Szkolenia BHP

Transkrypt

Szkolenia BHP

Komentarza nie należy traktować jako głosu w trwającej od dłuższego czasu dyskusji nad kierunkami
zmian przepisów dotyczących szkoleń bhp. Jego celem jest przybliżenie kwestii uregulowanych rozporządzeniem.
Jan M. Pióro – specjalista w zakresie prawa pracy,
biegły sądowy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy przy Sądzie Okręgowym w Warszawie. Autor
i konsultant licznych publikacji w zakresie organizacji oraz zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wieloletni inspektor pracy Głównego Inspektoratu Pracy Państwowej Inspekcji Pracy.
cena: 69 zł
ISBN 978-83-269-3206-9
UOH 17
Szkolenia BHP – komentarz do rozporządzenia
Komentarz do rozporządzenia ministra gospodarki
i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180,
poz. 1860 ze zm.) jest adresowany przede wszystkim
do organizatorów i prowadzących szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz małych
przedsiębiorców, dla których ma być pomocą w zrozumieniu zapisów rozporządzenia.
Vademecum BHP
Szkolenie bhp jest ważnym czynnikiem profilaktyki wypadkowej – umożliwia zrozumienie zagrożeń
związanych z przebiegiem procesu pracy i sprzyja
poznaniu sposobów postępowania także w sytuacjach odbiegających od normalnego toku pracy.
Jan M. Pióro
Szkolenia BHP
komentarz
do rozporządzenia
Jan M. Pióro
SZKOLENIA BHP
komentarz do rozporządzenia
Autor:
Jan M. Pióro
specjalista z zakresu prawa pracy,
biegły sądowy w dziedzinie bhp
Wydawca: Rafał Kępka
Redaktor: Marek Kalman
Koordynator produkcji: Mariusz Jezierski
Projekt graficzny okładki: Piotr Fedorczyk
Skład i łamanie:
K. H. Kopeć
Drukarnia: MDruk
ISBN: 978-83-269-3206-9
Nakład: 200 sztuk
Cena brutto: 69 zł
Informacje i zamówienia:
e-mail: [email protected]
infolinia: 22 518 29 29
faks: 22 617 60 10
Wydawnictwo Wiedza i Praktyka Sp. z o.o.
ul. Łotewska 9A, 03-918 Warszawa
NIP: 526-19-92-256
Numer KRS: 0000098264 – Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy
Wysokość kapitału zakładowego: 200.000 zł
tel.: 22 518 29 29, faks: 22 617 60 10
© Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka Sp. z o.o. Warszawa 2014 r.
Spis treści
Wstęp ...................................................................................................................5
Zadania pracodawcy i pracownika ..................................................................6
Powstrzymanie się od wykonywania pracy.....................................................7
Zakres przedmiotowy rozporządzenia ............................................................9
Definicje ............................................................................................................10
Obowiązki pracodawcy ...................................................................................12
Cel szkolenia .....................................................................................................15
Prowadzenie szkolenia bhp .............................................................................25
Obowiązki organizatora szkolenia .................................................................27
Rodzaje szkoleń ................................................................................................28
Program szkolenia wstępnego i okresowego ................................................29
Szkolenie wstępne ............................................................................................31
Cel instruktażu ogólnego i stanowiskowego ................................................32
Ramowy program instruktażu ogólnego.......................................................34
Istota bezpieczeństwa i higieny pracy ............................................................34
Zakres obowiązków i uprawnień ....................................................................35
Odpowiedzialność za naruszenie przepisów lub zasad bhp .......................38
Zasady poruszania się na terenie zakładu pracy ..........................................40
Zagrożenia wypadkowe i dla zdrowia ...........................................................41
Podstawowe zasady bhp związane z obsługą urządzeń ...............................46
3
SZKOLENIA BHP – komentarz do rozporządzenia
Transport wewnątrzzakładowy ......................................................................48
Zasady przydziału odzieży i obuwia roboczego ...........................................52
Środki ochrony indywidualnej .......................................................................53
Porządek i czystość w miejscu pracy .............................................................54
Zasady sprawowania profilaktycznej opieki lekarskiej
w odniesieniu do stanowiska instruowanego ...............................................56
Ochrona przeciwpożarowa oraz postępowanie w razie pożaru ................57
Postępowanie w razie wypadku, w tym organizacja i zasady udzielania
pierwszej pomocy .............................................................................................60
Prowadzenie instruktażu ogólnego ................................................................64
Prowadzenie instruktażu stanowiskowego ...................................................65
Potwierdzenie odbycia instruktażu stanowiskowego ..................................68
Szkolenia bhp pracodawcy ..............................................................................69
Szkolenie okresowe bhp ..................................................................................70
Szkolenia na stanowiskach robotniczych ......................................................72
Szkolenia na stanowiskach inżynieryjno-technicznych ..............................73
Szkolenia na stanowiskach administracyjno-biurowych ............................74
Terminy szkoleń okresowych .........................................................................74
Egzamin sprawdzający przyswojoną wiedzę ................................................81
Podnoszenia kwalifikacji zawodowych .........................................................82
Wejście w życie przepisów dotyczących szkoleń bhp ..................................83
Podstawa prawna .............................................................................................83
4
Wstęp
Wstęp
Powszechnie akceptowany jest pogląd, że bezpieczeństwo i higiena pracy to
zespół warunków i czynników zapewniających wyeliminowanie lub maksymalne ograniczenie ujemnego wpływu środowiska pracy na stan zdrowia
pracujących. Szkolenie bhp jest ważnym czynnikiem profilaktyki wypadkowej, gdyż w szczególności umożliwia zrozumienie zagrożeń związanych
z przebiegiem procesu pracy, sprzyja poznaniu sposobów postępowania
także w sytuacjach odbiegających od normalnego toku pracy. Prezentujemy
komentarz do rozporządzenia ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r.
w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr
180, poz. 1860 ze zm.). Jest on adresowany przede wszystkim do organizatorów i prowadzących szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz małych przedsiębiorców, dla których ma być pomocą w zrozumieniu
zapisów rozporządzenia.
Komentarza nie należy traktować jako głosu w trwającej od dłuższego czasu
dyskusji nad kierunkami zmian przepisów dotyczących szkoleń bhp. Jego
celem jest jedynie przybliżenie kwestii uregulowanych rozporządzeniem.
Problematykę szkoleń bhp w zakresie dotyczącym ogółu pracowników regulują stosowne przepisy Kodeksu pracy (art. 207 § 2 ustawy z 26 czerwca
1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.;
dalej: kp) oraz rozporządzenia ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r.
w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.
nr 180, poz. 1860 ze zm.). Pierwotny tekst rozporządzenia został znowelizowany przepisami:
5
z
z
rozporządzenia ministra gospodarki i pracy z 28 czerwca 2005 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy (Dz.U. nr 116, poz. 972),
rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z 9 października
2007 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 196, poz. 1420).
Unormowania w tym rozporządzeniu oraz jego nowelizacjach są rezultatem
wdrożenia Dyrektywy Rady (89/391/ EWG) z 12 czerwca 1989 r. w sprawie
wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dziennik Urzędowy WE L 183 z 29/06/1989 P.
0001–0008), w części dotyczącej kwestii związanych ze szkoleniem pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zadania pracodawcy i pracownika
Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie każdemu pracownikowi szkoleń
bhp odpowiednich do rodzaju wykonywanej pracy:
1) wstępnych przed przystąpieniem do pracy (z wyłączeniem podjęcia przez
pracownika pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą
kolejnej umowy o pracę), a ponadto w razie:
– przeniesienia na inne stanowisko robocze,
– wprowadzenia nowej technologii,
– wyposażenia miejsca pracy lub jego zmiany;
2) okresowych, jeżeli jest to konieczne.
W nierozerwalnym związku z obowiązkiem pracodawcy zapewnienia
każdemu pracownikowi szkolenia bhp pozostaje obowiązek pracownika
brania udziału w szkoleniu i instruktażu z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy oraz poddawania się wymaganym egzaminom sprawdzającym
(art. 211 pkt 1 kp).
Obowiązek pracodawcy zapewnienia odpowiedniego szkolenia w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczy nie tylko pracowników, lecz również
6
Powstrzymanie się od wykonywania pracy
uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu, studentów odbywających
praktyki studenckie, stażystów.
Egzekwowanie odbycia szkolenia, w zakresie określonym przez pracodawcę
(w zawartej umowie cywilnoprawnej), ciąży również wobec:
z osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek
pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę
bądź inny podmiot organizujący pracę,
z osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę bądź inny
podmiot organizujący pracę.
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy, do wykonywania której
nie posiada wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także
dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
(art. 2373 § 1 kp). Pracownik ma prawo domagać się od pracodawcy (osoby
działającej w imieniu pracodawcy) zapewnienia bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy. Pracodawca niedopełniający tego warunku dopuszcza się
ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika.
Nieprzestrzeganie przez pracodawcę, inną osobę przepisów lub zasad bhp
może stanowić podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności za wykroczenia przeciwko prawom pracownika.
Powstrzymanie się od wykonywania pracy
W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym
osobom, pracownik – z wyłączeniem pracownika, do którego obowiązków
należy ratowanie życia ludzkiego lub mienia – ma prawo powstrzymać się
od wykonywania pracy.
O przyczynie powstrzymania się od wykonywania pracy pracownik jest
obowiązany powiadomić przełożonego. Przepisy prawa pracy nie definiują
7
pojęcia „bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia”. W piśmiennictwie
za taki stan uznaje się sytuację, w której może nastąpić znaczne prawdopodobieństwo wystąpienia szkody. Co prawda jeszcze nie nastąpiła, jednakże
możliwość jej nastąpienia jest znaczna. Bezpośrednie zagrożenie dla życia
i zdrowia powinno być realne i rzeczywiste. Oceny takiej dokonuje pracownik we własnym zakresie. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy
nie usuwa bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika lub
innych osób, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca niebezpieczeństwa,
zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
Decyzja pracownika o powstrzymaniu się od wykonywania pracy powinna być podjęta z należytą rozwagą, ponieważ powstrzymanie się od pracy
w okolicznościach nieuzasadnionych, wynikających z błędnej oceny stanu
zagrożenia życia i zdrowia, powoduje, że za czas nieświadczenia pracy pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie.
Sprostanie przez pracodawcę (osobę fizyczną będącą pracodawcą, osobę
fizyczną działającą w imieniu pracodawcy) obowiązkowi zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki wymaga, aby pracodawca oraz osoby kierujące
pracownikami znali, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na
nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym dotyczące zasad bhp
(art. 207 § 2 i § 3 kp).
8
Zakres przedmiotowy rozporządzenia
Rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r.
w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.
Zakres przedmiotowy rozporządzenia
§ 1.
Rozporządzenie określa:
1) szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy, zwanego dalej „szkoleniem”,
2) zakres szkolenia,
3) wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia,
4) sposób dokumentowania szkolenia,
5) przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni
z określonych rodzajów szkolenia.
Na podstawie art. 2375 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U.
z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.) zarządza się, co następuje:
1. Upoważnienie ustawowe Kodeksu pracy (art. 2375 kp) obliguje ministra
właściwego do spraw pracy do określenia w drodze rozporządzenia:
– szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy,
– jego zakresu,
– wymagań dotyczących treści i realizacji programów szkolenia,
– sposobu dokumentowania szkolenia oraz przypadków, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych rodzajów
szkolenia.
2. Sposób sformułowania delegacji ustawowej nie jest w pełni precyzyjny,
bowiem:
– zawiera zwrot „określi w drodze rozporządzenia szczegółowe zasady...”,
co w świetle § 65 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca
2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. nr 100, poz.
908) jest ogólnikowe,
– nie zawiera wytycznych dotyczących treści rozporządzenia, w szczególności wymagań, jakim mają odpowiadać rozwiązania przyjęte
w rozporządzeniu, oraz celów, jakie mają zostać przez nie osiągnięte.
9
Zakres przedmiotowy regulacji zawartych w rozporządzeniu jest powtórzeniem delegacji ustawowej.
Definicje
§ 1a.
Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:
1) instruktażu – rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania
nie krótszym niż 2 godziny lekcyjne, umożliwiającego uzyskanie,
aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności dotyczących
wykonywania pracy i zachowania się w zakładzie pracy w sposób
zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy;
2) jednostce organizacyjnej prowadzącej działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy – rozumie się przez to:
a) placówkę kształcenia ustawicznego, placówkę kształcenia praktycznego, ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego,
b) szkołę ponadgimnazjalną,
c) jednostkę badawczo-rozwojową, szkołę wyższą lub inną placówkę
naukową,
d) stowarzyszenie, którego celem statutowym jest działalność związana
z bezpieczeństwem i higieną pracy,
e) osobę prawną lub fizyczną prowadzącą działalność oświatową
na zasadach określonych w przepisach o swobodzie działalności
gospodarczej,
– jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy;
3) kursie – rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie
krótszym niż 15 godzin lekcyjnych, składającego się z zajęć teoretycznych i praktycznych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie
lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy;
4) przygotowaniu dydaktycznym – rozumie się przez to ukończenie kształcenia lub szkolenia przygotowującego do prowadzenia
procesu szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
w sposób zapewniający wysoką efektywność, z uwzględnieniem
10
Definicje
odpowiednich dla określonych grup uczestników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz
środków dydaktycznych;
5) samokształceniu kierowanym – rozumie się przez to formę szkolenia umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie
wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, na
podstawie materiałów przekazanych przez organizatora szkolenia,
w szczególności przy zastosowaniu poczty, Internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji z osobami spełniającymi wymagania
dla wykładowców;
6) seminarium – rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania
nie krótszym niż 5 godzin lekcyjnych, umożliwiającego uzyskanie,
aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Podstawowym celem zamieszczenia objaśnienia pojęć występujących w rozporządzeniu jest ułatwienie stosowania przepisów i rozumienia kontekstu
uregulowań prawnych zawartych w akcie normatywnym. Zakres słowniczka
nie obejmuje wszystkich pojęć, sprowadza się jedynie do wyjaśnienia:
z jednostki organizacyjnej prowadzącej działalność szkoleniową w dziedzinie bhp,
z form szkolenia,
z przygotowania dydaktycznego.
Są to pojęcia, które pojawiają się w różnych przepisach w niejednakowych
kontekstach językowych. Pomimo zdefiniowania pojęcia przygotowania
dydaktycznego (didaktikós z greckiego – zdolny do nauczania, nauczając)
najczęściej formułowanym pytaniem jest: ukończenie jakiego kształcenia lub
szkolenia przygotowuje do prowadzenia szkolenia bhp w sposób zapewniający
wysoką efektywność, z uwzględnieniem, odpowiednich dla określonych grup
uczestników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod
szkolenia oraz środków dydaktycznych?
Na tak postawione pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Powszechnie
akceptowany jest pogląd, że za wystarczające uznaje się legitymowanie się
wykładowcy co najmniej ukończonym szkoleniem okresowym w dziedzi11
nie bhp, w którego programie uwzględnione zostały elementy organizacji
oraz metodyki przeprowadzania szkoleń bhp, potwierdzone świadectwem
ukończenia szkolenia.
Słowniczek nie obejmuje wielu innych pojęć zawartych w przepisach rozporządzenia. Rozumienie niektórych wyjaśnimy w dalszej treści komentarza.
Obowiązki pracodawcy
§ 2.
1. Pracodawca zapewnia pracownikowi odbycie, odpowiedniego do
rodzaju wykonywanej pracy, szkolenia, w tym przekazanie mu informacji i instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub
wykonywanej pracy.
2. W razie wykonywania pracy na terenie zakładu pracy pracodawcy
przez pracownika innego pracodawcy – pracodawca zapewnia poinformowanie tego pracownika o zagrożeniach dla bezpieczeństwa
i zdrowia podczas pracy na tym terenie. Uzyskanie tych informacji
pracownik potwierdza podpisem.
Przepis uwzględnia obowiązek pracodawcy w zakresie zapewnienia pracownikowi szkolenia bhp, pomija obowiązek pracodawcy (będącego osobą
fizyczną) odbycia takiego szkolenia w zakresie niezbędnym do wykonywania
ciążących na nim obowiązków.
Zastosowane w komentowanym przepisie pojęcia „rodzaj wykonywanej
pracy”, „stanowisko pracy” nie są zdefiniowane w rozporządzeniu. W piśmiennictwie powszechnie akceptowany jest pogląd, że rodzaj wykonywanej
pracy może być określony w umowie o pracę poprzez określenie stanowiska,
na którym pracownik będzie obowiązany świadczyć pracę, albo wyszczególnienie zakresu obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności. Stanowisko
pracy, zgodnie z legalną definicją zawartą w słowniczku rozporządzenia
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, to przestrzeń
pracy wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik
lub zespół pracowników wykonuje pracę.
12
Obowiązki pracodawcy
Obowiązek zapewnienia pracownikowi odbycia szkolenia odpowiedniego do
rodzaju wykonywanej pracy, a także przekazania pracownikowi informacji
i instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej
pracy należy rozumieć jako zapewnienie instruktażu (ogólnego, stanowiskowego), szkolenia okresowego, przekazania informacji, instrukcji w zakresie
umożliwiającym osiągnięcie celów szkolenia. Pracownik jest obowiązany
poddać się szkoleniom bhp w terminach wyznaczonych przez pracodawcę.
