Malarewicz-Jakubów A., Urząd Ochrony Konkurencji

Malarewicz-Jakubów A., Urząd Ochrony Konkurencji

Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
AGNIESZKA MALAREWICZ-JAKUBÓW
URZĄD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW –
STRÓŻ PRAWA CZY KAT?
STRESZCZENIE
Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest centralnym organem administracji
rządowej właściwym w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, wykonującym swoje
zadania przy pomocy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o
ochronie konkurencji i konsumentów nakłada na Prezesa UOKiK szeroki zakres działań kontrolnych i
decyzyjnych, przez co, skupia w rękach jednej osoby całość funkcji inkwizycyjnych czyli prowadzenia
postępowań wyjaśniających, dowodowych i orzeczniczych. Urząd powinien spełniać najwyższe wymagane
standardy jakości postępowania.
OFFICE OF COMPETITION AND CONSUMER PROTECTION
– GUARDIAN OR EXECUTIONER?
SUMMARY
The President of the Office of Competition and Consumer Protection (OCCP) is the central body
of government administration competent in matters relating to competition and consumer protection, in
carrying out their tasks with the help of the Office of Competition and Consumer Protection. The Act of
16th February 2007 on Competition and Consumer Protection entrusts the President of the OCCP with a
wide range of control and decision-making activities, hence one person is in charge of the entirety of
inquisitional functions i.e. conducting investigative, evidentiary proceedings as well as issuing rulings.
The Office should meet the highest quality standards of conduct required.
Słowa kluczowe: konkurencja, przedsiębiorca, konsument, koncentracja
Key words: competition, entrepreneur, consumer, concentration
***
Dr hab., Wydział Prawa Uniwersytetu w Białymstoku
51 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
1. Wstęp
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (w skrócie: UOKiK) został powołany do życia mocą
ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów
konsumentów. Początkowo UOKiK nosił nazwę Urzędu Antymonopolowego. Głównym podmiotem
chronionym przez Urząd Antymonopolowy byli przede wszystkim przedsiębiorcy. Zadaniami tego
Urzędu była także ochrona i rozwój konkurencji oraz przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym. W
związku z powyższym Urząd Antymonopolowy nie do końca zajmował się sprawami konsumentów,
chodź do tego został między innymi powołany. W państwie brakowało więc organu, który zajmowałby się
konsumentem, a w szczególności ochroną tegoż konsumenta przed nieuczciwymi praktykami
stosowanymi przez przedsiębiorców – profesjonalistów. Jeżeli nawet działania podejmowane przez Urząd
Antymonopolowy prowadziły w jakiś sposób do ochrony konsumenta, to były to działania nieskuteczne.
[S. Gronowski, 1999, nr 2, s. 8]
Ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Urząd
Antymonopolowy został przekształcony w Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Mocą
Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów działającego na podstawie art. 29 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów w dniu 31 grudnia 2001 r. został nadany Urzędowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów
statut określający organizację tegoż urzędu. W obecnym stanie prawnym wszelkie kwestie związane z
funkcjonowaniem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów regulowane są mocą ustawy z dnia 16
lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. [A. Malarewicz, 2009, s. 346].
Niniejszy artykuł stanowi omówienie prawnych regulacji działalności organów UOKiK w oparciu
o analizę stanów faktycznych i postępowań prowadzonych przez UOKiK.
2. Organy UOKiK i ich kompetencje
Zgodnie z treścią art. 24 ust. 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Urząd Ochrony
Konkurencji i Konsumentów jest urzędem administracji rządowej, którego głównym zadaniem jest pomoc
w realizacji zadań nałożonych przez obowiązujące prawo na Prezesa UOKiK oraz obsługa Prezesa. W
związku z tym Prezes UOKiK wykonuje swoje zadania przy pomocy tegoż urzędu. Urząd UOKiK działa
zgodnie z zarządzeniami, decyzjami i wytycznymi Prezesa oraz pod jego bezpośrednim kierownictwem
[A. Malarewicz, 2009, s. 347].
Prezes UOKiK jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony
konkurencji i konsumentów. W związku z powyższym UOKiK działa pod bezpośrednim kierownictwem
Prezesa. Prezes Rady Ministrów sprawuje natomiast nadzór nad działalnością Prezesa urzędu. W jego
gestii leży także powołanie i odwołanie Prezesa UOKiK [M. Sieradzka, 2007, nr 24, s. 1351].
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów składa się z centrali z siedzibą w Warszawie oraz
delegatur terenowych. Centrala natomiast składa się z komórek organizacyjnych. W skład centrali urzędu
wchodzi 11 komórek organizacyjnych. Zadania powyższych komórek organizacyjnych oraz tryb pracy
centrali urzędu określane są mocą regulaminu organizacyjnego, nadawanego przez Prezesa UOKiK, na
wniosek dyrektora generalnego. Właściwość miejscowa i rzeczowa delegatur UOKiK określona została w
rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia właściwości
miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Najważniejszą rolę, z punktu widzenia polityki prokonsumenckiej, i zadań stawianych w tej
dziedzinie Prezesowi UOKiK, odgrywa przede wszystkim Departament Polityki Konsumenckiej. Do
spraw, którymi zajmuje się Departament Polityki Konsumenckiej, należą m. in. zagadnienia
ogólnopolityczne, ochrona konsumentów przed czynami nieuczciwej konkurencji, skargi konsumenckie, a
ponadto współpraca z organizacjami prokonsumenckimi, samorządem terytorialnym i organami kontroli
państwowej. Zaznaczyć również należy, że w ramach zadań pozostałych departamentów poruszana jest
także w sposób bezpośredni lub pośredni problematyka ochrony konsumentów. Delegatury terenowe
52 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
UOKiK realizują powyższe zadania w zasięgu lokalnym. Do ich obowiązków m. in. należy ochrona
interesów i praw konsumentów. Do zadań, które leżą w kompetencji delegatur najistotniejsze jest
prowadzenie postępowań przeciwko przedsiębiorcom mającym siedzibę na terenie działania delegatury.
Zazwyczaj sprawy te dotyczą różnorodnych praktyk podejmowanych przez tych przedsiębiorców, a
naruszających prawa i interesy konsumentów [A. Malarewicz, 2009, s. 348].
