleg a
naptámadat. Ez a próféták magvetése (2.
ábra).S ugyanígy hangzik az angyal szava
Józsefhez, Mária férjéhez is: Immánuel! velünk az Isten!]
Emo [Styl wywodzący się z ekspresyjnej muzyki
lat 80. Po wielu metamorfozach przybrał
postać ubrań przypisywanych pewnym
subkulturom. Poczytaj o nim w artykule o
stylu emo.] – emo [Napjainkban az emo szót
leginkáb az érzelmek leírsára használják. Az
érzelmek szabadságát képviseli: a fiatalok és
a teenagerek a szabadságuk reprezentálására
használják. A teenager kor az élet egy olyan
része, amikor az elme igen akív és regeteg
mindenre haszálható, ezen felül az
érzelmekek nagyon intenzíven élik meg a
tinik. A fiatalok meg akarják szegni a
szabályokat és a törvényeket és szabadon
élni.]
emocja (łac. e – na zewnątrz, movere, ruszać) [1.
silne uczucie wywołane jakąś sytuacją; 2.
stan znacznego poruszenia umysłu. Słowo
to miało w historii wiele znaczeń przedpsychologicznych, i odnosiło się nie do
stanu
indywidualnego
umysłu,
ale
1501
najpierw do przemieszczania się (ludów,
populacji), potem do prawie fizycznej
agitacji (np. w przypadku burzy, an
Emotion
in
the
air,
1708. We
współczesnym znaczeniu tego słowa,
emocja implikuje aspekt działaniowy,
reakcyjny, i nie jest równoznaczna z
pasywnym uczuciem (ang., fr. passion, gr.
πάσχω,
zob.
namiętność).
Takie
rozumienie emocji zwiazane jest z
pracami Williama Jamesa (1890), Roberta
Solomona i Antonio Damasio (1995).] –
(lat.) emóció; érzelem, illetve érzelmi
élményekkel együtt járó állapot; izgalom,
érzelmi
felindulás,
meghatottság,
meghatódottság, megindultság (wzruszenie);
lelkesedés
emocje – érzések, érzelmek
emocjonalnie – emocionálisan; érzelemmel,
érzelmekre v. kedélyekre hatóan
emocjonalny, -a, -e – (lat.) emancionális, érzelmi,
könnyen izgatható, izgulékony
emocjonalność
[skłonność
do
wzruszeń,
uczuciowość] – vminek érzelmi v.
emocionális jellege v. volta
emocjonować
[wywoływać
emocje]
–
emócionálni;
megindítani,
felizgatni,
meghatni
emocjonować kogo czym – megindítani, felizgatni
vkit vmivel
emocjonować się [przeżywać coś mocno] –
izgulni, felizgulni, felindulni, meghatódni,
izgatottá válni; lelkesedni
emocjonujący, -a, -e – izgalmas, izgató; megindító,
megható
emocjonująca rozgrywka szachowa – izgalmas
sakkjáték
emoticon [emotikon {m.}, śmieszek {m.}] –
(ang.)
emoticon
[baráti elektronikus
levelezésben használt irásjel, mely röviden
jelzi a levélíró hangulatát; lényegében
azonos a "smileys" írásjelekkel]
empatia [ang. empathy 'jw.' (tł. z nm. Einfühlung
'wczuwanie się') — 1. umiejętność
wczuwania się w stan wewnętrzny drugiej
osoby; 2. przypisywanie komuś własnych
odczuć w danej sytuacji; 3. psych.
umiejętność wczuwania się w położenie
innej osoby, identyfikowanie się uczuciowe
z kimś] – empátia; beleélés
empire [wym. ãpir], styl cesarstwa [fr. (le
premier) Empire '(pierwsze) cesarstwo (fr.,
1804-14)' od empire 'władza; państwo;
cesarstwo' z łac. imperium — 1. odmiana
klasycyzmu w sztuce rozwinięta we
Francji za Napoleona I; 2. mebel w tym
stylu; 3. styl cesarstwa, odmiana
klasycyzmu fr. początku XIX w., związana
-
Wersja 01 01 2017.
z okresem panowania Napoleona I,
różniąca się od poprzednich (por. Louisseize; dyrektoriat) silniejszym wpływem
staroż. sztuki gr.-rz. i motywów egip. —
odmiana klasycyzmu powstała we Francji
w latach 1800-1815, rozszerzona podczas
panowania Napoleona w Europie (w XIX
wieku, zwłaszcza w Polsce i w Rosji).
Dominował w modzie, architekturze,
malarstwie
i
sztuce
użytkowej.
Wzorowano się na sztuce starożytnej
Grecji, Rzymu i Egiptu.] – (gör.) empire,
empíra, empíria [tapsztalat, a külvilágról az
érzékszervek útján szerzett észlelet; az
egyszerű
megfigyelés;
tapasztalat,
a
külvilágról az érzékszervek útján szerzett
észlelet; az egyszerű megfigyelés; (kiejtés:
ampír) stílus. I. Napóleon császársága alatt
kifejlődött művészeti stílus, mely a XVI.
Lajos stílusára, ill. a Directoire-ra következő
stílus elnevezése]; (fr.) empire; uralom,
hatalom; császárság, különösenI. Napóleoné;
(műv.) a Franciaországban I. Napóleon idején
keletkezett, a görög-római művészet formáit
utánzó művészeti stílus
empirejski, -a, -ie – (dawno) édeni, paradicsomi,
mennyei, kimondhatatlanul gyönyörűséges
empireum
[1. według
starożytnej
i
średniowiecznej kosmologii: najwyższa
część nieba, siedziba bogów albo Boga;
2. u filozofów chrześcijańskich: niebo] –
éden, paradicsom, mennyország
empiria
[doświadczenie;
od
émpeiros
'doświadczony';] – empíria; tapasztalat,
tanulság, tapasztaltság, jártasság, tapasztalati
ismeret; a külvilágról az érzékszervek útján
szerzett észlelet; az egyszerű megfigyelés;
(eksperyment)
kísérlet,
próba
(z
doświadczenie: tapasztalatból)
empiriczny, -a, -e – empirikus; tapasztalati
empiriokrytycyzm [1. pozytywistyczny kierunek
filozoficzny z przełomu XIX i XX w.
uznający, że właściwe poznanie polega na
"czystym"
doświadczeniu;
2.
pozytywistyczny kierunek filoz. końca
XIX i pocz. XX w., opierający całą władzę
na "czystym doświadczeniu", uważający
rzeczywistość za zbiór doznawanych
wrażeń uporządkowany wg zasady
ekonomii (najmniejszego wysiłku)] – (gör.)
empiriokriticizmus; az anyagi világnak az
emberi tudattól független létezését tagadó,
azt a tudat jelenségeiként, az érzetek
kapcsolataként felfogó szubjektív idealista
áramlat a 19.-20. század fordulóján
empiriokrytyczny, -a, -e – empiriokriticista
empiriokrytyk
–
empiriokriticizmus
híve,
empiriokriticista
1502
empiriomonizm [odmiana empiriokrytycyzmu] –
empiriomonizmus
empiriosymbolista
–
empirioszimbolista;
empirioszimbolizmus híve v. követője
empiriosymbolistyczny,
-a,
-e
–
empirioszimbolista
empiriosymbolizm – empirioszimbolizmus
empirowy, -a, -e – (fr.) empire (stílus); a
Franciaországban I. Napoleon császársága
idején keletkezett, a görög-római művészet
formáit utánzó művészeti stílus
empirycznie – empírikusan, tapasztalatilag
empiryczny, -a, -e [oparty na doświadczeniu;
doświadczalny, praktyczny] – (gör.)
empírikus,
empírista;
tapasztalati
(doświadczalny); az empírizmuson alapuló
empiryk (praktyk) [1) (z greki) człowiek
bardziej ufający doświadczeniu niż
rozumowaniu; 2) zwolennik empiryzmu;
3) balwierz, cyrulik, golibroda, łaziebnik,
nieuk, prosty rzemieślnik, który od XIV
w. - przez czas oddzielenia chirurgii od
medycyny,
bez
koniecznego
przygotowania podejmował wykonywanie
różnych, prostych zabiegów takich jak:
stawianie baniek, pijawek, upusty krwi,
przecinanie ropni, lewatywy, smarowanie
maściami, pomoc w kąpieli]– (gör.)
empírikus, empirista; a tapasztalat embere;
olyan személy, aki csak az érzékszerveknek
hisz, az empírizmus híve
empirysta [zob. empiryk w zn. 2.] – empírista, az
empírizmus híve
empiryzm [teoriopoznawczy kierunek filoz.
wywodzący (w przeciwieństwie do
racjonalizmu) poznanie ludzkie wyłącznie
z doświadczenia] – (gör.) empírizmus,
tapasztalati módszer
empiryzm logiczny [zob. neopozytywizm] –
logaikai empírizmus; neo-pozitívizmus (kb.
1920-1970) [az 1920-1930-as évek logikai
pozitivizmusának módosult folytatása, amely
a tudományos fogalmakban az érzékileg
adottnak a szervezését szolgáló kényelmes és
célszerű formákat lát, nem pedig az objektiv
realitás tükrözését ]
emploi [wym. ãplua] [1. fr. 'użytek; zajęcie,
posada; jw.' od employer 'używać;
zatrudniać' z łac. implicare; rodzaj ról
grywanych
przez
aktora,
odpowiadających jego predyspozycjom
psychicznym lub warunkom fizycznym;
2. zawodowa specjalność aktora, do
początku XX w. ściśle przestrzegana przy
obsadzie ról – (színmű) (dawno) szerep,
szerepkör
empora [galeria lub trybuna wsparta na
kolumnach, umieszczana w kościołach nad
-
Wersja 01 01 2017.
nawami bocznymi lub wejściem] –
emporium [1. az oldal- v. kereszthajók
feletti árkádos, karzatszerű rész a középkori
templomokban; 2. kereskedelmi gócpont;
nagy, központi fekvésű vásártér, piac]
EMS1 (ang. Expanded Memory Specification, LIM
EMS) [jest to specyfikacja dostępu do
pamięci poszerzonej (ang. expanded
memory) w programach pracujących w
systemie
operacyjnym
DOS
na
komputerach wyposażonych w procesor
80286 lub nowszych.] – EMS, Expanded
Memory Specification [Kibővített memória
(max. 32 MB).]
2
EMS (ang. Enhanced Message Service) [usługa
rozszerzonych wiadomości tekstowych smsów działająca w ramach telefonii
komórkowej] – EMS (Enhanced Messaging
Service) [Telefonon küldött üzenetek
tartalmazhatnak
szerkesztett
(közepre
rendezett, aláhúzott, stb.) szöveget, képeket,
animációkat, előre definiált animációkat,
hangot, előre definiált hangokat, letölthető
fájlokat (csengőhangokat, operátor logokat),
továbbá vCard és vCalendar komponenseket
(a határidőnaplók közötti kommunikáció
céljára).]
emu (Dromaius novaehollandiae syn. Dromiceius
novaehollandiae)
[gatunek
nielotnego
ptaka z rodziny emu (Dromaiidae), będący
jedynym żyjącym gatunkiem w obrębie
rodzaju Dromaius. Jest największym
ptakiem tubylczym w Australii i drugim
pod tym względem na świecie. Większy
jest jedynie inny, spokrewniony z nim
bezgrzebieniowiec – struś.] – (portugál)
emu; a strussok (struccok) családjába tartozó
ausztráliai futómadár; a madarak osztályának
struccalakúak (Struthioniformes) rendjébe, az
emufélék (Dromaiidae) családjához tartozó
faj. Egyes rendszerbesorolások szerint a
kazuárfélékhez (Casuariidae) tartoznak
emulacja [1. łac. aemulatio 'jw.' od aemulari
'naśladować;
współzawodniczyć'
z
aemulus 'rywalizujący; zawistny’; przest.
współzawodnictwo, rywalizacja; 2. wierne
naśladowanie
działania
systemu
komputerowego
lub
jakiegoś
jego
1503
elementu
przez
inny
system
komputerowy; 3. daw. współzawodnictwo,
rywalizacja] – (lat.) emuláció; vetélkedés,
versengés, versenyezés (współzawodnictwo);
(lat.-ang.) emulate, emuláció; szó szerinti
jelentése: utánozni, (akár az eredeti
meghaladásának
szándékával,
tehát
versengeni); utánzat; (szám.tech.) a valódival
hasonlatos, vagy annak funkcióit képiekben
és/vagy funkcióiban felvevő szoftver
emulation (zob. emulacja) – (ang.) emulation behelyettesítés, fordítás, 'emuláció' [eljárás,
amely behelyettesít, szimulál egy eltérő
rendszert; példa: ha egy szerver-kliens
összeköttetésben a szervergép Unix típusú és
megkívánja, hogy a kliens személyi
számítógépe (pl. IBM típusú PC-je) mint
végkészülék azonos szabvány szerint
viselkedjen, ez u.n. szoftver-emulációval
oldható meg]
emulgator [substancja ułatwiająca tworzenie się
emulsji]
–
emulgátor;
(vegytan)
emulzióképző (szer)
emulgować [powodować przejście dwóch
niemieszających się cieczy w emulsję] –
emulgálni
emulgować
się
[być
emulgowanym]
–
emulgálódni
emulować – vetélkedni, versengeni, versenyezni
(współzawodniczyć)
emulować z kim – vetélkedni vkivel vmiben
emulsja [1. układ złożony z dwóch wzajemnie
niemieszających się cieczy; 2. pot.; zob.
farba emulsyjna] – (lat.) emulzió; olyan
kolloid, amelyben a folyadék részecskéit
oszlatjuk szét egy másik folyadékban;
(vegytan) fejet; vmely folyadéknak s a benne
igen finom elosztásban lebegő, de benne nem
oldódó
anyagnak
szabad
szemmel
egyneműnek látszó elegye; vmely nem
oldódó anyagnak (olaj, zsír stb.) vízben való
kolloid
eloszlása;
(fényképészet)
a
fényérzékeny
anyagot
tartalmazó
zselatinszerű réteg anyaga a lemezen v.
filmen
emulsja fotograficzna [zawiesina substancji
światłoczułych pokrywająca klisze, błony i
papiery fotograficzne] – fotorgráfiai
emulzió
emulsja kosmetyczna [mleczko, śmietanka lub
krem stosowane do pielęgnacji twarzy i
ciała] – kozmetikai emulzió
emulsyjny, -a, -e – emulziós
emulsyjna strona kliszy – a (fénykép)lemez
emulziós v. fényérzékeny oldala
En-dor (zob. Endor; studnia, źródło w Dor)
[miejscowość w Isaszar, ale w rękach
Manassesa, tam zabici zostali Jabin i
-
Wersja 01 01 2017.
EN
Sysar, tam mieszkała wróżka, która
wywołała ducha Samuela na życzenie
Saula. Rzecz praktykowana w marnym
stanie wśród dzisiejszych spirytystów,
zakazana już w Zakonie Mojżesza.] –
Endor (a lakóhely forrása; Dór forrása;
nemzedékek forrása). [Falu mintegy 10 kmnyire Názárettől délkeletre, Manasse törzsi
birtokán; itt keresett fel Saul (1) egy
halottidéző asszonyt (1Sám 28,7; Józs 17,11;
Zsolt 83,11).]
352 Europejska Norma dotycząca
ochronników
słuchu
–
EN
352
munkavédelmi norma (zajvédelem)
Część 1: Nauszniki przeciwhałasowe
Część
2:
Wkładki
przeciwhałasowe
Część 3: Nauszniki przeciwhałasowe
mocowane do przemysłowego hełmu
ochronnego
Część 4: Nauszniki przeciwhałasowe o
regulowanym
tłumieniu
Część 5: Nauszniki przeciwhałasowe z
aktywną
redukcją
hałasu
Część 6: Nauszniki przeciwhałasowe z
sygnałem fonicznym wprowadzanym z
wejścia
elektrycznego
Część 7: Wkładki przeciwhałasowe o
regulowanym
tłumieniu
Część 8: Nauszniki z sygnałem fonicznym
używane
w
celach
rozrywkowych
Część 9: Wkładki przeciwhałasowe z
sygnałem fonicznym wprowadzanym z
wejścia
elektrycznego
Część 10: Wkładki douszne z sygnałem
fonicznym używane w celach rozrywkowych
Szabvány száma és címe
MSZ EN 352-1:2003 Hallásvédők. Általános
követelmények. 1. rész: Fültokok
követelmények. 2. rész: Füldugók
követelmények. 3. rész: Ipari védősisakra
szerelt fültokok
MSZ EN 352-4:2001/A1:2006 Hallásvédők.
Biztonsági követelmények és vizsgálatok. 4.
rész: Zajszinttől függő fültokok
MSZ
EN
352-4:2003
Hallásvédők.
rész: Zajszinttől függő fültokok
MSZ EN 352-5:2002/A1:2006 Hallásvédők.
rész: aktív zajcsökkentésű fültokok
MSZ
EN
352-5:2003
Hallásvédők.
rész: aktív zajcsökkentésű fültokok
MSZ
EN
352-6:2003
Hallásvédők.
rész: fültokok villamos hangbemenettel
MSZ
EN
352-7:2003
Hallásvédők.
rész: szintfüggő csillapítású füldugók
1504
en dehors (fr. na zewnątrz) [wskazówka w
partyturze i głosach instrumentalnych
nakazująca
wyraziste
wydobywanie
dźwięków z instrumentów dętych;
instrumentalista często wówczas wstaje, a
zawsze podnosi wylot instrumentu w górę]
– (fr.) en dehors; kiemelve [Utasítás dallam
vagy szólam kiemelésére.]
en face [wym. ã fas] [1. z przodu, twarzą do
patrzącego; 2. w sztukach plastycznych
(zwłaszcza
w
malarstwie,
grafice,
fotografii) sposób pokazania postaci na
wprost widza, frontalnie.] – (fr.) en face;
előlnézet [A képmás a fej helyzete szerint az
arcot szemben (en face), vagy oldalnézetben
(en profil) ábrázolja.]
en gros [wym. ã gro] [na wielką skalę, w całości]
– (fr.) en gros; nagyban, nagybani (árusítás);
teljesen, egészen, teljes egészében
En vogue [bardzo dobrze znana nazwa
pochodzenia Francuskiego dla odzieży,
która jest w harmoni z bieżącą moda i jest
bardzo popularna] – (fr.) En vogue
[Francia kifejezés (ejtsd: an vóg), jelentése:
divatos.]
encapsulation
enkapsulacja,
czyli
opakowywanie [to jest metodą transportu
pakietów danych z jednego protokołu
poprzez łącze do pakietu drugiego] –
(ang.) encapsulation; becsomagolás: az
objektum adatok és műveletek összessége
Encapsulated PostScript {rzecz.} [komp.] [zł.]
(też: EPS file) plik postscriptowy
kapsułkowany {m.} [komp.] [zł.] – EPS
Encapsulated
PostScript
(beágyazott
PostScript,-azaz oldalleiró nyelv, szöveges
és grafikus file formátumban)
encefalografia
[rentgenograficzna
metoda
badania mózgu] – (gör.) encephalographia,
encefalográfia; (orvosi)
röntgenfelvétel
készítése az agyvelőről
encefalopatia gąbczasta bydła (zob. BSE) – (a
szarvasmarhákat
sújtó)
szivacsos
agyvelőgyulladás (BSE)
enhanced serial port {rzecz.} (też: ESP);
udoskonalony port szeregowy {m.}
-
Wersja 01 01 2017.
[komp.] [zł.] – ESP Enhanced Serial Port
(kibővitett soros port)
enchiridion [zob. Podręcznik] – enchiridion;
kézikönyvecske
[Podręcznik
żołnierza
Chrystusowego
(Enchiridion
militis
Christiani) = Rotterdami Erasmus könyve az
Enchiridion militis Christiani. Jelentése: A
keresztyén harcos kézikönyve v. Keresztény
katona kézikönyve]
encryption {rzecz.} [szyfrowanie {n.} [komp.]] –
(ang.) encryption - titkosítás, bitkeverés [1. a
számítógépes hálózatokon leginkább az
illetéktelen felhasználás ellen alkalmaznak
titkosító eljárásokat adatok, file-ok vagy
számítógépes rendszerek védelmére, de ezek
a megoldások alkalmasak személyazonosság
vagy digitális állomány hitelességének
ellenőrzésére is; 2. olyan számítógépművelet (algoritmus) alkalmazása, mely
lehetővé teszi, hogy csak illetékesek
használhassanak bizonyos adatokat (szöveg,
zeneszám, film, stb.); nagy politikai vitákat
kisérték az amerikai kormány engedélyét a
titkosítási eljárások területén; az USA
kormányánál minden ilyen kódot letétbe kell
helyezni; ma már bebizonyosodott, hogy
óriási erőfeszítéssel ugyan, de még a 64 bites
titkosítást is fel lehet törni, egyelőre már csak
a 128-bites a biztonságos]
encykliczny, -a, -e – enciklikus, körveles
encyklika [pismo papieża skierowane do
biskupów i wiernych całego świata] –
(gör.) enciklika; pápai pásztorlevél, körlevél
encyklopedia (łac. encyclopaedia z gr. ἐνκύκλιos,
enkýklios – "tworzący krąg" + gr. παιδεία,
paideía
–
"wykształcenie")
[ 1. gr.
enkyklopaideía 'zakres (ogólnej) wiedzy';
dzieło
obejmujące
wiadomości
ze
wszystkich dziedzin wiedzy lub z jednej
dyscypliny, ułożone alfabetycznie lub
tematycznie; 2. zbiór wiadomości z
zakresu danej dyscypliny nauki lub z
różnych dziedzin; 3. wydawnictwo, dzieło,
będące zbiorem (ułożonym alfabetycznie
a. wg zagadnień) wiadomości ze
wszystkich (e. ogólna lub powszechna) a. z
niektórych (e. specjalna) dziedzin wiedzy;
zbiór wiadomości z jakiegoś zakresu a. z
różnych dziedzin. 4. kompendium ludzkiej
wiedzy zapisane w formie zbioru haseł
(słów kluczowych) z wyjaśnieniem ich
1505
znaczenia. Hasła są ułożone w pewnym
logicznym
porządku,
zazwyczaj
alfabetycznym, dzięki czemu możliwe jest
szybkie odnalezienie właściwej informacji.
Encyklopedia może być powszechna, tj.
starająca się ująć całą ludzką wiedzę (taka
jak np. Wielka encyklopedia powszechna
PWN), lub może być encyklopedią
specjalistyczną z danej dziedziny (np.
Encyklopedia Odkryć i Wynalazków
PWN).] – (gör. snkykliosz paideia: a
szakembereknek szükséges ismerek köre)
ENCIKLOPAEDIA v. enciklopédia, lexikon;
ismerettár; a tudományok összességét
bemutató v. egy tudományág alapos
ismertetését
felölelő,
rendszerint
ábécérendben haladó, több kötetes mű
[Tudománytár, ismeretek tára, tárgyszótár,
lexikon; valamely tudományba bevezető és
ennek
alapvető
kérdéseit
tárgyaló
tudomány.]
"Encyklopiedia Biblii" – a Biblia Enciklopédiája
Encyklopiedia Biblina – Bibliai Enciklopédia
Encyklopedia humoru – Viccenciklopédia
Encyklopedia języka polskiego, pod red. S
Urbańczyka i M. Kucały, Ossolineum,
wyd. 3, Warszawa 1999, ISBN 83-0402994-4, s. 156 – Lengyel nyelv
enciklopédiája (Warszawa 1999)
Encyklopedia
Krakowskiej
Komunikacji –
Krakkói Közlekedés Enciklopdiája
encyklopedia nauk lekarskich – orvosi v.
orvostudományi enciklopédia v. lexikon
Encyklopedia Popularna PWN, t.9, Warszawa
1967 – LTA Általános Enciklopédia
(Warszawa, 1967)
Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1982,
ISBN 83-01-01750-3 – LTA Általános
Enciklopédia (Warszawa, 1982)
encyklopedia
powszechna
–
egyetemes
enciklopédia
Encyklopedia Praktyka – Kvíz Enciklopédia
encyklopedia prawa – jogi v. jogtudományi
enciklopédia v. lexikon
Encyklopedia PWN, Internetowa encyklopedia
PWN [zawiera wybór 80 tysięcy haseł i 5
tysięcy ilustracji ze stale aktualizowanej
bazy encyklopedycznej Wydawnictwa
Naukowego PWN.] – Lengyel Tudomános
Akadémia internetes enciklopédiája
Encyklopedia PWN w Wirtualnej Polsce - ponad
90 tysięcy haseł – Lengyel Tudomános
Akadémia internetes enciklopédiája a
Virtuális Lengyelországban
Encyklopedia
Solidarności
–
Szolidaritás
Enciklopédiája
Encyklopedia w INTERIA.PL - największa w
Polsce
(Największa
i
najbardziej
-
Wersja 01 01 2017.
przyjazna encyklopedia w polskim
Internecie, umożliwiająca przeszukiwanie
bazy ponad 120.000 haseł przy pomocy
wyszukiwarki
lub
katalogu
z
pogrupowanymi tematycznie hasłami.) –
Lengyel Internetes Enciklopedia
Encyklopedia WIEM – WIEM enciklopédia
(lengyel internetes portál)
Encyklopedia Zwierząt – Állatok Enciklopédiája
Encyklopedie polskie; (dawno) Encyklopedje
polskie [Piotr Chmielowski powiada, że
„pomimo skłonności do wykształcenia
encyklopedycznego, nierychło zdobyli się
Polacy na zbiory, czyniące zadość tej
skłonności.
W
dobie
pierwszego
rozmnożenia się ruchu umysłowego u nas
w XV i XVI-em stuleciu, zadawalano się
Zielnikami czyli Herbarzami, w których
wyczytywano,
prócz
wskazówek
praktycznych,
dużo
dziwnych
i
zabawnych anegdot o zwierzętach i
roślinach.”] – Lengyel enciklopédiák
Polskie encyklopedie wydane w formie
książkowej:
Encyklopedie ogólne
 zaginiony pergaminowy inkunabuł którego











fragment odkrył Zygmunt Gloger w
bibliotece pobernardyńskiej w Tykocinie
Nowe Ateny Benedykta Chmielowskiego,
1745-1756
Zbiór potrzebniejszych wiadomości, Ignacy
Krasicki, 1781, nakładem Michała Grölla w
Warszawie
S.Orgelbranda Encyklopedia Powszechna
(1859) Samuela Orgelbranda, 28 tomów,
Warszawa, 1859-1868; reprint 1984-1985
S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna
(1872), 12 tomów, Warszawa, trzy wydania:
1872-1876; 1877-1879; 1883-1884
S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna
(1898), wydanie ilustrowane, 18 tomów,
Warszawa,
1898-1904
(16
tomów
podstawowych), 1911 suplement cz.I, 1912
suplement cz.II
Encyklopedia ogólna wiedzy ludzkiej, 12
tomów, Warszawa 1872-1877
Encyklopedia
staropolska
ilustrowana
Zygmunta Glogera, Warszawa, 1900-1903
Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana
Saturnina Sikorskiego, 55 tomów, do litery
P, 1890-1914
Encyklopedia podręczna ilustrowana według 2
najnowszego wydania "Macierzy Polskiej" we
Lwowie, uzupełniona i opracowana do użytku
naszych czytelników, 4 tomy, Warszawa, 1906
Encyklopedia popularna ilustrowana treść
wszystkich gałęzi wiedzy ludzkiej, podana
przystępnie, 4 tomy, Warszawa, 1909-1912
Ilustrowana encyklopedia Trzaski, Everta i
Michalskiego, 6 tomów, 1925-1938
 Encyklopedia Prwszechna Dla Wszystkich
1506
Trzaski, Everta i Michalskiego, pod red. dra
Stanisława Lama, 1936
 Encyklopedia Powszechna Ultima Thule, 10
tomów, Warszawa, 1927-1939
 Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna
"Gutenberga" 20 tomów, Kraków, 19281934
 Encyklopedia
staropolska
Aleksandra
Brücknera (t.1-2, 1937-1938)
 Mała encyklopedia powszechna, 1 tom,
Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN),
1959
 Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, 13
tomów, 1962-1970
 Encyklopedia Powszechna PWN, 4 tomy,
1973-1976, suplement jako tom 5, 1988
 A-Z Mała encyklopedia PWN, 1995
 Encyklopedia
popularna
PWN
(systematycznie aktualizowana, 30 wydanie
miało miejsce w roku 2002)
 Nowa encyklopedia powszechna PWN, 6
tomów, 1998 (i roczniki)
 Encyklopedia PWN w trzech tomach, 1999
 Encyklopedia "Białych Plam", 2000 - w
trakcie realizacji
 Popularna Encyklopedia Powszechna, 12
tomów, Oficyna Wydawnicza FOGRA
 Wielka encyklopedia PWN, 31 tomów, 20012005, przewidywane tomy aktualizujące
 Encyklopedia Gazety Wyborczej, 21 tomów,
we współpracy z PWN, 2005
Encyklopedie specjalistyczne
 Encyklopedia Katolicka. Lublin 1973- (w
2006 t. 11)
 Encyklopedia kościelna. Warszawa 18731933, 33 tomy, pod redakcją Michała
Nadworskiego i Stefana Biskupskiego. [2.] ↑
Encyklopedia kościelna w Polskiej Bibliotece
Internetowej.
 Encyklopedia rolnictwa i wiadomości związek
z niem mających. T. 1-5. Red. J. T.
Lubomirski, Ed. Skawiński, St. Przystański.
Warszawa 1875-1879.
 Encyklopedja rolnicza i rolniczo-przemysłowa.
T. 1-3. Red. A. Strzelecki, H. Kotłubaj.
Wydaw. Rolnik i Hodowca, Warszawa 18881890.
 Encyklopedya rolnicza wydawana staraniem i
nakładem Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w
Warszawie. T. 1-11. Warszawa 1890-1902.
 Mała Encyklopedia Kultury Antycznej. Wyd.
3. Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa 1990.
 Powszechna Encyklopedia Filozofii, 20002009 (w trakcie realizacji)
Encyklopedie regionalne
 Encyklopedia Gdyni, Verbi Causa, 2006
 Encyklopedia Krakowa, PWN, 2000
 Encyklopedia Warszawy, PWN, 1975, nowe
wydanie 1994
 Encyklopedia Sądecka, 2000
-
Wersja 01 01 2017.
 Wielka Encyklopedia Tatrzańska, 2004
 Encyklopedia Wrocławia, 2006 (wyd. 3), 1060
stron, oprawa twarda, format 210x297
encyklopedicznie – enciklopédikusan, egyetemesen
encyklopedyczny, -a, -e [1. odnoszący się do
encyklopedii; 2. wielostronny, obejmujący
wszystkie dziedziny wiedzy] – (gör.)
enciklopédikus; enciklopédiaszerű; mindent
felölelő, sokoldalú, átfogó
encyklopedysta [1. członek grupy francuskich
naukowców,
filozofów
i
literatów,
współpracowników Wielkiej encyklopedii
francuskiej;
2. człowiek
mający
wszechstronne wiadomości z różnych
dziedzin; 3. członek grupy autorów,
pisarzy, filozofów i uczonych związanych z
Denisem
Diderotem
oraz
Jeanem
d'Alembertem i tworzących w XVIII
wieku Wielką encyklopedię francuską,
będącą
pierwszą
encyklopedią
w
rozumieniu
oświeceniowym
i
współczesnym. Obecnie pojęcia tego
używa się też dla określenia zarówno
autora
lub
współautora
dzieła
encyklopedycznego – tradycyjnego lub
wzorowanego na tradycyjnym (Wikipedia
nie jest takim dziełem), jak i osoby
dysponującej szeroką, usystematyzowaną
wiedzą.] – egyetemes műveltségű egyén;
(történelmi ) enciklopédista
encyklopedyści [grupa filozofów, uczonych i
literatów
fr.,
skupionych
wokół
"Encyklopedii", wydawanej (1751-80)
przez Diderota i d'Alemberta] – (fr.)
enciklopédisták [1. a francia Encyklopédie
alapítói, szerkesztői és munkatársai és az
Encyclopédia felvilágosodott filozófiájának
és világnézetének követői és hívei; a
felvilágosodás XVIII. századbeli harcosai,
akik Diderot és D’Alambert vezetésével egy
természettudományos
alapon
álló
enciklopédiát adtak ki; a francia polgári
forradalom
eszmei
előkészítői;
2.
enciklopédisták szót általában a 18. századi
francia szerzők egy csoportjára használják,
akik
Denis
Diderot
irányításával
közreműködtek
az
Encyclopédie
elkészítésében. A leghíresebbek közülük a
felvilágosodás és az utána következő időszak
eszmei- és stílusirányzatainak formálói
voltak. Voltaire, mint író, költő és drámaíró a
francia klasszicizmus folytatója volt,
legforradalmibb eszméit is a hagyományos
formarendben fejezte ki. Jean-Jacques
Rousseau a romantika előfutára volt, a
szentimentalizmus első klasszikusa. Denis
Diderot regényeivel és egyéb szépirodalmi
műveivel pedig a később meginduló polgári
realizmus szellemi előkészítője lett.]
1507
end-user {rzecz.} [użytkownik końcowy {m.}
[komp.]] – (ang.) end-user [az az ember, aki
a
számítógépes
szolgáltatások
vagy
szoftverek
valódi
használója
(megkülönböztetve
a
közvetítőktől,
terjesztőktől, szolgáltatóktól stb.); nem túl
szerencsés
magyar
fordítása:
„végfelhasználó”]
endemia [stałe występowanie jakiejś choroby na
określonym terenie] – (gör.) endémia;
járványos betegség állandó v. időszakos
előfordulása egy meghatározott területen
endemit [roślina lub zwierzę występujące na
ograniczonym terenie] – endemikus (állat
v. növény)
endecja [1. prawicowe stronnictwo polityczne
powstałe w Polsce na przełomie XIX i XX
w., istniejące do II wojny światowej;
2. każda partia o podobnym programie] –
„nemzeti-demokrácia” (politikai mozgalom
és
párt
a
II.
világháború
előtt
Lengyelországban)
endecki, -a, -ie – nemzeti-demokráciaendek – (politika) az ND [Narodowa Demokracja]
tagja
endemia [1. w epidemiologii endemią nazywa się
stałe występowanie zachorowań na
określoną chorobę (np. chorobę zakaźną)
na danym obszarze w liczbie utrzymującej
się przez wiele lat na podobnym poziomie.
2. stałe występowanie jakiejś choroby na
określonym terenie] – (orvosi) endémia;
járványos betegség rendszeres és tömeges
előfordulása egy meghatározott területen;
valamely állat- v. növényfajtának egyetlen
szűk területen való jellemző előfordulása
endemyczny, -a, -e – endemikus
endo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczający: wewnętrzny] – (gör.) bel-,
belső-, -beli, vmin belüli, -belüli
endoarteritis [zapalenie od wewnątrz naczynia]
– (gör.) endoarteritisz, endoarteritis; a
verőérnek
belső
rétege
elveszti
rugalmasságát, és így a test egyes részei
súlyos vérellátási zavarba jutnak, v.
megreped egy ér és belső vérzés áll be (pl.
agy- v. szívguta)
endocentryzm [to właściwość konstrukcji
gramatycznej złożonej z dwóch lub więcej
elementów polegająca na tym, że ta
konstrukcja należy do tej samej klasy, co
jeden z elementów. W praktyce oznacza
to, że można zastąpić całe wyrażenie tym
elementem. Np. wyrażenie "czarny kot"
jest endocentryczne i można je zastąpić
wyrażeniem "kot": "czarny kot przebiegł
drogę" - "kot przebiegł drogę". Często
przyjmuje się, że endocentryczne są też
wyrażenia, których nie można zastąpić,
-
Wersja 01 01 2017.
jeśli wynika to z związków zgody - "Kasia
i Basia" nie można zastąpić przez
"Kasia", "Basia" czy też "i": po
zastąpieniu "Kasia i Basia były w kinie"
przechodzi w niepoprawne "Kasia były w
kinie".
Jednak
bardzo
podobne
składniowo "koty i psy" można zastąpić z
powodzeniem przez "koty" lub "psy".
Endocentryzm zwykle dotyczy pary
większych wyrażeń, egzocentryzm zaś
łączenia małego wyrażenia (końcówki
gramatycznej, przyimka itd.) z dużym.] –
endocentrizmus [endocentrikus
összetett
szavakról. Endocentrikus az összetétel,
amelynek utótagja a szerkezet alaptagja, és
ez határozza meg az összetétel morfológiai,
szintaktikai és szemantikai tu-lajdonságait]
endoderma [1. wewnętrzna warstwa komórek
zarodka zwierząt i człowieka w stadium
gastruli; 2. warstwa komórek w łodygach i
korzeniach roślin; 3. wewnętrzna warstwa
ciała jamochłonów; 4. to wewnętrzna
warstwa komórek w rozwoju zarodkowym
zwierząt powstająca w stadium gastruli.
Inaczej listek zarodkowy. W jej obrębie
tworzy się jama zwana prajelitem, do
której z zewnątrz prowadzi otwór, czyli
pragęba. Z niej rozwijają się : nabłonek
jelita środkowego, trzustka, wątroba,
nabłonek układu oddechowego, pęcherz
moczowy, cewka moczowa.] – endoderma
(a sejtréteg része)
endodermalny, -a, -e – endodermikus
endoenergetyczny,
-a,
-e
[związany
z
pochłanianiem
energii]
–
energia
elnyeléssel kapcsolatos
endofita – endofita; élősködő növények
endogamia (etym.. gr. endon - "wewnątrz",
gameo - "zawieram małżeństwo") [1.
nakaz obyczajowy zawierania małżeństw z
członkami własnej rodziny, kasty itp.; 2.
kulturowa reguła nakazująca jednostce
zawieranie małżeństw (dobieranie sobie
partnera) wewnątrz własnej grupy, w celu
zabezpieczenia jej przed utratą członków,
wzmocnienia izolacji i utrzymania
odrębności.
Endogamia
występuje
zazwyczaj
w
społeczeństwach
uwarstwionych,
służy
względom
prestiżowym i utrwala zróżnicowanie
etniczne (kastowość). Endogamia w małej
grupie prowadzi do związków między
bliskimi
krewnymi
biologicznymi.
Występuje zarówno w społecznościach
matrylinearnych i patrylinearnych.] –
(gör.)
endogámia;
belházasság;
a
nemzetiségen v. csoporton belüli házasság
kötelezettsége; (élővilág) a legszorosabb
rokonságban levő hím- és nőegyedek
párosítása [az a gyakorlat (szokás vagy
1508
kényszerítő erejű elvárás), amely előírja,
hogy a párválasztás az adott csoporton belül
történjék. Az endogám csoport lehet
társadalmi (azonos rangúak vagy azonos
társadalmi réteghez, esetleg etnikumhoz
vagy
vallási
felekezethez
tartozók),
gazdasági (hasonló vagyoni helyzetűek)
vagy lokális (falun belülről). Maga a szó
görög eredetű.]
endogamiczny, -a, -e – endogám
endogeneza (endo- + geneza – génesis
‘pochodzenie’) [1. powstawanie zjawisk
psychicznych
na
skutek
bodźców
wewnętrznych,
organicznych
oraz
dziedziczności; 2. biol. działanie stosowane
w hodowli polegające na krzyżowaniu ze
sobą osobników blisko spokrewnionych
dla utrzymania pożądanych cech; chów
wsobny] – endogenézis; (növ.) besarjadzás
endogeniczny, -a, -e [1. zob. endogenny;
2. odnoszący
się
do
procesów
zachodzących we wnętrzu Ziemi] – (gör.)
endogén; belső eredetű; belülről, önmagától
fejlődő
endocarditis (łac. zapalenie wsierdzia) – (gör.)
endokarditisz; a szív belső hártyájának lobos
megbetegedése; szívbelhártyagyulladás; a
szívbillentyűk gyulladásos megbetegedése
endokryniczny, -a, -e – endokrin (endocrin) [belső
elválasztású, a mirigyváladékot közvetlenül a
véráramba ürítő] [system endokryniczny:
endokrin rendszer]
endokrynolog – endokrinológus
endokrynologia [1. nauka o gruczołach
wydzielania wewnętrznego; 2. nauka o
wydzielaniu wewnętrznym, gruczołach,
hormonach i ich działaniu. Jako dziedzina
medycyny, zajmuje się zaburzeniami
funkcji
gruczołów
wydzielania
wewnętrznego (zaburzenia wydzielania
hormonów), np.: przysadki mózgowej,
tarczycy, nadnerczy, jajników.] – (gör.)
endokrinológia; a
belső
elválasztású
mirigyekkel foglalkozó orvostudományi ág
[endokrinológia (a hormonok képződését és
működését, ill. azok zavarait tanulmányozza)
a belső elválasztású mirigyek – leginkább a
pajzsmirigy, a mellékpajzsmirigyek, a
mellékvese, a hasnyálmirigy – működésének
élettanával, azok betegségeivel foglalkozik.
A
hormonzavarok
kezelésével
az
endokrinológus szakorvos foglalkozik]
endokrynologiczny, -a, -e – endokrinológiai,
endokrinologikus
endometrium [błona śluzowa macicy, wrażliwa
na hormony steroidowe, w szczególności
na estrogeny i gestageny, w związku z
czym zmieniająca się wraz z cyklem
-
Wersja 01 01 2017.
miesięcznym] – (med.) endometrium
(méhnyálkahártya)
endoplazma [wewnętrzna, ziarnista warstwa
cytoplazmy] – endoplazma; a sejt
protoplazmájának belső tömege
endoplazmatyczny, -a, -e – endoplazma-,
endoplazmatikus
Endor, ‫ דוא עין‬- (hebr. źródło Dor), [miejscowość
w pokoleniu Issachara w Galilei (por. Joz
17,11), niedaleko której Debora i Barak
odnieśli spektakularne zwycięstwo nad
Siserą i Jabinem (por. Sdz 4,1-31).
Wiedźma z Endor wywołała dla Saula
ducha zmarłego Samuela (por. 1 Sm 28,125). Endor jest identyfikowane z
dzisiejszym kibucem Ein Dor na
północnym stoku Małego Hermonu - Jebel
Datii w Galilei w Izraelu, w odległości ok.
11 km od Jizreel.] – ENDOR (a lakóhely
forrása; Dór forrása; nemzedékek forrása).
[Falu mintegy 10 km-nyire Názárettől
délkeletre, Manasse törzsi birtokán; itt
keresett fel Saul (1) egy halottidéző asszonyt
(1Sám 28,7; Józs 17,11; Zsolt 83,11).]
endorfina [związek wytwarzany przez organizm
ludzki i zwierzęcy, mający właściwości
charakterystyczne dla morfiny] – endorfin,
endogén morfin; az agyszövetben és a
hipofézisben előforduló, fájdalomcsillapító
hatást kifejtő peptidek
endosaprofityzm [forma współżycia glonów i
grzybów tworzących porosty. W związku
tym grzyby odżywiają się martwymi
komórkami glonów.] – endoszaprofitizmus
endoskop [przyrząd do oglądania wewnętrznych
jam ciała] – (gör.) endoszkóp; testüregek
felületének vizsgálatára szolgáló készülék
(pl. hólyagtükör); a testüregbe bevezett cső,
végén optikai eszközökkel
endoskopowy, -a, -e – (gör.) endoszkópos
endosmometr – endozmométer
endosmotyczny, -a, -e – endozmótikus;
endozmózisos, átszivárgásos
endosmoza [biol. zjawisko przenikaniacieczy i
gazów przez porowatą przegrodę w
kierunku od zewnątrz do wewnątrz] –
endozmózis, átszivárgás, belső ozmózis;
folyadéknak, oldatnak töményebb oldatba
való beszivárgása hártyán v. félig áteresztő
rétegen keresztül
endosperm [zob. bielmo w zn. 2.] –
endospermium,
endosperma;
belső
magfehérje;
(magfehérje
vagy
belső
táplálószövet) a virágos növények magjában
található, a csírát tápláló szövet
endospora [zarodnik powstający wewnątrz
komórki]
–
endospóra
(különleges
szerkezetű, inaktív állapotúvá alakult sejt, a
1509
sejten belül képződik, ellenálló képlet,
öregedő tenyészetekben)
endotermiczny, -a, -e [1. chem. powstający,
przebiegający z pochłanianiem ciepła;
2. wytwarzający ciepło w procesach
metabolizmu i utrzymujący stałą ciepłotę
ciała] – (gör.) endoterm, endotermikus; hőt
elnyelő, hőt lekötő
endotermiczna reakcja – endoterm reakció;
hőelnyeléssel járó vegyi reakció v. folyamat
endywia, Cykoria endywia (Cichorium endivia L.)
[Endywia pochodzi prawdopodobnie od
dziko rosnącego gatunku Cichorium
pumilum Jacq. rosnącego w krajach
śródziemnomorskich, a także w rejonie
Kaukazu i Turkiestanu (1). Według
innych źródeł, jej ojczyzną są wschodnie
obszary Indii. Była uprawiana już w
starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie,
gdzie była traktowana jako roślina
uprawowa o znaczeniu handlowym (2). O
ważności tego warzywa w tamtych czasach
świadczy zapis, który się znalazł w edykcie
Dioklecjana (301 r. po Chrystusie). W
edykcie tym endywia występuje w wykazie
artykułów spożywczych, na które ustalono
ceny maksymalne (1). W Polsce jest
warzywem mało znanym, natomiast na
zachodzie Europy, zwłaszcza we Francji,
Włoszech, Niemczech, a także w Stanach
Zjednoczonych, jest bardzo ceniona.] –
endívia v. endíviasaláta, cukorsaláta; néha
salátakatáng (Cichorium endivia, C. intybus
convar. foliosum) [a fészkesek családjába, a
cikória (Cichorium) nemzetségbe tartozó
növényfaj. A mezei katáng és a termesztett
cikória tartozik még ide. Európában őshonos
növény, már a középkorban jól ismerték. A
vadon növő endíviasaláta kétéves növény,
ám egyévesként termesztik. Több fajtája is
ismert. ]
enema [zob. lewatywa] – (orvosi) beöntés, csőre,
klistér
energetyczny, -a, -e – energetikai, energetikus, az
energiával kapcsolatos
energetyczna
wartość
pokarmów
[zob.
kaloryczność]
–
az
élelmiszertek
kalóriatartalmának mértékegysége
energetyczna
wartość
pokarmów
[zob.
kaloryczność] – étel, élelmiszer v. táplálék
kalóriaértéke
energetyk [specjalista w zakresie energetyki] –
(gör.) energetikus; valamely üzem, vállalat
energiaforrásainak célszerű kihasználását
irányító műszaki szakember; energetikával
foglalkozó szakember
energetyk główny – főenergetikus
energetyka
[1. nauka
techniczna
o
przetwarzaniu,
przesyłaniu
i
-
Wersja 01 01 2017.
wykorzystywaniu
różnych
rodzajów
energii; 2. dział gospodarki obejmujący
praktyczne wykorzystywanie energii] –
(gör.) energetika; (fizika) energiával, az
energia különféle
fajtáival s azok
felhasználásával foglalkozó tudományág
energetyka cieplna (zob. termoenergetyka) –
termoenergetika, hőenergetika
energetyka
geotermiczna
[energetyka
przetwarzająca energię wnętrza Ziemi] –
geotermikus energiával foglalkozó tudomány
energetyka jądrowa [energetyka przetwarzająca
energię jądrową] – atomenergetika
energetyka
słoneczna
[energetyka
przetwarzająca energię promieniowania
Słońca]
–
napenergia
hasznosítás;
napenergiával foglalkozó tudomány
energetyka
wiatrowa
[energetyka
przetwarzająca
energię
wiatru]
szélenergatika, szélenergia; szélenergiával
energetyka wodna [energetyka przetwarzająca
energię wód] – vízenergia hasznosítás;
vízenergiával foglalkozó tudomány
energia [1. skłonność i zdolność do intensywnego
działania
jako
cecha
człowieka;
2. wyrażona w jednostkach pracy skalarna
wielkość fizyczna; 3. w filozofii greckiej:
forma, w przeciwieństwie do materii jako
potencji; 4. pot. prąd elektryczny] – (gör.)
energia;
az
anyag
egyik
alapvető
tulajdonsága,
hogy
helyzeténél
v.
mozgásánál fogva munkát tud végezni;
(műszaki)
munka
végzésére
felhasználhatótermészeti erő; ennek mozgató
erővé alakított valamely válfaja; (átv.)
(dzielność) erély, tetterő, akaraterő, életerő,
hatóerő, szívósság, erélyesség
energia aktywacji [najmniejsza wartość sumy
energii, którą muszą mieć cząsteczki,
atomy lub jony, by w wyniku ich
zderzenia mogła zajść reakcja chemiczna]
– aktiválási enegia
energia akustyczna – hangenergia
energia atomowa – atomenergia
energia chemiczna [energia wiązania związku
chemicznego uwarunkowana wzajemnym
oddziaływaniem atomów w cząsteczce] –
vegyi v. kémiai energia
energia cieplna [energia powstała w wyniku
chaotycznego ruchu cząsteczek lub
atomów tworzących dany układ fizyczny]
– hőenergia
energia dźwięku – hangenergia (a hangnak mint
rezgésnek a mechanikai energiája)
energia elektromagnetyczna – elektromágneses
energia
1510
energia elektryczna [energia układu ładunków
elektrycznych] – villamos v. elektromos
energia; villanyerő
energia fonotonowa – fotoenergia
energia jądrowa, atomowa, termojądrowa
[wewnętrzna energia jądra atomowego] –
atomerő,
atomenergia;
az
atommag
mesterséges hasításakor v. atommagok
egyesülésekor láncreakció útján felszabaduló
óriási energia
energia jądrowa – atomenergia; nukleáris energia
energia kinetyczna [energia ciała związana ze
zmianami jego położenia] – mozgási v.
kinetikai energia
energia mechaniczna [energia związana z
ruchem ciał] – mechanikai energia; az
energia egyik megnyilvánulási formája, a
mozgási energia és a helyzeti energia
összessége
energia nuklearna – nukleáris v. atomenergia
energia potencjalna [energia ciała zależna od
jego położenia względem innych ciał] –
(fiz.) potenciális energia, helyzeti energia
energia punktu zerowego (inaczej energia
próżni) [to w mechanice kwantowej
najniższa możliwa energia jaką może
przyjąć dowolny układ kwantowy. Z
definicji wszystkie układy kwantowe
posiadają energię punktu zerowego.] –
zéróponti energiája; zéró-pont energia;
vákumenergia
energia promienista [energia przenoszona przez
zmienne pola elektromagnetycznego] –
sugárzó v. ionizáló energia
energia słoneczna – napenergia
energia świetlna – fényenergia
energia termiczna – hőenergia
energia wewnętrzna – belső energia
energia wodna – vízierő, vízienergia
energia życiowa – életerő
energico
(wł.)
[energicznie;
określenie
wykonawcze] – (ol.) energico; erélyesen,
erőteljesen (zene)
energicznie – energikusan, erélyesen, tetterősen,
erősen, szívósan
energiczność – erélyesség
energiczny, -a, -e [pełen energii, szybki i
zdecydowany w działaniu] – (gör.)
energikus; erős, erélyes, rámenős, határozott,
tetterős, szívós, tettrekész
energiczny człowiek – erőszakos ember
energiczny pracownik – energikus dolgozó
energiotwórczy, -a, -e [zob. energotwórczy] –
energiafejlesztő
-
Wersja 01 01 2017.
energochłonność [ilość energii zużywanej w
procesie technologicznym lub w zakładzie
produkcyjnym] – energia-igényesség
energochłonność dochodu narodowego [stosunek
zużycia energii do wartości dochodu
narodowego]
–
nemzeti
jövedelem
energiaigényessége
energochłonny, -a, -e [zużywający dużo energii w
stosunku do uzyskiwanego efektu;
energiochłonny] – energia-igényes
energoelektronika [dział elektroniki zajmujący
się zastosowaniem urządzeń, układów i
przyrządów elektronicznych w energetyce]
– energo-elektronika
energoelektroniczny, -a, -e – energo-elektronikai;
elektromechanikus
energoelektronik – energo-elektronikus
energotwórczy, -a, -e [wytwarzający energię] –
energiafejlesztő
enerwowany, -a, -e – (lat.) enervált; idegileg
gyenge, ideggyenge; fásult, kimerült,
ernyedt; elpuhult, kiélt, fáradt
enfilade (amfilada) – (fr.) enfilade (fr. ejtsd:
anfilád), sor; az építészetben igy nevezik a
paloták v. nagyobb lakások szobáit, ha az
egymásba nyiló termek szárnyas ajtóinak
közepe mind egy tengelybe esik; paloták
termeinek olyan elhelyezése, hogy rajtuk a
nyitott ajtók során, mint egy tengelyen végig
lehessen tekinteni
engagement [wym. ãgażmã] [umowa o pracę z
aktorem, ze śpiewakiem operowym itp.] –
(fr.) angagement
(fr.); kötelezettség,
szerződés,
szerződtetés,
alkalmazás;
elkötelezettség,
ígéret,
elígérkezés;
érdekeltség, részvétel (vmiben); a vállalt, de
még le nem bonyolított kereskedelmi v.
tőzsdei kötelezettségek összessége
engram [zmiana pozostawiona w układzie
nerwowym przez konkretne przeżycie] –
(lat.) engram; az emlékezetbe vésett
tapasztalat, ismeret; az átélt események
nyoma a nagyagykéregben
enharmonia (z gr. enharmonis = zgodny,
enharmoniczny) [1. różne nazwy i postacie
zapisu dźwięku o tej samej wysokości; 2. w
muzyce starogreckiej: wprowadzenie
ćwierćtonów do skali dźwięków 3. w
muzyce
tradycyjnej
właściwość
równomiernie temperowanego systemu
dźwiękowego polegająca na niezmienności
wysokości brzmienia dźwięków przy
zamianie ich nazwy i pisowni (tzw.
dźwięki
enharmoniczne)]
–
(gör.)
enharmónia [A temperált hangrendszerben
megvalósuló egybehangzás, mely elsősorban
a szomszédos törzshangokból származtatott
azonos magasságú hangok sajátossága.]
1511
enharmoniczny, -a, -e – enharmónikus;
viszonyban
van
egymással
két,
a
gyakorlatban azonos hangzású, csak
akusztikailag és a zenei logika szerint
különböző hang (pl. cis és des)
enharmoniczne
dźwięki
[w
systemie
równomiernie temperowanym dźwięki
posiadające tę samą wysokość brzmienia
przy zastosowaniu różnej nazwy i pisowni,
np. c = his = deses, dis = es = feses, gis = as;
zob. enharmonia] – enharmónikus hangok
ENIAC (od ang. Electronic Numerical Integrator
And
Computer,
Elektroniczny
i
Numeryczny Integrator i Komputer)
[komputer skonstruowany w latach 19431945 przez J.P. Eckerta i J.W.
Mauchly'ego
na
Uniwersytecie
Pensylwanii w USA. Zaprzestano jego
używania w 1955.] – ENIAC, Electronic
Numerical Integrator And Calculator
(angolul Electronic Numerical Integrator
And Computer) [1946. február 14-én készült
el, ami hivatalosan az első programozható,
elektronikus, digitális számítógép volt. 17
468 elektroncsövet, 7200 kristálydiódát és
1500 jelfogót építettek bele. 2,5 m magas
volt, 40 m hosszú és 30 tonna. Körülbelül 5
millió kézi forrasztást tartalmazott. Az
összeadást és a kivonást 1/5000 sec alatt
végezte el, ami 500-szor gyorsabb volt, mint
az akkoriban megjelent MARK II.
Elektroncsöves rendszerű volt, a csöveket
modulárisan
építették
be,
ezért
a
karbantartása gyors és egyszerű volt, két
naponta negyedórás szerelést igényelt.]
