docRaport PL
download 
Reklamacja Transkrypt
Raport PL
MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Spis treści WSTĘP ............................................................................................................................................ 4 I. PRAWA, OBOWIĄZKI I STATUS PRAWNY CUDZOZIEMCÓW I MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH NA UKRAINIE................................................................................................. 7 Status prawny cudzoziemców .......................................................................................................... 8 Język państwowy a języki mniejszości narodowych .................................................................... 10 Prawa mniejszości narodowych na Ukrainie................................................................................ 12 Cudzoziemcy w stosunkach cywilnoprawnych i gospodarczych ............................................... 13 Regulacja stosunków rodzinnych cudzoziemców i mniejszości narodowych .......................... 14 Prawa cudzoziemców według kodeksu rolnego .......................................................................... 16 I. PRAWA PROCESOWE CUDZOZIEMCÓW W POSTĘPOWANIU KARNYM, CYWILNYM I ADMINISTRACYJNYM ...................................................................................... 17 PROCES KARNY .............................................................................................................................. 17 PROCES CYWILNY ......................................................................................................................... 18 PROCES ADMINISTRACYJNY .............................................................................................................. 19 III. PRAWA, OBOWIĄZKI I STATUS PRAWNY CUDZOZIEMCÓW I MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH W POLSCE .................................................................................................... 20 Zasady wjazdu i pobytu cudzoziemców na terytorium RP ......................................................... 20 Wykonywanie pracy przez cudzoziemców na terytorium Polski .............................................. 21 Zakładanie działalności gospodarczej przez cudzoziemców w Polsce ...................................... 23 Edukacja cudzoziemców w Polsce................................................................................................. 25 Nabywanie nieruchomości położonych w Polsce przez cudzoziemców ................................... 26 Postępowanie karne wobec cudzoziemców na terenie RP ......................................................... 27 IV. ANALIZA ALTERNATYWNYCH SPOSOBÓW ROZWIĄZYWANIA SPORÓW W SZCZEGÓLNOŚCI MEDIACJI NA UKRAINIE ........................................................................ 34 POSTEPOWANIE KARNE, CYWILNE, GOSPODARCZE I ADMINISTRACYJNE ................... 34 POSTĘPOWANIE KARNE.............................................................................................................. 34 POSTĘPOWANIE CYWILNE ......................................................................................................... 36 Analiza możliwości jakie przysługują stronom do zawarcia ugody ........................................... 37 POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE ...................................................................................... 38 POSTĘPOWANIE GOSPODARCZE.............................................................................................. 39 Rekomendacje ONZ i Rady Europy w zakresie mediacji dla Ukrainy jako państwa członkowskiego danych organizacji .............................................................................................. 40 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w prawie Ukrainy ............ 42 Ważność przestrzegania rekomendacji ONZ i Rady Europy...................................................... 43 2 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE V. ANALIZA SPRAWOZDAŃ RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH UKRAINY DOTYCZĄCYCH PRZESTRZEGANIA PRAW CUDZOZIEMCÓW I MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH ......................................................................................................................... 45 VI. ANALIZA ORZECZEŃ SĄDÓW UKRAIŃSKICH W SPRAWACH, GDZIE JAKO STRONA WYSTĘPUJE CUDZOZIEMIEC(Y) LUB PRZEDSTAWICIEL(E) MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH ......................................................................................................................... 52 Ustalenie faktu przymusowego przesiedlenia .............................................................................. 52 Kwestia zmiany narodowości ......................................................................................................... 53 Roszczenia cudzoziemców o zabezpieczenie powrotu dziecka ................................................. 56 Kwestia właściwości języka regionalnego w postępowaniu ........................................................ 62 VII. ANALIZA UMOWY STOWARZYSZENIOWEJ UKRAINY I UNII EUROPEJSKIEJ. POLECENIA DLA UKRAINY DOTYCZĄCE ZMIAN W SFERZE ZABEZPIECZENIA REALIZACJI PRAW CUDZOZIEMCÓW I MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH NA UKRAINIE 64 VIII. WNIOSKI ......................................................................................................................... 70 IX. REKOMENDACJE ................................................................................................................ 81 Bibliografia............................................................................................................................................. 88 Wykorzystane źródła w języku polskim ............................................................................................. 88 Wykorzystane źródła w języku ukraińskim ................................................................................. 89 Ustawodawstwo ............................................................................................................................... 90 Rejestr orzeczeń sądowych............................................................................................................. 93 3 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE WSTĘP Dążenia Ukrainy jako niepodległego państwa do stworzenia systemu prawnego, który odpowiadałby wartościom i priorytetom europejskim oraz europejskiej tradycji i kulturze prawnej, wiążą się z koniecznością przestrzegania zobowiązań międzynarodowych przede wszystkim w zakresie praw człowieka i obywatela zarówno w systemie uniwersalnym ONZ, jak i regionalnym wnikającym z członkostwa Ukrainy w Radzie Europy i stowarzyszenia z Unią Europejską. W takich warunkach szczególne znaczenie ma realizacja współczesnej polityki prawnej, celem której jest efektywne uregulowanie stosunków we wszystkich sferach życia społecznego i publicznego. Taka perspektywa ma szczególne znaczenie i wymaga szczególnej aktywności, w zakresie współistnienia cudzoziemców i bezpaństwowców w ramach struktur państwowych w ramach poszczególnych państw. Dostrzegając znaczenia tej problematyki niniejszy raport poświęcony jest kompleksowemu badaniu statusu prawnego cudzoziemców i mniejszości narodowych na Ukrainie i w Polsce, a także aspektom prawno-procesowych zasad udziału cudzoziemców i bezpaństwowców w postępowaniu karnym, cywilnym i administracyjnym na Ukrainie. W pierwszym rozdziale raportu przeanalizowano prawa i obowiązki oraz status prawny cudzoziemców i mniejszości narodowych na Ukrainie. Przeprowadzono także analizę praw procesowych cudzoziemców w postępowaniu karnym, cywilnym i administracyjnym. Z analizy wynika, że prawa i obowiązki cudzoziemców w znacznym zakresie pokrywają się z prawami i obowiązkami obywateli Ukrainy, nie mniej jednak istnieją pewne wyjątki w tym zakresie. Z kolei w drugim rozdziale raportu przeprowadzono podobną analizę jednak w odniesieniu do praw i obowiązków oraz statusu prawnego cudzoziemców i mniejszości narodowych w Polsce. Celem analizy porównawczej było zestawienie prawodawstwa Polski i Ukrainy. Omówiono charakterystykę wjazdu i przebywania cudzoziemców na terytorium Polski, zatrudnienie, zakładanie działalności gospodarczej, edukację, nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców, a także kwestie dotyczące udziału cudzoziemców w polskim postępowaniu karnym. Przeprowadzone analiza prowadzi do wniosku, iż nie ma istotnych rozbieżności między ustawodawstwem Polski i Ukrainy w sferze ochrony cudzoziemców i bezpaństwowców. Natomiast w osobnym podrozdziale skupiono się szczególnie na 4 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE statusie prawnym mniejszości narodowych w Polsce. W polskim ustawodawstwie bowiem wyraźniej określono status prawny mniejszości narodowych. Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych czy też ustawa o językach regionalnych rozgranicza pojęcia mniejszości narodowej i etnicznej, takiego rozróżnienia tymczasem próżno doszukiwać się w ustawodawstwie Ukrainy. Ponadto, istotnym jest brak uregulowania kwestii reprezentacji i ochrony interesów mniejszości narodowych w organach samorządowych, a także brak określonej liczby miejsc dla przedstawicieli mniejszości narodowych w Radzie Najwyższej Ukrainy. Trzeci rozdział poświęcony jest alternatywnym sposobom rozwiązywania sporów na Ukrainie, w szczególności instytucji mediacji zarówno w postępowaniu karnym, cywilnym, gospodarczym jak i administracyjnym. Tradycyjnie na Ukrainie rozstrzyganie sporów z udziałem cudzoziemców odbywa się na drodze sądowej. Jednak przeprowadzenie reformy prawnej w państwie ukraińskim stawia jako aktualne pytanie, wprowadzenie nowych, alternatywnych metod rozwiązywanie sporów, w tym sporów z udziałem cudzoziemców. Na korzyść wprowadzenia alternatywnych metod rozwiązywania sporów przemawiają różnorodne argumenty, w szczególności: dobrowolność udziału stron w mediacji, prawo stron do wyboru osoby mediatora, czas trwania mediacji - jest on bowiem znacznie krótszy od postępowania sądowego, ponadto postępowanie mediacyjne generuje dużo mniejsze koszty, dodatkowo procedura mediacji może być stosowana zarówno przed jak i w toku postępowania sądowego, mediacja może być również przerwana lub zakończona na każdym etapie, ma ona także bezpośredni wpływ na zmniejszenie ilości spraw zalegających w sądach. Rozdział czwarty poświecony jest analizie sprawozdań Rzecznika Praw Obywatelskich Ukrainy, dotyczących naruszania praw cudzoziemców i mniejszości narodowych. Przede wszystkim w raporcie skupiono się na analizie sprawozdań za lata 2013 i 2014. W sprawozdaniach Rzecznika Praw Obywatelskich omówiono przykłady różnego rodzaju naruszeń praw człowieka, jakkolwiek nie wydzielono osobnej kategorii dla naruszeń praw cudzoziemców i mniejszości narodowych. W rozdziale piątym charakteryzowano orzeczenia sądów ukraińskich w sprawach z udziałem cudzoziemców i/albo przedstawicieli mniejszości narodowych. Obywatele innych państw, a także obywatele Ukrainy, których narodowość nie jest ukraińska często zwracają się do sądu o ochronę swoich praw. W szczególności powszechnymi kategoriami spraw, które trafiają do sadów, są sprawy dotyczące 5 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE ustalenia faktu przymusowego przesiedlenia, zmiany narodowości, spory cudzoziemców związane z zabezpieczenia powrotu dziecka oraz kwestie związane z językiem regionalnym. Ostatni rozdział raportu dedykowany jest Umowie stowarzyszeniowej Ukrainy i UE w świetle zabezpieczenia realizacji praw cudzoziemców i mniejszości narodowych na Ukrainie. Warto podkreślić, że rozdział IIІ Umowy stowarzyszeniowej stanowi, iż strony współpracują zgodnie z właściwym ustawodawstwem UE i ustawodawstwem Ukrainy, w celu wprowadzenia efektywnej i prewencyjnej polityki walki z nielegalną migracją, wzmocnieniu poziomu ochrony dokumentów, rozwoju skutecznej polityki powrotu, zwłaszcza na poziomie regionalnym. Zabezpieczenie przestrzegania praw osób należących do mniejszości narodowych ma być zapewnione poprzez wymianę najlepszych praktyk w zakresie ochrony przeciwko dyskryminacji, zgodnie z europejskimi i międzynarodowymi standardami. Raport zakończony jest rekomendacjami przygotowanymi przez polskich przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości w zakresie wprowadzenia na Ukrainie alternatywnych środków rozwiązywania sporów w szczególności instytucji mediacji. Po obszernej analizie stanu de lega lata mediacji na Ukrainie wskazano na dwa kluczowe obszary, które winny być przedmiotem rekomendacji. W pierwszej kolejności zwrócono uwagę na zmiany prawno-instytucjonalne, polegające na przyjęciu trwałych i kompleksowych rozwiązań prawnych dotyczących mediacji oraz mechanizmów zapewniających ich efektywne wdrożenie i okresową ewaluację skutków społecznych. Następnie na spójna polityka upowszechniania i promocji celów oraz korzyści mediacji z uwzględnieniem szczególnej roli organizacji pozarządowych. 