W ramach określonych zadań delegatury UOKiK współpracują z wojewódzkimi inspektorami
Inspekcji Handlowej, a także z organami samorządu terytorialnego oraz z organizacjami społecznymi i
instytucjami, do których zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów. Ponadto udzielają
tym podmiotom pomocy w zakresie wynikającym z rządowej polityki prokonsumenckiej [J. Dutkiewicz i
in. 2000, s.169]. Naruszenia przepisów antymonopolowych na szczeblu lokalnym, choć trudno
dostrzegalne dla całej gospodarki, mogą bardzo niekorzystnie oddziaływać na przedsiębiorców i
konsumentów działających w danym regionie.
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów w art. 26 określa zakres działania Prezesa UOKiK
[M. Szydło, 2007, nr 12, s. 645]. Do jego zadań, związanych z ochroną praw i interesów konsumenta,
należy:
1.
sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem przez przedsiębiorców przepisów
ustawy (art. 26 pkt 1),
2.
przygotowywanie projektów rządowej polityki konsumenckiej (art. 26 pkt 4),
3.
współpraca z innymi organami, do których zakresu działania należy ochrona
konkurencji i konsumentów (art. 26 pkt 6a),
4.
opracowywanie i przedkładanie Radzie Ministrów projektów aktów prawnych
dotyczących ochrony interesów konsumentów (art. 26 pkt 8),
5.
opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących ochrony interesów
konsumentów (art. 26 pkt 9),
6.
przedkładanie Radzie Ministrów okresowych sprawozdań z realizacji rządowych
programów polityki konsumenckiej (art. 26 pkt 10),
7.
występowanie do przedsiębiorców i ich związków w sprawach ochrony
konsumentów (art. 26 pkt 11),
8.
podejmowanie czynności wynikających z przepisów o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji oraz przepisów dotyczących niedozwolonych postanowień umownych (art. 26 pkt
12),
9.
występowanie do wyspecjalizowanych jednostek i odpowiednich organów
kontroli państwowej o wykonanie badań przestrzegania praw konsumentów (art. 26 pkt 13),
10.
nadzór nad ogólnym bezpieczeństwem produktów przeznaczonych dla
konsumentów w zakresie wynikającym z przepisów o ogólnym bezpieczeństwie produktów (art.
26 pkt 14),
11.
współpraca z organami samorządu terytorialnego oraz z krajowymi i
zagranicznymi organizacjami społecznymi i innymi instytucjami, do których zadań statutowych
należy ochrona interesów konsumentów (art. 26 pkt 15),
12.
udzielanie pomocy organom samorządu województwa i powiatu oraz
organizacjom, do których zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, w zakresie
wynikającym z rządowej polityki konsumenckiej (art. 26 pkt 16),
13.
inicjowanie badań towarów i usług, wykonywanych przez organizacje
konsumenckie (art. 26 pkt 17),
14.
opracowywanie i wydawanie publikacji oraz programów edukacyjnych
popularyzujących wiedzę o prawach konsumentów (art. 26 pkt 18),
15.
realizacja zobowiązań międzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie
współpracy i wymiany informacji w sprawach ochrony konkurencji i pomocy publicznej
udzielanej przedsiębiorcom (art. 26 pkt 19),
16.
gromadzenie i upowszechnianie orzecznictwa w sprawach z zakresu ochrony
53 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
konkurencji i konsumentów (art. 26 pkt 20).
Spektrum działania Prezesa UOKiK i samego urzędu w świetle przepisów ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów jest bardzo szerokie. Bardzo ważne z perspektywy ochrony konsumenta
wydają się jednak kompetencje Prezesa urzędu dotyczące przygotowywania przez niego projektów
rządowej polityki konsumenckiej oraz prawo opiniowania projektów aktów prawnych dotyczących
praktyk ochrony interesów konsumentów. Działania te pozwalają na unikniecie niezgodnych z polityką
gospodarczą unormowań prawnych [D. Sylwestrzak, 2002, nr 9]. Udział UOKiK w pracach
legislacyjnych jest bardzo ważny z punktu widzenia tworzenia otoczenia prawnego stymulującego rozwój
konkurencji i w efektywny sposób chroniącego interesy konsumentów. Realizacja tego celu odbywa się
poprzez zaangażowanie w opracowywanie rządowych projektów aktów prawnych oraz udział w
konsultacjach międzyresortowych. Przykładowo w 2012 r. UOKiK przeanalizował łącznie ponad 2,1 tys.
projektów różnej rangi oraz stanowisk do projektów sejmowych pod względem ich możliwego wpływu na
konkurencję i konsumentów.
Ważnym środkiem w zakresie ochrony prawa i interesów konsumentów jest opracowywanie i
wydawanie publikacji oraz programów edukacyjnych popularyzujących wiedzę o prawach konsumentów.
Realizacja tego zadnia ma duży wpływ na wzrost świadomości samego konsumenta. Prowadzenie
edukacji samego konsumenta przez organ, jak najbardziej kompetentny, wpływa na fakt, iż konsument
dowiaduje się zarówno o przysługujących mu prawach, jak i obowiązkach. Integralną częścią działalności
UOKiK są projekty informacyjno-edukacyjne. Mają one na celu popularyzację wiedzy prawnej i
ekonomicznej wśród wszystkich uczestników rynku. W podejmowanych inicjatywach Prezes UOKiK
kładzie szczególny nacisk na znaczenie ustawodawstwa antymonopolowego dla polskiej gospodarki,
informuje o prawach i obowiązkach, które przysługują przedsiębiorcom i konsumentom. Skuteczność
podejmowanych działań znajduje potwierdzenie w wynikach badań społecznych prowadzonych przez
Urząd, diagnozujących poziom świadomości prawnej i ekonomicznej wszystkich uczestników rynku.
Należy podkreślić, że zadania Prezesa UOKiK zostały określone przede wszystkim w ustawie o
ochronie konkurencji i konsumentów, jednak oprócz tego na Prezesa UOKiK nałożony został obowiązek
wykonywania innych zadań określonych w ustawach odrębnych [M. Sieradzka, 2007, nr 24, s. 1351]. W
związku z powyższym Prezes UOKiK musi wykonywać zadania nałożone na niego przepisami ustawy o
ogólnym bezpieczeństwie produktów, ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz ustawy o
odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.
Ponadto Prezes UOKiK kontroluje koncentracje przedsiębiorców, by wyeliminować ryzyko
związane z możliwością powstania podmiotu o sile rynkowej zagrażającej lub eliminującej konkurencję.