Enigma (z gr. αινιγμα, wym. enigma, pl.
zagadka)
[niemiecka
przenośna,
elektromechaniczna maszyna szyfrująca
oparta na zasadzie obracających się
wirników, opracowana przez Artura
Scherbiusa, a następnie produkowana
przez wytwórnię Scherbius & Ritter.] Enigma [egy titkos üzenetek sifírozására és
desifírozására használt, német gyártmányú,
forgótárcsás,
elektro-mechanikus
berendezés. Az első Enigmát Arthur
Scherbius német mérnök találta ki az első
világháború végén.]
Enigma [projekt muzyczny, którego twórcą jest
Michael Cretu] – Enigma [egy zenei
projekt, melyet Michael Cretu indított el
1990-ben]
enigmat – (gör.) enigma; rejtvény, talány
enigmatycznie – talányosan, rejtélyesen
enigmatyczność – talány, rejtélyesség
enigmatyczny, -a, -e [1. zagadkowy, tajemniczy;
2. niejasny, trudny do zrozumienia] –
(gör.) enigmatikus; talányos, rejtélyes
-
Wersja 01 01 2017.
enkausta [malowidło wykonane techniką
enkaustyki] – enkausztikus eljárással készült
festmény
enkaustyka [antyczna technika malarska
polegająca na stosowaniu jako spoiwa
wosku pszczelego i nakładaniu farb na
gorąco]
–
(gör.→lat.)
enkausztika,
(művészet) beégetés,
viaszfestés; ókori
eredetű festési eljárás; fára, elefántcsontra v.
vászonra a festéknek forró viasszal mint
kötőanyaggal való felrakása
enkaustyczny, -a, -e – enkausztikus, (művészet)
beégetéses
enkaustyczna technika [sposób malowania
farbami woskowymi, otrzymywanymi
drogą mieszania farby z woskiem
pszczelim oraz nanoszenia na gorąco na
deskę za pomocą metalowego narzędzia
lub pędzla] – (műv) enkausztikus v.
beégetéses technika
enkefalitis [zapalenie mózgu; zwapnienie w
przedniej części sierpa mózgu, zwapnienie
przedniej częsci sierpa mózgu, polski,
zwapnienie w czesciach miekkich] –
enkefalitisz; agyvelőgyulladás
enklawa [1. terytorium państwa lub jego części
ze wszystkich stron otoczone przez
terytorium innego państwa; 2. teren
otoczony obszarem o innym charakterze;
3. miejsce
dające
komuś
poczucie
bezpieczeństwa] – (fr.-lat.) enkláve; olyan
államterület, amelyet minden oldalról
ugyanaz az idegen állam vesz körül (pl.
Vatikán, San Marino stb.)
enklityczny, -a, -e [nieposiadający własnego
akcentu] – enlikitikus; (nyelvtan) simuló
enklityka, enklityki [1. wyraz niemający
samodzielnego akcentu; 2. to wyraz nie
posiadający własnego akcentu, lecz
tworzący całość akcentową z wyrazem
poprzedzającym;
3.
to
wyraz
nieposiadający własnego akcentu, lecz
tworzący całość akcentową z wyrazem
poprzedzającym; 4. wyrazy, zwykle
jednosylabowe, nie mające samodzielnego
akcentu i łączące się z wyrazami
poprzedzającymi w jedną całość] –
enklitika, szósimulás
enkliza (gr. énklisis) [1. łączenie się wyrazu
niemającego
akcentu
z
wyrazem
poprzednim w jedną całość akcentową; 2.
językozn. połączenie się enklityki z
poprzedzającym
ją
wyrazem
w
akcentowaną całość.] – (nyelvtan) enklízió
enkoder [urządzenie albo układ elektryczny
używany do kodowania informacji; koder]
– (ang.) encoder (kódoló) [Valamilyen
kódolást (mp3 tömörítés, CIRC kódolás, stb.)
végző program vagy eszköz.]
1512
- encoder/decoder
jelátalakító/
jelvisszaalakító, kódoló/dekódoló [adatok
kódolása azt jelenti, hogy azokat jellegüktől
függőenegyértelműen
felismer- hető, szabványos, kezelésre és
kiértékelésre
alkalmas
alakzatra,
formátumra hozzuk; kódolni analóg és
digitális jeleket egyaránt lehet (analóg
kódoló pl. a TV-szabvány szerint működő
PAL-kódoló);
a
számítástechnikában
digitális jelátalakítókkal dolgozunk; a
művelet tôrténhet szoftver- vagy hardvermegoldásokkal; a hardver-megoldások
gyorsabbak, ami pl. video kódolásnál
játszik szerepet (MPEG); kódolás gyakran
az állomány egyidejű tömörítését is jelenti;
a fordított művelet a jel visszaalakítása a
dekoder- ben történik]
enkolpion (gr. εγκόλπιον en - na, kolpos – pierś) [1.
amulet chrześcijański w formie kapsułki,
noszony na piersiach. Zawierał relikwie
lub cytaty z Pisma Świętego. 2. po łac.
Encolpium
(z
grec:
en-kolpos),
średniowieczny relikwiarzyk w kształcie
maleńkiej skrzyneczki kwadratowej lub
krzyża, służący do przechowywania ś.ś.
relikwij lub ewangelii, noszonych na
piersiach.] – (gör.) enkolpion; 1. az ókorban
zsinóron v. láncon nyakban viselt amulett. A
rómaiaknál
a
szabadok
gyermekei
enkolpionként aranyérmet viseltek, amit a
szegényebbek bőrből v. más fémből
utánoztak. A ker-ek átvették s formájában és
tartalmában
ker-nyé
alakították.
Az
enkolpion kereszt, hal, szív, horgony, kulcs
stb. formát kapott, Krisztus- és Máriamonogrammal látták el, Szt Kereszt- v.
egyéb ereklyéket szentírási szöveget v.
imádságokat foglaltak bele. - 2. a K-i
szertartású főpapok ékszere, rendszerint
Mária-képpel. - 3. →mellkereszt nyakban
viselt ereklyetartó szelence; (késő középkor)
Bizáncban a királyok rendes ékszere
enkrateia (ἐγκράτεια) [1. wstrzemięźliwość; 2.
panowanie nad sobą, umiarkowanie,
abstynencja, wewnętrzna dyscyplina] –
(gör) enkrateia; önmegtartóztatás
Enkratycy [sekta gnostycka, głosząca za swym
mistrzem
Tacjanem,
że
podstawą
wszechrzeczy jest dualizm dobra i zła;
wszystko, co dobre jest boskie, a co złe
należy do świata materii] – (gör) enkratiták
[Óegyházi aszketikus (önmegtartóztató)
szekta, akik például szüzességet hirdettek a
házasságon belül.]
Enoch, Henoch (poświęcony, doświadczony) [1.
Najstarszy syn Kaina; 2. Miasto
zbudowane przez Kaina; 3. Syn Jareda,
-
Wersja 01 01 2017.
wnuk Mahalaleela potomka Seta, ojciec
Matuzalema. Enoch chodził z Bogiem; żył
przed potopem, nie umarł śmiercią
naturalną, ale został przemieniony
(porwany, pochwycony) i dlatego jest
typem Kościoła, który też będzie
pochwycony przed wielkim uciskiem,
podczas gdy Noe jest typem świętych
pochodzenia żydowskiego, którzy będą
zachowani
podczas
sądów
apokaliptycznych (tzn. wymienionych w
Księdze
Objawienia).]
–
ÉNÓK
(felszentelés, felajánlás; kezdő; gyakorlott,
tanult) [Metuséláh atyja (1Móz 5,21-22);
istenfélő életet élt (1Móz 5,24); később Isten
magához ragadta, úgyhogy nem látott halált
(1Móz 5,18-24; Zsid 11,5).]
enolog [specjalista w dziedzinie enologii] – (gör.)
önológus; borász, borszakértő
enologia [nauka o produkcji, pielęgnacji i
rodzajach wina] – (gör.) önologia; borászat
enologiczny, -a, -e – borászati
enormalny, -a, -e – (lat.) enormis; rendkívül,
roppantul, szörnyen nagy
enometr [narzędzie do mierzenia mocy wina ] –
önométer, borfokmérő
ens [byt, istnienie, jestestwo - śrdw.łac. z łac. esse
'być'.] – (lat.) ens; a létező, a dolgok
lényege.
enta [szczupak (skok do wody), kaczka, upadek
(np poślinznąć się: "wywalić enta")] –
[Słowniczek języka śląskiego] löttyintés
vízhez; kiegészítés; beöntés
entalpia [fiz. funkcja termodynamiczna równa
sumie energii wewnętrznej układu ciał i
iloczynu jego objętości i ciśnienia] –
entalpia, hőtartalom [A termodinamikában
gyakran használt energia jellegű mennyiség.
Jele H.
Mértékegysége:
J (joule).
Definíciója: H = U+ pV, ahol U a belső
energia, p a nyomás, V a térfogat.]
entaza, entazis, entasis [1. gr. éntasís
'nabrzmienie; napięcie'; arch. lekkie
wybrzuszenie trzonu całej kolumny,
występujące najmocniej nieco poniżej
środka jej długości, stosowane już w
staroż. dla usunięcia złudzenia wklęsłości,
jakie stwarza kolumna prosta; 2. lekkie
wybrzuszenie trzonu kolumny doryckiej]
– sudarasodás; entázis; az oszlop törzse felső
részének
csökkenő
keresztmetszete,
karcsúsodása
ententa
[wym.
antanta
lub
ãtãta]
[1. trójporozumienie Francji, Rosji i
Wielkiej Brytanii zawierane w latach
1904–1907; 2. w czasie I wojny światowej:
koalicja dwudziestu pięciu państw
walczących
przeciw
państwom
centralnym] – (fr.) antant; egyetértés,
1513
szövetség,
(történelmi)
egyezmény;
elsősorban egyes hatalmak közötti hosszabbrövidebb államközi megállapodás, Anglia és
Franciaország között 1904. április 8-án
Londonban aláírt szerződés, az Entente
Cordiale nevéből származik, általában a
szövetségesi rendszer, (antant hatalmak=
Nagy Britannia és Franciaország) és a
köréjük csoportosult országok együttes
jellemzésére használják; (hist.) entente
(egyezmény): az ún. központi hatalmak,
főként Németország ellen irányuló hatalmi
csoportosulás, katonai blokk (1904–23).
Alapja az 1904. évi entente cordiale
(szívélyes egyezség), a Nagy-Britannia és
Franciaország közötti szövetségi szerződés,
melyhez Oroszország (1907), majd az I.
világháború (1914–18) idején további
államok (pl. Belgium, Japán, Görögország,
Szerbia, USA) csatlakoztak. Tágabb
értelemben ezt a háborús koalíciót is szokás
antantnak nevezni. Az antantból 1917-ben
kivált a forradalmi Oroszország. Az I.
világháborúban győztes koalíció a francia–
angol–amerikai ellentétek kiéleződése miatt
az 1920-as évek elején széthullott;
(történelmi) az első világháborúban a
központi hatalmakkal szembenálló hatalmi
csoportosulás, tagjai: kezdetben Anglia,
Franciaország és Oroszország, később
Olaszország, az Amerikai Egyesült Államok
és más országok is
ENTER
[1. klawisz,
którego
naciśnięcie
powoduje przesłanie informacji do
komputera;
2. sygnał
informatyczny
powodujący uruchomienie informacji] –
ENTER, sorvége, kocsivissza
enteralgia (ból jelit) – enteralgia; bálfájdalom,
hasgörcs
enteritis (nieżyt jelit) – enteritis; (katar, kiszek)
bélhurut
entero- [pierwszy człon wyrazów złożonych
jelitem] – entero- (gör.); bélenterotomia [wycięcie jelita] – enterotómia;
(orvosi) a bél megnyitás, bélmetszés
enterprise [I (business) przedsiębiorstwo; II
(industriousness)
przedsiębioczość]
–
(ang.) enterprise; vállalat, cég, vállalkozás
Enterprise Content Management (ECM) [klasa
zintegrowanych systemów zarządzania
zasobami
informacyjnymi
w
przedsiębiorstwie czy instytucji. Stanowi
wynik
integracji
funkcjonalnej
i
technologicznej takich rozwiązań, jak
systemy integracji aplikacji i wymiany
danych (w tym systemy ERP), systemy
zarządzania procesami oraz obiegiem
dokumentów (ang. workflow), systemy
-
Wersja 01 01 2017.
zarządzania danymi elektronicznymi i
treścią stron internetowych.] – ECM
Enterprise Content Management (vállalati
tartalomkezelés)
Enterprise JavaBeans (EJB) [technologia "po
stronie serwera" będąca jednym z
elementów specyfikacji Korporacyjnej
Javy JEE / J2EE. Na EJB można spojrzeć
jak
na
podzbiór
możliwości
Korporacyjnej
Javy
w
kontekście
zarządzania beanami - ziarnami EJB udostępniających
im
usługi
jak
transakcyjność, trwałość, rozproszenie,
bezpieczeństwo, wielodostęp, itp. Jedyne,
co
wymaga
się
od
programisty
korzystającego ze specyfikacji EJB, to
dostosowanie do pewnego interfejsu EJB
(wymogów implementacyjnych), którego
zastosowanie zwalnia użytkownika EJB
(dostawcy ziarna lub całego modułu
ziaren
EJB)
z
konieczności
opracowywania własnych metod obsługi
komponentów.] – EJB, Enterprise Java
Beans [{{Az Enterprise JavaBean-ek (EJB)
moduláris vállalati alkalmazásokban használt
szerveroldali komponensek. Általában az
üzleti logika implementációját tartalmazzák.
Az EJB specifikáció eredetileg 1997-ben lett
kifejlesztve az IBM által, késöbb,1999-ben, a
Sun
Microsystems
is
elfogadta,
alkalmazta(EJB 1.0 és 1.1). és tovább
terjesztették a Java Community Process alatt
mint JSR19, JSR152, JSR220 és JSR318]
Enterprise Storage Management (ESM) [system
zarządzania
pamięciami
w
firmie.
Obejmuje analizę wymagań dotyczących
pamięci masowych, a także wykonywanie
okresowych kopii plików i baz danych z
uwagi na wymogi bezpieczenstwa.] –
Enterprise Storage Management (ESM) [inf.
Vállalati Raktározási Rendszer]
entheos [(gr.) en-„w” i theos-„Bóg”] – (gör.)
entheos; Istentől áthatott.
ento- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na wewnętrzne położenie
czegoś] – ento- (gör.); bel-, belső-, (-)belüli
entoderma [zob. endoderma w zn. 1, 3.] –
entoderma; belső csíralemez; a bélcsíra
képződésekor kialakuló belső sejtréteg
entomogamia (owadopylność) – állati beporzás;
rovarbeporzás
entomografia – entomográfia; leíró rovartan
entomolog – (gör.) entomológus; rovartannal
foglalkozó kutató, tudós
entomologia [nauka o owadach] – (gör.)
entomológia; rovartan
entomologiczny, -a, -e – entomológiai; rovartani
entré [wejście, wjazd, wstęp] – (ép) entré; bejárat
1514
entropia [1. chaos, bezład; 2. w termodynamice:
jedna z funkcji stanu określająca kierunek
przebiegu
zjawisk
związanych
z
przemianami i przepływem energii; 3. w
teorii informacji i w termodynamice
statystycznej: miara nieokreśloności i
stopnia nieuporządkowania elementów i
stanów znajdujących się w pewnym
zbiorze] – (gör.) entrópia; termodinamikai
állapotfüggvény:
a
hőnek
más
energiaformákká való átalakulásakor a
hőmennyiségnek át nem alakítható része;
fizikai (főleg termodinamikai) folyamatok
jellemzésében a változás irányát, ill. a
megfordíthatatlanság fokát jellemzi; entrópia
a tudomány (elsősorban a hőtan és az
informatika) fontos fogalma, egy rendszer
rendezettségi fokát jellemzi
entropia informacyjna [wielkość określająca
ilość informacji zawartej w wiadomości
wysłanej przez źródło] – információs
entrópia (vagy Kolmogorov entrópia)
entropijny, entropiczny, -a, -e – entropikus
entuzjasta [osoba zaangażowana emocjonalnie w
jakąś działalność, sprawę lub ideę];
entuzjastka – enthuzianus, enthuziaszta;
lelkesedő, rajongó (ffi/nő); entuziaszta;
‘rajongó, lelkesült (személy)’.
entuzjasta czego – rajongója vminek
entuzjastycznie – enthuzianizmussal, rajongással,
lelkesedve, lelkesen
entuzjastyczny, -a, -e – lelkes, rajongó, lelkesedő,
elragadtatott; önfeledt
entuzjastyczna krytyka – lelkes kritika
entuzjastyczna recenzja koncertu – a koncert
elismerő méltatása
entuzjastyczne brawa – teljes tetszésnyilvánítás
entuzjastyczne oklaski – teljes taps
entuzjastyczny pracownik – lelkes dolgozó
entuzjastyczny zwolennik kogo/czego – lelkes v.
rajongó híve vkinek/vminek
entuzjazm [stan emocjonalnego zaangażowania
w coś] – (gör.) enthusiasmus v.
enthuziazmus; entuziazmus: ‘lelkesültség,
lelkesedés,
rajongás,
elragadtatás;
felbuzdulás; elragadtatott lelkesülés
entuzjazm dla czego – lelkesedés vmiért; vmiért
való lelkesedés
entuzjazm dla kogo – lelkesedés vkiért/vki
érdekében
entuzjazm nie do opisania – leírhatatlan
lelkesedés
entuzjazm
pracy
–
munkalendület,
munkalelkesedés
entuzjazm w czym – lelkesedés vmi felett
entuzjazm w działaniu – vállalkozókedv
-
Wersja 01 01 2017.
entuzjazmować – fellelkesíteni, lelkesíteni,
elradani
entuzjazmować czym, entuzjazmować dla czego –
lelkesedni vmi iránt, lelkesedni vmiért
entuzjazmować kim, entuzjazmować dla kogo –
lelkesedni vki iránt, lelkesedni vkiért
entuzjazmować w czym – lelkesedni vmivel
kapcsolatban
entuzjazmować się [odnosić się do czegoś z
entuzjazmem] – lelkesedni, fellelkesülni,
lelkesülni, rajogani, fellángolni; lelkendezni
entuzjazmować się czymś – lelkesedni vmiért
enty, n-ty [wym. enty] [któryś z kolei, kolejny] –
soron következő, soron levő; egymás utáni;
soros, következő, legközelebbi
enumeracja
[1. wyszczególnienie;
2. zob.
wyliczenie w zn. 2.] – (lat.) enumeráció;
felsorolás,
(irodalom)
seregszemle
(eposzokban)
enumeracyjny, -a, -e – (lat.) enumerációs
enumerować – felsorolni
enunciacja – (lat.) enunciáció; kijelentés,
kihírdetés, kinyilvánítás
enuncjować – (lat.) enunciálni; kijelenteni,
kihirdetni, kinyilvánítani, kinyilatkoztatni
enuncjować czegoś – enunciálni, kijelenteni,
kihirdetni, kinyilvánítani, kinyilatkoztatni
vmit
enuncjowanie – (lat.) enunciálás; kinyilatkoztatás,
kijelentés
environment [[wym. ynwajernment] [dzieło
sztuki i działanie plastyczne polegające na
takim zaaranżowaniu przestrzeni, aby
widz znajdujący się w środku poddany był
działaniu bodźców plastycznych ze
wszystkich
stron]
–
environment;
környezetművészet [Az environment szó
közvetlenül környezetet és körülforgást
jelent, a művészeti irodalomban mégis
inkább
környezetszobrászatra
szokás
fordítani. Pontosabb művészi értelmezéséhez
akkor jutunk el, ha mindhárom jelentését
figyelembe vesszük.]
environmental noise calculation and mapping
software (Brüel & Kjaer: Lima; program
komputerowy) – environmental noise
calculation and mapping; zajtérképező
szoftver (Brüel & Kjaer: Lima)
enzym [białko wytwarzane przez każdy żywy
organizm, regulujące przebieg procesów
życiowych] – (gör.) enzim; (biol.) az élő
sejtekben
végbemenő
anyagcserefolyamatokat serkentő fehérje [A
szervezet egyes biokémiai folyamatait
katalizáló
(gyorsító)
fehérje.
A
katalizátorszerep azt jelenti, hogy a kémiai
reakció során az enzim nem használódik el.
Bár átmenetileg részt vesz abban, de a
1515
reakció lezajlása után változatlanul marad.
Az anyagcserét nagyszámú enzim rendezett
működése teszi lehetővé.]
enzym flawinowy [zob. flawoproteina; białko
zawierające
żółtą
ryboflawinę,
występujące w komórkach roślinnych i
zwierzęcych] - (FP1-FP5 flavoproteinenzimek)
enzym proteolityczny [enzym rozkładający
białko na elementy prostsze przez
rozerwanie wiązania peptydowego] - –
proteolitikus enzim; fehérjebontó enzim
enzym restrykcyjny [enzym przecinający
cząsteczkę DNA po rozpoznaniu właściwej
dla
siebie
krótkiej
sekwencji
nukleotydowej] – restrikciós enzim
enzymy proteolityczne [enzymy rozkładające
białka
na
składniki
prostsze]
–
proteolitikus enzimek
enzymatyczny, -a, -e – enzimatikus
enzymolog – (gör.) enzimológus
enzymologia [nauka o enzymach] – (gör.)
enzimológia;
enzimekkel
foglalkozó
tudomány
enzymologiczny, -a, -e – enzimológiai
eo ipso [łac., tym samym; dlatego właśnie; z tego
wynika; przez to samo] – (lat.) eo ipso;
önmagától,
éppen
azáltal,
magától
értetődően, a puszta tény folytán, ebből
kifolyólag
Eo ipso, ipso iure [tym samym, na mocy prawa]
– (lat.) Eo ipso, ipso iure. - Önmagától,
magánál a jognál fogva.
eocen [druga epoka starszego trzeciorzędu]–
(gör. eos, hajnal) eocén; (földtan)
barnaszénkor (a földtörténeti harmadkor
legalsó szakasza; Lyell elnevezése) [a
harmadidőszak első szakaszának földtani
neve. Körülbelül 70 millió évvel ezelőtt
kezdődött. Ekkor terjedtek el a korai
emlősök, közöttük a főemlősök kezdeti fajai]
eoceniczny, eocenowy, -a, -e; eoceński, -a, -ie –
eocén, eocénkori
Eol (gr. Ajolos) [1. mit. gr. władca wiatrów; 2. w
mitologii greckiej władca wiatrów, syn
Posejdona i Melanippy] – (gör.) Aeolus,
Eolus; AiogoV. – 1. Hellénnek Orseis
nymphától
született
legidősebb
fia,
Deucalionnak (mások szerint Zeusnak)
unokája,
Dorusnak
és
Xuthusnak
testvérbátyja,
Magnesia
uralkodója
Thessáliában. Tőle származik a hellén
népnek egyik ága, az aeolok ()
törzse, mely úgy a tulajdonképeni
Görögországnak, mint a Peloponnesusnak
legnagyobb
részében
a
lakosságnak
javarészét alkotta. Északi és nyugati
Görögországban, továbbá a Peloponnesus
-
Wersja 01 01 2017.
déli és nyugati részében az összes állam- és
városalapítók, mint A. fiai szerepelnek. 2.
Aiolosz (Héra kegyelméből lett a
négy égtáj szeleinek ura a görög
mitológiában. Neve görögül gyorsan
változót jelent. Hippotész király fia volt és a
legenda szerint a Lipari-szigetek egyikén
(Aiola szigetén) lakott fényes palotában. A
különböző szeleket pedig egy barlangban
őrizte és a többi olümposzi istenség kérésére
engedte el őket, aszerint hogy az isten egy
kis szellőt vagy szélvihart akart küldeni a
földre. Egy napon kikötött szigetén a
bolyongó Odüsszeusz is, akit Aiolosz
barátságosan fogadott, és elutazásakor
ajándékozott a hajózó hősnek egy zsákot,
amelybe be voltak zárva az ártó szelek. Így
Odüsszeuszt az Ithaka felé fújó szelek
vezették, ám meglátva otthona partjait a
hosszú úttól kifáradt Odüsszeusz elaludt. Az
egyik kíváncsi hajós pedig kinyitotta a
zsákot, amiből a kikelő rossz szelek messze
elsodorták a hajót.
Eolimus, ut vivamos, non vivamos ut edamus
[Jemy, by żyć, nie żyjemy, by jeść.] – (lat.)
Eolimus, ut vivamos, non vivamos ut
edamus; Nem azért élünk, hogy együnk,
azért eszünk, hogy éljünk.
eolity (gr. eós ‘świt, jutrzenka’ + líthos ‘kamień’)
[1. geol., hist. kamienie trzeciorzędowe o
nieregularnych
brzegach,
pierwotne
narzędzia z kamienia; 2. kamienie ze
śladami najprostszej obróbki przez
człowieka
przedhistorycznego;
3.
domniemane narzędzia krzemienne z
wczesnego paleolitu] - hajnalkövek. Egykor
azt állították róluk, hogy emberi kéz
alkotásai. Benjámin Harrison régiségbúvár
számos eolitot gyűjtött össze az angliai Kent
grófságban
lévő
Maidstone
körüli
dombokon.
Ezek
harmadidőszaki
kavicsrétegek kőgumóiból természeti erők
hatására lettek eszközszerűek. Ma már nem
fogadják el, hogy ember által készített
szerszámok.]
eolski, -a, -ie – eoleon [1. wiek, era; 2. największa jednostka czasu
w dziejach Ziemi, dzieląca się na ery; 3. w
gnostycyzmie:
istota
pośrednicząca
pomiędzy stwórcą a stworzeniem; 4.
największa
formalna
jednostka
geochronologiczna, dzieląca się na ery i
wynosząca co najmniej 500 mln lat.; 5.
największa
formalna
jednostka
geochronologiczna, dzieląca się na ery i
wynosząca co najmniej 500 mln lat. Eon
odpowiada
jednostce
chronostratygraficznej (jednostce skalnej)
o nazwie eonotem. W historii geologicznej
Ziemi ustanowiono w zasadzie trzy eony:
1516
archaik,
proterozoik
i
fanerozoik.
Niekiedy w randze eonu jest wyróżniany
hadeik, jednak ustalenia ICS nie określają
dolnej granicy archaiku i nie przewidują
dodatkowego eonu] – (gör. aion) eon (a gör.
aión,
‘életerő,
életkor’
szóból);
örökkévalóság, évezred; eón, szellem; főként
a hellénizmus vallásaiban az istenített Idő.
[wiele eonów: eonok (gör. aion), gnosztikus
felfogás szerint az elrejtett istenségből
kiömlő (emanáló) őserő; (átv.) nagy
világkorszakok]
Eos (gr. Ἠώς, także Jutrzenka) [mit. gr. bogini
poranku; – bogini zorzy porannej w
mitologii greckiej, córka Hyperiona i Thei
oraz siostra Selene i Heliosa. W mitologii
rzymskiej utożsamiana z boginią Aurorą.
Do jej atrybutów należały m.in.: szata
koloru
szafranowego
(czerwonopomarańczowego) i wielkie
skrzydła.] – (gör.) Eosz; a rómaiaknál
Aurora; a hajnal istennője; Hüpeion titán és
Thea leánya. A napisten Héliosz és a
holdistennő Szeléné testvére.
eozyna [1. syntetyczny czerwony barwnik; 2.
czerwony
barwnik
o
charakterze
kwasowym służący do wybarwiania
zasadowych (acidofilnych, czyli lubiących
kwasy) cząstek struktur komórek] – (gör.)
eozin; (vegytan) fluoreszceinszármazék, erős
hatású, vörös színű festék: C20H2K2Br4O5.
eozoik [zob. era proterozoiczna] – (gör.)
proteozoikum, eozoikum; a Föld legrégibb
korszaka; ekkor jelentkezik először az állati
élet a földön
eozoiczny, -a, -e – (gör.) proteozoikus, eozoikus
epa
[torba
platikowa,
reklamówka]
–
[Słowniczek języka śląskiego] reklámszatyor
Epafras (skrót imienia Epafrodyt) [kolosanin,
pracował dla Pana w Kolosach, siedział z
Pawłem w więzieniu w Rzymie] –
EPAFRÁS
(szeretetreméltó,
pezsdülő;
ékesszóló). [Keresztyén férfi a kolosséi
gyülekezetben;
Pált
meglátogatta
a
fogságban (Kol 1,7; 4,12).]
Epafrodyt (czarujący, faworyzowany przez
boginię
Afrodytę)
[współpracownik
Pawła; zachorował, był bliski śmierci;
narażał życie swoje dla Pawła] –
EPAFRODITUS
(kedves,
bájos,
szeretetreméltó; Afrodite kedveltje) [Követ,
akit
a korintusi gyülekezet
fontos
üzenetekkel küldött Pálhoz Rómába (Fil
2,25-30; 4,18).]
eparch [1. najstarszy biskup stojący na czele
eparchii
w
Kościele
wschodnim;
2. zarządca
eparchii
w
cesarstwie
wschodniorzymskim] – (gör.) eparchosz,
előljáró, parancsnok, különösen valamely
-
Wersja 01 01 2017.
kerület helytartója; (rel.) az ortodox
egyházban az egyházmegye püspöke
eparchia [1. w Kościele wschodnim: prowincja
kościelna; 2. w starożytności: prowincja
lub kolonia grecko-rzymska] – (gör.)
eparchia; (egyházi) érseki v. püspöki megye a
görögkeleti
egyházban;
(történelmi)
tartomány a bizánci birodalomban
epatować [celowo zadziwiać lub szokować
czymś]
–
epatírozni;
(dawno)
meghökkenteni, elképeszteni
epenteza [1. jęz. pojawienie się głoski wewnątrz
wyrazu,
wywołane
czynnikami
fonetycznymi; 2. wtórne wytworzenie się
elementu głoskowego wewnątrz wyrazu] –
epentézis; (nyelvtan) a hang v. szótag
betoldása
epentetyczny, -a, -e – epentézisepi- [pierwszy człon wyrazów złożonych mający
znaczenie: zewnętrzny, poprzedzający coś,
następujący po czymś, położony nad
czymś] – (gör.) epi-; felül, felső, rajta, túl
epicentralny, -a, -e – epicentrumepicentrum [miejsce na powierzchni Ziemi
leżące bezpośrednio nad ogniskiem
trzęsienia ziemi] – (gör.+lat.) epicentum; a
föld felületének az a része, amely
közvetlenül a földrengés fészke fölött terül el
epicentrum sejsmiczne – földrengés felszíni
kiindulópontja
epicko – epikailag, epikusan
epickość – epikusság; művészeti minőség; a
cselekményes
művészeti
ágakban
extenzívebb,
szélesen hömpölygő és
viszonylag érzelemmentes, objektívabb
ábrázolás,
a
képzőművészetekben
a
cselekményes
mozzanatok
erőteljesebb
szerepeltetése jellemzi
epicki, -a, -ie [1. charakterystyczny dla epiki; 2.
opisowy, opowiadający]; epiczny, -a, -e
[należący
do
epiki;
właściwy,
charakterystyczny dla epiki, ujmujący
rozlegle dany temat] – (gör.) epikus, epikai,
1. elbeszélő; elbeszélő, szélesen folyó,
nyugodt (előadás); 2. az epikára vonatkozó,
vele kapcsolatos
epicykl [w teorii geocentrycznej: koło, po którym
miała poruszać się planeta, a którego
środek poruszał się po większym kole
wokół Ziemi] – epiciklus, (csillagászat)
mellékkör; az a képzelt kör, amelyen a
naprendszerben
történő
mozgásokat
szemléltető modellen az égitest egyenletes
sebességgel mozog
epicykloida [1. krzywa, którą zakreśla punkt
okręgu toczącego się po zewnętrznej
stronie innego okręgu; 2. to krzywa –
linia, jaką opisuje ustalony punkt okręgu
toczącego się bez poślizgu na zewnątrz
innego, nieruchomego okręgu] – epiciklois;
1. adott egy R sugarú, és érintse őt egy r
sugarú kör kívülről, és ez az r sugarú kör
gördüljön körbe-körbe az R sugarú körön. Ha
az r sugarú kör egy adott P pontja által leírt
görbét tekintjük, erről elmondható, hogy
pontosan akkor záródik, ha R·r racionális.
Az így előálló görbék neve: epiciklois; 2. Az
epiciklois görbe (Hipparkhosz)
x(t) =4*cos(t)-2*cos(4*t)
y(t) =4*sin(t)-2*sin(4*t)
tkezdeti=0 tvégső=2*pi
1517
epicykloidalny, -a, -e – epiciklois alakú, epicikloisepiczny, -a, -e – epikus, epikai; elbeszélő
epidemia [1. pojawienie się wśród ludności
danego terenu dużej liczby zachorowań na
określoną
chorobę;
2. nagminne
występowanie, rozpowszechnianie się
czegoś; 3. masowe występowanie na
określonym terenie zachorowań roślin na
daną chorobę; 4. masowe szerzenie się
(wybuch) określonej choroby, zwł.
zakaźnej (por. endemia; pandemia;
epizootia), a. jakichkolwiek ujemnych,
szkodliwych zjawisk w zbiorowisku
ludzkim na określonym obszarze] – (gör.)
epidémia (epidemia); járvány, ragály; vész;
egy időben tömegesen fellépő, legtöbbnyire
fertőző betegség, (lelki) középkori táncdüh,
XVI-XVII. század boszorkányhite
epidemia grypy – influenzajárvány
epidemia na obszarze całego kraju – országos
járvány
epidemia ogarnęła cały kraj – a járvány elterjedt
az egész országban
epidemia pochłonęła wiele ofiar – a járvány sok
áldozatot követelt
epidemia rozszerza się coraz bardziej – a járvány
egyre jobban terjed
epidemia szerzy się zastraszająco – a járvány
ijesztően terjed
epidemia wybuchła – kitört a járvány
epidemicznie
–
(gör.)
epidemikusan;
járványszerűen
epidemiczny, -a, -e [1. med. zakaźny, o
charakterze
epidemii;
szybko
rozprzestrzeniający się, obejmujący dany
teren. 2. przen. powszechnie występujący]
– (gör.) epidemikus; járványos, ragályos
epidemiolog – (gör.) epidemiológus; járványkutató
epidemiologia [1. med. nauka zajmująca się
badaniem
czynników
i
warunków
związanych z powstawaniem i szerzeniem
się epidemii; 2. nauka o przyczynach
epidemii, o ich zwalczaniu i zapobieganiu
im.] – (gör.) epidemiológia (epidemiologia);
járványtan [1. az egészséggel kapcsolatos
-
Wersja 01 01 2017.
állapotok, jelenségek megoszlásának és az
előfordulásukat befolyásoló tényezőknek a
tanulmányozása
egy
meghatározott
populációban azzal a céllal,
hogy
eredményeit felhasználja az egészséggel
kapcsolatos problémák felügyeletéhez és
megoldásához. Az epidemiológia szemléletes
megközelítése: kvantitatív medicina. 2.
Eredetileg
a
járványok
terjedésének
statisztikai megragadása. Ma már a
betegségek, pszichés zavarok terjedésére,
okaira vonatkozó szisztematikus vizsgálatok
gyűjtőfogalma.]
epidemiologiczny, -a, -e – pidemiológiai;
járványtani
epidemiczny, -a, -e – epidemikus; járványos,
ragályos
epiderma [1. zewnętrzna warstwa komórek
pokrywająca całą powierzchnię rośliny;
2. zob. naskórek w zn. 3.] – (gör.)
epidermisz; (állat) bőrhám, (növény) külhám,
külső hámréteg; felhám
- epiderm(o)- - felhám- (szóösszetételben)
epidiaskop [aparat projekcyjny przeznaczony do
wyświetlania
pojedynczych
obrazów
nieruchomych] – (gör.) epidiaszkóp;
állóképek vetítésére szolgáló készülék,
vetítőgép
(episzkóp
+
diaszkóp);
vetítőkészülék,
amelynek
segítségével
képeket, akár könyvben levőket is, tüktörés
útján vetíteni lehet
epidiaskopowy, -a, -e – epidiaszkópepiduralny, -a, -e – epidurálisepidydimis, epididymis [najądrze] – (gör.)
epididymis; mellékhere
epifania [1. Epifania: oficjalna nazwa święta
Objawienia Pańskiego; 2. rel. ukazanie się,
objawienie;
3. niezwykłe
doznanie,
olśnienie] – (gör.) epifánia; 1. megjelenés, a
vízkereszt (január 6.) ünnepe; Az Epifánia
görög eredetű női név, jelentése: Isten
megjelenése; hírnév, dicsőség. A keresztény
hit szerint Jézus ezen a napon (vízkereszt)
jelent meg az emberek előtt; 2. epifánia (gör.
epiphaneia, az epi elöljárószóból és a
phainó, ‘megmutat’ igéből: ‘megjelenés’): 1.
az ókori vallásosságban egy istenség rövid
ideig tartó, látható és/vagy hallható
megjelenése. A görögöknél Homérosz óta
valamely jótékony istenségnek (Aszklépiosz,
Apolló, Zeusz stb.) váratlan, de jót jelentő
megjelenése; a hellénista korban segítségük
megtapasztalása, menekülést, szabadulást
hozó közbelépésük is. - A hellénista korban
és a róm. császárkultuszban a visszatérés
(→parúzia)
szinonimája,
sőt
a
Ptolemaioszok idején a kir. valamely
városban tett hivatalos látogatása. Mivel
Egyiptomban
a
fáraót
megtestesült
1518
istenségnek,
a
nép
jótevőjének,
megmentőjének, üdvözítőjének (szótér)
tartották, vsz. itt támadt a gondolat, hogy a
kir. látogatása az istenség megjelenése. - 2. A
LXX az ÓSz-ben leírt istenjelenések közül
csak kevés esetében használja az ~ szót (Ter
35,7; Szám 6,25; MTörv 33,2; Zsolt 31,17;
67,2; 118,27; Jer 29,36.14; Ez 39,28).
Önállóan az ~ főnév a 2Mak kivételével csak
2Sám 7,23: és Ám 5,22: szerepel. A 2Mak
hellénista színezetű, ezért az ~ is gyakran
előfordul benne, termfölötti jelenségek
bemutatására (3,24-30; 5,2-4; 11,8), de
annak kifejezésére is, hogy Isten valami jót
tett népe érdekében (2,21; 12,22; 14,15;
15,27). - Az ÚSz-ben Lk 1,79 és 1Tesz 2,8
kivételével csak a pasztorális levelekben
szerepel (Tit 2,11 és 3,4: ige, 2Tim 1,10:
főnév): Krisztusban Isten jelent meg az
emberek igazi Megváltójaként. 1Tim 6,14;
2Tim 4,1; Tit 2,13: az ~ Krisztus dicsőséges
eljövetele a világ végén. - 3. Az egyházi
szóhasználatban kezdetben az ~ a →teofánia
szinonimája, s Krisztus születésének (dec.
25.), ill. nyilvánosság elé lépésének (jan. 6.)
misztériumát jelentette. Kb. 380 u. az ~
nyugaton jan. 6-a
epifenomen [zjawisko wtórne, towarzyszące
zjawisku głównemu, lecz niemające
wpływu na jego przebieg] – epifenomén;
másodlagos fontosságú kísérőjelenség
Epifil, Epiphyllum
(Kaktus) – Epifillum;
levélkaktusz, levélszerűen kiszélesedett,
húsos tagokból álló brazíliai növény (piros
virágai télen jelennek meg)
epifora [figura stylistyczna polegająca na
powtórzeniu tego samego wyrazu lub
zwrotu na końcu kilku następujących po
sobie wersów lub zdań] – (gör.) epifora,
epiphora; utóismétlés; több mondatnak
ugyanazon szóval való befejezése
epiforyczny, -a, -e – epifórikus
epifraza [figura stylistyczna polegająca na tym,
że do zdania, które wydaje się skończone,
dodaje się uzupełniające wyrazy] –
epifrázis;
„hozzámondás”;
Retorikai
mondatalakzat; egy látszólag befejezett
mondathoz lazán, függelékként csatlakozó
gondolat
epifyty, epifita – (növény) epifita; fán élő, nem
élősdi növény
epigenetyczny, -a, -e – epigenetikus; kibontakozási
epigeneza [1. teoria biologiczna, według której
rozwój zarodka polega na różnicowaniu
się komórek powstałych z podziału zygoty,
a następnie stopniowym wyodrębnianiu
się tkanek, narządów i ich układów;
2. wtórne procesy zachodzące w powstałej
już skale pod wpływem nowych
-
Wersja 01 01 2017.
czynników fizycznych i chemicznych] –
epigenézis; (biol.) az az elmélet, amely
szerint az ivarsejtekben az új egyed szervei
nincsenek előre meghatározva, hanem ezek
az
egyedfejlődés
során
fokozatos
differenciálódás útján alakulnak ki; (földtan)
a kőzetet kialakulása után érő kisebb fokú
változások
epigon
[bierny
naśladowca
wielkich
poprzedników
lub
kontynuator
nieaktualnych idei] – (gör.) epigon; 1. az
elődök nagyságáig felemelkedni képtelen,
csak a hagyományokat folytató tehetségtelen
utód; valamilyen nagy alkotó egyéniség v.
stílus kisebb tehetségű utánzója 2. Epigónok
(utódok): a hét Thébát vívó s a város alatt
elesett fejedelem fiai, kik tíz évvel apjuk
halála után megostromolták s fölperzselték
Thébát.
epigonka [bierna naśladowczyni wybitnych
poprzedników] – az elődök nagyságáig
felemelkedni
képtelen,
csak
a
hagyományokat folytató tehetségtelen utód
(nő)
epigoni literatury romantycznej – a romantikus
irodalom epigonjai
epigonizm [bierne, uporczywe przejmowanie i
naśladowanie
tradycyjnych
postaw
artystycznych i myślowych oraz konwencji
stylowych w sytuacji, gdy zostały one
zanegowane i wyparte przez nowe
kierunki w sztuce], epigoństwo –
epigonizmus; olyan irányzat, magatartás,
eljárás, amely valamely korábbi mintát
epigon módjára, szolgaian utánoz
epigońsko – epigonszerűen
epigoński, -a, -ie – epigonepigraf [1. zob. motto w zn. 1.; 2. w starożytności
i średniowieczu: napis umieszczany na
pomnikach, nagrobkach lub rzeźbach; 3.
wyraz grecki, oznaczający napis, sentencję
(po łac. inscriptio) położoną na jakimś
przedmiocie lub gmachu, pomniku. Stąd
epigrafiką zowie się nauka, badająca
napisy. W numizmatyce, ta strona monety,
na której znajduje się wizerunek z
napisem, zowie się epigraficzną; mająca
napis
bez
wizerunku
zowie
się
monepigraficzną a nie mająca wcale
napisu – anepigraficzną] – felirat, felírás,
mottó, jelmondat (napis)
epigrafia – (gör.) epigráfia; fölírás; felirattan
epigrafia romańska i wczesnogotycka w Polsce –
román
és
koragótikus
felirattan
Lengyelországban
epigraficzny, -a, -e – felirati, feliratos
epigrafika [1. nauka pomocnicza historii
zajmująca
się
badaniem
napisów,
1519
wykonanych na materiale twardym
(kamieniu, metalu, drewnie, itp.). 2. nauka
o uwiecznianiu napisów, np. na
pomnikach, budynkach, nagrobkach,
tablicach pamiątkowych, ale także na
sztandarach, szatach liturgicznych] –
epigrafika, felirattan; az ókori feliratokkal
foglalkozó történelmi segédtudomány
epigram, epigramat [1. krótki utwór poetycki o
zaskakującej puencie; 2. w starożytności:
wierszowany napis na pomnikach,
grobowcach itp.; 3. z greckiego, znaczy
dosłownie „napis”, zwłaszcza napis na
grobowcu,
pomniku,
wspomnienie
wielkich ludzi lub ważnego wypadku.
Główną zaletą takich drobnych poematów
była ich zwięzłość i treściwość. W
starożytnej
literaturze
rzymskiej
genjalnym
twórcą
blizko
1200
epigramatów był Marcjalis. U nas pisali
epigramaty: Rej i Jan Kochanowski w
wieku XVI, Wacław Potocki w w. XVII,
Krasicki i Węgierski w w. XVIII, Ignacy
Legatowicz w w. XIX-ym. Oczywiście
wymieniamy
tylko
autorów
najgłośniejszych, bo wszystkich tylu było,
że wyliczyć ich tu niepodobna.] – (gör.)
epigramma (rövid, gyakran csupán kétsoros
vers, amely valamely gondolatot, általános
igazságot rövid, csattanós, szellemes
formában
mond
el);
az
ókorban
emlékművekre, fogadalmi tárgyakra vésett
rövid versfelirat
epigramatyczny, -a, -e [krótki, lakoniczny] –
epigrammaszerű,
csattanós,
velős
(rövidségű); rövid, lakonikus
epigramatyk
[autor
epigramatów],
epigramatysta – epigrammaköltő
epigramatysta dworski z czasów królowej
Elzbiety – udvari epigrammaköltő Erzsébet
királynő idejéből
epik [pisarz piszący prozą, autor utworów
epickich] – (gör.) epikus költő; elbeszélő
költemények szerzője, az epika művelője
epika [jeden z trzech rodzajów literackich,
obejmujący utwory, których podstawową
formę wypowiedzi stanowi narracja] –
(gör.) epika; elbeszélő költészet [tárgya
sokszínű,
gazdag,
nagyszabású;
előadásmódja kényelmes, felsoroló; időrendi
egymásutánban peregnek az események]
epika łączności ze wsią – falujárócsoport
epika prozaiczna [utwór narracyjny napisany
prozą] – prózai epika
epika wierszowana [utwór narracyjny mający
formę wierszowaną] – verses epika
epikleza (gr. wezwanie) [każde wezwanie
skierowane do Boga, aby pobłogosławił
lub uświęcił rzecz stworzoną (por. 1. List
-
Wersja 01 01 2017.
do Tymoteusza 4, 1-5). W anaforze kanonu
mszalnego, epikleza jest modlitwą
błagalną, aby Duch Święty zstąpił na dary
ofiarne i przemienił je w Ciało i Krew
Chrystusa dla duchowego pożytku tych,
którzy je przyjmują. W Średniowieczu
trwał spór o to, czy konsekracja
dokonywała się przez słowa ustanowienia,
jak to utrzymywali łacinnicy, czy łącznie z
następującą epiklezą, jak to jest w
większości anafor tradycji greckich i w
ogóle wschodniej (por. DH 1017, 2718,
3556). Reforma liturgiczna, dokonana po
Soborze Watykańskim II sprawiła, że w
nowych modlitwach eucharystycznych
umieszczono epiklezę przed konsekracją
(prośba, aby przemienione zostały dary) i
po konsekracji (prośba, aby przemienieni
zostali przystępujący do Komunii Św.).
Wydaje się, że dyskusja, czy modlitwa
Uświęć tę ofiarę (łac. quam oblationem = tę
ofiarę) przed konsekracją oraz Racz
wejrzeć na nie (łac. Supra quae) i Pokornie
Cię błagamy (łac.. Supplices te) po
konsekracji w starym Kanonie Rzymskim
(pierwsza modlitwa eucharystyczna) są
częściami epiklezy, została rozstrzygnięta
na korzyść opinii, iż cała anafora jest
epiklezą.] – EPIKLESIS; Segítségül hívás; a
liturgiában könyörgő imádság, a Szentlélek
segítségül hívása az úrvacsora osztása előtt.
epikontyntentalny, -a, -e – epikontinentális
epikureizm [1. doktryna filozoficzna, według
której przyjemność (dobro najwyższe)
prowadzi do szczęścia (najwyższego celu);
2. postawa życiowa polegająca na dążeniu
do niczym nieskrępowanego korzystania z
życia] – (gör.) epikureizmus; Epikúrosz
ókori görög filozófusnak és követőinek
materialista tanítása (a mozgás belső
energiájával rendelkezőanyag elsődleges; a
legfőbb emberi érték az élet derült
mértékletes
élvezése,
a
halálfélelem
megvetése); (Epikúrosz tanainak durva
meghamisításával) az érzéki gyönyörök
hajszolása
epikurejczycy i stoicy [starożytni przedstawiciele
kierunku
filozoficznego,
zwanego
materializmem, który twierdzi, że istnieje
tylko to, co poznać możemy przy pomocy
naszych zmysłów i rozumu. Ci nazwali
Pawła plotkarzem, także zbieraczem
nowinek.] – (fil.) epikureusok és sztoikusok
epikurejczyk [pot. człowiek ceniący ponad
wszystko przyjemności i uciechy życia,
sybaryta, hedonista, wygodniś (por.
Epicuri de grege...; bon vivant); filoz.
zwolennik epikureizmu, nauki Epikura,
gr. filozofa-materialisty, głoszącej zasadę
rozumnego dążenia do szczęścia] – (gör.)
1520
epikureus,
epikureista
ember;
az
epikureizmus követője; (átv.) élvhajhász, az
érzéki gyönyörök kergetője
epikurejski, -a, -ie [wygodny, hedonistyczny,
ceniący przyjemność życia] – (gör.)
epikureus, epikureista; az epikureizmuson
alapuló
epilacja [zob. depilacja] – epiláció; szőrtelenítés
epilacyjny, -a, -e – epilációs; szőrtelenítési
epilować – epilálni; szőrteleníteni
epilepsja [1. choroba objawiająca się napadami
drgawek i utratą przytomności; 2. inaczej
padaczka,
choroba
neurologiczna
objawiająca się występowaniem napadów
drgawkowych
częściowych
lub
uogólnionych] – (gör.) epilepszia; (dawno)
eskór, nyavalytörés [az agy elektromos
hullámainak kisülése; időnként hirtelen
beálló
görcsrohamokkal,
az
öntudat
elvesztésével járó súlyos agymegbetegedés]
(padaczka)
epileptyczny, -a, -e [potocznie drgawkowy] –
epileptikus
(betegség);
epilepsziás,
nyavalyatörős (beteg)
epileptyk [człowiek chorujący na padaczkę],
epileptyczka – epileptikus, epilepsziás,
nyavalyatörős
epilog [1. dodatkowa część dużego dzieła
stanowiąca
jego
zakończenie;
2.
zakończenie, zamknięcie sprawy, koniec
czegoś;
3. końcowa
część
utworu
literackiego; 4. w dramacie starożytnym:
zwrócenie się do widowni wyjaśniające
zamierzenia autora i sens przedstawienia;
5. w retoryce: końcowa część mowy;
6. końcowy etap jakichś zdarzeń lub
działań; 7. końcowy odcinek ekspozycji i
repryzy w formie sonatowej; też: końcowy
fragment opery] – (gör.) epilógus, utószó,
utóirat, befejezés; utóhang, utójáték, végszó,
zárszó, zárószó; záradék
epilogowy, -a, -e – epilógusepilować [usuwać niepożądane owłosienie wraz z
cebulkami] – (lat.) epilálni, szőrteleníteni,
szőrszálakat eltávolítani
epinglé [1. typ tkaniny dwuwarstwowej
wełnianej, poprzecznie prążkowanej o
splocie płóciennym. Jest ona bardzo
podobna do rypsu. Epinglé stosuje się
głównie jako tkaninę dekoracyjną,
materiał na obicia mebli lub ścian, a także
do produkcji zasłon. 2. wełniana tkanina
z charakterystycznymi
subtelnymi
poprzecznymi prążkami różnej grubości.
Produkowana o różnej masie z przędzy
czesankowej lub zgrzebnej, splotem
płóciennym lub rypsowym z kilkoma
wątkami wprowadzonymi w jeden
-
Wersja 01 01 2017.
przesmyk w trakcie tkania, lub z przędzy
różnej grubości. Wykorzystywane na
damskie sukienki, i w cięższej postaci na
damskie płaszcze lub okrycia meblowe.
Nazwa pochodzi z Francuskiego: epingl =
oznaczając tkaninie jedwabną.] – epinglé
[1. Vastag, puha, finom szövet felvágatlan
plüsshurkokkal. Női ruhák és kabátok,
nehezebb kivitelben bútorhuzatok gyártására
használják.
2.
Finom
keresztirányú
bordázatot mutató gyapjúkelme, a bordázat
gyakran különböző vastagságú. Különböző
súlykategóriákban készítik mind fésült, mind
kártolt
fonalakból,
vászonvagy
ripszkötésben, úgy, hogy több vetüléket ill.
különböző
finomságú
vetülékfonalakat
vetnek be a szövésnél.
Könnyebb
változataiból női ruhákat, a nehezebbekből
bútorhuzatokat készítenek. Az elnevezés
francia
eredetű,
eredetileg
bordázott
selyemszövetet jelentett; 3. Azoknak a
különböző nyersanyagokból elsősorban
bútorkárpit céljára készülő, mintásan vagy
tarkánszőtt velúroknak a közös elnevezése,
amelyek úgynevezett flórrétegét nem vágják
fel. A húrkosan hagyott flór jóvoltából a
kelme kopásállósága sokkal nagyobb.]
epifania [późn.łac. epiphania 'jw.' z gr. epipháneia
'ukazanie się' od epiphaínein 'ukazywać
się'; objawienie, ukazanie się; święto
Trzech Króli.] – (lat.) epiphania;
megjelenés;
Jézus
Krisztus
isteni
dicsőségének megjelenése és ennek ünnepe
(Jan.6.); Vízkereszt ünnepének neve.
epifenomen [zjawisko wtórne, towarzyszące
zjawisku głównemu, lecz nie mające
wpływu na jego przebieg.] – (lat.)
epiphenomen
episcopus [zob. biskup (łac. episcopus z gr.
ἐπίσκοπος episkopos: nadzorca, opiekun); w
Kościołach chrześcijańskich duchowny o
najwyższych
święceniach,
urząd
kościelny.] – EPISKOPOS v. episzkoposz =
felvigyázó, pásztor, püspök [A szó a görög
επισκοπος (episzkoposz) szóból ered,
melynek jelentése felügyelő, őrködő. A szó
már a Periklész korabeli Athénban is
előfordul:
azon
polgári
biztosokat,
megfigyelőket jelölte, kiket az athéni vezetés
a szövetséges városokba küldött, s akikre a
nem
túl
megbízható
szövetséges
városállamokban helyi hatalmat is ruházott).
1521
Az újszövetségi Szentírásban több helyen
előfordul. (Például ApCsel 20,28; Fil 1,1;
1Tim 3,2; Tit 1,7). Egy alkalommal magát
Krisztust is episzkoposznak nevezi a
Szentírás (1Pét 2,25). A bibliai szövegek
alapján nyilvánvaló, hogy az apostoli
időkben még nem kristályosodott ki
pontosan ennek a címnek a használata.
Olykor felváltva használták a πρεσβυτερος
(preszbüterosz) szóval.]
episjer [1. daw. właściciel sklepu kolonialnospożywczego;
2. drobnomieszczanin,
dorobkiewicz] – (dawno) fűszeres, polgár,
kispolgár; (átv.) szűklátókörű ember,
nyárspolgár, filiszter, spíszer
episkop1 (gr. επι - na + σκοπεω - patrzę) [1. aparat
projekcyjny
do
wyświetlania
pojedynczych obrazów nieruchomych w
świetle odbitym; 2. projektor, rzutnik,
przyrząd do wyświetlania przedmiotów
nieprzezroczystych (fotografii, rysunków
itp.)] – episzkóp; képeknek és más át nem
látszó testeknek vetítésére szolgáló készülék
episkop2 [biskup] – (gör. episzkoiposz+ lat.)
episcopus; (dawno) felvigyázó, püspök
(biskup)
[episcoporum
=
„püspökök
püspöke” = pápa]
episkop kościoła – az egyház püspöke
episkopalizm [1. łac. episcopus ‘biskup’,
‘nadzorca’ < gr. epískopos ‘nadzorca’,
‘opiekun’], koncepcja organizacji kośc.
rozwijająca się zwłaszcza XII–XV w., wg
której najwyższą władzę w Kościele
stanowi ogół biskupów (wraz z papieżem);
2. w protestantyzmie forma ustroju kośc.
oparta
na
władzy
biskupów,
przeciwstawna kongregacjonalizmowi., 3.
pogląd, że najwyższa władza w Kościele
należy do ogółu biskupów (jak w
episkopalnych
Kościołach
protestanckich).]