6 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE I. PRAWA, OBOWIĄZKI I STATUS PRAWNY CUDZOZIEMCÓW I MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH NA UKRAINIE Status prawny cudzoziemców i mniejszości narodowych na Ukrainie, ich podstawowe prawa i obowiązków, określone jest w Konstytucji Ukrainy, a także w Ustawie o statusie prawnym cudzoziemców i bezpaństwowców, Ustawie o zasadach państwowej polityki językowej, Ustawie o mniejszościach narodowych na Ukrainie oraz Ustawie o wolności sumienia i organizacjach religijnych. Wyżej wymienione akty prawne potwierdzają de facto zadeklarowane w pierwszym rozdziale Konstytucji Ukrainy dążenie narodu do wejścia do szeregu europejskich państw demokratycznych i prawnych. Konstytucja Ukrainy równolegle operuje dwoma pojęciami – „człowiek” i „obywatel”. W ten sposób, należałoby stwierdzić, że w przypadku pojęcia „człowiek” chodzi o prawa, jakimi objęty jest każdy na terytorium Ukrainy, a w przypadku pojęcia „obywatel”, chodził o prawa, których nie posiadają cudzoziemcy, bezpaństwowcy i uchodźcy na terytorium Ukrainy. Jednak taki wniosek nie jest jednoznaczny, a proponowane podejście nie może być stosowane przy określaniu statusu prawnego cudzoziemców, ponieważ od tego artykułu Konstytucji są wyjątki. Na przykład art. 24 Konstytucji określa, że „obywatele mają równe prawa i wolności konstytucyjne i są równi wobec prawa”.1 Posługując się powyższą interpretacją, można by dojść do wniosku, że cudzoziemcy nie są równi wobec prawa, co byłoby wyraźnie sprzeczne z szeregiem innych przepisów Konstytucji. Stąd też konieczność podkreślenia, że pojęcie „obywatel” w Konstytucji Ukrainy jest szerokie i wymaga każdorazowo interpretacji w odniesieniu do konkretnego przypadku. Na potwierdzenie wcześniejszych tez, należy powołać się na art. 26 Ustawy Zasadniczej, która określa gwarancję równości statusu cudzoziemców i obywateli: „cudzoziemcy i bezpaństwowcy znajdujący się na Ukrainie legalnie, korzystają z tych samych praw i wolności, a także ponoszą takie same obowiązki, jak obywatele Ukrainy - poza wyjątkami określonymi w Konstytucji, ustawach lub umowach międzynarodowych Ukrainy.”2 Osoby, które przebywają nielegalnie na 1 2 Konstytucja Ukrainy z dnia 28 czerwca 1996 roku /Відомості Верховної Ради України (ВВР)/, 1996. – № 30. – s.141. Tamże 7 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE terytorium Ukrainy posiadają tylko podstawowe prawa człowieka – prawo do życia, zdrowia, honoru i godność, tracą natomiast prawo do edukacji, prawo do legalnego kupna, wynajmu mieszkania i inne prawa, które przysługują osobom legalnie przebywającym na terytorium Ukrainy. Konstytucja wyraźnie i jednoznacznie gwarantuje wszystkim osobom na terenie Ukrainy prawa podstawowe, w szczególności prawo do życia, prawo do poszanowania godności, prawo do prywatności itp. Należy podkreślić, że Konstytucja Ukrainy uwzględnia wszystkie zasady demokracji, państwa prawa, a także ochrony praw człowieka i obywatela. Konstytucja chroni prawa każdego człowieka, w szczególności prawa mniejszości narodowych, cudzoziemców i bezpaństwowców. W tej sferze Ukraina jako członek Rady Europy i Organizacji Narodów Zjednoczonych spełnia standardy wyznaczane przez te organizacje. Status prawny cudzoziemców Konstytucja Ukrainy dostrzega znaczenie uregulowania statusu prawnego cudzoziemców. W szczególności, art. 92 Konstytucji wskazuje, że kwestie obywatelstwa, zdolności prawnej obywateli, status cudzoziemców i osób bez obywatelstwa, prawa ludów tubylczych i mniejszości narodowych są regulowane wyłącznie ustawodawstwem Ukrainy. Według art. 2 Ustawy o statusie cudzoziemców i bezpaństwowców nie obowiązuje pierwszeństwo umów międzynarodowych przed ustawodawstwem krajowym w przypadku wystąpienia sprzeczności między nimi. Cudzoziemcom na Ukrainie gwarantowane są te same prawa, które przysługują osobom posiadającym status cudzoziemca we wszystkich rozwiniętych krajach świata, które dokonały ratyfikacji podstawowych międzynarodowych aktów prawnych w tym zakresie. Zgodnie z Ustawą legalność pobytu osoby nie ma prawnego znaczenia w odniesieniu do stosowania wszystkich podstawowych praw i wolności człowieka. Ustawa określa zasady wjazdu i wyjazdu z terytorium Ukrainy. Pozytywnym jest fakt, że został wprowadzony szczegółowy wykaz podstaw do odmowy udzielenia cudzoziemcowi wizy dla wjazdu na terytorium Ukrainy. Opis statusu cudzoziemców, którzy potrzebują szczególnej ochrony lub azylu określono nie tylko w tej Ustawie, ale również w Ustawie o uchodźcach i w innych przepisach prawa. 8 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Ustawa o mniejszościach narodowych na Ukrainie została przyjęta jako kontynuacja zadeklarowanej w Deklaracji praw narodowości Ukrainy idei równości wszystkich osób, niezależnie od pochodzenia etnicznego. Deklaracja określa podstawowe prawa osób, w szczególności prawo do zachowania tożsamości narodowej, prawo do swobody wyznania, prawo do zrzeszania się i pobytu mniejszości na określonym terytorium. Ustawa tworzy bardziej skuteczne mechanizmy realizacji zadeklarowanych postanowień. Przede wszystkim, warto zauważyć, że właśnie w tej Ustawie doprecyzowano pojęcie „mniejszości narodowej”. W ustawodawstwie ukraińskim pod mniejszością narodową należy rozumieć grupę osób, która spełnia wymagania następujących cech: są obywatelami Ukrainy, nie są narodowości ukraińskiej, wykazują poczucie tożsamości narodowej i wspólnoty między sobą. Posiadanie obywatelstwa Ukraińskiego ogranicza grupę osób, które mogą być uznane za mniejszość narodową. Prawo do uznania za mniejszość narodową nie przysługuje cudzoziemcom i bezpaństwowcom, którzy na stałe mieszkają na terytorium Ukrainy. Taka sytuacja może być uważana za lukę w ustawodawstwie ukraińskim. Prawa gwarantowane przez państwo, a mianowicie: prawo do posługiwania się i nauczania w języku ojczystym, czyli nauka języka ojczystego w szkołach państwowych lub przez krajowe stowarzyszenia kulturalne, rozwój narodowych tradycji kulturalnych, używanie symboliki narodowej, obchody świąt narodowych, wyznanie religii, zaspokajanie potrzeb w zakresie literatury, sztuki, mediach mediów, tworzenie narodowych, kulturalnych ośrodków oraz wszelką inną działalność, która nie stoi w sprzeczności z obowiązującym prawem, określa się jako „prawo narodowokulturalnej autonomii”. Istotne jest także zagwarantowanie czynnego i biernego prawa wyborczego obywatelom Ukrainy, należącym do narodowo-kulturalnych mniejszości narodowych. Mają oni prawo do kandydowania w wyborach, a także ubiegania się o stanowiska w organach władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej, samorządu terytorialnego, w wojsku, w zakładach pracy, instytucjach i organizacjach. Wymienione prawa zostały określone w art. 9 Ustawy o mniejszościach narodowych na Ukrainie. Ważnym wyznacznikiem dla zachowania kultury obywateli, którzy są przedstawicielami mniejszości narodowych, jest zapewnienie prawa do posługiwania się imieniem narodowym, nazwiskiem rodowym, w tym prawo do jego odzyskania, a także możliwość wpisywania w paszporcie tylko imienia i nazwiska, a w akcie urodzenia imię ojca i matki dla tych osób, w których 9 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE tradycji narodowej nie ma zwyczaju wpisywania „imienia po ojcu”. Podobne uregulowanie znajduje się w art. 28 Kodeksu cywilnego Ukrainy. Również przepisy Ustawy o mniejszościach narodowych na Ukrainie gwarantują prawo do tworzenia narodowych organizacji pozarządowych i partii politycznych. Ukraina gwarantuje mniejszościom narodowym prawo do: swobodnego nawiązywania i utrzymywania kontaktów z osobami swojej narodowości i ich organizacjami społecznymi poza terytorium Ukrainy, otrzymywania od nich pomocy w celu zaspokojenia potrzeb językowych, kulturowych i religijnych, uczestniczenia w działalności międzynarodowych organizacji pozarządowych. Ponadto, w budżecie państwa przewidziano specjalne fundusze na rzecz rozwoju mniejszości narodowych. Język państwowy a języki mniejszości narodowych Według art. 10 Konstytucji Ukrainy językiem urzędowym jest język ukraiński. Ten sam artykuł gwarantuje swobodę rozwoju, wykorzystania i ochrony języka rosyjskiego i innych języków mniejszości narodowych na Ukrainie. Warto zwrócić uwagę, że w Konstytucji wymieniono tylko dwa języki: ukraiński, jako urzędowy, i rosyjski. Ten fakt potwierdza, że na Ukrainie nie ma problemów z korzystaniem z języka rosyjskiego, a podział Ukraińców na mówiących w języku ukraińskim i w języku rosyjskim jest sztucznie stworzony. Ukraina gwarantuje swobodne korzystanie z języka rosyjskiego i innych języków mniejszości narodowych. W tej kwestii ważną rolę odgrywa nowa Ustawa o zasadach państwowej polityki językowej obowiązująca od 3 lipca 2012 roku. Zgodnie z Ustawą „każdy ma prawo do swobodnego wyboru języka ojczystego i języka komunikacji, a także do uznania jego dwujęzyczności lub wielojęzyczności i prawo do zmiany preferencji językowych”, a także „każdy, niezależnie od pochodzenia etnicznego, tożsamości kulturowej, miejsca zamieszkania, wyznania etc., ma prawo swobodnie posługiwać się dowolnym językiem w życiu publicznym i życiu prywatnym, uczyć się i wspierać dowolny język”.3 Ustawa zawiera szereg przepisów, które poszerzają gwarancje komfortowego i wolnego życia wielu 3 Ustawa Ukrainy «O zasadach państwowej polityki językowej” z dnia 3 lipca 2012 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2013. – № 23. – s.218 10 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE mniejszości narodowych, które mieszkają na terenie Ukrainy i posługują się językami innymi niż język urzędowy. Pomimo kontrowersyjności Ustawa o polityce językowej w znacznym stopniu spełnia oczekiwania społeczeństwa ukraińskiego. Co istotne dla cudzoziemców, a w szczególności dla mniejszości narodowych, ustawa przyznaje im narzędzia w zakresie używania języka ojczystego, zwłaszcza w sferze publicznej, zarządzania i świadczenia usług administracyjnych na szczeblu lokalnym. Po wejściu w życie Ustawy o polityce językowej, do niektórych Kodeksów Ukrainy zostały wprowadzone zmiany. Zgodnie z tymi zmianami, język używany w postępowaniu sądowym ma być wyznaczony zgodnie z Ustawą o zasadach polityki językowej. Oznacza to, że w wyjątkowych wypadkach proces sądowy może być przeprowadzony w języku większości osób, które zamieszkując na konkretnym terytorium, a nie w języku państwowym. Wymienione zmiany zostały wprowadzone do art. 15 KPA Ukrainy, art. 3 KPG Ukrainy oraz art. 7 CPK Ukrainy. Zgodnie z art. 29 KPK Ukrainy „Językiem postępowania karnego jest język państwowy. „Prokuratura, śledczy, sędzia i sąd sporządzają dokumenty procesowe w języku państwowym”.4 Ten przepis nie przewiduję wyjątków. Natomiast w art. 14, 15 Ustawy o państwowej polityce językowej przewidziano możliwość prowadzenia postępowania karnego w języku większości osób, które zamieszkują na konkretnym terytorium, jednak podstawową ustawą procesu karnego jest KPK Ukrainy, który ma być stosowany w danym przypadku. Po pierwsze, KPK Ukrainy wszedł w życie w terminie późniejszym niż wymieniona ustawa. Po drugie, ustawą o państwowej polityce językowej wprowadzono zmiany w KPK Ukrainy z 1960 r., a nie KPK Ukrainy z 2012 r. To znaczy, że zmiany zostały wprowadzone do Ustawy, która straciła moc prawną. Po trzecie, zgodnie z art. 9 ust. 3 KPK Ukrainy 2012 r., „ustawy oraz inne akty prawne Ukrainy, a także przepisy które odnoszą się do Kodeksu, powinny być zgodne z tym Kodeksem. W toku postępowania karnego może być stosowana tylko taka ustawa, która nie jest sprzeczna z Kodeksem.”5 Według zasady praworządności powinien być stosowany KPK Ukrainy, zgodnie z którym językiem postępowania karnego jest język państwowy – ukraiński. 4 Kodeks postępowania karnego Ukrainy z dnia 13 kwietnia 2012 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2013. – № 9-10, № 11-12, № 13. – s.88 5 Kodeks postępowania karnego Ukrainy z dnia 13 kwietnia 2012 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2013. – № 9-10, № 11-12, № 13. – s.88 11 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Prawa mniejszości narodowych na Ukrainie Według art. 11 Konstytucji Ukrainy: „Państwo wspiera konsolidację i rozwój narodu ukraińskiego, jego świadomości, tradycji i kultury, a także rozwoju tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej ludów tubylczych i mniejszości narodowych Ukrainy”.6 Na poziomie konstytucyjnym określono kierunek polityki państwa w stosunku do ludów tubylczych i mniejszości narodowych. Chodzi o pomoc ze strony państwa w rozwoju ich tożsamości etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej. Można uznać, że to właśnie te przepisy stanowią punkt wyjścia do przyjęcia takich podstawowych aktów prawnych jak Deklaracją Praw Narodowości Ukrainy z dnia 1 listopada 1991 r., i Ustawa o mniejszościach narodowych na Ukrainie z dnia 25 czerwca 1992 r., dotycząca rządowego programu rozwoju edukacji mniejszości narodowych na Ukrainie w latach 1994 - 2000, a także wielu innych. Art. 53 Konstytucji przewiduje dla każdego prawo do edukacji, w tym określa, że „obywatele, którzy należą do mniejszości narodowych, zgodnie z ustawą mają zagwarantowane prawo do nauki w języku ojczystym lub naukę języka ojczystego w szkołach państwowych i miejskich (municypalnych) lub przez krajowe stowarzyszenia kulturalne”.7 Kolejne wsparcie realizacji prawa do edukacji członków mniejszości narodowych sformułowane zostało w art. 20 Ustawy o zasadach państwowej polityki językowej, która gwarantuje tworzenie klas z osób, które porozumiewają się w języku mniejszości narodowej i gwarantuje prawo tych osób do swobodnego posługiwania się językiem ojczystym w toku rekrutacji na uczelnie i w czasie studiów. Według Ustawy o wolności sumienia i organizacjach religijnych każdemu przysługuje prawo do wolności światopoglądu i religii, która obejmuje wolność wyznawania dowolnej religii lub nie wyznawania żadnej, swobodę sprawowania obrzędów religijnych (indywidualnie lub zbiorowo). Prawo do prowadzenia działalności religijnej gwarantuje art. 35 Konstytucji Ukrainy. W odniesieniu do tego prawa cudzoziemcy, bezpaństwowcy lub przedstawiciele mniejszości narodowej posiadają równe prawa z obywatelami Ukrainy. Każda religia, która nie jest sprzeczna z moralnymi zasadami społeczeństwa i z prawem Ukrainy, może oficjalnie istnieć na 6 7 Konstytucja Ukrainy z dnia 28 czerwca 1996 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 1996. – № 30. – s.141. Konstytucja Ukrainy z dnia 28 czerwca 1996 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 1996. – № 30. – s.141. 12 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE terenie Ukrainy. Jej zwolennicy mogą tworzyć organizacje religijne, organizować obrzędy religijne, przestrzegać tradycji religijnych, uroczyście obchodzić święta religijne. Warto jednak zwrócić przy tym uwagę na restrykcyjną normę zawartą w art. 24 Ustawy, zgodnie z którą „kapłani, księża, kaznodzieje religijni, inni przedstawiciele zagranicznych organizacji, którzy są cudzoziemcami i czasowo znajdują się na Ukrainie, mogą zajmować się kaznodziejstwem religijnym, wykonywaniem praktyk religijnych lub innej działalności kanonicznej tylko w tych organizacjach religijnych, na zaproszenie których przyjechali na Ukrainę, i na podstawie konsultacji z organem, który dokonał rejestracji statutu danej organizacji religijnej”8 Przepisy obligujące do poświadczania niejako akredytacji do przeprowadzenia obrzędu religijnego przez cudzoziemca na terytorium Ukrainy w pewnym stopniu zmniejszają zakres praw cudzoziemców i przeczą ogólnym zasadom laickości państwa i jego nieingerencji w realizację praw religijnych przez jednostki. Pozytywnym elementem regulacji prawnej jest to, że cudzoziemcy mogą swobodnie uczyć się w instytucjach religijnych na terenie Ukrainy. Można stwierdzić, że w kwestii regulacji realizacji religijnych praw członków mniejszości narodowych, nie dochodzi do istotnych problemów. Cudzoziemcy w stosunkach cywilnoprawnych i gospodarczych Kodeks cywilny Ukrainy uznaje równe prawa cudzoziemców z obywatelami Ukrainy w stosunkach cywilnych. Kodeks cywilny Ukrainy w przeważającej większości przypadków, operuje pojęciem „osoba fizyczna”. Jedyną cechą odróżniającą zakres praw cywilnych obywateli od praw przysługujących cudzoziemcom według Kodeksu cywilnego Ukrainy jest odesłanie do przepisów, które ustanawiają wyjątki w realizacji przez cudzoziemców prawa własności gruntu. Cudzoziemcom przysługują prawa osobiste niemajątkowe, prawa rzeczowe i inne prawa obywatelskie. Mogą oni bezwarunkowo być członkami lub założycielami osób prawnych na terenie Ukrainy, nabywać, korzystać i rozporządzać majątkiem, w szczególności nieruchomością i realizować inne prawa przewidziane nie tylko Kodeksem cywilnym, ale i innymi aktami prawa cywilnego. 