Obok monitorowania rynku i zachowań przedsiębiorców, dla osiągnięcia celów polityki konkurencji
niezmiernie ważne jest propagowanie zasad wolnej konkurencji i rozpowszechnianie wiedzy na jej temat
(tzw. Competition advocacy) wśród wszystkich uczestników obrotu gospodarczego, a także organów
władzy państwowej. Wyrazem tej działalności jest opracowywanie i udostępnianie przez Prezesa UOKiK
raportów i wyjaśnień mających na celu ułatwienie przedsiębiorcom prowadzenia działalności w zgodzie z
zasadami prawa antymonopolowego. Opracowania te służą przede wszystkim zwiększaniu
transparentności działań Prezesa UOKiK.
3. Decyzje Prezesa UOKiK, a porozumienia ograniczające konkurencję
Zakaz porozumień ograniczających konkurencję dotyczy wszelkich zachowań, które przełamują
zasadę pełnej autonomiczności podmiotów gospodarczych w zakresie podejmowanych przez nie decyzji
na danym rynku właściwym o tyle o ile może to wpłynąć na ekonomiczną efektywność działań
rynkowych przedsiębiorców. Przyjęcie przez konkurentów jednolitej strategii działania na rynku może
wskazywać na istnienie pomiędzy przedsiębiorcami sfery, w obrębie której dochodzi do ograniczenia ich
swobody decyzyjnej oraz efektywności podejmowanych przez nich zachowań rynkowych [J. Fidala, 2012,
Nr 5, s. 262]. Prawo antymonopolowe zakazuje porozumień, których celem lub skutkiem jest
wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku. Za tego typu praktyki
54 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
uznaje się w szczególności zmowy cenowe, przetargowe oraz porozumienia służące podziałowi rynków
zbytu lub zakupu. Przykładowy katalog praktyk ograniczających konkurencję określa art. 6 ust. 1 uokik.
Przepisy przewidują jednak nieliczne wyjątki od generalnego zakazu, tzw. porozumienia bagatelne i
wyłączenia grupowe.
Prezes UOKiK wydaje decyzje zobowiązujące, decyzje o uznaniu praktyki za ograniczającą
konkurencję i stwierdzające jej zaniechanie oraz decyzje o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję
i nakazujące jej zaniechania.
Przykładowo można tu wskazać decyzję wydaną przez Prezesa UOKiK dotyczącą zmowy
przetargowej uczestników konsorcjum RLU – 38/2012, gdzie do naruszenia prawa antymonopolowego
doszło w przetargu organizowanym przez Zarząd Mienia Komunalnego (ZMK) z Białegostoku na usługę
odbioru i transportu odpadów. Jak ustalił UOKiK, dwie spółki — MPO i ASTWA, obsługujące
dotychczas zasoby ZMK, przystąpiły do przetargu, składając wspólną ofertę. Uzasadnieniem dla
zawiązania przez przedsiębiorców konsorcjum były ograniczenia techniczne, które uniemożliwiały im
samodzielne ubieganie się o wykonanie zamówienia. Ze zgromadzonego materiału dowodowego
wynikało jednak, że współpraca MPO i ASTWA — mająca polegać na korzystaniu z posiadanego przez
konsorcjanta sprzętu, np. śmieciarek — nie miała miejsca. Zawiązanie konsorcjum miało więc umożliwić
przedsiębiorcom utrzymanie dotychczasowych udziałów rynkowych z pominięciem mechanizmów
konkurencji. Mając na uwadze fakt, że porozumienie to stanowi precedens w dotychczasowym
orzecznictwie UOKiK, odstąpiono od wymierzenia kar finansowych. Do końca 2012 r. Przedsiębiorcy nie
odwołali się od decyzji.
Ustawodawca dopuścił jednocześnie możliwość współdziałania kilku przedsiębiorców w ramach
tzw. konsorcjów, jeśli nie są oni w stanie samodzielnie zrealizować zamówienia. Co do zasady takie
porozumienia podmiotów gospodarczych są dopuszczone przez prawo. Jednak w sytuacji, gdy ich
faktycznym celem jest wyeliminowanie lub ograniczenie rywalizacji rynkowej, znajdą do nich
zastosowanie przepisy antymonopolowe.
Prezes UOKiK wydał decyzję
dotyczącą zmowy producenta produktów smarnych i
dystrybutorów DOK – 9/2012 w sytuacji, gdzie Orlen Oil od 2003 r. zobowiązywał swoich partnerów
handlowych do sprzedaży środków smarnych z linii Platinum (m.in. olejów silnikowych) po cenach
minimalnych. Dystrybutorzy nie mogli oferować tych produktów poniżej stawek wskazanych przez
producenta, pomniejszonych o rabat. Za zawiązanie niedozwolonego porozumienia Orlen Oil otrzymał
karę finansową w wysokości blisko 2 mln zł.
Na podstawie art. 9 w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów po
przeprowadzeniu postępowania antymonopolowego wszczętego z urzędu przeciwko Krajowej Radzie
Notarialnej w Warszawie, Prezes UOKiK uznał za praktykę ograniczającą konkurencję zawarcie
porozumienia, polegającego na zamieszczeniu w Kodeksie Etyki Zawodowej Notariusza, wprowadzonym
w drodze uchwały Nr 19/ 97 Krajowej Rady Notarialnej z 12 grudnia1997 r., postanowienia § 26 pkt 2
uznającego przyciąganie klientów poprzez proponowanie niższego wynagrodzenia za usługi notarialne za
przejaw nieuczciwej konkurencji i szczególnie rażący jej przypadek i nakazał zaniechanie tej praktyki. Na
podstawie art. 5 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, notariuszowi za dokonanie czynności
notarialnych przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze stronami czynności, nie
wyższe niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czynności, przy czym taksę ustala,
w drodze rozporządzenia, minister sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem finansów i po
zasięgnięciu opinii KRN. Nadanie stawkom charakteru stawek maksymalnych oznacza, że możliwe jest
negocjowanie przez klientów kancelarii notarialnych opłat niższych niż maksymalne. A zatem uchwalając
postanowienie § 26 pkt 2 Kodeksu KRN ograniczyła możliwość ustalania wysokości opłaty za czynności
notarialne w drodze negocjacji, uniemożliwiając tym samym klientowi dokonywanie swobodnego wyboru
notariusza, który oferowałby swoje usługi po cenie niższej niż jego konkurent.
Na podstawie art. 101 ust. 2 pkt 1 Ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nałożono na
KRN karę pieniężną w wysokości 36 000 zł.