Jeżeli będąc skierowany na takie szkolenie, nie podda się im, to nie może
być dopuszczony do pracy. Za czas niewykonywania pracy z tego powodu
może nie przysługiwać mu prawo do wynagrodzenia. Uporczywe uchylanie
się od obowiązku poddania się szkoleniu może być zakwalifikowane jako
ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych, skutkujące szczególnie
w uzasadnionych przypadkach możliwością rozwiązania z pracownikiem
umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Informacje dotyczące zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej
pracy powinny dotyczyć w szczególności kwestii:
z usytuowania stanowiska pracy z uwzględnieniem stanowisk sąsiednich,
z wykonywanych zadań na poszczególnych stanowiskach pracy,
z wyposażenia stanowisk pracy, stosowanych materiałów, stosowanych
rozwiązań technologicznych,
z rozpoznanych zagrożeń (w tym czynników szkodliwych, uciążliwych
i niebezpiecznych) występujących na stanowisku pracy,
z możliwych skutków zagrożeń, metod i środków ochrony przed zagrożeniami,
z stosowania środków ochrony zbiorowej, przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,
z postępowania w razie pożaru i prowadzenia akcji pożarniczej,
z powiadamiania przełożonego o zauważonym w zakładzie wypadku albo
zagrożeniu dla zdrowia i życia oraz ostrzegania współpracowników
i innych osób znajdujących się w strefie zagrożenia o grożącym im niebezpieczeństwie,
z zaistniałych wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych
oraz chorób zawodowych i innych schorzeń związanych z warunkami
środowiska pracy,
z udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej.
13
Instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące w szczególności:
z stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania
prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia
pracowników,
z obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych,
z postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi,
z udzielania pierwszej pomocy,
które pracodawca jest obowiązany udostępniać, powinny w sposób zwięzły
i zrozumiały dla pracowników informować o procedurach poprzedzających
rozpoczęcie pracy oraz związanych z wykonywaniem pracy na danym stanowisku pracy.
Powinny także szczegółowo ustalać sposób postępowania, pouczać, dawać
wskazówki wymaganych zachowań i w szczególności zawierać:
z informacje pozwalające na ocenę spełnienia podstawowych warunków
bezpiecznej pracy na danym stanowisku,
z wymogi dopuszczenia do pracy,
z przeciwwskazania, szkolenia, wyposażenia,
z czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem pracy na danym
stanowisku,
z zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy,
z czynności zabronione,
z zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia
dla życia lub zdrowia pracowników oraz
z czynności do wykonania po zakończeniu pracy, a także
z zasady postępowania w razie wypadku.
Instrukcje nie mogą być sprzeczne z uregulowaniami zawartymi w przepisach,
ale jest możliwość, by były od nich bardziej szczegółowe i rygorystyczne.
Pracodawca, na terenie którego jednocześnie wykonują prace pracownicy
zatrudnieni przez różnych pracodawców, jest obowiązany dostarczać innym
pracodawcom, w celu przekazania pracownikom, informacje o zagrożeniach
dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych
stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu
pracowników, działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu
14
Cel szkolenia
wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników
wyznaczonych do:
z udzielania pierwszej pomocy,
z wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów,
z ewakuacji pracowników.
Uzyskanie tych informacji pracownik potwierdza własnoręcznym podpisem. Nie ma przeszkód, aby takie informacje przekazywał wyznaczony
koordynator sprawujący nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu, jeżeli
został wyznaczony.
Cel szkolenia
§ 3.
Szkolenie zapewnia uczestnikom:
1) zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników
podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi,
2) poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy
i na określonym stanowisku pracy, a także związanych z pracą
obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy,
3) nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla
siebie i innych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz
udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi.
Określone przepisami cele szkolenia bhp powinny podlegać zróżnicowaniu
ze względu na rodzaj szkolenia oraz kategorię pracowników i osób, którzy zostaną nim objęci. Pod pojęciem środowiska pracy rozumie się ogół
czynników oddziałujących na pracownika w trakcie wykonywania pracy.
Warunki środowiska pracy, w szczególności świadczenie pracy w naraże15
niu na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, są obciążone
wysokim ryzykiem powstania uszczerbku na zdrowiu. Pracodawca jest
obowiązany wskazać czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy,
a także dokonać rozpoznania źródeł emisji oraz warunków wykonywania
pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników lub
na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników. Badania i pomiary
występowania w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia i skali
narażenia na ich oddziaływanie, na zlecenie pracodawcy, mogą wykonywać
laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie na podstawie przepisów ustawy o systemie oceny zgodności. W przypadku braku laboratoriów
akredytowanych do badania lub pomiarów określonego czynnika badania
i pomiary wykonują laboratoria:
z szkół wyższych, instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk lub
instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i mają wdrożony system
zapewnienia jakości,
z Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji – jeżeli mają wdrożony system zapewnienia jakości,
z prowadzone przez jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne, które
uzyskały certyfikat kompetencji w zakresie wykonywania badań
i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy na podstawie przepisów ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o systemie
oceny zgodności, dysponujące aparaturą do badań i pomiarów tych
czynników, która podlega udokumentowanemu nadzorowi metrologicznemu obejmującemu okresowe wzorcowania lub sprawdzania
i konserwację.
Definiowanie zagrożeń, w szczególności czynnikami szkodliwymi, uciążliwymi i niebezpiecznymi na poszczególnych stanowiskach, powinno następować zarówno na etapie urządzania stanowiska pracy, jak i w procesie
oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną
pracą, do której pracodawca jest obowiązany. Przeprowadzenie oceny ryzyka
zawodowego przy wykonywanych pracach wymaga, aby przystąpienie do
prac z tym związanych zostało poprzedzone zebraniem i udokumentowaniem
informacji dotyczących w szczególności:
16
Cel szkolenia
z
z
z
z
z
z
z
z
z
stanowisk pracy,
wyposażenia w maszyny i narzędzia wraz z instrukcjami ich użytkowania,
instrukcji bezpiecznej pracy na stanowiskach pracy,
stosowanych materiałów i surowców,
kart charakterystyki materiałów niebezpiecznych,
stosowanych technologii,
pracowników i innych osób wykonujących pracę na stanowiskach pracy,
z uwzględnieniem płci, wieku, stopnia niepełnosprawności,
zdefiniowanych na stanowiskach pracy czynników niebezpiecznych,
uciążliwych i szkodliwych, źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania
pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników
lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników,
stosowanych środków ochrony zbiorowej oraz indywidualnej.
Rezultatem analizy i oceny ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy powinny być:
z zagwarantowanie organizacji pracy i stanowisk w sposób zabezpieczający
pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem
czynników szkodliwych dla zdrowia,
z zapewnienie likwidacji bądź ograniczenia zagrożeń dla zdrowia i życia
pracowników przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji niepowodujących zagrożeń,
z akceptacja osiągniętego poziomu i kierunków dalszego działania w celu
zastosowania: niezbędnych środków zapobiegawczych, niezbędnych zmian
organizacyjnych, materiałowych, technicznych i technologicznych, oceny
efektywności kontrolowania ryzyka,
z zdefiniowanie etapów osiągania poprawy bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy.
Obowiązkiem pracodawcy jest permanentne informowanie pracowników
o zdefiniowanych zagrożeniach związanych z wykonywaną pracą, występujących w środowisku pracy, o skutkach dla zdrowia i życia, jakie może
wywołać praca w kontakcie z tymi zagrożeniami, działaniach ochronnych
i zapobiegawczych w celu wyeliminowania lub ograniczenia niebezpieczeństw,
o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających
zdrowiu i życiu pracowników.
17
Spośród czynników szkodliwych dla zdrowia najbardziej powszechne są
czynniki fizyczne, w szczególności:
z hałas, drgania, promieniowanie (jonizujące, laserowe, podczerwone), pole
elektromagnetyczne, ciśnienie (podwyższone, obniżone), mikroklimat
(zimny, gorący),
z pyły – będące zawiesiną cząstek substancji stałych w powietrzu pochodzenia organicznego (na które narażeni są w szczególności pracownicy zatrudnieni w produkcji rolnej i przemyśle spożywczym) lub
nieorganicznego powstałych z surowców mineralnych i syntetycznych
(najbardziej szkodliwe są frakcje repirabilne zatrzymywane w pęcherzykach płucnych),
z czynniki chemiczne – toksyczne substancje występujące w postaci gazów,
aerozoli (zawiesiny cząstek stałych, ciekłych lub stałych i ciekłych w fazie
gazowej o pomijalnej prędkości opadania), dymów (wydzielanych aerozoli,
których głównym źródłem są procesy spalania), par, cieczy, roztworów,
ciał stałych,
z czynniki biologiczne, w szczególności bakterie, wirusy, priony, grzyby,
drożdże, pasożyty, drewno i pył drzewny, pierwotniaki.
Przy ocenie oddziaływania czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy uwzględnia się: rodzaj, stopień i czas narażenia zawodowego
na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia o wartościach przekraczających odpowiednio progowe, chwilowe, najwyższe dopuszczalne stężenia
lub natężenia – określonych przepisami rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia
w środowisku pracy.
Ustalanie zakresu działań zapobiegawczych powinno być poprzedzone
w szczególności:
z wyrażeniem stopnia szkodliwości dla zdrowia materiałów i procesów
technologicznych i podejmowaniem odpowiednich środków profilaktycznych, zwłaszcza w zakresie organizacji i sposobu wykonywania pracy;
z w razie stwierdzenia zatrudnienia pracownika w warunkach narażenia
na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym – zastępowaniem
tych substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych
18
Cel szkolenia
z
z
z
mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosowaniem innych dostępnych
środków ograniczających stopień narażenia;
w razie narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych
– stosowaniem wszelkich dostępnych środków eliminujących narażenie, a jeśli nie jest to możliwe – podjęciem środków ograniczających
narażenie;
przeprowadzaniem na koszt pracodawcy badań i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia, rejestrowania i przechowywania wyników tych
badań i pomiarów oraz udostępniania ich pracownikom, utrzymywania
w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących
szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzeń służących
do pomiarów tych czynników;
utrzymywaniem w stanie stałej sprawności urządzeń ograniczających
lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz
urządzeń służących do pomiarów tych czynników.
Potwierdzone badaniami występowanie szkodliwych warunków pracy,
a także uznanie niektórych prac za wykonywane w warunkach szczególnie
uciążliwych obliguje pracodawcę do poprawy warunków pracy. Wszelkie
podejmowane w tym zakresie działania, np. w zakresie zastosowania środków ochrony zbiorowej oraz indywidualnej, zmian w organizacji pracy,
zastosowania nowych procesów technologicznych, pracodawca powinien
konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami, np. działającą
w zakładzie organizacją związkową.
Ważne
Zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy
mogą być powodowane nie tylko czynnikami szkodliwymi, lecz również
np. wadliwą organizacją pracy (wymuszona pozycja ciała, nadmierny
wysiłek fizyczny), urządzeniem stanowiska pracy w pomieszczeniach
niespełniających wymagań powierzchniowo-przestrzennych, wymagań
oświetlenia naturalnego, parametrów oświetlenia sztucznego, krotności
wymiany powietrza, temperatury.
Upraszczając zagadnienie, można uznać, że przepisami bezpieczeństwa
i higieny pracy są regulacje zawarte w dziale X Kodeksu pracy – Bez19
pieczeństwo i higiena pracy i przepisy aktów wykonawczych wydanych
z upoważnienia zawartego w przepisach tego działu, stanowiące rozwinięcie norm kodeksowych, oraz zawarte w innych ustawach i aktach
wykonawczych przepisy określające prawa i obowiązki pracodawców
i pracowników. Szczególną grupę aktów wykonawczych do Kodeksu
pracy stanowią przepisy regulujące kwestie z zakresu bezpieczeństwa
i higieny pracy:
1) w różnych gałęziach pracy, np.:
– rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.
z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.),
– rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. nr 217, poz. 1833
ze zm.),
– rozporządzenie ministra gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy
(Dz.U. nr 191, poz.1596 ze zm.),
– rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 14 marca 2000 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U. nr 26, poz. 313 ze zm.);
2) o charakterze ograniczonym do określonych gałęzi lub rodzajów prac, np.:
– rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 14 października 2005 r.
w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu
i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia
w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz.U. nr 216,
poz. 1824),
– rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 24 czerwca 2002 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno-mineralnych (Dz.U. nr 99, poz. 896 ze zm.),
– rozporządzenie ministra gospodarki z 27 kwietnia 2000 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych (Dz.U.
nr 40, poz. 470).
20
Cel szkolenia
Niektóre przepisy bhp w ramach swojej regulacji odsyłają do postanowień
Polskich Norm, np. § 41 ust. 2, § 43 ust. 2 rozporządzenia ministra infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. nr 47, poz. 401) dotyczących
odpowiednio:
z kwestii dostatecznego natężenia oświetlenia awaryjnego,
z wyjść i dróg ewakuacyjnych,
z strumienia powietrza wentylacyjnego w pomieszczeniach zamkniętych.
Postanowienia te nie są przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, jednakże w powiązaniu z konkretnym przepisem uzyskują walor quasi-przepisu
bhp, co oznacza, że niedopełnienie wymogów odpowiednich postanowień
Polskich Norm może być uznane za naruszenie przepisu bhp. Miejscem
unormowań z zakresu prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy,
mogą być również zakładowe źródła prawa pracy (układy zbiorowe pracy,
inne oparte na ustawie porozumienia zbiorowe, regulaminy pracy), o ile
postanowienia w nich zawarte nie są mniej korzystne dla pracowników niż
przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych.
Akceptowany jest pogląd, że przepisy bhp wyznaczają minimalny standard
określonych nimi warunków pracy. Oznacza to, że w każdym przypadku jest
dopuszczalne zastosowanie przez pracodawcę podwyższonego wzoru ochrony.
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy są regułami pozaprawnymi, tzn. nie
są nigdzie określone w przepisach prawa, ale przepisy prawa odwołują się
do nich jako reguł postępowania wynikających z doświadczenia życiowego
oraz przesłanek naukowych i technicznych. Naruszenie zasad bhp pociąga
za sobą te same konsekwencje co naruszenie przepisów bhp.
Jednym z istotnych celów szkolenia jest uświadomienie osobom, które
w nich uczestniczą, ciążących na nich obowiązków i odpowiedzialności.
Pracodawcom lub osobom działającym w ich imieniu szkolenie powinno
uzmysłowić, że ciąży na nich w szczególności obowiązek:
z organizowania stanowisk pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
z dbałości o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie
zgodnie z przeznaczeniem,
21
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
22
organizowania, przygotowywania i prowadzenia prac, z uwzględnieniem
zabezpieczenia pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami
zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska
pracy,
pieczy nad stanem pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
egzekwowania przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bhp,
zapewniania wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną
nad pracownikami,
wyposażania stanowisk pracy wyłącznie w maszyny, narzędzia i inne
urządzenia techniczne, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w przepisach odrębnych,
zaopatrzenia pracowników w środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy, spełniające wymagania
dotyczące oceny zgodności określone w przepisach odrębnych,
stosowania materiałów i procesów technologicznych, dla których został
ustalony stopień ich szkodliwości dla zdrowia pracowników,
podejmowania odpowiednich środków profilaktycznych eliminujących
lub ograniczających zagrożenie dla pracowników,
stosowania w procesie pracy substancji chemicznych oraz preparatów
chemicznych należycie oznakowanych (w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację),
używania niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych, ale tylko
takich, które łącznie spełniają następujące warunki: ujęte zostały w sporządzonym w zakładzie aktualnym spisie tych substancji i preparatów,
posiadają kartę charakterystyki substancji, są opakowane w sposób zabezpieczający przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem,
niezwłocznego zawiadomienia właściwego inspektora pracy, prokuratora
lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym
wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał
wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany
za wypadek przy pracy,
przedstawienia rzetelnych informacji, dowodów lub dokumentów dotyczących takich wypadków,
Cel szkolenia
z
zgłoszenia właściwemu organowi przypadków podejrzenia o chorobę
zawodową oraz zachorowania pracownika na taką chorobę, a także przedstawiania rzetelnych informacji, dowodów lub dokumentów dotyczących
takich chorób.
Osobom kierującym pracownikami (kierownicy wydziałów, działów), mistrzom i innym szkolenie powinno uświadomić, że ciąży na nich w szczególności obowiązek:
z organizowania stanowisk pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,
z dbałości o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie
z planowania, przygotowywania i prowadzenia prac, z uwzględnieniem zabezpieczenia pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
z troski o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenie
techniczne, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
z egzekwowania przestrzegania przez pracowników przepisów i zasad bhp,
z zapewniania wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną
nad pracownikami,
z wyposażania stanowisk pracy wyłącznie w maszyny, narzędzia i inne
urządzenia techniczne, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w przepisach odrębnych,
z zaopatrzenia pracowników w środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy, spełniające wymagania
dotyczące oceny zgodności określone w przepisach odrębnych,
z stosowania materiałów i procesów technologicznych, dla których został
ustalony stopień ich szkodliwości dla zdrowia pracowników,
z podejmowania odpowiednich środków profilaktycznych eliminujących
lub ograniczających zagrożenie dla pracowników,
z używania w procesie pracy substancji chemicznych oraz preparatów chemicznych należycie oznakowanych (w sposób widoczny i umożliwiający
ich identyfikację),
z stosowania niebezpiecznych substancji i tylko takich preparatów chemicznych, które łącznie spełniają następujące warunki: ujęte zostały w spo23
z
z
z
rządzonym w zakładzie aktualnym spisie tych substancji i preparatów,
posiadają kartę charakterystyki substancji, są opakowane w sposób zabezpieczający przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem,
niezwłocznego zawiadomienia właściwego inspektora pracy, prokuratora
lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym
wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał
wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany
za wypadek przy pracy,
przedstawienia rzetelnych informacji, dowodów lub dokumentów dotyczących takich wypadków,
zgłoszenia właściwemu organowi przypadków podejrzenia o chorobę
zawodową oraz zachorowania pracownika na chorobę zawodową, a także
przedstawiania rzetelnych informacji, dowodów lub dokumenty dotyczących takich chorób.