–
(gör.–lat.)
episzkopalizmus; püspök vezetése alatt álló
egyházszervezet [A r.kat. egyházban olyan
irányzat, amely a püspökök hatalmát kívánja
a
pápa
rovására
érvényesíteni;
a
protestantizmusban
püspöki
egyházkormányzati rendszer.]
episkopalny, -a, -e [protestancki] – episzkopális;
protestáns [episzkopális egyház: protestáns
egyház, melyben a róm. kat. →püspökséghez
hasonló →hierarchia van]; püspöki
episkopat [późn.łac. episcopatus 'godność, siedziba
biskupa' od episcopus 'biskup; nadzorca' z gr.
epískopos
'nadzorca;
opiekun';
ogół
biskupów w danym kraju ― 1. ogół
biskupów danego kraju lub danej
prowincji kościelnej; 2. godność, władza
biskupa] – episzkopátus; püspökség;
püspöki kar
-
Wersja 01 01 2017.
episkopowy, -a, -e [związany z episkopem] –
episzkópepistemologia (etym. gr. ἐπιστήμη, episteme "wiedza; umiejętność, zrozumienie", λόγος,
logos - "nauka; myśl") [1. zob. teoria
poznania; 2. teoria lub metodologia nauki
uprawiana w świetle filozoficznej teorii
poznania; 3. albo teoria poznania,
ewentualnie gnoseologia - dział filozofii
zajmujący
się
relacjami
między
poznawaniem,
poznaniem
a
rzeczywistością. Epistemologia rozważa
naturę takich pojęć jak: prawda,
przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza
czy uzasadnienie.] – episztemológia;
ismeretelmélet [a megismerés feltételeit,
határait kutató tudomány. A megismerés
módszereit
próbálja
meghatározni, a
tudományok alapjaival foglalkozik. Azt
szeretné meghatározni, hogy mi a tudás,
illetve, hogy mi a tudás megszerzésének
legbiztonságosabb
útja.
Témájába
a
megismerés szubjektuma és objektuma
egyaránt beletartozik]
epistemologiczny, -a, -e [odnoszący się do
epistemologii;
teoriopoznawczy;
gnozeologiczny]
episztemológiai;
ismeretelméleti
epistolarius
[zob.
"Zbiór
Listów";
korespondencja]
–
levélgyűjtemény,
levélgyűjtő
[Codex
diplomaticus
et
epistolarius regni Bohemiae]
EPISTOLAE VIRORUM OBSCURORUM
[Reuchlin, aby dokładnie zbadać księgi
starego
testamentu
nauczył
się
hebrajskiego. Jego dzieło, w którym
zawarł pogląd o znaczeniu tego języka w
teologii i życiu chrześcijańskim zostało
potępione przez inkwizycję kościelną. Z
kolei Hutten i Rubeanus ogłosili w latach
1514 - 1517 swoje dzieło Epistolae virorum
obscurorum, w którym bardzo złośliwie
zaatakowali ciemnotę zakonników.] EPISTOLAE VIRORUM OBSCURORUM;
"Sötét emberek levelei" [humanista gúnyirat
a középkori szerzetesek és papok
műveletlensége ellen. (1515-17)]
epistolarny, -a, -e [dotyczący listów lub utworów
napisanych w formie listów] – levélepistolograf (gr. epistolé ‘list’ + gráphein ‘pisać’)
[1. lit. autor dzieła literackiego napisanego
w formie listów. 2. osoba zajmująca się
sztuką pisania listów, specjalizująca się w
tym.] – levélíróművész
epistolografia
[1. sztuka
pisania
listów;
2. dziedzina
piśmiennictwa,
dział
literatury obejmujące utwory napisane w
formie listów] – a levélírás művészete
1522
epistolograficzny, -a, -e – a levélírás művészetével
kapcsolatos
epistoła [1. długi i nudny tekst; 2. daw. List; 3. w
liturgii rzymskiej: część mszy obejmująca
czytanie listów apostolskich; 4. (z łac.
epistola – list), wyraz często w
staropolszczyźnie używany w znaczeniu
pisma, listu wystosowanego do kogoś.
Oznaczał także część Mszy: „Po tym
epistoła śpiewana będzie, po której
graduał następuje.”] – (gör.) EPISTOLA;
episztola; (dawno) levél; verses v. költői
levél; (tréf.) hosszú, unalmas levél; (egyház)
apostoli levél, szentlecke; az evangéliumot
megelőző szentírási részlet a misében;
apostoli levél az Újtestamentumban
Epistula non erubescit [List się nie rumieni] –
Epistula non erubescit; A levél nem pirul el
(Cicero)
epistyl [zob. architraw] – epistilum; oszlopfej,
oszlopgomb, koszorú
epistylion (ros. tjabło) [w architekturze antycznej
nazwa hory zontalnego rzędu belek
(architraw, fryz); w starych ikonostasach
horyzontalna belka z rozmieszczonymi na
niej ikonami.] – (gör.) episztilion; architrav
[francia építészeti műszó a görög arthi s a
latin trabs (gerenda) szótól, görögül
episztilion, gerendapárkány]
episylogizm [w rozumowaniu składającym się z
kilku sylogizmów: sylogizm zawierający
jako przesłankę zdanie, które jest
konkluzją poprzedzającego je sylogizmu]
– (bölcsészet) episzillogizmus
epitaf, epitafium, epitafia (łac. epitaphium 'oracja
pogrzebowa' z gr. epitáphion 'jp.') [1. napis
na
nagrobku
lub
pomniku
upamiętniającym zmarłego; 2. napis
nagrobkowy; płyta, tablica z napisem ku
czci zmarłego; lit. wiersz ku czci osoby
zmarłej; wiersz satyryczny o osobie
żyjącej, w formie napisu nagrobkowego.]
– (gör.) epitaphium, epitáfium, sírfelirat,
sírvers, síremlék; a templom belső falán
elhelyezett emléktábla
epitafion
(ros.
płaszczanica)
[całun
z
przedstawieniem Chrystusa w grobie. W
Wielki Piątek uroczyście wynoszony na
środek cerkwi i składany na podwyższeniu
dla
adoracji
do
paschalnego
mesoniktikonu, po którym jest odnoszony
na ołtarz.] – (gör.) epitaphion; sírfelirat,
sírvers [Irodalmi szakszó, latin epitaphium a
görög epitaphion alapján, az epi- (rá) és
taphosz (sír) elemekből.]
-
Wersja 01 01 2017.
epithalamium;
nászének,
lakodalmas
költemény
epitet [1. wyraz pełniący wobec rzeczownika
funkcję określającą; 2. pot. Wyzwisko; 3.
wyraz określający rzeczownik, służy
uwydatnieniu charakterystycznej cechy
opisywanego przedmiotu, osoby, zjawiska]
–
(gör.+lat.) epiteton; jelző; epitheon
ornaus; díszítő jelző; állandó kísérő jelző
epitome [ἐπιτομή od ἐπιτέμνειν; streszczenie] –
(gör.) epitome; kivonat, összefoglalás
epitrachelion (gr. ἐπιτραχήλιον - wokół/na-szyjnik,
cs. jepitrachił) [1. szata liturgiczna w
obrządku bizantyjskim, odpowiednik
rzymskiej stuły, używana liturgicznie
przez prezbiterów (księży) i biskupów.
Zdobiony jest haftem ornamentalnym,
przeważnie z siedmioma krzyżami,
symbolizującymi siedem sakramentów.
Podobnie jak stuła jest symbolem
kapłaństwa. Historycznie odpowiednikiem
epitrachilionu jest diakoński orarion - w
obu przypadkach szata zakładana jest
wokół szyi (orarion podobnie jak stuła
zakończony
jest
dwoma
końcami
zwisającymi w dół). 2. znak godności
kapłańskiej, szata w kształcie wąskiego
pasa materii otaczająca szyję i spadająca
dwoma pasmami na pierś, prawie do
ziemi.] – epitrachelion (gör. ἐπιτραχήλιον)
[az áldozópapi rendet jelképező liturgikus
ruha. Átfogja a pap nyakát, és elől a térd alá
ér. Általában a liturgikus ruha anyagából
készül. A pap minden szent ténykedésnél
legalább ezt köteles viselni.]
epitrochoida [krzywa zakreślona przez punkt
pozostający w stałym położeniu względem
koła
toczącego
się
po
pewnym
nieruchomym okręgu] – epitrochoid
[Pascal-féle csigagörbe harmadrendű szívalakú algebrai görbe. A görbe egyúttal ruletta
is, mivel úgy származtatható, hogy egy kört
egy azonos sugarú kör kerületén legördítjük.
A gördülő kör egy belső pontja Pascal-féle
csigagörbét ír le. A Pascal-féle csigagörbe a
trochoidok
egy
fajtája,
pontosabban
fogalmazva epitrochoid. A kardioid ezek egy
speciális esete, melynél a generáló pont a
gördülő kör kerületén helyezkedik el, emiatt
a görbe szinguláris ponttal rendelkezik.]
epitalamium [1. utwór poetycki o charakterze
panegiryku z okazji ślubu; 2. w greckiej
liryce chóralnej: pieśń weselna] – (gör.)
1523
A piros görbe egy epiciklois, melyet az R=3
egység sugarú körön legördülő r=1 egység
sugarú kör egy kerületi pontja generál
epizod [1. krótkotrwałe zdarzenie niemające
większego znaczenia; 2. fragment utworu
literackiego, sztuki lub filmu luźno
związany z główną fabułą; 3. fragment w
utworze muzycznym oparty na własnym
materiale tematycznym] – (gör.) epizód;
(elbeszélő v. drámai műben)
a
főcselekménnyel nem szorosan összefüggő,
de jellemző, kisebb esemény; (átv.) nagyobb
jelentőséggel nem bíró esemény, élmény;
eset; (zene) a fúga közjátéka; (rola)
epizódszerep
epizodycznie – epizódszerűen
epizodyczność – epizódszerűség
epizodyczny, -a, -e [1. występujący rzadko i
nieregularnie; 2. odnoszący się do epizodu
w utworze literackim, sztuce lub filmie] –
(lat.)
epizodikus;
epizód
jellegű,
epizódszerű; (átv.) mellékes, átmeneti, múló
epizodysta [aktor występujący w epizodach] –
(gör.-lat.) epizódista; (színház) kisebb,
mellékes (epizód) szerepet játszó színész
epizodzik – kis epizód
epizootia [masowe występowanie na określonym
terenie i w określonym czasie zachorowań
zwierząt na chorobę zakaźną] – epizoótia;
járványos állatbetegség
epizootyczny, -a, -e – ezoótikus; járványos,
járványszerű
epny [wielki] – [Słowniczek języka śląskiego]
nagy
-
Wersja 01 01 2017.
epoda [1. w starogreckiej liryce chóralnej:
końcowa zwrotka w triadzie stroficznej;
2. w poezji antycznej: dystych, w którym
drugi wers jest krótszy od pierwszego; też:
utwór złożony z takich dystychów] – (gör.)
epodosz;
utóének,
hozzáköltés,
lírai
költeményfaj; (hosszú és rövid sorok
váltakozása) - Horatius kedvelt elmélkedő
formája; A jambikus epodus (gör. epodosz):
„hozzáénekelt” sorpár, egy hosszabb és egy
rövidebb sor kapcsolata.
epoka [1. okres stanowiący jeden z etapów
dziejowych; 2. okres zapoczątkowany
jakimś ważnym wydarzeniem; 3. moment
stanowiący punkt odniesienia w rachubie
czasu lub w opisie liczbowym zjawiska
astronomicznego; 4. odcinek czasu w
dziejach Ziemi, będący częścią okresu
geologicznego; 5. (historia) zamknięty w
określonych ramach czasowych fragment
dziejów] – (gör.) epocha; kor, korszak;
valamilyen jellemző jelenség v. esemény
alapján elkülönülő időszakasz; időszak
epoka (astronomia) [w astronomii punkt w
czasie, dla którego określone są
współrzędne
astronomiczne
lub
parametry
orbity.
W
przypadku
współrzędnych
astronomicznych,
położenie ciała dla innych czasów można
obliczyć uwzględniając jego precesję oraz
ruch własny] – csillagászati kor
epoka antyczna – ókor
epoka astrologiczna [jednostka podziału roku
platońskiego według astrologów. Każda
epoka trwa średnio około 2150 lat. Epoki
astrologiczne biorą swoje nazwy od
znaków zodiaku, ale następują w
odwrotnej kolejności] – asztrológiai
világkorszak [A nap a tavaszpont
vándorlásának útján 72 év alatt tesz meg egy
fokot, 2160 év alatt halad át egy állatövi
szakaszon (30 fok), 25920 év alatt pedig
bejárja az ekleptika egész körét. Az egész
kört, a 25920 éves ciklust Nagy Napévnek
nevezzük, az egy-egy jegyre terjedõ 2160
éves szakaszok a Nagy Napév hónapjai, a
világhónapok; az egy fokra jutó 72 esztendõs
út pedig egy-egy világnapnak felel meg.]
epoka atomowy – atomkorszak; egyes nézetek
szerint az olyan jövendőbeli korszak,
amelyben a hasznosított energiák fő formája
az atomenergia lesz
epoka azoiczna – azoikus korszak; a
földtörténetnek az a kora, amikor a földön
még nem volt élet
epoka bomby atomowej – az atombomba kora v.
korszaka
epoka brązu [1. okres historyczny, w którym
głównym surowcem produkcyjnym był
1524
brąz; 2. jedna z epok prehistorii,
następująca po epoce kamienia, a
poprzedzająca epokę żelaza. Epoka ta ma
zróżnicowane ramy czasowe, zależne od
terenu występowania. Najwcześniej, na
Kaukazie i w obszarze Morza Egejskiego,
w III tysiącleciu p.n.e., wykształciły się
ośrodki,
w
których
opanowano
umiejętność obróbki metali. W Egipcie i
na Bliskim Wschodzie (Dżemdet Nasr), za
początek epoki brązu przyjmuje się
umownie rok 3400 p.n.e., w Europie
Południowej 2800 p.n.e., w Polsce 2200
p.n.e. Koniec epoki brązu przypada na
lata 1000 – 700 p.n.e., kiedy to na Bliskim
Wschodzie zaczęły tworzyć się pierwsze
państwa i pojawiło się niewolnictwo, a na
większości obszarów Europy rozpoczął się
stopniowy rozkład wspólnoty pierwotnej.]
– bronzkor, bronzkorszak [egy régészeti
korszak, a civilizáció fejlődésének azon
szakasza, amikor a legtöbbet fejlődött a
fémmegmunkálás. A természetes módon
felszínre került érctartalmú ásványokból a
réz és ón kiolvasztásával, majd ötvözésével
állították elő a bronzot. A rezet és bronzot
ettől a kortól kezdve módszeresen és széles
körben alkalmazták. A bronzkor a világ
bizonyos területein a rézkort követte, míg
máshol az úgynevezett háromkorszakrendszer része (újkőkor-bronzkor-vaskor).
Egyes területeken ugyanakkor nem volt
bronzkor, például Fekete-Afrika legnagyobb
részén az újkőkort közvetlenül a vaskor
követte.]
Epokę brązu na Bliskim Wschodzie możemy
podzielić na trzy okresy:
 Wczesną epokę brązu (3500-2000 p.n.e.)
 Środkową epokę brązu (2000-1600 p.n.e.)
 Późną epokę brązu (1600-1200 p.n.e.)
epoka feudalizmu – a hűbériség v. feudalizmus
kora
epoka geologiczna [1. odcinek czasu w dziejach
Ziemi,
będący
częścią
okresu
geologicznego; 2. formalna jednostka
geochronologiczna podziału dziejów Ziemi
(np. plejstocen), mająca od kilku do
kilkudziesięciu milionów lat. Epoka
wchodzi w skład okresów, dzieli się
natomiast na wieki.] – geológiai v. földtani
kor v. korszak [a geológiai időskálán a
földtörténeti időszaknál rövidebb egység, az
időszakot tagolja részekre]
epoka kamienia [1. okres historyczny datowany
od wyodrębnienia się człowieka ze świata
zwierzęcego do czasu, w którym głównym
surowcem produkcyjnym był kamień; 2.
najwcześniejsza i najdłuższa z trzech epok
prehistorii (po niej były jeszcze epoka
brązu i żelaza) obejmująca okres od
-
Wersja 01 01 2017.
pojawienia się pierwszych używanych
przez człowieka narzędzi kamiennych
(około 4,5–4 mln lat temu) aż do momentu
zdobycia
umiejętności
masowego
wytwarzania przedmiotów metalowych
(ziemie polskie: około 1800 roku p.n.e.).] –
kőkor [A kőkorszak az őskor egy szakasza,
körülbelül 2,4 millió évvel ezelőttől i. e.
4500-ig tart. Az emberré válás evolúciós
folyamatában a kőkorszak azt a szakaszt
takarja, ami kőeszközök kizárólagos
használatával jellemezhető. A kőeszközök
nem csak az emberre jellemzők, hanem az
emberfélék közül több más nemre is, így
például az Australopithecusra. Alsó határa az
első készített eszközök megjelenését takarja,
felső határa azonban csak közmegegyezéses
határ. Már i. e. 4500 előtt is megjelentek
olyan régészeti kultúrák, amelyek rezet is
használtak (Anatólia), majd a termékeny
félholdon is elterjedt. Kőkori kultúrák
azonban még a 20. században is léteztek. A
kőkorszak kifejezést a régészeti és
ősrégészeti anyag leírásának segítésére
találták ki, de ma már tudjuk, hogy határai
csak közmegegyezésesek lehetnek, mivel az
eszközkultúrák változása és fejlődése mindig
folytonos,
határ
nélküli,
ezenkívül
földrajzilag más és más mértékű és jellegű.
Egzakt, az egész Földre, vagy akár csak egy
nagyobb régióra kiterjedően nem lehet az
eszközkultúrák alapján periodizálni.]
Epokę kamienną można podzielić na 4 epoki:
 paleolit - starsza (ok. 4,5 mln lat - ok. 8000
p.n.e.)
 mezolit - środkowa (ok. 11000-7000 p.n.e.)
 neolit - młodsza (ok. 8800-2000 p.n.e.)
 eneolit - epoka miedzi, stanowiąca okres
przejściowy między epokami kamienia i
brązu (ok. 7000-1800 p.n.e.)
o Paleolitikum (őskőkor vagy pattintott kőkor)
A kőeszközök megjelenésétől az utolsó
jégkorszak
végéig
Szakaszok:
 Előember (az ember, Homo első
képviselői): Homo habilis ("ügyes
ember"), Homo erectus ("felegyenesedett
ember")
 Ősember: heidelbergi ember (Homo
heidelbergiensis), rodéziai ember (Homo
rhodesiensis),
neandervölgyi
ember
(Homo neanderthalensis)
 Mai ember (Homo sapiens)
 A mai ember kialakulása KeletAfrikában, kb. i. e. 160 000 – i. e.
60 000
 A Föld benépesítése, a mai
emberfajták
(rasszok)
és
nyelvcsaládok kialakulása, kb. i. e.
60 000 – i. e. 10 000
o Mezolitikum
(középső kőkorszak vagy
átmeneti
kőkorszak)
A jégkorszak végétől a gazdálkodás
megjelenéséig, kb. i. e. 10 000 – i. e. 7000
o Neolitikum (újkőkor vagy csiszoltkő-kor)
A
gazdálkodás
kezdeteitől
a
fémek
használatának elterjedéséig, kb. i. e. 7000 – i. e.
4500
A kőkorszakot általában a rézkor követi, de egyes
régészeti műveltségekben más és más időpontban,
vagy akár teljesen ki is maradhat, és a kőkort
átmenet nélkül követheti a bronz- vagy vaskor.
1525
epoka Kádára – Kádár-korszak (1956-1989)
epoka kamienia gładzonego [zob. neolit] – neolit
v. újkőkor; csiszolt kőkor
epoka kamienia łupanego, epoka paleolityczna
[zob. paleolit] – paleolit v. pattintott
kőkorszak
epoka kamienna, epoka kamienia – kőkorszak,
kőkor
epoka literacka [okres w historii literatury
powszechnej lub narodowej, w którym
dominują pewne, zbliżone do siebie, prądy
lub kierunki literackie. Epoka literacka
składać się może z okresów.] – irodalmi
korszak
epoka lodowa, epoka lodowcowa [1. zob.
plejstocen; 2. rzadziej lodowcowa epoka historyczny termin na określenie okresu
zlodowaceń w Europie odpowiadający z
grubsza plejstocenowi, zaproponowany w
1838 przez niemieckiego botanika K.
Schimpera jako alternatywa terminu
dyluwium. Później stosowana także poza
Europą. Obecnie termin ten nie jest
używany w nauce w pierwotnym
znaczeniu (jako synonim plejstocenu lub
jednostka stratygraficzna), natomiast
częściowo przetrwał w nazwach epizodów
ochłodzeń holocenu, np. mała epoka
lodowa. Używa się go też często w pracach
popularnonaukowych (np. Andel) i w
niektórych
naukowych
(zwłaszcza
ogólnych podręcznikach anglojęzycznych
pod angielską nazwą ice age) na określenie
glacjałów plejstocenu. Czasami także w
znacznie szerszym aspekcie dla każdego
okresu, gdy istniały rozległe lądolody (np.
Ziemia-śnieżka). W polskiej literaturze
naukowej preferuje się nazwę epoka
lodowa, a nie epoka lodowcowa, choć obie
wersje są obecnie traktowane jako
archaizmy.] – pleisztocén v. jégkorszak [A
jégkorszak vagy glaciális egy hosszútávú
éghajlati változás, amely alatt a Föld
átlaghőmérséklete csökken, ezzel a sarki
jégtakarók, a kontinentális jégtakarók és a
gleccserek területe nagy mértékben kiterjed.
Az egyes jégkorszakok valójában a sokkal
hosszabb időt átfogó úgynevezett globális
-
Wersja 01 01 2017.
lehűlések részét képezik. Tudományos
szempontból már az is globális lehűlést
jelent, amikor a sarkokon állandó jégsapkák
találhatók. Ilyen szempontból tehát most is
egy globális lehűlési korszakban vagyunk.
Az ismétlődő jégkorszakok csak klimatikus
hullámzásokat jelentenek a globális lehűlés
időszakán belül. A földtörténet során több
hosszú távú globális lehűlés és globális
felmelegedés váltotta már egymást. Az egyes
jégkorszakok
között
úgynevezett
interglaciálisok (jégkorszak közötti korok)
vannak, melyek ciklikusan váltják egymást,
kb. 40-100 000 évenként. Az utolsó nagy
földtörténeti korszakot, a pleisztocént az
északi félteke nagy részén a jégkorszaki
klíma jellemezte. A korszakban hat glaciális
követte egymást viszonylag rövidebb
interglaciálisokkal.
Ezért
gyakran
a
pleisztocén egész korát csak mint „a
jégkorszakot” említik. Az utolsó jégkorszak
(glaciális) kb. 10 000 éve fejeződött be. Most
interglaciálisban, jégkorszak közötti korban
élünk. A jégkorszakokon és jégkorszakközi
korokon belül is vannak hidegebb időszakok
és felmelegedések, úgynevezett stadiálisok és
interstadiálisok. A legutóbbi stadiális kb. a
16-19. század közepe között volt, 1650 körül
hőmérsékleti mélyponttal (az úgynevezett kis
jégkorszak).]
epoka metalowa – vaskorszak
epoka miedzi [zob. eneolit: okres przejściowy
między epoką kamienia i epoką brązu] –
eneolit, átmeneti kor
epoka nowoczesna – legújabb kor
epoka nowożytna (1493-1795) – újkor
Europa. Historia. Epoka nowożytna (do 1814).
W 2. poł. XV i w XVI w. nastąpił ponowny
rozwój gosp., kult. i polit. zachodniej Europy;
wiele ważnych wynalazków (proch, kompas, druk,
wielki piec hutn.) zrewolucjonizowało liczne
dziedziny życia; dzięki ulepszeniu metod
nawigacji stały się możliwe wyprawy dalekomor.,
wielkie odkrycia geogr. i ekspansja na inne
kontynenty; od pocz. XV w. Portugalczycy
penetrowali
zachodnie
wybrzeża
Afryki,
a następnie po jej opłynięciu dotarli do Indii; 1492
K. Kolumb odkrył dla Europy Amerykę
i Hiszpanie rozpoczęli podbój Nowego Świata; do
rywalizacji na morzach i o kolonie włączyli się
wkrótce Holendrzy, Anglicy i Francuzi; na
niespotykaną dotąd skalę rozszerzyła się wiedza
Europejczyków o świecie, został zainicjowany
wielowiekowy
proces
osadnictwa
poza
macierzystym kontynentem oraz zdobywania
świat. hegemonii. Mocarstwa eur. podbiły wyspy
Karaibów, większość ziem Ameryki Południowej
i Środkowej oraz część wybrzeży Ameryki
Północnej,
Afryki
i południowej
Azji;
eksploatowały bogactwa naturalne zajętych
obszarów, czerpały korzyści z handlu; kolonie
przyjmowały nadwyżkę ludności z Europy;
1526
najintensywniejsza eur. ekspansja osadnicza objęła
Amerykę Południową i Środkową (hiszp.portugalską) oraz Amerykę Północną (gł. ang.),
gdzie doprowadziła do zniszczenia miejscowych
kultur, częściowego wytępienia tubylczej ludności
(Indian) i stworzenia replik cywilizacji eur.,
podlegających przekształceniom pod wpływem
warunków lokalnych (podobny proces nastąpił
w XIX w. w Australii, skolonizowanej przez
Brytyjczyków). Handel dalekosiężny, którego
węzłowe punkty znalazły się w Niderlandach
(Antwerpia, Amsterdam), wzajemnie uzależnił
i zbliżył różne kraje eur., a także przyczynił się do
wzrostu różnic (od XVI w.) w rozwoju społ.
między zachodnią Europą, gdzie zaczęło
zwiększać się znaczenie warstw związanych
z rodzącą się produkcją przem. oraz z handlem
i finansami, a roln. Europą Środkowowschodnią,
gdzie swą przewagę gosp. i polit. wzmocniła
szlachta;
podczas
gdy
w XVI–XVII w.
w północno-zachodniej Europie (początkowo
Niderlandy, później Anglia) coraz wyraźniej
uwidaczniał się rozwój elementów kapitalizmu, na
środkowowschodnich
obszarach
kontynentu
utrwalały się stosunki feudalne (wtórne
poddaństwo, wzrost pańszczyzny), widoczne
zwłaszcza na ziemiach państwa pol.-litewskiego.
Sięgnięcie do antycznych tradycji cywilizacji eur.
w okresie renesansu oraz osiągnięcia kultury
i sztuki
tej
epoki
(XIV–XVI w.),
rozpowszechniane w Europie dzięki wynalazkowi
druku
i wędrówkom
artystów,
pozwoliły
wzmocnić poczucie jedności cywilizacyjnej świata
łac. przez skupienie elit eur. wokół wspólnego
staroż. dziedzictwa gr.-rzymskiego przy akceptacji
nar. różnorodności (literatury w językach nar.);
jednocześnie po raz pierwszy od tysiąca lat kultura
przestała być domeną duchowieństwa, znalazła
oparcie również wśród osób świeckich; cechowało
ją wszechstronne zainteresowanie człowiekiem
(humanizm), odrodziła się nauk. obserwacja
świata (M. Kopernik); renes. wspólnoty elit nie
zniszczyło rozbicie re. jedności Zachodu
w wyniku reformacji (1517 wystąpienie M. Lutra),
która — oprócz rozłamu w świecie zachodniego
chrześcijaństwa — przyniosła ożywienie dyskusji
rel. i wzmożenie aktywności ewangelizacyjnej.
Różnice rel. stały się podłożem toczonych od 2.
ćwierci XVI w. do 1648 wojen między katolikami
a protestantami, które objęły zwłaszcza kraje
niem., Francję i Niderlandy (w mniejszym stopniu
inne państwa, jak Anglię i Szkocję); konflikty te
miały również wymiar rywalizacji między siłami
odśrodkowymi w cesarstwie rzymsko-niem. oraz
ambicjami monarchii nar. (Francja, Anglia,
Szwecja) a podejmowanymi przez cesarzy z rodu
Habsburgów
dążeniami
(ostatecznie
nieskutecznymi) do dominacji na kontynencie
i jego rel. reunifikacji (wojna trzydziestoletnia);
wyczerpanie walkami habsburskiej Hiszpanii oraz
sukcesy Francji pozwoliły królowi fr. Ludwikowi
XIV na sięgnięcie po hegemonię w Europie w 2.
poł. XVII w.; we wschodniej Europie, po klęskach
Turcji w końcu XVII w. jej potęga przestała
stanowić zagrożenie dla świata chrześc.; do grona
mocarstw weszła prawosł. i nawiązująca do
-
Wersja 01 01 2017.
tradycji bizant. Rosja, która od pocz. XVIII w.
dokonywała — nakazanego odgórnie i raczej dość
powierzchownego — otwarcia na zachodnioeur.
krąg cywilizacyjny; prowadziła też ekspansję
kolonialną
w północnej
i środkowej
Azji;
w XVIII w. w Europie utrwalił się — nie
naruszony
mimo
wojen
wciągających
w zmieniające się układy wszystkie gł. państwa —
system równowagi, w którym czołową rolę
odgrywały: Francja, W. Brytania, Austria, Rosja,
a od poł. stulecia — również Prusy. Z wyjątkiem
Wielkiej Brytanii podjęły one (i niektóre mniejsze
monarchie niem., skand., wł.) w 2. poł. XVII i w
XVIII w. wysiłki w celu zmodernizowania
struktur państwa, centralizując administrację,
działaniami merkantylistycznymi wzmacniając
finanse,
rozszerzając
władzę
monarchy
(absolutyzm), stawiając interes państwa ponad
interesem stanowym lub rel.; państwa, które nie
dokonały tych przeobrażeń, wyraźnie słabły, a w
niekorzystnej sytuacji międzynar. stawały się
ofiarami obcej ekspansji (Turcja wypierana przez
Austrię i Rosję, rozbiory Polski 1772–95).
Odrębną drogą podążała od XVII w. W. Brytania,
gdzie (zwł. po rewolucji 1688–89) krystalizował
się ustrój oparty na mającej coraz większe
znaczenie obieralnej reprezentacji społeczeństwa
(a faktycznie — właścicieli ziemskich oraz
zamożnych warstw handl.-przem.-finansowych),
przy malejących uprawnieniach monarchy,
rozdziale
władz
i szerokich
swobodach
osobistych; wolność działania, brak twardych
granic międzystanowych stworzyły warunki do
ekon. ruchliwości społeczeństwa; wynalazki techn.
(maszyna parowa) zapoczątkowały rewolucję
przemysłową; nowoczesne metody finansowania
wysiłku wojennego i potężna flota umożliwiły
objęcie przodownictwa w rywalizacji kolonialnej.
Ideałem dla monarchii absolutnych była potęga
XVII-wiecznej Francji, jej dwór król. — wzorem
dla dworów eur., język fr. — międzynar. językiem
elit, Paryż w XVIII w. — kult. stolicą kontynentu;
w XVIII w. z Francji promieniowała na Europę
myśl oświecenia, choć wiele z jej idei było
pochodzenia bryt., wiele myśli i odkryć nauk. —
znane wąskim kręgom już w XVII w.; oświec.
przewrót
umysłowy
oznaczał
zwycięstwo
samodzielności
myślenia
w konflikcie
z dogmatyką;
odrzucono
bezkryt.
podporządkowanie się zastanym prawdom
i autorytetom; zakwestionowano pozycję religii
i Kościołów; starano się odkryć prawa rządzące
przyrodą, a także życiem polit. i społ. zbiorowości
i jednostki;
prowadzono
eksperymenty
i obserwacje;
dano
fundamenty
pod
nieskrępowany
rozwój
nauki;
zwalczano
przywileje feudalne jako sprzeczne z naturalnym
prawem do własności i równości. Idee epoki
w konfrontacji z tradycyjnym, a coraz bardziej
nieefektywnym
systemem
monarchii
fr.
doprowadziły do wybuchu rewolucji francuskiej
1789, która zainicjowała wielki wstrząs społ.
i polit. w całej Europie; jej zdobycze i idee:
powszechne uczestnictwo w życiu polit., rządy
konstytucyjne, prawa człowieka i obywatela
niezależne od urodzenia i majątku, wolność,
równość i braterstwo, choć rychło od nich
1527
odstąpiono, stały się w różnym stopniu hasłami
nurtów
konstytucyjno-liberalnych,
demokr.,
rewolucyjnych na dziesiątki lat. Wojny
rewolucyjnej Francji,
zaatakowanej przez
monarchie eur., zapoczątkowały jej ekspansję,
kontynuowaną z rozmachem przez ces. Napoleona
I, budującego ogólnoeur. system państw
rządzonych przez Francję — swego rodzaju nową
jedność
eur.;
ekspansja
ta
rozkrzewiła
równocześnie fr. idee rewolucyjne w całej
Europie, a wojny i przemiany polit. przyczyniły
się do pobudzenia poczucia więzi nar.; po klęsce
Napoleona I zwycięskie monarchie odnowiły na
kongresie
wiedeńskim
(1814–15)
system
równowagi eur. w postaci tzw. koncertu 5
mocarstw, które miały decydować o sprawach
kontynentu, oraz przywróciły przedrewolucyjne
dynastie i ustrój absolutystyczny.
(http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4019482)
epoka odrodzenia – reneszánszkor, az újjászületés
kora
epoka oświecenia [prąd społeczno-kulturalny
rozpowszechniony w Europie od końca
XVII do początku XIX w., głoszący kult
rozumu i wiedzy; też: epoka, w której był
popularny] – felvilágosodás kora
epoka prehistoryczna – őskor
epoka reform – reformkor
epoka reform społecznych i oświatowych –
társadalmi és kulturális reformok kora
epoka starożytna [zob. starożytność] – ókor
epoka średniowieczna [zob. średniowiecze] –
középkor
epoka trzeciorzędowa – harmadkor
epoka współczesna (teraźniejszość) – legújabb
kor
epoka żelaza [1. okres historyczny, w którym
głównym surowcem produkcyjnym było
żelazo; 2. to w prehistorii okres dziejów
ludzkości następujący po epoce brązu, w
której żelazo stało się głównym surowcem
w wytwarzaniu narzędzi. Ramy czasowe
epoki żelaza są różne i uzależnione od
stref
geograficznych,
zróżnicowania
kulturowego
i
rozwoju
społecznogospodarczego] – vaskor, vaskorszak
[régészeti korszak, az egyes népek
fejlődésének az a fázisa, amikor a
vaseszközök (szerszámok és fegyverek)
használata
kiemelkedő.
Egyes
korai
társadalmakban a
vas
használatának
térnyerése más változásokkal esett egybe,
például új földművelési módokkal, vallási
elképzelésekkel és művészeti stílusokkal,
jóllehet ez nem minden esetben figyelhető
meg. A vaskor a legtöbb helyen az ún.
háromkorszak-rendszer utolsó szakasza, az
újkőkor és a bronzkor után. Időbeli
kiterjedése országonként és földrajzi
régiónként változik. Hagyományosan a Kr. e.
-
Wersja 01 01 2017.
12. századot tekintik a vaskor kezdetének a
Közel-Keleten, Indiában és Görögországban.
Az első nagy mértékben vasat használó állam
a Hettita Birodalom volt az i. e. 14.
században, innen jutott el a görögökhöz is.
Európa más területein jóval későbbre teszik a
kezdetét: Közép-Európában a Kr. e. 8.
századra, Észak-Európában pedig csak a Kr.
e. 6. századra. A vashasználat (olvasztás és
szerszámok kovácsolása) Kr. e. 1200 körül
jelent meg a nyugat-afrikai Nok kultúrában.
A korszak végét a Mediterráneumban a
hellenisztikus kor illetve a Római Birodalom
kezdetére, Indiában a buddhizmus és a
dzsainizmus
kezdetére,
Kínában
a
konfucianizmus kezdetére, Észak-Európában
pedig a kora középkor beköszöntére teszik.]
Na terenach dzisiejszej Polski, wyróżnia się
podział epoki żelaza na następujące okresy:
1. okres halsztacki: zwany wczesną epoką
żelaza dzieli się na podokres C (700-600 p.n.e.)
oraz D (600-550/400 r. p.n.e.)
2. okres lateński: zwany też przedrzymskim
dzieli się na podokres A (450-350) B z fazami
B1 i B2 (400/350-250/200 p.n.e.), C z fazami C1
i C2 (250/200-150-100 p.n.e.) oraz D z fazami
D1 i D2 (150/100-przełomu er)
A,B - wczesny okres lateński
C - środkowy okres lateński
D - późny okres lateński
3. okres wpływów rzymskich: zwany też
rzymskim dzieli się na podokres A - który
pokrywa się w połowie z środkowym i późnym
okres lateńskim (C i D) z fazami A1, A2, A3
(200r p.n.e.-przełomu er) B z fazami B1 (dzieli
się na stadia A,B,C) i B2 (dzieli się na stadia
A,B) (od przełomu er do 100 roku n.e.). C z
fazami C1(stadium A), C1b Stadium B), C2,C3
(od 100 roku n.e. do 375 roku tj. najazdu
huńskiego)
B - wczesny okres rzymski
C - młodszy i późny okres rzymski
4. okres wędrówek ludów: Od 375 roku. do ok.
568 roku n.e. (opanowanie Kotliny Karpackiej
przez Awarów). Okres uznawany za
kontynuację okresu rzymskiego dlatego
wyróżniamy podokres: D z fazami D1, D2, D3
(375-450r n.e.) oraz E (450-600 r. n.e.)
epoki geologiczne – geológiai korszakok
epokowy, -a, -e [mający decydujący wpływ na
dalszy bieg wydarzeń] – epochális;
korszakalkotó, korszakos
epokowe zdarzenie – korszakalkotó esemény
zdarzenie epokowe w historii tej cywilizacji – a
civilizáció történetében korszakalkotó
esemény
epokowe zwycięstwo – világtörténelmi jelentőségű
győzelem
epolecik – vállrojtocska
epolet [1. z franc. épaulette - szlifa - naramka,
naramiennik, wstęga na wierzchu ramion.
1528
W wieku XVIII nastał zwyczaj ubierania
służby dworskiej w liberję z epoletami. W
dziele „Teatr polski" czytamy: ,,Coś
brakuje tej”; 2. naramiennik przy
mundurze wojskowym, wykonany z taśmy
srebrnej, złotej lub z sukna; 3. epolecik, z
franc. épaulette – szlifa – naramka,
naramiennik, wstęga na wierzchu ramion.
W wieku XVIII nastał zwyczaj ubierania
służby dworskiej w liberję z epoletami.] –
(fr.) epolett; (wojsko) vállrojt, válldísz
epolety [fr. épaulette 'ramiączko (koszuli);
naramiennik, epolet, szlifa' od épaule 'ramię'
z łac. spatula, 1. naramienniki w
mundurach, używane jako oznaka stopnia
wojskowego, gęsto obszyte srebrnymi albo
złotymi galonami i frędzlami. Obecnie
bardzo rzadko spotykane. Co ciekawe, ten
typowo męski element ubioru w XIX
wieku został zaadoptowany przez modę
kobiecą głównie przez wzgląd na sympatię
dla Napoleona III i armii cesarskiej; 2.
szlify, naramienniki na mundurach,
zdobione złotymi a. srebrnymi galonami,
frędzlami, używane jako oznaka stopnia
wojsk. (zwł. dawn.) w niektórych krajach.
3. Dekoracyjne naramienniki przy
mundurze wojskowym. Dziś częsta ozdoba
kurtek a la Michael Jackson.] – (daw.,
wojsk) vállrojtok
Epolety z epoki napoleońskiej wraz z opisem elementów
epopeiczny, -a, -e – felemelő, fennkölt,
hőskölteménybe illő, nagyszerű
epopeja, epos [1. długi poemat epicki opiewający
w podniosłej formie czyny bohaterów
narodowych;
2. większy
utwór
powieściowy
lub
cykl
powieści,
przedstawiający obraz społeczeństwa w
przełomowych momentach historycznych;
3. szereg wydarzeń o doniosłym znaczeniu
historycznym,
społecznym
itp.,
tworzących pewną całość] – (gör. beszéd)
eposz, epopeia;
hősköltemény;
nagy
terjedelmű epikus költői mű
epopeja filmowa – filmeposz
epopeja heroiczna [epopeja opiewająca czyny
bohaterów] – hősi eposz
-
Wersja 01 01 2017.
epopeja Homera – Homérosz eposza
epos
homerycki
[epos,
dla
którego
charakterystyczna jest równoległość dwu
akcji – w świecie bogów i w świecie
bohaterów] – homéroszi hősköltemény
EPROM (ang. Erasable Programmable Read-Only
Memory) [1. (kasowalno-programowalna
pamięć tylko do odczytu (kasowana
promieniowaniem ultrafioletowym); 2.
rodzaj pamięci cyfrowej w postaci układu
scalonego, przechowującej zawartość
także
po
odłączeniu
zasilania.
Wykorzystuje specjalnie skonstruowany
tranzystor MOS z dwiema bramkami:
sterującą,
normalnie
połączoną
elektrycznie z resztą układu i bramką
pamiętającą, odizolowaną od reszty
układu.] – EPROM (Erasable Programmable
Read Only Memory) [1. (törölhető PROM)
[Törölhető és többször újraírható; a memória
törlését általában ibolyántúli fénnyel (UV),
vagy röntgen–sugárral (RTG) végzik; 2.
törölhető programozható csak olvasható
memória]
epruwetka [daw. probówka] – (fr.) epruvetta;
próbacső, kémcső
epsilon [wym. eps-ilon] [nazwa greckiej litery E,
e] – epszilon (Ε, ε görög betű)
epuzer [daw. «kandydat do małżeństwa] – (tréf.)
kérő, pályázó; (starający się)
EQF Europejskie Ramy Kwalifikacji (European
Qualification Framework) – EQF (Európai
Képesítési Keretrendszer) [bevezetése 2012–
től már kötelező a tagállamokban, mely
kompetencia, tudás, jártasság szerint 1-8-ig,
szintenkénti besorolást ad az egyes
szakmákban.]
Equi
donati
dentes
non
inspiciuntur.
[Darowanemu koniowi nie zagląda się w
zęby.] – (lat.) Equi donati dentes non
inspiciuntur; ajándék lónak ne nézd meg a
fogát
Er [symbol pierwiastka chemicznego erb] –
erbium (Er)
era [1. okres zapoczątkowany jakimś doniosłym
wydarzeniem; 2. każdy z pięciu wielkich
etapów, na jakie geologia dzieli historię
Ziemi] – (lat. aera) éra; kor, korszak,
időszak, időszámítás, időhatár; földtörténeti
idő [a geológiai időskálán az eonnál rövidebb
földtörténeti egység, az eont tagolja részekre.
Például a fanerozoikum eon három időből
áll, amelyeket a fosszíliákból kirajzolódó
változások
alapján
különítettek
el:
paleozoikum, mezozoikum és kainozoikum.
E három eont katasztrófaszerű kihalási
események választják el egymástól (a permtriász kihalási esemény, illetve a kréta-tercier
kihalási esemény).]
1529
era archaiczna, azoiczna [najstarszy okres w
dziejach Ziemi] – archaikus kor; azoikus
(életnélküli) korszak
era atomowa; era atomu (wiek atomu) [fraza
używana w celu oddzielenia czasu w
historii,
który upłynął od czasu
pierwszego wybuchu bomby atomowej. Za
jej początek zazwyczaj uznaje się moment
pierwszego praktycznego zastosowania
energii uzyskanej z atomu na szeroką
skalę – atak jądrowy na Hiroszimę 6
sierpnia 1945 roku. Niektórzy uznają
moment pierwszego testu nuklearnego –
16 lipca 1945 roku w Nowym Meksyku.
Termin "Era atomowa" został po raz
pierwszy zastosowany przez Williama L.
Laurence'a – dziennikarza New York
Timesa, który był obecny podczas
pierwszego testu broni atomowej oraz
ataku jądrowego na Nagasaki.] – atomkor,
atomkorszak; az a jövendőbeli korszak,
amelyben a hasznosított energiák fő formája
az atomenergia lesz [A negyvenes évek
végén megalakult a Rektorbiztonsági Tanács
Teller Ede elnökletével. Teller a következő
biztonsági filozófiát követte: a nem nukleáris
iparban bevett szokás, hogy az új
technológiákat nagyon gyorsan alkalmazzák.
A működés közben felmerülő problémákat
aztán
"menet
közben"
kivizsgálják,
orvosolják. Teller szerint ez a gyakorlat a
nukleáris iparban nem követhető, tekintettel
arra,
hogy
nagyobb
radioaktivitás
kibocsátással járó baleset túl nagy kockázatot
jelent. Megvizsgálták a már működő
hanfordi plutóniumtermelő reaktorokat, és
súlyos biztonsági problémákat fedeztek fel.
Tellerék elérték, hogy az '50-es évek elején
az USA leállítsa hanfordi plutóniumtermelő
reaktorait, és a továbbiakban sem
engedélyezték
több
grafitmoderátoros,
vízhűtéses reaktor építését. Nem méltatlanul
tartják tehát Teller Edét a reaktorbiztonság
atyjának. Sajnos Teller csoportjának
számításai titkosítva voltak, így a szovjetek
pontosan
ilyen
koncepciójú,
nagy
teljesítményű reaktorok fejlesztésébe kezdtek
később. Amilyen típusúak a csernobili
atomerőmű reaktorai is voltak…]
era chrześcijańska – keresztény időszámítás
[kezdete Krisztus születése]
era eofityczna [era początkowa w historii flory
na Ziemi] – növénykor
era geologiczna (zob. era w zn. 2.) – földtröténeti
kor
era grecka – görög időszámítás [kezdete Kr.e. 776,
négyéves olimpiádokkal számoltak]
era kenozoiczna, kenozoik [1. najmłodszy okres
w dziejach Ziemi; 2. to era, która
-
Wersja 01 01 2017.
era
era
era
era
era
era
era
rozpoczęła się ok. 65 mln lat temu (od
wymierania kredowego) i trwa do dziś.
Era kenozoiczna bywa czasem określana
mianem ery ssaków, owadów lub ery
roślin kwiatowych, bowiem te grupy
przeszły w niej równie intensywny rozwój
ewolucyjny.] – kanozoikum [a legutóbbi a
fanerozoikum eon három földtörténeti ideje
közül: ma is zajlik. A fanerozoikum
középidejét, a mezozoikumot követte. Görög
eredetű név (görög kainos= új, zoe=élet),
fordították már újállatidőnek is. Az
elnevezést John Philips használta először,
1840-ben.]
mahometańska – mohamedán v. muzulmán
időszámítás
mezozoiczna; mezozoik [1. czwarty okres w
dziejach Ziemi; 2. to era która rozpoczęła
się od wielkiego wymierania pod koniec
permu, a skończyła zagładą wielkich
gadów, pod koniec kredy (patrz tabelka),
znanego jako wymieranie kredowe. Era
mezozoiczna trwała dwa razy krócej niż
paleozoiczna, bo tylko 170 milionów lat.
Dzieli się ją na trzy okresy: trias, jurę i
kredę.] – mezozoikus kor; mezozoikum
[vagy középidő a jelenleg tartó fanerozoikum
eon három földtörténeti ideje közül a
második volt, amely a paleozoikumot követte
és megelőzte a jelent is magába foglaló
kainozoikumot.]
paleofityczna [1. druga era w historii flory
na Ziemi; 2. era w dziejach rozwoju
roślinności na Ziemi obejmująca interwał
od środkowej części syluru po środkową
część permu.] – ősi növények kora
paleozoiczna; paleozoik (ang. Palaeozoic) [1.
Era paleozoiczna to era, która rozpoczęła
się 543 mln lat temu; 2. trzeci okres w
dziejach
Ziemi]
–
paleozoikum
[földtörténeti idő (a görög palaio, "régi" és
zoion, "állatok" szavakból, jelentése "ősi
élet"), a phanerozoikum eon három ideje
közül a legkorábbi. A paleozoikum 542
millió évvel ezelőt kezdődött és 251 millió
évvel ezelőt fejeződött be. Hat földtörténeti
időszakra oszlik, a legrégebbitől a
legújabbig: kambrium, ordovícium, szilur,
devon, karbon, perm.]
proterozoiczna, eozoiczna, algonkińska
[drugi okres w dziejach Ziemi] –
proteozoikum, eozoikum, a föld történetében
az élet keletkezésének korszaka
republikańska – köztársasági korszak (a nagy
francia forradalom idején, 1792-1806 között)
rzymska – római időszámítás [Róma
feltételezett időszámításától (ab urbe condita)
kezdték az időszámítást (Kr.e. 753)]
1530
era żydowska – zsidó időszámítás [kezdete Kr.e.
3761 év, a bibliai világteremtés]
erasable programmable read-only memory
{rzecz.} (też: EPROM); kasowalna i
programowalna pamięć tylko do odczytu
{f.} [komp.] [zł.] – EPROM (Erasable
Programmable Read Only Memory)
Erastus, Erast (miłosierny) [1. Towarzysz
Tymoteusza; obaj zostali posłani przez
Pawła do Macedonii; 2. Szafarz, skarbnik
koryncki.] – ERÁSTUS (a szeretett, a
kívánt). [1. Pál útitársa, akit Macedóniába
küld (ApCsel 19,22); 2. Korintusi keresztyén
férfi, a város kincstartója (Róm 16,23).]
Erato [mit. gr. muza poezji miłosnej] – (gör.)
Erato; a kilenc görög múzsa egyike, nevének
eredeti értelme szeretetreméltó, utóbb a
húros hangszerhez kapcsolódó lírai (kül.
szerelmi) költészet védője;
a szerelmi
(erotikus) költészet múzsája
eratyczny (łc. erraticus ‘błąkający się’) [geol. głaz
e. eratyk] – vándorkőeratyk [geol. głaz narzutowy, fragment skalny
przeniesiony przez lądolód; narzutowiec.]
– geol. vándorkő
Erazm z Formii znany też jako Elmo, cs.
Swiaszczennomuczenik Jerazm (ur. ok. 240,
zm. 10 czerwca ok. 303 w Formii w
obecnych Włoszech) [święty Kościoła
katolickiego i prawosławnego, biskup,
męczennik, jeden z Czternastu Świętych
Wspomożycieli] – Szent Erasmus vagy
Szent Elmo (?-303) [keresztény püspök,
vértanú. Életérõl keveset lehet tudni teljes
bizonysággal, mivel hosszú évszázadokkal
halála után születtek leírások életéről, ezek is
legendákon alapulnak, gyakran összekeverik
egy antiokhiai szír püspökkel.]
erb [pierwiastek chemiczny, srebrzystoszary
metal występujący w rzadko spotykanych
minerałach] – (vegytan) erbium (Er)
erbnyć, erbnąć [zob. → chabnąć, odziedziczyć –
[Słowniczek języka śląskiego] ellopni,
elcsenni (vkitől vmit)
ERC (European Radiocommunications Committee)
- Europejski Komitet Radiokomunikacji –
ERC
European
Radiocommunications
Committee (Európai Rádiókommunikációs
Bizottság)
Ereb
[1. mit.
gr.
najciemniejsza
część
podziemnego świata cieni – Hadesu; 2. mit.
gr. bóg ciemności] – (gör.) Erebosz, az ősi
sötétség, Khaosz gyermeke, aki szintén az
ősi sötétség megtestesítője volt. A legendák
szerint Erebosz együtt született Nüxszel, az
éjszakával. Gyermekei közé tartozik Aithér,
a mennyboltot megtestesítő istenség,
Heméra, a nappal ist ennője és egyes
-
Wersja 01 01 2017.
források Khaónt, az alvilág révészét is
gyermekei közé sorolják. Később Erebosz,
mint az ősi sötétség lekerült az alvilágba. A
Tartarosz fölötti túlvilági részt nevezték az
idő múlásával Erebosznak. Ide is bűnös
lelkek jutottak le, de a tisztító tűzben volt
lehetőségük, hogy akár az elíziumi mezőkre
kerüljenek. A mítosz szerint Erebosz és Nüx
gyermeke volt Erósz is; (átv.) alvilág, pokol
"Erec Izrael" (Ziemia Izraela) [Ziemia Izraela
(hebr. ‫ישאםז םאץ‬, Erec Jisrael, także Ziemia
Obiecana) – region, który według Biblii
został dany Żydom przez Boga Jahwe.] –
(héb.) erec Izrael; Izrael földje
erekcja (łac. erectio) [1. lub wzwód jest to
usztywnienie i powiększenie się narządu
zbudowanego z tkanek jamistych w
wyniku
zwiększonego
dopływu
i
zmniejszonego odpływu krwi z organu.;
2. wzniesienie,
ufundowanie
jakiejś
budowli; 3. usztywnienie i powiększenie
niektórych narządów w następstwie
zwiększonego dopływu krwi; 4. (z łac.
erectio – podniesienie, wystawienie)
oznacza założenie, fundację, ale nietylko
kościołów
i
wogóle
gmachów.