55 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
4. Nadużywanie pozycji dominującej
Ustawa antymonopolowa wprowadziła szczególne zakazy dotyczące przedsiębiorców o pozycji
dominującej. Przez pozycję dominującą rozumie się pozycję przedsiębiorcy, która umożliwia mu
zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym przez stworzenie mu możliwości działania w
znacznym zakresie, niezależnie od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów, przy czym
domniemywa się, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku właściwym
przekracza 40%. Samo posiadanie pozycji dominującej nie jest zakazane, prawo natomiast zabrania jej
nadużywania, uznając to za praktykę monopolistyczną.[M. A. Waligórski, 2009, s. 34]. Każda sprawa
podlega jednak indywidualnej ocenie Prezesa UOKiK, a kryterium decydującym o uznaniu, że dany
przedsiębiorca jest monopolistą, jest faktyczna siła rynkowa, jaką dysponuje, a nie wyłącznie jego
procentowy udział w rynku.
Zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy o ochronie konkurencji, każda czynność dominującego
przedsiębiorcy realizująca jedną z praktyk będących przejawem nadużywania pozycji dominującej na
rynku, wskazanej w art. 9 ust.2 ustawy o ochronie konkurencji, obarczona jest sankcją nieważności.
Norma ta wprowadza zatem bezpośrednio w swojej treści cywilnoprawną sankcję bezwzględnej
nieważności wszystkich tych czynności prawnych lub odpowiednich ich części, które zostały dokonane
przez dominujących przedsiębiorców z naruszeniem art. 9 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji, a więc
działań, które są przejawem zakazanego ustawą o ochronie konkurencji - nadużycia pozycji dominującej.
Należy zatem stwierdzić, że ustawodawca wprowadził bezwzględny zakaz nadużywania przez
przedsiębiorcę jego pozycji dominanta rynkowego, bez jakiejkolwiek możliwości wyłączenia tego zakazu
[W. Szydło, 2010, nr 4, s. 205].
Przykładowo można tu wskazać decyzję Prezesa UOKiK dotyczącą nadużycia na rynku gazu DO
K-1/2012, Prezes UOKiK w wyniku przeprowadzonego postępowania uznał, że Polskie Górnictwo
Naftowe i Gazownictwo, wykorzystując swoją pozycję na rynku, mogło utrudniać kontrahentom
rozwiązanie umowy w przypadku zmiany dostawcy. Terminy wypowiedzenia kontraktów — sięgające w
skrajnych przypadkach 15 miesięcy — mogły, zdaniem Urzędu, zniechęcać partnerów handlowych spółki
do rezygnacji z umowy i skorzystania z usług innych podmiotów. Prezes UOKiK uznał, że taka praktyka
PGNiG mogła mieć wpływ na handel pomiędzy państwami członkowskimi UE, a przedsiębiorca mógł
naruszyć również unijne przepisy. PGNiG dobrowolnie zobowiązało się do zmiany praktyki i w związku z
tym Prezes UOKiK przyjął zobowiązanie spółki.
W kolejnej decyzji (DO K-2/2012) dotyczącej tego przedsiębiorcy Prezes UOKiK stwierdził, że
PGNiG nadużyło pozycji rynkowej, bezpodstawnie odmawiając podpisania kompleksowej umowy na
dostawy gazu ze spółką Nowy Gaz. Odmowa zawarcia kontraktu uniemożliwiła temu podmiotowi wejście
na rynek sprzedaży detalicznej gazu, a tym samym konkurowanie z PGNiG na szczeblu obrotu gazem. Za
nadużywanie pozycji dominującej oraz pozbawianie konsumentów możliwości wyboru sprzedawcy gazu
na PGNiG została nałożona kara w wysokości 60 mln zł. Spółka wniosła odwołanie do sądu.
Gminy wykonujące działania o charakterze użyteczności publicznej, np. wywóz śmieci czy
dostarczanie usług wodociągowo-kanalizacyjnych, są przedsiębiorcami w rozumieniu przepisów
antymonopolowych. Z uwagi na to, że na lokalnym rynku mają pozycję dominującą, UOKiK stale
kontroluje ich działalność. Po przeprowadzeniu działań kontrolnych Prezes UOKiK stwierdził nadużycia
pozycji dominującej na runku usług wodociągowo-kanalizacyjnych. Przykładowo można wskazać tu
sytuację, w której jedną z najczęściej spotykanych nieprawidłowości jest bezprawne obciążanie
odbiorców usług kosztami budowy fragmentu sieci. Zgodnie z przepisami, mają oni obowiązek
sfinansowania budowy przyłącza, pomieszczenia do lokalizacji wodomierza głównego i urządzenia
pomiarowego. W praktyce jednak zdarza się, że kontrahenci są bezprawnie obciążani dodatkowymi
kosztami. Takiego naruszenia dopuściło się Przedsiębiorstwo Komunalne we Wronkach, które żądało
nieuzasadnionej opłaty za włączenie przyłącza do sieci kanalizacyjnej i wodociągowej. Za nadużywanie
pozycji rynkowej na PK Wronki została nałożona kara w wysokości ponad 9 tys. zł (RPZ-7/2012. Decyzja
jest prawomocna).
56 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
Kolejnym często popełnianym błędem jest niezgodne z prawem ustalanie należności za pobraną
ilość wody w przypadku utraty lub uszkodzenia wodomierza z winy odbiorcy. Gmina Łubnice dopuściła
się takiego naruszenia przepisów. W trakcie postępowania zobowiązała się jednak do zmiany postanowień
we wzorcach umów, dlatego UOKiK odstąpił od wymierzenia kary finansowej. Decyzja jest prawomocna
(decyzja RŁO -8/2012).
5. Ochrona zbiorowych interesów konsumentów
Praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest bezprawne działanie przedsiębiorcy
godzące w interesy potencjalnie nieograniczonej liczby osób. Oznacza to, że co do zasady każdy może
zostać poszkodowany przez takie działania. Zgodnie z treścią wyroku Sądu Najwyższego – Izby Pracy,
Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 13 maja 2009 r. praktykę naruszającą zbiorowe
interesy konsumentów (art. 23a ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów,
Dz. U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080 ze zm.) charakteryzuje bezprawność działania przedsiębiorcy i
godzenie w zbiorowe interesy konsumentów, stanowiące zagrożenie tych interesów, bez potrzeby
wykazywania szkody.
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości Prezes UOKiK wydaje decyzję administracyjną, w
której uznaje daną praktykę za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Prezes Urzędu w decyzji o
uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów nakazuje zaniechanie jej stosowania.
Prezes Urzędu może również określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych
interesów konsumentów w celu zapewnienia wykonania nakazu, w szczególności może zobowiązać
przedsiębiorcę do złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej
w decyzji. Może również nakazać publikację decyzji w całości lub w części na koszt przedsiębiorcy.