8 Ustawa Ukrainy «O swobodzie sumienia i organizacjach religijnych» z dnia 23 kwietnia 1991 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 1991. – N 25. – s.283 13 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Kodeks gospodarczy uznaje cudzoziemców za pełnoprawne podmioty gospodarcze, w przypadku prowadzenia przez nich działalności gospodarczej na terytorium Ukrainy w określony ustawodawstwem sposób. Kodeks gospodarczy Ukrainy w art. 129 stanowi, że „cudzoziemcy i osoby bez obywatelstwa, prowadzące działalność gospodarczą na Ukrainie posiadają takie same prawa i mają takie same obowiązki, jak obywatele Ukrainy, o ile nie przewidziano inaczej samym Kodeksem, lub innymi przepisami prawa. Zagraniczne osoby prawne przy prowadzeniu działalności gospodarczej na Ukrainie mają taki sam status, jak osoby prawne Ukrainy, z wyjątkami przewidzianymi Kodeksem, innymi ustawami oraz umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi przez Radę Najwyższą Ukrainy.”9 Taka sytuacja de facto ujednolica uprawnienia krajowych i zagranicznych podmiotów gospodarczych. Ponadto, Kodeks gospodarczy stwierdza, że cudzoziemcy i zagraniczne osoby prawne mogą występować w roli inwestorów zagranicznych, którym państwo daje gwarancje dodatkowe, w szczególności w sytuacji zmiany prawa lub bezprawnych działań urzędników na Ukrainie. W prawie ukraińskim istnieje pojęcie „przedsiębiorstwo zagraniczne”, pod którym rozumieć należy wyodrębnione lub korporacyjne przedsiębiorstwo utworzone zgodnie z ustawodawstwem Ukrainy, działające wyłącznie na podstawie własności cudzoziemców lub zagranicznych osób prawnych lub już działające przedsiębiorstwo, kupione przez cudzoziemców lub zagraniczne osoby prawne. Faktycznie takie przedsiębiorstwo posiada równy status prawny z krajowymi przedsiębiorstwami, za wyjątkiem niemożności ich tworzenia w branżach określonych w ustawie, które mają strategiczne znaczenie dla bezpieczeństwa państwa. Regulacja stosunków rodzinnych cudzoziemców i mniejszości narodowych Kodeks rodzinny Ukrainy zawiera odpowiednie regulacje statusu prawnego przedstawicieli mniejszości narodowych Ukrainy. Zgodnie z art. 11 Kodeksu rodzinnego „Przy rozstrzyganiu rodzinnego sporu sąd, na wniosek zainteresowanej strony, może brać pod uwagę miejscowe zwyczaje, a także zwyczaje mniejszości narodowej, do której należą strony lub jedna z nich, jeśli nie są one sprzeczne z wymogami Kodeksu, 9 Kodeks gospodarczy Ukrainy z dnia 16 stycznia 2003 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2003. – № 18. – № 19-20 – № 21-22. – s.144 14 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE innymi ustawami i moralnymi zasadami społeczeństwa”10. W ten sposób, mniejszości narodowe mają szczególne uprawnienia w wykonywaniu ich rodzinnych praw oraz mogą liczyć na odwołanie się do ich tradycji przy rozwiązywaniu sporów, również przez sąd. Kodeks rodzinny Ukrainy ustanawia wyjątek w odniesieniu do liczby imion i nazwisk przedstawicieli mniejszości narodowych, ponieważ według ogólnej zasady wpisanie ponad dwóch imion lub nazwisk nie jest dozwolone, ale z szacunku do tradycji narodowych państwo zezwala na sporządzanie dokumentów i podawanie w nich większej ilości imion lub nazwisk, jeśli to jest właściwe tradycjom mniejszości narodowej. W stosunku do cudzoziemców Kodeks rodzinny reguluje tylko kwestie adopcji przez nich dzieci. Zgodnie z art. 212 Kodeksu rodzinnego Ukrainy cudzoziemiec, który nie jest w związku małżeńskim, nie może adoptować dziecka, z wyjątkiem przypadków, gdy cudzoziemiec jest w stosunku pokrewieństwa z dzieckiem. Zasada ta jest ograniczająca, ponieważ państwo przede wszystkim musi dbać o dzieci i nie może bez skutecznych środków kontroli oddawać do adopcji za granicę dzieci obywateli Ukrainy. Również z tych samych względów art. 283 Kodeksu rodzinnego Ukrainy ustala pierwszeństwo ukraińskich rodziców przed zagranicznymi. Kolejny wyjątek przewidziany jest w art. 285, zgodnie z którym adopcja dziecka będącego obywatelem Ukrainy przez osobę, będącą obywatelem państwa, z którym Ukraina nie ma umowy o świadczenie pomocy prawnej, nie jest tajne, jeżeli w państwie, w którym adoptujący na stałe mieszka i do którego musi przeprowadzić się dziecko, adopcja nie jest tajną.11 W ten sposób można dojść do wniosku, że najbardziej restrykcyjne przepisy dotyczące praw cudzoziemców dotyczą kwestii adopcji, których to ograniczeń nie można uznać jednak za żadną z form dyskryminacji. W sferze prawa prywatnego, a w szczególności działalności komercyjnej, cudzoziemcy i przedstawiciele mniejszości narodowych posiadają te same prawa, jak krajowe podmioty odpowiednich stosunków prawnych, a wprowadzone wyjątki nie mają wpływu na równość wszystkich wobec prawa. 10 Kodeks rodzinny Ukrainy z dnia 10 stycznia 2002 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2002. – № 21-22. – s.135 11 Kodeks rodzinny Ukrainy z dnia 10 stycznia 2002 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2002. – № 21-22. – s.135 15 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Prawa cudzoziemców według kodeksu rolnego Zgodnie z §4 art. 22 Kodeksu rolnego Ukrainy (dalej KR Ukrainy) zakazuje się przekazywania gruntów rolnych „na własność cudzoziemcom, bezpaństwowcom, zagranicznym osobom prawnym i państwom obcym". Przepis został dodatkowo wzmocniony art. 81, 82, 86 KR Ukrainy, ograniczając rodzaje gruntów, które mogą być w posiadaniu wymienionych wyżej podmiotów i sposoby nabycia gruntów na własność. Należy rozważyć kwestię stosowania tego przepisu do osób z podwójnym obywatelstwem. Zgodnie z art. 2 Ustawy Ukrainy o obywatelstwie Ukrainy, osoba z podwójnym obywatelstwem, w tym ukraińskim, traktowana jest w stosunkach prawnych z Ukrainą jako obywatel Ukrainy, co oznacza, że zakaz przewidziany §4 art. 22 KR Ukrainy nie odnosi się do bipatrydów. Warto zwrócić uwagę, że przewidziany zakaz nie oznacza całkowitej niemożliwości nabycia gruntów rolnych na własność przez wymienione podmioty. Przepisy szczególne §4 art. 81, §4 art. 82 KR Ukrainy określają możliwość nabycia gruntu rolnego przez cudzoziemców w drodze dziedziczenia, jednak przy jednoczesnym zobowiązaniu do alienacji gruntu w ciągu roku. Zgodnie z §4 art. 81 KR Ukrainy cudzoziemcy i bezpaństwowcy mają prawo do nabywania gruntów rolnych i rozporządzenia nimi (jest to wyjątek od ogólnego zakazu posiadania gruntów rolnych przez cudzoziemców i bezpaństwowców). Jednocześnie w ciągu roku takie grunty powinni poddać alienacji, a w przypadku nie spełnienia tego obowiązku przewidziane są konsekwencje wyszczególnione w pkt. „d” art. 143 KR Ukrainy – prawo własności do gruntu może być przymusowo zbyte. Niektóre organy prowadzące ewidencje gruntów, kierując się §2 art. 81 KR Ukrainy odmawiają sporządzenia dokumentów stwierdzających prawo własności gruntu nabytego przez cudzoziemca drogą dziedziczenia. Taka praktyka jest sprzeczna z przepisami, które uprawniają do posiadania na własność gruntów rolnych nabytych w drodze dziedziczenia przez cudzoziemców i bezpaństwowców. Istnieje moratorium na sprzedaż niektórych rodzajów gruntów rolnych (p. 15 rozdziału X „Przepisów końcowych” KR Ukrainy). Moratorium nie dotyczy sprzedaży gruntów zgodnie z art. 81 KR Ukrainy, na co wskazuje interpretacja docelowa przepisów art. 81 KR Ukrainy oraz pkt. 15 rozdziału X „Przepisów końcowych” KR Ukrainy. 16 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE I. PRAWA PROCESOWE CUDZOZIEMCÓW W POSTĘPOWANIU KARNYM, CYWILNYM I ADMINISTRACYJNYM PROCES KARNY Zgodnie z §1 art. 6 Kodeksu postępowania karnego Ukrainy z dnia 13 kwietnia 2012 r., (dalej KPK Ukrainy) postępowanie karne przeprowadza się wobec każdej osoby według tych samych reguł. Artykuł 6 odsyła do rozdziału 37, który doprecyzowuje zasady postępowania karnego wobec szczególnej kategorii osób. Jednak w tym rozdziale nie wyszczególniono cudzoziemców jako osobnej kategorii. Przy postępowaniu karnym z udziałem cudzoziemców obowiązują jednak pewne zasady szczególne, a także dodatkowe gwarancje przewidziane poszczególnymi artykułami KPK Ukrainy. Według §6 art. 42 KPK Ukrainy – podejrzany/oskarżony, który jest obcokrajowcem i jest aresztowany, ma prawo do spotkania z przedstawicielem urzędu dyplomatycznego lub konsularnego w danym państwie. Administracja więzienia zobowiązana jest do umożliwienie takiego spotkania. Zgodnie z §1 art. 114 KPK Ukrainy ustanowiono specjalne terminy postępowania w kwestii przesyłania dokumentów cudzoziemcom, co oznacz, że nakazy sądowe, wezwania do sądu oraz inne dokumenty procesowe doręcza się nie później niż na 15 dni przed początkiem postępowania procesowego. Warunkiem dla przekazania Ukrainie postępowania karnego gdzie osobą, która pociąga się do odpowiedzialności karnej jest cudzoziemiec lub osoba bez obywatelstwa znajdująca się na terytorium Ukrainy, jest zgodnie z §2 art. 595 KPK Ukrainy aby w sądzie przed którym dotychczas prowadzono postępowanie nie zapadł wyrok w tej sprawie. Zgodnie z §1 art. 613 KPK Ukrainy koszty związane z przekazaniem cudzoziemca skazanego na Ukrainie do odbycia kary w państwie obywatelstwa, z wyłączeniem kosztów, które powstały na terytorium Ukrainy, pokrywa państwo, którego obywatelem jest skazany. Wymienione koszty nie są kosztami procesowymi, ponieważ nie są przewidziane w art. 118-123 KPK Ukrainy. Koszty te ponoszone są na podstawie umowy 17 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE międzynarodowej. W przypadku braku takiej umowy lub jeśli umowa nie została ratyfikowana, państwo, którego obywatelem jest skazany, ponosi wszystkie koszty zgodnie z przepisami własnego ustawodawstwa12. Zgodnie z §3 art. 581 jeśli osoba, co do której rozpatrywane jest wydanie decyzji o wydaleniu, jest cudzoziemcem i przebywa w areszcie, ma ona prawo do spotkania z przedstawicielem jednostki dyplomatycznej lub konsularnej państwa, którego jest obywatelem. Skorzystanie z tego prawa możliwe jest tylko w przypadku zatrzymania lub zastosowania wobec do takiej osoby środka zabezpieczającego w postaci tymczasowego aresztowania. Prokuratury obwodów (okręgowe) zobowiązane są przekazać informacje o każdym przypadku zatrzymania osoby w celu ekstradycji, do Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz do odpowiednich jednostek obcego państwa (państwa obywatelstwa osoby zatrzymanej). Prokuratura zobowiązana jest również do zorganizowania takiego spotkania na stosowny wniosek strony13. PROCES CYWILNY Zgodnie z art. 410 Kodeksu postępowania cywilnego Ukrainy (dalej – KPC Ukrainy) cudzoziemcy, osoby fizyczne oraz prawne, osoby bez obywatelstwa, państwa cudzoziemców (ich organy i urzędnicy) oraz organizacje międzynarodowe mają prawo zwrócić się o ochronę praw i interesów ustawodawczych do sądów państwowych Ukrainy i mogą stać się podmiotami procesu cywilnego. Ustawodawstwem Ukrainy jest ustalony państwowy system prawny w sferze ochrony praw i interesów cudzoziemców, co oznacza, że na cudzoziemców, osoby bez obywatelstwa, organizacje międzynarodowe rozciąga się taki sam reżim prawny jak na osoby fizyczne i prawne Ukrainy oraz takie same prawa procesowe. W procesie cywilnym odnośnie udziału cudzoziemców nie zostały ustalone wyjątki, jednak zgodnie z §3 art. 252 KPC Ukrainy, do wniosku o adoptowanie dziecka przez cudzoziemca oprócz ogólnych dokumentów, dodatkowo należy przedstawić: zezwolenie uprawnionego organu władzy wykonawczej, sprawozdanie odpowiedniego 12 Komentarz do Kodeksu postępowania karnego Ukrainy: [від 13 квіт. 2012 р.] / [О. А. Банчук та ін.] ; за ред. О. А. Банчука, Р. О. Куйбіди, М. І. Хавронюка ; Центр політ.-прав. реформ. - Х. : Фактор, 2013. - 1058 с. – С.1046 13 Nakaz Prokuratora Generalnego №8ГН o organizacji pracy prokuratury Ukrainy w sferze współpracy mięzynarodowej»z dnia 11.02.2013 // http://www.gp.gov.ua/ua/gl.html?_m=publications&_t=rec&id=94102 18 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE organu państwa o warunkach życia i możliwości adoptowania dziecka, zezwolenie uprawnionego organu państwa na przekroczenie granicy przez dziecko oraz stałe miejsce zamieszkanie na terytorium państwa, a także zobowiązanie osoby do adopcji, sporządzone według porządku notarialnego, ponadto przekazanie przedstawicielom jednostki dyplomatycznej Ukrainy za granicą informacji o dziecku adoptowanym oraz możliwości kontaktowania z dzieckiem. PROCES ADMINISTRACYJNY Według §6 art. 6 Kodeksu postępowania administracyjnego (dalej – KPA Ukrainy) cudzoziemcy na Ukrainie posiadają równe z obywatelami Ukrainy prawo do ochrony sądowej. Cudzoziemcy mają taką samą administracyjną procesową podmiotowość prawną według art. 48 KPA Ukrainy. W przypadku rozstrzygania spraw o wydalenie cudzoziemca z terytorium Ukrainy, zgodnie z pkt. 6 §1 art. 18 KPA Ukrainy takie sprawy rozpatrywane są przez sądy rejonowe jako sprawy administracyjne. To znaczy, że sąd rejonowy kieruje się w swoich działaniach przepisami KPA Ukrainy. Zgodnie z art. 1835 KPA Ukrainy pozwy cudzoziemców co do decyzji odwoławczych o ich wymuszonym powrocie do państwa pochodzenia lub państwa trzeciego, a także pozwy organów centralnych władzy wykonawczej zapewniających realizację polityki państwowej w sferze migracji, organów ochrony granic państwowych albo Służby Bezpieczeństwa Ukrainy o wymuszonym wydaleniu cudzoziemca z terytorium Ukrainy można składać do sądu administracyjnego organu centralnego władzy wykonawczej zapewniającego realizację polityki państwowej w sferze migracji, organu ochrony granicy państwowej czy Służby Bezpieczeństwa Ukrainy albo według miejsca czasowego pobytu cudzoziemców, którzy nielegalnie przebywają na terytorium Ukrainy. Takie sprawy rozpatruje sąd w ciągu pięciu dni od dnia złożenia pozwu, z obowiązkowym udziałem stron, a kopię orzeczenia sądowego bezzwłocznie przekazuje się uczestnikom rozprawy sądowej. Warto podkreślić, że cudzoziemcy w takiej kategorii spraw są zwolnieni z ponoszenia kosztów sądowych zgodnie z §9 art. 1835. Na podstawie pkt. 5 §2 art. 246 KPA Ukrainy, Sąd, który podjął decyzję o wydaleniu cudzoziemca, na wniosek osób, które uczestniczą w sprawie albo z inicjatywy własnej może uchwałą, z zachowaniem porządku procedury pisemnej lub określając to w wyroku, postanowić o natychmiastowym wykonaniu tego wyroku. 