Astrologowie tak nazywali szukanie
gwiazdy, pod którą się kto urodził.] –
(dawno) felállás, alapítás; (orvosi) erekció,
merevedés, merevedés, megmerevedés [a
pénisznek
az
az
állapota,
amikor
megkeményedik,
megnagyobbodik
és
megemelkedik; szexuális izgalom esetén ez
gyakran előfordul fiúknál, férfiaknál, illetve
hím állatoknál. Az erekció teszi lehetővé a
közösülést és néhány más szexuális
tevékenységet, bár nem mindegyikhez
elengedhetetlen.]
erekcja pomnika – szobor felállítása v. emeléseú
erekcyjny, -a, -e – felállítási, alapítási; erekciós
erem [1. klasztor zakonników prowadzących
życie pustelnicze; 2. miejsce przebywania
pustelnika]
–
remeteség,
remetelak
(eremitaż)
eremicki, -a, -e – (lat.) eremita-; remeteeremita [zakonnik zachowujący regułę zakonu,
ale żyjący w odosobnieniu], eremici – (lat.)
eremita; remete
ergatyw, ergativus [w niektórych językach:
przypadek zależny wyrażający sprawcę
lub narzędzie czynności] – ergatívus [mint
nyelvtani eset — másképpen jelölt alany —
az ún. ergatív nyelvekben (kaukázusi
nyelvcsalád, baszk, ausztráliai nyelvek stb.)
használatos. Azokat a mondatokat, ahol a
cselekvésnek van egy elvégzője („alanya”) és
egy célpontja („tárgya”), az ergatív nyelvek a
célpont szempontjából fogalmazzák meg: ez
1531
kerül a jelöletlen absolutivus esetbe, és a
cselekvés végzőjét jelölik ergativusszal.]
ergatywny, -a, -e – jelölt alanyi
erg1 [1. jednostka pracy i energii w układzie
CGS; 2. dawna jednostka pracy i energii]
– (gör.) erg; a mértékek
abszolút
rendszerében a munka és az energia egysége;
az a munka, amelyet 1 din erő 1 cm úton
végez
2
erg [1. pustynia, na której występują piaski
pokryte słoną lub wapienną skorupą; 2.
pustynia piaszczysta pokryta skorupą
solną lub wapienną] – puszta, síkság,
mésszel v. sóval borított homoksivatag
ergatywny, -a, -e – ergatívusos
ergo [a więc] – (lat.) ergo; tehát, ennélfogva
ergo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
pracą, działaniem, dziełem] – ergo-;
munkaergograf [przyrząd do graficznego zapisu pracy
mięśni] – ergográf; az izommunka mértékét
regisztráló készülék
ergograficzny, -a, -e – ergográfergolog – ergológus
ergologia [dział etnologii zajmujący się kulturą
materialną ludów] – ergológia, tárgyi
néprajz; 1. a primitív népek ipari munkáival
foglalkozó tudomány; 2. főleg német és
francia nyelvterületen elterjedt kifejezés a
kultúra anyagi objektumaival és azok
készítési
technológiájával
foglalkozó
vizsgálatok összefoglaló megnevezésére,
olykor ideértve a kapcsolódó szokások,
társadalmi, vallási és gazdasági tényezők
kutatását is.
ergologiczny, -a, -e – ergológiai
ergometria [metoda badań polegająca na ocenie
wydolności
fizycznej
człowieka]
–
ergometria; munkaméréstan; az izommunka
mérése
ergometryczny, -a, -e – ergometriai; munkabírást
mérő
ergonom, ergonomista – ergonómus
ergonomia, ergonomika (język grecki εργον –
praca + νομος – prawo) [nauka zajmująca
się zasadami i metodami dostosowania
urządzeń i narzędzi do cech fizycznych i
psychicznych człowieka] – ergonómia;
munkaszervezés-elmélet
ergonomiczność – vminek munkaszervezéselméleti volta
ergonomiczny, -a, -e – ergonómiai
ergosteryna – ergoszterin
ergotyna
[przeciwkrwotoczny
preparat
stanowiący wyciąg ze sporyszu] – ergotin;
alkaloida az anyarozs gombafaj hatóanyaga,
-
Wersja 01 01 2017.
görcsokozó méreg, a szülészetben és
nőgyógyászatban méhvérzés csillapítására
használják
ergotyzm [przestarzale: skłonność do sporów,
kłótni] – (orvosi) ergotizmus; vitatkozókedv,
akadékoskodó hajlam
eriodictyon
californicum
[Roślina;
(łac.
Eriodictyon californicum); (ang. yerba
santa, holly weed, mountain balm). Jest to
wiecznie zielony krzew z gór Kalifornii i
północnego Meksyku. Od dawna używany
był przez Indian. Edward Palmer napisał
w 1878 roku, że było to „wielkim lekiem
wśród Indian z południowego Utah,
Arizony i Kalifornii.” Wywar pozyskany z
tej rośliny przyjmowano doustnie na
reumatyzm i częściowy paraliż lub też
aplikowano go zewnętrznie. Na choroby
płuc żuto suszone liście lub palono je,
ewentualnie pito w postaci herbatki. Inni
obserwatorzy donosili o używaniu tej
rośliny na bronchity, bóle żołądka a przez
plemiona meksykańskie – na syfilizm.] –
Hegyi balzsam (Eriodictyon californicum)
Eris (gr. Ἔρις) lub Eryda [w mitologii greckiej
uskrzydlona bogini niezgody, chaosu i
nieporządku; córka Nyks (Nocy). Według
innej wersji córka Zeusa i Hery,
bliźniacza siostra Aresa. Utożsamiana z
rzymską boginią Dyskordią. Matka Ate i
Dysnomii]. – (gör.) Erisz (Ἒρις); viszály a
viszály és veszekedés gonosz istennője a
görög mitológiában; (átv.) viszály
ERIS@ (Europejskie Regionalne Stowarzyszenie
Społeczeństwa Informacyjnego – ang.
European Regional Information Society
Association) [stowarzyszenie założone
przez 28 regionów w 1998 r. na
fundamencie inicjatyw IRISI i RISI
(zapoczątkowanych
przez
KE
odpowiednio w 1995 i 1997 r.). Jej celem
jest działanie na rzecz wymiany
doświadczeń
między
regionami
w
dziedzinie
rozwoju
społeczeństwa
informacyjnego i usług oraz aplikacji ICT.
Obecnie ERIS@ skupia 45 regionów i 1
firmę prywatną, w tym ze strony polskiej
województwo małopolskie i kujawskopomorskie. Zob. więcej na stronie
http://www.erisa.be.] – (ang.) European
Regional Information Society Association;
Európai Regionális Információs Társadalom;
eris@
Eritis sicut Deus, scientes bonum et malum =
Będziecie jak Bóg, znając a. znali dobro i
zło (Biblia, konkretnie Wulgata, z księgi
Rodzaju; Ks. Rodz. 3, 5) - ERISTIS SICUT
DEUS; "Olyanok lesztek, mint az Isten"
(1.Móz. 3,9) [Biblia Warszawska: Lecz Bóg
1532
wie, że gdy tylko zjecie z niego, otworzą się
wam oczy i będziecie jak Bóg, znający dobro
i zło. Biblia Tysiąclecia: Ale wie Bóg, że
gdy spożyjecie owoc z tego drzewa, otworzą
się wam oczy i tak jak Bóg będziecie znali
dobro i zło. Biblia Gdańska: Ale wie Bóg,
że któregokolwiek dnia z niego jeść
będziecie, otworzą się oczy wasze; a
będziecie jako bogowie, znający dobre i złe.
(1 Moj. 3.5) — 1 Móz 3,5: Mert tudja az
Isten, hogy a mely napon esztek arról,
megnyílnak szemeitek, és lesztek, mint az
istenek, jót és gonoszt tudók.]
erka1 [1. zob. karetka reanimacyjna; potocznie o
reanimacyjnej karetce pogotowia; 2. pot.
oddział intensywnej terapii w szpitalu] –
(újjáélesztő) mentőkocsi; újraélesztés
erka2 – (telefon) a hívott fél számlájára történő
hívás v. beszélgetés
erkaem (ręczny karabin maszynowy; rkm) –
(wojsko) golyószóró; könnyű géppuska
ermitaż [pawilon parkowy typowy dla ogrodów
baroku i rokoka] – (fr.) Eremitage, (dawno)
remeteség, magányosság
ermitaż leningradzki (świętpiotburgski) –
Ermitage; a volt cári művészeti gyűjtemény
neve
Erna [imię żeńskie. Skrócona forma imion
Ernesta i Ernestyna.] – Erna [női név az
Ernő férfinév párja. A német eredetű
Erneszta név rövidüléséből keletkezett.
Rokon nevek még: Ernella, Ernesztina.]
Ernest [imię męskie pochodzenia germańskiego.
Wywodzi się od słowa oznaczajacego
"powaga, zapał, walka".] – Erneszt, Ernő
[Ernő férfinév a magyar nyelvújításkor a
német eredetű Ernest névből keletkezett.
Jelentése: komoly, határozott (a harcban).
Női párja: Erneszta.]
erodować [1. o lodowcu, wodzie: powodować
erozję; 2. ulegać erozji] – (földtan) erodálni
erogen – (gör.) erogén; nemi izgalmat keltő,
kiváltó
erogować – megszerezni; kapni, kikérni vkitől vmit;
(wyprosić)
eróico (wym. eroiko) = bohatersko; triumfalnie;
określenie wykonawcze – (ol.) eroico;
hősiesen; olasz nyelvű zenei előírás
Eros [1. Eros mit. gr. bóg miłości; 2. miłość
płciowa; 3. u Platona: dążenie ludzkie do
najwyższego piękna i dobra] – (gör.) Erosz
(lat. Amor, Cupido), a szerelem istene; (átv.)
erosz, szerelem; vágyódásés törekvés a jó, az
igaz és a szép iránt
erotematyczny, -a, -e (gr. erótema, erotématos
‘pytanie’) [1. polegający na stawianiu
uczniom naprowadzających pytań; 2.
związany ze stawianiem pytań. 3. nauk. e.
-
Wersja 01 01 2017.
metoda nauczania – metoda nauczania
oparta na stawianiu przez nauczyciela
pytań, które mają doprowadzić ucznia do
uzyskania
właściwej
odpowiedzi
i
wyjaśnić omawiane zagadnienie.] –
erotematikus; kérdve kifejtő tanítási mód.
erotoman [1. człowiek cierpiący na erotomanię;
2. pot. kobieciarz; 3. człowiek lubiący seks
i wszystko co z nim związane bardziej niż
przeciętny człowiek] – erotomániás
erotomania
[chorobliwe
wzmożenie
pobudliwości płciowej lub nadmierne
zainteresowanie seksem] – (orvosi)
erotománia;
kórosan
felfokozott
szerelemérzés és érzéki késztetés; kóros nemi
ingerlékenység
erotomanka [kobieta lubiąca seks i wszystko co z
nim związane bardziej niż przeciętny
człowiek] – erotomániás nő
erotomański, -a, -ie – erotomán
erotycznie – (gör.) erotikusan, érzékien
erotyczny, -a, -e [dotyczący seksu, miłosny,
zmysłowy] – (gör.) erotikus; érzéki,
érzékiséget tükröző, szerelmi
erotyk [1. poetycki utwór liryczny o tematyce
miłosnej; 2. film erotyczny] – (gör.)
szerelmi v. erotikus költemény; erotikum:
erotikus jelleg, hatás
erotyka [1. miłość zmysłowa; 2. tematyka
miłosna] – (gör.) erotika; érzékiség; a
szerelem tana, az irodalom és a művészetek
szexuális tartalmú termékei
erotyzm [1. miłość o silnym podłożu zmysłowym;
2. pobudliwość
płciowa;
3. tematyka
miłosna] – (gör.) erotizmus
erozja (łac. erosio - wygryzanie, żłobienie)
[naturalne
zjawisko
mechanicznego
niszczenia powierzchni skorupy ziemskiej
- zarówno skał jak i gleb, poprzez różne
czynniki zewnętrzne, oraz towarzyszące
temu zjawisku przenoszenie produktów
erozji] – (lat.) erózió; (geológia) a folyóvíz,
a szél és a jég pusztító munkája a föld
felszínén; a víz mechanikai és kémiai
munkája által a föld felületén előidézett
változások;
(orvosi)
felmaródás,
a
nyálkahártyák kifekélyesedése; (műszaki)
kimaródás, kirágás; az ipari nyersanyagok
felületének elhasználódása külső tényezők
hatására
erozja deszczowa [zob. ablacja w zn. 2.] –
esőerózió, lemosódás, ablázió
„erozja genetyczna" [oznacza postępującą z
czasem utratę różnorodności genetycznej
pomiędzy i w obrębie populacji lub
odmian tego samego gatunku lub
ograniczanie bazy genetycznej gatunku
spowodowanej ingerencją człowieka lub
1533
zmianami środowiskowymi; Dyrektywa
Komisji 2008/62/WE, z dnia 20 czerwca
2008 r.] - "génerózió" [1. a genetikai
sokféleség idővel történő csökkenése
ugyanazon fajok populációi, illetve fajtái
között és azokon belül, illetve egy faj
genetikai alapjának csökkenése emberi
beavatkozásból,
illetve
környezeti
változásból adódóan; 2. A populációk
génállományának jelentős elszegényedése,
eróziója, amely többféle szempontból
diagnosztizálható.
Következménye
a
rátermettség és az alkalmazkodóképesség
csökkenése. A Bizottság 2008/62/EK
irányelve ( 2008. június 20.)]
erozja gleby [niszczenie warstwy uprawnej gleby
wskutek zmywania i wywiewania jej
górnych warstw] – talajerózió
erozja gruntu – a talaj eróziója
erozja lodowcowa, glacjalna [żłobienie podłoża
przez lodowce] – glaciális erózió; jégerózió
erozja rzeczna [tworzenie dolin rzecznych przez
rzeki] – folyóerózió; fluviális (folyóvízi)
erózió
erozja śnieżna (zob. niwacja) – hóerózió (niváció)
erozja wsteczna – (földt.) háztrafelé haladó erózió
erozyjne doliny – eróziós folyóvölgyek
erozyjny, -a, -e – eróziós, erodáló
Errantis nulla voluntas est [1. działanie pod
wpływem błędu nie wyraża woli; 2.
działający pod wpływem błędu nie wyraża
woli.] – (lat.) Errantis nulla voluntas est;
Nulla voluntas errantis est; aki tévedésben
van, nem fejezi ki saját akaratát (a tévedő
akarata semmis)
errare humanum est [łac., z gr., błądzić (mylić
się) jest rzeczą ludzką] – (lat.) errare
humanum est; tévedni emberi dolog [Seneca]
errata [spis oraz sprostowanie omyłek w
wydrukowanej książce] – (lat.) errátum,
errata; tévedés, sajtóhiba; sajtóhibák
jegyzéke, hibajegyzék
erratyczny, -a, -e – (földtan) erratikus, vándor
error (omyłka; błąd) – (lat.) error; tévedés
Error calculi non nocet [pomyłka rachunkowa
nie szkodzi (czynności prawnej)] — (lat.)
Error calculi non nocet; számadási hiba nem
árt
error facti [1. błąd co do faktu; 2. Błąd w
ustaleniach faktycznych (tzw. error facti)
przyjętych za podstawę orzeczenia jest
względną podstawą odwoławczą i może
spowodować uchylenie lub zmianę
orzeczenia jedynie, gdy mógł mieć wpływ
na treść tego orzeczenia.] – (lat.) error facti;
ténybeli tévedés
error fundamentalis [zob. proton pseudos gr.,
pierwsze
kłamstwo,
oszustwo
-
Wersja 01 01 2017.
podstawowe; błąd w założeniu (łac. error
fundamentalis), prowadzący do fałszywych
wniosków. - z Arystotelesa (Analyt. prior.,
2, 18).] – (lat.) error fundamentalis; alapvető
tévedés
Error (ignorantia) iuris nocet [błąd co do
(nieznajomość) prawa szkodzi] – jogbeli
tévedés; (lat.) Ignorantia juris nocet; a
törvény nem tudása árt
Error (ignorantia) iuris nocet, emir (ignorantia)
facti non nocet [nieznajomość prawa
szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.]
— (lat.) Error (ignorantia) iuris nocet, emir
(ignorantia) facti non nocet; „error iuris
nocet, facti non nocet” – „a jogbeli tévedés
(a jog nemtudása) árt, a ténybeli tévedés (a
tények nemtudása) nem árt”
Error in syllaba non nocet [1. pomyłka w pisowni
nie szkodzi (czynności prawnej); 2. błąd w
pisowni (ortograficzny) nie przynosi
szkody] — (lat.) Error in syllaba non nocet;
íráshiba nem károsít
Error in corpore [błąd co do identyczności osoby
lub przedmiotu, miał on istotne znaczenie,
czynność prawna dokonana pod wpływem
takiego błędu była nieważna ( np.
stypulacja z nieporozumieniem stron co
do osoby niewolnika).] - (lat.) error in
corpore; tévedés a szerződés tárgyában
Error in materia [błąd co do istotnych
właściwości rzeczy] – (lat.) Error in
materia; tévedés a szerződés tárgyát képező
dolog lényegében, anyagában
error in nomine [błąd co do samego tylko
znaczenia rzeczy ( np. nieporozumienie
stron co do imienia sprzedanego
niewolnika] – névben való tévedés (error in
nomine)
error in obiecto (in corpore) – error in obiecto (in
corpore); tévedés a szerződés tárgyát képező
dolog azonosságában
error in obiecto [łac., omyłka co do rzeczy] –
error in obiecto (in corpore); elkövetési
tárgyban való tévedés; tévedés a szerződés
tárgyát képező dolog azonosságában
error in persona [łac., omyłka co do osoby] –
(lat.) error in persona; tévedés a szerződő fél
kilétében; a személyben való tévedés
Error in qualitate [był to błąd raczej nieistotny,
był to błąd co do jakości rzeczy] – error in
qualitate; vagyis a fél tévedése a szerződés
tárgyának minősége felől
error iuris [błąd co do prawa] – (lat.) error iuris;
jogbeli tévedés
Error iuris nocet [1. błąd co do prawa szkodzi,
tzn. że nie można usprawiedliwiać się
nieznajomością prawa. 2. błąd co do
przepisów prawa szkodzi.] – (lat.) Error
1534
iuris nocet; a jogbeli tévedés (a jog
nemtudása)
Error iuris non criminalis exculpat [błąd w
innych dziedzinach prawa niż prawo
karne usprawiedliwia tego, kto jest w
błędzie.] – (lat.) Error iuris non criminalis
exculpat; a tévedés a büntetőjogban nem
mentesít
error vel ignorantia iuris non excusat - błąd lub
nieznajomość
prawa
nie
stanowi
usprawiedliwienia –
(lat.)
error
vel
ignorantia iuris non excusat; tévedés vagy a
jog nemismerete nem mentesít [‘ignorantia
facti non iuris excusat’, azaz a tény nem
tudása szentesít, a jog nem tudása nem
mentesít. A ‘nem tudást’ tévedésként
megfogalmazva maga a Btk. is rendelkezik
errõl: nem büntethetõ, aki a cselekményt
abban a téves feltevésben követi el, hogy az
a társadalomra nem veszélyes, és erre a
feltevésre alapos oka van.]
ersatz [zob. surogat; zamiennik] – pótszer
erudycja [wszechstronna wiedza książkowa] –
(lat.) erudíció; olvasottság, műveltség,
képzettség,
tanultság;
tudományos
képzettség v. felkészültség (wiedza)
erudycyjnie – tudományosan
erudycyjność – tudományosság
erudycyjny, -a, -e [związany z erudycją] –
tudományos
erudyta [człowiek posiadający rozległą wiedzę w
określonej dziedzinie], erudytka – nagy
olvasottságú v. műveltségű v. tudású (ffi/nő);
kiművelt emberfő
eruktacja [odbijanie się, wymioty] – (lat.)
eructatio; böfögés; hányás
erupcja [1. wydobywanie się na powierzchnię
Ziemi
produktów
wulkanicznych;
2. gwałtowny przejaw czegoś] – (lat.)
erupció; vulkáni kitörés; (orvosi) bőrkiütés;
(csillagászat) napkitörés; (átv.) kitörés,
heves indulat
erupcja centralna [wybuch wulkanu w jednym
punkcie Ziemi] – centrális vulkánkitörés
erupcja linearna [wybuch wulkanu wzdłuż
szczeliny] – hosszanti törésvonalak menti
vulkánkitörés
erupcja wulkaniczna – vulkánikus kitörés
erupcja wulkanu – vulkánkitörés
erupcyjny, -a, -e [związany z erupcją] – (lat.)
eruptív; vulkáni eredetű; (orvosi) kiütéses;
(átv.) indulatos, lobbanékony
erygować [1. wznieść, ufundować lub założyć
coś; 2. daw. wystawić oddział wojska] –
(dawno) állítani, felállítani, emelni, alapítani,
építeni; berendezni
erygowanie – felállítás; alapítás; építés; berendezés
-
Wersja 01 01 2017.
erygowany, -a, -e – alapított; épített; felállított;
alapított
Erwin [imię męskie pochodzenia germańskiego.
Wywodzi się od złożenia słowa eber "odyniec" i win - "przyjaciel". Forma
żeńska: Erwina] – Ervin [férfinév a germán
Erwin névből származik, amelynek Herwin
változata annyit jelent, hogy a hadsereg
barátja, míg Eberwin alakváltozatának
jelentése vadkan erejű jóbarát. Női párja:
Ervina.]
Erwina (żeński odpowiednik imienia Erwin) –
Ervina (női név az Ervin férfinév latinos
képzésű párja. Rokon név: Ervínia.)
Eryk
[imię
męskie
pochodzenia
skandynawskiego. Nadawane wielu jarlom
i królom szwedzkim i
duńskim.
Pochodzenie tego imienia podaje się ze
staro-wysoko-niemieckiego, gdzie era honor, cześć oraz richi - bogaty. Całość
zaś oznacza osobę zasobną w honor.] –
Erik [férfinév a germán Erik név átvétele.
Női párja: Erika.]
Eryka [żeńska forma imienia Eryk, pochodzi z
języka germańskiego] – Erika [női név az
Erik férfinév női párja. Gyakran tévesen
azonosítják az erika (hanga) növénynévvel.
Elemeinek jelentése: hatalmas+uralkodó,
bizonyos értelmezések szerint a két elem
olvasata: nagyrabecsült.]
Erynie [1. Alektro, Tyzyfone, Megera; 2. greckie
boginie zemsty; 3. opiekunki ziemi
uprawnej i owocującej; 4. rozszarpują za
karę; 5. siostry strzegące pałacu Hadesa;
6. Tisifone (Mścicielka zabójstwa), Megera
(Groźna) i Alekto (Niespoczniona), córki
Nocy i Acheronu; 7. zrodzone z krwi
Uranosa] – Erinnüszek az átok, a büntetés és
a bosszú istennője, illetőleg istennői az ókori
görög mitológiában (a lelkiismeretfurdalás, a
rossz lelkiismeret megtestesítői) (a büntetés
és a bosszú istennői a görög mitológiában; a
lelkiismeretfurdalás és a rossz lelkiismeret
megtestesítői)
erysipelas [Róża; (łac. erysipelas, z gr. ερυθροσ =
"czerwony" + πέλλα = "skóra") [choroba
skóry wywołana przez paciorkowce.] –
(gör.) erizipelasz (erysipelas); orbánc
erystyka [sztuka doprowadzania sporów do
korzystnego rozwiązania bez względu na
prawdę materialną. Słowo pochodzi z
klasycznego języka greckiego - eristikós
czyli kłótliwy, od éris oznaczający kłótnię,
spór, walkę oraz imię bogini niezgody,
córki Nocy, towarzyszki Aresa na polu
bitwy, będącej uosobieniem waśni,
niezgody i kłótni.] – (gör.-lat.) erisztika [1.
Dialógusformájú
következtetési
és
bizonyítási módszer az Arisztotelész előtti
1535
logikában; premisszáit kérdésként teszi fel,
amelyre csak igennel vagy nemmel lehet
válaszolni, s a levont következtetés mindig
paradoxon. 2. a vitatkozás művészete,
tudománya]
erytroblasty [macierzyste jądrzaste komórki
szpiku, od których pochodzą erytrocyty,
czyli krwinki czerwone.] – eritroblaszt,
eritroblaszták [Az eritroblaszt sejteknek még
van sejtmagjuk, és kezdetben még
színtelenek, de később hemoglobinnal
telítődnek, ahogy fejlődnek.]
erytrocyt
[komórka
krwi
zawierająca
hemoglobinę]
–
(lat.)
eritrocita
(erithrocyta); vörös vértest; vörösvérsejt
erytrocyty [(medycyna) czerwone ciałka krwi] –
(lat.) eritrociták; vörös vértestek
erytropoetyna (skrót EPO, ATC: B 03 XA 01)
[glikoproteinowy hormon peptydowy,
którego główną funkcją jest stymulacja
różnych etapów erytropoezy, co prowadzi
do zwiększenia produkcji erytrocytów
przez szpik kostny.] – eritropoetin (EPO) [a
vesében termelődő anyag, amely fokozza a
vérképzést, hiánya vérszegénységhez vezet]
erytroskop – eritroszkóp; eritrofitoszkóp [Simmler
által (1862) feltalált és Wild által módosított,
szemüvegszerű készülék, melynek üvegei
kék kobalt- és sötétsárga vasoxidüvegekből
vannak összetéve. Az üvegösszetétel jól
bocsátja át a sötétvörös... ]
erytroskopia (badanie odbytu) – eritroszkópia;
tükrözés, végbéltükrözés (rectoskopia)
erytrozyna
[wiśniowo-czerwony
barwnik
spożywczy (E 127). Używany jest m.in. w
owocach
konserwowych,
osłonkach
kiełbasy, tuszach do drukowania, pastach
i tabletkach do zębów.] – (gör.-lat.)
eritrozin; (fényképészet) színérzékenységet
fokozó piros árnyalatú jódvegyület
erytryn [różowoczerwony minerał powstający w
strefie wietrzenia złóż rud zawierających
kobalt] – eritrin (névváltozatok: erythrite,
kobaltvirág, kobaltcsillám, kobaltarzén)
[hidratált kobalt-arzenát]
Erywań (Երևան) (Erevan, Iravan, Erewan,
Ayrivan, i Erivan) [stolica i największe
miasto Armenii. Jeden z głównych
ośrodków przemysłowych, naukowych i
kulturalnych na Zakaukaziu.] – Jereván
(örményül:
Երեվան
vagy
Երևան)
[Örményország fővárosa és legnagyobb
városa, a kaukázusi régió egyik legfontosabb
ipari, kulturális és tudományos központja]
equalizer [wym. ik ilajzer] [urządzenie służące
do zmiany wartości natężenia dźwięku dla
poszczególnych
częstotliwości
(zob.
korektor)] – equalizer [az az eszköz, mely
-
Wersja 01 01 2017.
lehetővé teszi kiválasztott frekvenciák
erősítését
v. attenuálását
az audio
spektrumban. — Az equalizerek általában
több sávon képesek ezt tenni, hogy a
zenésznek precíz kontrollja lehessen a
hangszínen. A szó 'kiegyenlítő'-t jelent, és az
eredetéhez kapcsolódik: a régi audio
eszközök (mikrofonok) hibáít így próbálták
kiegyensúlyozni, hogy jobban hasonlítson a
felvett hang az eredetihez. A modern
zenében a szintetizátorok és a samplerek
megjelenésével azonban elvesztette eredeti
értelmét, hiszen ezeken a gépeken nincs
mihez képest kiegyensúlyozni bármit is.]
es [muz. dźwięk e obniżony o półton] – (zene) esz
[az E-hangnak egy fél hanggal történő
leszállításából származó hang]; f-lyuk;
(építészet) S-betű alakú díszítés
Es-dur [gama lub tonacja durowa] – Esz-dúr
es-moll [gama lub tonacja molowa] – esz-moll
Es [symbol pierwiastka chemicznego einstein] –
einstein (Es) vegyjel
es [1. ozdobna figura przypominająca kształtem
literę S; 2. coś układającego się w kształt
litery S; 3. narzędzie formierskie w
kształcie litery S] – Sz (esz); S-alak
eSATA – External SATA [Złącze eSATA
(external SATA) to zewnętrzny port
SATA 3 Gbit/s, przeznaczony do
podłączania
pamięci
masowych
zewnętrznych. Główną ideą eSATA jest
zapewnienie
identycznej
prędkości
przesyłania danych w urządzeniach
zewnętrznych, jaka osiągalna jest dla
napędów wewnętrznych. Osiągane przez
ten standard prędkości nie odbiegają od
tych oferowanych przez SATA II –
maksymalne przepustowości to 150 MB/s
oraz 300 MB/s. Jest to prędkość znacznie
większa niż maksymalna prędkość
przesyłania danych przez port USB 2.0
(480 Mbit/s czyli 57 MB/s), a
porównywalna do prędkości złączy USB
3.0. Maksymalna długość kabla eSATA
może wynosić 2 metry. W przeciwieństwie
do połączenia przez USB, urządzenie
podłączone przez eSATA może wymagać
dodatkowego zasilania - port eSATA sam
w sobie nie musi zapewniać zasilania
(dostępne są wersje z i bez zasilania).] eSATA
(external
Serial
ATA)
[Csatolófelület 150-300 MB/s sebességű
adatátvitelhez, maximum 2 méteres kábellel.]
esauł, asauł [1. stopień oficerski w wojskach
kozackich carskiej Rosji; też: oficer
mający taki stopień; 2. zastępca atamana
koszowego u Kozaków zaporoskich] –
(történelmi) kozák v. tatár lovasszázad
parancsnoka
1536
eschatologia [część doktryny religijnej, także
teoria filozoficzna, traktująca o losach
pośmiertnych człowieka oraz celu i
przeznaczeniu świata] – (gör.) eschatologia
(az eszkhato = végső dolgok, és logosz =
tudomány,
görög
szóból);
(egyház)
eszkatológia, a végső dolgokról (halál, ítélet,
pokol, mennyország) szóló tan [A végső
dolgokról szóló tanítás, mint pl. halál,
feltámadás, Krisztus visszajövetele és
megjelenése, világ vége, utolsó ítélet és Isten
eljövendő országa. Az ÓSZ tanítja az
eljövendő általános feltámadást és az ítélet
napját (Jób 19,25-26; Ézs 25,6-9; 26,19; Dán
12,2). Az ÚSZ megvilágítja, kiszélesíti és
tökéletesíti
az
ÓSZ
eszkatológiáját.
Hangsúlyozza
Krisztus
visszajövetelét
(1Thessz 4,15-17), a halottak egyetemes
feltámadását (Róm 8,11; 1Kor 15) és az
utolsó ítéletet, amikor a hitetlenek a
kárhozatra vettetnek (Jel 20), az igazak pedig
bemennek Isten országába és dicsőségébe
(Mt 25,31-46).]
eschatologiczny, -a, -e – (egyház) eszkatologikus,
eschatologiai
escoffion [okrągły, ozdobny kapturek ze złotej
siatki i klejnotów osadzonych na jedwabiu
lub aksamicie. Charakterystyczny był
sztywny przód czepka w formie
metalowego obrzeżenia. Występuje w
modzie przełomu wieków XV i XVI,
szczególnie we Francji i we Włoszech.] –
[XIV. század francia hölgyeinek „escoffion à
cornes” néven ismert főkötője]
escoffion
esdek [potocznie - socjaldemokrata, członek
partii socjaldemokratycznej] – (történelmi)
lengyel szociáldemokrata párt (S.D.) tagja
eseista [autor esejów], eseistka – (fr.-lat.)
esszéista; esszéíró, tanulmányíró
eseistyczny, -a, -e – esszéista; esszéírói
eseistycznie – esszéista v. esszéíró módon
-
Wersja 01 01 2017.
eseistyczność – esszéistaság
eseistyka [1. sztuka pisania esejów; 2. dział
literatury obejmujący eseje]– esszéisztika
esej [krótka rozprawa naukowa lub literacka
ujmująca temat w sposób subiektywny] –
(fr.) esszé; tanulmány; irodalmi v. művészeti
tárgyról szóló hosszabb tanulmány
esencja [1. mocny napar z liści herbacianych;
2. wyciąg
z roślin
aromatycznych;
3. roztwór substancji zapachowych i
smakowych;
4. najistotniejsza
treść,
najważniejszy składnik czegoś; 5. filoz.
natura danej rzeczy, decydująca o tym, że
jest ona właśnie tą rzeczą, a nie inną] –
(lat.) eszencia; kivonat, tömény oldat;
(herbata) főzet, párlat; ételízesítő, sűrített
ételkivonat; (lat.) esszencia, vminek a java;
lényeg, lényeges tulajdonság, a veleje vminek
esencja herbaciana – teaesszencia
esencja octowa [stężony roztwór kwasu
octowego] – tömény ecet
esencja różana – rózsakivonat
esencjonalnie
–
lényegesen,
lényegében,
lényegénél fogva, természeténél fogva,
főként, tartalmasan
esencjonalność [zob. krótkość, skrótowość, moc,
lapidarność, zwięzłość itd.] – lényeg,
lényege v. veleje vminek
esencjonalnalny, -a, -e – (lat.) esszenciális;
tömény, dús; lényeges, lényegbeli, vminek
lényegéhez
tartozó;
fontos,
jelentős,
lényegbe vágó
eserowiec
[członek
partii
socjalistówrewolucjonistów utworzonej na przełomie
1901 i 1902 r. w Rosji] – (történelmi) eszer;
a cári Oroszországban az 1900-as évek elején
létrejött kispolgári pártmozgalmak egyikének
híve (szociál-revoljucioner)
eses [1. muz. dźwięk e obniżony o cały ton; 2.
członek SS] – (zene) eszesz; (történelmi) SSkatona v. tag
esesman (pop. esman), SS-man [wym. esesman],
esesowiec [1. członek SS, hitlerowskich
partyjnych oddziałów szturmowych; 2.
nm. S.S.-Mann; Schutz-Staffel 'oddział
ochronny'; Schutz 'grobla; osłona;
ochrona' od schützen 'chronić'; Staffel
'szczebel; kolumna; zastęp'; Mann
'człowiek; mąż'; członek oddziałów
szturmowych, będących zrazu elitarną
strażą przyboczną Hitlera, a potem
najbardziej (obok gestapo) zbrodniczą
organizacją hitlerowską.] – SS-katona v.
tag
-
Wersja 01 01 2017.
brygad] – (fr.) eszkadron, (wojsko) raj,
hajóraj
eskadra lotnicza, eskarda samolotów – repülőraj
eskadra myśliwska – vadászraj, vadászrepülőraj;
vadászrepülő század
1537
esesmanka, SS-manka – SS tagja (nő)
esesmański, esesowski, -a, -ie – SS-katonaEsjon-Geber, Ecjon-Geber (hebr: ‫)רֶ בָּ גוןיְצֶ ע‬
[według biblijnej Księgi Liczb 33,35-36 miejsce obozowania Izraelitów w czasie
wędrówki do Ziemi Obiecanej pod
kierownictwem Mojżesza. Później król
Salomon, wybudował tutaj flotę okrętów,
których załogę stanowili Izraelici i
Fenicjanie. Król Jehoszafat usiłował
wznowić wyprawy morskie z tego miasta,
jednak okręty uległy rozbiciu. –
Utożsamia się je z Tall al-Chlajfa (EcjonGewer)
(na
terytorium
Jordanii,
usytuowanym ok. 500 m od Zatoki Akaba,
obszarem pomiędzy izraelskim miastem
Ejlat
a
jordańskim
Akaba.
W
wyrobiskach które miały tam miejsce w
latach 1937-1940 prowadzonych przez
archeologa Nelsona Gluecka, odkryto
dużą
strukturę
przemysłową
prawdopodobnie
używaną
do
przetwarzania miedzi. Miejsce było też
skrzyżowaniem szlaków handlowych, a
wykopaliska wskazują, że w okresie
królestwa Judy zostało umocnione, i było
bogatą osadą handlową. Inni badacze
zidentyfikowali Esjon-Geber z atolu
znajduje się na wodach Zatoki Akaba, na
południowy zachód od obecnej egipskiej
miejscowości Taba.] – ECJON-GEBER v.
ESIONGÁBER (a férfi hátgerince; egy
hatalmas, egy óriás hátgerince). [Város Elát
közelében az Akabai-öbölnél; az izráeliták
táborhelye a pusztai vándorláskor (4Móz
33,35-36); Salamon és Jósafát (4) itt
építették flottáikat (1Kir 9,26-29; 2Krón
8,17-18; 20,36-37; 1Kir 22,49-50; a 4Móz
33,35-36-ban: "Ecjon-Geber").]
eskadra [1. jednostka organizacyjna lub bojowa
lotnictwa składająca się z kilku lub
kilkunastu samolotów; 2. zespół okrętów
wojennych złożony z dwu lub więcej
eskadra okrętów – hajóraj
eskadron [zob. szwadron] – eszkardon, (ném.)
svardon; lovasszázad
eskadronista [1. dowódca szwadronu, rotmistrz.
2. kardynał, który w konklawe nie jest
stronnikiem żadnego dworu] – lovasszázad
parancsnok;
pártonkívüli
bíboros
(a
konklávéban)
eskadrowy, -a, -e – rajeskalator [schody ruchome] – mozgólépcső
(schody ruchome)
eskamoter
[kuglarz
zręcznie
chowający
przedmioty; sprytny złodziej, człowiek
oszukujący w gze w karty] – (dawno)
eskamoteur; szemfényvesztő, ügyes tolvaj;
bűvész, szemfényvesztő;
hamisjátékos,
hamiskártyás
eskamoterski, -a, -ie – (dawno) szemfényvesztő,
bűvész-, tolvajeskamotować [fr. escamoter 'eskamotować'. 1.
daw. zręcznie coś ukryć lub skraść; 2.
przest. zręcznie coś (kuglarską sztuką)
sprzątnąć, ukryć, usunąć, ściągnąć; zataić,
skraść; 3. przestarzale: zręcznie coś
sprzątnąć (sprzątać), ukryć (ukrywać),
zwłaszcza za pomocą sztuczki kuglarskiej]
– (dawno) szemfényvesztő módon v.
ügyességgel eltüntetni v. ellopni
eskalacja [stopniowe zwiększanie, potęgowanie
się czegoś] – eszkaláció, a háború fokozatos
kiterjesztése
eskalacja uprawnień (ang. privilege escalation) [to
jedna z konsekwencji wykorzystania
błędów w aplikacjach lub w systemach
operacyjnych polegająca na zdobyciu
uprawnień do zasobów, które w
normalnym przypadku są dla atakującego
niedostępne. W przypadku systemów
wieloużytkownikowych, jedną z form
eskalacji uprawnień jest wykorzystanie
błędów programistycznych w aplikacjach,
które pracują z innymi uprawnieniami niż
te, które posiada posługująca się nimi
1538
osoba. Są to zwykle usługi systemowe albo
programy, których pliki wykonywalne
mają ustawioną flagę setuid lub setgid, a
ich właścicielem jest użytkownik o
podwyższonych uprawnieniach – zwykle
root.
Inną,
relatywnie
często
wykorzystywą techniką prowadzącą do
eskalacji uprawnień, jest wykorzystanie
błędów programistycznych w jądrze
systemu operacyjnego.] – (ang. privilege
escalation) jogosultságnövelés
eskalacyjny, -a, -e – eszkalációs
eskalować [stopniowo zwiększać, potęgować] –
erősíteni, megerősíteni; megnövelni, fokozni,
növelni
eskapada [wyprawa, często ryzykowna i
lekkomyślna] – kiruccanás, kirándulás,
pajkos, tréfa, túlkapás, pajkosság, kaland;
félreugrás, (lóé) ágaskodás
eskapada nocna – éjszakai kaland
eskapistyczny, -a, -e – eszképisztikus, a valóságtól
elrugaszkodó
eskapizm
[ucieczka,
oderwanie
się
od
rzeczywistości i od problemów z nią
związanych] – eszképizmus; valóságtól,
köznapi problémáktól való elrugaszkodás
eskapista [osoba uciekająca od rzeczywistości i
problemów z nią związanych], eskapistka
a valóságtól elrugaszkodó (ffi/nő)
Eskimos [przedstawiciel rdzennej ludności
zamieszkującej
obszary
Grenlandii,
Kanady, Alaski i Syberii; Innuita] –
eszkimó (indián-mongol nép tagja az északi
sarkvidéken)
Eskimoska [przedstawicielka rdzennej ludności
zamieszkującej
obszary
Grenlandii,
Kanady, Alaski i Syberii; Inuitka] –
eszkimó (lány v. nő)
eskimoska [obrót kajaka wzdłuż osi podłużnej o
kąt 360 stopni] – 3600-os kajakfordulat a
hosztengely körül
eskimoski, -a, -ie [przymiotnik od: Eskimos] –
eszkimó
eskonto [zob. dyskonto] – (ol.) (dyskont) diszkont;
(kereskedelem)
diszkont,
diszkontálás;
leszámitolás, váltóleszámitolás
eskontować –
(ol.) eszkomptálni,
váltót
leszámitolni, levonni (dyskontować)
Eskorial (Real Monasterio de San Lorenzo de El
Escorial) [kompleks pałacowo-klasztornobiblioteczny w San Lorenzo de El
Escorial, 45 kilometrów na północny
zachód od Madrytu.] – (sp.) Escoriál;
Madrid melletti palota
eskorta [1. oddział zbrojny towarzyszący komuś
lub czemuś w drodze jako ochrona lub
asysta honorowa; 2. osoba lub osoby
towarzyszące komuś po to, żeby się nim
-
Wersja 01 01 2017.
opiekować lub mieć nad nim kontrolę] –
(fr.) eszkort; (fegyveres) kíséret, fedezet
eskorta honorowa – díszkíséret
eskortant (eskorta) [osoba eskortująca kogoś lub
coś] – kísérő
eskortować [1. prowadzić kogoś pod strażą;
2. towarzyszyć komuś lub czemuś w
drodze w celu ochrony lub jako asysta
honorowa; 3. towarzyszyć komuś, żeby się
nim opiekować lub mieć nad nim
kontrolę] – kísérni, fedezni, fedezet alatt v.
fegyveres kísérni
eskortować aresztantów – letartóztatottakat v.
rabokat kísérni
eskortować więźnia – rabot kísér
eskortowiec,
eskorter
[okręt
wojenny
przeznaczony do osłony konwojów
morskich] – (wojsko) kísérőhajó
eskortowy-, -a, -e [związany z eskortą] – fedezeti
eskortujący, -a, -e – kísérő
eskulap [żart. lekarz] – Aesculapius, Aszklépiosz
[Apollón és Korónisz nimfa gyermeke]; a
gyógyítás és a gyógyhatású szerek istene a
régi rómaiaknál; (tréf.) orvos
esowatość – vminek S-alakú volta v. menete;
görbeség,
hullámosság,
kígyóvonal,
kígyóvonalúság; zegzugosság
esowaty, -a, -e [mający kształt litery S] – S-alakú,
kígyóvonalas, kígyózó, zegzugos, hullámos
esownica [motyw dekoracyjny w kształcie litery
S, której oba końce są zwinięte]; esownik
[w architekturze: profil w kształcie litery
S; cyma, sima] – S-alakú díszítés,
kígyóvonal, profil v. párkány
esówka [1. zob. dachówka holenderska; 2. zob.
narzędzie formierskie w kształcie litery S]
– (építészet) holland hullámos cserép; Salakú eszköz
espada [zob. matador] – (sp.) espada, bikaviadal;
bikaviador, aki a bikát tőrrel leszúrja; vívótőr
espadryle [rodzaj miękkich sandałów płaskich
lub na koturnie. Zwykle szyte z płótna lub
bawełny z giętką podeszwą z plecionki lub
gumy. Ich nazwa wywodzi się od słowa
określającego twardą śródziemnomorską
trawę, z której wyplatano liny. To właśnie
jutowa, pleciona podeszwa jest cechą
charakterystyczną espadryli. Początki
tego obuwia sięgają XIV wieku, niegdyś
noszone
były
przez
ubogich
Katalończyków. Dzisiaj produkuje się
espadryle w we wszystkich możliwych
wersjach i kolorach.] – (ang.) espadrille;
espadrilles; spárgatalpú vászoncipő; szandál
1539
esparceta [roślina rosnąca w zespołach roślin
stepowych] – (növény) baltacim; helyi
jelentőségű növény, szálas takarmánynak és
magnak termeszthető
esparceta
siewna
[długowieczna
bylina
uprawiana na kiszonkę i siano] – (növény)
baltacim
esparto [trawa o liściach zawierających włókna
używane m.in. do wyrobu mat, papieru;
też: włókno z tej trawy] – eszpartófű, alfafű
(Stipa
tenacissima):
az
árvalányhaj
nemzetségbe tartozó, szárazságűrő a
Földközi-tenger mellékének nyugati felében
honos növény.
esperancki, -a, -ie [dotyczący esperanta] –
eszperantó
esperanto [sztuczny język międzynarodowy,
oparty głównie na językach romańskich] –
eszperantó (1887-ben L. Zamenhof varsói
orvos
(1858-1917)
által
szerkesztett
mesterséges nemzetközi nyelv)
esperantysta [człowiek propagujący język
esperanto
lub
mówiący
językiem
esperanto] – eszperantista, eszperantóval
foglalkozó személy; az eszperantót terjesztő
esplanada
[1. szeroka
ulica
z
alejami
spacerowymi pośrodku; 2. plac lub
promenada; 3. niezabudowana przestrzeń
przed dawnymi fortyfikacjami] – (fr.)
esplanade; sétány, sétatér; előtér (nagy
épületek előtt); (várakban) beépítetlen terület
espressivo, espressiuo (wym. espressiwo) lub con
espressivo (wł.) [z wyrazem, uczuciowo;
określenie wykonawcze] – (ol) espressivo;
(zene) expresszíven érzéssel, kifejezően
-
Wersja 01 01 2017.
esprit de corps [wym. espri de kor] [poczucie
solidarności] – (fr.) esprit de corps; testületi
szellem
ESS (ang. Extended Service Set) [zbiór usług
rozszerzonych czyli zbiór sieci BSS, które
komunikują się ze sobą za pośrednictwem
systemu
dystrybucyjnego]
–
ESS,
Extended
Service
Set
(kiterjesztett
szolgáltatás-készlet)
essentia (zob. esencja) – essentia; lényeg, valóság
(a skolasztika szóhasználatában). [łac.
quinta essentia, "piąta esencja" = A quinta
essentia , vagyis az ötödik esszencia a négy
elem töménykivonata; éter]
Essentialia negotii (z łac. przedmiotowo istotne
składniki
treści
czynności
prawnej)
[składniki
treści
czynności
cywilnoprawnej, które określają typ tej
czynności (w szczególności typ umowy) i
charakter wynikającego z niej stosunku
prawnego. Ze względu na swój zasadniczy
dla
czynności
prawnej
charakter,
konstytuujący tę czynność, zwane są
właśnie
składnikami
przedmiotowo
istotnymi.] – (lat.) Essentialia negotii (az
egyes szerződéstípusok fontos alkatrészei);
esszenciális (elengedhetetlen) alkatrészek
Esseńczycy (essenizm) [1. jedno z żydowskich
stronnictw religijnych (obok faryzeuszy i
saduceuszy i ewentualnie jeszcze zelotów),
a w szerszym rozumieniu ruch religijnospołeczny, działający w drugiej połowie
tzw. okresu Drugiej Świątyni (ok. 515 r.
p.n.e. – 70 r. n.e.), czyli w latach ok. 152
p.n.e. – 70 n.e. Nie jest do końca
wyjaśniona kwestia etymologii nazwy
'esseńczycy'. Bezpośrednio określenie to
pochodzi z języka greckiego: essenoi (albo
essaioi), co jest najprawdopodobniej
odpowiednikiem
aramejskich
rzeczowników: hasen i hasayya, które
odpowiednio oznaczają „milczący” i
„pobożni”, albo według innych badaczy:
aseya (lub asayya – hassaya) –
„uzdrowiciele”. 2. żydowska sekta w
czasach pobytu Pana na ziemi; nie
wymieniona w NT. Wielbili aniołów, żyli w
ascezie i celibacie, nie jadali mięsa;
podobni do dzisiejszych teozofistów i
spirytystów. Widocznie są ich typem. 3.
Eseńczycy byli rośliną obcą na gruncie
żydostwa. Tworzyli zakon ascetyczny,
noszący jako symbole siekierę, fartuch i
białe szaty. Żyli rozproszeni po całym
kraju, w celibacie, pracując pilnie i dzieląc
się wszystkim; odrzucali handel i
niewolnictwo.
Przestrzegali
dużo
przepisów o czystości rytualnej, musieli
przejść nowicjat i byli obowiązani do
zachowania tajemnicy zakonnej. Ich wiara
1540
była dualistyczna; dusza świetlana
mieszka w ciele jakby we więzieniu.
Niewiadome, czy tu przyjąć wpływy
perskie, czy pitagorejskie czy też
mandejskie. Zachowywali szabat i płacili
podatek!
świątynny,
wobec
czego
zostawiano ich w spokoju.] – esszénusok,
esszaiusok (gör., vsz. az arám hasen, ill.
hasajija, 'jámborok, szentek' v. 'hallgatagok'
szóból) [1. egy ókori zsidó vallási közösség,
amely tagjaitól szigorú aszkézist kívánt.
Maga a szó valószínűleg az arám hasen, ill.
hasajija, 'jámborok, szentek' v. 'hallgatagok'
szóból. Az esszénusok betartották a mózesi
törvényeket, saját elkülönült településeiken,
szerény körülmények között éltek. Nem
kereskedtek és nem katonáskodtak, saját
választott előljáróiknak engedelmeskedtek.
Kétkezi munkából, főleg földművelésből
éltek. Vallási gyakorlataikhoz hozzátartozott
a rituális tisztálkodás, Mózesnek és az
angyaloknak a tisztelete, a reggeli ima a Nap
köszöntésére és a szombat szigorú
megtartása. Annak, aki csatlakozni akart,
esküt kellett tennie, hogy hűséges lesz a
közösséghez és annak tanaihoz. Az eskü
megszegése kiközösítést és büntetést vont
maga után. A jeruzsálemi Templom
kultuszától
és
az
állatáldozatoktól
tartózkodtak, épp ezért a korabeli zsidó
papság álláspontja elutasító volt velük
szemben. Egyes vélemények szerint az
esszénusok mozgalma egyfajta tiltakozás
volt az elvilágiasodott jeruzsálemi papsággal
szemben. A közösség Jonatán Makkabeus
idején (Kr. e. 160-142) már aktív volt,
eltűnésük pedig nagyjából egybeesik
Jeruzsálem pusztulásával (Kr. u. 70). Három
ókori szerző ír róluk: Josephus Flavius,
idősebb Plinius és Alexandriai Philón. 2.
palesztinai zsidó vallási szekta, mely
tagjaitól szigorú aszkézist kívánt. Elsősorban Alexandriai Philo és Josephus
Flavius alapján lehet róluk képet alkotni, s az
idősebb Plinius is említi őket. A Bibliában és
a hivatalos zsidó hagyományban nem
szerepelnek, a Misna vsz. egyszer rájuk utal.
- Vsz. csak Palesztinában éltek, főleg a Holttenger környékén Kr. e. 152 k. - Kr. u. 70 uig. Önként vállalt szegénységben és
cölibátusban éltek (mindamellett nős ~ is
voltak, afféle harmadrendiek), és a maguk
választotta elöljárónak engedelmeskedtek.
Nem kereskedtek és nem katonáskodtak.
Kétkézi munkából, kivált földművelésből
éltek. Vallási gyakorlataikhoz hozzátartozott
a rituális tisztálkodás, Mózesnek és az
angyaloknak a tisztelete, a reggeli ima a Nap
köszöntésére és a szombat szigorú
megtartása. Ugyanakkor a Templom
-
Wersja 01 01 2017.
kultuszától
és
az
állatáldozatoktól
tartózkodtak. A fölvételt, ami ünnepélyes
esküvel járt, hosszú próbaidő előzte meg.
Nézeteik
általában
megfeleltek
a
farizeusokénak. Josephus Flavius szerint a
gondviselés kérdésében már-már fatalisták, a
lélekről olyan tant vallottak, mely egyébként
idegen a zsidóságtól. Volt egy titkos
tanításuk is a beavatottak számára. A
tanításuk alapjában zsidó, de sok idegen elem
vegyült bele, ezért a hivatalos zsidóság soha
nem fogadta el. A kumráni közösséggel
kapcsolatban némelyek az ~ra gondolnak, de
még sok részlet tisztázatlan és magyarázatra
szorul. 3. Zsidó szekta Palesztínában az IIII.sz.-ban, aszketikus, szerzetesi jelleggel.]
Est autem capitis deminutio prioris status
commutatio. – (lat.) Est autem capitis
deminutio prioris status commutatio; A
capitis deminutio a korábbi helyzet
megváltozása; A jogállapot változás pedig a
korábbi állapotnak a megváltozása.
Est enim proprium stiltitiae: aliorum vitia
cernere, oblivisci suorum (Cicero) – Est
enim proprium stiltitiae: aliorum vitia
cernere, oblivisci suorum; Jellemző az
ostobaságra: mások hibáit észrevenni, a
magáét elfeledni (Cicero)
Est felicibus difficilis miserarium vera aestimatio
(Quintilianus) – (lat.) Est felicibus difficilis
miserarium vera aestimatio; Nehéz a
boldogoknak
helyesen
megítélni
a
nyomorúságot (Quintilianus)
Est in medio verum [Prawda leży pośrodku.] –
(lat.) Est in medio verum; az Igazság
középen van
Est modus in rebus (łac.), We wszystkim
zachowaj umiar. – Est modus in rebus;
mindent mértékkel kell csinálni (a. m. a
dolgokban van mérték) (Horatius)
Est proprium stultitiae aliorum vitia cernere,
oblivisci
suorum.
(Cicero
Tusculanae disputationes 3, 73). [Cudze
widzisz pod lasem, swojego nie widzisz
pod nosem.] – (lat.) Est proprium stultitiae
aliorum vitia cernere, oblivisci suorum.
[„másét látod az erdő alatt, de magadét nem
látod az orrod előtt”] (Marcus Tullius
Cicero)
Est rerum omnia magister usus [Nauczycielem
wszystkich rzeczy jest doświadczenie
(Cezar).] – (lat.) Est rerum omnia magister
usus; Minden dolog tanára a tapasztalat
(Cézár)
establishment – (ang.→lengyel) intézmény;
testület
estakada [1. pomost lub wiadukt służący do
przeprowadzenia trasy komunikacyjnej;
1541
2. pomost przeładunkowy] – állványhíd,
rakodóhíd, magasvasút
Estaol, Esztaol (pożądany) [miejscowość na
nizinach Judy, oddana pokoleniu Dan. W
pobliżu Esztaol wyrósł Samson i tamże
został pogrzebany. W pobliżu było miasto
Sorea, gdzie Samson się urodził.] –
ESTAOL (akiket kértek; kívánság, kérés;
mélyút). [Helység Jeruzsálemtől 20 km-nyire
északnyugatra (Józs 15,33); Dán törzsének
jutott osztályrészül (Józs 19,41); Sámson
felderítő útjainak színtere, és temetési helye
(Bír 13,24-25; 16,31).]
estate [(ang.) może oznaczać po prostu majątek,
ale tu ma znaczenie specyficzne dla
common law. Jest to spadek (majątek
zmarłego) zarządzany przez odpowiednią
instytucję, czyli niekoniecznie przez
spadkobierców. Estate powstaje w
niektórych stanach z mocy prawa
(niezależnie od testamentu), może również
zostać zaplanowany przez spadkodawcę.]
– (ang.) estate [jelentése: birtok; földbirtok;
kor; rang; telep; társadalmi rend; vagyon;
állapot]
ester, estry [1. związek organiczny powstający w
wyniku działania kwasów na alkohole lub
fenole; 2. nm. Ester l.poj. 'ester' od
Essigäther; Es(sig) 'ocet' (z łac. acetum),
związki organiczne, będące produktem reakcji
alkoholu i kwasu (estryfikacji), powstałym
przez usunięcie wody (należą tu np. tłuszcze)] –
(vegytan) észter [észterek: alkoholok és
savak egymásra hatásakor, víz kilépése
közben keletkező szerves vegyületek (pl.
növényi olajok, zsírok)]; észtercsoport
Estera (gwiazda) [1. imię żeńskie pochodzenia
biblijnego; należy do głównej bohaterki
Księgi Estery (hebr. Ester, ‫)םָ אָסש א‬. Imię to
wywodzi się od słowa perskiego setarah
oznaczającego "gwiazda". 2. perskie imię
dla Hadassy (mirt, ziele symbolizujące
niewinność), córki Michaila Beniaminity,
zabranego
do
niewoli
przez
Nabuchodonozora. Była sierotą na
wychowaniu u kuzyna, Mardochaja.
Ponieważ była pięknej urody została żoną
króla perskiego Kserksesa (Aswerusa,
Artakserksesa) na miejsce wpadłej w
niełaskę pierwszej żony Waszti. Estera
ocaliła później swój naród żydowski od
planowanej przez Amana zagłady, na
pamiątkę czego ustanowiono święto
Purim. Księga Estery jest ostatnią księgą
Starego Testamentu, napisana około roku
480 przed Chrystusem. Autora jej nie
znany. Charakterystycznym jest dla tej
księgi to, że nie wymieniono nawet ani
razu imienia Boga. Mimo to widać w niej
we wszystkim działanie Boga, który
-
Wersja 01 01 2017.
dotrzymał i dotrzymuje przyrzeczenia
danego Abrahamowi.] – Eszter (csillag;
fiatal asszony; mirtusz) [1. női név héber
vagy perzsa eredetű bibliai név, amelynek
kettős jelentése van: egyrészt mirtusz,
másrészt csillag, bájos fiatal leány. 2. Istár,
babiloni bálványistennő egyik alakja;
zsidónő, Márdokeus unokahuga; Ahasvérus
(2) felesége lett (I. Xerxes Kr. e. 486-465).