Jeżeli w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów zostanie
uprawdopodobnione - na podstawie okoliczności sprawy, informacji zawartych we wniosku lub będących
podstawą wszczęcia postępowania z urzędu - że przedsiębiorca stosuje praktykę, o której mowa art. 23 a,
a przedsiębiorca, któremu jest zarzucane naruszenie tego przepisu, zobowiąże się do podjęcia lub
zaniechania określonych działań zmierzających do zapobieżenia tym naruszeniom, Prezes Urzędu może,
w drodze decyzji, nałożyć obowiązek wykonania tych zobowiązań [M. Szydło, 2004, nr 17, s.628].
Istotna rola w eliminowaniu naruszeń zbiorowych interesów konsumentów przypada delegaturom
UOKiK. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów w art. 24 określa otwarty katalog praktyk
naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe
interesy konsumentów wszczynane są wyłącznie z urzędu. Jednak do UOKiK można zgłosić na piśmie
zawiadomienie, które może następnie stanowić podstawę do interwencji.
W sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów SOKiK wydał wyrok z dnia 27 lutego
2012 r. w sprawie z odwołania spółki Eller Service przeciwko Prezesowi UOKiK. Wyrok sądu dotyczy
decyzji z marca 2010 r. (decyzja RWR -6/2010), zgodnie z którą właściciele portalu pobieraczek.pl
naruszyli zbiorowe interesy konsumentów, stosując praktykę wprowadzającą w błąd. Spółka Eller Service
została zobligowana do zmiany zakwestionowanego sposobu informowania o usługach oraz publikowania
przez 6 miesięcy na swoim portalu treści decyzji. Niektórym punktom decyzji nadano rygor
natychmiastowej wykonalności. Kara finansowa nałożona na właścicieli portalu wyniosła 240 tys. zł.
SOKiK potwierdził, że właściciele portalu pobieraczek.pl wprowadzali konsumentów w błąd. W opinii
sądu ich działanie miało charakter umyślny, dlatego wysokość kary finansowej, którą nałożył Urząd, była
odpowiednia.
Przykładowo można również wskazać wyrok SA z dnia 12 lipca 2012 r. w sprawie z apelacji
Vobis od wyroku SOKiK (sygn. akt. VI AC a 288/12), gdzie Sąd Apelacyjny potwierdził decyzję Prezesa
UOKiK, zgodnie z którą spółka Vobis wprowadzała konsumentów w błąd w reklamie mobilnego
internetu — „Notebook z modemem iPlus za 1 zł” (decyzja DD K-13/2009). Według ustaleń Urzędu
adresaci przekazu reklamowego mogli odnieść wrażenie, że mają możliwość zakupu komputera wraz z
modemem w bardzo atrakcyjnej cenie. W rzeczywistości modem kosztował 1 zł, jeśli konsument kupił
57 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
komputer po cenie rynkowej w sklepie Vobis. Dlatego Prezes UOKiK ukarał spółkę sankcją finansową w
wysokości 177 tys. zł. Wyrok jest prawomocny.
Prezes UOKiK wydał dwie decyzje dotyczące Provident Polska. W pierwszej zakwestionował
niewywiązywanie się z obowiązków informacyjnych, nakładając karę ponad 12 mln zł. W drugiej –
wątpliwości wzbudziły reklamy – sankcja za tę praktykę to ponad 480 tys. zł. (Decyzja z dnia 6 września
2013 r. RPZ 25/2013 oraz Decyzja z dnia 20 grudnia 2013 r. RWA 61-5/13/AŻ).
Zgodnie z prawem, przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki klient musi zostać
poinformowany na specjalnym formularzu o wszystkich kosztach związanych z udzieleniem pożyczki.
Wątpliwości wzbudziły formularze informacyjne przedsiębiorcy, które nie zawierały w rubryce „koszty,
które zobowiązany/a będzie Pan/i ponieść w związku z umową o kredyt” wymaganych przez prawo
informacji. Postępowanie przeciwko Provident Polska zostało wszczęte w czerwcu 2013 r. Spółka oferuje
m.in. pożyczki z obsługą w domu. Pieniądze są dostarczane do domu klienta i w ten sam sposób odbierane
są raty. Za tę usługę Provident pobiera dwie opłaty: tzw. dodatkową opłatę przygotowawczą za
uruchomienie opcji obsługi pożyczki w domu i dostarczenie gotówki do domu klienta oraz opłatę za
obsługę pożyczki w domu (wynagrodzenie za odbiór rat). Urząd ustalił, że przedsiębiorca nie podaje w
punkcie formularza określającym koszty pożyczki informacji o opłacie za jej obsługę w domu i o tzw.
dodatkowej opłacie przygotowawczej. Ponadto, opłaty te nie są uwzględnianie w całkowitym koszcie
pożyczki oraz rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania. W związku z tym konsument nie wie, ile
będzie go kosztować pożyczka. Nie jest także w stanie rzetelnie porównać innych ofert. Za naruszenie
zbiorowych interesów konsumentów nałożona w tej decyzji kara na Provident Polska wyniosła
12 355 597 zł. Decyzja nie jest prawomocna – spółka ma prawo się od niej odwołać do sądu.
Wątpliwości Prezesa UOKiK wzbudziły także reklamy Provident Polska, które ukazały się w
lutym 2013 r. w dodatkach telewizyjnych załączanych do dzienników jednej z grup medialnych.
Przedsiębiorca wyróżniał swoją ofertę reklamując pożyczkę jako taką, od której można odstąpić w ciągu
14 dni, mimo że prawo to dotyczy każdej umowy o kredyt konsumencki. Ustawowe uprawnienie
przedstawiono jako cechę wyróżniającą ofertę spółki, co wprowadzało konsumentów w błąd. Ponadto,
reklama sugerowała, że zgodnie z raportem Urzędu, umowy spółki Provident Polska są jednymi z
najlepszych na rynku kredytów konsumenckich. Zdaniem Urzędu, nieuprawnione wykorzystanie jego
autorytetu mogło wpłynąć na decyzję konsumenta o wyborze usług przedsiębiorcy. Raport UOKiK
przedstawia jedynie wyniki przeprowadzonej kontroli obecnych na rynku wzorców umownych i nie
powinien służyć tworzeniu ich rankingu oraz rekomendacji dla konsumentów. Za naruszenie zbiorowych
interesów konsumentów nałożona kara wyniosła 484 509 zł. Spółka odwołała się od tej decyzji do sądu.