19 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE III. PRAWA, OBOWIĄZKI I STATUS PRAWNY CUDZOZIEMCÓW I MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH W POLSCE Zgodnie z art. 2 Ustawy z dnia 12.12.2013 r., o cudzoziemcach (Dz.U. 2003 nr 128 poz. 1175), cudzoziemcem jest każdy kto nie posiada obywatelstwa polskiego. Zgodnie z Konstytucją RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483) art. 37, każdy „kto się znajduje pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji”. Stąd na terenie RP cudzoziemca należy traktować tak jak obywatela polskiego. Istnieją od tego wyjątki, określone ustawami. Należy rozróżniać cudzoziemców, którzy posiadają obywatelstwo Unii Europejskiej od tych, którzy go nie posiadają. Zasady wjazdu i pobytu cudzoziemców na terytorium RP Cudzoziemiec może przekroczyć granicę oraz przebywać na terytorium Polski, jeżeli posiada ważny dokument podróży oraz wizę, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej, co zgodnie z art. 23 Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r., o cudzoziemcach (Dz.U. 2003 nr 128 poz. 1175) dotyczy zwłaszcza cudzoziemców wjeżdżających do Polski w ramach ruchu bezwizowego oraz cudzoziemców posiadających zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenie na osiedlenie się lub zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, legitymujących się kartą pobytu. Po przybyciu na terytorium Polski cudzoziemiec obowiązany jest zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego trwającego do 3 miesięcy albo trwającego ponad 3 miesiące najpóźniej w 4 dniu, licząc od dnia przybycia do tego miejsca, chyba że jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie przekracza 14 dni. W przypadku, gdy cudzoziemiec jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, obywatelem państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub obywatelem Konfederacji Szwajcarskiej (członek jego rodziny, niebędący obywatelem wyżej wymienionych państw)- jest obowiązany zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego 20 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE trwającego ponad 3 miesiące najpóźniej w 30 dniu, licząc od dnia przybycia do tego miejsca. (art. 24 Ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r., o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz.U. 1974 nr 14 poz. 85). Wykonywanie pracy przez cudzoziemców na terytorium Polski Co do zasady cudzoziemcy są zobowiązani uzyskać zezwolenie na pracę na terytorium Polski. Zezwolenie na pracę jest wymagane, jeżeli cudzoziemiec: a) wykonuje pracę na terytorium RP na podstawie umowy z podmiotem, którego siedziba lub miejsce zamieszkania albo oddział, zakład lub inna forma zorganizowanej działalności znajduje się na terytorium RP; b) w związku z pełnieniem funkcji w zarządzie osoby prawnej wpisanej do rejestru przedsiębiorców lub będącej spółką kapitałową w organizacji przebywa na terytorium RP przez okres przekraczający łącznie 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy; c) przy wykonywaniu pracy na terytorium RP w związku z delegacją od pracodawcy zagranicznego. Z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zgodnie z art. 87 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r., o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. 2004 nr 99 poz. 1001), zwolnione są między innymi następujące kategorie cudzoziemców: • posiadający zezwolenie na osiedlenie się w RP; • posiadający zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich w RP; • posiadający zgodę na pobyt tolerowany w RP, • korzystający z ochrony czasowej w RP; • posiadający w RP zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 10,11,13 i 16-18 Ustawy o cudzoziemcach; • będący małżonkiem obywatela polskiego lub cudzoziemca, o którym mowa w powyższych punktach, posiadający zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium RP udzielone w związku z zawarciem związku małżeńskiego; 21 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE • będący obywatelem państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, nienależącego do Unii Europejskiej; • będący obywatelem państwa niebędącego stroną umowy o EOG, który może korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umowy zawartej przez to państwo ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi; • będący członkiem rodziny cudzoziemca, o którym mowa w dwóch powyższych punktach, lub będącym zstępnym małżonka tego cudzoziemca, w wieku do 21 lat lub pozostającym na utrzymaniu tego cudzoziemca lub jego małżonka lub będący wstępnym tego cudzoziemca lub jego małżonka, pozostającym na utrzymaniu tego cudzoziemca lub jego małżonka; • posiadający ważną Kartę Polaka; • uprawniony do przebywania i wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego UE lub państwa EOG nienależącego do UE lub Konfederacji Szwajcarskiej, który jest zatrudniony przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium tego państwa oraz czasowo delegowany przez tego pracodawcę w celu świadczenia usług na terytorium RP; • posiadający zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium RP udzielone na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 7 lub 14 Ustawy o cudzoziemcach; • w stosunku do którego umowy międzynarodowe lub odrębne przepisy dopuszczają wykonywanie pracy bez konieczności posiadania zezwolenia. Na podstawie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 lipca 2011 r., w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz.U. 2011 nr 155 poz. 919), zezwolenia na pracę nie muszą posiadać m.in. cudzoziemcy: • będący studentami studiów dziennych odbywanych w RP – w miesiącach: lipiec, sierpień, wrzesień; • będący absolwentami polskich szkół ponadgimnazjalnych lub stacjonarnych studiów wyższych lub stacjonarnych studiów doktoranckich na polskich uczelniach; • wykonujący pracę jako pracownicy naukowi w podmiotach, o których mowa w przepisach o jednostkach badawczo-rozwojowych (np. uczelnie wyższe); 22 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE • wykonujący pracę na rzecz posłów Parlamentu Europejskiego w związku z pełnioną funkcją; • będący nauczycielami języków obcych, którzy wykonują pracę w przedszkolach, szkołach lub placówkach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty lub Ochotniczych Hufcach Pracy; • wykonujący indywidualnie lub w zespołach, trwające do 30 dni w roku kalendarzowym usługi artystyczne, obejmujące działania aktorów, reżyserów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, aktorów cyrkowych, tancerzy lub mimów; • wygłaszający, do 30 dni w roku kalendarzowym, okazjonalne wykłady, referaty lub prezentacje o szczególnej wartości naukowej lub artystycznej, jeżeli zachowują miejsce stałego pobytu za granicą; • będący obywatelami państw graniczących z RP oraz państw, z którymi RP współpracuje w zakresie migracji zarobkowych w ramach partnerstwa na rzecz mobilności, ustanowionego między tymi państwami a UE, którzy wykonują pracę w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, na podstawie oświadczenia podmiotu o zamiarze powierzenia im wykonywania pracy, zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę składającego oświadczenie. Zakładanie działalności gospodarczej przez cudzoziemców w Polsce Artykuł 13 Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r., o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807 ) wprowadza podział cudzoziemców na osoby zagraniczne z państw członkowskich UE oraz państw członkowskich EFTA - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, obywateli innych państw niż wymienione powyżej, którzy otrzymali zezwolenie na osiedlenie się na terytorium RP, zgodę na pobyt tolerowany, status uchodźcy nadany w RP lub korzystają z ochrony czasowej na jej terytorium oraz osoby zagraniczne nie wymienione w ust. 1 i 2. Definicja osoby zagranicznej została zawarta w art. 5 Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r., o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807) i oznacza osobę fizyczną mającą miejsce zamieszkania za granicą, nie posiadającą obywatelstwa polskiego, osobę prawną z siedzibą za granicą oraz jednostkę organizacyjną nie będącą 23 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE osobą prawną posiadającą zdolność prawną, z siedzibą za granicą. Osoby zagraniczne wymienione w art. 13 ust. 1 i 2 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807) mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarcza na terytorium RP na takich samych zasadach jak obywatele polscy, pozostałe osoby (art. 13 ust. 3) mają prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej wyłącznie w formie: spółki komandytowej, komandytowo–akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnej, a także do przystępowania do takich spółek oraz obejmowania bądź nabywania ich udziałów lub akcji, o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej. Przedsiębiorca zagraniczny tworzący oddział może wykonywać działalność gospodarczą wyłącznie w zakresie przedmiotu działalności przedsiębiorcy zagranicznego. Przedsiębiorca zagraniczny tworzący oddział jest obowiązany ustanowić osobę upoważnioną w oddziale do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego. Przedsiębiorca zagraniczny może rozpocząć działalność w ramach oddziału po uzyskaniu wpisu oddziału do rejestru przedsiębiorców. Przedsiębiorca zagraniczny, który utworzył oddział, jest obowiązany: używać do oznaczenia oddziału oryginalnej nazwy przedsiębiorcy zagranicznego wraz z przetłumaczoną na język polski nazwą formy prawnej przedsiębiorcy oraz dodaniem wyrazów „oddział w Polsce”; prowadzić dla oddziału oddzielną rachunkowość w języku polskim zgodnie z przepisami o rachunkowości; zgłaszać Ministrowi Gospodarki wszelkie zmiany stanu faktycznego i prawnego w zakresie okoliczności uzasadniających wydanie decyzji o zakazie wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę zagranicznego w ramach oddziału a także wówczas, gdy działalność przedsiębiorcy zagranicznego zagraża bezpieczeństwu i obronności państwa, ochronie tajemnicy państwowej czy innemu ważnemu interesowi publicznemu (art. 86-88, 90 Ustawy o Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807). Cudzoziemcy mogą być wspólnikami w spółce i zasiadać w zarządzie lub radzie nadzorczej spółki. Cudzoziemiec, chcący założyć spółkę lub być wspólnikiem musi posiadać zezwolenie na pobyt na terytorium Polski. Generalną zasadą jest, że cudzoziemcy ci muszą posiadać zezwolenie na pracę na terytorium RP. Przedsiębiorca wprowadzający towar do obrotu na terytorium RP jest obowiązany do zamieszczania na towarze, jego opakowaniu, etykiecie, instrukcji, informacji w języku polskim zawierającej następujące dane: firmę przedsiębiorcy i jego 24 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE adres, nazwę towaru, inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie odrębnych przepisów (art. 20 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807). Edukacja cudzoziemców w Polsce Zgodnie z art. 15 Ustawy z dnia 7 września 1991 r., o systemie oświaty (Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425) obowiązek szkolny oznacza obowiązek uczęszczania do placówki edukacyjnej i pobierania nauki. Obowiązkiem tym objęte są wszystkie osoby, które nie ukończyły 18 lat, a jednocześnie dotyczy on nauki w szkole podstawowej oraz na poziomie gimnazjum. Obowiązkiem szkolnym są objęci obywatele polscy oraz cudzoziemcy przebywający w Polsce. Cudzoziemcy przebywający na terytorium Polski mogą kształcić się w placówkach publicznych, czyli placówkach przedszkolnych, szkołach podstawowych i szkołach gimnazjalnych, szkołach ponadgimnazjalnych, szkołach artystycznych, szkołach wyższych (art. 16 Ustawy z dnia 7 września 1991 r., o systemie oświaty, Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425). Cudzoziemcy mogą podejmować w Polsce studia pierwszego stopnia (3 letnie studia licencjackie), studia drugiego stopnia (2 letnie studia magisterskie uzupełniające), studia jednolite (5 letnie studia magisterskie), studia podyplomowe oraz studia doktoranckie. Mogą także brać udział w stażach habilitacyjnych, stażach naukowych i szkoleniach specjalizacyjnych, a także medycznych stażach zawodowych. Studenci cudzoziemcy mogą również odbywać w Polsce studenckie praktyki zawodowe. Zgodnie z art. 94 Ustawy z dnia 7 września 1991 r., o systemie oświaty (Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425) warunkiem uczęszczania do polskiej szkoły jest znajomość języka polskiego. Zajęcia w szkole odbywają się tylko w języku polskim. Cudzoziemiec, aby uczęszczać do szkoły musi znać język polski na poziomie, który pozwoli mu na uczestnictwo w zajęciach. Cudzoziemcy podlegający obowiązkowi szkolnemu (czyli do ukończenia 18 lat), którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym, aby móc uczęszczać do szkoły, mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego. 25 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Nabywanie nieruchomości położonych w Polsce przez cudzoziemców Generalną zasadą jest, iż nabycie nieruchomości przez cudzoziemca wymaga zezwolenia (art. 1 Ustawy z dnia 24 marca 1920 r., o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, Dz.U. z 2004 r., nr 167, poz.1758 ze zm.). Od tej zasady istnieją jednak wyjątki. Zezwolenie jest wydawane przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, w drodze decyzji administracyjnej, na wniosek złożony przez cudzoziemca (art. 1 Ustawy z dnia 24 marca 1920 r., o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, Dz.U. z 2004 r., nr 167, poz. 1758 ze zm.). Minister może w zezwoleniu określić dla cudzoziemca zamierzającego nabyć nieruchomość specjalne warunki, od których spełnienia będzie uzależniona możliwość jej nabycia. Zezwolenie jest ważne 2 