Pracownikom szkolenie powinno pomóc w zrozumieniu, że na nich również
ciążą powinności z zakresu bhp. W szczególności są obowiązani:
z znać przepisy, zasady bezpiecznej i higienicznej pracy,
z brać udział w szkoleniu i instruktażu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,
z wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp oraz
stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
z dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek
i ład w miejscu pracy,
z stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie
z ich przeznaczeniem,
z poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym
badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
z niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie
pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec
współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia
o grożącym im niebezpieczeństwie,
z współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
24
Prowadzenie szkolenia bhp
Ocena nabycia umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla
siebie i innych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia
pomocy osobie, która uległa wypadkowi, powinna być dokonana w formie
sprawdzianu. Negatywny wynik testu skutkuje niemożnością dopuszczenia
pracownika do pracy, a w skrajnych przypadkach możliwością rozwiązania
stosunku pracy.
Pracownik ma prawo domagać się od pracodawcy (osoby działającej w imieniu pracodawcy) zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym
osobom, pracownik (z wyłączeniem pracownika, do którego obowiązków
należy ratowanie życia ludzkiego lub mienia) ma prawo powstrzymać się
od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego
zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika lub innych osób, pracownik ma
prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.
Prowadzenie szkolenia bhp
§ 4.
1. Szkolenie może być organizowane i prowadzone przez pracodawców
lub, na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne prowadzące działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Szkolenie osób będących pracodawcami, pracowników służby bhp
oraz instruktorów i wykładowców tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzą jednostki organizacyjne, o których mowa
w ust. 1.
Szkolenie może być organizowane i prowadzone przez dwie grupy podmiotów:
z pracodawców,
z jednostki organizacyjne prowadzące działalność szkoleniową w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy na zlecenie pracodawców.
25
W rozumieniu rozporządzenia za jednostki organizacyjne prowadzące
działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
uznaje się:
z placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego,
ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego,
z szkoły ponadgimnazjalne,
z jednostki badawczo-rozwojowe, szkoły wyższe lub inne placówki naukowe,
z stowarzyszenia, których celem statutowym jest działalność związana
z bezpieczeństwem i higieną pracy,
z osoby prawne lub fizyczne prowadzące działalność oświatową na zasadach określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej,
jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy.
W zakresie organizowania i prowadzenia szkoleń pracowników w dziedzinie
bhp podmiotem nadrzędnym jest pracodawca, gdyż:
z wyłącznie on może być organizatorem i przeprowadzającym szkolenie
wstępne (instruktaż ogólny, instruktaż stanowiskowy), o czym stanowią
§ 10 ust. 2 i § 11 ust. 5 rozporządzenia;
z od niego zależy, czy organizatorem i przeprowadzającym szkolenie
okresowe pracowników (z wyłączeniem pracowników służby bhp oraz
instruktorów i wykładowców tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy)
będzie on czy wybrana przez niego wyspecjalizowana jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy. Przepisy nie ograniczają możliwości zlecania organizacji
i przeprowadzenia szkolenia przez wyspecjalizowane jednostki organizacyjne;
z to on samodzielnie bądź w porozumieniu z jednostką organizacyjną
prowadzącą działalność szkoleniową w dziedzinie bhp przygotowuje
programy szkolenia na podstawie ramowych programów szkolenia.
Organizatorem i prowadzącym szkolenie okresowe osób będących pracodawcami, pracowników służby bhp oraz instruktorów i wykładowców tematyki
bezpieczeństwa i higieny pracy mogą być wyłącznie jednostki organizacyjne
prowadzące działalność szkoleniową w dziedzinie bhp.
26
Obowiązki organizatora szkolenia
W świetle komentowanych przepisów, bez względu na rodzaj szkolenia
i na to, kto jest organizatorem i prowadzącym szkolenie, wykładowcą lub
instruktorem z tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy, na szkoleniu może
być wyłącznie osoba, która ukończyła wymagane szkolenie okresowe, które
na zlecenie pracodawcy zorganizowała i przeprowadziła wyspecjalizowana
jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie
Obowiązki organizatora szkolenia
§ 5.
Pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie oraz jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa
i higieny pracy, zwani dalej „organizatorami szkolenia”, zapewniają:
1) programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup stanowisk,
2) programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia
instruktażu – w przypadku prowadzenia takiego szkolenia,
3) wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą
realizację programów szkolenia,
4) odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej,
5) wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia,
6) właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu
egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń.
Wymagania określone przepisem dotyczą zarówno pracodawcy organizującego i prowadzącego szkolenie, jak i działającej na jego zlecenie jednostki
organizacyjnej prowadzącej działalność szkoleniową w dziedzinie bhp.
Przepisy nie regulują kwestii standaryzacji jednostek organizacyjnych prowadzących działalność szkoleniową.
27
W myśl ustawy o swobodzie działalności gospodarczej taka jednostka organizacyjna powinna wykonywać działalność na zasadach uczciwej konkurencji
i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów. Dokonanie wyboru jednostki szkoleniowej prowadzącej działalność
szkoleniową w dziedzinie bhp warto poprzedzić nie tylko zapoznaniem się
z dostępnymi opiniami, lecz również skonfrontowaniem z rzeczywistością
informacji zawartych w folderach informacyjnych i ofertowych przedstawianych przez nie. Z wybraną jednostką organizacyjną zleceniodawca powinien
aktywnie współdziałać, w szczególności w zakresie udziału w opracowaniu
programów szkolenia.
Rodzaje szkoleń
§ 6.
Szkolenie jest prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.
Przepis wskazuje na równorzędność merytoryczną wymienionych rodzajów
szkolenia (szkolenie wstępne, szkolenie okresowe). Tezę tę potwierdza fakt,
że przepisy dopuszczają możliwość znacznego odstępu czasowego poddania
pracownika szkoleniu okresowemu (przed upływem 6, a nawet 12 miesięcy)
po odbyciu szkolenia wstępnego. Niepokoją wcale nieodosobnione przypadki, w których pracodawcy traktują szkolenie wstępne niefrasobliwie.
Dopuszczają do tego, aby pracownik był nakłaniany do złożenia podpisu
pod oświadczeniem o odbyciu szkolenia ogólnego, szkolenia stanowiskowego bez odbycia takiego szkolenia. Takie zachowanie pracodawcy to nic
innego, jak przyzwolenie na świadome naruszenie zakazu dopuszczenia do
pracy pracownika bez dostatecznej znajomości przepisów i zasad bhp. Tym
bardziej że poddawanie pracowników szkoleniu okresowemu dopiero przed
upływem terminu dopuszczonego przepisami nie należy też do przypadków
odosobnionych.
Przypadki dopuszczania do pracy bez szkolenia bhp, a także nienależytego
przeprowadzania szkoleń są ujawniane w szczególności w trakcie badania
okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. Nie dopełniając obowiązku
właściwego przeszkolenia pracownika z zakresu bhp, nie uwzględnia się,
28
Program szkolenia wstępnego i okresowego
iż w razie doznania uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy
brak poddania pracownika takiemu szkoleniu lub nienależyte jego przeprowadzenie mogą mieć znaczący wpływ na skuteczność dochodzenia
przez pracownika roszczeń uzupełniających (odszkodowania i zadośćuczynienia) w drodze powództwa cywilnego. Poszkodowani w wypadku
przy pracy coraz częściej dochodzą roszczeń odszkodowawczych przed
sądem, a sądy zasądzają coraz wyższe kwoty odszkodowań i nawiązek.
Program szkolenia wstępnego i okresowego
1.
2.
3.
4.
§ 7.
Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego, określające
szczegółową tematykę, formy realizacji i czas trwania szkolenia, dla
poszczególnych grup stanowisk opracowuje pracodawca lub w porozumieniu z pracodawcą – jednostka organizacyjna prowadząca
działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,
na podstawie ramowych programów szkolenia.
Programy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warunków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia, a ich realizacja
powinna zapewnić spełnienie wymagań określonych w § 3.
Programy szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne
szkolenia pracowników, powinny być przechowywane przez pracodawców.
Ramowe programy szkolenia są określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia.
Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy przeprowadza się
według szczegółowych programów. Są one dostosowane odpowiednio do
uczestników szkolenia i opracowane przez organizatora szkolenia na podstawie określonych w załączniku do rozporządzenia ramowych programów:
z instruktażu ogólnego,
z instruktażu stanowiskowego,
z szkolenia okresowego pracodawców wykonujących zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy,
z szkolenia okresowego pracodawców i innych osób kierujących pracownikami,
29
z
z
z
z
szkolenia okresowego pracowników zatrudnionych na stanowiskach
robotniczych,
szkolenia okresowego pracowników inżynieryjno-technicznych,
szkolenia okresowego pracowników służby bezpieczeństwa i higieny
pracy i osób wykonujących zadania tej służby,
szkolenia okresowego pracowników administracyjno-biurowych oraz
osób i pracowników innych niż: osoby będące pracodawcami oraz inne
osoby kierujące pracownikami (w szczególności kierownicy, mistrzowie
i brygadziści); pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych;
pracownicy inżynieryjno-techniczni (w tym projektanci, konstruktorzy
maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy
produkcji); pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz inne
osoby wykonujące zadania tej służby – których charakter pracy wiąże się
z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Będące podstawą opracowania programów szczegółowych – ramowe programy szkolenia – jak sama nazwa wskazuje – nie mają charakteru w pełni
normatywnego. Określone w tych programach formy realizacji oraz zakres
tematyki i czas trwania powinny być odpowiednio wykorzystane do opracowania szczegółowych programów szkolenia, z uwzględnieniem specyfiki
zakładu pracy. Programy powinny określać w szczególności tematykę ze
wskazaniem wykładowców i liczby godzin zajęć i konsultacji, formy realizacji i czas trwania szkolenia, środki dydaktyczne mające być wykorzystane
w trakcie szkolenia tematycznie związane z programem szkolenia: filmy, folie,
tablice, środki pomocy przedlekarskiej itp., wykaz materiałów pomocniczych,
które mają być przekazane słuchaczom, wykaz literatury uzupełniającej.
Tematyka szkolenia, dobór wykładowców i instruktorów, zastosowane
środki dydaktyczne powinny być tak dobrane, aby zapewniały uczestnikom
szkolenia w szczególności:
z zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować
zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz
z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi,
z poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym
30
Szkolenie wstępne
z
stanowisku pracy, a także związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,
nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie
i innych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia
pomocy osobie, która uległa wypadkowi.
Organizatorem szkolenia wstępnego (instruktażu ogólnego, instruktażu
stanowiskowego) jest zawsze pracodawca i to na nim ciąży obowiązek opracowania programu szkolenia. Organizatorem szkolenia okresowego może
być pracodawca lub jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca będący organizatorem szkolenia okresowego sporządza samodzielnie program szkolenia. Jeżeli organizatorem szkolenia jest wyspecjalizowana jednostka organizacyjna, to jest ona obowiązana opracować
szczegółowy program szkolenia w porozumieniu z pracodawcą.
Bez względu na to, kto jest organizatorem szkolenia, programy, na podstawie
których były prowadzone aktualne szkolenia pracowników, powinny być
przechowywane przez pracodawców. Przepisy nie regulują okresu przechowywania programów szkoleń okresowych w dziedzinie bhp. Względy
praktyczne przemawiają za tym, aby program szkolenia był przechowywany
co najmniej przez okres ważności szkolenia, któremu był poddany dany pracownik. Za przyjęciem takiego sposobu ustalania okresu przechowywania
przemawia w szczególności permanentność szkoleń okresowych w dziedzinie
bhp, którym pracownicy są poddawani obligatoryjnie.
Szkolenie wstępne
§ 8.
Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu według
programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje:
1) szkolenie wstępne ogólne, zwane dalej „instruktażem ogólnym”;
2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane dalej „instruktażem
stanowiskowym”.
31
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie
posiada wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także
dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Powszechnie akceptowany jest pogląd, że wymóg dostatecznej
znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przed
rozpoczęciem pracy w danym zakładzie pracy spełnia pracownik, który
ukończył – zapewnione przez pracodawcę – wymagane szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Odbycie instruktażu ogólnego jest obligatoryjne przed dopuszczeniem
do pracy w danym zakładzie pracy. W warunkach nieprzerwanego zatrudnienia w macierzystym zakładzie pracy przepisy nie obligują do odbycia ponownego instruktażu ogólnego, ani po upływie jakiegokolwiek
okresu, ani w przypadku zmiany stanowiska pracy. Odbycie instruktażu
stanowiskowego jest obligatoryjne przed dopuszczeniem do pracy na
danym stanowisku/stanowiskach pracy. Instruktaż stanowiskowy przed
dopuszczeniem do pracy nie jest wymagany w przypadku podjęcia przez
pracownika pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio (przerwa nie dłuższa niż powodowana
dniami wolnymi od pracy) przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej
umowy o pracę.
Cel instruktażu ogólnego i stanowiskowego
§ 9.
1. Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy zawartymi w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub
w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także
z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
2. Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia
zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na
ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą
32
Cel instruktażu ogólnego i stanowiskowego
powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania
pracy na tych stanowiskach.
Dopuszczony przepisami odstęp pomiędzy szkoleniem wstępnym a szkoleniem okresowym wynoszący do:
z 6 miesięcy w odniesieniu do osób będących pracodawcami oraz innych
osób kierujących pracownikami, w szczególności kierowników, mistrzów
i brygadzistów;
z 12 miesięcy w odniesieniu do: pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych; pracowników inżynieryjno-technicznych, w tym
projektantów, konstruktorów maszyn i innych urządzeń technicznych,
technologów i organizatorów produkcji; pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy i innych osób wykonujących zadania tej służby;
pracowników administracyjno-biurowych i innych niewymienionych,
których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe
dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
– powinien skłaniać pracodawcę do należytego przygotowania i przeprowadzenia szkolenia wstępnego (instruktażu ogólnego, instruktażu na stanowisku pracy).
Nie jest tajemnicą, że najbardziej narażone na wypadki przy pracy są osoby,
które niedawno rozpoczęły pracę – niemające stażu zawodowego, nieznające zagrożeń oraz ryzyka związanego z pracą na konkretnym stanowisku
pracy. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że ok. 40%
poszkodowanych w wypadkach przy pracy posiadało staż pracy krótszy
niż 1 rok. Informacja ta mogąca być sygnałem małej efektywności zarówno
instruktażu ogólnego, jak i instruktażu stanowiskowego, którym zostali
poddani pracownicy podejmujący pracę, powinna inspirować pracodawców do podejmowania wszelkich możliwych działań w celu podniesienia
efektywności szkolenia wstępnego (instruktażu ogólnego i instruktażu na
stanowisku pracy).
Szkolenie jest przeznaczone dla wszystkich osób rozpoczynających pracę
w danym zakładzie. Instruktaż, którego celem jest umożliwienie uczestnikom
szkolenia zapoznanie się z:
33
podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi
w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminie pracy,
z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi
w danym zakładzie pracy,
z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku
– powinien być przeprowadzony na podstawie programu opracowanego
z uwzględnieniem ramowego programu szkolenia.
z
Ramowy program instruktażu ogólnego
Z uwagi na zróżnicowany zasób wiedzy osób prowadzących instruktaż ogólny
zasygnalizuję, jak należy pojmować poszczególne kwestie ujęte w ramowym
programie instruktażu ogólnego.
Istota bezpieczeństwa i higieny pracy
W piśmiennictwie pojęcie „bezpieczeństwo i higiena pracy” definiuje się
jako ogół środków i urządzeń służących do zapewnienia warunków pracy
eliminujących zagrożenie życia lub zdrowia zatrudnionych, usuwanie lub
ograniczanie szkodliwości związanych z procesem pracy i ze środowiskiem
pracy, do których należą: zagrożenia ze strony maszyn i urządzeń technicznych, szkodliwe gazy, pary i mgły, promieniowanie, temperatura za wysoka
lub za niska, hałas, wstrząsy itp. Bezpieczeństwo i higiena pracy wiążą się
z zapobieganiem wypadkom przy pracy, chorobom zawodowym, innym
szkodliwym wpływom pracy na zdrowie.
Do środków służących zapewnieniu bezpiecznej pracy należy odpowiednie
rozplanowanie i urządzenie pomieszczeń pracy, udoskonalenie procesów
wytwórczych, zapewnienie bezpieczeństwa technicznego (np. osłony przy
maszynach), stosowanie odzieży ochronnej i sprzętu ochrony indywidualnej,
szkolenia w zakresie bezpiecznych metod pracy (Leksykon ochrony pracy,
Wydawnictwo Multimedia 2007, str. 26).
34
Zakres obowiązków i uprawnień
W punkcie 2 ramowego programu szkolenia wymieniono zakres obowiązków i uprawnień pracodawcy, pracowników oraz poszczególnych komórek
organizacyjnych zakładu pracy i organizacji społecznych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracowników
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy określają przepisy ustawy Kodeks
pracy i aktów wykonawczych do tej ustawy, przepisy innych ustaw zawierające takie regulacje, a także zakładowe źródła prawa: regulamin pracy,
układ zbiorowy pracy.
Wykładnia praw i obowiązków wynikających z przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy jest przejrzysta – ilekroć przepis z dziedziny bhp stanowi
o uprawnieniu pracownika i warunkach jego przysługiwania, tylekroć obowiązkiem pracodawcy jest realizacja tego uprawnienia.