6. Niedozwolone postanowienia umowne
Niedozwolone postanowienia umowne (klauzule abuzywne) to takie, które nie zostały uzgodnione
z konsumentem indywidualnie, a które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie wiążą one konsumenta, chyba że określają główne
świadczenia stron, w tym cenę, ale tylko jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Art. 3853 kc
zawiera listę 23 przykładowych niedozwolonych postanowień umownych. O uznaniu danego
postanowienia za niedozwolone decyduje Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Powództwo w
sprawie może wytoczyć każdy, komu przedstawiono do podpisania umowę zawierającą taką klauzulę, a
także organizacje konsumenckie, rzecznicy konsumentów i Prezes UOKiK. Postanowienia uznane
prawomocnym wyrokiem sądu za niedozwolone są wpisywane do rejestru dostępnego na stronie
internetowej UOKiK. Stosowanie ich jest zabronione i może zostać uznane przez Prezesa UoKiK za
naruszenie zbiorowych interesów konsumentów, a tym samym być zagrożone karą finansową w
wysokości do 10 % przychodu przedsiębiorcy osiągniętego w roku poprzedzającym wydanie decyzji.
Urząd na bieżąco prowadzi kontrole wzorców umów stosowanych przez przedsiębiorców w transakcjach
z konsumentami. w ten sposób identyfikuje postanowienia budzące wątpliwości co do ich zgodności z
Kodeksem cywilnym. w konsekwencji kieruje pozwy do Sądu ochrony Konkurencji i Konsumentów.
58 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
Wskazać tu można na wyrok SOKiK z 22 czerwca 2012 r. w sprawie z powództwa Prezesa
UoKiK przeciwko UeFa o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolony. Pozew przeciwko
Unii europejskich związków Piłkarskich UeFa został skierowany do SoKiK przez Prezesa UOKiK w
sierpniu 2011 r. wątpliwości Urzędu wzbudziło 25 postanowień o warunkach sprzedaży biletów na euro
2012, dotyczących m.in. wyłączania odpowiedzialności za opóźnienia w dostawie biletów. UOKiK
zakwestionował również postanowienie, zgodnie z którym nieprzewidziane okoliczności mogły wpłynąć
na zmianę istotnych warunków umowy, takich jak data, godzina, lokalizacja meczów. SOKiK uznał 19 z
25 klauzul za naruszające interesy konsumentów. W uzasadnieniu stwierdził, że klauzule były niezgodne z
dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszały interesy konsumentów.
Wyrok SA z 19 października 2012 r. w sprawie z apelacji Sygma Banque od wyroku SOKiK. W
grudniu 2011 r. SOKiK uznał za niedozwolone cztery klauzule stosowane przez Sygma Banque w
regulaminach i umowach kredytowych. Powództwo w tej sprawie skierował do sądu Prezes UOKiK.
Przedsiębiorca skorzystał z przysługującego mu prawa i zaskarżył wyrok do Sądu Apelacyjnego, który
oddalił apelację, potwierdzając tym samym rozstrzygnięcie SOKiK. Sąd drugiej instancji potwierdził, że
cztery postanowienia stosowane przez Sygma Banque powinny znaleźć się w rejestrze klauzul
niedozwolonych. Dotyczyły one m.in. zasad egzekucji roszczeń, zastrzegania karty płatniczej oraz
ustalania daty doręczenia umowy kredytowej.
7. Kontrola koncentracji przedsiębiorców
Rozwój potencjału inwestycyjnego przedsiębiorstwa wymaga często wzmocnienia jego pozycji na
rynku. Z tego też względu fuzje i przejęcia są standardem nowoczesnej gospodarki. Jednak postępująca
złożoność procesów rynkowych spowodowała, że w określonych prawem przypadkach dopuszcza się
ingerencję władzy publicznej. Organy antymonopolowe mają obowiązek przeciwdziałania konsolidacji o
potencjale ograniczającym konkurencję, mogącym doprowadzić do trwałych zmian w strukturze rynku.
Przeciwdziałanie antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców jest jednym z celów ustawy z 16
lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Przepisy ustawy przeciwdziałają praktykom
ograniczającym konkurencję, antykonkurencyjnym koncentracjom przedsiębiorców i ich związków oraz
praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów. Kontrola koncentracji przedsiębiorców ma
charakter prewencyjny (ex ante), co stanowi odstępstwo od kontroli innych praktyk (praktyk
ograniczających konkurencję oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów), których
stosowaniu przeciwdziała ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. W odniesieniu do praktyk
antymonopolowych i praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów kontrola sprawowana przez
Prezesa UOKiK jest kontrolą o charakterze następczym (ex post), gdyż jest prowadzona po ich dokonaniu
[M. Sieradzka, 2010, Nr 1, s. 62].
Obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji powstaje w razie przekroczenia przez
przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji ustawowej wielkości obrotu (progu bagatelności).
Wysokość obrotu światowego lub krajowego, którego osiągnięcie nakłada obowiązek notyfikowania
zamiaru koncentracji Prezesowi UOKiK określa art. 13 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów. Kontrolą UOKiK objęte są jedynie największe transakcje, które wywierają lub mogą
wywierać wpływ na konkurencję na polskim rynku. Obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji dotyczy
przedsiębiorców, których łączny obrót w roku poprzedzającym zgłoszenie przekroczył równowartość 1
mld euro na świecie lub 50 mln euro w Polsce. Koncentracja może przybierać różne formy, tj. połączenie
(fuzja lub inkorporacja), przejęcie kontroli nad innym przedsiębiorcą, utworzenie wspólnego
przedsiębiorcy (ang. joint venture) oraz nabycie określonej części mienia innego przedsiębiorcy. Po
przeprowadzeniu postępowania Prezes UOKiK może [T. Skoczny, 2009, s.145]:
- zgodzić się na koncentrację — jeżeli w wyniku jej przeprowadzenia konkurencja na rynku nie
zostanie istotnie ograniczona, w szczególności przez powstanie lub umocnienie się pozycji dominującej na
rynku;
- zgodzić się pod pewnymi warunkami — jeżeli po ich spełnieniu zrealizowana zostanie ww.
59 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
przesłanka;
- wydać tzw. zgodę nadzwyczajną — gdy transakcja pomimo antykonkurencyjnego skutku
przyczyni się do rozwoju ekonomicznego lub postępu technicznego, albo będzie miała pozytywny wpływ
na gospodarkę narodową;
- zakazać przeprowadzenia transakcji — jeżeli w jej wyniku konkurencja na rynku zostanie
istotnie ograniczona, w szczególności przez powstanie lub umocnienie się pozycji dominującej na rynku.