lata od dnia wydania (art. 3 Ustawy z dnia 24 marca 1920 r., o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, Dz.U. z 2004 r., nr 167, poz. 1758 ze zm.). Zgodnie z art. 1a ust. 5 Ustawy z dnia 24 marca 1920 r., o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz.U. z 2004 r., nr 167, poz. 1758 ze zm.) powierzchnia nieruchomości nabytych przez cudzoziemca w celu zaspokojenia potrzeb życiowych nie może przekroczyć 0,5 ha, zaś w przypadku nabywania nieruchomości w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą lub rolniczą powinna być uzasadniona rzeczywistymi potrzebami wynikającymi z charakteru wykonywanej działalności. Zgodnie z art. 8 Ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz.U. z 2004 r., nr 167, poz. 1758 ze zm.) nie wymaga uzyskania zezwolenia: • nabycie samodzielnego lokalu mieszkalnego w rozumieniu ustawy o własności lokali; • nabycie samodzielnego lokalu użytkowego o przeznaczeniu garażowym lub udziału w takim lokalu, jeżeli jest to związane z zaspokojeniem potrzeb mieszkaniowych nabywcy lub właściciela nieruchomości lub samodzielnego lokalu mieszkalnego; • nabycie nieruchomości przez cudzoziemca zamieszkującego w RP co najmniej 5 lat od udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich; • nabycie przez cudzoziemca, będącego małżonkiem obywatela polskiego 26 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE i zamieszkującego w RP co najmniej 2 lata od udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, nieruchomości, które w wyniku nabycia stanowić będą wspólność ustawową małżonków; • nabycie przez cudzoziemca nieruchomości, jeżeli w dniu nabycia jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego po zbywcy nieruchomości, a zbywca nieruchomości jest jej właścicielem lub wieczystym użytkownikiem co najmniej 5 lat. Zwolnień, o których mowa powyżej nie stosuje się do nieruchomości położonych w strefie nadgranicznej oraz gruntów rolnych o powierzchni przekraczającej 1 ha. Jednym ze zdarzeń prawnych, na podstawie którego można nabyć nieruchomość jest dziedziczenie. Zgodnie z art. 7 ust. 2 Ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz.U. z 2004 r., nr 167, poz. 1758 ze zm.) jej przepisów nie stosuje się do nabycia nieruchomości w drodze dziedziczenia przez osoby uprawnione do dziedziczenia ustawowego. Natomiast gdyby prawo ojczyste spadkodawcy nie przewidywało dziedziczenia ustawowego, w tym zakresie stosuje się prawo polskie. Natomiast jeżeli cudzoziemiec, który nabył wchodzącą w skład spadku nieruchomość na podstawie testamentu, nie uzyska zezwolenia Ministra na podstawie wniosku złożonego w ciągu 2 lat od dnia otwarcia spadku, prawo własności nieruchomości lub prawo użytkowania wieczystego nabywają osoby, które byłyby powołane do spadku z ustawy. Spadek z kolei otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Powyższe oznacza, iż cudzoziemiec nabywający wchodzącą w skład spadku nieruchomość na podstawie testamentu, jeśli jest jednocześnie osobą uprawnioną do dziedziczenia ustawowego po zmarłym, nie musi uzyskać zezwolenia Ministra na nabycie tej nieruchomości. Postępowanie karne wobec cudzoziemców na terenie RP Cudzoziemiec oskarżony o przestępstwo w Polsce, jeżeli jest tymczasowo aresztowany ma prawo powiadomić właściwy urząd konsularny, a w razie braku takiego urzędu właściwe przedstawicielstwo dyplomatyczne (art. 211 Ustawy z dnia 27 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE 6 czerwca 1997r., Kodeksu karnego wykonawczego, Dz.U. z 1997r., nr 90, poz. 557 ze zm.). Zasady i tryb pomocy oskarżonemu cudzoziemcowi przez konsulat lub przedstawicielstwo dyplomatyczne określają właściwe przepisy Państwa, którego obywatelem jest cudzoziemiec. Jeżeli oskarżony cudzoziemiec nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, ma prawo skorzystać z pomocy tłumacza (art. 72 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997r., Kodeks postępowania karnego, Dz.U. z 1997r., nr 89, poz. 555 ze zm.). Warunkiem uzasadniającym potrzebę wezwania tłumacza jest stwierdzenie, że osoba przesłuchiwana bądź nie rozumie w stopniu dostatecznym zadawanych jej pytań, bądź też na tle słabej znajomości języka polskiego nie może sformułować myśli odtwarzających przebieg zdarzeń, stanowiących przedmiot przesłuchania. MNIEJSZOŚCI NARODOWE W POLSCE I NA UKRAINIE Integracja europejska Ukrainy zależy przede wszystkim od realizacji w społeczeństwie obywatelskim Ukrainy ideałów i zasad, które są wspólnym dziedzictwem Wspólnoty Europejskiej. Wśród nich - bezwarunkowe poszanowanie praw człowieka i zapewnienie równych praw politycznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych wszystkim obywatelom, niezależnie od ich przynależności etnicznej, religijnej lub językowej, a także zapobieganie dyskryminacji i tolerancja. Poznając status prawny mniejszości narodowych w Polsce i na Ukrainie, warto zauważyć, że w obu krajach większość mieszkańców to przedstawiciele narodowości tytularnej. Porównanie ustawodawstwa obu krajów jest interesujące, ponieważ w przeciwieństwie do Ukrainy - Polska jest członkiem Unii Europejskiej. Co ważne, przepisy prawa krajowego obu państw opierają się na prawie międzynarodowym. Po drugiej wojnie światowej Polska stała się państwem niemal jednolitym etnicznie. Dodatkowo władze komunistyczne zdawały się mniejszości narodowych nie zauważać. Dopiero po roku 1989 pojawiła się możliwość przywrócenia mniejszościom narodowym należnych im praw. Aktualnie dużą rolę w zakresie wspierania mniejszości narodowych odgrywają samorządy lokalne. To one utrzymują szkoły, odpowiadają za nauczanie języka mniejszości narodowych, wspierają działalność kulturalną, współpracują i sprawują nadzór nad stowarzyszeniami mniejszości narodowych. Rola 28 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE rządu sprowadza się do stwarzania jak najlepszych ku temu warunków. Na Ukrainie podstawowe zasady statusu prawnego mniejszości narodowych są zawarte w Konstytucji Ukrainy z dnia 28 czerwca 1996 r., Deklaracji Praw Narodowości Ukrainy z dnia 1 listopada 1991 r., Ustawie o mniejszościach narodowych na Ukrainie z dnia 25 czerwca 1996 r., Ustawie o zasadach państwowej polityki językowej z dnia 3 lipca 2012 r. Status prawny mniejszości narodowych w Polsce jest zawarty w Konstytucji Rzeczypospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483), Ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z dnia 6 stycznia 2005 r. (Dz. U. 2005 nr 17 poz. 141. ) i wielu innych aktach prawnych. Zgodnie z art. 12 Konstytucji Ukrainy państwo sprzyja konsolidacji i rozwojowi narodu ukraińskiego, jego świadomości historycznej, tradycji i kultury oraz rozwoju etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej tożsamości wszystkich ludów tubylczych i mniejszości narodowych Ukrainy. Konstytucja RP bardziej szczegółowo reguluje podstawowe zasady statusu prawnego mniejszości narodowych. W szczególności, zgodnie z art. 35 Konstytucji Rzeczypospolitej Polski Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej. Przepisy krajowe w Polsce jasno określają zasady statusu prawnego mniejszości narodowych. Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym wyznacza pojęcie mniejszości narodowych i etnicznych. Art. 2 ustawy stanowi, że mniejszością narodową, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co 29 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE najmniej 100 lat; 6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. Za mniejszości narodowe uznaje się następujące mniejszości: 1) białoruską; 2) czeską; 3) litewską; 4) niemiecką; 5) ormiańską; 6) rosyjską; 7) słowacką; Artykuł 3 Ustawy o mniejszościach narodowych na Ukrainie, stanowi że do mniejszości obywateli Ukrainy należą ci, którzy nie są narodowości ukraińskiej, ale wyrażają poczucie tożsamości narodowej i jedności między sobą. W przeciwieństwie do ukraińskiego ustawodawstwo polskie jasno określa właściwości mniejszości narodowych i podaje listę konkretnych mniejszości narodowych. Ponadto prawo polskie określa cechy mniejszości etnicznych i mniejszości, które należą do nich. Mniejszością etniczną, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki: 1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej; 2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją; 3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji; 4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę; 5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat; 6) nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. Za mniejszości etniczne uznaje się następujące mniejszości: 1) karaimską; 2) łemkowską; 3) romską; 4) tatarską. Należy podkreślić, że terminologia prawa ukraińskiego nie odpowiada podstawowym pojęciom konstytucyjnej terminologii. Na przykład w art. 24 Konstytucji Ukrainy użyty został termin „pochodzenie etniczne”, ale w ustawie o mniejszościach narodowych, pojęcie to nie jest wymienione. Wynika z powyższego, że konieczne jest ujednolicenie w ukraińskim prawodawstwie pojęcia mniejszości etnicznych. Treść ustawy ukraińskiej o mniejszościach narodowych na Ukrainie, składa się głównie z przepisów, które nie mają znaczenia semantycznego i opisują mniejszości narodowe w sposób nieostry. Polska ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r., Kodeks wyborczy (Dz.U. Nr 21, poz. 112 30 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE z późn. zm.) przewiduje preferencje dla przedstawicieli mniejszości narodowych. Zgodnie z ogólną zasadą przyjętą w Kodeksie, w podziale mandatów do Sejmu RP uwzględnia się wyłącznie okręgowe listy kandydatów tych komitetów, które w skali kraju uzyskały co najmniej 5 % ważnie oddanych głosów. Z tego warunku zwolnione są jedynie komitety utworzone przez wyborców zrzeszonych w zarejestrowanych organizacjach mniejszości narodowych (art. 197 § 1 Kodeksu wyborczego). Podobne rozwiązania przewidywały także wcześniejsze ordynacje wyborcze przyjęte po 1989 r. Przedstawiciele mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym są równie licznie reprezentowani na wszystkich szczeblach władz samorządowych. Ustawodawstwo Ukrainy nie przewiduje opcji reprezentacji mniejszości narodowych w rządzie. Wydaje się konieczne ustalenie liczby mandatów w Parlamencie Ukrainy dla przedstawicieli mniejszości narodowych, którzy będą wyznaczani przez właściwe organizacje pozarządowe reprezentujące społeczność mniejszości narodowych. Artykuł 6 ustawy ukraińskiej o statusie mniejszości narodowych na Ukrainie stanowi, że państwo gwarantuje dla wszystkich mniejszości narodowych prawo do autonomii narodowo-kulturalnej, która obejmuje: posługiwanie się językiem ojczystym i nauczanie w tym języku; uczenie się języka mniejszości w szkołach publicznych lub za pośrednictwem krajowych stowarzyszeń kulturalnych; rozwój krajowych tradycji kulturowych, poprzez używanie symboli narodowych, obchodów świąt narodowych; wyznawanie swojej religii; korzystanie z języka mniejszości w celu tworzenia literatury, sztuki, mediów; tworzenie krajowych instytucji kulturalnych i edukacyjnych oraz wszelkich innych działań, które nie są sprzeczne z obowiązującym prawem. Przepisy te są nieostre i nie zawierają opisów procedur ani środków prawnych, co dodatkowo utrudnia rozwiązywanie ewentualnych konfliktów i sytuacji problematycznych. Na przykład przepis dotyczący autonomii narodowo-kulturalnej, „nauczanie prowadzone w języku ojczystym lub możliwość uczenia się języka mniejszości w szkołach publicznych” nie określa warunków wykonalności tego przepisu ani zakresu zastosowania. Nie zostało również doprecyzowane, czy symbole 31 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE narodowe mniejszości mogą być używane jednocześnie obok symboli państwowych. Prawo obywateli polskich należących do mniejszości narodowych do zachowania i rozwoju własnego języka jest zagwarantowane przepisami art. 35 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Polski system oświaty zapewnia warunki zarówno do organizowania nauczania języków, jak i do nauczania w językach mniejszości narodowych i etnicznych oraz w języku regionalnym. Prawo osób należących do mniejszości do korzystania z nauki języków ojczystych oraz własnej historii i kultury zostało sformułowane w art. 13 ustawy o systemie oświaty. Warunki i sposób wykonywania tych zadań określone są przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r., w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym. Nauka języka lub nauka w języku mniejszości może się odbywać na wszystkich etapach edukacyjnych (w przedszkolach, szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych). Jest ona organizowana przez dyrektora przedszkola lub szkoły publicznej na wniosek rodziców lub prawnych opiekunów ucznia, składany na zasadzie dobrowolności. Aby umożliwić organizowanie nauczania w małych środowiskach lub w warunkach rozproszenia niektórych mniejszości (dotyczy to zwłaszcza ukraińskiej mniejszości narodowej i łemkowskiej mniejszości etnicznej) przyjęto zasadę, że do utworzenia klasy, w której prowadzone jest nauczanie języka lub nauczanie prowadzone jest w języku mniejszości, wystarczy siedmiu uczniów na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum oraz czternastu uczniów na poziomie szkół ponadgimnazjalnych. Możliwe są następujące sposoby organizowania nauczania języka mniejszości: nauczanie w języku mniejszości w szkołach, w których język ten jest językiem wykładowym, nauczanie dwujęzyczne w dwóch równorzędnych językach: języku polskim i języku mniejszości narodowej lub etnicznej, nauczanie języka mniejszości jako przedmiotu dodatkowego, 32 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE nauczanie języka mniejszości narodowej lub etnicznej w zespołach międzyszkolnych (w przypadkach, gdy w poszczególnych szkołach zgłosi się zbyt mała liczba zainteresowanych, aby móc organizować nauczanie języka w grupach między klasowych). Wyboru sposobu organizowania nauczania języka mniejszości dokonuje środowisko lokalne. 