Obowiązek przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy ciąży na wszystkich uczestnikach procesu pracy. I tak, podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest chronić zdrowie i życie pracowników
poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy
odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Pracodawca jest
obowiązany szczególności:
z utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia
pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym
bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
z
zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych
prac i liczby zatrudnionych pracowników;
z
organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne
warunki pracy;
z
zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz
ich podstawowymi uprawnieniami;
z
stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom
związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:
35
– utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub
eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz
urządzenia służące do pomiarów tych czynników,
– przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań
i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom;
z
zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym
zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
z
w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie
szkodliwych czynników biologicznych – stosować wszelkie dostępne
środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe i ogranicza
stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć
nauki i techniki;
z
zapewniać pracownikom odpowiednie urządzenia higienicznosanitarne
oraz dostarczać niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić
środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku;
z
prowadzić rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych
przy takich pracach;
z
w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie
choroby zawodowej, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na
czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pracownika do innej pracy,
nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy;
z
zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne
ze względów profilaktycznych;
z
w razie wypadku przy pracy podjąć niezbędne działania eliminujące lub
ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności
i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające
podobnym wypadkom.
36
Ważne
W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej pracodawca musi:
1) ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym
organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
2) przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,
3) zapewnić realizację zaleceń lekarskich.
Pracodawcę w realizacji jego obowiązków wspierają osoby kierujące pracownikami. Osoby te muszą:
1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie
3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia
technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich
stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną
nad pracownikami.
Natomiast podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie
przepisów oraz zasad bhp (oraz przepisów przeciwpożarowych). Pracownik
jest w szczególności obowiązany:
z znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
z wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie
poleceń i wskazówek przełożonych,
37
z
z
z
z
z
dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek
i ład w miejscu pracy,
stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie
z ich przeznaczeniem,
poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym
badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie
pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec
współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia
o grożącym im niebezpieczeństwie,
współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Nie jest to katalog zamknięty.
Odpowiedzialność
za naruszenie przepisów lub zasad bhp
Jedną z istotnych funkcji przypisywanych przepisom prawa pracy jest funkcja ochronna. Najbardziej aktywnym organem państwowym stojącym na
straży praworządności w stosunkach pracy jest Państwowa Inspekcja Pracy.
Nadzorem i kontrolą Państwowej Inspekcji Pracy są objęci wszyscy pracodawcy, a także inne podmioty, na rzecz których jest świadczona praca
przez osoby fizyczne. Kontrola ma na celu ustalenie stanu faktycznego
w zakresie przestrzegania przez podmiot kontrolowany przepisów prawa
pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
oraz udokumentowanie dokonanych ustaleń. Inspektorzy pracy dysponują
wystarczającymi uprawnieniami pozwalającymi na ujawnianie naruszeń
przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, i pociągnięcie
do odpowiedzialności sprawców naruszeń. Zakwalifikowanie niedopełnienia
przez osobę odpowiedzialną za bezpieczeństwo i higienę pracy w zakładzie
pracy albo osobę kierującą pracownikami obowiązku przestrzegania przepisów lub zasad bhp jest uzależnione od skutków, jakie w związku z takim
zaniechaniem mogą nastąpić.
38
Odpowiedzialność za naruszenie przepisów lub zasad bhp
Niedopełnienie obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy powodujące narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wypełnia
znamiona przestępstwa określonego w art. 220 § 1 Kodeksu karnego.
W piśmiennictwie za stan bezpośredniego zagrożenia uznaje się sytuację,
w której może nastąpić znaczne prawdopodobieństwo wystąpienia szkody
– szkoda jeszcze nie nastąpiła, jednakże prawdopodobieństwo jej nastąpienia jest znaczne, a stan bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia jest
realny, rzeczywisty.
Uwaga
Jako wykroczenie przeciwko prawom pracownika kwalifikuje się niedopełnienie obowiązków niepowodujących takiego skutku, w szczególności
gdy nie występuje przesłanka bezpośredniej utraty życia lub zdrowia
(pracownik był narażony na inne niebezpieczeństwo niż utrata życia lub
zdrowia).
Zasady odpowiedzialności porządkowej pracowników zostały uregulowane
w przepisach art. 108–113 Kodeksu pracy. Pracownikowi za nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku pracy, przepisów bhp, przepisów
przeciwpożarowych może być wymierzona kara upomnienia lub nagany. Za
nieprzestrzeganie przepisów bhp, przeciwpożarowych, opuszczenie pracy
bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub
spożywanie alkoholu w czasie pracy pracodawca może również wymierzyć
karę pieniężną. Karę można wymierzyć w okresie 2 tygodni od dnia powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku przez pracownika, nie później
jednak niż w ciągu 3 miesięcy po naruszeniu. Upływ terminu 3 miesięcy
uniemożliwia wymierzenie kary.
Kara może być wymierzona jedynie po uprzednim wysłuchaniu pracownika,
któremu należy doręczyć pisemne zawiadomienie o ukaraniu. Jeżeli karę wymierzono z naruszeniem prawa, pracownik może, w terminie 7 dni od dnia
zawiadomienia o ukaraniu, wnieść sprzeciw, który rozpatruje pracodawca
w terminie 14 dni. Nieodrzucenie sprzeciwu w tym terminie jest uważane
za jego uwzględnienie.
39
Zasady poruszania się
na terenie zakładu pracy
Nieodłączną częścią funkcjonowania zakładu pracy są drogi transportu wewnątrzzakładowego oraz drogi ruchu pieszego. Zapewnienie bezpiecznych
warunków przemieszczania się po tych drogach leży nie tylko w interesie
pracodawcy i pracowników, lecz także w interesie ogólnospołecznym. Negatywne skutki zaniechań mogą być odczuwalne nie tylko przez pracowników,
lecz również przez inne (przypadkowe) osoby.
Wymiary dróg i przejść powinny być odpowiednie do liczby potencjalnych
użytkowników oraz rodzajów i wielkości stosowanych urządzeń transportowych i przemieszczanych ładunków. Zapewnienie bezpiecznego poruszania
się pojazdów mechanicznych po drogach zakładowych oraz przemieszczania
się osób ciągami pieszymi wymaga odpowiedniego ich oznakowania powszechnie obowiązującymi znakami drogowymi pionowymi (ostrzegawcze,
zakazu, nakazu, informacyjne) oraz znakami poziomymi. W miarę potrzeby
wskazane jest również zastosowanie sygnalizacji świetlnej i/lub dźwiękowej.
Wzdłuż całej trasy drogi powinna być zapewniona odpowiednia widoczność.
Nawierzchnie jezdni i przejść dla pieszych powinny wyróżniać się właściwościami przeciwślizgowymi i być utrzymywane w dobrym stanie. Skrajnia
drogi oraz jej ewentualny podział na jezdnię i przejście dla pieszych powinna
być trwale oznaczona. Tam, gdzie to jest możliwe, przejścia dla pieszych powinny być oddzielone od tras przejazdu środków transportowych. Miejsca,
w których występują zagrożenia, powinny być oznakowane odpowiednimi,
widocznymi barwami i (lub) znakami bezpieczeństwa. Liczba i umiejscowienie barw oraz znaków bezpieczeństwa powinny być uzależnione od
rodzajów oraz poziomu występujących zagrożeń.
Miejsca, w których możliwe jest niespodziewane wtargnięcie pieszych, powinny być zabezpieczone barierkami lub innymi skutecznymi urządzeniami
ochronnymi. Stałe drogi na zewnątrz budynków (jeśli nie są otoczone odpowiednimi barierami lub chodnikami) powinny być wyraźnie wyznaczone
za pomocą ciągłych pasów o dobrze widocznej barwie (z uwzględnieniem
barwy podłoża) – najlepiej żółtej lub białej. Pasy muszą być tak rozmieszczone, aby wskazywały niezbędną, bezpieczną odległość między pojazdami
40
Zagrożenia wypadkowe i dla zdrowia
a jakimkolwiek przedmiotem, który może znajdować się w pobliżu oraz
między pieszymi i pojazdami. Ciągi dróg powinny być należycie oświetlone.
Oświetlenie powinno gwarantować dostateczną widoczność na całej długości
przebiegu. Zastosowane oświetlenie musi być o natężeniu niepowodującym
olśnienia wzroku pieszych i kierowców środków transportowych, a także
nie powodować zmiany barwy znaków lub zakłóceń odbioru i postrzegania sygnałów oraz znaków stosowanych w transporcie. Na odcinkach dróg
oświetlonych oświetleniem wyłącznie sztucznym powinno być zainstalowane
również oświetlenie awaryjne.
Drogi, przejścia i dojazdy pożarowe (o utwardzonej nawierzchni, umożliwiającej dojazd o każdej porze roku pojazdów jednostek ochrony przeciwpożarowej do obiektu budowlanego) powinny być utrzymywane w stanie
niezakłócającym możliwości swobodnego przejazdu oraz przechodu.
Zakres zagrożeń jest determinowany charakterystyką elementów istotnych dla bezpieczeństwa, w szczególności występujących czynników niebezpiecznych, szkodliwych mogących mieć wpływ na doznanie urazów
wypadkowych. Urazem jest naruszenie tkanki lub narządu człowieka pod
wpływem zdarzenia zewnętrznego. W rozumieniu ustawy wypadkowej
uraz jako skutek wypadku ma miejsce wówczas, gdy nastąpiło uszkodzenie
ciała, tkanki lub narządu człowieka wskutek zadziałania energii czynnika
zewnętrznego, który w normalnym przebiegu wydarzeń w konkretnej sytuacji
faktycznej nie powinien był oddziaływać szkodliwie, a który jednak wystąpił
i wywołał lub w istotny sposób przyczynił się do powstania urazu. Takimi
niebezpiecznymi czynnikami zewnętrznymi mogą być w szczególności:
nieosłonięte części wirujące maszyn, spadające przedmioty, wystające ostre
krawędzie, nierówności, ubytki ciągów komunikacyjnych, potrącenie przez
środki transportu, śliskie powierzchnie, kontakt z substancjami o wysokiej
temperaturze, porażenie prądem elektrycznym, pożar, wybuch.
Czynniki szkodliwe lub uciążliwe: fizyczne, chemiczne, biologiczne oraz
zasady oceny ich oddziaływania zostały omówione w komentarzu do § 3
rozporządzenia.
41
Zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy mogą
być powodowane nie tylko czynnikami szkodliwymi, lecz również np. wadliwą
organizacją pracy (wymuszona pozycja ciała, nadmierny wysiłek fizyczny),
urządzeniem stanowiska pracy w pomieszczeniach niespełniających wymagań powierzchniowo-przestrzennych, wymagań oświetlenia naturalnego,
wymagań parametrów oświetlenia sztucznego, krotności wymiany powietrza,
temperatury.
W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa
i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownikom przysługuje szczególne uprawnienie – prawo powstrzymania się od wykonywania pracy po niezwłocznym
zawiadomieniu przełożonego o przyczynie powstrzymania się od pracy.
Pracownik – z wyłączeniem pracownika, do którego obowiązków należy
ratowanie życia ludzkiego lub mienia – ma prawo samodzielnie powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy pracodawca nie dopełnił ciążącego
na nim obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy i wykonywanie pracy w takich warunkach – w jego ocenie – stwarza
bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika lub grozi takim
niebezpieczeństwem innym osobom. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia
pracownika lub innych osób, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca
zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
Za stan bezpośredniego zagrożenia uznaje się sytuację, w której może nastąpić znaczne prawdopodobieństwo wystąpienia szkody – szkoda jeszcze nie
nastąpiła, jednakże prawdopodobieństwo jej nastąpienia jest znaczne. Stan
bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia powinien być realny i rzeczywisty. Ocenę stanu zagrożenia dokonuje pracownik we własnym zakresie.
Decyzja pracownika o powstrzymaniu się od wykonywania pracy powinna
być podjęta z należytą rozwagą. Powstrzymanie się od pracy w okolicznościach nieuzasadnionych – wynikających z błędnej oceny stanu zagrożenia
życia i zdrowia powoduje, że za czas nieświadczenia pracy pracownikowi
nie przysługuje wynagrodzenie.
42
Po uprzednim zawiadomieniu przełożonego pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności
psychofizycznej, w przypadku gdy jego stan psychofizyczny:
z nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy,
z stwarza zagrożenie dla niego lub innych osób (pracownik nie jest obowiązany wykazać bezpośredniości zagrożenia dla zdrowia lub życia).
Wymienione przesłanki muszą zaistnieć łącznie.
Przełożony – na wniosek pracownika – jest obowiązany odsunąć go od
pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, gdy w ocenie
pracownika jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Oświadczenie pracownika
o niedyspozycji do wykonywania określonej pracy z powodu złego stanu
psychofizycznego nie może być przez przełożonego kwestionowane.
Za czas niewykonywania pracy z powodu niedyspozycji psychofizycznej
pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie. Nie ma jednak przeszkód, aby
pracodawca na ten czas zlecił pracownikowi wykonywanie innej odpowiedniej
pracy. Uprawnienie powstrzymania się od pracy nie dotyczy pracownika,
którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub
mienia. Pracownik nie może usprawiedliwiać nieobecności w pracy złym
stanem psychofizycznym. Zamknięty katalog rodzajów prac wymagających
szczególnej sprawności psychofizycznej określony jest w załączniku do rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie
rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz.U.
nr 62, poz. 287). Najbardziej dolegliwym skutkiem narażenia na zagrożenia
mogą być wypadek przy pracy i zachorowanie na chorobę zawodową.
Uwaga:
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną
zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.
Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego
nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło
ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności
rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające
43
podstawowe funkcje organizmu, choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu,
trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy
w zawodzie, trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku
tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń
określonych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż:
– podczas lub w związku z wykonywaniem zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności
na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
– w czasie pozostawania w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego
ze stosunku pracy – chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem
powierzonych mu zadań;
2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób
zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić
bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących
w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy.
Istotnym, choć nie jedynym elementem pozwalającym odróżnić chorobę
zawodową od wypadku przy pracy jest długotrwałość oddziaływania na
organizm pracownika szkodliwych dla zdrowia czynników środowiska pracy,
skutkująca uszczerbkiem na zdrowiu w zakresie chorób objętych wykazem
chorób zawodowych. Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej wymaga
wystąpienia co najmniej następujących przesłanek:
z stwierdzenia podejrzenia schorzenia zakwalifikowanego jako choroba
zawodowa,
44
z
z
pracy w warunkach narażenia na działanie czynnika szkodliwego,
związku przyczynowego pomiędzy pracą w powyższych warunkach
a schorzeniem.
Postępowanie dotyczące chorób zawodowych objętych wykazem jest
wieloetapowe i wielowątkowe. Obejmuje kolejno etapy zgłaszania podejrzenia, rozpoznania i stwierdzania chorób zawodowych z uwzględnieniem
oceny narażenia zawodowego związanego z występowaniem w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia, a także sposobem
wykonywania pracy. Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub
byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod
warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych
w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych. Pracownik, który
nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego o rozpoznaniu choroby
zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej,
może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania
przez jednostkę orzeczniczą II stopnia.
Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw
do stwierdzenia choroby zawodowej wydaje właściwy państwowy inspektor
sanitarny na podstawie materiału dowodowego obejmującego w szczególności: wyniki przeprowadzonych badań lekarskich i pomocniczych, dokumentację medyczną pracownika, dokumentację przebiegu zatrudnienia oraz
oceną narażenia zawodowego pracownika. Decyzja jest wydawana w trybie
postępowania administracyjnego.
Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków
przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami
środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować odpowiednie
środki zapobiegawcze, w szczególności:
1) odpowiednią organizację pracy. O prawidłowej organizacji pracy możemy
mówić wtedy, gdy spełnione zostaną następujące warunki:
– praca jest wykonywana w pomieszczeniach i w warunkach zapewnienia
w szczególności co najmniej minimalnych wymagań powierzchniowo
przestrzennych, oświetlenia, wentylacji, ochrony przed hałasem,
45
z
z
– pracownicy mają świadomość zagrożeń występujących w środowisku
pracy na ich stanowiskach pracy,
– pracownicy zostali wyposażeni w odzież i obuwie robocze, a w miarę
potrzeby środki ochrony indywidualnej,
– zostały zastosowane odpowiednie co do ilości i jakości materiały,
maszyny i narzędzia spełniające wymagania bezpieczeństwa i higieny
pracy,
– czynności pracy zostały podzielone z uwzględnieniem ich złożoności,
są należycie skoordynowane, tempo pracy jest równomierne,
– kwalifikacje pracownika są adekwatne do złożoności pracy,
– efekt pracy jest odpowiedni do nakładu sił i środków;
likwidację zagrożeń u źródeł ich powstawania: eliminowanie transportu
ręcznego, zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych,
urządzeń, substancji i innych materiałów bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi, nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed
środkami ochrony indywidualnej;
udostępnianie do stałego korzystania instrukcji bezpieczeństwa i higieny
pracy.
Podstawowe zasady bhp
związane z obsługą urządzeń
Obowiązkiem pracodawcy jest spowodowanie, aby stosowane maszyny
i inne urządzenia techniczne zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki
pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem
niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym,
nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i promieniowania
oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy. W razie gdy maszyny i inne urządzenia techniczne nie spełniają
powyższych wymagań albo gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona
od warunków lokalnych, pracodawca jest obowiązany wyposażyć maszynę
i inne urządzenie w odpowiednie zabezpieczenia.