Prezes UOKiK może nałożyć na koncentrujących się przedsiębiorców karę pieniężną w
wysokości do 10% ubiegłorocznego przychodu, jeżeli choćby nieumyślnie dokonają oni koncentracji bez
uzyskania uprzedniej zgody organu.
Odwołania od decyzji Prezesa UOKiK i zażalenia na jego postanowienia przedsiębiorcy mogą
składać do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przy Sądzie Okręgowym w Warszawie. Od
wyroku SOKiK przysługuje apelacja do Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Następnie, w określonych
przypadkach, możliwa jest skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego. Jak pokazuje praktyka, w blisko 80 %
przypadków decyzje Prezesa UOKiK są podtrzymywane przez SOKiK. Od decyzji w sprawie ogólnego
bezpieczeństwa produktów przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, a następnie skarga do
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.
Wyrok SA z dnia 20 marca 2012 r. w sprawie z apelacji PKP Cargo od wyroku SOKiK. Sąd
Apelacyjny potwierdził prawidłowość decyzji Prezesa UOKiK dotyczącej stwierdzenia nadużycia pozycji
dominującej przez PKP Cargo (decyzja DO K-3/2009). W zakończonym w 2009 r. postępowaniu Urząd
uznał, że monopolista wykorzystał swoją pozycję rynkową, pozbawiając wybranych przez siebie
przedsiębiorców możliwości uczestniczenia w obrocie na korzystniejszych warunkach. PKP Cargo zostało
ukarane sankcją 60 mln zł. W uzasadnieniu wyroku SA stwierdził m.in., że działania spółki prowadziły do
naruszenia konkurencji i uniemożliwiały rozwój rynku przewozów kolejowych. Utrzymał też karę
finansową nałożoną na przedsiębiorcę. PKP Cargo wniosło skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego.
Wyrok SOKiK z 14 maja 2012 r. w sprawie z odwołania PGE od decyzji Prezesa UOKiK. Wyrok
sądu dotyczy decyzji Prezesa UOKiK ze stycznia 2011 r. (decyzja DKK-1/2011), w ramach której Urząd
zakazał przejęcia przez Polską Grupę Energetyczną jej konkurenta — spółki Energa. Uzasadnieniem
takiego rozstrzygnięcia było ryzyko ograniczenia konkurencji m.in. na krajowym rynku wytwarzania i
sprzedaży detalicznej energii elektrycznej. PGE odwołała się od tej decyzji do SOKiK. Sąd w wyroku w
całości potwierdził rozstrzygnięcie Prezesa UOKiK. Decyzja jest prawomocna.
Wyrok SA z 23 maja 2012 r. w sprawie z odwołania Narodowego Funduszu Zdrowia od wyroku
SOKiK. Wyrok sądu dotyczy decyzji z lipca 2009 r. (decyzja RWA -9/2009), w której Prezes UOKiK
stwierdził, że NFZ, ustalając kryteria oceny ofert przedsiębiorców przystępujących do konkursu na
świadczenia zdrowotne, faworyzuje dotychczasowych kontrahentów. Zdaniem Urzędu, NFZ nadużył
pozycji dominującej na rynku organizowania świadczeń finansowanych ze środków publicznych,
naruszając zasady konkurencji. Fundusz został wezwany do zaniechania stosowanej praktyki, została na
niego nałożona również kara finansowa w wysokości ponad milion zł. Przedsiębiorca odwołał się od
decyzji. Sądy kolejnych instancji przyznały rację Prezesowi UOKiK — w kwietniu 2011 r. SOKiK, a 23
maja 2012 r. Sąd Apelacyjny oddaliły w całości odwołanie NFZ. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że
NFZ zgodnie z prawem antymonopolowym jest traktowany jako przedsiębiorca i musi przestrzegać zasad
obowiązujących inne podmioty. NFZ zaskarżył orzeczenie w drodze skargi kasacyjnej.
Wyrok SOKiK z 11 czerwca 2012 r. w sprawie z odwołania Papier Hurt przeciwko Prezesowi
UOKiK. W 2010 r. Prezes UOKiK uznał, że dystrybutorzy artykułów biurowych zawarli porozumienie
ograniczające konkurencję (decyzja DO K-3/2010). Firma Office Pulse współpracowała z Urzędem w
ramach programu łagodzenia kar, w zamian za co uniknęła kary finansowej. Natomiast drugi uczestnik
zmowy — Papier Hurt, na którego nałożono sankcję w wysokości 89 tys. zł, odwołał się od decyzji.
SOKiK potwierdził rozstrzygnięcie Prezesa UOKiK, oddalając odwołanie. W ogłoszonym wyroku
podkreślił, że praktyka spółek była niezgodna z prawem antymonopolowym. Sąd potwierdził również
zasadność nałożenia sankcji finansowej, a jej wysokość uznał za odpowiednią w stosunku do naruszenia
przepisów. Spółka wniosła apelację od wyroku.
60 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
8. Wnioski końcowe
Działalność UOKiK ciągle się rozwija, ewoluuje, tworzone są nowe pomysły oraz projekty
dotyczące ochrony konkurencji i konsumentów. UOKiK bierze udział również w pracach legislacyjnych,
co jest bardzo ważne z punktu widzenia tworzenia otoczenia prawnego stymulującego rozwój konkurencji
i w efektywny sposób chroniącego interesy konsumentów. Realizacja tego celu odbywa się poprzez
zaangażowanie w opracowywanie rządowych projektów aktów prawnych oraz udział w konsultacjach
międzyresortowych.
Działalność UOKiK wobec kontroli przestrzegania prawa przez przedsiębiorców oraz kwestia ich
surowego karania nie są obarczone nieograniczoną bezwzględnością i reżimem.