Megmentette népét a kiirtástól. ]
Esterka – Eszterke, Eszti
esteta [człowiek wrażliwy na piękno]; estetka –
(gör.)
esztéta
(ffi/nő);
esztétizmusra
hajlamnos ember; az esztétika művelője,
szakembere
estetycznie – ízlésesen, esztétikailag, esztétikusan
estetyczność – esztétikum; vminek esztétikus volta,
ízlésesség, csínosság
estetyczny, -a, -e – (gör.) esztétikus, esztétikai; az
esztétika követelményeit kielégítő; szép,
ízléses, művészi
estetyczny wygląd – esztétkus külső
estetyk, esteta – esztétikus, esztéta
estetyka [1. ładny, gustowny wygląd czegoś;
2. poczucie
piękna;
3. dyscyplina
filozoficzna zajmująca się nauką o
pięknie; 4. ogólna teoria sztuki badająca
treść i formy dzieł artystycznych] – (gör.)
esztétika, széptan, a szép lényegének
kutatása; a művészet és a művészi alkotások
elmélete
estetyka muzyczna (z gr. aisthetikos = zdolny do
odczuć) [nauka o funkcji muzyki,
kierunkach i prawach rozwojowych, o
kryteriach oceny dzieła muzycznego jako
dzieła sztuki i o historycznym rozwoju
tych kryteriów; wspólczesne, postępowe
poglądy estetyczne opierają się na filozofii
marksistowskiej] – zeneesztétika [1. az
esztétika tudományának a zeneművészettel
foglalkozó ága; 2. A zeneművészet sajátos
esztétikai törvényszerűségeivel foglalkozó
ágazati esztétika.]
estetyka życia codziennego – a napi élet
esztétikája
estetyzm [1. pogląd, według którego wartości
estetyczne zajmują naczelne miejsce w
ocenie postawy życiowej i twórczości
artystycznej; 2. kierunek w literaturze,
który
nie
uwzględnia
społecznych
zobowiązań literatury] – (gör.) esztétizmus;
a
művészi
megnyilatkozást
és
megnyilvánulást az élet legfőbb értékének
tekintő élet- és művészetfelfogás
estetyzować
[kierować
się
pobudkami
estetycznymi] – esztétizálni
1542
estezja [wrażenie, czucie] – (gör.) esztézia;
(uzmysłowanie) érzékelés, (uczuciowanie)
érzőképesség
-estezja ]ostatni człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: doznanie, wrażliwość,
czucie] – -érzés-, -érzékelés
estezjologia [nauka o budowie i czynnościach
narządów zmysłów] – eszteziológia; az
érzések v. érzékszervek tana
estezjometr [przyrząd do mierzenia wrażliwości
skóry na dotknięcie] – eszteziomézter;
tapintó körző
Estienne, Robert (Paryż 1503 – Genewa 7
września, 1559) [znany także jako Robert
Stefanus (łac.: Stephanus), był XVIwiecznym
drukarzem
w
Paryżu.
Początkowo był katolikiem, później został
protestantem. Był pierwszym, który
wydrukował Biblię z tekstem podzielonym
na wiersze. Już od najwcześniejszych lat
miał kontakt ze starożytnymi językami,
drukarzem został dzięki Simonowi de
Colines, który poślubił jego matkę po
śmierci ojca. Miał trzech synów, Henry,
Robert i Francois, wszyscy zajmowali się
drukarstwem.] – Robert Estienne,
latinosan Stephanus (Párizs, 1503 - 1559)
[klasszikus műveket kiadó nyomdász. Apja,
Henri (I.) Estienne (Henricus Stephanus)
alapította
meg
családi
nyomdájukat
Párizsban, 1502 körül. Robert 1526-ban lett
a vállalkozás feje és megpróbált minden apja
által elkezdett kiadói vállalkozást folytatni.
Kiadványai címlapján a csak őrá jellemző,
közismert kiadói jelvényt (az olajfát)
használta. 1527 és 1528-ban adta ki a teljes
latin nyelvű bibliát. 1531-ben fejezte be a
Dictionarium seu latinae linguae thesaurus
címmel írt latin szótárát, mely mérföldkövet
jelentett nem csak a latin szótárírásban,
hanem
általában
a
nyomdászat
történelmében is.]
Robert Estienne
-
Wersja 01 01 2017.
ESTOMIHI, METANOIA, DIAKONIA („Esto
mihi Deum protectorem ..." tj.: "Bądź mi
skałą schronienia, Boże...".) [Najbliższa
niedziela w kalendarzu liturgicznym
Kościoła ewangelicko-augsburskiego nosi
nazwę Estomihi, zwana przedspostną.
Łacińska nazwa pochodzi od łacińskich
słów Psalmu 71: „Esto mihi Deum
protectorem ..." tj.: "Bądź mi skałą
schronienia, Boże...". Niedziela Estomihi
kończy najkrótszy okres liturgiczny
Kościoła – przedpoście. — Niedziela
Estomihi jednocześnie zamyka i otwiera
ważne wydarzenia dla historii zbawienia.
Uczestnicząc w liturgii słyszymy słowa
wyjęte z Ewangelii Łukasza 18,31: "Oto
idziemy do Jerozolimy, i wszystko, co
napisali prorocy, wypełni się nad Synem
Człowieczym." Nie bez powodu pozostałe
części introitu na Niedzielę Estomihi,
wyjęte z kolei z Psalmu 31, będącego
również treścią graduale i antyfony
końcowej, są prośbą wznoszoną do Boga o
siłę do rozpoczęcia drogi: "Tyś skałą i
twierdzą moją / Panie! W Tobie szukałem
schronienia, obym nigdy nie doznał wstydu"
– woła psalmista. Te słowa są kojącą
pociechą i zawróceniem człowieka od
wyimaginowanej potęgi i polegania na
własnej sprawiedliwości, skupienia się na
sobie samym i iluzji możliwości
dokonania, czy choćby zainicjowania
wewnętrznego
nawrócenia.
(Dariusz
Bruncz
Duchowość
i
Medytacje)]
–
ESTOMIHI; Esto mihi; "Légy nekem!" [1.
Böjt utolsó vasárnapjának neve az óegyházi
liturgia introitusa szerint (Zsolt.71,3); 2. légy
nekem, a husvét előtti 7-ik vasárnap, nevét a
31. zosltárból vett szavaktól kapta,
melyekkel a mise e napon kezdetét veszi;
máskép quinquagesimá-nak is nevezik.]
Estonia (est. Eesti, Republika Estońska – Eesti
Vabariik) [państwo w Europie Północnej,
nad Morzem Bałtyckim, powstałe po I
wojnie
światowej.
Członek
Unii
Europejskiej i NATO. Graniczy z Łotwą
od południa i z Rosją od wschodu oraz z
Finlandią przez Zatokę Fińską.] –
Észtország (teljes nevén Észt Köztársaság,
észtül Eesti Vabariik) [észak-európai állam a
Balti-tenger keleti partján. Az úgynevezett
balti államok (Baltikum) egyike.]
Estończyk [obywatel Estonii], Estonka – észt
(ffi/nő)
estoński, -a, -ie [przymiotnik od: Estonia] – észt
estrada [fr. estrade 'wzniesienie; estrada' z łac.
stratum, ― 1. podwyższenie przeznaczone
na występy artystyczne; 2. przemysł
rozrywkowy
obejmujący
działalność
kabaretową i koncertową; 3.podium;
1543
podwyższona i nie zasłaniana kurtyną
część sali imprezowej, na której występują
artyści] – (fr.) strade, esztrád; (wzniesienie)
emelvény,
dobogó;
(scena)
színpad,
esztrádszínpad, pódium; szabadtéri színpad
estrada koncertowa – hangversenydobogó,
hangverseny-színpad
estradowiec [artysta występujący na estradzie] –
előadóművész
estradowy, -a, -e [związany z estradą] – színpadi,
esztrádestragon [roślina o wąskich, omszonych liściach;
też: przyprawa z ziela tej rośliny] –
(növény) tárkony (Artemisia dracunculus)
(bylica)
estragonowy, -a, -e – tárkonyos, tárkonyestrowy, -a, -e – észterestyma [poważanie] estymacja – megbecsülés,
tisztelet, tisztelés
estyma [szacunek] – (ocenienie wartości) becslés,
felbecsülés, értékelés
estymator [mat. funkcja służąca w teorii
estymacji do oszacowania nieznanego
parametru badanej populacji] – becslő
estymować – tisztelni, becsülni, megbecsülni,
imádni, hódolni; (mt.) becsülni, értékelni
estywacja – esztiváció; (állat) az állatok álma,
(növény) borulás
esy-floresy [zawiły deseń w postaci krętych,
fantazyjnych linii] – esy-floresy; virágdísz;
ornamentika, virágornamentika; arabeszkek
eszelon [jednostka przewozowa w transportach
wojskowych]
–
(wojsko)
lépcső;
(csapatszállító) szerelvény
Esztaol (hebr. ‫ ;אשתאול‬oficjalna pisownia w ang.
Eshta'ol)
[moszaw
położony
w
Samorządzie Regionu Mateh Yehuda, w
Dystrykcie Jerozolimy, w Izraelu.] –
Esztaol (hebr. ‫[ )אשתאול‬1. izraeli mosáv; 2.
bibliai település: Sámson Gázába ment. Az
Úrhoz könyörgött és így szólt: „Uram, Isten,
emlékezzél meg rólam, s most az egyszer adj
nekem erőt, hogy bosszút állhassak a
filiszteusokon a két szememért.” Sámson
átkarolta a két középen álló oszlopot,
amelyen az épület nyugodott, nekifeszült az
egyiknek a jobb kezével, a másiknak a bal
kezével, s így szólt: „Haljak meg a
filiszteusokkal együtt!” Minden erejével
nekifeszült, és az épület rászakadt a
fejedelmekre és az egész népre, amely ott
volt. Sokkal többet ölt meg akkor, amikor
meghalt, mint amennyit akkor ölt meg,
amikor élt. Testvérei és atyjának háza
eljöttek és magukkal vitték. Elszállították és
eltemették Szorea és Estaol között atyjának,
Mánoahnak
sírboltjában.
Húsz
évig
bíráskodott Izrael fölött. (Bír 16,1.28-31).]
-
Wersja 01 01 2017.
[wykrzyknik wyrażający różne stany,
uczucia] – kár!, sajnos!, óh!, jaj!; ugyan!,
nahát!;
et – (lat.) et, és (nyomdai jele &)
et cetera [wym. et cetera, et cetera] [i tak dalej] –
(lat.) et cetera; és így tovább; és a többi (stb)
et consortes [wym. et konsortes] [i towarzysze, i
wspólnicy] – (lat.) et consortes; és társai
eta [nazwa litery greckiej H, η] – éta (betű)
et, daj mi spokój! – ugyan, hagyj már békén!
Et non facere, facere est [1. I nieczynienie jest
czynem. 2. Powstrzymywanie się od
działania jest również a. także działaniem;
3. i powstrzymanie się od działania jest
działaniem. Zaniechanie działania równa
się działaniu.] – (lat.) Et non facere facere
est; a tétlenség is cselekvés
Et populus… Romanus partim suo proprio,
partim communi omnium hominum iure
utitur. a. Populus itaque Romanus partim
suo proprio, partim communi omnium
hominum iure utitur. [„Wszystkie ludy,
które rządzą się ustawami i zwyczajami,
posługują się częściowo swoim własnym
[prawem],..”] – (lat.) Et populus… Romanus
partim suo proprio, partim communi omnium
hominum iure utitur. - És a római nép részint
a saját tulajdon, részint minden ember közös
jogát használja. [Gaius]
et!
Omnes populi, qui legibus et moribus reguntur,
hominum iure utuntur: nam quod quis populus
ipse sibi ius constituit, id ipsius proprium est
vocaturque ius civile, quasi ius proprium civitatis;
quod vero naturalis ratio inter omnes homines
constituit, id apud omnes populos peraeque
custoditur vocaturque ius gentium, quasi quo iure
omnes gentes utuntur. Populus itaque Romanus
hominum iure utitur. – „Wszystkie ludy, które
rządzą się ustawami i zwyczajami, posługują się
częściowo swoim własnym [prawem], a
częściowo prawem wspólnym wszystkim
ludziom. Bo to prawo, które lud każdy ustanowił
sam dla siebie, jest właściwe tylko jemu i nazywa
się prawem obywatelskim (ius civile), jako własne
prawo społeczności obywatelskiej, to natomiast,
które przyrodzony rozsądek ustanowił pomiędzy
wszystkimi ludźmi, jest jednakowo przestrzegane
u wszystkich ludów i nazywa się prawem
narodów (ius gentium), jako prawo, którym
posługują się wszystkie narody. Lud rzymski
przeto posługuje się częściowo własnym, swoim
[prawem],
częściowo
prawem
wspólnym
wszystkim ludziom”. (Gaius, Institutiones, 1,1,
tłum. C. Kunderewicz)
Et terram rumor transilit et maria (Propertius)–
Et terram rumor transilit et maria; Földeken
és vízen át szárnyal a pletykabeszéd
(Propertius)
1544
Et tu mi fili? – Et tu mi fili? Te is, fiam?
(Suetonius)
Et tu mi fili, Brute! – Et tu mi fili, Brute! ezt tőled
igazán nem vártam volna (még te is, fiam
Brutus!) (Cézár)
etalon [wzorzec jednostki miary służący do
sprawdzania
podobnych
wzorców
będących w użyciu] – (fr.) étalon; hiteles
mérték,
(közgazdaság)
vmely
valuta
nemesfém-alapja
Etam (hebr.: ‫( )אגתם‬miejsce łupieżców) [1. Była to
grota skalna w górach Judei, gdzie przez
pewien czas przebywał Samson; 2. Wieś;
3. Miasto w Judzie; 4. Potomek Judy. 5.
według biblijnej Księgi Wyjścia 13:20 i
Księgi Liczb 33:3-7 - drugie miejsce
obozowania
Izraelitów
przed
przekroczeniem Morza Czerwonego w
czasie wędrówki z Egiptu do Ziemi
Obiecanej
pod
wodzą
Mojżesza.
Utożsamia się miejscem przy obecnej
drodze Suez - Kair, przy obecnym Kanale
Sueskim koło tunelu (Ahmed Hamdi
Tunel) pod nim przy Suezie, w okolicach
miejscowości Mahattat al-Kubri w
muhafazie Suez w Egipcie. Ponieważ
Izraelici z rozkazu Jahwe zawrócili (nie
idąc obecnym szlakiem Darb al-Hadżdż)
w kierunku południowo-zachodnim do PiHachirot - faraon więc doszedł do
wniosku, że „zabłądzili w kraju, a
pustynia zamknęła im drogę” i urządził za
nimi pościg. Wtedy Bóg wykonał na
Egipcjanach wyrok w wodach Morza
Czerwonego (Wj 14:1-4).] – ETÁM
(erődítményvonal; vár; vadállatok helye,
barlangja). [1. Helység Júdában Betlehem (1)
és Tékoa közt (2Krón 11,6); 2. Falu Simeon
területén (1Krón 4,32); 3. Helység, ahol
Sámson élt (Bír 15,8.11); 4. Izráel egyik
táborhelye a pusztai vándorláskor (2Móz
13,20; 4Móz 33,6.8); 5. Pérec leszármazottja
(1Krón 4,3).]
etamina [1. półprzezroczysta tkanina; (1) cienka,
ścisła, lekka wełniana tkanina o
płóciennym splocie, wykorzystywana na
damskie letnie sukienki i bluzki. Nazwa
pochodzi z Francuskiego "etamine" - sito.
(2) cienka, lekka, charakterystyczna
bawełniana
tkanina
produkowana
z cienkiej przędzy o płóciennym splocie.
Wykorzystywana na damskie letnie
sukienki i bluzki. 2. tkanina przejrzysta i
przewiewna o splocie płóciennym, której
charakterystyczna
cechą
są
wolne
przestrzenie
pozostawione
pomiędzy
nitkami osnowy i wątku. Może być
bawełniana, jedwabna lub wełniana.
Produkuje się z niej bluzki i suknie. 3.
Etamina (markizeta), – lekka przejrzysta
-
Wersja 01 01 2017.
tkanina wykonana z nitek wielokrotnych
mocno skręconych, nieco szorstka w
dotyku. Splot płócienny. Bywa biała,
jednobarwna, drukowana lub haftowana.
Zastosowanie: sukienki damskie i dziecięce,
bluzki.] – (fr.) etamin, estamin; (növény)
szitaszövet, szűrőruha; fésüs gyapjuból
készült könnyü nőiruha szövetek gyüjtőneve
[Ez alatt a kissé bolyhos felületüek ép ugy
érthetők mint az áttört szövetek. Az áttört
szövetek mintázata rendszerint az által áll
elő, hogy a felvetésnél helyenként kihagyják
a láncfonalakat; némely esetben a gazekötéssel létesített
mintázattal ellátott
szöveteket is etaminnak neveznek, ámbár
ezek inkább a jour-nak mondhatók. (1)
Divatcikkeknél
az
etamin
kifejezést
használják
még
vékony,
könnyű
gyapjúszövetekre is, melyek vászonkötésben
készülnek. Női nyári ruhákat és blúzokat
készítenek belőle. A szövet elnevezése a
francia "etamine" szóból ered, melynek
jelentése: szita. (2) Vékony, könnyű, finom,
de erősen sodrott fonalból készült rácsszerű,
áttetsző, vászonkötésű pamutszövet, nyári
női ruhák és blúzok anyaga.]
etaminowy, -a, -e – etamin-, estaminEtan (twardość, moc) [1. Bardzo mądry
człowiek,
którego
mądrość
była
przewyższona przez mądrość Salomona; 2.
Lewita; 3. Syn Lewity.] – ETÁN (tartósság,
állandóság; kitartó, megmaradó). [1. Bölcs
férfi Salamon idejében (1Kir 4,31; Zsolt
89,1); 2. Zeráh (1) fia, Júda (1) unokája
(1Krón
2,6.8);
3.
Lévita,
Gerson
leszármazottja (1Krón 6,42-43); 4. Énekes
lévita Dávid idejében (1Krón 6,44;
15,17.19).]
etan [bezbarwny gaz palny występujący w ropie
naftowej i w gazie ziemnym] – (gör.) etán;
(vegytan) a földgázban előforduló, színtelen
és szagtalan gáz alakú hidrogén (C2H6)
etanowy, -a, -e – etánetanol [bezbarwna, palna ciecz otrzymywana
przez alkoholową fermentację cukrów lub
syntetycznie] – (gör.) etanol (borszesz);
(etil-alkohol, borszesz, C2H5OH) színtelen,
jellegzetes szagú és ízű, éghető folyadék
etap [1. część przebywanej drogi, trasy itp.
między dwoma postojami; 2. okres
rozwoju jakiejś działalności lub procesu;
3. daw. miejsce postoju w czasie podróży]
– (fr.) étappe, etáp; szakasz; útszakasz;
(stacja wypoczynku) állomás, pihenő,
pihenőhely; időszak, fejlődési szakasz,
részlet; (wojsko) hadtáp, hadtápterület;
(dawno)
nyugpont,
pihenőállomás,
pihenőhely; (wojko) fegyveres kíséret,
fegyveres fedezet
1545
etap produkcyjny – termelési szakasz, a termelés
részlete
etap rozwoju – fejlődési szakasz v. állomás
etap rozwoju gosspodarczego – gazdasági fejlődés
szakasza
etapowanie inwestycji – beruházások szakaszolása
etapowy, -a, -e – szakaszos; (wojsko) hadtáp
etat [1. stanowisko pracy w pełnym wymiarze
godzin i ze stałą pensją; 2. liczba godzin,
jakie
musi
przepracować
osoba
zatrudniona na podstawie umowy o pracę;
3. określona liczba żołnierzy i środków
materiałowych
w
danej
jednostce
wojskowej] – (fr.) état; állás, állomány,
állapot, végleges állás, létszám, státusz,
státushely (być na etacie: státusban van;
állományban van); költségvetés, mérleg
a Nyelvművelő kéziszótár szerint: A
státus(z)t „ma leginkább ’állás(hely)’
értelemben használják, többnyire státusz
alakban. Hagyományos és helyes alakja
azonban a régebbi hazai latin kiejtéshez
igazodó státus.” ― Az újabb keletű, keverék
hangalakú (elején németes, végén latinos)
státusz változat az utóbbi időben rendkívül
gyakorivá vált, amit a szövegtárak és az
internetes találatok számadatai is igazolnak.
Természetesen mindkét változat helyes, az
Osiris Kiadó által 2004-ben megjelentetett
Helyesírás című kézikönyvben már mindkét
írásmód fel van tüntetve.
etat pracowniczy – dolgozók bére v. státusa
etatowy, -a, -e – státusbeli, véglegesített,
állományi, rendes, (rendes) státusban levő;
állandó, státusetaty pracownicze – rangsor, státustáblázat
etatyzm
[polityka
gospodarcza
państwa
polegająca
m.in.
na
zakładaniu
przedsiębiorstw państwowych oraz na
regulowaniu życia gospodarczego za
pomocą środków administracyjnych] –
(fr.-lat.) etatizmus; a központi állami
hatalom kiterjesztésére és megerősítésére
irányuló törekvés
etaż [dawniej: kondygnacja (piętro lub parter
budynku)] – (fr.) etage, emelet (piętro)
etażerka [lekki mebel składający się z kilku
otwartych półek] – (fr.) étagère, etazser;
polc,
falipolc;
többpolcos
állvány,
könyvespolc, állvány, könyvállvány
etc. – (lat.) et cetera; és a többi, stb.
Etelka [imię żeńskie = Attila – imię męskie
pochodzenia
tureckiego,
szczególnie
popularne w Turcji i na Węgrzech, gdzie
używa się także formy Etele. Żeński
odpowiednik – Etelka] – Etel (női név)
eter [1. według poglądów z XIX w.: wypełniający
wszechświat hipotetyczny ośrodek, w
-
Wersja 01 01 2017.
którym rozchodzą się fale świetlne; 2. pot.
przestrzeń, w której rozchodzą się fale
radiowe; 3. związek organiczny, pochodna
alkoholu lub fenolu; 4. poet. Powietrze;
5. według
filozofów
starogreckich:
substancja wypełniająca wszechświat,
określana jako pierwotna materia; 6. (fiz.)
(fr. éther z gr. αἰθήρ, d. αἰθέρος – górne
warstwy powietrza) – hipotetyczna
substancja wypełniająca całą przestrzeń.
Koncepcja ta weszła do nauki pod koniec
XIX wieku wraz z rozwojem teorii
elektromagnetyzmu, a następnie upadła
wraz z powstaniem szczególnej teorii
względności.] – (gör.) éter; (vegyület) két
molekula alkoholból v. fenolból víz
kilépésével keletkező vegyület; színtelen,
jellemző szagú folyadék; oldószer, a
gyógyászatban altatóként és érzéstelenítőként
használatos; (filozófia) az ógörög filozófusok
szerint a világűrt betöltő igen finom anyag;
(dawno) világűr, levegő
eter dietylowy, etylowy [łatwo palna, bezbarwna
ciecz o odurzającym zapachu] –
(aethylaeter) etiléter (C2H5)2O; színtelen,
átlátszó, átható szagú, égető ízű, nagyon
illékony folyadék
eter do narkozy [oczyszczony eter dietylowy,
używany dawniej do narkozy] – altatásra
való éter
eternit [materiał budowlany z masy cementowej
z dodatkiem azbestu] – (lat.) eternit,
műpala;
azbeszt,
cement
és
pala
vegyülékéből előállított burkolóanyag
eternitowy, -a, -e – eterniteteroman – étermániákus, mániákus éterhasználó
eteromania [nałóg wąchania lub picia eteru w
celu uzyskania stanu podobnego do
upojenia alkoholowego] – éterszenvedély,
szenvedélyes éterhasználó
etery [organiczne związki chemiczne, w których
występują wiązania C-O-C, przy czym
żaden z atomów węgla nie jest związany z
więcej niż jednym atomem tlenu.] – éterek
[olyan
szerves
vegyületek,
melyek
molekuláiban található olyan oxigénatom,
mely két szénatomot (szénhidrogéncsoportot)
köt össze. A köznapi nyelvben éternek
nevezzük a dietil-étert.]
eterycznie – eterikusan, légiesen
eteryczność – finomság, légiesség
eteryczny, -a, -e [1. mający cechy eteru – lotnej
cieczy;
2. subtelny,
zwiewny;
3. niematerialny] – éteres, éterikus, éteri;
(powiewny) légies, könnyed; (kémia)
éterszerű, könnyen illanó, illó; (átv.)
mennyei, égi, légies, tiszta, illanó
eteryczna postać – (átv.) légies, finom alak
etewi
1546
[etuis(fr.
etui)
pojemnik
do
przechowywania zębów, czy innych
przedmiotów używany od XVIII w.] – (fr.)
étui = "tok"
ETF (European Training Fundation); Europejska
Fundacja Kształcenia – ETF European
Training Fundation (Európai Képzési
Alapitvány)
Ethernet [1. standard sieci lokalnej o przepustowości 10 Mb/s, opracowany w roku
1975 przez firmy Xerox, Digital i Intel.
Rozwinięty do postaci Fast Ethernet
(przepustowość 100 Mb/s) oraz Gigabit
i 10-Gigabit Ethernet (1000 Mb/s, 10
Gb/s). Struktura sieci może być
gwiaździsta
(z
koncentratorami
łączącymi) lub gwiaździsta punkt-punkt z
komutacją
(z koncentratorami
przełączającymi). Medium fizycznym
może
być
przewód
koncentryczny
(Ethernet), skrętka miedziana (Ethernet,
Fast Ethernet, Gigabit Ethernet) albo
światłowód wielo- lub jednomodowy
(Ethernet,
Fast
Ethernet,
Gigabit
Ethernet). 2. Technologia przekazów
sieciowych
(również
nazwa
sieci
komputerowej) o szybkości transmisji nie
mniejszej niż 10 Mb/s. Wprowadzona
przez firmę Xerox Company w 1975 r., a
następnie rozwinięta w 1980 r. przez firmy
DEC i Intel.; 3. protokół transmisyjny
przeznaczony pierwotnie do okablowania
o topologii typu bus, zapewniający
komunikację
pomiędzy
kartami
sieciowymi z prędkością do 10 Mb/s.
Nazwa ta obejmuje także karty sieciowe
stosujące
ten
protokół,
system
okablowania ("cienki" lub "gruby"
Ethernet) wykorzystywanego do łączenia
komputerów itp. Istnieje kilka wariantów
protokołu, m.in. IEEE 802.2, IEEE 802.3,
Ethernet II, SNAP itp., mogących
współistnieć na jednym okablowaniu, ale
wzajemnie dla siebie niewidocznych.] —
Ethernet [1. a Xerox cég által kifejlesztett és
rendkívül elterjedt helyi hálózati (LAN)
technika, mely 10 Mbit/s névleges átviteli
sebességet biztosít koaxiális árnyékolt
kábelen vagy árnyékolatlan csavart érpáron;
továbbfejlesztett, de még csak most terjedő
változataival 100 Mbit/s (Fast Ethernet) és 110 Gbit/s (Gigabit Ethernet) sebességet is el
lehet érni üvegszálas összeköttetéseken. 2. A
helyi hálózatok számára a XEROX, a DEC
és az Intel cégek által kifejlesztett szabvány,
ill. az ennek alapján épített hálózat. 10-100
Mbps átviteli sebességet biztosít, 64-1518
bájtos csomagoknak. (lásd még: IEEE
802.3). 3. helyi számítógéphálózatok
legelterjedtebb kommunikációs technikája;
-
Wersja 01 01 2017.
egyszerű kivitelben (desktop-Ethernet),
koaxiális kábeleken keresztül, 10 Mbps
sebességű adatát- vitelre képes; új változata a
Gyors Ethernet (Fast Ethernet), amely
üvegszálas összeköttetéseken keresztül 100
Mbps nagyságrendű adatávitelre, valamint a
Gigabit-Ether- net, amely 1-10 Gbps
adatátviteli sebességre képes; utóbbi
technológia az ATM- technológiának
komoly vetélytársa lehet; az Ethernettechnológiát
főleg
a
számítógépipar
támogatja; több esetben a TV-kábeleken
keresztül létrehozott Internet-kapcsolatoknak
is alapjául szolgál. 4. a Xerox cég által
kifejlesztett és rendkívül elterjedt hálózati
technika, mely 10 megabit átviteli sebességet
biztosít árnyékolt kábelen, helyi hálózatoknál
használják]
-
-
Ethernet I - Jest inną nazwą utworzonej
poprzez pracowników firmy Xerox sieci
PARC Ethernet, która była pierwszą na
świecie siecią LAN. Utworzona została w
Palo Alto Research Center (stąd PARC) do
użytku wewnętrznego jako alternatywa dla
przenoszenia danych za pomocą dyskietek.
Później, od czasu opracowania ulepszonej
wersji, nazwanej Ethernet II, wersja
wcześniejsza nazwana została Ethernet I.
Ethernet II - Jest uaktualnioną i ze
standaryzowaną wersją sieci PARC Ethernet.
Nazwa Ethernet II używana jest zamiennie z
nazwą DIX Ethernet, gdzie DIX jest skrótem
od nazw poszczególnych sponsorów: Digital,
Intel, Xerox. — Ethernet II: A TCP/IP
alapértelmezett keretformátuma
Etiam capillus unus habet umbram suam –
Etiam capillus unus habet umbram suam;
Egyetlen hajszálnak is van árnyéka (Publilius
Syrus)
Etiam veros dolores mitigat tempus – Etiam
veros dolores mitigat tempus; A súlyos
fájdalmat is enyhíti az idő (Quintilianus)
etiologia [1. nauka o przyczynach chorób;
2. zespół przyczyn składających się na
powstanie czegoś; 3. zob. ajtiologia; 4. (z
łac. aetiologia - stwierdzenie przyczyny, z
gr. αἰτιολογία - badanie przyczyn, od aitía
- przyczyna i lógos - słowo, nauka) - nauka
badająca przyczyny zjawisk, procesów i
faktów.] – (gör.) aitiologia v. aetiologia (gör.
aitiologia); az okok tana; (orvosi) kóroktan;
etiológia (más néven aetiológia, aitiológia)
[az ok-okozat összefüggését tanulmányozó
tudomány. A kifejezés a görög aitia (’ok’) és
logos (’tudomány’) szavakból származik]
etiologiczny, -a, -e – aetiológiai, aetiologikus;
(orvosi) kóroktani
etiologia
kryminalna
[nazywana
przez
niektórych jądrem nauki, która nazywa
się kryminologia, koncentruje się na
badaniu uwarunkowań i przyczyn (tzw.
1547
czynniki kryminogenne) przestępczości
oraz innych zjawisk patologii społecznej.
Obejmuje
także
swym
badaniem
uwarunkowania biologiczne, psychiczne i
społeczne przestępczych i dewiacyjnych
zachowań poszczególnych osób, dążąc do
ustalenia indywidualnych czynników,
które doprowadziły do niezgodnego z
przepisami
prawa
lub
normami
społecznymi zachowania konkretnego
człowieka. Najogólniej można powiedzieć,
że w oparciu o badania etiologiczne,
prowadzone na gruncie kryminologii,
staramy się uzyskać odpowiedzieć na
pytania: dlaczego człowiek staje się
przestępcą
(także
narkomanem,
prostytutką, alkoholikiem, dewiantem)
dlaczego przestępczość oraz inne zjawiska
patologii społecznej takie jak alkoholizm,
prostytucja narkomania itd. istnieją jako
zjawiska masowe, jakie są tego przyczyny,
od czego to zależy, jakie zachodzą między
tymi przyczynami, uwarunkowaniami i
czynnikami wzajemne powiązania i
zależności.] – krimináletiológia; bűnözési
oktan [a bűnözés okait kutatja]
etiologia roślin [dział fitopatologii zajmujący się
badaniem przyczyn chorób roślin] –
növény kórok-tan
Etiopia (Federalna Demokratyczna Republika
Etiopii – w języku amharskim: yeĪtyōṗṗyā
Fēdēralāwī
Dīmōkrāsīyāwī
Rīpeblīk) [dawniej Abisynia – państwo
położone we wschodniej Afryce] – Etiópia
[Kelet-Afrika
egyik
állama,
„Afrika
szarvánál” található. Az egyik legszegényebb
ország: az emberek több mint fele él
szegénységben.]
Etiopia (miejsce opalonych twarzy) [1. ziemia
Murzyńska, dawniej Kusz. Mieszkańcy
Etiopii
(dzisiejszej
Abisynii)
byli
pochodzenia chamickiego, potomkowie
Kusza. Stamtąd pochodził eunuch
(rzezaniec), wysoki urzędnik królowej
Kandaki, który się nawrócił do Chrystusa
w swej drodze powrotnej do Etiopii i
ochrzczony został przez Filipa. 2. po
hebrajsku Kusz (zob.), dawniejsza
Abisynia] – ETIÓPIA [Egyiptomtól délre
fekvő nagy kiterjedésű ország, mely
magában foglalta Núbiát és Szudánt, és a
mai azonos nevű országtól északra, ha ugyan
nem délre is elterülő földet. Mózes etióp nőt
vett feleségül (kúsitát) (4Móz 12,1); az ÚSZi korban királynő uralkodott benne, akinek
neve (vagy címe), Kandaké volt (ApCsel
8,27).]
Etiopczyk [obywatel Etiopii], Etiopka – etiópiai
(ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
etiopski, -a, -ie – etiópiai
etiuda (z fr. etude, dosł. studium, nauka) [1. utwór
muzyczny przeznaczony do ćwiczeń;
2. utwór muzyczny łączący problemy
techniki z muzyką o dużych walorach
artystycznych; 3. ćwiczenie mające na celu
doskonalenie gry aktorskiej, techniki
filmowej itp. 4. jest to krótki utwór na
instrument
solo,
który
w swoich
założeniach przeznaczony jest dla celów
ćwiczeniowo-technicznych. Etiudy szkolne
skupiają się zwykle na jednym wybranym
problemie
technicznym.
Etiudy
koncertowe charakteryzują się tym,
że obok walorów dydaktycznych mają
również wartość artystyczną] – (fr.) etude,
etűd; tanulmány, vázlat, gyakorlat; (zene)
skála- v. ujjgyakorlat; gyakran művészi
értékű zenemű
etiuda c dur – c-dúr etüd
etiudy szopenowskie – Chopin-etűdök
etla [motor, motorower] – [Słowniczek języka
śląskiego] motor, motorkerékpár
etniczny, -a, -e [związany z przynależnością do
jakiegoś narodu] – (gör.) etnikai, etnikus;
néprajzi, vmely népet jellemző
etno- [pierwszy człon wyrazów złożonych
ludem, narodem, społeczeństwem lub
grupą społeczną] – (gör.) etno-; népi, népetnogenia [nauka o tworzeniu się narodów] –
(gör.) etnogenezis, etnogenia [olyan történeti
folyamat,
amelynek
menetében
egy
populáció etnikus egységgé formálódik
nyelvi, antropológiai, demográfiai és
etnográfiai tekintetben. Az etnogenezis
lényegében
integrációs
folyamat,
az
együttélés következtében kisebb-nagyobb
mértékben eltérő csoportok, néprészek
homogenizálódnak.
A
néppé
válás
menetében egymáshoz közel álló nyelvek,
nyelvjárások egységesülnek, környezetüktől
elkülönülnek, vagy nem rokon nyelvek
kereszteződnek igen változatos mértékben,
ill. csoportok más nyelvet vesznek át. Az
együttélés,
a
bizonyos
mértékű
érdekazonosság, a nyelv, a közös őstől való
származás
(esetleg
fiktív)
tudat
egybefonódása járul hozzá az etnikai egység
kiformálódásához. Minden esetben döntő az
etnogenezis folyamatában az integráló erő
szerepe. Ez leginkább valamilyen intézmény,
nemzetség, törzs, állam, falu, egyház, stb.,
amely
ideológiával
rendelkezik.
Hatékonyságuk az integrációban azonban
igen változékony, s jelentősen függ az
együttélő közösség normáitól és a
dezintegráció irányába ható erőktől. Így pl.
az állam nyelvi integráló törekvéseivel
1548
eredményesen állhat szemben a falu
közösségi tudata, eltérő nemzeti tudata. Az
integráció
hatékonyságát
tekintve
a
minőségnek nagyobb jelentősége van, mint a
mennyiségnek.
Számos
tudomány
(társadalom-,
történetés
természettudomány) részt vállal a népek
kialakulásának,
formálódásának
vizsgálatában. Közöttük az etnográfiának
csak akkor van kiemelkedő szerepe, ha írásos
források a kérdésben semmi eligazítást nem
nyújtanak.
A
századfordulón
még
jellegzetesen néprajzi feladatnak tekintették,
sőt a kutatás egyik fő céljának. Ebben a
periódusban az etnogenezis vizsgálata csak a
néppé
válás
kezdeti
szakaszaira
korlátozódott. Ahogy visszaszorult az
európai etnológiai vizsgálatokban a néprajz
szerepe az etnogenezist tekintve, úgy
bontakozott ki az a felismerés is, hogy ez az
élő népeknél nem lezárható folyamat. A
kezdeti s kétségtelenül döntő kialakulási
periódust olyan szakaszok követik, amelyek
lényegesen módosíthatják egy nép etnikus
arculatát.]
etnogonia (antropogenezis, antropogeneza) –
antropogenezis,
etnogónia;
ember
evolúciója; az ember kialakulásának és
fejlődésének
folyamata;
az
ember
származásával foglalkozó tudomány
etnograf, etnografka –etnográfus, néprajztudós
etnografia [1. nauka opisująca tradycyjną
kulturę różnych ludów; 2. wydział lub
kierunek studiów na wyższej uczelni
obejmujący studia w tym zakresie; 3.
nauka o kulturze ludowej (folklorze)
danego regionu. Jednym ze znanych
etnografów był Oskar Kolberg, który w
swoim wielotomowym dziele pt. Lud. Jego
zwyczaje, sposób życia, mowa, podania,
przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni,
muzyka i tańce zgromadził folklor całej
Polski.] – (gör.) etnográfia, leíró néprajz [A
néprajz (a görög εθνος, ethnosz, azaz „nép”
és γραφεια, grapheia, azaz „rajz” szavakból)
a hagyományos életmódot folytató (paraszti,
nomád
vagy
zsákmányoló-gyűjtögető)
népcsoportok
mindennapi
tárgyait,
művészetét (építészet, díszítőművészet, zene,
tánc),
valamint
hagyománykincsüket
(szokásaik, hitviláguk, énekes és szóbeli
értékeik) felölelő jelenségek elnevezése.
Mindezek gyűjtésével és összehasonlító
vizsgálatával a néprajztudomány foglalkozik
(röviden szintén néprajz). Az etnográfia
bemutatja az emberi viselkedést befolyásoló
teljes környezetet, így integrált választ ad a
használatra, preferenciákra, attitűdökre és
motivációkra vonatkozó alapvető kérdésekre,
-
Wersja 01 01 2017.
valamint a háttérben meghúzódó mögöttes
tartalmakra is.]
etnografia
muzyczna
[dział
muzykologii
zajmujący się badaniem muzyki ludowej
różnych narodów] – népzenei néprajz
etnograficznie – etnográfiailag, néprajzilag
etnograficzny, -a, -e – etnográfiai, néprajz-,
etnikai, néprajzi; valamely népet jellemző
etnograficzny opis kraju – az ország etnorgráfiai
leírása
etnografik – (gör.) etnográfus, néprajzkutató, a
néprajz szakembere (etnograf)
etnolekt [język, dialekt lub gwara używany przez
wyodrębnioną grupę etniczną. Jest
zbiorem bardzo podobnych do siebie
idiolektów. Termin "etnolekt" jest
używany w językoznawstwie szczególnie w
przypadkach gdy zastosowanie określenia
język, dialekt lub gwara byłoby sporne, w
częstych sytuacjach braku precyzyjnych
kryteriów pozwalających uznać daną
odmianę języka za odrębny język bądź też
dialekt (odmianę) innego, pokrewnego
języka.] – etnolektus [etnolektusok az egyes
etnikai
csoportok
által
használt
nyelvváltozatok (lektusok). Ilyen például az
amerikai fekete bőrű beszélők által használt
afroamerikai angol (Ebonics, Afro-American
Vernacular English) vagy a Puerto Ricóból
betelepült New Yorkiak nyelve. Az
etnolektusok
általában
kétnyelvű
közösségekben
jönnek
létre,
és
a
formálódásukban a két nyelv közötti
interferenciának is szerepe van. Az
etnolektusok
azonban
akkor
is
fennmaradnak, ha a közösség már alapvetően
egynyelvűvé vált, vagyis az etnolektális
beszédmód nem interferenciára vagy
tökéletlen kétnyelvűségre mutat. A domináns
nyelv és az etnolektus „tiszta” megjelenési
formái között sokféle átmeneti változat
létezik: ezt a folytonosságot fejezi ki az
etnolektális kontinuum terminus.]
etnolog – etnológus, néprajzkutató, néprajztudós
etnologia [1. nauka, której przedmiotem badań
jest człowiek jako społeczny twórca
kultury; 2. wydział lub kierunek studiów
na wyższej uczelni obejmujący studia w
tym zakresie] – (gör.) etnológia; egyetemes
összehasonlító néprajz, néprajztudomány
[(görög εθνολογεια, ethnologeia, vagyis
„néptudomány”), amely a hagyományos
európai kultúráktól eltérő, elsősorban
Európán
kívüli
népcsoportok
életét
tanulmányozza, illetve a világ különféle
népeit
osztályozza,
hasonlítja
össze
egymással]
etologia
człowieka,
humanetologia
[subdyscyplina etologii, koncentrująca
1549
swoje zainteresowania badawcze na
analizach biologicznych uwarunkowań
zachowania ludzkiego. Stanowi opozycję
względem koncepcji głoszących prymat
społecznych determinant zachowania
jednostek i zbiorowości ludzkich, patrując
fundamentalną rolę w kształtowaniu się
wzorów
ludzkiego
zachowania
w
czynnikach wrodzonych (biologicznych), a
nie nabytych (zdobytych na drodze
uczenia się).] – humánetológia [humán
etológia az emberi magatartás biológiai
alapjainak
vizsgálatával
foglalkozik.
Humánetológia sajátságos módszereivel írja
le az emberi viselkedési egységeket, elemzi,
értelmezi, funkciójuk alapján analizálja a
megfigyelt tevékenységeket és választ keres
a viselkedési elemeket befolyásoló örökletes
és környezeti (társadalmi) tényezőkre]
etnologiczny, -a, -e – etnológiai
eto- [pierwszy człon wyrazów złożonych
obyczajem,
zwyczajem,
określonym
sposobem zachowania się] – erkölcsétoffes des indes [ogólna nazwa dla wszystkich
tkanin importowanych z Bliskiego i
Dalekiego Wschodu przez francuską
Kompanię
Wschodnio
Indyjską
(Campagnie des Indes Orientales) założoną
w 1669 roku. Z Indii sprowadzano tkaniny
bawełniane białe i drukowane, haftowane
oraz gazy jedwabne; z Chin przysyłano
jedwabie, armesyny (rodzaj tafty) i hafty.
Oprócz tego importowano również atłasy i
muśliny] – (fr.) étoffes des indes; (daw)
Közel- és Távol-Keletről, Indiából vagy
Kínából importál kelme, textil
etola
etola [1. szeroki szal lub krótka pelerynka z
futra; 2. długi pas z szerszymi
zakończeniami, zarzucany na ramiona.
Niegdyś najmodniejsze bywały skromne
-
Wersja 01 01 2017.
etole z niebieskich lisów lub norek. 3.
narzutka lub szal, najczęściej futrzane
(np. z lisów albo z norek), choć zdarzają
się również etole z piór strusich. Etola
może
mieć
kształt
wydłużonego
prostokąta, lub też być rozszerzana na
końcach. Nosi się ją narzuconą na
ramiona, a zakłada zwykle do sukni.] –
szőrmepelerin, szőrmegallér, stóla
etologia (gr. ήθος - obyczaj) [1. nauka o
zachowaniu
się zwierząt; 2. nauka
badająca warunki kształtowania się
charakteru, obyczajów i zwyczajów
jednostki lub zbiorowości; 3. dziedzina
zoologii, zajmująca się szeroko pojętymi
badaniami zachowań zwierząt, zarówno
dziedziczonych jak i nabytych, ich
aspektem przystosowawczym, rozwojem
osobniczym, orientacją przestrzenną,
zachowaniami społecznymi] – etológia; a
biológiának az állatok viselkedésével
foglalkozó ága. Az elnevezés a görög ethos
(ήθος), szokás szóból származik; (átv.)
erkölcstan.
etologiczny, -a, -e – erkölcstani
etos (z gr. εθος zwyczaj lub ηθος usposobienie)
[realizowany i obowiązujący w grupie
społecznej, społeczności czy kategorii
społecznej zbiór idealnych wzorów
kulturowych (ideałów), jasno określonych.
Dzięki zaangażowaniu w realizację tych
wzorów zachowań uwidaczniają się
wartości danej grupy oraz kształtuje się
oraz odtwarza styl życia. W starożytnej
Grecji Platona i Arystotelesa pojęcie to
odnosiło się bardziej do zwyczaju
przyjętego w polis, wzmocnionego poprzez
codzienna praktykę, lecz także wiązało się
z kwestiami normatywnymi, z pozytywnie
ocenianymi wartościami. Do socjologii
pojęcie to wprowadził Max Weber, który
opisywał dzięki niemu określony sposób
życia konkretnych grup społecznych w
swojej pozycji Etyka protestancka a duch
kapitalizmu. Mimo, że pojęcie to formalnie
opisuje utrwalone sposoby działania
konkretnych grup czy społeczności,
konsekwentnie nie używa się go do opisu
sposobów działania w grupach łamiących
normy społeczne przyjęte w danym
społeczeństwie, jak np. zorganizowane
grupy przestępcze. Od lat 70. XX wieku
problem etosu bada się z jednej strony
jako kwestię adaptacji dawnych stylów
życia do nowych czasów, z drugiej kwestię
nowych form w stylach życia i ich wpływu
na zmiany społeczne.] – (gör.) ethosz (ejtsd:
etosz vagy étosz); erkölcs, erkölcsi érzék [1.
ritkábban, a választékos nyelvben használt
szó, mely az ógörög nyelvből származik.
1550
Eredeti jelentése "szokásos hely, tartózkodási
hely".
2.
Mai
jelentése:
Erkölcs,
erkölcsösség,
erkölcsös
magatartás.
Magatartásminta, viselkedési mód.]
Etrusk
[członek
starożytnego
ludu,
mieszkającego w Etrurii, krainie w
środkowej Italii; Tyrren] – etruszk; az
ókori Etruriának (a mai Toscanának) még
felderítetlen eredetű lakója a latinok előtt
Etruska
[członkini
starożytnego
ludu,
mieszkającego w Etrurii, krainie w
środkowej Italii; Tyrrenka] – etruszk lány
v. nő
Etruskowie (1. etr. Rasenna, gr. Τυρρηνοί
Tyrrhenoi, łac. Etrusci lub Tusci) [lud
zamieszkujący w starożytności północną
Italię (Etrurię); 2. starożytny lud
mieszkający w Etrurii, krainie w
środkowej Italii; Tyrrenowie] – etruszkok
[ezidáig ismeretlen eredetű ókori nép KözépItáliában, akik a Római Birodalom
felemelkedése előtt
a legjelentősebb
civilizációt hozták létre]
etrusk – etruszk edény
etruski, -a, -ie [przymiotnik od: Etruria] –
etruszk
etruski styl budownictwa – etruszk építőstílus
etsi Deus non daretur [tak, jakby Bóg nie istniał] –
(lat.) Etsi Deus non daretur; Mintha Isten
nem létezne. [Hugo Grotius kifejezése
(1606).] [Kryzys Kościoła, w którym
znajdujemy się dzisiaj jest w ogromnej
części spowodowany zapaścią liturgiczną,
której charakter dobrze określają słowa
etsi Deus non daretur (tak, jakby Bóg nie
istniał - przyp. mój - Dextimus), tak jakby
zagadnienie istnienia Boga, to czy
mówimy, czy słuchamy - nie miały
żadnego znaczenia.]
etui [wym. etui] [futerał lub puzderko do
przechowywania drobnych, delikatnych,
często kosztownych przedmiotów] – tok,
tartó; levéltárca
etui na karty kredytowe – bankkártya-tartó
etui na okulary – szemüvegtok
etui na pióro – tolltartó
etui na przybory do pisania – asztali írószertartó;
irodai asztali szett
etui na wizytówki – névjegykártya-tartó
etui z przyborami do paznokci – manikűrkészlet
etycznie – etikailag, erkölcsileg, etikusan,
erkölcsösen
etyczność – etikusság
etyczny, -a, -e [przymiotnik od: etyka] – etikai;
(tyczący się etyki) erkölcsi, erkölcstani;
(moralny) etikus, erkölcsös, tisztességes,
becsületes
-
Wersja 01 01 2017.
etyczny haker (ang. ethical hacker) [programista,
który zgodnie z prawem i na zamówienie
firmy włamuje się do systemów
komputerowych,
aby
odkryć
ich
potencjalne słabości, by można było je
usunąć] - (ang. ethical hacker) etikus hacker
[Egy etikus hacker a külső támadó szemével
látja a vállalati rendszerek gyenge pontjait,
így független szakértőként a leghatékonyabb
megoldást tudja kínálni a felmerülő
problémákra. Az etikus hackelés nem csupán
naprakész szakértői tudást, de megfelelően
biztonságos vállalati hátteret is megkövetel.]
etyk [autor rozpraw o etyce, pisarz poruszający
zagadnienia etyki; wykładowca etyki] –
(gör.) etikus; erkölcstannal foglalkozó tudós
etyka [1. ogół zasad i norm postępowania
przyjętych w danej epoce i w danym
środowisku; 2. moralność; ogół ocen i
norm moralnych przyjętych w danej
epoce i zbiorowości społecznej; 3. nauka o
moralności] – (gör.) etika; erkölcs, az
erkölcsi elvek összessége; erkölcstan; (vall.)
az erkölccsel foglalkozó rendszeres teológiai
tudományág [a dogmatika mellett a
rendszeres teológiának a másik fő ága]
etyka gospodarcza – gazdasági etika, kereskedelmi
etika
etyka lekarska – orvosi erkölcs v. etika
etykieta (savoir-vivre) [I obowiązujący sposób
zachowania się w pewnych środowiskach;
II 1. nalepka na towarze lub opakowaniu z
nazwą towaru, ceną itp.; 2. tabliczka z
nazwą i opisem eksponatu; 3. powszechna,
powierzchowna opinia o kimś] – (fr.)
etikett; (kereskedelem) címke, felirat, árujegy
(znaczek); (forma obcowania) illemtan,
etikett; udvari szertartási és illemszabályok;
az udvariassági szabályok, illemszabályok
összessége
etykieta [1. rodzaj metki przyczepionej do
produktu, celem jego opisania; 2.
informacja umieszczona na towarze lub
jego opakowaniu przeważnie w postaci
zadrukowanego arkusza o odpowiednim
kształcie] – termék címke v. matrica
etykieta (1) tkany lub dziany materiał tekstylny
o określonych wymiarach, na wierzchu
którego są tkane lub drukowane
parametry
produkty.
Może
być
produkowany z papieru w formie naklejki
lub metki.] – címke [Meghatározott méretű
papír-, szövet- vagy nemszőtt kelméből
készült anyagdarab, amelybe beleszövik
vagy amelyre rányomtatják a késztermékre
jellemző adatokat (gyártó, anyagösszetétel,
kezelési utasítás, méret stb.) és amit azután
ráerősítenek a késztermékre.]
1551
etykieta (2) [wielo wątkowa wstążka wzorzysta
z bawełnianej lub wiskozowej przędzy, o
płóciennym, diagonalnym lub atłasowym
splocie, z różnymi splotami na krawędzi.
Posiada jaskrawy, drukowany wzór i ma
szerokość od 10-100mm; wykorzystywana
do metkowania odzieży lub bielizny.] –
címkeszalag (szövött) [Pamutból vagy
viszkózból készült, vászon-, sávoly- vagy
atlaszkötésben szőtt fényes, 10-100 mm
széles mintás szalag, de amelynek a szélét
másféle kötésmódban szövik. Beleszőtt vagy
rányomott mintázattal készül és textiláruk
megjelölésére szolgál.]
etykieta dworska – udvari illemtan, etikett
etykieta
dyplomatyczna[protokół
dyplomatyczny] – diplomáciai etikett,
diplomáciai protokoll
etykieta instrukcji (informatyka) [w latach 80.
uproszczona wersja zwyczajnej etykiety
danego produktu] – utasító címke
etykieta językowa – nyelvi illemtan
etykieta, kurtuazja [zbiór norm zachowania,
zwyczajów i form towarzyskich (savoirvivre) obowiązujący w określonej grupie
społecznej lub środowisku (np. etykieta
dworska - ceremoniał dworski, różny na
dworach różnych monarchów). Etykieta
może być formalnie ustalona i spisana
albo nieformalna, przekazywana ustnie.
Etykieta była też częścią obszerniejszych
kodeksów (np. kodeks etyczny, kodeks
rycerski, kodeks bushido), które poza
regułami zachowania określały też
obowiązującą członka danej społeczności
postawę moralną, dążenia czy sposób
myślenia.] – [(fr.) courloisie] udvariasság,
előzékenység
etykieta siecowa; etykieta pocztowa (netykieta) –
hálózati etikett, netikett
etykieta zastępcza – pótcímke
etykietowanie, stygmatyzacja [termin z zakresu
psychologii i psychiatrii] – stigmatizáció,
megbélyegzés
etykietalnie
–
etikettszerűen,
illendően,
illendőképpen, ünnepélyesen, szertartásosan
etykietalność –
illendőség, ünnepélyesség,
szertartásosság
etykietalny, -a, -e – etikettszerű, illendő,
ünnepélyes,
szertartásos,
külsőhöz
ragaszkodó, formalisztikus
etykietalne powitanie – illendő fogadás
etykietalne przyjęcie – ünnepélyes fogadás (csak
meghívóval)
etykietka – címkécske, etikettke; címke
etykietka na butelkę – üvegcímke
etykietki po czekoladach – csokoládécímkék
-
Wersja 01 01 2017.
etykietki po dżemach – befőtt címkék
etykietki zapałczane – gyufacímkék
etykietować – megcímkézni, címkét felragasztani
etyl [rodnik alkilowy wywodzący się od
węglowodoru etanu] – (aethyl) etil, C3H5,
egy vegyértékű, pozitív szénhidrogéngyök
etylen, eten (C2H4) [organiczny związek
chemiczny, najprostszy możliwy alken
(węglowodór nienasycony)] – (aethylen)
etilén C2H4; színtelen, világító lánggal égő
gáz; a világítógáz is tartalmazza
etylina [wprowadzona na stacjach benzynowych
należących do CPN nazwa benzyny
silnikowej, w której jako środek
przeciwstukowy
zastosowano
tetraetyloołów. Po likwidacji monopolu
CPN, nazwę tę zaczęto powszechnie
stosować na stacjach benzynowych innych
spółek naftowych w Polsce] – etilezett
benzin,
nagyobb
oktánszámúvá
tett
motorbenzin
etylowodór – etilhidrogén
etylowy, -a, -e – etiletymolog – etimológus, szófejtő
etymologia (gr. ἐτυμολογία, od ἔτυμος etymos "prawdziwy" i λόγος logos - "słowo")
[1. pochodzenie
wyrazu;
2. badanie
pochodzenia
wyrazów;
3.
dział
językoznawstwa badający pochodzenie
wyrazów, zmiany ich znaczenia i formy w
miarę upływu czasu. Jednocześnie wyraz
ten oznacza objaśnienie pochodzenia
konkretnego wyrazu i jego znaczenia] –
(gör.) ETIMOLOGIA, etimológia, (nyelvtan)
szófejtés (a nyelvtudománynak a szavak
eredetével foglalkozó része); egy szó
eredetének magyarázata; szószármaztatás
[Nyelvek és szavak rokonságának és
fejlődésének tudománya.]
etymologia ludowa [nienaukowa etymologia,
oparta na przypadkowych skojarzeniach]
– népi szófejtés; népetimológia, népi
etimológia v. szóértelmesítés [az a
szóalkotási mód, amikor a nyelv beszélői egy
új, számukra ismeretlen eredetű (vagyis
„magányos”, más szavakhoz, úgynevezett
szócsaládhoz nem kapcsolódó) szóból azt
elferdítve, számukra értelmesebbnek tűnő
szót alkotnak, szerkezetét átláthatóvá teszik.