Eksploatowane maszyny:
z powinny spełniać zasadnicze wymagania w zakresie określonym rozporządzeniem ministra gospodarki z 21 października 2008 r. w sprawie
46
Podstawowe zasady bhp związane z obsługą urządzeń
z
z
zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz.U. nr 199, poz. 1228 ze zm.)
i rozporządzeniem z 8 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań
dla dźwigów i ich elementów bezpieczeństwa (Dz.U. nr 263, poz. 2198
ze zm.),
nabyte przed dniem 1 stycznia 2003 r. powinny spełniać minimalne
wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie określonym rozporządzeniem ministra gospodarki z 30 października 2002 r.
w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny
pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy
(Dz.U. nr 191, poz. 1596 ze zm.),
podlegające dozorowi technicznemu, mogą być eksploatowane po uzyskaniu zezwolenia wydanego w trybie określonym ustawą z 21 grudnia
2000 r. o dozorze technicznym (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 963
ze zm.).
Pracodawca powinien informować pracowników o zagrożeniach związanych z maszynami znajdującymi się w miejscu pracy lub jego otoczeniu
oraz wszelkich zmianach w nich wprowadzonych w takim zakresie, w jakim
mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo maszyny (nawet gdy pracownicy
bezpośrednio nie użytkują tych maszyn).
Do maszyn powinna być dołączona instrukcja zawierająca:
informacje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie: warunków użytkowania, występowania możliwych do przewidzenia sytuacji
nietypowych, praktyki użytkowania, w szczególności: przewidywanego
zastosowania maszyny;
z instrukcje dotyczące bezpiecznego przekazywania do eksploatacji, użytkowania, przemieszczania maszyny, a także montażu, demontażu, regulacji,
konserwacji, obsługi i napraw;
z w koniecznych przypadkach: informacje o niedopuszczalnych sposobach
użytkowania maszyny, wskazówki szkoleniowe, podstawowe charakterystyki narzędzi, które mogą być stosowane w maszynie.
z
W przypadku gdy bezpieczne użytkowanie maszyn jest uzależnione od
warunków, w jakich są one instalowane, pracodawca powinien poddać
maszyny wstępnej kontroli po ich zainstalowaniu, a przed przekazaniem
47
do eksploatacji po raz pierwszy – kontroli po zainstalowaniu na innym
stanowisku pracy lub w innym miejscu. Maszyny narażone na działanie
warunków powodujących pogorszenie ich stanu technicznego powinny być
poddawane okresowej kontroli, a także badaniom przez jednostki albo osoby
upoważnione przez pracodawcę i posiadające odpowiednie kwalifikacje.
Użytkownicy maszyn muszą mieć zapewniony dostęp do informacji, w tym
pisemnych instrukcji dotyczących użytkowania maszyn zawierających co
najmniej informacje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie:
warunków użytkowania, występowania możliwych do przewidzenia sytuacji
nietypowych, praktyki użytkowania.
Pracownicy użytkujący maszyny powinni legitymować się odpowiednim
przeszkoleniem w zakresie bezpiecznego ich użytkowania. Wykonujący
naprawy, modernizację, konserwację lub obsługę maszyn powinni odbyć
specjalistyczne przeszkolenie w tym zakresie.
Transport wewnątrzzakładowy
Podstawowe wymagania ochrony pracy w transporcie ręcznym obejmują
następujące zagadnienia:
z doboru pracowników do transportu ręcznego z uwzględnieniem nie tylko
kondycji fizycznej, lecz również zręczności i szybkiej orientacji.
Kandydaci do pracy w transporcie ręcznym powinni być poddani badaniu lekarskiemu przed przyjęciem do pracy, a po zatrudnieniu stosownie
do zaleceń lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad
pracownikami. Pracowników należy odpowiednio przeszkolić w czynnościach transportowych co do sposobów bezpiecznego i nieszkodliwego
dla zdrowia wykonywania tej pracy;
z przestrzegania zaleconych sposobów i warunków wykonywania pracy.
Dla typowych czynności transportu ręcznego fizjologia określa następujące
wskazania:
z podnoszenie i opuszczanie ciężarów powinno być dokonywane w miarę
możności w warunkach niewymagających nadmiernego zginania lub
pochylania korpusu ciała;
48
pracę podnoszenia i opuszczania należy wykonywać przy wyprostowanym
grzbiecie i wykorzystaniu mięśni nóg: mężczyźni dokonują podnoszenia
i opuszczania z pozycji w przysiadzie, a kobiety, przyklękając na jednym
kolanie;
z podnoszenie i opuszczanie ciężarów powinno odbywać się ruchem płynnym, bez szarpnięć;
z przenoszenie ciężarów powinno być wykonywane tak, aby równomiernie
obciążać obydwie strony ciała przy zachowaniu pozycji wyprostowanej
lub lekko pochylonym korpusie ciała do przodu;
z ciągnienie ciężarów i pchanie ciężarów powinno być dokonywane oburącz
– przy ciągnieniu ciężaru ręce powinny być wyciągnięte w tył.
Dopuszczalne największe obciążenia przy podnoszeniu, przenoszeniu i przewożeniu ciężarów regulują stosowne przepisy.
z
Do najczęściej spotykanego sprzętu zaliczyć można: pasy nośne, nosze transportowe, ręczne uchwyty kleszczowe do dłużyc, proste dźwignie, drążki do
popychania wagonów, bosaki do przeładunku drewna.
Odrębną grupę prostych urządzeń transportowych stanowi sprzęt dźwignicowy transportu ręcznego umożliwiający przenoszenie ciężaru przez odpowiedni
układ nośny. Do tych prostych urządzeń zaliczyć można podnośniki ręczne,
wielokrążki, wciągarki, wciągarki ręczne, rolki, wózki ręczne (jezdniowe
i szynowe). Przydatność i sprawność tego sprzętu powinna być sprawdzona
przez przeprowadzenie technicznego odbioru. Zakład pracy powinien wydać
odpowiednie instrukcje dotyczące użytkowania, a pracownicy posługujący
się tym sprzętem powinni być dokładnie zapoznani z instrukcją użytkowania.
Podstawowe wymagania bezpieczeństwa pracy przy użytkowaniu ręcznych
urządzeń transportu pionowego obejmują w szczególności:
z ustalenie dopuszczalnego udźwigu podnośników i dźwigni, utrwalonego
wyraźnym napisem,
z zaopatrzenie w urządzenia zapadkowe podnośników zębatych,
z zaopatrzenie w hamulec działający na bęben linowej wciągarki ręcznej,
z wyeliminowanie możliwości niekontrolowanego ruchu wstecznego bębna,
wału lub korby,
z stosowanie lin, łańcuchów o odpowiedniej wytrzymałości przy uwzględnieniu współczynnika bezpieczeństwa,
49
z
z
poprzedzenie sygnałem ostrzegawczym czynności podnoszenia lub opuszczania ciężaru,
wyeliminowanie możliwości przebywania osób pod zawieszonym ciężarem.
Zagrożenia wypadkowe przy pracach transportowych wykonywanych z użyciem wózków ręcznych jezdniowych występują najczęściej przy ładowaniu
i wyładunku. Ładunki ułożone na wózku nie powinny przysłaniać pola
widzenia pchającemu wózek. Przy eksploatacji wózków silnikowych, w tym
akumulatorowych, należy przestrzegać następujących zasad:
z wózków ani przyczep nie należy ładować ponad dopuszczalny udźwig,
z ładunek nie może wystawać poza boczny obrys platformy wózka,
z przewożone przedmioty dłuższe niż platforma należy oznaczać na końcu
zawieszką ostrzegawczą,
z przedmioty załadowane należy zabezpieczyć przed możliwością spadnięcia,
z przegląd stanu technicznego wózków powinien być dokonywany przed
każdą zmianą roboczą,
z drogi przejazdu, place i pomieszczenia dopuszczone do poruszania się
wózków powinny być oświetlone oraz oznakowane zgodnie z przepisami
ruchu na drogach publicznych,
z każdorazowo przed rozpoczęciem prac związanych z transportem materiałów niebezpiecznych lub prac w pomieszczeniach zagrożonych
pożarem albo wybuchem powinien być sprawdzony stan techniczny
wózka, przeprowadzony instruktaż obsługującego wózek w zakresie
metod pracy, użycia sprzętu pomocniczego i gaśniczego, postępowania
w razie wypadku.
Kierowanie wózkiem można powierzać wyłącznie pracownikom, którzy
ukończyli 18 lat oraz uzyskali kwalifikacje w zawodzie kierowcy wózków i otrzymali od zakładu pracy imienne zezwolenie na kierowanie
wózkami. Najbardziej rozpowszechnionymi rodzajami urządzeń dźwignicowych są suwnice oraz żurawie. Dla wszystkich rodzajów dźwignic
da się wyodrębnić wspólne elementy będące najczęstszą przyczyną zaistniałych zdarzeń wypadkowych, w szczególności są to: liny i łańcuchy
wraz z współpracującymi z nimi bębnami i krążkami, urządzenia do
podwieszania ciężarów, koła biegowe i urządzenia napędowe, a także
hamulce i wyłączniki krańcowe.
50
Łańcuchy oraz liny powinny posiadać atesty wytwórni stwierdzające ich jakość i udźwig. Kontrola stanu lin i łańcuchów, a także ich naprawa musi być
wykonywana przez wykwalifikowany personel. Współczynnik bezpieczeństwa dla lin i łańcuchów powinien być dobierany w zależności od warunków
pracy i rodzaju podnoszonego ciężaru. Obsługę suwnicy kierownik zakładu
może powierzyć pracownikowi pełnoletniemu, który:
z legitymuje się orzeczeniem lekarskim potwierdzającym brak przeciwwskazań do zatrudnienia na stanowisku dźwigowego,
z odbył co najmniej trzymiesięczną praktykę pod kierunkiem doświadczonego suwnicowego oraz złożył przed właściwą komisją egzamin z wymaganych odeń wiadomości.
Obsługę żurawia można powierzyć pracownikowi pełnoletniemu, posiadającemu orzeczenie lekarskie niezawierające przeciwwskazań do zatrudnienia na stanowisku dźwigowego. Dźwigowy powinien odbyć odpowiednie
przeszkolenie i co najmniej 1-miesięczną praktykę przy obsłudze żurawia
oraz złożyć egzamin z wymaganych odeń wiadomości przed właściwą komisją. Dopuszczenie żurawia do ruchu po zmontowaniu lub dokonaniu
remontu poprzedzać powinien komisyjny odbiór techniczny obejmujący
badanie zespołów mechanicznych i elektrycznych, próby uruchomienia
żurawia bez obciążenia i próby żurawia przy obciążeniu statycznym i dynamicznym. Suwnicowy oraz dźwigowy porozumiewają się z ciężarowym
za pomocą systemu sygnałów. Ładunki masowe przemieszczane są zwykle
z wykorzystaniem transportu przenośnikowego. Najczęściej stosowanymi
urządzeniami transportu przenośnikowego są przenośniki taśmowe (stałe
lub ruchome) oraz grawitacyjne.
Podstawowe zagadnienia bezpieczeństwa pracy przy instalowaniu i obsłudze
przenośników:
z przenośniki nieobudowane należy usytuować w odległości co najmniej
1 m od przedmiotów stałych, stanowisk pracy i dróg komunikacyjnych,
z linie przenośników przechodzące nad stanowiskami pracy lub drogami
komunikacyjnymi powinny posiadać odpowiednie zabezpieczenia do
zatrzymywania spadającego ładunku,
z w przypadku skrzyżowania na jednym poziomie linii przenośnika z drogą
komunikacyjną należy urządzić przejście nad linią przenośnika,
51
z
z
z
z
przenośniki umieszczone na wysokości powyżej 1 m ponad poziomem,
wymagające częstego dostępu, powinny być zaopatrzone w pomosty
o szerokości co najmniej 0,5 m oraz stałe schody prowadzące na
pomost,
miejsca pracy przenośników powinny być należycie oświetlone,
kontrola przenośników powinna być wykonywana codziennie, a co 3
miesiące przeprowadzać powinno się przegląd techniczny całości urządzeń
przenośnika (wyniki przeglądu muszą być zapisane w książce kontroli),
przenośnik wykazujący uszkodzenia powinien być bezzwłocznie wyłączony.
Zasady przydziału
odzieży i obuwia roboczego
Szczegółowy wykaz stanowisk pracy, na których powinny być stosowane
określonego rodzaju odzież i obuwie robocze, oraz przewidywane okresy
ich używalności powinny być zawarte w zakładowej tabeli norm przydziału
odzieży roboczej i obuwia roboczego. O zasadach przydzielania odzieży
i obuwia roboczego pracownik powinien być poinformowany:
z w ramach wstępnego szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy
– instruktażu ogólnego,
z w trakcie kolejnych szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca może zwolnić się z obowiązku dostarczenia pracownikom odzieży i obuwia roboczego na niektórych stanowiskach pracy w ten sposób, że:
z w porozumieniu z zakładową organizacją związkową ustali stanowiska,
na których pracownicy będą mogli używać własnej odzieży roboczej
i obuwia roboczego,
z uzyska zgodę pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach pracy na
używanie własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania
bezpieczeństwa i higieny pracy,
z ustali i będzie wypłacał pracownikom używającym własnej odzieży i obuwia roboczego ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich
aktualne ceny.
52
Środki ochrony indywidualnej
Środki ochrony indywidualnej
Każdy pracownik wykonujący w strefie zagrożenia pracę, a także inne osoby
przebywające za zgodą pracodawcy w tej strefie powinny być wyposażone
w skuteczne i odpowiednio dobrane środki ochrony indywidualnej. Środki
ochrony indywidualnej muszą spełniać zasadnicze wymagania w zakresie
ochrony zdrowia i bezpieczeństwa. Środki ochrony indywidualnej wydawane
są w celu zabezpieczenia przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych
dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy w sytuacjach,
w których nie można uniknąć zagrożeń lub nie jest możliwe ich wystarczające
ograniczenie przy zastosowaniu środków ochrony zbiorowej.
Definiowanie zagrożeń na poszczególnych stanowiskach pracy następuje
w procesie oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez
środków ochrony indywidualnej przewidzianych do stosowania na danym
stanowisku pracy. Nawet najbardziej właściwie dobrane środki ochrony
indywidualnej nie likwidują zagrożenia w pełnym zakresie, lecz jedynie
zapobiegają albo w istotnym zakresie zmniejszają narażenie pracownika na
oddziaływanie czynników niebezpiecznych. Z tego względu środki ochrony
indywidualnej powinny być:
z bezwzględnie stosowane w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć poprzez odpowiednią
organizację pracy albo za pomocą środków ochrony zbiorowej, to jest
środków zastosowanych,
z stosowane zgodnie ze swoim przeznaczeniem, z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji – zgodnie z instrukcją przekazaną przez
pracodawcę (w razie potrzeby – w celu zapewnienia właściwego używania
środków ochrony indywidualnej – pracodawca powinien zorganizować
pokazy używania tych środków),
z przeznaczone do osobistego użytku osoby wyposażonej (w naprawdę
wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być
używany przez więcej niż jedną osobę, jeśli zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego użytkowania na zdrowie lub higienę
poszczególnych użytkowników).
53
W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności
jednoczesnego stosowania kilku środków ochrony indywidualnej środki te
powinny dać się dopasować względem siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych.
Użytkowanie środków ochrony indywidualnej powinno następować
z uwzględnieniem warunków określonych w instrukcji producenta. Stosowanie środków ochrony indywidualnej:
z wyposażonych w system regulacji – należy poprzedzić sprawdzeniem, czy
system ten uniemożliwia ustawienie nieprawidłowych parametrów regulacji bez wiedzy użytkownika w przewidywanych warunkach używania;
z zakrywających chronione części ciała – poprzedzić sprawdzeniem, czy
zastosowany sposób wentylowania wystarczająco oddziałuje na ograniczenie wydzielania się potu podczas ich używania (jeżeli spełnienie tego
warunku nie jest możliwe, środki te powinny być wyposażone w układy
do wchłaniania potu);
z nie powinno nadmiernie ograniczać pola widzenia (wizjery, jeżeli jest
to konieczne, powinny być wyposażone w środki przeciwdziałające zaparowywaniu).
Jeżeli środki ochrony indywidualnej są wyposażone w urządzenia alarmowe
uruchamiane w przypadku braku przewidzianego poziomu ochrony, urządzenia
te powinny umożliwiać użytkownikowi odbieranie sygnału alarmowego z tych
urządzeń podczas ich używania w warunkach, do których są przeznaczone.
W żadnym przypadku stosowanie środków ochrony indywidualnej nie
powinno stanowić jedynego zabezpieczenia pracownika. Środki ochrony
indywidualnej stanowią własność pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany zapewnić odpowiednio ich czyszczenie, pranie, konserwację, naprawę,
odpylanie i odkażanie.