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów reguluje w art. 109 tzw. łagodzenie kar w polskim
prawie konsumenckim, co oznacza możliwość znaczącego obniżenia kary pieniężnej lub całkowitego
odstąpienia od jej nałożenia wobec przedsiębiorców, którzy uczestniczą w niedozwolonym porozumieniu
ograniczającym konkurencję, po spełnieniu szeregu ustawowych przesłanek. Program łagodzenia kar jest
skierowany do skruszonych uczestników porozumień antykonkurencyjnych (zarówno wertykalnych, jak i
horyzontalnych), którzy zdecydują się na dobrowolne zaniechanie bezprawnej praktyki i podejmą
współpracę z UOKiK, przedstawiając dowody na jej istnienie. Informacje pochodzące od
przedsiębiorców, czyli podmiotów, które są najbliżej rynku, stanowią dla UOKiK cenne źródło informacji
o potencjalnych zaburzeniach konkurencji. Celem instytucji leniency jest zwiększenie wykrywalności
karteli. Korzyści wynikające ze współpracy z organami antymonopolowymi — redukcja lub uniknięcie
kary finansowej — mają zachęcić przedsiębiorców do zaprzestania praktyk naruszających reguły uczciwej
rywalizacji rynkowej
Przykładowo można tu wskazać na decyzje Prezesa UOKiK w kwestii porozumienia na rynku
meblowym (decyzja RBG-19/2012). Postępowanie UOKiK wykazało, że producent mebli — IMS Sofa
zobowiązywał swoich partnerów handlowych, do stosowania ustalonych przez niego minimalnych cen
odsprzedaży. Upominał również dystrybutorów, którzy chcieli stosować niższe stawki. IMS Sofa w
trakcie postępowania złożył wniosek leniency. Ponieważ jednak był inicjatorem porozumienia, nie mógł
uzyskać całkowitego zwolnienia z kary, a jedynie jej obniżenie. Ostatecznie sankcja wyniosła blisko 330
tys. zł.
Kolejnym przykładem może być Decyzja Prezesa UOKiK dotycząca Kartelu taksówkowego w
Grudziądzu (decyzja RBG-29/2012). Do UOKiK wpłynęło zawiadomienie o porozumieniu zawartym
przez siedem firm taksówkowych z Grudziądza, które ustalały ceny swoich usług. Informację o kartelu
Urząd otrzymał od jednego z uczestników zmowy, który złożył wniosek leniency. W konsekwencji
współpracy z UOKiK przedsiębiorca ten uniknął kary finansowej.
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów przewiduje również możliwość ugodowego
zakończenia postępowania prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w
zakresie postępowań w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Zgodnie z
treścią art. 102 ustawy w postępowaniu w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy
konsumentów może być zawarta ugoda, jeżeli przemawia za tym charakter sprawy, a ugoda nie zmierza
do obejścia prawa lub nie narusza interesu publicznego lub słusznego interesu konsumentów. Zawarcie
ugody, będącej wynikiem konsensusu osiągniętego przez przedsiębiorcę i podmiot reprezentujący interesy
konsumentów to metoda zdecydowanie szybsza w porównaniu ze standardową procedurą administracyjną
prowadzącą do wydania decyzji. Uważam, że Prezes UOKiK powinien być postrzegany nie tylko jako
bezlitosny stróż prawa, ale również jako ten który, posługuje się wszelkimi środkami, jakie służą ochronie
interesów konsumentów.
[email protected]
61 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
Literatura:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Malarewicz A. (2009), Konsument a reklama. Studium cywilnoprawne, Warszawa.
Dutkiewicz J., Gut A., Łysoń U., Karwowski M. (2000), Ochrona konsumentów, Aspekty prawne
i instytucjonalne. Nowe uregulowania, t. I, Wydawnictwo UOKIK, Warszawa.
Fidala J. (2012), Zjawisko zachowań paralelnych w świetle zakazu porozumień ograniczających
konkurencję, [w:] Monitor Prawniczy, Nr 5.
Gronowski S. (1999), Zmiany w ustawie antymonopolowej, [w:] Monitor Prawniczy, nr 2.
Sieradzka M. (2007), Postępowanie przed Prezesem UOKiK według regulacji nowej ustawy o
ochronie konkurencji i konsumentów cz. I, [w:] Monitor Prawniczy, nr 24.
Sieradzka M. (2010), Aspekty praktyczne koncentracji przedsiębiorców – obowiązek zgłoszenia
koncentracji Prezesowi UOKiK a przesłanki egzonaracyjne cz. I, [w:] Monitor Prawniczy, nr 1.
Skoczny T. (2009), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa.
Sylwestrzak D. (2002), Postępowanie przed Prezesem UOKiK, [w:] Przegląd Ustawodawstwa
Gospodarczego, nr 9.
Szydło M. (2004), Publicznoprawna ochrona zbiorowych interesów konsumentów, [w:] Monitor
Prawniczy, Nr 17.
Szydło M. (2007), Nowa ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, [w:] Monitor Prawniczy,
nr 12.
Szydło W. (2010), Nieważność czynności prawnych będących przejawem nadużycia przez
przedsiębiorcę pozycji dominującej, [w:] Monitor Prawniczy, Nr 4.
Waligórski M. A. (2009), Prawo handlowe – część ogólna, System Prawa handlowego, t. I, red.
Włodyka S., Warszawa.
Akty prawne:
•
Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie Dz. U. 1991, Nr 22, poz.91.
•
Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz. U. 2005, Nr 244,
poz. 2080 z późn. zm.
Ustawa z dnia 24 stycznia 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie
interesów konsumentów, Dz. U. 1999, Nr 52, poz. 547 z późn. zm.
Zarządzenie Nr 142 Prezesa Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 2001 r. w sprawie nadania statutu
Urzędowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie określenia
właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Dz.
U. 2002 r., Nr 18, poz. 172 z późn. zm.
•
•
•
Orzecznictwo:
•
•
•
•
•
•
Wyrok Sądu Najwyższego – Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 13
maja 2009 r., III SK 41/08, OSNAPiUS 2001, Nr 1-2, poz. 31, s. 80.
Wyrok SOKiK z dnia 27 lutego 2012 r. sygn. akt XVII AmA 192/10, http://uokik.gov.pl/ data
dostępu 20 stycznia 2014 r.
Wyrok SA z dnia 12 lipca 2012 r., sygn. akt. VI AC a 288/12, Legalis.
Wyrok SOKiK z 22 czerwca 2012 r., sygn. akt XVII amc 5417/11,http://uokik.gov.pl/ data
dostępu 20 stycznia 2014 r.
Wyrok SA z 19 października 2012 r. sygnatura VI AC a 544/12, Legalis.
Wyrok SA z dnia 20 marca 2012 r., sygn. akt. VIA Ca 1038/11, Legalis.
62 Administracja publiczna. Studia krajowe i międzynarodowe nr 2/2013
www.wsap.edu.pl
Instytucje s. 51-63
•
•
•
Wyrok SOKiK z 14 maja 2012 r. sygn. akt XVII AmA 41/11, http://uokik.gov.pl/ data dostępu 20
stycznia 2014 r.
Wyrok SA z 23 maja 2012 r., sygn. akt VI AC a 1142/11, Legalis.
Wyrok SOKiK z 11 czerwca 2012 r. sygn. akt. XVII AmA 197/10, http://uokik.gov.pl/ data
dostępu 20 stycznia 2014 r.
63