33 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE IV. ANALIZA ALTERNATYWNYCH SPOSOBÓW ROZWIĄZYWANIA SPORÓW W SZCZEGÓLNOŚCI MEDIACJI NA UKRAINIE POSTEPOWANIE KARNE, CYWILNE, GOSPODARCZE I ADMINISTRACYJNE POSTĘPOWANIE KARNE Wprowadzenie do ukraińskiego postępowania karnego procedury pojednania pokrzywdzonego z wyrządzającym szkodę, należy rozważać w kontekście poszerzenia stosowania sprawiedliwości naprawczej na Ukrainie, do wprowadzenia której zobowiązuje Koncepcja reformowania wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych z dnia 8 kwietnia 2008 r.14 Sprawiedliwość naprawcza jest jedną z podstawowych alternatyw postępowania karnego, za pomocą której ustawodawca pragnie wyeliminować braki w tradycyjnej formie odpowiedzi na popełnione przestępstwo.15 Podstawą do przeprowadzenia mediacji jest art. 46 Kodeksu karnego Ukrainy. Przewiduje on zwolnienie od odpowiedzialności karnej osoby, która popełniła przestępstwo o niewielkim stopniu ciężkości lub nieumyślne przestępstwo średniej ciężkości po raz pierwszy, pod warunkiem pojednania pokrzywdzonego z wyrządzającym szkodę i uiszczeniem odszkodowania za wyrządzoną szkodę. Obecność w prawie ukraińskim tego przepisu jest bezpośrednim przejawem humanizmu, sprawiedliwości i praworządności. Czego potwierdzeniem może być opinia wyrażona w Orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego Ukrainy z dnia 2 listopada 2004 r., (sprawa o zasądzenie kary łagodniejszej) w akapicie 6 punktu 4.1.16 Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wymieniona instytucja jest stosowana tylko w ograniczonej kategorii przestępstw i po spełnieniu warunków dodatkowych. 14 Укaз Прeзидeнтa Укрaїни «Прo рiшeння Рaди нaцioнaльнoї бeзпeки i oбoрoни Укрaїни вiд 15 лютoгo 2008 рoку "Прo хiд рeфoрмувaння систeми кримiнaльнoї юстицiї тa прaвooхoрoнних oргaнiв"» // Рeжим дoступу: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/311/2008 15 Zemlyanska V. Propozycje dotyczące procedury pojednania poszkodowanego i oskarżonego w proekcie Kodeksu postępowania karnego Ukrainy/ Materiały ogólnoukraińskiej naukowo-praktycznej konferencji „Stworzenie juwenalnej sprawiedliwości na Ukrainie» – Kijów, 11-12 kwietnia 2005 r. – s. 118-122 16 Decyzja Sądu Konstytucyjnego Ukrainy „sprawa o «спрaвa прo признaчeння судoм бiльш м'якoгo пoкaрaння» // Reżim dostępu: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/v015p710-04 34 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE W art. 35 ukraińskiego Kodeksu postępowania karnego z dnia 13.04. 2012 r., określono cechy jakimi charakteryzuje się postępowanie karne w zakresie zawierania ugód pojednawczych. Niemniej jednak samo pojęcie ugody pojednawczej pokrzywdzonego z podejrzanym lub oskarżonym nie funkcjonuje. Projekt Ustawy o mediacji w sprawach karnych pod umową o wyniku mediacji, rozumie pisemną umowę pomiędzy stronami, która zawiera oświadczenia stron o poczynionych wspólnie uzgodnieniach dotyczących uregulowania konfliktu .17 Kodeks postępowania karnego nie przewiduje udziału prokuratora lub śledczego w zawarciu ugody pojednawczej, ale zobowiązuje ich do wyjaśnienia stronom skutków zawarcia takiej ugody (część 7 art. 469 KPK Ukrainy). Zawieranie ugód pojednawczych w postępowaniu karnym często jest przedmiotem spraw rozpatrywanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (sprawa „Nikolow vs Bolgaria”, „Babar Ahmad i inne vs Królewstwo Zjednoczone” i inne).18 Według ETSC istnienie takich uproszczonych procedur nie jest sprzeczne z Konwencją o prawach człowieka i praktyką ETSC, istotne jest natomiast przestrzeganie warunków zgodności ugody z okolicznościami faktycznymi sprawy. Dodatkowo Sąd jest zobowiązany upewnić się podczas rozprawy, że zawarcie ugody przez strony wynika z ich dobrej woli, nie jest zaś wynikiem stosowania przemocy, groźby czy też wynikiem obietnic lub wpływu innych okoliczności niż zapisane w ugodzie. W celu zweryfikowania dobrej woli stron podczas zawierania ugody, sąd jest uprawniony do żądania dokumentów potwierdzających ten fakt. Sąd może również żądać skargi podejrzanego lub oskarżonego przedstawionej podczas postępowania karnego oraz decyzji dotyczącej wyniku rozpatrzenia skargi. Dodatkowo sąd jest, uprawniony do przeprowadzania wywiadów z osobami trzecimi. Ugoda pojednawcza wchodzi w życie po sprawdzeniu przez sąd zgodności ugody z wymogami KPK Ukrainy i innymi aktami prawnymi Ukrainy. W przypadku odmowy zatwierdzenia ugody pojednawczej, przeprowadza się dochodzenie lub postępowanie przed sądem na zasadach ogólnych. 17 O mediacji: Projekt Ustawy Ukrainy № 8137 z dnia 21.02.2011 r. [Електронний ресурс]. – Режим доступу: http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2id=&pf3516=8137&skl=7 18 Puszkar P. Harmnizacja ustawodawstwa Ukrainy w wymiarze sprawiedliwości z wymaganiami Konwencji Europejskiej o ochronie praw i podstawowych wolności człwieka// Problemy harmonizacji ustawodawstwa Ukrainy z prawem międzynarodowym. Materiały naukowo-praktycznej konferencji. Kyjów.: Wydawnictwo Instytutu ustawdawstwa Rady Najwyższej Ukrainy, 1998. – s. 422 35 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Orzeczeniem sądu w sprawie № 346/326/13 odmówiono zatwierdzenia ugody zawartej pomiędzy Sz. i oskarżonym N., który popełnił występek przewidziany art. 185 część 2 Kodeksu karnego Ukrainy (kradzież), ponieważ oskarżony już nie pierwszy raz był skazany za przestępstwa przeciwko własności i na czas rozpatrywania sprawy przez sąd odbywał karę w postaci pracy społecznej.19 Ugoda pojednawcza bierze swoje korzenie z tradycji angloamerykańskiej, jest również bardzo rozpowszechniona w Europie, niemniej jednak dla ukraińskiego prawa karnego jest ona nową instytucją. Cieszy jednak fakt, że dążąc do integracji europejskiej Ukraina implementuje pozytywne doświadczenia państw europejskich odchodząc tym samym od tradycji radzieckiej. POSTĘPOWANIE CYWILNE Ustawodawstwo procesowe zobowiązuje sędziego (sąd) do wyjaśnienia stronom możliwość zawarcia ugody pojednawczej. O możliwości zakończenia sprawy drogą pojednania decyduję sąd w toku przygotowania sprawy do rozpatrzenia. Zgodnie z punktem 3 postanowienia Sądu Najwyższego Ukrainy z dnia 12.06.2009 r., № 5 w sprawie stosowania przepisów ustawodawstwa cywilnego procesowego regulujących postępowanie przed sądem, sędzia uprawniony jest wezwać powoda powtórnie jeśli pozwany zgodził się na dobrowolne spełnienie wymogów powoda lub zawarcie ugody pojednawczej. Zgodnie z punktem 24 postanowienia Sądu Najwyższego Ukrainy o stosowaniu przepisów ustawodawstwa cywilnego procesowego podczas rozpatrywania spraw w sądzie pierwszej instancji z dnia 12.06.2009 r., № 2 jeśli strony mają zamiar zawarcia ugody pojednawczej to sąd ogłasza przerwę w postępowaniu sądowym w celu ustalenia warunków ugody. Zgodnie z częścią 2 art. 175 ukraińskiego KPC strony mogą również zawrzeć ugodę pojednawczą i zawiadomić o tym sąd we wspólnym wniosku. Jeśli ugoda pojednawcza albo wiadomość o niej jest w pisemnym wniosku stron do sądu, wniosek ten załącza się do akt sprawy. 19 Uchwała Nowotroickogo sądu rejonowego w obwodzie Hersońskim z dnia 26 marca 2013 r. (sprawa № 346/326/13) [Źródło internetowe] // Reżim dostępu: http://reyestr.court.gov.ua/Review/30218556. 36 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Analiza możliwości jakie przysługują stronom do zawarcia ugody 1. Podmiotami, uprawnionymi do zawarcia ugody są strony, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy. Zgodnie z art. 46 KPC Ukrainy organy i inne osoby, które na podstawie art. 45 KPC Ukrainy zwróciły się do sądu, mają uprawnienia procesowe i obowiązki osoby, w której interesie działają, z wyjątkiem jednak prawa do zawarcia ugody pojednawczej. Dlatego też nie są one podmiotami uprawnionymi do realizacji tego prawa. 2. Forma zawarcia ugody pojednawczej nie jest uregulowana w KPC Ukrainy, dlatego też można zawierać ugodę pojednawczą w formie pisemnej lub ustnej. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że treść ugody ma być w orzeczeniu sądowym można dojść do wniosku, że ugoda pojednawcza powinna być zawarta w formie pisemnej. 3. Terminy: część 3 art. 31 KPC Ukrainy stanowi, że strony mogą zawrzeć ugodę pojednawczą na każdym etapie postępowania cywilnego. Dodatkowo w art. 372 KPC Ukrainy jest zapis dotyczący wykonania ugody pojednawczej zawartej na etapie wykonywania orzeczenia sądowego. 4. Działania procesowe sądu: sąd wyjaśnia stronom wyniki decyzji zawarcia ugody pojednawczej, sprawdza czy przedstawiciele stron są uprawnieni do podjęcia takich uzgodnień. Należy zwrócić uwagę, że sąd zobowiązany jest sprawdzić zgodność ugody pojednawczej z ustawą, a także to czy ugoda nie narusza praw osób trzecich. Uzasadnieniem tego obowiązku jest punkt 4 art. 205 KPC Ukrainy i przepisy punktu 24 postanowienia Sądu Najwyższego Ukrainy o stosowaniu przepisów ustawodawstwa cywilnego procesowego w toku postępowania sądowego w sądzie pierwszej instancji z dnia 12.06.2009 r., № 2. Warto podkreślić jednak rozbieżności jakie zachodzą w odniesieniu do obowiązku sprawdzania ugody pojednawczej przez sąd. W części 5 art. 175 KPC zapisano, iż na wniosek stron sąd może wydać orzeczenie o uznaniu ugody pojednawczej. Oznacza to, że art. 175 KPC Ukrainy nie zobowiązuje sądu do sprawdzenia ugody pojednawczej i jej uznania urzędu. Jeśli ugoda pojednawcza jest sprzeczna z ustawą lub narusza prawa, swobody lub interesy osób trzecich sąd wydaje orzeczenie o odmowie uznania ugody pojednawczej, które nie jest zaskarżalne. W takim przypadku sąd kontynuuje 37 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE postępowanie sądowe. Sąd nie jest bowiem uprawniony do korygowania ugody pojednawczej lub wnoszenia do niej propozycji zmian. Uznanie przez sąd ugody pojednawczej jako formy rozstrzygnięcia sprawy jest uproszczoną procedurą, która nie przewiduje obowiązku przedstawienia dowodów i ich oceny. 5. W art. 175 KPC Ukrainy przewidziano możliwość wydania przez sąd dwóch decyzji podczas rozpatrywania ugody pojednawczej: 1) sąd w każdym przypadku po otrzymaniu wspólnego wniosku stron o zawarciu ugody wydaje decyzję o zakończeniu postępowania. Sąd nie ocenia treści ugody pojednawczej co do zgodności ugody z ustawą. 2) decyzję o uznaniu ugody pojednawczej wydaje się wyłącznie na wniosek stron, jeśli warunki ugody pojednawczej nie są sprzeczne z ustawą, nie naruszają prawa, swobody lub interesów osób trzecich. Określenie przez ustawodawcę możliwości wydania dwóch decyzji w odniesieniu do zawarcia ugody pojednawczej nie jest uzasadnione i sztucznie rozdziela jedno działanie na dwa. Tym bardzie jeśli sąd nie uzna ugody pojednawczej, to nie może wydać decyzji o zakończeniu postępowania, powinien kontynuować postępowanie sądowe. Natomiast na podstawie uznania ugody pojednawczej sąd powinien wydać jedną decyzje o zakończeniu postępowania w sprawie. W części rezolutywnej decyzji o uznaniu ugody pojednawczej powinny być wymienione warunki zawarte w ugodzie. Nie można bowiem dołączać ugody pojednawczej do decyzji jako załącznika. 5. Konsekwencją proceduralną zawarcia ugody pojednawczej jest eliminacja sporu, pod warunkiem jej uznania przez sąd, postępowanie zostaje zakończone. Wejście w życie decyzji o zakończeniu postępowania w sprawie na podstawie uznania ugody pojednawczej uniemożliwia powtórne roszczenia o podobnej treści. POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE W części 3 art. 51 ukraińskiego Kodeksu postępowania administracyjnego (dalej KPA Ukrainy) jest ustanowione, iż strony mogą pojednać się na każdym etapie postępowania administracyjnego, co jest podstawą zakończenia postępowania 38 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE w sprawie. Sąd nie uzna pojednania stron w przypadku niezgodności z ustawą, działaniami stron lub naruszeniem praw osób trzecich. 20 Istnieją ograniczenia dotyczące obszaru pojednania w zależności od etapu postępowania administracyjnego. Na etapie przygotowawczym według art. 113 KPA Ukrainy, pojednanie stron może dotyczyć wyłącznie praw i obowiązków stron i treści roszczenia administracyjnego. Sąd na wniosek stron może zawiesić postępowanie i udzielić czasu potrzebnego do uzyskania pojednania. Strony mogą również dojść do pojednania na etapie postępowania w sądzie apelacyjnym i kasacyjnym oraz na etapie wykonywania orzeczenia. Wtedy pojednanie jest w formie ugody pojednawczej zgodnie z art. 262 KPA Ukrainy. Pojednanie w tym wypadku może dotyczyć wyłącznie praw, obowiązków i przedmiotu roszczenia administracyjnego. W art. 61 KPA Ukrainy znajdują się ograniczenia dotyczące podmiotów mogących zawrzeć ugodę pojednawczą; jeśli organy i osoby uprawnione do ochrony praw, swobód i interesów innych osób (katalog podmiotów art. 60 KPA Ukrainy) zwróciły się do sądu administracyjnego z roszczeniem, w takim przypadku nie mają one prawa do zawarcie ugody pojednawczej. Jeśli strony nie umówiły się o podział kosztów sądowych, to każda ze stron płaci połowę takich kosztów (art. 96 KPA Ukrainy). POSTĘPOWANIE GOSPODARCZE Zgodnie art. 78 ukraińskiego Kodeksu postępowania gospodarczego (dalej – KPG Ukrainy), ugoda pojednawcza może dotyczyć wyłącznie praw i obowiązków stron oraz przedmiotu roszczenia. Zgodnie z częścią 4 art. 29 KPG Ukrainy prokurator nie jest uprawniony do zawarcia ugody pojednawczej. Konsekwencją zawarcia ugody pojednawczej w postępowaniu gospodarczym jest zakończenie postępowania na podstawie art. 80 punktu 7 KPG Ukrainy. Według KPG Ukrainy ugoda pojednawcza nie może być zawarta na etapie postępowania w sądzie apelacyjnym i kasacyjnym. Natomiast o prawie zawarcia ugody pojednawczej na etapie wykonania orzeczenia jest mowa w art. 121 KPG Ukrainy, nie ustalono w nim jednak zakresu i porządku pojednania. 20 Kodeks sądownictwa administracyjnego Ukrainy z dnia 9 lipca 2005 roku =// Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2005, № 35-36, № 37— Ст.446 39 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Rekomendacje ONZ i Rady Europy w zakresie mediacji dla Ukrainy jako państwa członkowskiego danych organizacji Ukraina jako członek Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i Rady Europy zobowiązana jest uwzględniać wszystkie wymogi i zalecenia wymienionych organizacji w przepisach krajowych i systemie prawnym. Ze względu na obecne regulowanie kwestii mediacji na Ukrainie konieczne wydaje się zwrócenie szczególnej uwagi na rekomendacje wyżej wymienionych organizacji międzynarodowych, ponieważ jak dotąd Ukraina nie uwzględniła wielu z nich. Chociaż dane akty prawne nie mają mocy wiążącej, mają tylko charakter rekomendacyjny, to jednak istotne znaczenie ma ich przestrzeganie w dążeniu do ulepszania systemu prawnego. 24 lipca 2002 r. Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ uchwaliła Rezolucję o podstawowych zasadach programów sprawiedliwości naprawczej w sprawach karnych. Rozpowszechnionym modelem sprawiedliwości naprawczej jest program pojednania stron, w szczególności proces mediacyjny, który państwa członkowskie zobowiązane są wprowadzić do krajowego systemu wymiaru sprawiedliwości. W Rekomendacji № R (85) 11 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich w sprawie pozycji ofiary w prawie i procesie karnym z 28 czerwca 1985 r. przedstawiono korzyści płynące z zastosowania metod pojednawczych w sprawach karnych oraz wskazano na potrzebę badań nad systemami mediacyjnymi, pojednawczymi i skutecznością przepisów mających wpływ na sytuację ofiary w poszczególnych państwach członkowskich. W Rekomendacji № 6 R (87) 18 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich dotyczącej uproszczenia wymiaru sprawiedliwości z 17 września 1987 r. rekomendowano rządom państw członkowskich wprowadzenie możliwości pozasądowego rozwiązywania sporów, w szczególności w sprawach drobnych wykroczeń. Rekomendacje obejmowały wprowadzenie pozasądowych sposobów rozwiązywania sporów, opracowanie ich wiodących zasad oraz zapewnienie stronom swobody udziału w postępowaniach pozasądowych. Rekomendacja № R (99)19 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie mediacji w sprawach karnych z dnia 15 września 1999 r. rekomenduje państwom członkowskim Rady Europy rozwijanie mediacji między stronami postępowania 40 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE karnego. W dokumencie określono mediację jako elastyczny sposób rozwiązywania konfliktów, jako dopełnienie albo jako alternatywę wobec tradycyjnego postępowania sądowego. Zgodnie z Rekomendacją mediacja w sprawach karnych ma być ogólnodostępna i możliwa na każdym etapie postępowania karnego. Rekomendacja zaleca także stworzenie podstawy prawnej dla mediacji, w szczególności uchwalenie ustawy regulującej postępowanie mediacyjne w sprawach karnych. Zgodnie z rekomendacją mediacja nie może być stosowana, jeśli strona lub strony nie rozumieją jej celu i znaczenia. W związku z powyższym państwom członkowskim zalecono rozpowszechnianie informacji o mediacji. Ponadto w Rekomendacji znalazło się zalecenie stworzenia specjalnej służby mediacyjnej, opisano również zalecane wymogi w odniesieniu do mediatorów oraz zasady postępowanie mediacyjnego. W Rekomendacji № 6 R (87) 18 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich dotyczącej uproszczenia wymiaru sprawiedliwości z 17 września 1987 r. również rekomendowano rządom państw członkowskich wprowadzenie możliwości pozasądowego rozwiązywania sporów, w szczególności w sprawach drobnych wykroczeń. Przede wszystkim rekomendowano wprowadzenie pozasądowych sposobów rozwiązywania sporów i opracowanie ich wiodących zasad oraz zapewnienie stronom swobody udziału w postępowaniach pozasądowych. Rekomendacją Rec (2002) 10 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich w sprawie mediacji w sprawach cywilnych z 18 września 2002 r. rekomendowano rządom państw członkowskich przyjęcie wszystkich środków w celu wdrażania „Wiodących Zasad dotyczących mediacji w sprawach cywilnych”. Państwom członkowskim, w tym i Ukrainie, rekomendowano włączenie mediacji w sprawach cywilnych czy to przez sektor publiczny czy prywatny W Rekomendacji położono ponadto akcent na swobodę państw członkowskich w zorganizowaniu i odpowiednim włączeniu mediacji w sprawach cywilnych oraz o możliwościzastosowania jej w ramach procedury sądowej lub poza nią. . Pozostawiono także państwom członkowskim miejsce na ustalenie wymogów w odniesieniu do wykształcenia, odpowiedzialności i kwalifikacji mediatorów. Istotne znaczenie ma również zalecenie dostarczenia społeczeństwu informacji o mediacji oraz stworzenie centrów, w których obywatele będą mogli uzyskać informację na temat mediacji. Rekomendacją Nr R (99) 19 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich w sprawie mediacji rodzinnych 41 z 21 stycznia 1998 r. MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE rekomendowano wprowadzenie mediacji rodzinnej oraz jej promocję. W odniesieniu do organizacji mediacji zaleca się stworzenie odpowiednich standardów dla mediatorów i procedury wyboru mediatorów. W Rekomendacji przedstawiono listę zasad procesu mediacji oraz działalności mediatora. Rekomendowano także rozpowszechnianie informacji o mediacji, wspieranie rozwoju i promowanie mediacji rodzinnej. Rekomendacją Nr R(2001) 9 Rady Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich o alternatywnych środkach rozstrzygania sporów sądowych pomiędzy organami administracyjnymi a podmiotami prywatnymi z 5 września 2001 r. Rekomendowano rządom państw członkowskich wprowadzenie mediacji w sprawach pomiędzy organami administracyjnymi a osobami prywatnymi. Zgodnie z Rekomendacją ADR mogą być wprowadzone jako obowiązkowy etap przed procesem sądowym, jak również mediacja może być wprowadzona bezpośrednio do procesu sądowego. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w prawie Ukrainy Po latach zastoju związanego z postulatami unifikacji prawa i tworzeniem własnego systemu od podstaw, Ukraina potrzebuje syntezy swoich wcześniejszych trendów i koncepcji wielkich systemów europejskich, w tym tworzenia infrastruktury demokratycznego państwa prawnego oraz harmonizacji z prawem europejskim, jako tworzenia wspólnej europejskiej przestrzeni prawnej21. Rada Najwyższa Ukrainy w dniu 17 lipca 1997 roku przyjęła ustawę „O ratyfikacji Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 roku, Pierwszego protokołu oraz protokołów nr 2, 4, 7 oraz 11 do Konwencji”, która w art. 1 stanowi, że Ukraina całkowicie uznaje na swoim terytorium działanie art. 46 Konwencji z pominięciem zawarcia specjalnego porozumienia w jurysdykcji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka we wszystkich kwestiach, które dotyczą interpretacji i zastosowania Konwencji. Niezbędne jest jednak podkreślenie, że na Ukrainie jurysdykcja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka uzyskała stabilna podstawę normatywna dopiero na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 2006 roku „O 21 Pelewicz R., Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w orzecznictwie sądów ukraińskich w aspekcie ustrojowym, [w:] R.M. Czarny, K. Spryszak (red.), Państwo i prawo wobec współczesnych wyzwań. Współczesne ustroje państwowe i rozwój demokracji w Polsce. Księga jubileuszowa Profesora Jerzego Jaskierni, Toruń 2012 42 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE wykonaniu decyzji oraz zastosowaniu praktyki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka”22. Konwencja nie jest typowym aktem prawa międzynarodowego, gdyż określa nie tylko wzajemne obowiązki państw-stron, ale jednocześnie formułuje ich zobowiązania wobec podmiotów prywatnych, przyznając im roszczenie wobec państwa o zagwarantowanie praw traktatowych. Oznacza to, że Ukraina zaciągnęła wiążące zobowiązania wobec osób podlegających jej jurysdykcji. Do sądów ukraińskich należy więc modelowanie praktyki stosowania prawa wewnętrznego w duchu Konwencji. Tym bardziej, że według Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w pierwszej kolejności to właśnie państwa-strony powinny być gwarantem przestrzegania praw i wolności zawartych w Konwencji23. Aby zadośćuczynić zasadzie cura novit iura, niezbędna jest przede wszystkim aprobata przez sędziów ukraińskich, że Konwencja, ze względu na podjęte zobowiązania, ma bezpośredni wpływ na kształt ustawodawstwa państw członkowskich - a więc także na kształt ustawodawstwa ukraińskiego – oraz stosowanie przepisów w prawie wewnętrznym24. Ważność przestrzegania rekomendacji ONZ i Rady Europy Efektywność mechanizmu kontrolnego przestrzegania uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka przedstawia się zupełnie inaczej. Głównie z tego względu, że instrumentom kontroli zobowiązań międzynarodowych zawartych w regulacjach Organizacji Narodów Zjednoczonych nie towarzyszą stosowne sankcje i w konsekwencji, normy uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka wiążą o tyle, o ile państwo zechce im się podporządkować. Co prawda w doktrynie podkreśla się konieczność poważnej reformy mechanizmu kontrolnego na gruncie systemu prawnego ONZ, jak jednak słusznie zauważa M. Balcerzak, z uwagi na związaną z tym konieczność gruntownych zmian traktatowych, perspektywy rewizji mechanizmów ochrony praw człowieka w ramach ONZ pozostają kwestią dalszej przyszłości25. 22 Tamże Pelewicz R., Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w orzecznictwie sądów ukraińskich w aspekcie ustrojowym, [w:] R.M. Czarny, K. Spryszak (red.), Państwo i prawo wobec współczesnych wyzwań. Współczesne ustroje państwowe i rozwój demokracji w Polsce. Księga jubileuszowa Profesora Jerzego Jaskierni, Toruń 2012 24 Tamże 23 25 Pelewicz R., Dozór elektroniczny jako środek ograniczaniaprzeludnienia więzień w aspekcie źródeł prawamiędzynarodowego praw człowieka (wybrane zagadnienia), PROBACJA. KWARTALNIK II/2013, s.77 43 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Ponieważ przez prawo międzynarodowe rozumiemy źródła prawa międzynarodowego, takie jak umowa międzynarodowa, zwyczaj międzynarodowy, zasady ogólne prawa międzynarodowego, prawotwórcze uchwały organizacji lub organów międzynarodowych, to prawo kreowane przez organy Rady Europy, z punktu widzenia prawa międzynarodowego stanowi część tego systemu; podlega zatem powszechnemu prawu międzynarodowemu, co nie przeszkadza, że może rządzić się pewnymi specjalnymi zasadami czy normami charakterystycznymi tylko dla systemu prawa Rady Europy i w tym sensie mieć charakter autonomiczny. Ma to także zastosowanie do prawotwórczej działalności Komitetu Ministrów Rady Europy, gdyż Zalecenia Komitetu Ministrów są uchwałami organizacji międzynarodowej o charakterze niewiążącym prawnie, skierowanymi pro foro externo i zawierającymi standardy oczekiwanego zachowania po stronie państw członkowskich26. Zalecenia Komitetu Ministrów można także scharakteryzować jako akty jednostronne organizacji międzynarodowej, które nie tworzą wprawdzie nowych zobowiązań prawnomiędzynarodowych i nie mogą być traktowane jako samoistne źródło prawa międzynarodowego, jednakże nie sposób odmówić im statusu aktów o charakterze prawnym. Takie usytuowanie Zaleceń Komitetu Ministrów w systemie źródeł prawa międzynarodowego, prowadzi do wniosku, że Europejski Trybunał Praw Człowieka nie może ich traktować jako podstawy rozstrzygnięcia. Może natomiast powołać się w orzeczeniu na dane zalecenie, traktując je jako jeden z argumentów uwzględnianych przy ocenie zarzutu wysuniętego przez skarżącego. Ponadto, także strony postępowania przed Trybunałem mogą powoływać się na zalecenia Komitetu Ministrów w charakterze argumentu pomocniczego (np. w sprawach dotyczących tymczasowego aresztowania), chociaż w praktyce nie jest to raczej popularne. Natomiast Trybunał wskazuje na istotne dla sprawy zalecenia Komitetu Ministrów w części wyroku zatytułowanej najczęściej relevant (international) law lub relevąnt international instruments27. 26 Pelewicz R. Dozór elektroniczny jako środek ograniczaniaprzeludnienia więzień w aspekcie źródeł prawamiędzynarodowego praw człowieka (wybrane zagadnienia), PROBACJA. KWARTALNIK II/2013, s. 79 27 Tamże, s. 79 44 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE V. ANALIZA SPRAWOZDAŃ RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH UKRAINY DOTYCZĄCYCH PRZESTRZEGANIA PRAW CUDZOZIEMCÓW I MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH Zgodnie z art. 101 Konstytucji Ukrainy kontrolę parlamentarną nad przestrzeganiem praw człowieka sprawuje Rzecznik Praw Obywatelskich Ukrainy (dalej - Rzecznik lub ombudsman).28 Kompetencje ombudsmana obowiązują w stosunkach pomiędzy obywatelami Ukrainy, a także cudzoziemcami, którzy przebywają na terytorium Ukrainy oraz urzędnikami i przedstawicielami organów państwowych Ukrainy.29 Zgodnie z art. 18 Ustawy Ukrainy o Rzeczniku Praw Obywatelskich Ukrainy każdego roku, w ciągu pierwszego kwartału, przedstawia on Radzie Najwyższej coroczne sprawozdanie z przestrzegania praw człowieka na Ukrainie. W rocznym sprawozdaniu powinny znaleźć się informacje o przypadkach łamania praw człowieka i obywatela, w sprawie których ombudsman podjął niezbędne działania. O ile zaistnieje taka konieczność, Rzecznik przedstawia Radzie Najwyższej specjalne sprawozdanie dotyczące poszczególnych kwestii. W celu przestawienia i oceny przestrzegania praw cudzoziemców na Ukrainie dokonano analizy corocznych sprawozdań ombudsmana za 2013 i 2014 rok. Ponadto, ze względu na wydarzenia rewolucyjne na Ukrainie, Rzecznik przygotował specjalne sprawozdanie o łamaniu praw i swobód obywatelskich w czasie wydarzeń na Ukrainie od 21 listopada 2013 roku do 22 lutego 2014 roku. Specjalne sprawozdanie zawiera opis wydarzeń podczas demonstracji na ulicach Kijowa oraz innych miast na Ukrainie. W sprawozdaniu z nieprzestrzegania praw człowieka nie wyodrębnia się jako osobnej kategorii przypadków łamania praw cudzoziemców i mniejszości narodowych. Zwraca się jednak szczególną uwagę na fakt, że pierwszą ofiarą konfrontacji w Kijowie był Serhij Nigojan30, który był narodowości ormiańskiej. Z informacji licznych środków masowego przekazu wynika, że wielu zagranicznych dziennikarzy zostało rannych 28 Konstytucja Ukrainy z dnia 28 czerwca 1996 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 1996. – № 30. – s.141. Ustawa Ukrainy «O rzeczniku praw obywatelskich Rady Najwyższej Ukrainy» z dnia 23 grudnia 1997 № 776/97 // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 1998. – № 20. – s.99 30 Sprawozdanie specjalne Rzecznika praw obywatelskich dotyczące naruszenia praw i wolności czlowieka w czasy wydarzeń, którzy mieli miejsce na Ukrainie od 21 listopada 2013 r. do 22 lutego 2014 r. – Kijów., 2014. – s. 101 29 45 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE w czasie relacjonowania tamtych wydarzeń31, jednak fakt ten nie został odnotowany w sprawozdaniu specjalnym. W corocznym sprawozdaniu Rzecznika za 2013 r., w rozdziale 17 opisano przestrzeganie praw cudzoziemców znajdujących się pod jurysdykcją Ukrainy. W ciągu 2013 roku do Rzecznika zwróciło się 103 cudzoziemców w sprawie łamania ich praw, w większości były to wnioski o udzielenie statusu uchodźcy, problemy prawne osób podlegających deportacji, a także Ukraińców z zagranicy i osób, które zmieniły obywatelstwo Ukrainy na inne. W roku 2013 skutkiem braków w ustawodawstwie w zakresie praw uchodźców była niewystarczająca koordynacja oraz niewłaściwe informowanie organów centralnych władzy wykonawczej tj. Państwowej Służby Migracyjnej, Prokuratury Generalnej i Ministerstwa Sprawiedliwości w toku procedury