Porządek i czystość w miejscu pracy
Zakładowe normy przydziału wydawanych pracownikom środków czystościowych (miesięczne/kwartalne) powinny być określone w regulaminie
54
Porządek i czystość w miejscu pracy
pracy, układzie zbiorowym pracy. Pracodawca, na którym nie ciąży obowiązek ustalania regulaminu pracy, określa normy przydziału środków higieny
osobistej w porozumieniu z przedstawicielem pracowników. Kierując się
powyższymi kryteriami, można wyróżnić grupy pracowników:
z którym powinno się umożliwić kilkakrotne w ciągu dnia pracy umycie
nieznacznie zabrudzonych rąk, przemycie twarzy – pracownicy na stanowiskach nierobotniczych, w szczególności pracownicy: administracyjno-biurowi, techniczno-inżynieryjni poza działami produkcyjnymi (nienarażeni na duże zabrudzenie ciała), ochrony osób i mienia, portierzy i inni,
z u których zachodzi konieczność umycia z brudu łatwo zmywalnego nieosłoniętych części ciała (głowa, ręce) – np. pracownicy w budownictwie,
rewidenci w środkach komunikacji miejskiej i międzymiastowej i inni,
z u których zachodzi konieczność kilkakrotnego starannego mycia rąk
w czasie pracy – z uwagi na wymagania produkcji lub przepisy sanitarne albo potrzeba mycia rąk i twarzy z brudu przylegającego do ciała
– pracownicy przy obsłudze obrabiarek do metalu, spawacze, kierowcy
pojazdów w transporcie samochodowym i w komunikacji samochodowej,
lakiernicy, piekarze, cukiernicy, pracownicy zakładów gastronomicznych
oraz żywienia zbiorowego i inni,
z u których zachodzi konieczność mycia rąk, twarzy i ewentualnie nóg
z brudu silnie przylegającego do skóry oraz pracownicy, u których zachodzi
konieczność częstego mycia rąk z uwagi na stałe narażenie na stykanie się
z substancjami trującymi lub z uwagi na szczególne wymagania związane
z wykonywanymi czynnościami – pracownicy zatrudnieni przy przygotowaniu i układaniu mieszanek asfaltów drogowych, lakiernicy natryskowi,
pracownicy impregnujący drewno, wulkanizatorzy wyrobów z gumy
(na gorąco), pracownicy warsztatowi i monterzy mechaniki pojazdowej,
pracownicy zaprawiający ziarno fungicydami (środkami chemicznymi
do zwalczania grzybów atakujących rośliny), pracownicy zatrudnieni
przy rozpylaniu środków ochrony roślin, pracownicy zatrudnieni przy
konfekcjonowaniu lub wydawaniu nieopakowanych artykułów spożywczych (przy pracach z truciznami, przy robotach impregnacyjnych nie
mogą być zatrudniani pracownicy ze schorzeniami skóry, skaleczeniami,
zadrapaniami lub ranami),
z u których zachodzi konieczność mycia albo górnej części ciała z uwagi
na duży stopień zabrudzenia, albo całego ciała z brudu pochodzącego
55
z
z substancji łatwo zmywalnych –pracownicy zatrudnieni przy obsłudze
urządzeń w studzienkach i kanałach ściekowych, czyszczeniu i rozbiórce
maszyn i urządzeń technicznych (silników, przekładni, kotłów), czyszczeniu konstrukcji stalowych z rdzy i farby, malowaniu farbą miniową,
produkcji i konfekcjonowaniu środków ochrony roślin i inni,
u których zachodzi konieczność mycia całego ciała z uwagi na bardzo
duży stopień zabrudzenia lub stykania się z substancjami trującymi –
pracownicy wykonujący prace przy czyszczeniu zbiorników i cystern
do przewozu mocnych kwasów oraz paliw, stykający się z silnymi truciznami (związkami arsenu, rtęcią, chromem), zatrudnieni przy obsłudze urządzeń technicznych w kotłowniach technologicznych oraz
centralnego ogrzewania opalanych paliwem stałym, zatrudnieni przy
produkcji wyrobów bitumicznych i asfaltowych, zatrudnieni przy produkcji barwników anilinowych i siarkowych, zatrudnieni w zakładach
utylizacji i inni.
Ważne
Pracodawca, na którym nie ciąży obowiązek ustalania regulaminu pracy,
określa normy przydziału środków higieny osobistej w porozumieniu
z przedstawicielem pracowników.
Zasady sprawowania profilaktycznej
opieki lekarskiej w odniesieniu
do stanowiska instruowanego
Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym
stanowisku, wydanego po przeprowadzeniu badań lekarskich odpowiednio
wstępnych, okresowych lub kontrolnych.
Badania profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego
przez pracodawcę. Na pracowniku ciąży obowiązek poddania się badaniom
56
Ochrona przeciwpożarowa oraz postępowanie w razie pożaru
wstępnym, okresowym, kontrolnym i innym zaleconym badaniom lekarskim
oraz stosowania się do wskazań lekarskich. Badanie profilaktyczne powinno
być zakończone wydaniem orzeczenia stwierdzającym odpowiednio:
z brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na danym stanowisku lub
z istnienie przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku.
Badania lekarskie, okresowe i kontrolne przeprowadza się w miarę możliwości
w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy, w związku z przeprowadzanymi badaniami, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
W razie przejazdu na badania okresowe i kontrolne do innej miejscowości
przysługuje mu zwrot kosztów podróży według zasad obowiązujących przy
podróżach służbowych. Gdy pracownik i pracodawca mają zastrzeżenia co
do treści zaświadczenia, mogą wystąpić w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania z wnioskiem o ponowne badanie lekarskie i wydanie zaświadczenia do
wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy. W przypadku gdy zaświadczenie
zostało wydane w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, należy zgłosić się
do jednostki badawczo-rozwojowej w dziedzinie medycyny pracy. Wniosek
składa się za pośrednictwem lekarza, który wydał zaświadczenie.
Ochrona przeciwpożarowa
oraz postępowanie w razie pożaru
Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na
celu zabezpieczenie życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem,
klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez:
z zapobieganie ich powstawaniu i rozprzestrzenianiu się,
z zapewnienie sił i środków do ich zwalczania,
z prowadzenie działań ratowniczych.
Pracodawca jest obowiązany zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi oraz podstawowymi zasadami postępowania na wypadek
powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.
Jednym z najbardziej efektywnych sposobów realizacji obowiązku zapoznania
57
pracownika z przepisami przeciwpożarowymi jest przedstawienie zakładowej
instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, zawierającej:
z warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia, sposobu
użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego, magazynowania
i warunków technicznych obiektu, w tym zagrożenia wybuchem;
z informacje o materiałach niebezpiecznych pożarowo (jeśli w danej organizacji występują): gazy palne, ciecze palne o temperaturze zapłonu poniżej
328,15 K (55°C), materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne,
materiały zapalające się samorzutnie na powietrzu, materiały wybuchowe
i wyroby pirotechniczne, materiały ulegające samorzutnemu rozkładowi
lub polimeryzacji, materiały mające skłonności do samozapalenia, inne
niż wymienione, jeśli sposób ich składowania, przetwarzania lub innego
wykorzystania może spowodować powstanie pożaru;
z określenie wyposażenia w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice oraz sposoby poddawania ich przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym;
z procedury postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia;
z metody zabezpieczenia prac niebezpiecznych pod względem pożarowym,
jeżeli takie prace są przewidywane.
Rozpoczęcie prac niebezpiecznych mogących powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu powinno być poprzedzone:
z oceną zagrożenia pożarowego w miejscu, w którym prace będą wykonywane;
z ustaleniem rodzaju przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do
powstania i rozprzestrzeniania się pożaru lub wybuchu;
z wskazaniem osoby odpowiedzialnej za odpowiednie przygotowanie miejsca pracy, za przebieg oraz zabezpieczenie miejsca po zakończeniu pracy;
z zapewnieniem wykonywania prac wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające odpowiednie kwalifikacje.
Przy wykonywaniu prac niebezpiecznych pożarowo należy:
z zaznajomić osoby wykonujące prace z zagrożeniami pożarowymi występującymi w rejonie wykonywania prac oraz z przedsięwzięciami mającymi
na celu niedopuszczenie do powstania pożaru lub wybuchu;
z zabezpieczyć przed zapaleniem materiałów palnych występujących w miej58
Ochrona przeciwpożarowa oraz postępowanie w razie pożaru
z
z
z
z
scu wykonywania prac oraz w rejonach przyległych, w tym również elementy konstrukcji budynku i znajdujące się w nim instalacje techniczne;
prowadzić prace niebezpieczne pod względem pożarowym w pomieszczeniach lub przy urządzeniach zagrożonych wybuchem bądź w pomieszczeniach, w których wcześniej wykonywano inne prace związane z użyciem
łatwo palnych cieczy lub palnych gazów, jedynie wtedy, gdy stężenie par
cieczy lub gazów w mieszaninie z powietrzem w miejscu wykonywania
prac nie przekracza 10% ich dolnej granicy wybuchowości;
posiadać w miejscu wykonywania prac sprzęt umożliwiający likwidację
wszelkich źródeł pożaru; po zakończeniu prac poddać kontroli miejsce,
w którym prace były wykonywane, oraz rejony przyległe;
używać wyłącznie sprzętu sprawnego technicznie i zabezpieczonego przed
możliwością wywołania pożaru;
przedstawić warunki i organizację ewakuacji ludzi oraz praktyczne sposoby ich sprawdzania.
Ważne
W obiekcie, z każdego miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi, powinny
być zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji zapewniające możliwość
szybkiego i bezpiecznego opuszczenia strefy zagrożonej lub objętej pożarem w bezpieczne miejsce na zewnątrz budynku lub do sąsiedniej strefy
pożarowej.
Droga ewakuacyjna ze strefy zagrożenia, także gdy przebiega przez sąsiednią strefę pożarową, powinna być zakończona wyjściem bezpośrednio
na zewnątrz budynku. Przepisy dopuszczają, aby w obiektach, takich jak:
szpitale, żłobki, przedszkola, czyli obiekty przeznaczone przede wszystkim
do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, w tym domy dla
osób starszych (o powierzchni przekraczającej 750 m2 w budynku wielokondygnacyjnym), ewakuacja ludzi mogła zachodzić nie na zewnątrz
budynku, lecz do innej nieobjętej pożarem strefy na tej samej kondygnacji.
Drogi i wyjścia ewakuacyjne powinny być dostosowane do liczby i stanu
sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego funkcji, konstrukcji
i wymiarów, w szczególności w zakresie:
59
z
z
z
z
z
z
dopuszczalnej długości, szerokości i wysokości przejść oraz dojść ewakuacyjnych;
zapewnienia bezpiecznej pożarowo obudowy i wydzieleń dróg ewakuacyjnych oraz pomieszczeń;
gwarancji dostatecznej liczby i szerokości wyjść ewakuacyjnych;
zabezpieczenia przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych, czyli przed
utrzymywaniem się na drogach ewakuacyjnych dymu w ilości, która ze
względu na ograniczenie widoczności lub toksyczność uniemożliwiłaby
bezpieczną ewakuację przede wszystkim poprzez stosowanie urządzeń
zapobiegających zadymieniu lub urządzeń i innych rozwiązań techniczno-budowlanych zapewniających usuwanie dymu;
oświetlenia awaryjnego (bezpieczeństwa i ewakuacyjnego) oraz przeszkodowego w obiektach, w których jest ono niezbędne do ewakuacji ludzi;
możliwości rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych poprzez dźwiękowy system ostrzegawczy w budynkach, dla których
jest on wymagany.
Drogi ewakuacyjne muszą umożliwiać szybką i bezpieczną ewakuację z pomieszczeń oraz przemieszczenie się ludzi do wyjścia z budynku. Ich przebieg
powinien być oznakowany znakami ewakuacyjnymi widocznymi zarówno
w świetle dziennym, sztucznym, jak i przy braku oświetlenia.
Postępowanie w razie wypadku,
w tym organizacja i zasady udzielania
pierwszej pomocy
W sytuacji powzięcia wiadomości o wypadku przy pracy pracodawca jest
obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym
i ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku oraz
zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym zdarzeniom. Aby
ustalić okoliczności i przyczyny wypadku, pracodawca powołuje zespół
powypadkowy. Jeżeli wypadek zdarzył się na terenie innego zakładu pracy,
ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku dokonuje:
60
Postępowanie w razie wypadku, w tym organizacja i zasady udzielania pierwszej pomocy
z
z
zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę poszkodowanego,
w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie zdarzył się
wypadek albo
na wniosek pracodawcy poszkodowanego pracownika pracodawca, na
którego terenie nastąpił wypadek (jeżeli wyrazi na to zgodę), a następnie
dokumentację powypadkową przekazuje pracodawcy poszkodowanego
pracownika.
Zespół powypadkowy sporządza protokół ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadku, do którego dołącza się protokoły przesłuchania poszkodowanego,
świadków, a także inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności
i przyczyn wypadku, np. pisemną opinię lekarza, innych specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku, odrębne zdanie złożone przez członka
zespołu powypadkowego oraz uwagi i zastrzeżenia poszkodowanego lub
członków rodziny ubezpieczonego, jeżeli zostały zgłoszone.
Zespół powypadkowy jest obowiązany:
z zapoznać poszkodowanego (ubezpieczonego) z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem,
z zaznajomić z treścią protokołu powypadkowego członków rodziny zmarłego ubezpieczonego oraz pouczyć ich o prawie do zgłoszenia uwag
i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, ze szczególnym uwzględnieniem ustaleń mających wpływ na prawo do świadczeń
z ubezpieczenia wypadkowego,
z przekazać pracodawcy protokół powypadkowy do zatwierdzenia.
Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza
poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego członkom
rodziny uprawnionym do zapoznania się z jego treścią. Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że
zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do
świadczeń przysługujących z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stanowiska.
Poszkodowany pracownik, a w razie wypadku śmiertelnego uprawniony
członek jego rodziny, może wystąpić do rejonowego sądu pracy z powódz61
twem o ustalenie i sprostowanie protokołu na podstawie art. 189 Kodeksu
postępowania cywilnego.
Pod pojęciem „pierwsza pomoc” w nagłych wypadkach rozumie się pomoc
przedlekarską. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej w nagłych wypadkach
oraz wyznaczenie odpowiedniej liczby pracowników do jej udzielania. Sposób jej udzielania jest zróżnicowany ze względu na rodzaj doznanego urazu.
Zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku objęte są programem
szkolenia okresowego. Poszkodowanemu w wypadku zawsze należy zapewnić
fachową pomoc medyczną, bez względu na sugestie poszkodowanego. W razie
doznania urazu decyzję o potrzebie wezwania pogotowia ratunkowego bądź
dowiezienia poszkodowanego do punktu kwalifikowanej pomocy medycznej powinna podjąć osoba udzielająca pierwszej pomocy (w porozumieniu
z przełożonymi). W ramach obowiązku zapewnienia pracownikom sprawnie
funkcjonującego systemu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środków
do udzielania pierwszej pomocy pracodawca został zobligowany do zapewnienia apteczek w poszczególnych oddziałach zakładu.
W myśl legalnej definicji stanowisko pracy to przestrzeń, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.
Środkami pracy określa się narzędzia, maszyny, urządzenia, budynki gospodarcze, środki transportu, za pomocą których człowiek oddziałuje na
surowce i materiały, przekształcając je w produkty zwykle służące zaspokajaniu potrzeb. Nawet wtedy gdy pracownik w procesie pracy obsługuje kilka
maszyn, nadal jest zatrudniony na jednym stanowisku. Takie rozumienie
stanowiska pracy ma istotne znaczenie dla ustalenia czasu trwania instruktażu
stanowiskowego, którego celem jest uzyskanie przez pracownika:
z informacji o czynnikach środowiska pracy występujących na danym
stanowisku pracy i w jego bezpośrednim otoczeniu oraz o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą;
z wiadomości o sposobach ochrony przed zagrożeniami spowodowanymi
występowaniem szkodliwych lub niebezpiecznych czynników w środowisku pracy;
62
Postępowanie w razie wypadku, w tym organizacja i zasady udzielania pierwszej pomocy
z
z
wiedzy i umiejętności dotyczących sposobów ochrony przed wypadkami
i zagrożeniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w warunkach
awaryjnych;
wiedzy i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecznego wykonywania
powierzonej pracy.
Wydanie pracownikowi zaświadczenia o ukończeniu szkolenia stanowiskowego może być uznane za potwierdzenie osiągnięcia wymienionych celów.
Instruktaż stanowiskowy powinien obejmować:
rozmowę wstępną obejmującą ogólne informacje o zakresie prac wykonywanych na danym stanowisku, zakresie współpracy z zatrudnionymi
na stanowiskach technologicznie lub organizacyjnie powiązanych;
z pokaz i objaśnienie przez instruktora kolejnych czynności wynikających
z procesu technologicznego, w szczególności:
– czynności przygotowawczych,
– działań związanych z uruchomieniem, utrzymaniem ruchu i zatrzymaniem urządzeń stanowiących wyposażenie stanowiska pracy,
– zagrożeń wynikających z nieprzestrzegania procesu technologicznego,
– niebezpieczeństw dla życia lub zdrowia związanych z nieprzestrzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących
warunków pracy (np. ochron osobistych, urządzeń zabezpieczających
i sygnalizacyjnych, oświetlenia, wentylacji, wymogów powierzchniowo
przestrzennych, dróg komunikacyjnych i ewakuacyjnych),
– postępowania w razie uszkodzenia lub awarii urządzeń na stanowisku
pracy ze wskazaniem zakresu dopuszczalności samodzielnego wykonania napraw,
– utrzymania czystości i porządku na stanowisku pracy,
– zachowania się w razie zaistnienia wypadku oraz pożaru z omówieniem
zasad działania i posługiwania się środkami gaśniczymi,
– udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej;
z próbne wykonanie poszczególnych etapów wchodzących w skład procesu
pracy;
z samodzielną pracę pod nadzorem instruktora;
z sprawdzenie przez instruktora sposobu wykonywania pracy przez instruowanego pracownika oraz jego ocena.
z
63
Ramowy program szkolenia stanowiskowego nie ma charakteru w pełni
normatywnego. Określone w nim: forma realizacji, zakres tematyki i czas
trwania powinny być odpowiednio wykorzystane do opracowania przez
organizatora szkolenia szczegółowych programów szkolenia. Tematyka
i organizacja instruktażu stanowiskowego, a także zakres przekazywanych
wiadomości i podlegających sprawdzeniu umiejętności wykonywania pracy
zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy powinny
być zróżnicowane w zależności od:
z rodzaju pracy, np. prace proste niewymagające obsługiwania maszyn, prace
przy obsłudze maszyn – z uwzględnieniem stopnia złożoności tych prac,
z przygotowania zawodowego,
z stażu pracy (podejmujący pracę po raz pierwszy, ogólny staż pracy, staż
zawodowy na danym stanowisku pracy, staż pracy w danym zakładzie).