Szintén népi etimológiának nevezik egy szó
eredetének nem tudományos módszerekkel
történő, hasonló hangzású szavakon alapuló
etimológiai származtatását, amelynek során a
szavak jelentései közötti összefüggést
próbálják levezetni. A népetimológiával a
beszélő egy elterjedt vagy terjedőben lévő
idegen szó érthetetlennek, értelmetlennek
tűnő etimológiai jelentését asszociatív
1552
módon igyekszik az anyanyelvéből már
ismert szavai alapján értelmezni. (Ezért
nevezik
reszemantizációnak,
„újraértelmesítésnek” is.) A népetimológia a
szót átadó idegen nyelvet beszélő számára
humoros jelenség is lehet. A népetimológia
közeli rokona a szándékos szóferdítés, ami
szemben a népetimológiával tudatos szóalakváltoztatás.]
etymologicznie – etimológiailag
etymologiczny, -a, -e – (gör.) etimológiai,
etimologikus; szófejtő, a szó eredetét kutató
(szótár); a szó eredetéhez igazodó, szóelemző
(helyesírás)
etymologizować [wyjaśniać etymologię wyrazów]
– (gör.) etimologizálni; a szavak eredetét
kutatni, magyarázni
etymon [1. wyraz lub rdzeń uważany za
podstawę etymologiczną danego wyrazu;
2. wyraz (lub rdzeń) uważany za podstawę
etymologiczną danego wyrazu] – etimon
[valamely emberi szó legősibb formája.
Ősszó. A szavak eredetét kutató nyelvészeti
segédtudománynak, az etimológiának a
vizsgálati tárgya. Különböző források
felhasználásával, összehasonlításon keresztül
az etimológusok rekonstruálnak egy-egy
etimont.]
Eu [symbol pierwiastka chemicznego europ] –
európium vegyjele, Eu
eu- [pierwszy człon wyrazów złożonych mający
znaczenie: dobrze, łatwo] – (gör.) eu-; jóEucharystia, Wieczerza Pańska, Sakrament
Ołtarza, Komunia Święta, Najświętszy
Sakrament, z greckiego εὐχαριστία
(eucharistía),
czyli
"dziękczynienie"
[1. sakrament
chrześcijański
będący
pamiątką Ostatniej Wieczerzy; 2. hostia
spożywana w czasie aktu przyjęcia tego
sakramentu; 3. zob. msza w zn. 1., 4.
Termin
"komunia"
pochodzi
od
łacińskiego communio (wspólnota) na
pamiątkę ostatniego posiłku Chrystusa i
przywołują "ucztę zaślubin Baranka"
zapowiedzianą w Apokalipsie.] – (gör.–
lat.) EUCHARISTIA; eucharisztia (avagy
úrvacsora); (egyház) Hálaadás, hálaadó
imádság; a pr. egyházakban úrvacsora; a rk.
katolikus és ort. egyházakban a szentmise,
ill. az Oltáriszentség [1. szentség, amelyet
Jézus Krisztus rendelt (lKor 11,23-26);
eleme a kenyér és a bor; a bűnök
bocsánatának, Jézus Krisztussal és az összes
keresztény
hívekkel
való
közösség
megélésének alkalma; 2. a rk. egyházban
ennek az eucharisztia, a szentáldozás felel
meg; 3. keresztény szertartás, amelyen
Jézusnak a kenyérről és borról az utolsó
vacsorán mondott szavait és ottani
-
Wersja 01 01 2017.
cselekedeteit ismétlik meg liturgikus módon.
Az
eucharisztiát/úrvacsorát
minden
keresztény felekezet (a maga teológiai
nézeteinek
megfelelően)
szentségnek
tekinti.]
eucharystyczny, -a, -e – eucharisztikus
eudaimonizm [teoria] – (gör.) eudaimonizmus (a
gör. eudaimonia, 'boldogság' szóból); [1.
erkölcstani irány, mely szerint minden
erkölcsi törekvés célja a legfőbb jó, a
boldogság elérése; (a gör. eudaimonia,
'boldogság' szóból): eudaimonizmus Kant óta
az az erkölcsi-bölcseleti fölfogás, amely
szerint az erkölcsi cselekvés célja a
boldogság. 2. Irányzat, amely a boldogságot
tartja a legfőbb életcélnak. 3. E. Kant óta az
az erkölcsi-bölcseleti fölfogás, amely szerint
az erkölcsi cselekvés célja a boldogság. - Ha
a boldogság csupán az egyén öröme,
individuális, ha közösségi, akkor szociális
eudaimonizmusról beszélünk. Hozzá közel
álló irányzat a hedonizmus.]
eudoksya – (gör.) eudoxia; jóhírnév, helyes nézet
Eudoksya (imię) – Eudoxia [görög eredetű női név,
jelentése: jó hírnévnek örvendő, tisztelt,
megbecsült]
Eudora [popularny program obsługi poczty
elektronicznej opracowany przez firmę
Qualcomm. Znajduje zastosowanie na
gruncie komputerów klasy IBM PC oraz
Macintosh. Mimo stosunkowo małego
spopularyzowania wśród internautów
program ten jest w dalszym ciągu
rozwijany.] — Eudora [1. MS Windows és
Macintosh gépekre írt, public domain
változatban is letölthető, nagy tudású e-mail
kliens az Interneten való levelezéshez; 2.
'Eudora' levelező: a Qualcomm cég népszerű,
jóhírnevű levele- ző programja; az Eudora
5.1 Windows, MacOS, PalmOS és WebMail
változatban tölthető le; a MIME átviteli
rendszert és az ISO 8859-2 karakterkódolást támogatja; újabban az Opera
böngésző programmal együtt forgalmazzák
ingyenes és fizetős változatban]
Eufemia [imię żeńskie pochodzenia greckiego.
Złożone jest z elementów eu- – dobry i phemia – wróżba i oznacza "dobrze
wróżący",
"pomyślnie
wróżący",
"przychylny". W Polsce imię to
zanotowano już w XIII wieku. Nosiły je
m.in. księżniczki piastowskie. Często imię
to zdrabniano jako Ofka.] – (gör.) Eufémia
[görög eredetű női név, jelentése: szerencsét
kívánó, jó hírnévnek örvendő.]; szép beszéd,
választékosság, a kellemetlen v. illemsértő
dolgoknak enyhítő, szépítgető formában való
kifejezése
1553
Eufemia z Chalcedonu [żyjąca na przełomie III i
IV wieku męczennica chrześcijańska,
święta
Kościoła
katolickiego,
ormiańskiego,
koptyjskiego
i
prawosławnego.
Urodziła
się
w
Chalcedonie
(dzisiejsza
dzielnica
Stambułu) w okolicach Konstantynopola
w możnej rodzinie, jako córka senatora
Philophornosa i Teodozji. Podczas
panowania
cesarza
rzymskiego
Dioklecjana Eufemia została uwięziona
wraz z 49 innymi chrześcijanami pod
zarzutem odmowy złożenia ofiary bogu
wojny Marsowi. Po rozlicznych mękach
m.in. łamaniu kołem wydano ją na
pożarcie dzikim zwierzętom w rzymskim
amfiteatrze. Mimo śmierci, jej ciało nie
zostało
rozszarpane,
co
zadziwiło
przyglądającą się widowisku gawiedź. W
czasach chrześcijańskich wokół jej grobu
w Chalcedonie powstała katedra. Tam też
w roku 451 odbył się IV sobór powszechny
(Sobór chalcedoński).] – Szent Eufémia,
[Filotron szenátor leánya, Kalcedonban
szenvedett vértanúságot 304-ben, Dioklécián
császár uralkodása alatt. Egy pogány
ünnepen, a város keresztényei nem akarván
áldozatot bemutatni Mars pogány istennek,
elrejtőztek. A prokonzul kerestette a
rejtőzködőket. Megtudta, hogy egy házban
49 keresztény rejtőzködik, és keresztény
istentiszteleteket
végeznek.
Katonákat
küldött értük és mindenkit elfogtak. Köztük
volt Eufémia is. A prokonzul maga elé idézte
őket. A szüzesség erényével ékes Eufémia
nem félt az üldöző kegyetlenségétől. Az
asszonyi gyöngeséget félretéve, bátran
vallotta magát kereszténynek. Mivel ellenállt
minden csábításnak és rábeszélésnek, először
börtönbe került, majd így kínozták egy kínzó
kocsihoz kötötték, amelyen éles kések
voltak. Egy idő után a kocsi megállt, Isten
angyala pedig meggyógyította Eufémiát
minden sebtől. Ezután a prokonzul égő
kemencébe dobatta. Viktor és Szosztenész
katonáknak kellett volna őt bedobni. Isten
angyala megjelent nekik, figyelmeztetve,
hogy hozzá ne nyúljanak Eufémiához. Ezért
ők a parancsot nem merték végrehajtani.
Inkább börtönt vállaltak, majd vadállatok elé
dobták őket. A vadak nem tettek bennük
kárt, ők pedig Istennek adtak lelküket.
Eufámiát két másik katona dobta be a
kemencébe, belőle kitörő lángok azonnal
hamuvá égették őket. A vértanúnőt Jézus
Krisztus oltalmazta meg sértetlenül. Végül a
prokonzul arra ítélte, hogy a cirkuszban
vessék vadállatok elé. A vértanúnő, Istennek
ajánlva lelkét lépett az arénába. A reá
eresztett vadállatok nem bántották, sőt a
-
Wersja 01 01 2017.
lábait nyalták. Isten megelégelte hű
szolgálójának szenvedéseit és az arénában
magához vette lelkét. Rögtön utána nagy
földrengés rázta meg az egész várost, és nagy
rombolást tett benne. Sokat szenvedett
lányuk holttestét szülei vitték el és temették
el.
Később
a
szent
ereklyék
Konstantinápolyba kerültek, majd Lemnosz
szigetére, aztán újra Konstantinápolyba.]
eufemistycznie,
eufemicznie
–
(gör.)
eufeminisztikusan, enyhítően, szépítően
eufemiczny, eufemistyczny -a, -e – (gör.)
eufeminisztikus; enyhítő, szépítő (kifejezés)
eufemizm [słowo lub wyrażenie użyte zastępczo
w celu złagodzenia wyrażeń drastycznych,
dosadnych lub nieprzyzwoitych] – (gör.)
eufemizmus; (nyelvtan) kellemetlen, illetlen
hangulatú v. rút fogalmaknak enyhébb szóval
való kifejezése; szépítés [(lat.) euphemicus –
Szépítő kifejezés v. beszédmód egyébként
nyers képzetek körülírására. Az ilyen
kifejezéseket eufémizmusnak nevezzük.]
eufonia [1. unikanie połączeń fonetycznych
odczuwanych
jako
trudne
przez
wstawianie w nie nowych głosek,
ułatwiających
wymowę;
harmonijne
brzmienie głosek w wyrazie 2. dział
poetyki zawierający teoretyczną wiedzę o
harmonijnym doborze głosek] – (gör.)
eufónia; jó hangzás, jóhangzat, szép hangzás,
széphangzat
eufonicznie – enyhítve, szépítve, szépen hangzóan
eufoniczny, -a, -e – szépen hangzó, szép hangzású
eufonium (instrument muzyczny dęty) –
eufónium (görög έύφωνος = 'jól hangzó') [a
tölcséres fúvókájú, más néven rézfúvós
hangszerek közé tartozik. Hangfekvése a
trombita és a tuba között van. A
baritonkürthöz,
illetve
tenorkürthöz
hasonlóan alaphangja B, ami a szárnykürt
alatt egy oktávval szól.]
euforia [1. stan dużego zadowolenia, błogostan
2.
stan
nienaturalnie
dobrego
samopoczucia z tendencją do śmiechu,
radości,
płytkiej
wesołości
i
dowcipkowania,
doznawany
nawet
pomimo
rzeczywistych
niedomagań
organizmu. Zwykle występuje również
umiarkowany nadmiar aktywności i często
zbędnych wypowiedzi. Występuje w
organicznych zaburzeniach psychicznych,
niektórych
chorobach
psychicznych,
zatruciach
narkotykami,
wczesnym
okresie wstrząsu i okresie poprzedzającym
zgon.] – (gör.) eufória (görögül εὐφορία);
(orvosi) betegesen fokozott, megokolatlan
jókedv; jókedv, jólét, boldogság
euforyk – eufórikus állapotban levő ember
1554
euforyczny, -a, -e – eufórikus [felfokozott érzelmi,
hangulati állapot, jókedv, hangulatjavító
szerekkel elért lelkiállapot]
Eufrat (gr. Εὐφράτης Euphrates; także Firat, arab.
,‫ةّ فرةت‬Nahr al-Furat, kurd. Ferat) [1. to
obok Tygrysu jedna z dwu największych
rzek Mezopotamii. 2. (owocny) - rzeka
wypływająca z sadu Eden.] – Eufrátesz
(törökül Fırat, arabul ‫( اا ا ااا‬al-Furát),
örményül Եփրատ (Yeṗrat), héberül ‫תָּ עְ ת‬
(Perath), kurdul Ferat, azeriül Fərat, óperzsául Ufrat, szírül (Frot vagy Prâth),
akkádul Pu-rat-tu) (görög alakja a héber
Frátnak; édes, kellemes víz; nagyon széles,
túláradó; termékenység folyója) [1. az egyik
legnagyobb közel-keleti folyó, az ókori
Mezopotámia két folyamának egyike (a
másik a Tigris). A Murat folyó és a Karasu
folyam egyesüléséből jött létre. 2. Folyó
Mezopotámiában; Arméniából egészen a
Perzsa-öbölig folyik, mintegy 2700 km
hosszú. A Biblia "a folyó", vagy a "nagy
folyó"-nak is nevezi (Ézs 8,7; 5Móz 1,7);
Dávid és Salamon birodalmának határát
képezte kelet felé (1Krón 18,3; 2Sám 8,3-8;
1Kir 4,21; 2Krón 9,26).]
eufuizm
[kwiecisty,
sztuczny,
przesadny,
afektowany styl mowy a. pisma] [styl w
literaturze angielskiej wczesnego baroku,
charakteryzujący się bogactwem efektów
retorycznych, przesadną wytwornością] –
nagyon is virágos írásmód
eugenika (gr. eugenes = dobrze urodzony) [pojęcie
wprowadzone w 1883 roku przez Francisa
Galtona, kuzyna Karola Darwina, które
dotyczyło selektywnego rozmnażania
zwierząt lub ludzi, aby ulepszać gatunki z
pokolenia na pokolenie, szczególnie jeśli
chodzi o cechy dziedziczone]; eugenetyka
–
(gör.)
eugenika,
(fajegészségtan)
eugenetika; fajnemesítés [áltudományába
burkolódzva a század elején emberek
tízezreit
vetették
alá
a
kényszerű
sterilizációnak]; a tökéletesebb egyedek
kitenyésztésének elmélete és gyakorlata; a
társadalom
szerkezetének
alapjellegét
genetikai tényezőkben látó és az emberi
fajok nem egyenlő értékűségét hirdető
elmélet [Elmélet és gyakorlat a kedvezőtlen
öröklődési
tulajdonságok
terjedésének
megakadályozására; a nemzeti szocialisták
politikai és rasszista elveik szerint
alkalmazták.]
Eugenia [1. żeński odpowiednik imienia
Eugeniusz; 2. Imię o rodowodzie greckim]
– Eugénia [női név a latinosított Eugenius
(magyarul Eugén) női párja. Rokon nevek:
Génia, Zseni.]
-
Wersja 01 01 2017.
Eugenia, męczennica rzymska, również Eugenia
z
Rzymu,
gr.
Ευγενια,
cs.
Prepodobnomuczenica Jewgienija Rimskaja
(zm. ok. 262) [mniszka, męczennica,
święta
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego. Za swe przekonania
została ścięta mieczem około 262 roku.
Pochowano ją w Rzymie na cmentarzu
Aproniana przy Via Latina.] – Szent
Eugénia vértanúnő [Római születésű volt.
Atyja Alexandria helytartója volt, aki a
keresztényeket
tökéletes
életük
és
bölcsességük miatt oltalmazta. Leányának,
Eugéniának jó nevelést akart adni. Tanította
a görög bölcselkedésre, a görög és latin
nyelvre. Eugénia könnyen tanult, éles elméjű
volt és mindenre jól emlékező. Külsőleg is
szép leánnyá serdült. Ezért egy nemes ifjú
Aquilinus el akarta magának jegyezni.
Eugéniának nem tetszett a jelölt. Más
jelölteket is kerestek számára, de Eugánia
többre becsülte mindennél a szüzességet és
ebben akart maradni házasság helyett. Ebben
az időben került a kezébe Szent Pál apostol
leveleinek könyve. Ebből megtudta Krisztus
igaz tanítását. Két szolgájával Protussal és
Jácinttal titokban elhagyták a szülői házat és
megváltoztatva külsejét, egy férfi kolostorba
ment, és férfiruhába öltözve kérte a
keresztséget. A püspök mindnyájukat
megkeresztelte, és beöltöztette szerzetesnek.
Miközben szülei mindenütt keresték,
Eugénia nagy haladást tett a szerzetesi
életben. Ez történt Protus és Jácinttal is. A
kolostor főnökének halála után a többiek
kérésére Eugénia lett a kolostor főnöke. Egy
idő után Eugéniát hamisan megvádolták és
atyja ítélőszéke elé került. Ott derült ki
elmenetelének oka, mindkét szülejét a
keresztény vallásra térítette. Atyja halála
után anyjával és szolgáival Rómába mentek
és ott sok nemes lányt beszéltek rá a szűzies
életre. Gallienus császár alatt Eugéniát,
Protust és Jácintot karddal lefejezték. Így
nyerte el a vértanúságot Klaudia és a nemes
szűz Vaszilla is 262 körül.]
eugeniczny, -a, -e – eugenikai
eugenika [nauka głosząca doskonalenie rasy
ludzkiej poprzez zmiany genetyczne i
stwarzanie
odpowiednich
warunków
rozwoju] – (gör.) eugenika, eugenetika;
Galton Francis angol természettudós által
kezdeményezett fajegészségtan, mely a
legkedvezőbb biológiai fenntartási és
fejlődési föltételeket kutatja
eugenista – eugenika híve, eugenikával foglalkozó
Eugeniusz [imię męskie pochodzenia greckiego.
Oznacza
"zacny
lub
szlachetnie
urodzony"] – Jenő [férfinév a hatodik
magyar honfoglaló törzs nevéből származik.
1555
Bár eredetileg az Eugén magyar megfelelője
az Ödön volt, a 19. században a Jenő nevet
(tévesen)
a
német
Eugén
névvel
azonosították, s így ez az azonosítás maradt
meg napjainkig.], Eugén [férfinév a görög
Eugenész illetve latin Eugenius név német
rövidüléséből ered. Jelentése: előkelő, nemes
származású. Női párja: Eugénia. Rokon név:
Ödön. Bár eredetileg az Eugén magyar
megfelelője az Ödön volt, a 19. században az
Ödön nevet mesterségesen az Edmund illetve
Edmond nevekkel azonosították, míg az
Eugén nevet a Jenővel. Jókai Mór A kőszívű
ember fiai című regényében ez vezetett a
tragikus névcseréhez Baradlay Ödön és Jenő
között.]
Eugeniusz (zm. ok. 96) [towarzysz św. Dionizego
Areopagity (zm. ok. 96) (ucznia Apostoła
Pawła), męczennik chrześcijański i święty
Kościoła katolickiego, według tradycji
biskup Toledo (ok. 69-96). Wedle dawnych
źródeł zginął w okolicach Paryża, a jego
relikwie zostały przewiezione do Toledo.
Jest niekiedy wymieniany wśród biskupów
Toledo, być może przez pomyłkę, gdyż
byli inni biskupi tego imienia, z czego
jeden święty Eugeniusz (zm. 657). Jego
wspomnienie liturgiczne obchodzone jest
15 listopada.] – Szent Jenő (Eugén) és
vértanútársai [Mindnyájan: Jenő, Kandid,
Valerián, és Akila Dioklécián és Makszimián
császárok alatt szenvedtek vértanúságot
hitükért, Liziász hadvezértől. Valerián,
Kandid és Akila az üldözések alatt a
trapezunti hegyekben rejtőzködtek el. Inkább
a vadak között akartak élni, mint a pogányok
között. De itt hamarosan rájuk találtak és
Trapezuntba vitték őket. Bátor hitvallásukért
ütötték, vasakkal szaggatták, és tűzzel
égették. Néhány nap múlva Jenőt is elfogták,
és ugyanolyan módokon kínozták. Ezek után
mind a négyüket tüzes kemencébe dobták, de
onnan sértetlenül jöttek ki. Végül lefejezték
őket 284-ben.]
Eugeniusz Sabaudzki (fr. Eugène-François de
Savoie, niem. Prinz Eugen von Savoyen, wl.
Eugenio di Savoia-Carignano ) (ur. 18
października 1663 w Paryżu, zm. 24
kwietnia 1736 w Wiedniu) [książę Sabaudii,
dowódca armii austriackiej, jeden z
najwybitniejszych dowódców w dziejach
świata.] – Savoyai Jenő (Eugen von
Savoyen); Párizs, 1663. október 18. – Bécs,
1736. április 21.) [eredeti francia neve
Eugène de Savoie-Carignano a Savoyai-ház
carignani ágából származó főnemes,
Carignano hercege, német-római császári
hadvezér. A német nyelvű történeti írások
leggyakrabban Prinz Eugen néven említik]
-
Wersja 01 01 2017.
eugenizm [czystość rasy] – eugenizmus; (dawno)
„jó” származás; magasabb társadalmi
osztályhoz tartozás
Eukaliptus (Eucalyptus L'Hér.) [1. drzewo lub
krzew o skórzastych, wiecznie zielonych
liściach i białych kwiatach, rosnące w
Australii; 2. rodzaj drzew i krzewów
należący do rodziny mirtowatych. Należy
do niego ok. 450 gatunków. Niemal
wszystkie eukaliptusy rosną w Australii i
Tasmanii, gdzie tworzą wiecznie zielone
lasy lub zarośla (skrub).] – (gör.)
eukaliptusz, eukaliptuszfa (Eucalyptus) [a
kétszikűek (Magnoliopsida) közé tartozó
mirtuszfélék
(Myrtaceae)
családjának
legkiterjedtebb nemzetsége. Több mint
hétszáz fajt számlál; ezek többségét
Ausztráliából és Tasmániából írták le; a
mitruszfélékhez tartozó, 150 m magasra is
megnövő,
haszonfát,
festéket
és
gyógszeralapanyagot
szolgáltató,
Ausztráliában és Maláj földön honos
örökzöld fa]
Eukaliptus gałkowy (Eucalyptus globulus Labill.),
[zwany też eukaliptusem właściwym lub
rozdrębem gałkowym – gatunek drzewa
należący
do
rodziny
mirtowatych.
Pochodzi z południowej Australii i
Tasmanii, ale rozprzestrzeniony został
również w Afryce, Azji, Ameryce
Północnej, Europie, na Hawajach i
Makaronezji.] – golyós eukaliptusz
(Eucalyptus
globulus)
[az
egyik
leggyorsabban és legmagasabbra növő, de
mindenképpen a legismertebb és legtöbbfelé
ültetett, örökzöld eukaliptuszfaj.]
eukaliptusowy, -a, -e – eukaliptuszEuklides z Aleksandrii (gr. Εὐκλείδης,
Eukleides, ur. ok. 365 p.n.e., zm. ok. 300
p.n.e.) [matematyk grecki pochodzący z
Aten, przez większość życia działający w
Aleksandrii] – Euklidész v. Eukleidész (Kr.
e. 300 körül született): görög matematikus,
akit később a geometria atyjaként is
emlegettek. [Görög matematikus. Azért,
hogy össze ne tévesszék a szintén Eukleidész
nevű megarai filozófussal, szokták őt
Euklidesnek is nevezni. Életét nem ismerjük.
Valószínűleg Platón filozófiáját vallotta. Az
első nagy alexandriai tudósok közé tartozott.]
EULA (od ang. End User License Agreement)
[zapis definiujący warunki udzielenia
licencji
końcowemu
użytkownikowi
oprogramowania] – EULA End-User
License Agreement (Végfelhasználói Licensz
Egyezmény)
Eulalia – Eulália [görög→latin eredetű női név,
jelentése: szépen, ékesen beszélő]
1556
eulogia
(gr.
eluogion,
błogosławieństwo)
[pamiątkowy
przedmiot
przywożony
przez pielgrzymów ze świętych miejsc] –
eulogia (gör. 'dicséret, áldás'; héb. beraka)
[1. A Szentírásban és a szentatyáknál áldás,
áldó ima, megáldott tárgy, sőt maga az
Oltáriszentség. 2. Áldó mondás; az
istentiszteleti cselekményeknél használt
elemek megszentelése; 3. a bizánci
szertartásban: a) megáldott tárgyak (lat.
megfelelői a kegytárgyak); b) a még nem
konszekrált
proszforából
megmaradt
kenyérdarabok, melyeket nagy ünnepeken, a
mise után, az ősi szeretetlakoma, az agapé
emlékére a hívek között szétosztanak. A 12.
sz-tól antidoronnak is nevezik.]
Eulogiusz z Kordoby (ur. w Kordobie, zm. 11
marca 859 tamże) [hiszpański ksiądz,
męczennik
chrześcijański
i
święty
Kościoła katolickiego] – Córdobai Szent
Eulogius püspök, vértanú (Március 11., +
Córdoba, 859. március 11.) [A 8. század
eleje óta a Pireneusi-félsziget az arabok
kezében volt, csak Asturiában tudott egy
keresztény ország szembeszegülni az iszlám
rohamával. Szent II. Alfonz (792--842) és
III. Alfonz (866--910) vezetésével ez a kis
ország a 9. században olykor még
ellentámadásba is lendült, bár ellenfelét sem
kiszorítani, sem döntően megverni nem
tudta. A nép tömegesen tért át a mohamedán
hitre, a hitehagyók mellett azonban egy
kisebbség, a mozarabok szilárdan kitartottak
keresztény hitük mellett.]
Eum, qui certus est, certiorari ulterius non
oportet. - Tego, który jest poinformowany,
nie należy więcej powiadamiać. – (lat.)
Eum, qui certus est, certiorari ulterius non
oportet. (Reg. Iur.31.) = Aki valamely
dologról meg van győződve, újabb
meggyőzésre nem szorul.
Eumenida [w mitologii greckiej: erynia jako
opiekunka ziemi uprawnej i owocującej] –
Eumenis, Erinnisz [három erinnisz, akik, az
őrületbe kergetik a bűnösöket]
eumenydy, eumenydi – Eumenidák, Erinniszek (a
mardosó lelkiismeretfurdalás rémei) (a
büntetés és a bosszú istennői a görög
mitológiában; a lelkiismeretfurdalás és a
rossz lelkiismeret megtestesítői) [Eumenidák
az Erinnüszek másik neve, mivel a megtört
bűnöst pártfogásukba veszik (jóakarók)]
Eunice (szczęśliwe zwycięstwo) [Żydówka,
matka Tymoteusza, mąż jej Grek, matka
jej Lois. Obydwie wychowywały młodego
Tymoteusza tłumaczyły mu Pismo Święte,
prawdziwe chrześcijanki, dlatego są
wzorami naszych matek.] – EUNIKA
-
Wersja 01 01 2017.
(EUNIKÉ) (jó győzelem, örvendetes
győzelemmel
megáldott;
diadalmas)
[Timóteus anyja (2Tim 1,5).]
Eunomiusz z Kyziku (IV wiek) [pisarz
wczesnochrześcijański. Prawdopodobnie
studiował tachygrafię. W roku 360 został
powołany na stolicę biskupią w Kyziku. Z
miasta tego został wygnany, a kolejnym
miejscem
jego
pobytu
był
Konstantynopol. Po śmierci Aecjusza
został przywódcą neoarian i osiadł w
swojej posiadłości w Chalcedonie. W 383
roku uczestniczył w pracach synodu w
Konstantynopolu. Wkrótce potem został
wygnany przez cesarza Teodozjusza.
Zmarł pod koniec IV stulecia. Był
autorem wielu pism, ale wskutek licznych
cesarskich
edyktów
nakazujących
niszczenie jego pism, do naszych czasów
przetrwały jedynie fragmenty jego
spuścizny literackiej. W całości zachowała
się Apologia – pismo, w którym podkreśla
Eunomiusz różnicę natur między Ojcem i
Synem, oraz fragment drugiej Apologii.
Do pism zaginionych należą: Wyznanie
wiary, Komentarz do Listu do Rzymian
oraz listy.] – Eunomius cyzikusi püspök
(+395) [követői az eunomiánusok. Az
arianizmus szigorú követői, szélsőséges
ariánusok.]
eunuch - mężczyzna trzebiony (kastrowany) [I
mężczyzna pozbawiony jąder; II. Jest ich
trzy
rodzaje:
1.
Urodzeni
jako
eunuchowie. 2. Trzebieni dla specjalnych
celów. 3. Z własnej woli trzebieni dla
Królestwa Niebieskiego. Ci ostatni mają
znaczenie duchowe. Pismo Święte. W
starożytności trzymano eunuchów na
dworach królów pogańskich do trzymania
nadzoru nad haremami. Piastowali
niekiedy wysokie urzędy. Eunuchem był
(Kuszyta) dworzanin ostatniego króla
judzkiego Sedekiasza, który wydźwigał
Jeremiasza
z
lochu
więziennego.
Eunuchowie wyrzucili Izebel. Zwani także
komornikami.] – (gör.) eunuch; herélt férfi,
háremőr [(bibl.) Herélt férfi, a király
háremének őre vagy udvari tisztségviselő
(Dán 1,3; ApCsel 8,27; 2Kir 20,18; Jer
41,16; Eszt 1,10-15; 2,21). A zsidóknál ez a
szokás ismeretlen volt; heréltek nem vehettek
részt a gyülekezet istentiszteletén (5Móz
23,1).]
Euphorbia Hirta L. [znany z m.in. taraxerol,
friedlin, amyrin Betha, betasitosterol, beta
eufol, euforbol, triterpenoid, tirukalol,
eufosterol, hentriacontane, flawonoidy,
garbniki, kwas elagic.] – Szőrös
törpekutyatej (Euphorbia hirta)
1557
Eupliusz, Euplusz z Katanii, Euplus, scs.
Muczenik archidiakon Jewpł, włos. Sant'
Euplo, Sant' Euplio (zm. 12 sierpnia 304)
[archidiakon, męczennik, święty Kościoła
katolickiego i prawosławnego] – Szent
Euplius vértanú + 304. [Catanában,
Szicíliában volt diakónus. A Dioklecián-féle
üldözés idején fogták el és Kalvirián konzul
elé vitték. Hangosan imádkozott a kínpadon,
végül már csak az ajka mozgott. Most a
vesztőhelyre vitték. Nyakába akasztották
evangéliumos könyvét s a kikiáltó elkiáltotta:
Euplius, keresztény, az istenek és a császár
ellensége. Ő pedig bensőséggel mondotta:
Hála Krisztusnak, az én Istenemnek. S
boldogan hajtotta fejét a bárd alá: az
evangéliumot nem árulta el.]
Eupsychiusz z Cezarei (zm. 362) [święty
katolicki, męczennik. Pochodzący ze
szlachetnego rodu mieszkaniec Cezarei
Kapadockiej. Zginął śmiercią męczeńską
za zniszczenie świątyni bogini Fortuny.
Jego wspomnienie liturgiczne obchodzone
jest 9 kwietnia. Nie należ mylić go z innym
świętym z Cezarei (zm. ok. 130), którego
Kościół wspomina 7 września.] – Szent
Eupsychius (=jólelkű) nevű kis-ázsiai
vértanú. Fortuna pogány templomának
lerombolásáért szenvedett (+362; ü.: ápr. 9.)
vértanúhalált.]
Eupsychiusz [święty katolicki, męczennik, +
130] – Szent Eupsychius (=jólelkű) nevű kisázsiai vértanú. [keresztény voltáért először
börtönbe zárták; mikor kiszabadult, sietve
elosztotta vagyonát a szegények között,
úgyhogy
a
következô
számonkérés
alkalmával nyugodtan hajtotta fejét a hóhér
bárdja alá (+ 130 k.; ü.: szept. 7.).]
Euratom [ang. European Atomic Energy
Community,
Europejska
Wspólnota
Energii
Atomowej,
międzynarodowa
organizacja zajmująca się wieloma
sprawami dotyczącymi wykorzystywania
energii atomowej] – Euratom; A nyugat
európai államok 1958-ban hozták létre az
European Atomic Energy Community nevű
szervezetet
az
európai
nukleáris
tevékenységekkel
kapcsolatos
egyes
feladatok összefogására. A fúziós kutatások
Nyugat-Európában ettől kezdve az Euratom
keretein belül közösen folytak. A 90-es
években több, akkor még EU-n kívüli
európai ország - így hazánk is - csatlakozott
a programhoz. Az elmúlt évtizedek alatt a
fúziós projekt az Európai Unió legjobban
szervezett kutatási programjává vált.
Eurazja [kontynent obejmujący Europę i Azję] –
(gör.) Eurázia, Eurázsia; Európa és Ázsia
együttes neve
-
Wersja 01 01 2017.
eurazjatycki, -a, -ie [naz. Eurazja, obszar
obejmujący kontynenty Europy i Azji)
dotyczący obszaru Europy i Azji,
odnoszący się do niego] – euráziai, eurázsiai
eureka! [zob. heureka] – heuréka!, megvan!
[Arkhimédész]
EURid (skrót od angielskiej nazwy European
Registry for Internet Domains) [to
niekomercyjna europejska instytucja –
rejestrator/operator domen – zajmująca
się przydzielaniem subdomen dla domeny
internetowej
.eu
oraz
sprawami
organizacyjnymi
dotyczącymi
tej
domeny.] – EURID European Registry for
Internet Domains (Internet cimek kiadását
szabályzó szervezet)
eurodolar [dolar amerykański znajdujący się w
bankach europejskich] – eurodollár; Olyan
dollárra szóló számlakövetelés, amely végső
soron valamely amerikai bankkal szemben
áll fenn, de más, nem amerikai bankhoz
jutott el; azaz a dollárban nyújtott hiteleknek
sem a hitelezője, sem a hiteladósa nem
amerikai.
eurodolarowy, -a, -e – eurodollárEuroklidon [silny wiatr północno-wschodni,
wiejący z gór Krety, niepomyślny dla
statków żaglowych.] – (gör. εὐροκλύδων)
erős északkeleti-szél
europ [pierwiastek chemiczny, srebrzysty,
kowalny meta]– (vegytan) európium (Eu);
szilárd halmazállapotú, ezüstfehér színű
lantanoida
Europa [część świata (określana zwykle
tradycyjnym, acz nieścisłym mianem
kontynentu), leżąca na półkuli północnej,
na pograniczu półkuli wschodniej i
zachodniej, stanowiąca wraz z Azją
kontynent Eurazję] – Európa [Földünk
egyik kontinense, amelynek határai nyugaton
az Atlanti-óceán, északon a Jeges-tenger,
keleten az Urál-hegység, az Urál folyó és a
Kaszpi-tenger, délkeleten a Kaukázus és a
Fekete-tenger, délen pedig a Földközi-tenger.
Európa Ázsiával együtt alkotja Eurázsiát,
amelynek Európa a nyugati egyötöd részét
teszi ki.]
Powierzchnia (z wyspami) ok. 10,5 mln km2;
umowną granicę lądową prowadzi się wzdłuż
wschodniego podnóża Uralu, Embą oraz
Obniżeniem Kumsko-Manyckim (często do
Europy zalicza się Kaukaz); od Azji oddzielona
cieśninami Bosfor i Dardanele, od Afryki —
Gibraltarską i Sycylijską; od północy otaczają
Europę morza poboczne Oceanu Arktycznego
(Norweskie i Barentsa) oraz śródlądowe Morze
Bałtyckie, od zachodu otwarty Ocean Atlantycki z
pobocznym Morzem Północnym, od południa
śródlądowe Morze Śródziemne; skrajne przylądki
lądowej części Europy: Nordkyn 71°08′N,
Marroquí 35°58′N, Roca 9°30′W oraz ujście
Bajdaraty do Morza Karskiego 68°14′E;
rozciągłość południkowa ok. 3800 km,
równoleżnikowa ok. 5500 km; średnia odległość
od morza wynosi 340 km, maksymalna — ponad
1500 km.
1558
Europa
Południowa
[Europa
Śródziemnomorska) - nazwa stosowana
dla określenia państw trzech wielkich
półwyspów
na
południu
Europy:
Iberyjskiego,
Apenińskiego
i
Bałkańskiego. Są to następujące państwa:
Portugalia, Hiszpania, Andora, Włochy,
San Marino, Watykan, Malta, Chorwacja,
Bośnia
i
Hercegowina,
Serbia,
Czarnogóra,
Kosowo,
Macedonia,
Albania, Bułgaria, Rumunia, Grecja i
niewielka
część
Turcji,
zajmujące
powierzchnię około 1,43 mln km², z liczbą
ludności sięgająca 163 mln mieszkańców
(2001). Kraje Europy Południowej łączy
dziedzictwo Imperium Rzymskiego oraz
powiązania gospodarcze w basenie Morza
Śródziemnego] – Dél-Európa [az európai
földrész
egyik
régiója.
A
régió
meghatározására több definíció is létezik]
Europa Środkowa [region położony pomiędzy
różnie definiowanymi Europą Zachodnią i
Europą Wschodnią. Europa Północna,
Południowa i Południowo-Wschodnia
również wpływają na zakres tego pojęcia,
w zależności od ujęcia ich granic.] Közép-Európa [Európának a Kelet- és
Nyugat-Európa közé eső régiója]
Europa Wschodnia [to region znajdujący się na
wschód od Europy Środkowej, graniczący
z Azją. Region ten jest różnie
definiowany] – Kelet-Európa [az európai
kontinens földrajzi középpontjától keletre
eső részét jelöli]
Europa Zachodnia [nazwa stosowana dla
określenia państw zachodniej części
Europy, ze względu na ich przynależność
geograficzną, historyczną i kulturową.] –
Nyugat-Európa
[határait
nehéz
meghatározni, mert azok a különböző
szempontok szerint változnak és átfedések is
előfordulnak]
ERC
(European
Radiocommunications
Committee);
Europejski
Komitet
Radiokomunikacji
–
European
Radiocommunications Committee - Európai
Rádiótávközlési Bizottság
ETSI (European Telecommunications Standard
Institute) - Europejski Instytut Norm
Telekomunikacyjnych
–
Európai
Távközlési Szabványosítási Intézet
euroentuzjazm [postawa pełna zapału wobec
integracji z Unią Europejską] –
-
Wersja 01 01 2017.
euroentuziazmus (EU-hoz való csatlakozás
iránti rajongás)
euroentuzjasta m, euroentuzjastka f – rzecz.
euroenthuziaszta (ffi/nő); az Európai
Unióhoz való csatlakozás lelkes híve
euroentuzjastyczny,
-a,
-e
przym.
–
euroenthuziaszta-; eurórajongó-;
lelkes
Európai Unió párti
europeizacja [wprowadzanie lub przyswajanie
sobie
cywilizacji
europejskiej]
–
europaizáció
1. az európaizációt felfoghatjuk egy olyan
2.
3.
4.
5.
folyamatnak, mely során az Európai
kontinens egy egységes politikai szereplővé
alakul, azaz mely során az Európai Unió
földrajzi értelemben növekszik
az európaizáció jelentheti az európai szintű
kormányzó intézmények fejlődését is.
egy külön európaizáció-felfogást képvisel
azon elgondolás, miszerint a fő cél
elsősorban egy egységes és politikailag
nagyobb befolyással bíró Európalétrehozása,
mely ugyan magába foglalja az előbbi
koncepciót is, de kiterjedtebb annál. BullerGamble [2002]).
úgy is elképzelhető az európaizáció
folyamata, mint a különböző kormányzási
szintek kompetenciákért való harca, valamint
a helyi autonómia és a központi koordináció
közötti egyensúly keresése.
akkor is európaizációról beszélünk, mikor
az EU-ra jellemző intézményi és kormányzati
formák exportálása folyik nem európai
országokba illetve intézményekbe.
europeizm [1. zespół cech świadczących o
przynależności do kultury europejskiej;
2. wyraz występujący w podobnej lub
identycznej postaci w kilku językach
europejskich], europejskość – európai
jelleg, európaiság
europeizować – europaizálni, európaiasítani
europeizować się – európaiasodik, eleurópaiasodik,
európaizálódik
europeizowanie – európaiasítás
europeizowanie
się
–
európaizálódás,
aurópaiasodás
Europejczyk [mieszkaniec Europy], Europejka –
európai (ffi/nő)
europejczyk [przenośnie: osoba związana z
kulturą europejską] – európai, európai
kultúrájú (ffi/nő)
europejski, -ka, -ie – európai
Europejska Agencja Bezpieczeństwa Sieci i
Informacji (ENISA, ang. European
Network and Information Security Agency)
[agencja
Unii
Europejskiej
odpowiedzialna za zapewnienie wysokiego
i efektywnego poziomu bezpieczeństwa w
sieciach i systemach informatycznych w
Unii Europejskiej. Formalnie powołana do
1559
życia 15 marca 2004 roku na mocy
Rozporządzenia (WE) nr 460/2004
Parlamentu Europejskiego i Rady służyć
ma jako centrum doradztwa państwom
członkowskim Unii Europejskiej w
kwestiach
związanych
z
szeroko
rozumianym
bezpieczeństwem
w
Internecie oraz przyczyniać się do
rozwoju społeczeństwa informacyjnego.
Ma swoją siedzibę w mieście Iraklion w
Grecji.] – ENISA European Network and
Information Security Agency (Európai
Hálózatiés
Információbiztonsági
Ügynökség)
Europejska Agencja Kosmiczna (ang. European
Space Agency, ESA) [międzynarodowa
organizacja
krajów
zachodnioeuropejskich, której celem jest
eksploracja i wykorzystanie przestrzeni
kosmicznej.] – Európai Űrügynökség
(angolul European Space Agency, ESA) [egy
kormányközi szervezet, mely a világűr
felderítésével
és
felhasználásával
foglalkozik. Központja Franciaországban,
Párizsban van.]
Europejska Komisja Gospodarcza [(EKG) (ang.
United Nations Economic Commission for
Europe, skrót: UNECE lub ECE) - jedna z
komisji
regionalnych
Organizacji
Narodów Zjednoczonych. Powołano ją do
życia w 1947 roku w celu odbudowy
powojennej Europy. Siedzibą UNECE jest
Genewa.] – Európai Gazdasági Bizottság
(EGB)
Europejska Organizacja Badań Jądrowych
CERN (fr. Organisation Européenne pour la
Recherche Nucléaire) [ośrodek naukowobadawczy
położony
na
północnozachodnich przedmieściach Genewy na
granicy Szwajcarii i Francji, pomiędzy
Jeziorem Genewskim a górskim pasmem
Jury. Obecnie do organizacji należy
dwadzieścia państw. CERN zatrudnia
2600 stałych pracowników oraz około
8000
naukowców
i
inżynierów
reprezentujących ponad 500 instytucji
naukowych
z
całego
świata.
Najważniejszym narzędziem ich pracy jest
największy na świecie akcelerator cząstek
– Wielki Zderzacz Hadronów. Akronim
CERN pochodzi od pierwotnej nazwy
Europejska Rada Badań Jądrowych (fr.
Conseil Européen pour la Recherche
Nucléaire) i mimo jej zmiany po
konwencji w 1953 został zachowany. Ze
względu na obecny stan działalności
ośrodka stosowana jest również nazwa
Europejskie Laboratorium Fizyki Cząstek
(fr. Laboratoire Européen pour la Physique
des Particules), lecz nie ma ona charakteru
-
Wersja 01 01 2017.
oficjalnego. CERN jest kolebką WWW. W
1989 Tim Berners-Lee, pracując nad
usprawnieniem
wymiany
informacji
pomiędzy badaczami opracowującymi
wyniki eksperymentów na LEP-ie,
stworzył język HTML oraz protokół
HTTP.] – Conseil Européenne pour la
Recherche Nucléaire (rövidítése CERN,
magyarul ’Nukleáris Kutatások Európai
Tanácsa’) [1. a genfi Részecskefizikai
Kutatóintézet neve, ahol a WWW rendszert
Tim Berners-Lee kifejlesztette a kilencvenes
évek elején; 2. a részecskefizikai kutatások
európai szervezete, a világ legnagyobb
részecskefizikai laboratóriuma, a Large
Hadron Collider (LHC) és a World Wide
Web (WWW vagy röviden Web) születési
helye. A francia-svájci határon helyezkedik
el, Genftől kissé északra. Az alapító okiratot
1954. szeptember 29-én írták alá 12-en,
jelenleg viszont már 20 tagországgal
rendelkezik.
Célja
részecskegyorsítók
biztosítása a nagyenergiájú fizika számára,
nemzetközi együttműködések keretében
számtalan kísérletet építettek fel itt. A fő
telephelyen Meyrin-ben van egy nagy
számítástechnikai központ is, rendkívül
hatékony
adatfeldolgozó
kapacitással.
Jelenleg 3000 teljes idejű alkalmazottja van,
és mintegy 6500 tudományos kutató és
mérnök – 80 nemzet 500 egyeteméről –, a
világ részecskefizikai közösségének mintegy
fele, dolgozik CERN-beli kísérleteken. A
nagyközönség szívesen látott vendége a
CERN Mikrokozmosz kiállításának, és
lehetőség van időnként ténylegesen működő
detektorok szervezett látogatására is. 3. a
genfi Részecskefizikai Kutatóintézet neve,
melynek számítógépein több fontos hálózati
szolgáltatás (pl. a WWW, vagy az ALICE
nevû OPAC) mûködik]
Europejska
Konfederacja
Związków
Zawodowych (ang. European Trade Union
Confederation,
ETUC)
[europejskie
zrzeszenie
związków
zawodowych,
utworzone celem pogłębienia integracji
europejskiej
w
zakresie
ruchu
związkowego.] – ETUC European Trade
Union
Confederation
(Európai
Szakszervezeti Szövetség)
Europejska Organizacja Patentowa (ang.
European Patent Organization - EPO lub
częściej EPOorg dla odróżnienia od
Europejskiego Urzędu Patentowego, ang.
European Patent Office - EPO, będącym
ciałem
wykonawczym
Europejskiej
Organizacji
Patentowej)
[organizacja
ustanowiona na mocy Konwencji o
udzielaniu patentów europejskich udziela
patentów europejskich i zrzesza państwa
1560
uznające płynącą z nich ochronę
wynalazków na swoim terytorium. Polska
przystąpiła do Europejskiej Organizacji
Patentowej 1 marca 2004 r. Od 1 maja
2010 r., po przystąpieniu Albanii,
Europejska
Organizacja
Patentowa
skupia 37 państw członkowskich.] - EPO
European Patent Organisation (Európai
Szabadalmi Hivatal)
Europejska Unia Nadawców (ang. European
Broadcasting Union, w skrócie EBU), (franc.
Union européenne de radio-télévision, w
skrócie UER) [nazywana także Eurowizją,
powstała w 1950 roku jako organizacja
skupiająca publiczne (niekomercyjne)
stacje radiowe i telewizyjne Europy
Zachodniej
w
celu
wymiany
realizowanych programów i wspólnej
produkcji audycji dla widzów w wielu
krajach. W socjalistycznej Europie
Wschodniej powstała kilkanaście lat
później konkurencyjna instytucja o
nazwie Interwizja. Polskie Radio i
Telewizja należały do Interwizji. W latach
70. XX wieku Festiwal w Sopocie miał
nawet formułę "Festiwalu Interwizji",
odpowiednika
Konkursu
Piosenki
Eurowizji. Dzięki współpracy EBU z
Interwizją polscy widzowie mogli oglądać
retransmisje
Konkursu
Piosenki
Eurowizji, chociaż Polska nie mogła
wystawić w nim swojego reprezentanta.
Jedynym
krajem
socjalistycznym
należącym do Eurowizji była Jugosławia,
która udział w Konkursie brała od 1961
roku. W roku 1990 Interwizja została
rozwiązana, a publiczne stacje krajów
postkomunistycznych zostały przyjęte do
EBU. Od roku 1994 większość z nich, w
tym Polska, bierze udział w Konkursie
Piosenki Eurowizji. Do EBU należą
obecnie rozgłośnie radiowe i telewizyjne z
57 krajów Europy, północnej Afryki i
Bliskiego Wschodu. Należą do nich
również niezależni nadawcy komercyjni z
Wielkiej Brytanii, Niemiec, Hiszpanii i
Francji. W Polsce jedynie Telewizja
Polska S.A. oraz Polskie Radio S.A. należą
do EBU, wspólnie figurując na liście
członków jako "Polskie Radio i
Telewizja". Europejska Unia Nadawców
używa terminu Eurovision (pol. Eurowizja)
do firmowania organizowanych przez nią
imprez
medialnych
(konkursów,
przeglądów, wymian programowych).
Stąd też słowo Eurowizja jest zazwyczaj
utożsamiane z tą właśnie instytucją.] - Az
Európai Műsorsugárzók Uniója (angolul
European Broadcasting Union (EBU),
franciául Union Européenne de Radio-
-
Wersja 01 01 2017.
télévision (UER)) egy jelenleg 74 tévé- és
rádióadót tömörítő szervezet. Az 55 tagú
tömörülés tagjai között európai, észak-afrikai
és távol-keleti országok találhatóak. Az EBU
székhelye Genf. Az EBU-t 1950. február 12én egy Torquay-ban, Nagy-Britanniában
rendezett konferencián azzal a céllal hozták
létre,
hogy
egymás
között
a
híradóbejátszásokat megosszák. 23 európai,
és észak-afrikai rádióállomás alapította. A
szervezet feladata továbbá a technikai
fejlődés elősegítése, és általánosítása. 1953ban az első nemzetközi élő adást az EBU
sugározta, a II. Erzsébet brit királynő
koronázási ceremóniájáról. Az első hivatalos
Eurovízió-adás az 1954-ben, Montreux-ban
rendezett nárciszfesztiválról tudósított. 1956ban pedig az akkor életre keltett, és azóta is
futó Eurovíziós Dalfesztivált közvetítette. Ez
a rendezvény talán a legismertebb EBUprodukció. Ezenkívül fiatal táncosok
versenyét,
gyerekprogramokat
és
dokumentumfilmeket is készít a szervezet.
Az EBU 1993-ban egyesült a kelet-európai
riválissal, az OIRT-tal (Organisation
Internationale de Radiodiffusion et de
Télévision) egyesült. A 2005. augusztus 4-i
állás szerint az EBU 74 teljesjogú taggal
rendelkezik 55 országból, és 43 társult taggal
25
további
országból.
A
magyar
tévétársaságok közül a Magyar Televízió, a
rádióadók közül pedig a Magyar Rádió a
tagja.]
Europejska
Wspólnota
Węgla
i
Stali
[funkcjonująca w latach 1952-2002
międzynarodowa
organizacja
gospodarcza,
której
powstanie
zapoczątkowało integrację gospodarczą
Europy. Obecnie jej kompetencje posiada
Unia Europejska] – Európai Szén- és
Acélközösség (ESZAK, angolul European
Coal and Steel Community, ECSC) más
néven Montánunió [1951-ben alapította
Franciaország, az NSZK, Olaszország,
Belgium, Luxemburg és Hollandia az acélés szénkészletek kezelésére a tagállamok
területén, hogy megelőzzenek egy újabb
háborút (párizsi szerződés). A szén- és
acélipar központi ellenőrzése ugyanis
lehetetlenné teszi az egyes államok önálló
háborús felkészülését. A terv Jean Monnet
francia közgazdász ötletén alapult, amelyet
felkarolt a német származású francia
külügyminiszter, Robert Schuman. Az
Egyesült
Államok
is
támogatta
a
kezdeményezést. A Párizsi Szerződés 1952.
július 23-án lépett életbe, de csak 50 évre
szólt. Az ESZAK 2002. július 23-án
megszűnt, kötelezettségei és jogai az Európai
Közösségre szálltak.]
1561
Europejski Bank Centralny (ECB) (ang.
European Central Bank) [1. to bank
centralny Unii Europejskiej, a także bank
emisyjny w odniesieniu do waluty euro,
przyjętej przez 17 krajów Unii. Siedzibą
EBC jest Frankfurt nad Menem. 2. z
siedzibą we Frankfurcie, jest bankiem
centralnym dla wszystkich państw strefy
euro. Ustala on stopy procentowe i
odpowiada za politykę monetarną. Rada
banku składa się z Prezesów wszystkich
banków centralnych strefy euro i rady
wykonawczej. Rada składa się z Prezesa
Banku, Wice-prezesa i czterech innych
członków.
Członkowie
Rady
są
powoływani przez Radę, zaś ich
szczególnym zadaniem jest ustalanie stóp
procentowych
na
comiesięcznych
posiedzeniach.] – Európai Központi Bank
(EKB) [az Európai Unió, pontosabban az
eurózóna közös valutájának, az eurónak a
központi bankja. Az EKB székhelye
Frankfurt am Main (Németország), a
végleges épület elkészültéig az Eurotower
épülete. Az EKB az Unió országainak
központi bankjaival együtt alkotja a
Központi Bankok Európai Rendszerét
(KBER). A KBER és az EKB fő célja az
euró vásárlóerejének és ezáltal az
árstabilitásnak
a
fenntartása
az
euróövezetben. Az euróövezet az Európai
Unió azon 16 tagországát tartalmazza,
amelyekben az 1999-et követő időszakban
bevezették az eurót.]
Europejski Bank Inwestycyjny (EIB) [1.
Europejski Bank Inwestycyjny (EBI)
powstał w 1958 roku na mocy Traktatu
Rzymskiego jako bank Unii Europejskiej
udzielający długoterminowych pożyczek.
2. z centralą w Luksemburgu udziela
pożyczek i gwarancji mniej rozwiniętym
regionom Unii Europejskiej. Finansuje
także programy inwestycyjne firm, dla
podniesienia ich konkurencyjności. 3.
powstał w 1958 na mocy Traktatu
ustanawiającego Europejską Wspólnotę
Gospodarczą,
jako
agencja
wyspecjalizowana EWG, a od 1993 UE.