Prowadzenie instruktażu ogólnego
§ 10.
1. Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania
pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni
w celu praktycznej nauki zawodu.
2. Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny
pracy, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wyznaczony
przez pracodawcę, posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu, mający aktualne
zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie
Odbycie instruktażu ogólnego, przed dopuszczeniem do pracy w danym
zakładzie pracy, jest obligatoryjne dla nowo zatrudnionych pracowników,
studentów odbywających u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniów
szkół zawodowych zatrudnionych w celu praktycznej nauki zawodu. W okresie
zatrudnienia/wykonywania pracy u tego samego pracodawcy przepisy nie
obligują do odbycia ponownego instruktażu ani po upływie jakiegokolwiek
64
Prowadzenie instruktażu stanowiskowego
okresu, ani w przypadku zmiany miejsca wykonywania pracy w zakładzie.
Grono osób uprawnionych do prowadzenia instruktażu ogólnego przepis
określa w sposób wyczerpujący. Jest to:
z pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub osoba wykonująca
u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który sam wykonuje
takie zadania, lub
z pracownik wyznaczony przez pracodawcę, posiadający zasób wiedzy
i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu,
mający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
§ 11.
1. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do
wykonywania pracy na określonym stanowisku:
1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym,
na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych
dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych;
2) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1;
3) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta
odbywającego praktykę studencką.
2. Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien
odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.
3. W przypadku wprowadzenia na stanowisku, o którym mowa w ust. 1
pkt 1, zmian warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności
zmian procesu technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy,
wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla
zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi,
maszyn i innych urządzeń – pracownik zatrudniony na tym stanowisku
odbywa instruktaż stanowiskowy przygotowujący go do bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych warunkach. Tematyka i czas
trwania instruktażu stanowiskowego powinny być uzależnione od
rodzaju i zakresu wprowadzonych na stanowisku zmian.
65
4. Czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony
od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu
pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku
pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony.
5. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby
te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe
oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu
stanowiskowego.
6. Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia
pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
Instruktażowi stanowiskowemu przed dopuszczeniem do pracy na określonym stanowisku pracy podlegają:
z pracownicy zatrudniani na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia,
uciążliwych lub niebezpiecznych. Identyfikacja czynników szkodliwych
dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych następuje w trakcie oceny
i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą;
z pracownicy przenoszeni na stanowisko robotnicze oraz inne, na którym
występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia,
uciążliwych lub niebezpiecznych;
z uczniowie odbywający praktyczną naukę zawodu;
z studenci odbywający praktykę studencką.
Zwykle na danym stanowisku pracy instruktażowi stanowiskowemu pracownik jest poddawany tylko raz. W przypadku gdy na stanowisku robotniczym
oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, została wprowadzona
zmiana warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności zmiana
procesu technologicznego, zmiana organizacji stanowisk pracy, wprowadzono
do stosowania substancje o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowe lub zmienione narzędzia, maszyny i inne urządzenia,
na pracodawcy ciąży obowiązek poddania pracownika zatrudnionego na
66
tym stanowisku instruktażowi stanowiskowemu przygotowującemu go do
bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych warunkach.
Każde kolejne poddanie wymaganemu instruktażowi stanowiskowemu
podlega wpisowi do karty szkolenia wstępnego. Pracownik, który przed
dopuszczeniem do pracy nie został przez pracodawcę poddany szkoleniu
wstępnemu, lecz ukończył wymagane dla zajmowanego stanowiska szkolenie
okresowe, nie powinien być poddany zaniechanemu szkoleniu wstępnemu.
Instruktaż stanowiskowy przeprowadza osoba kierująca pracownikami,
wyznaczona przez pracodawcę, lub pracodawca, jeżeli łącznie spełniają
następujące warunki:
z posiadają odpowiednie dla danego stanowiska pracy kwalifikacje i doświadczenie zawodowe;
z legitymują się aktualnym zaświadczeniem o odbyciu szkolenia okresowego
pracodawców i innych osób kierujących pracownikami, w którego programie uwzględniono metody prowadzenia instruktażu stanowiskowego.
Za odbycie przeszkolenia w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego uznaje się odbycie szkolenia okresowego, którego program
obejmował metody prowadzenia instruktażu stanowiskowego.
Ważne
Osoba wykonująca zadania służby bhp w zakładzie nie jest uprawniona
do przeprowadzania instruktażu stanowiskowego.
Czas trwania instruktażu powinien być uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodzaju pracy
i zagrożeń występujących na stanowisku, na którym pracownik ma być
zatrudniony. W żadnym wypadku liczba godzin instruktażu nie może być
mniejsza niż 8 godzin.
W sytuacji gdy stanowisko pracy jest wyposażone w kilka maszyn i urządzeń,
czas trwania instruktażu stanowiskowego może być dłuższy niż 8 godzin.
Nie oznacza to jednak, że czas jego trwania określa się prostym rachunkiem,
np. mnożąc 8 godzin przez liczbę maszyn stanowiących wyposażenie stanowiska pracy np. obrabiarek (do metalu, do drewna). Nietrudno bowiem
67
dostrzec, że wiele zagadnień objętych zakresem instruktażu stanowiskowego
ma charakter uniwersalny, niezależny od rodzaju i liczby obsługiwanych
maszyn i urządzeń. Z wyjątkiem instruktażu na stanowiskach, na których
mają być wykonywane czynności proste, instruktaż powinien być prowadzony indywidualnie z każdym pracownikiem. Niezależnie od obowiązku
poddania pracownika instruktażowi stanowiskowemu, pracodawca jest
obowiązany udostępniać pracownikom, do stałego korzystania, aktualne
instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy. Powinny one wskazywać:
z w sposób zrozumiały dla pracowników czynności, które należy wykonać
przed rozpoczęciem danej pracy,
z zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy,
z czynności do wykonania po jej zakończeniu,
z zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenia
dla życia lub zdrowia pracowników.
Instrukcje dotyczące prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych
substancji i preparatów chemicznych muszą uwzględniać informacje zawarte
w kartach charakterystyki tych substancji i preparatów.
Potwierdzenie odbycia
instruktażu stanowiskowego
§ 12.
1. Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest
przechowywana w aktach osobowych pracownika.
2. Wzór karty szkolenia wstępnego jest określony w załączniku nr 2 do
rozporządzenia.
Instruktaż stanowiskowy może być uznany za zakończony dopiero wtedy,
gdy osoba go przeprowadzająca:
z dokona sprawdzenia wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy
zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy na
danym stanowisku pracy,
68
Szkolenia bhp pracodawcy
z
z
uzna, że cele szkolenia oraz wyniki sprawdzianu zostały osiągnięte co
najmniej w stopniu zadawalającym,
dokona wpisu w sporządzonej dla pracownika indywidualnej karcie
szkolenia wstępnego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szkolenia bhp pracodawcy
§ 13.
1. Pracodawca, który zgodnie z art. 23711 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca
1974 r. Kodeks pracy wykonuje zadania służby bezpieczeństwa i higieny
pracy, przed podjęciem wykonywania tych zadań odbywa szkolenie
przeprowadzone w formie kursu lub seminarium według programu
opracowanego w oparciu o ramowy program określony w części III
załącznika nr 1 do rozporządzenia.
2. Ze szkolenia, o którym mowa w ust. 1, jest zwolniony pracodawca,
który spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bezpieczeństwa
i higieny pracy określone w przepisach dotyczących służby bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca zatrudniający mniej niż 100 pracowników zadania służby
bhp może wykonywać samodzielnie, jeżeli łącznie spełnia następujące
warunki:
z zatrudnia do 10 albo do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy
działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka
w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych,
z legitymuje się ukończonym szkoleniem niezbędnym do wykonywania
zadań służby bhp, zorganizowanym w formie kursu lub seminarium
z uwzględnieniem ćwiczeń oraz z wykorzystaniem odpowiednich pomocy dydaktycznych.
Pracodawcy, który zatrudnia do 10 albo do 20 pracowników i jego przedsiębiorstwo zostało zakwalifikowane do grupy działalności, dla której ustalono
nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób, nie dotyczy
69
wymóg utworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Taki pracodawca,
jeżeli nie zdecyduje się powierzyć wykonywania służby bhp:
z specjaliście spoza zakładu pracy albo
z pracownikowi zakładu zatrudnionemu przy innej pracy,
spełniającym wymagania kwalifikacyjne określone rozporządzeniem w sprawie służby bhp, może także wykonywać zadania tej służby samodzielnie,
jeśli legitymuje się ukończonym szkoleniem niezbędnym do wykonywania
zadań służby bhp.
Za ukończenie przez pracodawcę szkolenia niezbędnego do realizacji zadań
służby bhp wystarczające jest udokumentowanie odbycia szkolenia według
programu opracowanego na podstawie ramowego programu szkolenia pracodawców wykonujących zadania służby bhp, przeprowadzonego przez uprawnioną jednostkę zewnętrzną. Oznacza to, że w odróżnieniu od pracownika
służby bhp, pracownika zatrudnionego przy innej pracy, któremu powierzono
wykonywanie zadań służby bhp, a także specjalisty spoza zakładu, pracodawca nie ma obowiązku wykazywania się wymaganiami kwalifikacyjnymi,
o których mowa w rozporządzeniu w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny
pracy. W przypadku jednak gdyby pracodawca spełniał takie wymagania,
wówczas zwolniony jest z obowiązku odbycia szkolenia dla pracodawców
wykonujących zadania służby bhp. Podobnie, gdy posiada tytuł technika
bhp, wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp lub
ukończone studia podyplomowe z zakresu bhp.
Szkolenie okresowe bhp
§ 14.
1. Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy
i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.
2. Szkolenie okresowe odbywają:
1) osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści,
2) pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
70
Szkolenie okresowe bhp
3) pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy
i organizatorzy produkcji,
4) pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby
wykonujące zadania tej służby,
5) pracownicy administracyjno-biurowi i inni niewymienieni w pkt
1–4, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki
szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Celem szkolenia okresowego bhp jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny
pracy nabytych w czasie szkolenia wstępnego (ogólnego, stanowiskowego),
wcześniej odbytych szkoleń okresowych oraz zaznajomienie ich z nowymi
rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Do odbycia
szkolenia okresowego zobligowani są:
z osoby będące pracodawcami,
z inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy wydziałów, mistrzowie, brygadziści,
z pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
z projektanci oraz konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych,
z technolodzy, organizatorzy produkcji i inni pracownicy inżynieryjno-techniczni,
z pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy,
z inni pracownicy, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na
czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami muszą znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Ustawodawca nie
określa formy, w jakiej ten ogólny obowiązek ma być realizowany. W świetle
powyższych uregulowań prawnych osoby będące pracodawcami oraz inne
osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści, są obligowani do odbycia szkolenia okresowego, którego celem jest
aktualizacja i uzupełnienie wiedzy i umiejętności, w szczególności z zakresu:
71
z
z
z
z
z
z
z
z
oceny, identyfikacji i analizy zagrożeń zawodowych występujących w procesach pracy oraz oceny ryzyka związanego z tymi zagrożeniami,
kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
prowadzenia kontroli i oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym
przestrzegania przepisów i zasad bhp,
organizowania przedsięwzięć mających na celu zapewnienie pracownikom
bezpieczeństwa i ochrony przed zagrożeniami związanymi z wykonywaną
pracą,
metod eliminowania lub ograniczenia oddziaływania na pracowników
czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych,
ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz chorób
zawodowych, a także określania niezbędnych działań profilaktycznych,
metod i organizacji szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,
popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szkolenie powinno być zorganizowane w formie kursu, seminarium lub
samokształcenia kierowanego na podstawie szczegółowego programu
szkolenia opracowanego przez organizatora szkolenia. Organizatorem
i prowadzącym szkolenie osób będących pracodawcami może być wyłącznie jednostka organizacyjna uprawniona do prowadzenia działalności
szkoleniowej w dziedzinie bhp. Pracodawca wykonujący również czynności
adekwatne dla stanowiska robotniczego, na którym występuje narażenie
na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, musi odbyć również szkolenie wstępne w zakresie instruktażu
stanowiskowego.
Szkolenia na stanowiskach robotniczych
Szkolenia tej grupy pracowników mają na celu aktualizację i uzupełnienie
wiedzy i umiejętności w szczególności z zakresu:
z przepisów i zasad bhp związanych z wykonywaną pracą,
z zagrożeń związanych z wykonywaną pracą, w tym czynnikami występującymi w procesach pracy, oraz zasad i metod likwidacji lub ograniczenia
oddziaływania tych czynników na pracowników – z uwzględnieniem zmian
72
Szkolenia na stanowiskach inżynieryjno-technicznych
z
z
z
w technologii, organizacji pracy i stanowisk pracy, stosowania środków
ochrony zbiorowej i indywidualnej, wprowadzenia nowych urządzeń,
sprzętu i narzędzi pracy oraz metod ochrony przed tymi zagrożeniami,
postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń,
profilaktyki wypadkowej,
zasad udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Szkolenie powinno być realizowane poprzez instruktaż na stanowisku pracy,
a także wykład, pogadankę, film, omówienie okoliczności i przyczyn charakterystycznych (dla prac wykonywanych przez uczestników szkolenia)
wypadków przy pracy oraz wniosków profilaktycznych.
Szkolenia na stanowiskach
inżynieryjno-technicznych
Celem szkolenia dla tej grupy pracowników jest aktualizacja i uzupełnienie
wiedzy i umiejętności, w szczególności z zakresu:
z uregulowań prawnych wybranych odpowiednio do wykonywanych prac,
z metod identyfikacji i oceny zagrożeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi występującymi w procesach pracy
oraz oceny ryzyka związanego z tymi zagrożeniami,
z kształtowania warunków pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa
pracy i ergonomii, w tym w zakresie metod likwidacji lub ograniczenia
oddziaływania na pracowników czynników szkodliwych dla zdrowia,
uciążliwych i niebezpiecznych (m.in. przez odpowiednie rozwiązania
projektowe, technologiczne i organizacyjne),
z pozyskiwania informacji o postępie w zakresie rozwiązań techniczno-organizacyjnych wpływających na poprawę warunków bezpieczeństwa
i higieny pracy,
z zasad postępowania w razie wypadku w czasie pracy i w sytuacjach zagrożeń (np. pożaru, awarii),
z zasad udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Szkolenie może być zorganizowane w formie kursu lub seminarium albo
samokształcenia kierowanego.
73
Szkolenia na stanowiskach
administracyjno-biurowych
To szkolenia także dla pracowników zatrudnionych przy obsłudze monitorów ekranowych, a także pracowników placówek służby zdrowia, szkół
i innych placówek oświatowych, jednostek naukowo-badawczych i innych
pracowników, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki
szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
W trakcie szkolenia powinny być omówione w szczególności:
z wybrane regulacje prawne z zakresu prawa pracy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,
z kwestie oceny zagrożeń czynnikami występującymi w procesach pracy,
z metody ochrony przed zagrożeniami dla zdrowia i życia pracowników,
z kwestie związane z organizacją stanowisk pracy biurowej, z uwzględnieniem zasad ergonomii,
z postępowanie w razie wypadków i w sytuacjach zagrożeń (np. pożaru,
awarii),
z zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Szkolenie może być zorganizowane w formie kursu lub seminarium albo
samokształcenia kierowanego.
Terminy szkoleń okresowych
§ 15.
1. Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach
robotniczych przeprowadza się w formie instruktażu, nie rzadziej
niż raz na 3 lata, a na stanowiskach, na których są wykonywane prace
szczególnie niebezpieczne, nie rzadziej niż raz w roku.
2. Szkolenie okresowe osób wymienionych w § 14 ust. 2 pkt 1 i 3–5 powinno być przeprowadzane w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż raz na 5 lat, a w przypadku
pracowników administracyjno-biurowych nie rzadziej niż raz na 6 lat.
74
3. Pracodawca ustala, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, częstotliwość i czas trwania szkolenia okresowego pracowników zatrudnionych na określonych stanowiskach, biorąc pod uwagę
rodzaj i warunki wykonywania prac na tych stanowiskach.
4. Pierwsze szkolenie okresowe osób zatrudnionych na stanowiskach
wymienionych w § 14 ust. 2 pkt 1 przeprowadza się w okresie do
6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach, natomiast
osób zatrudnionych na stanowiskach wymienionych w § 14 ust. 2
pkt 2–5 – w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych
stanowiskach.
5. Ze szkolenia okresowego, o którym mowa w ust. 4, może być zwolniona osoba, która:
1) przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego
pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego;
2) odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby
zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk,
jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany
programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym
stanowisku pracy.