Jego
akcjonariusze
to
państwa
członkowskie Wspólnot, posiada on
-
Wersja 01 01 2017.
jednak własne organy decyzyjne i jest
niezależny od unijnego budżetu. Siedzibą
EBI jest Luksemburg. Nie prowadzi
obsługi osób fizycznych.] – (ang. European
Investment Bank – EIB) Európai Beruházási
Bank [Az Európai Beruházási Bank (EIB) az
Európai Unió hosszú távú hitelekkel
foglalkozó bankja, mely 1958-ban a Római
Szerződés értelmében jött létre. Feladata,
hogy hitelt nyújtson azoknak a magán- vagy
közszféra keretében induló projekteknek,
amelyek
közös
európai
érdekeket
szolgálnak.]
Europejski Bank Rozwoju; Europejski Bank
Odbudowy i Rozwoju (EBOR). – Európai
Beruházási Bank (EBB); Európai Beruházási
Bank (EIB, European Investment Bank) [az
Európai Unió hosszú távú hitelekkel
foglalkozó bankja, mely 1958-ban a Római
Szerződés értelmében jött létre]
Europejski
Certyfikat
Umiejętności
Komputerowych (ang. European Computer
Driving Licence, ECDL) [jednolity dla całej
Unii
Europejskiej
certyfikat
zaświadczający
o
posiadaniu
podstawowych umiejętności w zakresie
korzystania z komputera osobistego.
Wcześniej
nazywany
w
Polsce
Europejskim
Komputerowym
Prawem
Jazdy.] – ECDL,
European Computer
Driving License (európai számitógéphasználói
jogositvány,
szabványositott
tananyag és vizsgakövetelmény rendszer) [az
Európai Unió által támogatott, egységes
európai számítógép-használói jogosítvány,
amely nem elsősorban az informatikai,
hanem a felhasználói ismereteket, az
informatikai írástudás meglétét hivatott
igazolni. Az ECDL célja az informatikai
írástudás elterjesztése, és annak elősegítése,
hogy minél több ember az Információs
Társadalom teljes értékű tagjává válhasson.
Az
ECDL
rendszer
magyarországi
jogtulajdonosa
a
Neumann
János
Számítógép-tudományi Társaság.]
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
EFRR (European Regional Development
Fund – ERDF) – Európai Területfejlesztési
Alap
Europejski Fundusz Uchodźczy (EFU) – Európai
Menekültügyi Alap
Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych
(ang.
European
Telecommunications
Standards Institute, ETSI) [niezależny
instytut standaryzacyjny. Podstawowym
zadaniem ETSI jest opracowywanie norm
niezbędnych do stworzenia europejskiego
rynku telekomunikacyjnego] – ETSI,
European Telecommunications Standards
1562
Institute
(Európa
Távközlési
ill.
Telekommunikációs Szabványügyi Intézet)
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
(ESC lub EESC) (ang. The European
Economic and Social Committee; EESC) [1.
organ doradczy i opiniodawczy Unii
Europejskiej, powołany do życia w 1957
na
mocy
traktatu
rzymskiego.
Reprezentuje
na
forum
unijnym
przedstawicieli
szeroko
rozumianego
zorganizowanego
społeczeństwa
obywatelskiego, wywodzących się z
różnych
grup
zajmujących
się
działalnością gospodarczą i społeczną. Są
to m.in. pracodawcy, związki zawodowe,
rolnicy, konsumenci i pozostałe grupy
interesów. Głównym zadaniem Komitetu
jest sprawowanie funkcji doradczej wobec
Rady Unii Europejskiej, Parlamentu
Europejskiego i Komisji Europejskiej w
kwestiach
dotyczących
polityki
gospodarczej i społecznej. 2. to bywa też
znany pod nazwą „Ecosoc” (nie mylić z
ONZ-owską
Radą
GospodarczoSpołeczną, która oficjalnie używa skrótu
nazwy Ecosoc) i jest ciałem konsultacyjnodoradczym złożonym z różnych grup
interesu. Ponad 200 członków tego
Komitetu
pochodzi
z
organizacji
europejskich,
takich
jak,
grupy
konsumenckie, związki zawodowe i
rolników,
a
także
stowarzyszenia
pracodawców.
Każde
państwo
członkowskie
ma
kilku
członków
Komitetu (proporcjonalnie do liczby
ludności). W trakcje unijnego procesu
legislacyjnego, Komisja musi zasięgnąć
opinii
Komitetu
EkonomicznoSpołecznego w sprawie proponowanych
przez siebie ustawy dotyczących wielu
dziedzin. Podobnie jak w przypadku
Komitetu Regionów, opinie EESC nie
mają mocy wiążącej, lecz mimo to
Komitet bada około dwóch trzecich
wszystkich projektów ustaw powstających
w procesie legislacyjnym.] – (ang. The
European Economic and Social Committee;
EESC), Európai Gazdasági és Szociális
Bizottság (ECOSOC) [képviseli a civil
társadalmat és az ipar két oldalát – a
munkaadókat és a munkavállalókat]
europejski
liberalizm [opowiada się za
rozszerzeniem
zakresu
swobód
obywatelskich (liberalizm polityczny) oraz
ograniczeniem ingerencji państwa w
rynek (liberalizm gospodarczy)] – európai
liberalizmus (politikai liberalizmus v.
liberális piacgazdaság)
Europejski Obszar Gospodarczy, EOG (ang.
European Economic Area, EEA) [strefa
-
Wersja 01 01 2017.
wolnego handlu i Wspólny Rynek
obejmujące kraje Unii Europejskiej i
Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego
Handlu (EFTA) (z wyjątkiem Szwajcarii).
EOG
opiera
się
na
czterech
fundamentalnych wolnościach: swobodzie
przepływu ludzi, kapitału, towarów i
usług.] – Európai Gazdasági Térség [az
Európai
Unió
és
az
Európai
Szabadkereskedelmi Társulás tagjai által
létrehozott intézmény, az Európai Unió
Egységes Piacának kiterjesztése. Az Európai
Gazdasági Térség kiterjeszti az Európai
Közösség egységes közös piacát azoknak az
országoknak a piacgazdaságával, amelyek
nem kívánnak az Európai Unió politikai
közösségében tagként részt venni. Az
Egységes Piacra vonatkozó szabályozás,
illetve az Európai Bíróság joghatósága
többnyire kiterjed az egész Európai
Gazdasági Térségre. Az Európai Gazdasági
Térség tagjai az Európai Unió tagállamai
mellett az Európai Szabadkereskedelmi
Társulás (EFTA) tagjai közül: Izland,
Norvégia és Liechtenstein. Az EFTA
negyedik tagja, Svájc az Unió piacához
kétoldalú szerződésekkel kapcsolódik.]
Kraje tworzące Europejski Obszar Gospodarczy
Kraje EFTA spoza UE (z wyjątkiem Szwajcarii)
Kraje UE
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich [to
jest
powoływany
przez
Parlament
Europejski do rozpatrywania skarg na złą
administrację
ze
strony
instytucji
europejskich. Każdy obywatel Unii, firma,
czy organizacja może zwrócić się do
Rzecznika o zbadanie swej sprawy.
Rzecznik ma swą siedzibę w Strasburgu.] az uniós állampolgári jogok biztosa
Europejski System Sterowania Pociągiem (ang.
European Train Control System, ETCS)
[system sterowania ruchem kolejowym,
kompatybilny pomiędzy różnymi krajami
Europy. ETCS jest częścią wdrażanego w
Unii Europejskiej systemu ERTMS
(European Rail Traffic Management
System),
który
ma
zapewnić
interoperacyjność transportu kolejowego,
1563
czyli możliwość swobodnego poruszanie
się pociągów w sieciach kolejowych
poszczególnych
państw
(właścicieli
infrastruktury)
bez
konieczności
zatrzymywania się na granicach oraz
wymiany lokomotyw lub maszynistów.
Obecnie na terenie Unii Europejskiej
funkcjonuje 20 różnych
systemów
sygnalizacji kolejowej. Maszynista, aby
mógł prowadzić pociąg na terenie innego
zarządu kolei, musi zdać egzamin z
obowiązujących tam przepisów oraz
posiadać
komunikatywną
znajomość
języka danego kraju. Lokomotywa musi
być wyposażona zgodnie z przepisami
innego
zarządu
i
posiadać
jego
homologację, co znacząco utrudnia
międzynarodową
obsługę
ruchu
kolejowego.] - Az ETCS (European Train
Control System - Egységes Európai
Vonatbefolyásoló Rendszer) [az alapvető
funkcióit tekintve - nevéből adódóan - egy
vonatbefolyásoló rendszer. Az ETCS
elsődleges
feladata
a
vonatok
közlekedésének felügyelete, a vasúti
forgalom biztonságának a legkülönbözőbb
üzemi helyzetekben történő garantálása. Ha a
mozdonyvezető a rendszer figyelmeztetése
után nem csökkenti a sebességet megfelelő
mértékben, amikor a sebesség túl magas,
illetve amikor a vonat egy Megállj! vagy egy
sebességcsökkentésre utasító jelző felé
közelít, automatikusan bekapcsolja az üzemi
féket, és ha szükséges a vészféket is. Az
ETCS mint az ERTMS "biztonsági lába",
elsősorban
a
vonatbefolyásolással
kapcsolatos funkciókat és eljárásokat foglalja
magába, de fontos megemlíteni, hogy az
ETCS – szerteágazó szolgáltatásai lévén –
túlmutat a hagyományos értelemben vett
vonatbefolyásoló rendszereken, és a vasúti
közlekedés biztonságát szinte minden téren
igyekszik szavatolni. A gyakorlatban ez azt
jelenti, hogy a rendszer nem csupán a
járművek sebességét felügyelheti, hanem
például személyszállító vonatok esetében az
ajtók helyes nyitását és zárását is, de akár
különböző külső rendszerek riasztási
információinak feldolgozására is képessé
tehető. Bizonyos többletszolgáltatásai pedig
kifejezetten a szolgáltatásminőség fejlődését
célozzák meg.]
ETCS Level 1 működése
-
Wersja 01 01 2017.
System ERTMS składa się z dwóch części:
 GSM-R (Global System for Mobile
Communications-Railways)
–
kolejowej
odmiany cyfrowej łączności komórkowej
GSM przeznaczonej zarówno do transmisji
danych pakietowych wykorzystywanych do
celów m.in. lokalizacji, telemetrii i
telematyki, jako podstawowy nośnik danych
dla ETCS oraz do transmisji głosowych
(voice)
 ETCS służący zarówno sygnalizacji
kabinowej, jak i automatyzacji procesu
prowadzenia pociągów
Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC
lub ETPCz) w Strasburgu (ang. European
Court of Human Rights, fr. Cour Européenne
des Droits de l’Homme) [europejski organ
sądownictwa
międzynarodowego
powołany w 1998 r. na miejsce
Europejskiej Komisji Praw Człowieka i
Trybunału Praw Człowieka do kontroli
przestrzegania praw człowieka. Orzeka w
sprawach praw człowieka zapisanych w
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i
protokołach dodatkowych do niej. Wbrew
potocznym wyobrażeniom Trybunał nie
jest organem Rady Europy, tak jak są
nimi
Zgromadzenie
Parlamentarne,
Komitet Ministrów,
czy Sekretarz
Generalny. Jest on wyłącznie organem
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Oznacza to, że został utworzony na mocy
tej Konwencji oraz że to ta Konwencja i
dołączone do niej protokoły określają jego
kompetencje i sposób funkcjonowania.] Az Emberi Jogok Európai Bírósága [az
1950-es „Egyezmény az emberi jogok és
alapvető szabadságok védelméről”, vagy
röviden az Emberi Jogok Európai
Egyezménye betartásának felügyeletére
létrehozott bíróság. Az Európa Tanács által
elfogadott egyik legfontosabb egyezménynek
a Tanács mind a 47 tagja részese. Az aláíró
felekkel szembeni emberi jogi sérelmekkel
kapcsolatos kereseteket a többi aláíró állam
és magánszemélyek nyújthatják be.]
Europejski Urząd ds. Zwalczania Oszustw
OLAF [OLAF powstał początkowo jako
komórka w ramach Komisji, z zadaniem
zwalczania oszustw przy wdrażaniu
programów i polityki UE. Dziś Biuro
funkcjonuje jako jednostka niezależna.
Jego celem jest ścisła współpraca z
krajowymi
agendami
zwalczającymi
oszustwa i korupcję, ponieważ znaczna
część
budżetu
Unii
jest
obecnie
realizowana przez struktury krajowe.] –
OLAF, az Európai Csalás Elleni Hivatal
Europejski Urząd Statystyczny (ang. European
Statistical Office) [zwany Eurostatem,
urząd Komisji Europejskiej z siedzibą w
1564
Luksemburgu] – EUROSTAT (Európai
Únió Statisztikai Hivatala)
Europejskie Biuro Selekcji Kadr EPSO,
Europejski Urząd Doboru Kadr (EPSO)
(ang. European Personnel Selection Office,
fr. Office Européen de Sélection du
Personnel, niem. Europäisches Amt für
Personalauswahl)
[1.
EPSO
jest
centralnym
departamentem
organizującym „konkursy” wyłaniające
kadry do pracy w instytucjach UE. 2.
instytucja zajmująca się procesem
rekrutacji personelu zatrudnianego w
instytucjach Unii Europejskiej. W języku
polskim używana jest często skrótowa
nazwa "EPSO", pochodząca od nazwy
angielskiej. EPSO zostało utworzone w
2002 i rozpoczęło działalność 1 stycznia
2003. Do jego zadań należy organizowanie
procedury
rekrutacyjnej
personelu
instytucji europejskich, tzw. konkursów,
jak również naboru dla pracowników
kontraktowych,
rozpowszechnianie
informacji
na
temat
możliwości
zatrudnienia w instytucjach UE, czy
weryfikacja
niektórych
umiejętności
pracowników instytucji europejskich.] –
Az Európai Személyzeti Felvételi Hivatal
(EPSO) [Az Európai Bizottság, a Parlament,
a Tanács és a törvényszék dolgozóinak a
válogatására létesült hivatal.]
Europejskie Ramy Kwalifikacji (European
Qualifications Framework) [przyjęty w
Europie układ odniesienia umożliwiający
porównywanie kwalifikacji uzyskiwanych
w różnych krajach. W Europejskich
Ramach Kwalifikacji wyróżniono osiem
poziomów kwalifikacji - od najniższego
poziomu edukacji obowiązkowej (1) do
najwyższego
poziomu
wykształcenia
akademickiego (8) - określonych za
pomocą wymagań dotyczących efektów
uczenia się] – Európai Képesítési
Keretrendszer
europer
(niem.
Europäer,
Europejczyk,
mieszkaniec Europy) – (fr.-ném.) européer;
európai
műveltségű,
képzettségű
és
gondolkodású, széles látókörű személy;
(átv.) aki a külföldet kritikátlanul dicséri
eurosceptycyzm [publ. negatywne nastawienie do
integracji z Unią Europejską] –
euroszkepticizmus
eurosceptyk
m,
eurosceptyczka
f
rzecz.euroszkeptikus (ffi/nő)
eurosceptyczny, -a, -e – przym. euroszkeptikus eurowaluta
[waluta
narodowa
będąca
przedmiotem obrotu poza krajem jej
pochodzenia] – eurovaluta; az EU-n belül
elfogadott, és használatban lévő pénz (euro)
-
Wersja 01 01 2017.
eurowalutowy, -a, -e – eurovalutaEurowizja [organizacja zajmująca się wymianą
programów
telewizyjnych
pomiędzy
krajami zrzeszonymi w Europejskiej Unii
Radiofonicznej] – Euróvízió; a nyugateurópai országok közötti nemzetközi
televíziós lánc
eurytmia [1. harmonijny układ rytmu w poezji
lub w prozie; 2. dział poetyki badający te
układy] – (gör.) euritmia, ütemesség; 1. az
egész test mozgásával, a tér és idő világában
teszi láthatóvá a hangzó beszédet [ha az
ember az egész testével beszél és énekel, a
szó, a zene újra tetté, teremtő erővé válik]; 2.
ütemszerüség, a szép, rendes, arányos
mozgás táncban, zenében vagy beszédben
stb.; általán valamely egész részei közt
mutatkozó mérték és összhang. Euritmikus:
szép folyásu, jóhangzásu, arányos. Az E.
mind a költői, mind pedig a prózai dikció, p.
a szónoki beszéd jó hangzatának alapja, s
maga nemcsak a mondatok arányos és
változatos terjedelmén és a külső hangzás
kellemén alapul, hanem a gondolatok
ritmikus elrendezésén is.
eurytmiczny, -a, -e – euritmiás, ütemes
Eustachiusz [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słów eu "dobrze" oraz
stáchys "owoc", sens imienia można
objaśniać jako "płodny, kwitnący".
Oboczna męska forma: Eustachy. Żeńska
forma: Eustachia.], Eustachy [imię męskie
pochodzenia greckiego, którego znaczenie
można
objaśnić
jako
"kwitnący",
"płodny". Jego oboczną formą jest imię
Eustachiusz. Żeńska forma tego imienia:
Eustachia.]
–
Eustach,
Euszták
[görög→latin eredetű férfinév, jelentése: jó
egészség, életerő (görög eustatheia = jó
állapot)]
eustatyczny, -a, -e (gr. eustathés ‘mocno, dobrze
ustawiony’) [geogr. ruchy e. – ruchy mas
wody na całej kuli ziemskiej zwiększające
lub zmniejszające ogólny poziom mórz,
wynikające
z
globalnych
zmian
klimatycznych (npefektu cieplarnianego)
lub ruchów skorupy ziemskiej.] –
eusztatikus
eustatyczne ruchy morza [podnoszenie się albo
obniżanie poziomu morza na całej kuli
ziemskiej lub na znacznych jej obszarach]
– eusztatikus tengermozgások [eusztatikus
változás: a tengervíz szintjének emelkedése
vagy süllyedése az állandó jégtakaró
elolvadása vagy kialakulása következtében.
A glaciálisok idején hatalmas víztömegek
fagytak jéggé, és ezzel csökkent a tengerek
szintje. Meleg szakaszokban ez a jégtakaró
1565
megolvadt, és megemelte vizével a
tengerszintet.]
eutanazja [zabicie człowieka nieuleczalnie
chorego na jego żądanie pod wpływem
współczucia dla niego] – (gör. jó halál)
authanazia, eutanázia; 1. haláltusa enyhítése
fájdalomcsillapító
szerekkel;
2.
gyógyíthatatlan és nagy fájdalmakkal
szenvedő betegeknél a halál tudatos
előidézése (a betegnek és hozzátartozóinak
beleegyezésével)
Euterpe [mit. gr. muza poezji lirycznej] – (gör.)
Euterpe (gyönyörködtető); a lírai ének
múzsája
eutrofia [obfitość zasobów pokarmowych w
jeziorze, glebie itp.] – (gör.) eutrófia;
jóltápláltság, az élelmi szerek tápláló
tulajdonsága
eutroficzny, -a, -e – jóltáplált
eutrofizacja [nadmierne wzbogacanie się
zbiorników wodnych w substancje
odżywcze] – eutrofizáció [a vízben a
növények elszaporodása többlet tápanyag
hatására]
Eutropiusz, cs. Muczenik Jewtropij (zm. ok. 308 w
Amasyi w Pont) [brat św. Kleonika,
męczennik chrześcijański, święty Kościoła
katolickiego i prawosławnego] – Szent
Eutrópiusz keresztény vértanú, + 308 k.
[Miután
megölték
Szent
Tivadar
nagyvértanút Amaszia városában (febr. 17.),
a börtönbe zárva maradt három társa és jó
barátja: Eutróp, Kleonik édestestvérek és
unokaöccsük Baziliszk. A börtönben
maradva sok pogányt vezettek a keresztény
hitre.
Mivel
mindhárman
bátran
megvallották hitüket, kínzásokat kellett
elszenvedniük. A kínzások alatt szent
angyalaival vigasztalni megjelent nekik az
Üdvözítő. Végül Eutróp és Kleonik vértanút
keresztre feszítették, Baziliszkot pedig
karddal fejezték le 380 körül.]
Eutychus (czujący się dobrze) [młodzieniec,
który zasnął w Troadzie, siedząc przy
oknie podczas głoszenia Ewangelii przez
Pawła. Przez okno to wypadł i Paweł
wskrzesił go do życia.] – EUTIKHUS (a
szerencsés) [Fiatal férfi, aki Pál egyik
igehirdetése alatt elaludt, kizuhant az
ablakból és halálra zúzta magát (ApCsel
20,9-10); Pál újra életre támasztotta.]
Euzebiusz [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"bogobojny", "święty".] – Özséb (gör.-lat.
eredetű férfinév, jelentése: Istenfélő, jámbor
Euzebiusz z Samosaty, cs. Swiaszczennomuczenik
Jewsiewij, jepiskop Samosatskij (zm. ok. 379
w Dolikha w Kommagenie) [biskup
Samosaty (od. ok. 360), oponent
-
Wersja 01 01 2017.
arianizmu, męczennik chrześcijański,
święty
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego.] – Szamoszatai Szent
Eusebius (+379), Szamoszata püspöke
Eventus stultorum magister. [Mądry Polak po
szkodzie.], Iuventus stultorum magister. –
(lat.) Eventus stultorum magister [eventusz
sztultórum magiszter] – ‘Az ostobák
tanácsadója a siker’. [Latin bölcsesség Titus
Livius A római nép története című művéből
(XXII.39.10), Fabius „Cunctator” szavai.
Értelmük: a bölcs a sikert nem értékeli túl,
hiszen abban a szerencsének is nagy szerepe
lehetett. Némiképp ellentétes értelmű ókori
aforizma: Exitus acta probat]
Evertebrata [zwierzęta bezkręgowe] – (újlat.)
Evertebrata; gerinctelen állatok
evocatus (pluralis: evocati) [żołnierze rzymskiej
armii o statusie weteranów, którzy
dobrowolnie ponownie zaciągnęli się do
służby wojskowej po otrzymaniu takiej
propozycji od dowódcy. Evocati byli lepiej
opłacani od zwykłych legionistów i nie
musieli pełnić niektórych typowych dla
zwykłych żołnierzy obowiązków (takich
jak budowa dróg czy fortyfikacji). Wielu
znanych wodzów opierało swe wojska na
weteranach, którzy dzięki zdobytemu
przez
lata
służby
doświadczeniu
prezentowali wyraźnie wyższą wartość
bojową od pozostałej części armii, aby
zatem zachęcić żołnierzy do ponownego
wstępowania do armii po odbyciu
przepisowej
służby,
wprowadono
instytucję
evocati
z
wszystkimi
związanymi z tym przywilejami. Evocati
określano również niekiedy mianem
"Synów Marsa" co związane było z dość
krwawym obrzędem odprawianym przy
dopuszczaniu żołnierza do ponownej
służby.] – evocatus, (t.sz.) evocati [Azok a
kiszolgált római katonák, kik a hadvezér
felszólítására (evocatio) újra katonai
szolgálatba léptek. — Már 299-ben Kr. e.
alakított Siccius ilyen 800 főnyi cohorsot.
Flaminiusszal 198-ban 3000 evocati ment
Macedoniába. A polgárháborúk idejében
különösen gyakori ez az eset és nemcsak
szükségből történt meg, hanem mivel az
evocati kipróbáltságát és megbízhatóságát a
hadvezérek igen sokra becsülték. Marius,
Catilina, Cicero, Pompejus, Caesar és
Octavianus seregeiben egyaránt találkozunk
velük. — Magától értetődik, hogy az evocati
nem lehettek egyenrangúak a többi
katonákkal. Valószínűleg csak a harcra
használták fel. Rangban és zsold tekintetében
pedig mindjárt a centuriók után következtek.
— Az evocati Augusti intézménye
Augustustól ered s fennállott Constantinus
1566
koráig. Ezek a Romában és környékén
állomásozó helyőrségből kerültek ki. Külön
csapatban szolgáltak a praefectus praetaorio
parancsnoksága alatt s vagy különös
megbizásokat kaptak (ab actis fori, a
commentariis custodiarum stb.) vagy
tisztekké léptek elő. — Egy tétényi feliraton
(CIL III 10378 = 3395) az evocatus mint a
praetori lovasság gyakorlómestere szerepel.
— A legiókban is voltak evocati, de csak
egyesével lehettek. A II. segédlegióból
mindössze hárman ismeretesek. (CIL III
3565. 3413. 3470). Az egyik úgy tűnik fel,
mint a ki az orvosokat ellenőrzi, egy másik
pedig centurióvá lép elő. Forrás: Marquardt,
Römische Staatsverswaltung 22 S. 387 f.]
eW – eV, elektronvolt
Ewa (hebr. ‫ הוח‬Chawa - "budząca życie"; arab. ‫حبةء‬
Hawwaa) – Éva (héber eredetű női név.
Jelentése: élet, életet adó)
Ewa (hebr. Chawwa - dająca życie, stąd matki
wszystkich
żyjących)
[Ewa,
żona
pierwszego człowieka Adama, od którego
otrzymała swe imię już po upadku.
Powstała z żebra Adama, dlatego nazywał
ją Isza. Ewa jest typem Kościoła
(Oblubienicy Pańskiej). Adam został
stworzony pierwej niż Ewa i dlatego ma
być jej głową.] – ÉVA [Az első nő, Ádám
felesége, "minden élők anyja" (1Móz 3,20); a
Sátán bűnre csábította, általa jött a bűn a
világba.]
Ewunia – Évi, Évike
ewakuacja [1. wywożenie ludzi, zwierząt i
dobytku z terenów zagrożonych wojną
lub nawiedzonych klęską żywiołową;
2. żart. opuszczenie jakiegoś miejsca] –
(lat.) evakuáció, kiürítés, kitelepítés;
(wojsko) a katonaság, ill. a polgári lakosság
és intézmények kitelepítése ellenséges
támadás v. elemi vész fenyegette helységből;
(fizika) légüres tér létrehozása a levegő
kiszivattyúzásával
ewakuacja dzieci – a gyerekek kitelepítése
ewakuacja miasta – a város kiürítése
ewakuacja wojsk – a hadsereg v. katonaság
kivonása
ewakuacja zagrożonych terenów – veszélyeztetett
területek kiürítése
ewakuacyjny, -a, -e – evakuációs, kiürítési
ewakuować – (lat.) evakuálni, kiüríteni,
kitelepíteni; (fizika) légüres teret létrehozni
ewakuować co skąd – kiüríteni, evakuálni vmit
vhonnan
ewakuować kogo – kitelepíteni, avakuálni vkit
ewakuować z czego – kiüríteni, evakuálni vmiből
Ewald [imię męskie pochodzenia germańskiego.
Wywodzi się ze złożenia słów eo —
-
Wersja 01 01 2017.
"prawo" i wald — "rządzić", "panować".
Jego znaczenie można interpretować jako
"panujący sprawiedliwie, w zgodzie z
prawem".] – Évald [a név jelentése: jog és
törvény szerint uralkodó]
ewaluacja [określenie wartości czegoś] –
evauláció, evalváció; értékbecslés, becslés,
értékelés, az érmék értékbecslése,
ewaluacyjny, -a, -e – értékbecslési, becslési,
értékelési
ewaluować – becsülni, értékelni
ewangelia
[1. utwór
wczesnochrześcijański
zawierający opis życia i naukę Jezusa;
2. Ewangelia: księga zawierająca teksty
czterech ewangelistów, wchodzące w skład
Nowego Testamentu; też: każdy z tych
tekstów; 3. nauka Jezusa Chrystusa
zawarta w tej księdze; 4. część mszy z
czytaniem fragmentu tej księgi; 5. zespół
niewzruszonych
zasad
i
nakazów
moralnych; 6. termin grecki oznaczający
"dobrą nowinę"- przede wszystkim o
zwycięstwie. W NT termin ten oznacza
Dobrą Nowinę o zbawieniu dokonanym
przez Jezusa Chrystusa - zob. "Wstęp
ogólny do Ewangelii".] – (gör.) evangelium,
evangélium, híradás, (átv.) örömhír; az
újszövetségi szentírásnak Jézus életével és
tanításaival foglalkozó négy könyve (az
Újszövetség négy könyve); a misében az
evangéliumból felolvasott részlet; (egyh.) az
oltár evangéliumi oldala: a gyülekezet felől
nézve a bal oldala.
Ewangelia (z grec. euangelion - dobra nowina) [w
Nowym Testamencie słowo ewangelia
znaczy głoszenie dobrej nowiny o
Królestwie Bożym, o zmartwychwstaniu
Chrystusa, o tym, że On jest Chrystusem
przepowiedzianym przez proroków, że
wstąpił do nieba, że w Nim jest zbawienie,
że On przyjdzie po raz wtóry, że będzie
sądził wg przepowiedzeń proroków itd.] –
(Szentírás része) evangélium [A görög
"eüangelion"-ból származik és azt jelenti:
"győzelmi hír, örömüzenet, jó hír". Ma Jézus
Krisztusról és az Ő Golgotán véghezvitt
váltságművéről szóló híradást nevezik így.
Tehát nem az embernek kell valamit
cselekednie (mint a többi vallásokban),
hanem Isten tett valamit. Ezt a tettet kell a
Jézus Krisztusban való hittel elfogadni, és
abból élni (Ef 2,10). Az ÚSZ-ben ez a szó
sohasem könyvet jelent, hanem mindig az
üzenetet (Róm 1,1; 1Thessz 2,2.9; ApCsel
20,24; Ef 6,15)]
Ewangelia Bartłomieja [jeden z apokryfów
Nowego Testamentu, zachowany jedynie
we fragmentach] – Bertalan evangéliuma
1567
(Jézus szenvedésével foglalkozó apokrif
evangélium).
Ewangelie, cztery [z początku autorytet nauki
Chrystusa posiadali apostołowie. Polegać
można było na tym, co oni powiedzieli, co
jednomyślnie orzekali. Byli bowiem
świadkami życia i śmierci Jezusa
Chrystusa, byli z Nim w styczności po
Jego
zmartwychwstaniu.
Nauka
apostolska, o której czytamy w Dziejach
Apostolskich podawana była ustnie. Z
czasem jednak chrześcijaństwo się
rozszerzyło, a świadkowie naoczni życia i
śmierci Jezusa umierali, dlatego zaczęto
utrwalać naukę apostolską na piśmie.
Innym powodem było pojawienie się
fałszywych braci, fałszywych apostołów i
wielu sporów. Tak więc powstały
ewangelie. A było ich wiele. Z tych nie
wszystkie mówiły jedno i to samo, nie były
wiarygodne, nie były natchnione. Liczne
krytyki pomagały w tym, że wzięto tylko
te pisma, które podawały to, na czym
można było polegać. Wspomniane krytyki
były silne i pochodziły nie tylko od
wierzących, którzy pragnęli posiadać
naukę apostolską na piśmie, ale od
zawziętych i chytrych przeciwników. To
wszystko przyczyniło się do tego, że tylko
to wzięto, co krytykę wytrzymało, co
zawierało prawdę. Wrogowie swoim
zwalczaniem Ewangelii dopomogli tylko w
odłączeniu od niej tego, co nie było zgodne
z prawdą. Silną krytykę wytrzymały także
inne pisma, które później uznano za
inspirowane i wcielono je do księgi, którą
dziś nazywamy Nowym Testamentem.
Podobnie jak Stary Testament tak i Nowy
Testament ma nie jednego, ale wielu
autorów, którzy działali pod wpływem i
kierunkiem Ducha Świętego, i dlatego
pisma te zaliczane są do pism
inspirowanych, czyli natchnionych i tym
jest to, co pod słowem inspiracja rozumieć
należy. Mamy cztery Ewangelie, z których
pierwsze trzy, dlatego że są tak bardzo
podobne do siebie formą i treścią,
nazywane
są
Ewangeliami
Synoptycznymi. Różni się od nich
Ewangelia Jana, ale nie stoi z nimi w
sprzeczności. Pojawia się niekiedy
pytanie: dlaczego aż cztery a nie jedna
ewangelia? Już w czasach Mojżesza
spotykamy zasadę, że, jeżeli chodzi o coś,
na czym można polegać, to to musi mieć
poparcie kilku zdrowoch myśli świadków,
co najmniej dwóch lub trzech. Autorzy
Ewangelii są naocznymi świadkami, albo
podają to, co wypowiedziane zostało przez
kilku świadków. W latach 120-200
-
Wersja 01 01 2017.
Ireneusz uznawał tylko cztery Ewangelie
podane
w
dzisiejszym
Nowym
Testamencie. On porównywał je do
czterech apokaliptycznych zwierząt. I tak:
człowiek charakteryzuje się Ewangelią
Mateusza; lew - Ewangelią Marka, cielę
(wół) - Ewangelię Łukasza, a orzeł Ewangelię Jana. Wszystkie Ewangelie (1)
mówią o Osobie Jezusa Chrystusa, (2)
wszystkie podają działalność Jana
Chrzciciela, (3) podają nakarmienie 5000,
(4) wszystkie zaznaczają, że Jezus
Chrystus ofiarował się jako Król, (5)
wszystkie mówią o zdradzie Judasza, (6) o
zaparciu się Jezusa przez Piotra, (7)
podają sąd nad Jezusem Chrystusem, Jego
ukrzyżowanie
i
cielesne
zmartwychwstanie, (8) wszystkie podają,
że Jezus przebywał między uczniami przez
40 dni po swoim zmartwychwstaniu, (9)
wszystkie wskazują na Jego powtórne
przyjście.
W
Ewangelii
Mateusza
Chrystus przedstawiony jest jako Król.
Pisana była głównie dla Żydów (około rok
50 po Chrystusie). Mateusz (dar Boga)
zwany był także Lewi; był Żydem; z
zawodu celnikiem zbierającym podatki
dla
Państwa
Rzymskiego,
dlatego
pogardzany przez drugich Żydów. On
udowadnia Żydom, że Jezus miał prawo
być Mesjaszem, bo legalny Jego ojciec,
Józef, pochodził z rodu Dawida. Autorem
drugiej Ewangelii jest Marek, który pisał
ją około roku 68 i przedstawia Jezusa jako
Sługę. Dlatego też u niego lista przodków
(genealogia) Jezusa jest opuszczona.
Marek (także Jan) pochodził z Jerozolimy,
matką jego była Maria. Towarzyszył
Pawłowi w podróży. Autorem trzeciej
Ewangelii jest Łukasz (jasny), z zawodu
lekarz. Pisał (swoją) Ewangelię około roku
60 po Chrystusie i przedstawia w niej
Chrystusa jako człowieka i tym, zdaje się,
też poświęcona jest ta Ewangelia.
Współpracował z Pawłem, między
Grekami. On także podaje genealogię
Jezusa i rozpoczyna ją od samego Adama.
Autorem czwartej Ewangelii jest Jan
(Jehowa jest łaskawy). W Ewangelii tej
przedstawiona jest głównie Boskość
Chrystusa. Jan był synem Zebedeusza i
jednym z dwunastu apostołów. Braćmi
jego byli Jakub i Piotr; Jezus, wisząc na
krzyżu, powierzył jemu pieczę nad Swoją
Matką, Marią. Ten sam Jan jest także
autorem
trzech
listów.]
–
EVANGÉLIUMOK. [Mivel az ÚSZ első
négy könyve, amely Mátétól, Márktól,
Lukácstól és Jánostól származik, Jézus
életének és tanításának lényegét tartalmazza,
1568
négy evangéliumnak nevezzük őket. Az első
hármat "szinoptikusok"-nak is nevezik, mert
az egészet lényegében "együtt látják", és sok
mindenben messzemenően megegyeznek,
azonos szemszögből nézik Krisztus életét és
tanítását. Máté úgy mutatja be Jézust, mint a
megígért Messiást, akinek eljövetelében és
munkásságában beteljesedtek az ÓSZ-i
ígéretek;
Márk
Jézus
munkásságát
hangsúlyozza, és azt, hogyan fogadták az
emberek szavait és tetteit; Lukács úgy
mutatja be Jézust, mint aki a szegények és
nyomorultak, a megvetettek és kiközösítettek
Megváltója; János evangéliuma Jézus
munkálkodására, de különösen az Ő
igehirdetésére
való
visszaemlékezések
gyűjteménye gondosan válogatta és arra
törekedett, hogy hitet ébresszen: Jézus
valóban a megígért Úr és Krisztus és
Üdvözítő (Jn 20,30-31).]
Ewangelia Ebionitów [jedna z zaginionych
apokryficznych
ewangelii
judeochrześcijańskich; powstała w kręgu
wczesnych judeochrześcijan - ebionitów.
Różnie jest podawana data powstania tej
ewangelii - od okresu sprzed powstania
ewangelii kanonicznych do połowy II
wieku n.e. Fragmenty tej ewangelii
cytował w końcu IV w. n. e. Epifaniusz z
Salaminy. Fragmenty te ukazują Jana
Chrzciciela
jako
wegetarianina,
nazerejskiego nauczyciela i poprzednika
Jezusa. Ewangelia Ebionitów może być
późniejszą
przeróbką
Ewangelii
Hebrajczyków.] - „Ebioniták evangéliuma"
(a héber nyelvű ebion, szegény szóból, egy
keresztény csoport nevéből) [a Jordán
folyótól keletre élő zsidókeresztények között
keletkezett evangélium. A 2. század elejére
tehető, eredeti nyelve görög. A szinoptikus
evangéliumokat követi, helyenként azonban
bővebb náluk (például az apostolok
elhivatásának Jézus szájába adott története),
illetve eltér tőlük (tagadja a szeplőtelen
fogantatást, polemizál is e kérdésben más
evangéliumokkal, s Jézus istenfiúságát a
keresztségből származtatja).]
Ewangelia Macieja [zaginiony, powstały w II
wieku apokryf Nowego Testamentu,
którego rzekomym autorem miał być
Maciej Apostoł (według Dz 1,15-26
wybrany w miejsce Judasza Iskarioty). O
ewangelii
wzmiankują
Klemens
Aleksandryjski, Orygenes, Euzebiusz z
Cezarei (który określił ją jako heretycką) i
Hieronim ze Strydonu (który określił ją
jako apokryf). Można przypuszczać, że
fragmenty tej ewangelii mają zabarwienie
gnostyckie - Klemens Aleksandryjski w
liście napisał: Podobno również Maciej tak
-
Wersja 01 01 2017.
nauczał, że trzeba walczyć z ciałem i
lekceważyć je, w najmniejszym zaś stopniu
nie folgować jego pragnieniu rozkoszy, lecz
stosować karę, duszę natomiast rozwijać za
pośrednictwem wiary i poznania.] – Máté
evangéluma [1. A Máté evangéliuma az
Újszövetség első könyve, a négy kanonikus
evangélium egyike. Márk evangéliumával és
Lukács
evangéliumával
együtt
az
úgynevezett szinoptikus evangéliumok közé
tartozik. Az evangélium szerzője az
ókeresztény hagyomány szerint Máté apostol
volt. Máté adószedő volt Kapernaumban.
Jézus ott hívta el, hogy a tanítványa legyen.
Mátét Lévinek is nevezték. Neve az apostoli
felsorolásokban a hetedik illetve a nyolcadik
helyeken
szerepel.
Az
evangélium
megírásának helyét Antiochiában jelölték
meg a bibliatudósok. A könyv görög nyelven
terjedt el. Egyes vélekedések szerint azonban
ez már fordítás, és az eredeti mű – amelynek
keletkezési idejét az i. sz. 50-es évekre
tehetjük – valószínűleg az 1. századi zsidók
nyelvén, arámiul írodott. Ez arra mutat, hogy
a zsidókeresztények számára készült, de az
eredeti kézirat elveszett, és csak a fordítás
maradt fent. Ez a hipotézis hosszú időn
keresztül népszerű volt, azonban az újabb
biblikus teológiai kutatások nem látják
bizonyítottnak. Ma a legtöbb biblikus
teológus kifejezetten elveti az „arám Máté”hipotézist, és az evangélium keletkezési
idejét is későbbre datálja. 2. A korai
egyházatyák egyhangúlag Mátét, az apostolt
tartják szerzőjének; keletkezésének helye és
ideje nem ismert, noha sok minden szól
amellett, hogy 70 előtt írták, Felosztása: 1. a
Messiás születése és ifjúkora (1,1-4,11); 2.
Jézus galileai munkálkodása (4,12-18,35); 3.
pereai szolgálata (19-20); 4. Jézus
szenvedése és feltámadása (21-28). Jellegzetes vonásai: tanító evangélium,
megmutatja,
hogyan
teljesedtek
be
Krisztusban az ÓSZ-i jövendölések; Jézust
mint népének, Izráelnek királyát és Messiását
mutatja be; az evangélium Jézus öt nagy
beszéde köré csoportosul (5-7; 10; 13; 18;
23-25).]
Ewangelia wg św. Marka [Mk lub Mar] [druga z
kolei, a zarazem najkrótsza i najstarsza
Ewangelia
nowotestamentowa.
Jej
autorem według tradycji chrześcijańskiej
jest Jan Marek, który miał spisać w
Rzymie relację Piotra Apostoła. Jest jedną
z ewangelii synoptycznych. Święty Marek
napisał Ewangelię dla ludzi nieznających
języka aramejskiego oraz zwyczajów
żydowskich. W przeciwieństwie do
Mateusza terminy aramejskie zawsze są
objaśniane,
a
zwyczaje
żydowskie
1569
wyjaśniane. Pod względem stylu i języka
ustępuje
pozostałym
Ewangeliom.
Niewiele jest mów Jezusa i są one krótkie
(poza dwoma, tj. Mk 4,1-34 oraz Mk 13,137). Marek koncentruje się na opisie
cudów i czynów Jezusa. - Przez większą
część swojej historii Ewangelia Marka
była marginalizowana. Stosunek do niej
zmienił się w końcu XVIII wieku, kiedy
uznano ją za najbardziej pierwotną i
dlatego ważną w badaniach historycznych
i teologicznych dotyczących Jezusa
Chrystusa, jak i badaniach nad rozwojem
doktryny
wczesnochrześcijańskiej.
Współcześnie przeważa opinia, że "Utrata
Ewangelii Marka byłaby jednak stratą
niepowetowaną, widzimy w niej bowiem
Jezusa w działaniu...".] – Márk evangélima
[1. A Márk evangéliuma az Újszövetség
második könyve, a négy kanonikus
evangélium egyike. Máté evangéliumával és
Lukács
evangéliumával
együtt
az
úgynevezett szinoptikus evangéliumok közé
tartozik. Az ókeresztény hagyomány
egyértelműen Márkot tartja a könyv
szerzőjének. Márk leginkább az Apostolok
cselekedetei könyvben tűnik fel, mint Pál
apostol fő munkatársa. Később Péter apostol
mellé került. Talán Péter beszámoloiból
született meg az evangélium. Megírásának
helyét Rómába, idejét a zsidó háború előtti
időszakra tehetjük, nagyjából az i. sz. 65-70es évekre. Nyelve az akkor használatos koiné
dialektusú görög nyelv volt. Valószínű, hogy
Márk Péter apostol tanításait fordította le
görögre, mivel Péter nem beszélte ezt a
nyelvet. A könyvben nincsenek olyan
utalások a Héber Bibliára, a zsidók szent
könyvére, mint Máté evangéliumában.
Nincsenek utalások a zsidó szertartásokra
sem, a szerző sok helyen meg is magyarázza
a zsidó szokásokat. Így biztosak lehetünk
benne, hogy nem a zsidóknak írta. Mivel
Márk Pál és Péter munkatársa volt,
valószínűleg a pogánykeresztényekhez írta,
elsősorban a Rómában lévő gyülekezetnek.
2. A második, és egyúttal a legrövidebb
evangélium, mind a korai keresztyén
hagyomány, mind a könyv tartalma szerint a
szerzője Márk; valószínűleg 64 és 69 közt
keletkezett Rómában, ottani keresztyének
kérésére, akik tudni akarták, mit hirdet Péter
Jézusról. Az evangélium jellegzetességei: a
cselekmények
gyors
egymásutánban
következnek, a részletek szemléletes, eleven
ábrázolása.
Felosztása:
1.
Jézus
megkeresztelése és megkísértése (1,1-13); 2.
Jézus galileai munkássága (1,14-9,50); 3.
munkálkodása Pereában (10); 4. szenvedése
és feltámadása (11-16).]
-
Wersja 01 01 2017.
Ewangelia wg św. Łukasza [Łk lub Łuk] –
[Ewangelia (z gr. ευαγγελιον dobra nowina)
tradycyjnie umieszczana w kanonie
Nowego Testamentu jako trzecia. Jej
autor – według tradycji Łukasz
Ewangelista, lekarz i towarzysz św. Pawła
–
jest
także
autorem
Dziejów
Apostolskich. Jest jedną z ewangelii
synoptycznych. Ewangelię rozpoczyna
zwrócenie się do "dostojnego Teofila" - gr.
Theophilos oznacza przyjaciel Boga i
niekoniecznie musi oznaczać imię, ale
może być także ogólnym określeniem
chrześcijanina.] – Lukács evangéluma [1. A
Lukács evangéliuma
az Újszövetség
harmadik könyve, a négy kanonikus
evangélium egyike. Máté evangéliumával és
Márk evangéliumával együtt az úgynevezett
szinoptikus evangéliumok közé tartozik.
Szerzője az ókeresztény hagyomány szerint
Lukács evangélista. Lukács Pál apostol
munkatársa volt annak missziós útjain.
Származását tekintve pogány volt, művelt
orvos. A könyv elején Lukács bizonyos
Teofilusnak ajánlja a könyvet. Teofilusról
nem tudunk semmit. Talán amolyan mecénás
volt, aki vállalta a könyv másolását és
terjesztését,
valamint
tagja
lehetett
valamelyik
páli
alapítású
kis-ázsiai
keresztény
közösségnek.
Tehát
a
pogánykeresztényeknek
készült
az
evangélium. 2. Az ÚSZ harmadik könyve; a
hagyomány szerint szerzője Lukács, Pál
szeretett orvosa és munkatársa (Kol 4,14); a
ApCsel előszava mutatja, hogy a Lk ev. a
ApCsel előtt keletkezett, kb. Kr. u. 58-60ban; mindkét könyv egy szerző tollából való,
erről tanúskodik a könyvek tartalma is;
előszavában a szerző leszögezi, hogy minden
felhasznált anyagot szemtanúktól kapott
(1,2). Felosztása: 1. Jézus gyermekkorának
története, első nyilvános fellépéséig (1,14,13); 2. Jézus galileai munkássága (4,149,50); 3. útja Galileából Jeruzsálembe,
megfeszíttetése és temetése (9,51-23,57); 4.
feltámadása
és
megjelenései
a
tanítványoknak, valamint mennybemenetele
(24,1-53).]
Ewangelia wg św. Jana [J, Jn lub Jan] [jedna z
czterech Ewangelii Nowego Testamentu,
której autorstwo przypisuje się Janowi
Apostołowi lub Janowi prezbiterowi,
tradycyjnie umieszczana jako czwarta.
Jest
to
ewangelia
chronologicznie
najpóźniejsza ze wszystkich ewangelii
nowotestamentowych. Jako jedyna z nich
nie jest ewangelią synoptyczną. Na ogół
Ewangelię Jana datuje się na koniec I
wieku, a jako miejsce jej powstania
wskazuje się Efez.] – János evangéliuma [1.
1570
A János evangéliuma az Újszövetség
negyedik könyve, a négy kanonikus
evangélium egyike. Szerzője János apostol,
aki ezen kívül még három apostoli levél és a
hagyomány szerint A jelenések könyve
szerzője is. Bár nem nevezi meg magát a
könyvben, sok utalás található a könyvben
Jánosra, „a szeretett tanítványra”, és az
ókeresztény hagyomány is őt tartotta a
szerzőnek. Keletkezési ideje a Krisztus
születése utáni 100 körülre tehető, míg
megírásának helye a kisázsiai Patmosz
szigete. János evangéliuma tele van arra
vonatkozó utalással, hogy akikhez szól a
levél, azok már ismerik az evangéliumokat.
János gyülekezeti könyvnek, amolyan
„lelkigondozónak”
írta.
A célja
a
gyülekezetek számára egyfajta erőt adó
örömhír (latinul evangélium). Jézust úgy
mutatja be, hogy ő maga Isten, aki azért jött
el, hogy kegyelmet hozzon mindazok
számára, akik elfogadják a bizonyságtételét.
2. Mind a korai hagyomány, mind maga az
evangélium világosan arra utalnak, hogy a
negyedik evangélium szerzője János (2)
apostol; a korai hagyomány azt is tudni véli,
hogy az 1. évszázad vége felé keletkezett,
mégpedig Kisázsiában. Szerzője a 20,30-31ben mondja el szándékát: meg akarja
mutatni, hogy Jézus a Krisztus, az Isten Fia,
és hogy mindazok, akik ezt hiszik, az Ő
nevében örök életet nyernek. Néhány
sajátosság
megkülönbözteti
a
többi
evangéliumtól: különleges hangsúlyt helyez
Jézus Krisztus istenségére; a Király inkább a
középpontban áll, mint az országa; Jézus
ebben kevesebbet, szinte alig tanít
példázatban; bőséges teret szentel a Szent
Szellem eljövetelének és munkájának.
Felosztása: 1. a testté lett Ige (1,1-18); 2.
tanúságtétel Jézus Messiás voltáról (isteni
küldetéséről) (1,19-2,11); 3. Jézus Krisztus
önmagáról szóló kinyilatkoztatása szavakban
és tettekben (2,12-12,50); 4. Krisztus
önmagáról
szóló
kinyilatkoztatása
kereszthalálában és feltámadásában, melyet
János megdicsőíttetésnek is nevez (13-21).]
Ewangelia Tomasza - (kopt. p.euaggelion p.kata
Thomas) [starożytne pismo zaliczane do
apokryfów Nowego Testamentu, powstałe
prawdopodobnie przed końcem II wieku
n.e. i znane dziś przede wszystkim w
przekładzie na dialekt saidzki języka
koptyjskiego. Tekst grecki zachował się
we fragmentach, wskazuje się że językiem
oryginału mógł być syryjski. Dzieło znane
było starożytnym Ojcom Kościoła,
zaginęło i odkryte zostało ponownie w XX
wieku. Tekst apokryfu zawiera 114
powiedzeń (logia) Jezusa Chrystusa, które
-
Wersja 01 01 2017.
miał zapisać Tomasz Apostoł. Znaczna ich
część ma swoje odpowiedniki w
Ewangeliach kanonicznych. Jest jednym z
najważniejszych
apokryfów,
bywa
nazywany piątą Ewangelią. Datowanie,
pochodzenie, jak i struktura apokryfu nie
zostały jeszcze całkowicie wyjaśnione. Od
wspomnianego
dokumentu
należy
odróżnić
inny
apokryf,
Ewangelia
Dzieciństwa Tomasza, opisujący dziecięce
lata Jezusa, pochodzący z IV w.] –
TAMÁS EVANGÉLIUMA [Gnosztikus
evangélium, amely kizárólag Krisztus
állítólagos mondásait tartalmazza; 40-ben
írták Egyiptomban, Nag-Hamadiban fedezték
fel 1945-ben.]
Ewangelia według Tomasza
Tłumaczenie powstało w Zakładzie Egiptologii
Uniwersytetu Warszawskiego z koptyjskiego
oryginału: Evangelium nach Thomas. Wyd.
A.Guillaumont, H.Ch.Puech, G.Quispel, W.Till,
Yassah abd al. Masih. Leiden 1959. Publikowane w:
Apokryfy
Nowego
Testamentu
t.1
red.
M.Starowiejski. TN KUL Lublin 1986. Str.123-133
ewangeliarz [księga zawierająca wybrane na
poszczególne dni wyjątki z Ewangelii] –
evangéliárum, evangéliumos könyv
ewangelicki, -a, -ie (ewang.) – (gör.) evangélikus
(ev.); az ágostai (lutheri) hitvalláshoz tartozó,
vele
kapcsolatos;
ágostai
hitvallású
[hazánkban a Magyarországi Evangélikus
(azaz
lutheránus)
Egyház
tagjainak
történelmileg kialakult elnevezése]
ewangelicyzm [ogół doktryn religijnych i wyznań
chrześcijańskich powstałych na skutek
reformacji w XVI w.] – evangélikusság
ewangeliczka – (dawno) evangélium (könyv)
ewangelicznie – evangéliumi módon, evangéliumi
istenfélelemben
ewangeliczny, -a, -e – evangéliumi, (átv.) jámbor,
istenfélő
Ewangeliczny Instytut Biblijny – Evangéliumi
Bibliai Intézet
ewangelie synoptyczne [trzy ewangelie: według
Mateusza, Marka i Łukasza, podobne do
siebie pod względem doboru opisywanych
wydarzeń i formy literackiej] – szinoptikus
evangéliumok (Máté, Lukács, János)
ewangelijny, -a, -e – evangéliumi
ewangelik, ewangeliczka – evangélikus (ev.),
evangélikus vallású, protestáns (ffi/nő)
ewangelik reformowany – evangélikus
ewangelisci – (gör.–lat.) evangelisták; négy
evangélium szerzői: Máté, Márk, Lukács,
János
ewangelista [np. Jan Ewangelista, Jan Apostoł,
Jan Teolog, grec. Ιωάννης, cs. Apostoł i
jewangielist Ioann Bogosłow] – (gör.)
1571
evangélista (Máté, Márk, Lukács, János)
(örömhír hozója) [1. Azok a férfiak, akik a
Jézus Krisztusról szóló örömhírt egyik
helyről a másikra járva hirdették (ApCsel
8,25; 14,7; 1Kor 1,17); 2. Az ÚSZ négy
evangéliumának szerzői.]
ewangelizacja [1. propagowanie zasad wiary
chrześcijańskiej; 2. działalność misyjna] –
(gör→-lat.)
evangelizáció;
igehirdetés,
evangéliummagyarázat a protestánsoknál;
keresztény hitre térítés, egy- vagy többnapos
speciális tartalmú igehirdetés-sorozat
ewangelizacyjny, -a, -e – evangelizációs
ewangelizator – (gör.–lat.) evangelizátor; az
evangelizációt végző személy; igehirdető,
térítő ffi
ewangelizować – evangelizálni; hírdetni az
evangéliumot; keresztény hitre térít
ewaporacja [parowanie wody, np. ze zbiorników
wodnych lub z powierzchni roślin] – (lat.)
evaporáció (szabad felszín párolgása),
evaporálás;
kigőzölgés,
kipárolgás,
elpárolgás;
(vegytan)
elpárologtatás,
kigőzöltetés, elgőzöltetés
ewaporacyjny, -a, -e – evaporációs, elpárolgási
ewaporymetr [syn. atmometr] – evaporiméter
Ewaryst, znany także pod imieniem Aristo [papież
w okresie ok. 97–105, święty Kościoła
katolickiego. O jego życiu niewiele
wiadomo. Według Liber Pontificalis
pochodził z helleńskiej rodziny, lecz jego
ojciec był Żydem z Betlejem. Miasto to
jest wskazywane jako prawdopodobne
miejsce narodzin. Pontyfikat rozpoczął w
97, 98 lub 99 roku n.e. (według różnych
źródeł). Co do długości pontyfikatu też
źródła nie są zgodne: Euzebiusz z Cezarei
twierdził, że jego pontyfikat trwał 8 lub 9
lat. Katalog Liberiusza natomiast, że 14
lat. Liber Pontificalis przekazuje o 10
letnim pontyfikacie. Liber Pontificalis
utrzymuje, że to on podzielił Rzym na 7
diakoni (diaconias) i 25 "tytułów" –
odpowiedniki parafii – i dał podwaliny
pod Kolegium Kardynałów. Według
tradycji zginął śmiercią męczeńską.
Kościół katolicki wspomina Ewarysta 26
października.] – Szent Evarisztosz vagy
Arisztosz (latinosan: Evaristus / Aristus) (97
– 105) [ő volt az ötödik római egyházfő
(nem a mai értelemben vett római pápa).
Életéről keveset tudunk. A Liber Pontificalis
szerint egy görög eredetű családból
származik.
Domitianus
császár
uralkodásának idején választották Róma
püspökévé,
amikor
éppen
keresztényüldözések zajlottak. A hagyomány
szerint Evarisztosz volt az a római püspök,
aki megalapította a bíborosok testületét,
-
Wersja 01 01 2017.
amely később a pápaválasztás gyűlése lett. A
hagyomány vértanúként tiszteli, bár erre
nincs megfelelő bizonyíték. Ünnepét október
26-án tartják.]
ewazja (z łac. evasio – unikanie i evadere –
wychodzić) [w dawnym prawie polskim: 1.
upadek sprawy, w której powód nie stawił
się na termin sprawy; 2. odparcie dowodu;
3. ma dwojakie w prawie polskiem
znaczenie: 1) upadek sprawy, w której
powód czyli pozywający, aktor nie stawił
się na termin sądzenia sprawy. 2)
Odparcie dowodu t. j. zarzutu czyli
usprawiedliwienie się, co Knapski nazywa
„wyprawieniem
się
z
obwinienia”
(Dutkiewicz).] – (lat.) evázió; elillanás,
megszökés; (jog) bizonyíték megcáfolása
Ewelina [imię żeńskie pochodzenia celtyckiego.
Prawdopodobnie oznacza radość, światło]
– Evelin [női név egyrészt az Éva francia és
angol továbbkézéséből, másrészt a kelta
Eibhlín névből származik. Ez utóbbi
jelentése: kellemes, kedves. Evelina alakban
is előfordul], Evelina
ewenement [osobliwe zdarzenie] – (nagy)
esemény, nagy eset, feltűnő dolog
ewentualnie – (lat.) eventuálisan; esetlegesen,
alkalmilag, lehetőség szerint; netalán, netán;
illetve
ewentualność – (lat.) eventualitás, esetlegesség;
eshetőség, lehetőség
ewentualny, -a, -e [możliwy, przypuszczalny] –
(lat.) eventuális; (przypuszczalny) esetleges,
alkalmi, (możliwy) lehető, lehetséges,
lehetőség szerinti
Ewi (moje pragnienie) [on, jako dowódca wojsk
madianickich
i
pięciu
królów
madianickich i Balaam, zginęli w bitwie z
Izraelem, a ziemia ich dana została
Rubenitom.] – EVI (kívánság, vágy,
vonzalom; a kiáltó, az üvöltő) [Midianita
király (4Móz 31,8)]
ewidencja [1. spis zawierający dane dotyczące
stanu i ruchu ludności, rzeczy lub spraw;
2. sporządzanie takich spisów; 3. daw.
oczywistość]
–
(lat.)
evidencia,
nyilvánvalóság, közvetlen bizonyosság;
nyilvántartás [mieć co w ewidencji:
nyilvántartani (vmit)]; kimutatás (wykaz)
ewidencja analityczna – analitikus nyilvántartás
ewidencja bieżąca – folyamatos nyilvántartás
ewidencja
buchalteryjna
–
könyvelési
nyilvántartás
ewidencja gospodarcza – gazdasági nyilvántartás
ewidencja gruntów i budynków [systematycznie
aktualizowany zbiór danych o gruntach,
budynkach oraz ich właścicielach] –
1572
ingatlannyilvántartás;
épület
és
területnyilvántartás
ewidencja ilościowa – mennyiségi nyilvántartás
ewidencja interesantów – ügyfélnyilvántartó
ewidencja jakościowa – minőségi nyilvántartás
ewidencja ludności [ustalanie i aktualizowanie
danych o miejscu pobytu osób, o
narodzinach, zgonach, zmianach stanu
cywilnego] – lakosság nyilvántartás
ewidencja płac – bérnyilvántartás
ewidencja rachunkowa – számviteli nyilvántartás
ewidencja statystyczna – statisztikai nyilvántartás
ewidencja wartościowa – értéknyilvántartás
ewidencyjnie – evidenciálisan, nyilvántartásilag
ewidencjonować – nyilvántartást vezetni
ewidencjonować czas pracy – munkaidőt
nyilvántartani
ewidencyjny, -a, -e – (lat.) evidens; 1. nyilvánvaló,
szemmellátható, magától értetődő; 2.
nyilvántartó, nyilvántartási
ewidentnie – nyilvánvalóan
ewidentny, -a, -e [oczywisty, wyraźny] – evidens,
nyilvánvaló
ewidentny bląd – nyilvánvaló tévedés v. hiba
ewikcja (z łac. evictio – ubezpieczenie) [1. sądowe
pozbawienie kogoś prawa własności
rzeczy nabytej prawnie na rzecz kogoś
innego; 2. w prawie rzymskiem znaczy
pokonanie prawem, odsądzenie od
nabytego prawa. W prawie polskiem
znaczy zaręczenie za pewność nabycia.
Ważna różnica zachodziła u nas między
poręczeniem a ewikcją. Zaręczenie,
poręczenie,
zaręka,
rękojmia,
rękojemstwo – po łacinie fidejussio albo
fidejussioria cautio – było wtedy, kiedy się
kto obowiązywał za dług lub czyn
drugiego zaspokoić wierzyciela, w razie
gdyby dłużnik się nie uiścił. Ewikcja,
nazywana także w staropolszczyźnie
„warunkiem”,
miała
miejsce
w
sprzedażach. Ten, co sprzedawał jaką
rzecz, obowiązany był zabezpieczyć
nabywcę, że mu swoją własność sprzedał i
że go nikt niepokoić nie będzie, a w razie
procesu, że go sprzedawca wyręczy,
zastąpi i w razie pokonania prawem,
wszelką szkodę nabywcy zwróci.] –
evikció; elperlés; jótállás, kezesség, kikötés,
garancia
ewikcja hipoteczna – jelzálogos biztosíték
ewikcjonować [(z łac.) — gwarantować] –
biztosítani, jótállni, kikötni vmit; elperelni
ewikcyjny, -a, -e [przymiotnik od: ewikcja] –
evikciós, jótállási, kikötött
ewokacja [1. wywołanie wspomnień, skojarzeń
lub wizji czegoś; 2. evocatio w dawnem
-
Wersja 01 01 2017.
prawie polskiem znaczy pozwanie przed
niewłaściwy dla pozwanego sąd, za co były
kary poenae evocatoriae] – (lat.) evokáció;
eposz elején a múzsák segítségül hívása;
idézés, felidézés, hívás
ewokować [wywoływać] – evokálni, felidézni
ewolucja (łac. evolutio – rozwinięcie, rozwój)
[1. proces zachodzący w przyrodzie na
przestrzeni wielu pokoleń, polegający na
zmianach
budowy
organizmów
i
powstawaniu
nowych;
2. proces
przeobrażeń, przechodzenia do stanów
bardziej złożonych; 3. proces stopniowego
rozwoju społeczeństwa od form prostszych
do bardziej doskonałych; 4. trudna figura
gimnastyczna, akrobatyczna lub taneczna;
5.
ciągły
proces,
polegający
na
stopniowych zmianach cech gatunkowych
kolejnych pokoleń wskutek eliminacji
przez dobór naturalny lub sztuczny części
osobników (genotypów)
z bieżącej
populacji. Wraz z nowymi mutacjami
wpływa to w sposób ciągły na bieżącą pulę
genową populacji, a przez to w każdym
momencie kształtuje jej przeciętny
fenotyp. Zależnie od siły doboru oraz
szybkości wymiany pokoleń, po krótszym
lub dłuższym czasie, w stosunku do stanu
populacji wyjściowej powstają tak duże
różnice, że można mówić o odrębnych
gatunkach.] – (lat.) EVOLUTIO, evolúció;
alakulás,
haladás,
fejlődés;
(wojsko)
mozdulat, mozdulatok; alakzat-, irányváltás,
helyzetváltás; (hajózás) fordulatok
ewolucja dialektyczna – dialektikus fejlődés;
evolúció (Hegel)
ewolucja
emergentna
[według
teorii
emergentyzmu:
nagłe
powstawanie
nowych, lepiej rozwiniętych systemów
biologicznych] – kibontakozó evolúció
ewolucja filetyczna [zob. anageneza] – (gör.)
aneganezis; a magasabb rendű szervezetek
kialakulási folyamata
ewolucja kulturowa [proces przekształcania się
zjawisk kulturowych prowadzący do
rozwoju cywilizacji] – kulturális evolúció
ewolucja molekularna – molekuláris evolúció
ewolucje – (jazda figurowa) kűr
ewokacje lotnicze – műrepülés
ewolucjonista
–
(lat.)
evolucionista;
az
evolucionizmus híve, követője
ewolucjionistyczny, -a, -e – evolucionisztikus,
evolucionista; az evolucionizmuson alapuló,
rá jellemző
ewolucjonizm [1. nauka o ewolucyjnym rozwoju
świata organicznego; 2. kierunek w
filozofii
i
naukach
społecznych
wyjaśniający formy istnienia i strukturę
1573
rzeczywistości jako rezultat działania
praw ewolucji; 3. kierunek w socjologii
XIX w. głoszący stopniową zmienność
życia społecznego od form niższych do
wyższych]
–
(lat.)
evolucionizmus,
fejlődéstan, fejlődéselmélet; szerves világ
fejlődésében a minőségi ugrásokat tagadó
idealista elmélet
ewolucyjnie – fejlődésileg
ewolucyjność – fejlődés
ewolucyjny, -a, -e – evolúciós, fejlődéstani,
fejlődési; az evolucionizmuson alapuló, rá
jellemző
ewoluować – kibontakozni, fejlődni
Ewunia, Ewusia – Évi
ex! [do dna!] – ex!, "ki!", "fenékig!", mulató
társaságban felszólítás a szeszt tartalmazó
pohár fenékig történő kiürítésére
Ex abusu non est argumentum ad desuetudinem
[z nadużywania (czy niestosowania) prawa
nie można wnioskować o jego zniesieniu
przez przeciwny zwyczaj] — (lat.) Ex
abusu non est argumentum ad desuetudinem;
a visszaélésből nem származik érv a
törvényrontó szokásra.
ex cathedra [wym. eks katedra] (głosić coś,
orzekać) [1. Z katedry, urzędowo,
oficjalnie; 2. łac. 'z katedry, z mównicy'.
W sensie węższym - o oświadczeniach
papieskich
w
sprawach
wiary
i
moralności;
autorytatywnie,
bezapelacyjnie,
w
sposób
nie
dopuszczający dyskusji.] – (lat.) ex
cathedra; "a szószékről", vagyis: illetékes
helyről
származó
megnyilatkozás
[Ironikusan: olyan személyre használják, aki
fölényesen, a csalhatatlanság látszatát keltve
beszél. (Eredetileg: ex cathedra Sancti Petri "Szent Péter székéből", tehát a pápától, a
pápai széktől eredő.)]
Ex contractu [z kontraktu, z umowy] – (lat.) Ex
contractu; szerződésből
Ex contractu obligatio [zobowiązanie z umowy;
zobowiązanie
wynikające
z
umowy/kontraktu] – (lat.) Ex contractu
obligatio; szerződésből származó kötelem.
Ex dolo malo non oritur actio [z podstępu nie da
się wywieść skargi (roszczenia) dla
podstępnie działającego] — (lat.) Ex dolo
malo non oritur actio; „csalásból nem
származhat semmilyen kereset a jogi
fellépéshez”
Ex eo non debet quis fructum consequi, quod
nisus extitit impugnare. – (lat.) Ex eo non
debet quis fructum consequi, quod nisus
extitit impugnare. (Reg. Iur.38.) = Aminek
érvényét valaki megtámadja, abból jogot
magának nem igényelhet.
-
Wersja 01 01 2017.
Ex his, quae forte uno aliquo casu accidere
possunt, iura non constituuntur [praw nie
ustanawia się dla przypadków, które mogą
się zdarzyć tylko raz] – (lat.) Ex his, quae
forte uno aliquo casu accidere possunt, iura
non constituuntur; [Földi András - Hamza
Gábor: A római jog története és instrukciói]
Ex incommodis alterius sua comparat commoda
(Terentius) – Ex incommodis alterius sua
comparat commoda; Más kárából előnyt
szerez magának (Terentius)
ex iniuria non oritur ius a. Ex iniuria ius non
oritur [1. łac., z bezprawia nie rodzi się
(nie może wynikać) prawo (uprawnienie);
2. z bezprawia nie wywodzi się prawo. Nie
można nabyć uprawnienia z czynu
bezprawnego.] – (lat.) ex iniuria non oritur
ius; önkényből nem születik jog
ex lege [1. łac., dosł. wg prawa; prawn. określenie
aktów a. czynności opartych na przepisach
prawn. 2. według prawa, z mocy ustawy] –
(lat.) ex lege, törvény erejénél fogva védett
ex lex; stan ex lex – (lat.) ex-lex; 1. törvényen
kívüli állapot; (közgazdaság) költségvetés
nélküli állapot; törvényen kívül helyezett,
kiközösített; 2. törvényen kívüli, törvény
által nem szabályozott viszony, állapot,
helyzet. 3. A magyar történelemben a
Horthy-rendszer
időszakában
ilyen
állapotnak tekintették az 1918-19-es
Népköztársaság
és
Tanácsköztársaság
időszakát.
ex libris ... [1. z księgozbioru; 2. łac., początek
napisu na ekslibrisie] - ex libris; "...
könyveiből", címke, bélyegző a könyv
elején, mely arra utal, hogy a kötet kinek a
könyvtárából származik.
Ex malis eligere minima oportet [Ze złego należy
wybierać najmniejsze zło.] (Cicero) – (lat.)
Ex malis eligere minima oportet; A bajok
közül válaszd a legkisebbeket (Cicero)
Ex navicula navis (łac. z łódeczki łódź) [motto
widniejące na kilku wersjach pieczęci i
herbów Łodzi.]
– Ex navicula navis
(ladikból csónak)
ex nunc [łac., prawn. od teraz, od zaraz] – ex
nunc; mostantól
ex officio [z języka łacińskiego - z urzędu;
urzędowo] – (lat.) ex officio; hivatalosan,
hivatalból
ex opere operato (łac. na podstawie dokonanej
czynności) [w teologii katolickiej formuła
określająca
obiektywną
skuteczność
działania sakramentów. Oznacza ona, iż
sakrament jest skuteczny poprzez sam
fakt jego udzielenia, niezależnie od
udzielającego
sakrament
oraz
go
przyjmującego.
Rozpatrując
przymującego
sakrament
teolodzy
1574
katoliccy
mówią
o
usposobieniu
przyjmującego, podkreślając, że owo
usposobienie ma znaczenie w zakresie
owocności sakramentu dla życia wiary.] (lat.) ex opere operato [1. szentségtani
szakkifejezés azon kegyelmi hatások
jelzésére, melyek a cselekvő személyétől
függetlenül,
'magából
a
szentségi
cselekményből' fakadnak. A katolikus
szentségtan szerint a szentségek természetük
szerint ex opere operato hatnak. 2. Római
katolikus
tanítás
szerint
valamely
cselekmény (szentség) puszta végrehajtása
révén érvényes és hatályos, függetlenül a
résztvevő hitétől vagy szándékától. Ennek
ellenére az ex opere operantis, amikor a
cselekmény az abban részesülő szubjektív
feltételeitől függően érvényes és hatályos.]
ex post [po fakcie] – (lat.) ex post; az eseményt
követően; utólagosan
ex professo łac., z urzędu, z powołania; ze
znajomością przedmiotu; zawodowo;
umyślnie.
ex promptu [łac., bez przygotowania, naprędce;
por. ad aperturam...] – ex promptu;
előkészítés nélkül, készületlenül
ex re [łac., z okazji, z powodu] – (lat.) ex re;
(vminek) alkalmából; (vki/vmi) miatt, (vmi)
okából, végett, következtében
ex se natus [łac., pochodzi od siebie samego (por.
moi je suis mon ancêtre); por. Tacyt
(Roczniki, 11, 21); rz. cesarz Tyberiusz o
Kurcjuszu Rufusie.] – (lat.) ex se natus;
magától eredően
ex tempore [łac., bez przygotowania; znienacka;
na poczekaniu, naprędce (por. ad
aperturam..., ekstemporale)] – (lat.) ex
tempore; felkészületlenül, váratlanul
ex tunc [od tego; od dnia] – (lat.) ex tunc;
akkortól, attól kezdve
Ex turpi causa non oritur actio [z niegodziwej
sprawy roszczenie nie powstaje (dla
niegodziwie działającego]) — (lat.) Ex turpi
causa non oritur actio; semmilyen
intézkedést sem lehet törénytelen vagy
erkölcstelen magatartásra alapozni.
Ex voluntate debitoris nulla obligatio consistere
potest [nie może istnieć zobowiązanie
zależne wyłącznie od woli dłużnika] —
(lat.) Ex voluntate debitoris nulla obligatio
consistere potest; a kötelezettség nem
függhet a hitelfelvevő hajlandóságától (a
hitelező szabja meg a feltételeket)
Exaltatio CRUCIS a. Exaltatio Sanctae Crucis
[uroczystość
Podwyższenia
Krzyża
Świętego] – (lat.) Exaltatio CRUCIS, Szent
Kereszt felmagasztalása;
A kereszt
felmagasztalásának r.kat. ünnepe. (Szept.14.)
-
Wersja 01 01 2017.
exanastasis (gr. ἐξανάστασις) [exanastasis, gdzie
przystawka ex oznacza ''z czegoś'', ''z
pomiędzy''] – feltámadás, feltámasztás;
(rel.) Krisztus feltámadása
exaudi: słuchaj, Panie, głosu mego! – exaudi;
"Hallgass meg..." [A húsvét utáni 6. vasárnap
neve az óegyházi liturgia introitusa szerint.
(Zsolt.27,7)]
"Dlatego zginam kolana moje przed Ojcem, od
którego wszelkie ojcostwo na niebie i na ziemi
bierze swoje imię, by sprawił według bogactwa
chwały swojej, żebyście byli przez Ducha jego
mocą utwierdzeni w wewnętrznym człowieku,
żeby Chrystus przez wiarę zamieszkał w
sercach waszych, a wy, wkorzenieni i
ugruntowani w miłości, zdołali pojąć ze
wszystkimi świętymi, jaka jest szerokość i
długość, i wysokość, i głębokość, i mogli poznać
miłość Chrystusową, która przewyższa
wszelkie poznanie, abyście zostali wypełnieni
całkowicie pełnią Bożą. Temu zaś, który
według mocy działającej w nas potrafi daleko
więcej uczynić ponad to wszystko, o co prosimy
albo o czym myślimy, temu niech będzie
chwała w Kościele i w Chrystusie Jezusie po
wszystkie pokolenia na wieki wieków. Amen"
Ef. 3,14-21 — Powoli wkraczamy w kolejny
orkes liturgiczny zdominowany przez wydarzenie
Zesłania Ducha Świętego. Po raz kolejny jesteśmy
zaproszeni do refleksji nad Tym, który działa w
ukryciu, którego rolą jest niejako pozostawanie
„w cieniu“, ale bez którego nie byłoby Kościoła
Jezusa Chrystusa, nie byłoby zwiastowania
wybawiającej Ewangelii. - Słowa apostoła św.
Pawła z Listu do Efezjan są braterskim
napomnieniem, wezwaniem do niezłomnej wiary
skierowanym do Kościoła w Efezie. Jednak także
i my, chrześcijanie żyjący w XXI wieku, możemy
w nich odnaleźć słowa zachęty do całkowitego
zawierzenia się Bożej opiece. - Jezus Chrystus w
Duchu Świętym, który ożywia i prowadzi cały
Kościół Powszechny, otwiera przed nami
przestrzeń pokoju i bezpieczeństwa, matczynej
delikatności oraz ojcowskiej dobroci. Jezus
Chrystus, odwieczny Syn Ojca jest ufną
przystanią, niezawodnym Przyjacielem, do
którego każdy z nas może się zwrócić i to nawet
w niewypowiedzianych westchnieniach, myślach,
gdy za psalmistą wołamy: „Słuchaj, Panie, głosu
mego!“ (Ps 27,2). Amen.
http://www.ekumenizm.pl/content/article/20040522214
920549.htm
exchange (ang.) – (ang.) exchange; csere,
pénzváltás, tőzsde
exceptio [zob. ekscepcja] – (lat.) exceptio,
excepció; (dawno) kivétel, kizárás; (jog)
kifogás; tiltakozási, megtagadási jog v.
jogalap;
(praw.)
Azon
rendkívüli
formulaalkatrész, amelyben a prétor felhívta
a bírót, hogyha az intentióban foglaltakat
bizonyítva is látja, még vizsgáljon meg egy
további – az exceptióban felhozott –
ténykörülményt, és ha ez utóbbi igaznak
1575
bizonyult, az intentio valósága ellenére is
mentse fel az alperest.
Exceptio
confirmat
regulam
[Wyjątek
potwierdza regułę (Cycero).] - Exceptio
confirmat regulam; a kivétel erősíti a
szabályt (Cicero)
Exceptiones non sunt extentendae [1. zarzutów
procesowych nie należy interpretować
rozszerzająco; 2. wyjątków nie należy
interpretować rozszerzająco] — (lat.)
Exceptiones non sunt extentendae; a
kivételeket nem kell tágabban értelmezni
exceptio plurum [łac., prawn. okoliczność
(przypadek prawny), kiedy więcej niż
jeden mężczyzna wchodzi w rachubę jako
przypuszczalny
ojciec
nieślubnego
dziecka.] – (lat.) exceptio plurum [az az eset,
amikor egy házasságon kívül született
gyermek esetében vélelmezett apaként több
férfi is szóba jöhet]
Exceptionem obiiciens non videtur de intentione
adversarii confiteri. – (lat.) ˝Exceptionem
obiiciens non videtur de intentione adversarii
confiteri.˝ (Reg. iuris 63.) = Valamely
kifogás felhozása még nem jelenti a per
tárgyának elismerését.
exceptis excipiendis [łac., prawn. z wyjątkiem
tego, co jest wyjątkiem; wyjąwszy to, co
należy wyłączyć.] – (lat.) exceptis
excipiendis; kivéve a kiveendőket
Excipiendo reus fit actor [W zarzucie pozwany
staje się powodem, teraz musi udowodnić
ten fakt.] – (lat.) Excipiendo reus fit actor;
alperes
fellebbezésére
vonatkozó
észrevételében igazolhatja a ténytállását
excisio (łac.) [zob. wycianie] – (lat.) excízió
(excisio); kimetszés, kimetszés, kivágás,
kiirtás; orvosi eljárás; -kimetszés, -kiirtás
(szóösszetételben)
exclusive [łac., z wyłączeniem; z wyjątkiem; zob.
ekskluzywny] – (lat.) exkluzív; (jedyny)
kizáró,
kizárólagos;
vminek/vkinek
kizárásával; kivételével
excudit [łac. wyrył, wyrzeźbił (słowo znajdujące
się na dawnych sztychach)] – excudit:
metszette (rézmetszeteken), metszeten és
rézkarcon a művész névaláírása előtt (röv
exc.)
exedra (gr.) [zob. eksedra] – (gör.) exedra; [az
ókori
görögöknél
a
gimnázium
oszlopcsarnokaiban félkör alakú, padokkal
ellátott fülke a filozófusok és rétorok
számára. A tanítás és szórakozás helye; 2. A
római nagyurak házában boltozatosan
befedett félkörű kiugrás a peristylium
(peristilium)
mellett,
melyet
szellős
hüvössége kellemes tartózkodássá tett a nyári
melegben. Az óriási thermákban az
exedraban zenészek hangversenyeztek és
-
Wersja 01 01 2017.
philosophusok is tartottak előadásokat. 3.
félkör alakú v. szögletes, ülőpadokkal ellátott
fülke az ókori épületek oszlopcsarnokainak
végén; 4. félköríves alaprajzú falfülke, a
középkori apszis elődje]
Executio iuris non habet iniuriam (D. 47.10.13.1)
[Egzekwowanie a. wykonanie prawa nie
jest bezprawiem.] – a jog végrehajtása nem
jogtalanság v. törvénytelenség v. önkény
Exegi monumentum aere perennius... non omnis
moriar. (łac.); Wzniosłem pomnik trwalszy
niż ze spiżu... nie wszystek umrę.
(Horatius) - Źródło: Pieśni III, 30 – Exegi
monumentum aere perennius... non omnis
moriar; Befejeztem ércnél maradandóbb
művemet.; ércnél maradandóbb emléket
állítottam magamnak (az írói halhatatlanság
tudatának
jelmondata;
Horatius
[e:
horáciusz] római költőnek egy sorából lett
szállóige) (III. 3, 1.)
Odes, Bk III, xxx
Exegi monumentum aere perennius,
regalique
situ
pyramidum
altius,
quod non imber edax, non Aquilo impotens
possit
diruere
aut
innumerabilis
annorum series et fuga temporum.
Non omnis moriar, multaque pars mei
vitabit Libitinam. Usque ego postera
crescam laude recens. Dum Capitolium
scandet cum tacita virgine pontifex.
dicar, qua violens obstrepit Aufidus
et qua pauper aquae daunus agrestium
regnavit populorum ex humili potens,
princeps Aoelium carmen ad Italos
deduxisse
modos.
Sume
superbiam
quaesitam meritis et mihi Delphica
lauro cinge volens, Melpomene, comam.
Exempla docet [Przykłady pouczają.] – Exempla
docet; a páldák tanítanak. „Qui per exempla
docet, bis docet” (régi diák közmondás)
exempli causa, exempli gratia – (lat.) exempli
causa, exempli gratia; páldának okáért,
például
exempli [konkretny] – exempli; konkrét
exempli gratia [na przykład] – exempli gratia;
például
Exemplis discimus. [Dobry przykład cuda
działa.] – (lat.) Exemplis discimus.
(Phaedrus). Példákból tanulunk.
exemplum [przykład] – (lat.) exemplum; példa,
minta
exequatur [zgoda państwa przyjmującego na
wykonywanie przez określoną osobę
funkcji kierownika urzędu konsularnego
państwa
wysyłającego.
Exequatur
wydawane
jest
w
stosunku
do
przedstawionych przez kierownika urzędu
tzw. listów komisyjnych. Niekiedy może
1576
dotyczyć także innych niż kierownik
urzędu urzędników konsularnych.] – (lat.
exequator) idegen állam konzuljának
működéséhez szükséges engedély
exemplifikacja – (lat.) exemplifikáció; példákkal
alátámasztott
magyarázat,
bizonyítás;
példákkal való bizonyítás
exercitia spiritualia (ćwiczenia duchowne) - (lat.)
exercitia spiritualia, lelkigyakorlatok; a lelki
élet felfrissítésére szolgáló ájtatossági
gyakorlatok
EXERCITIA
SPIRITUALIA
[Ćwiczenia
duchowne (hiszp. Ejercicios Espirituales,
łac. Exercitia spiritualia)] – EXERCITIA
SPIRITUALIA [Loyolai Ignác-nak, a
jezsuita rend alapítójának híres könyve.]
exercitium (ćwiczenie) – (lat.) exercitium; (vallás)
a római katolikus egyházban, a hittitkokban
való elmélyülést szolgáló lelkigyakorlat;
célja a személyes vallásosság megújítása
Exercitatio artem parat [Ćwiczenie gotuje
sztukę.] – Exercitatio artem parat; Gyakorlat
teszi a mestert (Tacitus)
exemplifikacja satanizmu politrycznego – a
politikai sátánizmus elmélyítése
Exchangeable Image File Format (Exif)
[standard metadanych dla plików z
obrazkami,
wydany
przez
Japan
Electronics and Information Technology
Industries
Association.]
–
EXIF
EXchangeable Image File Format (cserélhető
képi állomány-formátum) [Exif olyan
információk gyűjtőneve, amit jellemzően a
digitális fényképezőgépek használnak és az
általuk készített képfájlban tárolnak. Célja a
fénykép
módosítása
nélkül
olyan
információk elhelyezése a képfájlban
digitális formátumban, amik a kép
készítésének körülményeit írják le. A
specifikáció a már korábban is létező JPEG,
TIFF Rev.
6.0,
és RIFF WAV
fájlformátumokat használja fel, speciális
-
Wersja 01 01 2017.
metaadatok hozzáadásával. (Az Exif
specifikációt a JPEG 2000, PNG és GIF
fájlformátumok nem használják).]
exhomologesis [zob. spowiedź] – exhomologesis;
bűnvallás, gyónás
existentiale [niem., zob. egzystencjalny] – (ném)
existentiale; egzisztenciális (Heidegger, Lét
és idő c. könyve magyar fordításának
megfelelően 28k.) [np. momentem bytowym
(momentum existentiale) = egzisztenciális
momentum]
existentielle [niem., zob. egzystencjalny] – (ném)
existentielle; egzisztens (Heidegger, Lét és
idő c. könyve magyar fordításának
megfelelően 28k.)
exitować (zamordować) – meggyilkolni, megölni
exitować się – (lat.) exitálni; (orvosi) meghalni
(umierać)
exitus [łac., zgon (wskutek choroby); zejście
śmiertelne] – elhalálozás; halálos kimenetel
exitus letalis (śmierć) – (lat.) exitus; (śmierć)
kimenet, vég, halál
Exitus acta probat [cel uświęca środki] – Exitus
acta probat; A siker a vállalkozás próbaköve
(Ovidius)
exkuzować – (lat.) exkuzálni; (dawno) kimenteni,
mentegetni
exkuzować się (usprawiedliwiać się) – (lat.)
exkuzálja v. kimenti magát; mentegetőzni,
szabadkozni; igazolja magát
exo- [zewnętrzny] – (lat.) exo-; kül-, külső, kívüli
exodus [emigracja (nazwa Księgi Wyjścia)] –
(gör.) exodus; (wyjście) kivonulás; (vallás)
Mózes második könyvének görög neve [a
zsidók Egyiptomból való kivonulását beszéli
el]
 Exodus - tradycyjne określenie biblijnej










Księgi Wyjścia
Exodus - opuszczenie Egiptu przez plemiona
hebrajskie
Exodus - wydany w 1977 roku album
muzyczny Boba Marleya
Exodus - wydany w 2005 roku album
muzyczny Ja Rule'a
Exodus - polski zespół rockowy
Exodus - zespół thrashmetalowy
Exodus - komunikator internetowy
Exodus - album muzyczny Hikaru Utada
Exodus - gra dla NES
Exodus - dodatek do gry Magic: The
Gathering
Exodus - EP szwajcarskiego zespołu
metalowego Samael wydane w 1998 r.
exomis [pol. eksomida; rodzaj tuniki greckiej
noszonej przez rzemieślników, marynarzy
i żołnierzy. Stanowił ją złożony na pół
prostokąt
tkaniny
o
wymiarach
2.30x1.40m. ściągnięty paskiem i spięty na
ramieniu fibulą lub związany tasiemkami
albo węzłem. Strój ten był bardzo
wygodny i dawał pełną swobodę ruchów.]
– (hist.) görög tunika fajta [eredetileg a rövid
dór tunika egyik formája vagy görög ruha,
amit a bal vállra erősítenek, így a jobb kar
teljesen szabadon marad. Később, a tunikák
néha szőtt rövid ujja a bal kart fedte, a jobb
váll még fedetlen. Ez képezte a rabszolgák
és munkások szokásos ruháját, amely a
szabad mozgást nem gátolta.]
1577
exordium [łac. początek] – (lat.) exordium;
bevezetés, kezdet, főleg szónoki beszédben
exoteryczny, -a, -e; egzoteryczny, -a, -e – (gör.)
exoterikus; a kívülállóknak is hozzáférhető
és érthető; a régi görög vallási szektáknál a
kívülállók, a be nem avatottak számára való
tanítás; (Arisztotelész) népszerű tanítás
exoteryczny stan podświadomości – tudatalattiság
exoterikus állapota
expanded memory manager {rzecz.} (też:
EMM); menedżer pamięci stronicowanej
{m.} [komp.] [zł.] – EMM (Expanded
Memory
Manager)
Kibővített
memóriakezelő.
Expedit rei publicae, ne quis re sua male utatur
[1. leży w interesie publicznym, aby nikt
nie używał źle swojej rzeczy; 2. w interesie
państwa leży, by nikt nie używał źle swojej
rzeczy] — (lat.) Expedit rei publicae, ne quis
re sua male utatur; közügy v. állam ügye,
hogy senki se használja rosszul saját dolgait
Expedit rei publicae, ut finis sit litium [leży w
interesie publicznym, aby położyć kres
sporom
(procesom).
Państwo
i
społeczeństwo są zainteresowane w
szybkim wyjaśnieniu sporów prawnych, a
przepisy proceduralne powinny to
umożliwiać.] — (lat.) Expedit rei publicae,
ut finis sit litium; közérdek a gyors jogi
eljárás; a jogviták gyors, hatékony és olcsó
rendezése állami és társadalmi érdek
experymentacja – kísérletezés
explicite [łac. 'jw.' od explicare, (rzecz
sformułowana) jasno, wyraźnie, bez
-
Wersja 01 01 2017.
osłonek; bezpośrednio; dobitnie] – (lat.)
explicite; 1. kifejtett, részletezett; 2.
érthetően, világosan, egyértelműen
exposé [wym. ekspoze] [fr. 'wykład; przedłożenie
(faktów itp.); sprawozdanie' od exposer
'wystawić; wyłożyć' z łac. exponere;
programowe przemówienie premiera a.
ministra (zwł. w parlamencie) dotyczące
zagadnień
bieżącej
polityki
oraz
zamierzeń rządu.] – (fr.) expozé, előadás,
beszámoló; fontos politikai kérdésekről az
országgyűlésnek adott miniszteri tájékoztató
expressis verbis [dobitnymi słowami, wyraźnie,
dokładnie] – (lat.) expressis verbis;
„kifejezett szavakkal”, vagyis: kimondottan,
kifejezetten, félreérthetetlenül.
express, ekspres [- fr. exprès 'wuyraźny;
umyślny; posłaniec', ang. express 'ekspres
(transport; jw.)' i wł. expresso 'ekspres
(jw.; aparat do kawy; kawa z ekspresu)'
od łac. expressus p.p. od exprimere
'wytłaczać;
modelować,
wyrażać;
portretować; naśladować'; list pospieszny,
doręczany adresatowi zaraz po nadejściu;
przest. umyślny, posłaniec, goniec; pociąg
pośpieszny; aparat do szybkiego parzenia
kawy] – expressz
Exsecutio
iuris
non
habet
iniuriam
[wykonywanie (egzekwowanie) prawa nie
jest bezprawiem] — (lat.) Exsecutio iuris
non habet iniuriam; a jog gyakorlása nem
jogtalan
Exsurge Domine (Powstań Panie) [bulla papieska
wydana przez Leona X 15 czerwca 1520
roku zawierająca potępienie poglądów i
działań Marcina Lutra.] – EXURGE
DOMINE [A Luther ellen kiadott, s őt
kiátkozással fenyegető pápai bulla kezdő
szavai. (1520)]
extended memory manager {rzecz.}; menedżer
pamięci rozszerzonej {m.} [komp.] [zł.] –
XMM (eXtended Memory Manager)
Kiterjesztett memória kezelő.
Extensible Messaging and Presence Protocol
(XMPP, dawniej Jabber) [protokół
bazujący na języku XML umożliwiający
przesyłanie w czasie rzeczywistym
wiadomości oraz statusu. Protokół ma
zastosowanie nie tylko w komunikatorach,
ale również w innych systemach
natychmiastowej wymiany informacji.
IETF opublikowało RFC dotyczące
XMPP.] – Extensible Messaging and
Presence Protocol (XMPP), (régebbi nevén
Jabber) [az 1999-ben indult nyílt azonnali
üzenetküldő protokoll és hálózat beceneve.
Jabber protokollon az Extensible Messaging
and Presence Protocol (XMPP)-t szoktuk
érteni, jabber hálózaton pedig azon XMPP-
1578
kompatibilis
szolgáltatók
összeségét,
amelyek nyílt szövetségben vannak bármely
jabber-szolgáltatással. Manapság már egyik
sem hivatalos elnevezés.]
extension {noun} (also: suffix); przyrostek {m}
(np. ".txt", ".html", ".jpg") – (ang.) extension
– kiterjesztés [az állománytípus rövidített
(3/4 betüs) megjelölése, mely az állomány
nevét követő pont után olvasható, tehát az
állomány teljes elnevezésének a végződése
(pl. ".txt", ".html", ".jpg"); az "extension"
azonos
a
"suffix"
jelentésével;
a
számítástechnikában
számtalan
állománytípus használatos pl. szövegek,
képek, zene, stb. jelölésére; nem minden
olvasó/lejátszóprogram (pl. böngésző) tud
minden állománytípust megjele- níteni; egy
keresőprogram,
mely
megkeresi
a
kiterjesztések eredetét és jelentését]
extra calvinisticum [Ogromny nacisk w swojej
teologii Kalwin kładł na chrystologię.
Mimo iż opierał się w dużej mierze na
Lutrze, to udało mu się stworzyć
podwaliny pod teologię reformowaną,
szczególnie
w
odniesieniu
do
eschatologicznego wymiaru chrystologii.
Również w eschatologicznym sensie
należy rozumieć słynne extra calvinisticum
(pojęcie ukute w 1623 roku przez
gnezjoluteranów),
które
mylnie
identyfikowano z filozoficzną zasadą
finitum non capax infiniti (skończone nie
może objąć nieskończonego), które u
Kalwina
nigdzie
nie
występuje.
Oryginalny jest również wkład Kalwina
do eklezjologii oraz pneumatologii.] EXTRA CALVINISTICUM [Az a kálvini
tanítás, amely szerint a Logos az emberi
természettel való egyesülés után sem szűnt
meg egyúttal azon kívül is lenni az isteni
természetnek
az
emberitől
való
különbözősége miatt.]
extra culpum – (lat.) extra culpum; nem bűnből
extra dominium – (lat.) extra dominium; (jog)
birtokon kívül
Extra Ecclesiam nulla salus. (łac. „poza
Kościołem nie ma zbawienia”) [św. Cyprian]
– EXTRA ECCLESIAM NULLA SALUS;
Az egyházon kívül nincsen üdvösség.
(Cyprianus mondása)
extra muros [„poza murami”] – (lat.) extra
muros; a falakon kívül
extranet {noun}; ekstranet {m} [to rozwiązanie
sieciowe polegające na połączeniu dwóch
lub większej liczby intranetów za pomocą
protokołów sieciowych. Celem tworzenia
ekstranetów jest udostępnienie własnych
zasobów wzajemnie między organizacjami
(przedsiębiorstwami) lub między nimi i
-
Wersja 01 01 2017.
ich
klientami,
przy
zabronieniu
powszechnego dostępu z sieci Internet.
Przeważnie sieć taka występuje w firmach.
W ten sposób klienci mogą się lepiej i
szybciej zapoznać z ofertą danej firmy, a
firmy
mogą
między
sobą
lepiej
współpracować.] – (ang.) extranet 'extranet' [internet protokollokkal működő,
biztonságos, privát, intranet hálózat; a
legtöbb esetben egy vállalat belső intranet
háló- zata, kibővítve a legfontosabb üzleti
partnereik kapcsolatával]
extraneus [wyzuty z czegoś, nie należący do
rodziny, nie mający jakiejś cechy] – (lat.)
extraneus; 1. kívülálló, idegen; nem a
dologhoz, az ügyhöz tartozó; 2. a helyi
birtokosoktól
megkülönböztetett
olyan
egyén, aki másutt lakik, mint ahol birtoka
van. [Az extraneus általában a település
határában (olykor távolabb is, pl. a
szőlőextraneusok),
valamilyen
mezőgazdaságilag hasznosított földterület
bérlője vagy tulajdonosa. Az ilyen birtoklású
föld az extraneus birtok.]
extrawagancki, -a, -ie – különleges, extravagáns
Extra Żytnia – vodkafajta (minimalista módon
fűszerezve)
extraktum [eksktrakt] – (lat.) extraktum; kivonat
Extrema unctio [Ostatnie namaszczenie] – (lat.)
Unctio extrema; (vall.) utolsó kenet
expressis verbis [łac., dobitnie, wyraźnie; bez
ogródek] – (lat.) expressis verbis;
félreérthetetlenül, határozottan, kifejezetten
ezekkel a szavakkal
exsudatum [łac. w medycynie wysięk; jest to płyn
powstający w przebiegu zapaleń.] – (lat.)
exsudatum,
izzadmány,
a
testüregek
belsejében meggyűlt folyadék
Exstructum super cloacam templum forma este
(Caecilius Balbus Mulieris) – Exstructum
super cloacam templum forma este; A női
szépség olyan, mint a kloákára épített
templom (Caecilius Balbus Mulieris)
Ezaw (włochaty) czyli Edom (czerwony) [syn
Izaaka i Rebeki, bliźniaczy brat Jakuba.
Był wielkim myśliwym i rolnikiem, ale nie
był człowiekiem duchowym; pogardził
pierworodztwem, został oszukany przez
Jakuba, jego żony bardzo naprzykrzały
się Jakubowi i Rebece. Był początkodawcą
wielkiego narodu Edomitów, którzy
później zamieszkiwali Idumeę aż po górę
Sei. Edomici nie chcieli przepuścić
Izraelitów podczas wędrówki ich z Egiptu
do Kanaan. Bóg użył raz Edomitów do
ukarania nieposłusznego Izraela, ale
wzmocnił także raz Izraela, by nim ukarać
Edomitów, synów Seir. Ezaw przypomina
nam dziecko wierzących rodziców, które
1579
pogardziło Ewangelią. Miał wierzącego
ojca Izaaka, który posiadał wiarę w
żywego Boga; miał wielki przywilej być
pierwszym
do
otrzymania
Bożego
błogosławieństwa, jednak dobre jedzenie i
polowanie były dla niego ważniejsze niż
sprawy duchowe. Podobnie zachowywali
się jego potomkowie Edomici, którzy nie
starali się o to, by posiąść wielki skarb
duchowy, który posiadali ich pobratymcy,
Izraelici. Bracia Ezaw i Jakub pogodzili
się wprawdzie po upływie 21 lat, kiedy
Jakub wracał z dwiema żonami, dziećmi i
bogactwem (w czasie jego ucieczki od
teścia Labana), po którym to spotkaniu
Ezaw pociągnął w stronę Seir, a Jakub do
Suchot, ale między ich potomkami zgody
nie było.] – ÉZSAU (a szőrös, bozontos;
nyers, durva) [1. (héb. Észáu). Izsák
ősatyának fia, idősebb ikertestvére Jákobnak.
Más néven Edomnak hitták. Az edomita
néptörzset, valamint más, a héberrel rokon
törzseket tőle származtatja a szentirás. A róla
szóló bibliai elbeszéléseket a későbbi zsidó
legenda kibővítette s benne Ézsau, mint a
pogány edomiták tipusa, indulatos, erőszakos
és erkölcstelen életü ember van feltüntetve.
A muhammedán legendában Isz nevet visel.
2. Izsák két ikerfia közül az elsőszülött
(1Móz 25,24-25); eladta elsőszülöttségi jogát
öccsének, Jákóbnak egy tál főzelékért (1Móz
25,30-34); két hitteus nőt vett feleségül
(1Móz 26,34); amikor Jákób rászedte és így
apjuk áldását elvette tőle, meg akarta ölni
Jákóbot. (1Móz 32,7-33,15); a Bibliában
neve olykor Edom országa helyett is áll, ahol
Ézsau utódai éltek (1Móz 36,8).]
Ezdrasz (pomoc) (V - IV w. p.n.e.) [1. kapłan
żydowski, jeden z przywódców Żydów po
powrocie z niewoli babilońskiej, znany
jako przepisywacz Prawa Mojżeszowego.
Miał olbrzymi wkład w skompletowanie i
zachowanie tekstu Starego Testamentu.
Jest on jednym z głównych bohaterów
Księgi Ezdrasza, Księgi Nehemiasza
(nazywanej też 2 Księgą Ezdrasza) i dwóch
ksiąg deuterokanonicznych: 3 i 4 Księgi
Ezdrasza. 2. syn Serajasza, potomek
Aarona, kapłan i uczony w piśmie.
Pragnął szukania Zakonu Pana, czynienia
go i nauczania go. Był jednym z
pojmanych do niewoli babilońskiej. Na
własną prośbę otrzymał zezwolenie na
powrót do Jerozolimy. Oburzył się, gdy się
dowiedział, że kapłani żydowscy wzięli
sobie za żony poganki. Około 12 lat po
przybyciu do Jerozolimy czytał do narodu
swego Zakon, który Lewici musieli
wyjaśnić. Za jego czasów obchodzono
święto szałasów w sposób taki jak za
-
Wersja 01 01 2017.
czasów Jozuego. On jest filarem tych, co w
dziejach Izraela tworzyli resztę. Był
człowiekiem wielkiej wiary; odmówił
eskorty (ochrony), bo wiedział, że Bóg
będzie się nim opiekował i go ochroni.
Księga
Ezdrasza
opisuje
dzieje
powracających z niewoli Izraelitów w
latach od 541 do 458 przed Chrystusem, w
czasach panowania perskich królów:
Cyrusa, który także był władcą Babilonu,
Dariusza, Kserksesa i Artakserksesa. Za
czasów Cyrusa około 50 000 Żydów
powrócił do Jerozolimy. Fundamenty przy
odbudowie świątyni założono około roku
536 przed Chrystusem. Księga Ezdrasza
zajmuje się raczej domem Bożym, podczas
gdy księga Nehemiasza miastem Bożym,
tzn. Jerozolimą. Obie księgi uchodzą
czasem jako jedna księga; są ostatnimi
księgami historycznymi, wskazują na
przychylne traktowanie Izraelitów przez
pogan. Nehemiasz był niewolnikiem ale i
poddanym Artakserksesa, od którego
otrzymał pozwolenie na odbudowę
Jerozolimy. Księga Nehemiasza została
napisana w V wieku przed Chrystusem.
Współczesnymi im prorokami (Ezdrasza i
Nehemiasza) byli Aggeusz, Zachariasz i
Malachiasz.] – (héber) Ezra (hebr.: ‫ ַּער אורא‬,
Ezra, Ezrâ), segítség; Ezra próféta, teljes
nevén: Ezra ben Szerájá; magyaros alak:
Ezdrás, Ezsdrás (Kr. e. 5. század második
fele, vagy a Kr. e. 5. - Kr. e. 4. század
fordulója) [zsidó írástudó, pap.Kr. e. 458.
visszavezette a zsidókat a babiloni fogságból
Palesztínába, tőle ered a Tóra hetenkénti
felolvasásának szokása]
Ezdrasz (gör. Έσδράς; pomoc) [syn Serajasza,
potomek Aarona, kapłan i uczony w
piśmie. Pragnął szukania Zakonu Pana,
czynienia go i nauczania go. Był jednym z
pojmanych do niewoli babilońskiej. Na
własną prośbę otrzymał zezwolenie na
powrót do Jerozolimy. Oburzył się, gdy się
dowiedział, że kapłani żydowscy wzięli
sobie za żony poganki. Około 12 lat po
przybyciu do Jerozolimy czytał do narodu
swego Zakon, który Lewici musieli
wyjaśnić. Za jego czasów obchodzono
święto szałasów w sposób taki jak za
czasów Jozuego. On jest filarem tych, co w
dziejach Izraela tworzyli resztę. Był
człowiekiem wielkiej wiary; odmówił
eskorty (ochrony), bo wiedział, że Bóg
będzie się nim opiekował i go ochroni.
Księga
Ezdrasza
opisuje
dzieje
powracających z niewoli Izraelitów w
latach od 541 do 458 przed Chrystusem, w
czasach panowania perskich królów:
Cyrusa, który także był władcą Babilonu,
1580
Dariusza, Kserksesa i Artakserksesa. Za
czasów Cyrusa około 50 000 Żydów
powrócił do Jerozolimy. Fundamenty przy
odbudowie świątyni założono około roku
536 przed Chrystusem. Księga Ezdrasza
zajmuje się raczej domem Bożym, podczas
gdy księga Nehemiasza miastem Bożym,
tzn. Jerozolimą. Obie księgi uchodzą
czasem jako jedna księga; są ostatnimi
księgami historycznymi, wskazują na
przychylne traktowanie Izraelitów przez
pogan. Nehemiasz był niewolnikiem ale i
poddanym Artakserksesa, od którego
otrzymał pozwolenie na odbudowę
Jerozolimy. Księga Nehemiasza została
napisana w V wieku przed Chrystusem.
Współczesnymi im prorokami (Ezdrasza i
Nehemiasza) byli Aggeusz, Zachariasz i
Malachiasz.] – EZSDRÁS (segítség). [1.
Férfi
Júda
törzséből,
Káleb
(1)
leszármazottja ("Ezra"; 1Krón 4,17); 2. Pap,
aki Zorobábellel tért vissza Babilonból
Jeruzsálembe
(Neh
12,1);
a
Neh
10,2"Azariás"-nak (19) nevezi; 3. Zsidó pap,
Eleázár (3) leszármazottja, írástudó, Ezsdrás
könyve nagy részének a szerzője; Nehémiás
(3) munkatársa. Artaxerxes (Ahasvérus)
perzsa király (Kr. e. 458) engedélyével tért
vissza 1800 zsidóval együtt Jeruzsálembe,
hogy ott kultikus reformot hajtson végre.
Azokat a zsidókat, akik idegen nőket vettek
feleségül, kényszerítette, hogy bocsássák el
őket. Tizenhárom év múlva Nehémiással
együtt találjuk Jeruzsálemben (Kr. e. 446).
Felolvasta és megmagyarázta a nép előtt
Mózes törvényét, részt vett Jeruzsálem
újjáépített
falainak
ünnepélyes
felszentelésén, és segített Nehémiásnak a hit
és istentisztelet gyökeres megújításában.]
Ezechiasz (siła z Boga) [syn Achaza, król Judy.
Rządził 29 lat (727 - 698 przed
Chrystusem). Czynił to co prawe w oczach
Pana. Walczył z bałwochwalstwem.
Zachorował bardzo ciężko, na śmierć, ale
Bóg dołożył mu 15 lat. Wbijał się czasami
w dumę, ale również korzył się przed
Bogiem.] – EZÉKIÁS (Isten megerősítette;
Jahve erőssége; az én erősségem v.
védelmem az Úr). [1. Júda királya (kb. Kr. e.
724-695); Aház (1) fia; nagy vallási reformer
és sikeres uralkodó; uralkodása alatt
működött
Ézsaiás
(1)
próféta,
és
semmisítették meg Sénahérib seregeit.
Utóda: fia, Manassé (3). Életének és
uralkodásának történetét a 2Kir 18-20;
2Krón 29-32és Ézs 36-39 fejezetek
tartalmazzák. 2. Sofóniás (2) próféta őse (Zof
1,1). 3. Főember, aki Nehémiással (3) együtt
megpecsételte a szövetséget (Ezsd 2,16; Neh
10,17). 4. Dávid leszármazottja, Neárja (1)
-
Wersja 01 01 2017.
fia (1Krón 3,23). 5. Sallum (2) fia, főember
Efraimban, Aház (1) júdabeli király idejében
(2Krón 28,12).]
Ezechiel (mocą moją jest Jahwe) [syn kapłana
Buziego, był zabrany do niewoli
babilońskiej (około roku 600 przed
Chrystusem). W niewoli został powołany
na proroka przez Boga. Prorokował nie
tylko narodowi judzkiemu, z którego
pochodził, ale całemu Izraelowi. W księdze
prorok przedstawia swoje powołanie,
wizję i napełnienie Duchem Świętym,
drugą wizję, jego zadanie wśród Żydów na
wygnaniu, inne wizje, przyczyny niewoli
narodu izraelskiego, przyszłe Królestwo
Syna Dawidowego, przyszłe państwo
izraelskie i sąd nad narodami z opisem
świątyni. Specjalne groźby przeciw
fałszywym prorokom zawiera rozdział 13.,
a przeciw fałszywym pasterzom izraelskim
rozdział 34. Na specjalną uwagę zdaje się
zasługiwać proroctwo wizji w rozdziale
37., którego wypełnienie może być bardzo
bliskie.] – EZÉKIEL (Isten megerősít, Isten
erős, Isten ereje). [Izráel prófétája a babiloni
fogság alatt; papi nemzetségből való (Ez
1,3); Kr. e. 597-ben Joákinnal Babilonba
hurcolják; Jeremiás (1) és Dániel (3)
kortársa; a zsidó foglyok között a Kébár
folyó mellett lakott (Ez 1,1-2; 3,15);
munkássága két szakaszra osztható; az első
Jeruzsálem ostromáig tartott Kr. e. 587-ben
(24,1.27); a második azzal a hírrel kezdődik,
hogy Jeruzsálemet elfoglalták és lerombolták
(33,21-22).]
E-zine (akronim Electronic Magazine) [Rodzaj
elektronicznego czasopisma rozsyłanego
jedynie
do
subskrybentów
pocztą
elektroniczną
lub
dostępnego
w
internecie.] — e-zine - elektronikus
magazin, Web-magazin [1. jellemzően Webalapú elektronikus magazin, sok képpel,
rovatokkal,
gyakran
folyamatos
szerkesztéssel;
jelentős
részük
magánvállalkozás és egy-egy divatos téma
vagy híres ember köré szerveződik; 2. a
Világhálón található 'magazinok' egyik megjelölése; a fogalomra a kiadóktól függőentöbb kifejezés használatos: WebZine, Online
Magazine, stb.; nyomtatott képesújságokkal
ellentétben Web-kiadványok tartalmazhatnak
hang- és video-melléklet- eket valamint
interaktiv anyagot is; utóbbi lehet pl. egy
vendégkönyv, de lehet pl. egy távirányítható
Web-kamera kezelőfelülete is; egyszerű
honlapoktól annyiban különböznek, hogy
míg azokat rinkán, vagy rendsztelenül
frissítik, ezek rendszeres időközökben
jelennek meg]
1581
http://www.satellitecreative.com/online_marketing.php
Ezop (gr. Αἴσωπος Aisopos) [grecki bajkopisarz
pochodzący z Mistra w Azji Mniejszej.
Przyjmuje się, że żył w VI wieku p.n.e.,
według
tradycji
był
niewolnikiem
Jadmosa z Samos.] – Aesopus, Aisopos,
Aiszoposz; Ezópusz (a parabolikus első
-
Wersja 01 01 2017.
képviselője az európai irodalomban a görög
Aesopus volt; i.e. VII. sz. vége-i.e. VI. sz.
elejet) [Szamoszon élt rabszolgaként,
meséivel híressé vált és felszabadították;
később Delphoiban templomrablás hamis
vádjával halálra ítélték; Aiszoposz Száz
fabulája (1566)] [Ezop był słynnym
bajkopisem: Ezópusz híres meseköltő volt]
Ezopowe
bajki
–
ezopusi
mesék;
(irodalom)állatmesék, amelyekben a híres
ókori meseíró, Ezópus (Aiszoposz) az emberi
fonékságokat kigúnyolta
ezopowy, -a, -e – aezopusi; tömör, találó
ezoteryczność – ezoterikusság
ezoteryczny, -a, -e – (gör.) ezoterikus; titkos,
rejtett; belső, csak beavatottak számára való;
olyan tanítás, amely csak választottaknak,
csak a beavatottaknak érthető
ezoteryk, ezoterysta – ezoterikus ember
ezoteryzm, ezoteryka [wiedza dostępna tylko dla
wtajemniczonych] – vmely tan titkos jellege
v. csak a beavatottak számára érthető volta

anal cum posiłek pełen filmów

Transkrypt

Podobne dokumenty