Częstotliwość i czas trwania szkolenia okresowego określa pracodawca
w porozumieniu z zakładową organizacją związkową. Jeżeli u danego pracodawcy nie działa taka organizacja, wówczas ustaleń takich pracodawca
dokonuje w porozumieniu z przedstawicielami pracowników, wybranymi
w tym celu przez załogę w trybie przyjętym w danym zakładzie pracy, jednakże nie rzadziej niż:
z raz na 3 lata pracownicy zatrudnieni na pozostałych robotniczych stanowiskach pracy;
z raz na 5 lat:
– osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami;
pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy
maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy
produkcji; pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne
osoby wykonujące zadania tej służby,
– pracownicy niewymienieni powyżej, których charakter pracy wiąże
się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub
75
z
z
niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy;
raz na 6 lat pracownicy administracyjno-biurowi;
raz w roku pracownicy zatrudnieni na stanowiskach pracy, na których
występują szczególnie duże zagrożenia dla zdrowia oraz zagrożenia wypadkowe.
Wykaz prac, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla zdrowia
oraz wypadkowe, ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich
przedstawicielami, uwzględniając przepisy wydane na podstawie art. 23715
Kodeksu pracy. Mają one charakter powszechnie obowiązujący. I tak np. do
prac eksploatacyjnych przy urządzeniach energetycznych stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego,
o których mowa w § 28 rozporządzenia ministra gospodarki z 28 marca 2013 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych
(Dz.U. z 2013 r. poz. 492), zaliczone zostały w szczególności prace:
z wewnątrz niebezpiecznych przestrzeni zamkniętych, komór paleniskowych
kotłów, kanałów spalin, elektrofiltrów, absorberów, walczaków kotłów,
kanałów i lejów zsypowych, rurociągów sieci cieplnych oraz w zbiornikach
paliw płynnych i gazowych,
z wewnątrz zasobników węgla lub biomasy oraz zasobników pyłu węglowego lub biomasy,
z niebezpieczne pod względem pożarowym wykonywane w strefach zagrożenia wybuchem,
z w obiegach wody elektrowni i elektrociepłowni wymagające wejścia do
kanałów, rurociągów, rur ssawnych i zbiorników, jak również prace na
ujęciach i zrzutach wody wykonywane z pomostów, łodzi lub barek oraz
prowadzone pod powierzchnią wody,
z z zakresu konserwacji, remontów, montażu, kontrolno-pomiarowego, wykonywane wewnątrz turbin wiatrowych lub gondoli oraz prace z zakresu
zewnętrznej konserwacji gondoli lub śmigieł wirnika turbiny wiatrowej,
z wykonywane w pobliżu nieosłoniętych urządzeń elektroenergetycznych
lub ich części, znajdujących się pod napięciem,
z przy urządzeniach elektroenergetycznych wyłączonych spod napięcia, lecz
uziemionych w taki sposób, że którekolwiek z uziemień nie jest widoczne
z miejsca wykonywania pracy,
76
z
z
z
z
z
z
w wykopach, z zakresu konserwacji, remontów, kontrolno-pomiarowego,
wykonywane przy gazociągach lub innych urządzeniach gazowniczych
oraz rurociągach sieci cieplnych,
konserwacyjne, modernizacyjne lub remontowe przy kolejowej sieci
trakcyjnej znajdującej się pod napięciem,
przy wyłączonych spod napięcia lub znajdujących się w budowie elektroenergetycznych liniach napowietrznych, które krzyżują się w strefie
ograniczonej uziemieniami ochronnymi z liniami znajdującymi się pod
napięciem lub mogącymi znaleźć się pod napięciem, w tym przewodami
trakcji elektrycznej,
na skrzyżowaniach linii elektroenergetycznych znajdujących się pod
napięciem lub mogących znaleźć się pod napięciem i przewodami trakcji
elektrycznej,
przy wyłączonym spod napięcia torze wielotorowej elektroenergetycznej
linii napowietrznej o napięciu 1 kV i powyżej, jeżeli którykolwiek z pozostałych torów linii pozostaje pod napięciem,
konserwacyjne, remontowe lub montażowe przy urządzeniach i instalacjach rozładowczych paliw płynnych i gazowych.
Do prac gazoniebezpiecznych wymienionych w § 14 ust. 2 rozporządzenia ministra gospodarki z 28 grudnia 2009 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy przy budowie i eksploatacji sieci gazowych oraz uruchamianiu instalacji gazowych gazu ziemnego (Dz.U. z 2010 r. nr 2, poz. 6)
zostały zaliczone:
z prace w pomieszczeniach i przestrzeniach, w których występuje zagrożenie
przekroczenia najwyższego dopuszczalnego stężenia czynnika szkodliwego
dla zdrowia ludzkiego lub przekroczenia dolnej granicy wybuchowości
czynnika wybuchowego,
z prace w nawanialniach i w magazynach środka nawaniającego gaz ziemny,
z prace przy czynnych sieciach gazowych i instalacjach gazu ziemnego,
z odpowietrzanie, opróżnianie i napełnianie sieci gazowych i instalacji
gazowych, w tym metodą próżniową,
z badanie i czyszczenie tłokiem czynnych gazociągów,
z prace związane z dehydratyzacją,
z prace spawalnicze prowadzone w obiektach technologicznych sieci gazowych w strefach zagrożonych wybuchem.
77
Zakładowe wykazy prac, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla zdrowia oraz wypadkowe, powinny obejmować oprócz
odpowiednich prac ujętych w wykazach powszechnie obowiązujących
także inne prace.
Przy ich ustaleniu i zakwalifikowaniu pomocny może być poniższy wykaz
zawarty w nieobowiązującym rozporządzeniu w sprawie rodzajów prac,
które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby:
z prace wykonywane wewnątrz zbiorników, kotłów, silosów i urządzeń technologicznych, w tym prace w zbiornikach otwartych, które nie pozwalają
na bezpośredni kontakt wizualny co najmniej z jednym pracownikiem;
z prace w pomieszczeniach, w których występują gazy lub pary trujące,
żrące albo duszące, przy których wykonywaniu wymagane jest stosowanie
środków ochrony indywidualnej;
z prace związane z:
– montażem i demontażem studzienek, stacji pomp wodnych przy głębokościach większych od 2 m,
– odmulaniem i pogłębianiem cieków i zbiorników wodnych,
– budową i pogłębianiem studni kopanych przy głębokościach większych
od 2 m;
z prace w pomieszczeniach sekcyjnych zakładów utylizacji;
z prace na czynnych gazociągach i przemysłowych instalacjach gazowych;
z prace przy obsłudze autoklawów przemysłowych;
z prace na stanowiskach organizowanych w magazynach substancji trujących i żrących;
z prace przy usuwaniu skażeń chemicznych;
z prace związane z transportowaniem i stosowaniem materiałów wybuchowych;
z prace przy usuwaniu skutków wypadków i awarii radiacyjnych;
z prace związane z transportem i przeładunkiem materiałów promieniotwórczych, wymagające nadzoru dozymetrycznego;
z prace w sterowniach i przy kanałach reaktorów jądrowych oraz w sterowaniach i bunkrach akceleratorów;
z prace związane z obsługą studzienek i zbiorników ścieków radioaktywnych;
z prace badawcze z użyciem urządzeń plazmowych do syntezy termojądrowej;
78
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
prace związane z konserwacją, montażem i naprawą dźwigów, suwnic,
żurawi wieżowych i samojezdnych, układnic magazynowych i schodów
ruchomych;
prace spawalnicze, cięcie gazowe i elektryczne oraz inne prace wymagające
posługiwania się otwartym źródłem ognia w pomieszczeniach zamkniętych
albo w pomieszczeniach zagrożonych pożarem lub wybuchem;
prace przy budowie i eksploatacji napowietrznych linii telekomunikacyjnych wykonywanych:
– na skrzyżowaniach z liniami energetycznymi, kolejowymi oraz w bezpośrednim sąsiedztwie szlaków komunikacyjnych (dróg, rzek, mostów,
wiaduktów) i gazociągów,
– w terenie trudno dostępnym lub zalesionym, wymagającym ścinania
drzew,
– przy wymianie słupów i przewodów na słupach;
prace przy eksploatacji linii kablowych ze zdalnym zasilaniem oraz przy
urządzeniach zdalnego zasilania;
prace w studniach kablowych, w pomieszczeniach z nimi połączonych
i dołkach monterskich;
prace na obiektach radiokomunikacyjnych w terenie górskim trudno
dostępnym;
prace konserwacyjne przy nadajnikach radiowych i telewizyjnych oraz
prace wykonywane na polach antenowych;
prace w telekomunikacji przy nieobsługiwanych stacjach wzmacniających
i komorach kablowych;
prace wykonywane na wysokości powyżej 2 m w przypadkach, w których
wymagane jest zastosowanie środków ochrony indywidualnej przed
upadkiem z wysokości;
prace w wykopach i wyrobiskach o głębokości większej od 2 m;
prace ziemne wykonywane metodą bezodkrywkową;
prace geodezyjno-melioracyjne na terenach bagiennych;
prace w kesonach i prace nurków;
prace malarzy, konserwatorów okrętowych, wykonywane poza burtą statku lub z zewnętrznego rusztowania wiszącego oraz prace na
masztach;
prace na statkach w: zbiornikach wodnych, paliwowych, balastowych,
kolektorach, przelotniach, zasobnikach powietrza silników spalinowych,
79
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
80
zenzach, koferdamach, tunelach przystępkowych, karterach silników
i komorach łańcuchowych;
prace związane z otwieraniem i zamykaniem luków ładowni na
statkach;
prace na otwartych pokładach w warunkach sztormowych oraz na stanowiskach manewrowych, cumowniczych na dziobie i rufie;
prace na statkach przy przeładunkach i manipulacjach materiałów niebezpiecznych;
prace na statkach wykonywane na wysokości powyżej 5 m na nieumocowanych w sposób stały drabinkach;
prace kontrolerów fitosanitarnych na statku lub barce;
prace przy oznakowywaniu i remoncie dróg na odcinkach niezamkniętych dla ruchu;
prace maszynistów kolejowych zatrudnionych na:
– lokomotywach elektrycznych niewyposażonych w dwa aktywne
systemy zabezpieczeń, tj. czuwak aktywny i system samoczynnego
hamowania pociągu,
– pojazdach trakcyjnych, poruszających się z szybkością powyżej
130 km/h,
– lokomotywach prowadzących pociągi w ruchu towarowym po liniach,
na których miarodajne pochylenie na obsługiwanym odcinku jest
większe niż 15 promili na długości 1000 m;
prace operatorów sprężarek chłodniczych, prace przy napełnianiu instalacji amoniakiem oraz prace wykonywane w komorach chłodniczych,
gdy drzwi do tych komór otwierane są tylko z zewnątrz;
prace przy ogłuszaniu zwierząt w zakładach przemysłu mięsnego;
prace związane z obsługą i zabiegami weterynaryjnymi zwierząt dużych
w stacjach hodowli i unasienniania;
prace związane z dokarmianiem ryb z łódki;
prace związane ze stosowaniem:
– środków ochrony roślin podczas zabiegu fumigacji,
– środków ochrony roślin w uprawach pod osłonami i w pomieszczeniach
zamkniętych;
prace związane ze świadczeniem usług w zakresie stosowania preparatów ochrony roślin w formie płynnej, zaliczanych do pierwszej kategorii
toksyczności;
Egzamin sprawdzający przyswojoną wiedzę
z
z
prace przy pozyskiwaniu drewna w lesie;
prace związane z ratownictwem górskim.
Pierwsze szkolenie okresowe powinni odbyć:
z nie później niż w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na zajmowanym stanowisku osoby kierujące pracownikami oraz pracodawcy;
z nie później niż w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na zajmowanym stanowisku: pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych;
pracownicy inżynieryjno-techniczni, pracownicy służby bezpieczeństwa
i higieny pracy i inne osoby wykonujące zadania tej służby, pracownicy
administracyjno-biurowi i inni wyżej niewymienieni, których charakter
pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe
lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy.
Ze szkolenia okresowego może być zwolniona osoba, która:
z przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego
pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego;
z odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego
program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia
okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy.
Egzamin sprawdzający przyswojoną wiedzę
§ 16.
1. Szkolenie, o którym mowa w § 13 ust. 1, oraz szkolenie okresowe
kończą się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika
szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami
2. Egzamin jest przeprowadzany przed komisją powołaną przez organizatora szkolenia.
3. Potwierdzeniem ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia,
o którym mowa w § 13 ust. 1, oraz szkolenia okresowego jest zaświad81
czenie wydane przez organizatora szkolenia. Odpis zaświadczenia jest
przechowywany w aktach osobowych uczestnika szkolenia.
4. Wzór zaświadczenia, o którym mowa w ust. 3, jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia.
Bez względu na formę, w jakiej przeprowadzane są szkolenia okresowe pracowników (przeprowadzane według stosownego programu) oraz szkolenia
pracodawców spełniających ustawowe warunki i zamierzających wykonywać
zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy (przeprowadzane według programu szkolenia pracodawców wykonujących zadania służby bezpieczeństwa
i higieny pracy), szkolenia okresowe kończą się osobistym stawiennictwem
przed komisją egzaminacyjną powołaną przez organizatora szkolenia, która
w odpowiednim trybie dokona sprawdzenia przyswojenia przez uczestnika
szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia, umiejętności wykonywania
lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej.
Przepis rozporządzenia wyłącza możliwość przeprowadzania egzaminu „na
odległość”, np. przez Internet. Potwierdzeniem ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia jest zaświadczenie wydane przez organizatora szkolenia.
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych
§ 17.
Ukończenie w okresie, o którym mowa w § 15, szkolenia, dokształcania lub
doskonalenia zawodowego związanego z nauką zawodu, przyuczeniem do
zawodu albo podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego
program szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska
pracy, uważa się za równoznaczne z odbyciem takiego szkolenia.
Ukończenie przez pracownika szkolenia, dokształcania lub doskonalenia
zawodowego związanego z nauką zawodu, przyuczeniem do zawodu albo
podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego program szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska pracy zwalnia pracownika z odbycia wymaganego szkolenia okresowego. Legitymowanie się
82
Wejście w życie przepisów dotyczących szkoleń bhp
stosownym świadectwem, zaświadczeniem traktuje się jako równoznaczne
z potwierdzeniem odbycia wymaganego szkolenia okresowego.
Wejście w życie przepisów dotyczących
szkoleń bhp
§ 18.
Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 lipca 2005 r.
Rozporządzenie było dwukrotnie nowelizowane rozporządzeniami ministra
gospodarki:
z 28 czerwca 2005 r. (Dz.U. nr 116, poz. 972),
z 9 października 2007 r. (Dz.U. nr 196, poz. 1420).
Podstawa prawna
z
z
z
z
z
z
rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 14 października 2005 r.
w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie
bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz.U. nr 216, poz. 1824),
rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie
szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz.
1860 ze zm.),
rozporządzenie ministra gospodarki z 21 października 2008 r. w sprawie
zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz.U. nr 199, poz. 1228 ze zm.),
rozporządzenie ministra gospodarki z 27 kwietnia 2000 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych (Dz.U.
nr 40, poz. 470),
rozporządzenie ministra gospodarki z 28 grudnia 2009 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy budowie i eksploatacji sieci gazowych oraz
uruchamianiu instalacji gazowych gazu ziemnego (Dz.U. z 2010 r. nr 2, poz. 6),
rozporządzenie ministra gospodarki z 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz.U.
z 2013 r. poz. 492),
83
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
84
rozporządzenie ministra gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U.
nr 191, poz.1596 ze zm.),
rozporządzenie ministra infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych
(Dz.U. nr 47, poz. 401),
rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września
1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
(Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.),
rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej
(Dz.U. nr 62, poz. 287),
rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 14 marca 2000 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U. nr 26, poz. 313 ze zm.),
rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 29 listopada
2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. nr 217,
poz. 1833 ze zm.),
rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 24 czerwca 2002 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych i organiczno-mineralnych (Dz.U. nr 99, poz. 896 ze zm.),
rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie
„Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. nr 100, poz. 908),
rozporządzenie ministra gospodarki z 8 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla dźwigów i ich elementów bezpieczeństwa (Dz.U.
nr 263, poz. 2198 ze zm.),
ustawa z 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (tekst jedn.: Dz.U.
z 2013 r. poz. 963 ze zm.),
ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r.
nr 21, poz. 94 ze zm.),
ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 ze zm.),
ustawy z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (tekst jedn.:
Dz.U. z 2010 r. nr 138, poz. 935 ze zm.).
Komentarza nie należy traktować jako głosu w trwającej od dłuższego czasu dyskusji nad kierunkami
zmian przepisów dotyczących szkoleń bhp. Jego celem jest przybliżenie kwestii uregulowanych rozporządzeniem.
Jan M. Pióro – specjalista w zakresie prawa pracy,
biegły sądowy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy przy Sądzie Okręgowym w Warszawie. Autor
i konsultant licznych publikacji w zakresie organizacji oraz zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wieloletni inspektor pracy Głównego Inspektoratu Pracy Państwowej Inspekcji Pracy.
cena: 69 zł
ISBN 978-83-269-3206-9
UOH 17
Szkolenia BHP – komentarz do rozporządzenia
Komentarz do rozporządzenia ministra gospodarki
i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180,
poz. 1860 ze zm.) jest adresowany przede wszystkim
do organizatorów i prowadzących szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz małych
przedsiębiorców, dla których ma być pomocą w zrozumieniu zapisów rozporządzenia.
Vademecum BHP
Szkolenie bhp jest ważnym czynnikiem profilaktyki wypadkowej – umożliwia zrozumienie zagrożeń
związanych z przebiegiem procesu pracy i sprzyja
poznaniu sposobów postępowania także w sytuacjach odbiegających od normalnego toku pracy.
Jan M. Pióro
Szkolenia BHP
komentarz
do rozporządzenia

Szkolenia BHP

Transkrypt

Podobne dokumenty

Poznaj swoje prawa - BHP a umowa zlecenie | ZSP