rozpatrywania wniosków o ekstradycję cudzoziemców. Prawo uchodźców do składania wniosku o udzielenie ochrony na Ukrainie nie było przez to w pełni realizowane.32 Do Rzecznika zwrócił się Tagir H., który został zatrzymany w obwodzie ługańskim celem ekstradycji do Turkmenistanu. Prokuratura podjęła decyzję o przekazaniu go organom ochrony porządku publicznego Turkmenistanu, nie zwracając uwagi na fakt, iż zwrócił się on do organów Państwowej Służby Migracyjnej z wnioskiem o uznanie go za uchodźcę lub osobę, która potrzebuje dodatkowej ochrony. Dzięki interwencji Rzecznika przekazanie Tagira H., zostało zawieszone do czasu rozpatrzenia wniosku o przyznanie mu statusu uchodźcy. W sprawozdaniu zwraca się także szczególną uwagę na problemy braku uregulowania poszczególnych kwestii w ukraińskiej Ustawie o uchodźcach i osobach, które potrzebują dodatkowej ochrony. Zdefiniowano tu następujące problemy: a) brak zasady wyjaśniania wątpliwości na rzecz wnioskodawcy; b) krótki termin (5 dni) na złożenie wniosku do organu państwowej służby migracyjnej z prośbą o udzielenie statusu uchodźcy; 31 32 W czasie Majdanu od „Berkutu” ucierpiełu dziennikarzy Rosji, Białorusi, Polski, Danii i SZA // Tydzień.ua. [Źródło elektroniczne]. – Режим доступу: http://tyzhden.ua/News/100557; 60 ukraińskich i cudzoziemnych dziennikarzy українських та іноземних журналістів zostali ranne // У-Медіа. [Źródło elektroniczne]. – Reżim dostępu: http://umedia.kiev.ua/meda-zakon/prava-zhurnalstv/543-60-ukrayinskih-ta-nozemnih-zhurnalstv-otrimali-travmi-taporanennya.html#.VEDLomd_uWk Coroczne sprawozdanie Rzecznika praw obywatelskich Rady Najwyższej Ukrainy w sprawie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela . – Kijów., 2014. – s. 552 46 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE c) brak możliwości złożenia takich wniosków do organów ochrony porządku publicznego; d) brak procedury zatrzymania cudzoziemców i bezpaństwowców. Ombudsman zwrócił uwagę na problem ustawodawstwa dotyczący procedury deportacji cudzoziemców. W sprawozdaniu stwierdzono, że uprawnione organy mogą zatrzymać i przymusowo deportować cudzoziemców z terytorium Ukrainy, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do uznania, że taka osoba nie zgodzi się na opuszczenie terytorium Ukrainy wyłącznie na podstawie wyroku sądu administracyjnego. Osobę, co do której podjęto decyzję o deportacji umieszcza się w ośrodku pobytu czasowego dla cudzoziemców i bezpaństwowców na okres do 12 miesięcy. Osoby podlegające deportacji co do zasady to osoby, które naruszyły przepisy prawa pobytu na Ukrainie, tranzytu międzynarodowego lub przepisów o ruchu przygranicznym. W toku zatrzymania takiej osoby istnieje zagrożenie naruszenia jej praw. Istnieją sprzeczności pomiędzy Kodeksem o wykroczeniach administracyjnych (dalej-KoNA Ukrainy), a Kodeksem postępowania administracyjnego (dalej-KPA Ukrainy). Zgodnie z KoNA Ukrainy zatrzymana osoba nie może być przetrzymywana więcej niż 3 dni bez wyroku sądu. Zgodnie z KPA Ukrainy roszczenia o przymusową deportacje są rozpatrywane w ciągu 5 dni. To znaczy, że wydanie wyroku może trwać dłużej niż zatrzymanie administracyjne. Wyrok sądowy o ograniczenie wolności osoby podlegającej deportacji nie przewiduje procedur związanych ze stosowaniem łagodniejszego środka przymusu i nie przewiduje procedur powtórnego rozpatrzenia decyzji.33 W sprawozdaniu zwraca się uwagę na braki naruszające przepisy Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r. Zgodnie z art. 5 Konwencji pozbawienie wolności powinno być zgodne z prawem, to znaczy, że zatrzymanie powinno zostać przeprowadzone zgodnie z procedurą przewidzianą ustawą. Ombudsman w sprawozdaniu proponuje wprowadzić zmiany do KPA Ukrainy dotyczące spraw cudzoziemców i bezpaństwowców, w tym m.in. a) niezwłoczne rozpatrywanie spraw; 33 Coroczne sprawozdanie Rzecznika praw obywatelskich Rady Najwyższej Ukrainy w sprawie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela . – Kijów., 2014. – s. 552 47 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE b) obowiązek uprawnionego organu państwowego do rozpatrywania możliwości stosowania łagodniejszego środka przymusu od pozbawienia wolności, w każdym poszczególnym przypadku; c) obowiązek okresowego przeglądu legalności zatrzymania danej osoby; d) zapewnienie dostępu do adwokata i tłumacza na każdym etapie wykonywanych procedur. W sprawozdaniu Rzecznika szczególną uwagę zwrócono na sytuację odmowy udzielenia statusu uchodźcy przy jednoczesnym braku możliwości deportacji z terytorium Ukrainy, z przyczyn niezależnych od danej osoby. Robertowi H., pochodzenia irańskiego, który przyjechał na Ukrainę w 2006 roku, odmówiono udzielenia statusu uchodźcy. Dłuższy czas mieszkał on nielegalnie na terytorium Ukrainy i stracił dokumenty poświadczające jego tożsamość. Robertowi H., nie zostało wydane zezwolenie na pobyt czasowy. Jeszcze do czasu przyjęcia treści nowej ustawy o cudzoziemcach i bezpaństwowcach miał on prawo legalnie przebywać na terytorium Ukrainy. Ustawa Ukrainy o uchodźcach i osobach, które potrzebują ochrony dodatkowej albo ochrony czasowej stanowi, że osoba, której odmówiono ochrony powinna opuścić terytorium Ukrainy w ustalony termie34. Jednocześnie Ustawa o statusie cudzoziemców i bezpaństwowców przewiduje, że osoby, które nie zostały deportowane z przyczyn braku dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy lub połączeń komunikacyjnych uważa się za legalnie przebywające na terytorium Ukrainy na czas określony35. Osobom tym wydaje się zaświadczenie potwierdzające pobyt czasowy, które odnawia się corocznie. W związku z tym, że takie osoby zazwyczaj nie posługują się językiem ukraińskim lub rosyjskim i nie mają prawa do pracy, napotykają wiele trudności związanych z pobytem na terytorium Ukrainy. Wyżej wymienione luki prawne w ustawodawstwie powodują nie tylko problemy, ale faktyczne straty moralne pokrzywdzonych osób związane z wykonywaniem de facto bezprawnych postanowień. Ombudsman w sprawozdaniu proponuje regulację zabezpieczenia godnego pobytu na terytorium Ukrainy osobom, które nie mogą zostać deportowane z przyczyn niezależnych od siebie. Na poziomie ustawodawczym należy określić zasady pobytu 34 35 Ustawa Ukrainy « O uchodźcach i osobach, które potrzebują dodatkowej lub czasowej ochrony” z dnia 8 lipca 2011 roku № 3671-VI // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2012. – №16. – s.146 Ustawa Ukrainy «O statusie prawnym cudzoziemców i bezpaństwowców» z dnia 22 września 2011 № 3773-VI // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2012. – № 19-20. – s. 179 48 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE wyżej wymienionej kategorii cudzoziemców, umożliwić im mieszkanie w specjalnych ośrodkach, a także zorganizować nauczanie języka państwowego. Do realizacji tego celu konieczne jest dokonanie zmian zarówno w Ustawie Ukrainy o uchodźcach i osobach, które potrzebują ochrony dodatkowej lub ochrony czasowej, jak również w Ustawie Ukrainy o statusie cudzoziemców i bezpaństwowców. Ostatnią kategorią osób, których status został przeanalizowany przez Rzecznika, są Ukraińcy zagraniczni. Problemem w tym przypadku jest fakt, że osoby te, będąc formalnie cudzoziemcami, przyjechały na Ukrainę na pobyt stały lub w celu podjęcia pracy zarobkowej. Odnotowuje się tu częste naruszenie Ustawy Ukrainy o Ukraińcach zagranicznych. Zgodnie z Ustawą, Ukrainiec zagraniczny jest obywatelem innego państwa albo osobą bez obywatelstwa, a jednocześnie ma etniczne pochodzenie ukraińskie albo pochodzi z terytorium Ukrainy.36 W sprawozdaniu ombudsman opisuje sytuację, gdy obywatelka Kanady Lada T., która posiadała zaświadczenie Ukraińca zagranicznego, była zmuszona zwolnić się z pracy na Ukrainie, ponieważ Państwowa Służba Migracyjna zakazała jej pracy bez uzyskania wizy odpowiedniego typu. W opisanej sytuacji można wyraźnie zaobserwować naruszenie praw Lady T., jako Ukraińca zagranicznego. Zgodnie z wymienioną wyżej ustawą, kwestia przyjazdów i wyjazdów regulowana jest w Ustawie o statusie cudzoziemców i mniejszości narodowych. W Ustawie o Ukraińcach zagranicznych nie określono specjalnej procedury otrzymania zaświadczenia o czasowym lub stałym pobycie na terytorium Ukrainy Ukraińców zagranicznych. Faktycznie status Ukraińca zagranicznego nie różni się od statusu cudzoziemca. Takie osoby zatrudniane są na podstawie zezwolenia na pracę cudzoziemców i bezpaństwowców, wydane zgodnie z Ustawą Ukrainy o zatrudnieniu ludności.37 Z kolei osoby, którym przyznano status uchodźcy na Ukrainie albo uznano za osoby, które potrzebują ochrony dodatkowej, mają prawo do ochrony na tych samych zasadach jak obywatele Ukrainy. W celu realizacji rekomendacji ombudsmana konieczne jest wprowadzenie zmian do Ustawy o statusie cudzoziemców i bezpaństwowców, a także do Ustawy o zatrudnieniu ludności, w taki sposób, aby dostosować przepisy wymienionych ustaw do Ustawy o Ukraińcach 36 37 Ustawa Ukrainy «O zagranicznych ukraińcach» z dnia 4 marca 2004 roku № 1582-IV // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2004. –№ 25. – s. 343 Coroczne sprawozdanie Rzecznika praw obywatelskich Rady Najwyższej Ukrainy w sprawie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela . – Kijów., 2014. – s. 552 49 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE zagranicznych. Ustawa powinna stanowić, że zaświadczenie o byciu Ukraińcem zagranicznym jest podstawą do wydania zgody na pobyt czasowy lub stały. Ustawa także powinna stanowić, że wymieniona kategoria osób ma takie same prawo do pracy jak obywatele Ukrainy – tak, jak zostało to zagwarantowane uchodźcom i osobom potrzebującym ochrony dodatkowej. Według zmian wprowadzonych do ustawodawstwa co roku przewidziany jest limit ilościowy rekrutacji dzieci Ukraińców zagranicznych na uczelnie ukraińskie (studia nieodpłatne). Jednak w 2013 roku w czasie rekrutacji odnotowano problemy z wdrażaniem w życie tych przepisów. Warunkiem przyjęcia było złożenie zaświadczenia o byciu Ukraińcem zagranicznym. Jednak formularze państwowe zostały przygotowane dopiero pod koniec trwania rekrutacji. Dzięki interwencji Rzecznika problem ten został rozwiązany i wielu kandydatów zostało przyjętych na studia nieodpłatne na uczelnie ukraińskie. Podsumowując, należy podkreślić, że ombudsman sporządza sprawozdania na podstawie analizy spraw, które do niego trafiają, a także poszczególnych przepisów celem zdefiniowania obszarów niedoregulowanych. W sprawozdaniu rocznym nie wspomniano o mniejszościach narodowych. Można przez to stwierdzić, że Rzecznik nie przykłada wagi do analizy przestrzegania praw mniejszości narodowych. W sprawozdaniu ombudsmana za rok 2013 w kontekście przestrzegania praw cudzoziemców badano kwestię przestrzegania praw osób ubiegających się o azyl. Brak koordynacji działań Państwowej Służby Migracyjnej, Prokuratury Generalnej i Ministerstwa Sprawiedliwości spowodował ekstradycję Mahometa H., do Rosji, gdzie jest on oskarżony o szereg przestępstw. Mahomet H., zwrócił się do Państwowej Służby Migracyjnej z wnioskiem o udzielenie statusu uchodźcy albo osoby, która potrzebuje ochrony dodatkowej. Oprócz tego Mahomet H., uzyskał jeszcze do czasu ekstradycji, status mandatowego uchodźcy od Sekretariatu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców, a Finlandia przyznała mu status uchodźcy zwykłego. Z powodu nieskoordynowania działań organów państwowych Ukrainy zostało naruszone prawo międzynarodowe i wydano osobę państwu, w którym jej życie jest zagrożone. 50 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Ombudsman zwrócił się do Prokuratury Generalnej Ukrainy z prośbą o udzielenie informacji dotyczących udzielenia dodatkowych gwarancji przez stronę rosyjską. Gwarancje zostały udzielone.38 Rzecznik podsumowuje, że główną rolę w ochronie praw cudzoziemców, bezpaństwowców, uchodźców oraz innych kategorii osób, odgrywają urzędnicy i przedstawiciele organów państwowych i to od ich działalności zależy przestrzeganie i ochrona praw człowieka na Ukrainie. 38 Coroczne sprawozdanie Rzecznika praw obywatelskich Rady Najwyższej Ukrainy w sprawie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela . – Kijów., 2013. – s. 268 51 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE VI. ANALIZA ORZECZEŃ SĄDÓW UKRAIŃSKICH W SPRAWACH, GDZIE JAKO STRONA WYSTĘPUJE CUDZOZIEMIEC(Y) LUB PRZEDSTAWICIEL(E) MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH Ustalenie faktu przymusowego przesiedlenia Skarżący złożył pozew do sądu, twierdząc, że urodził się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, we wsi Lubycza Królewska w powiecie tomaszowskim. Ponieważ matka zaginęła w 1944 roku, a ojciec został skierowany na front do służby wojskowej w Armii Czerwonej, skarżący mieszkał z babcią na wsi Zatyla na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. W kwietniu i maju 1945 roku, kiedy bandyci zaatakowali ich wieś i spalili wszystkie domy we wsi, musieli przenieść się do wsi Horyniec na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie mieszkał jego wuj z rodziną. Następnie w czerwcu i lipcu 1945 r., skarżący z babcią przymusowo zostali przesiedleni na terytorium Ukrainy, jednak w zaświadczeniu o ich przesiedleniu, fakt przesiedlenia skarżącego nie został wskazany. Ponadto skarżący uważa, że brakuje informacji o przeniesieniu jego ojca ze względu na fakt, że w momencie przeniesienia, pełnił on służbę wojskową, a po odbyciu służby wrócił na Ukrainę do swojej rodziny, która w tym czasie została przesiedlona. Ponieważ w tym okresie nie można ustalić faktu przymusowego przesiedlenia na Ukrainę innym sposobem, niż przez sąd, skarżący prosi o zaspokojenie roszczenia. Roszczenie zostało zaspokojone przez sąd na podstawie przyczyn określonych w pozwie.39 Inny skarżący zwrócił się do sądu z podobnym wnioskiem, stwierdzając, że urodził się na wsi Jasień, na terenie RP. W 1951 roku cała rodzina, zgodnie z umową z dnia 15 lutego 1951 r., między ZSRR i RP w sprawie wymiany terytorium, została przeniesiona ze stałego miejsca zamieszkania (wieś Jasień, Powiat Ustrzycki, RP) do powiatu drohobytskyi do wsi Demnia w obwodzie lwowskim. Zgodnie z ukraińską ustawą z dnia 22 października 1993 r., o statusie weteranów i gwarancjach ich zabezpieczenia społecznego, skarżący jako osoba, która została przeniesiona po 9 września 1944 r., na terytorium Ukrainy z innego kraju, ma prawo do statusu weterana wojennego. Ponieważ w tym czasie ustalenie faktu przymusowego 39 Państwowy rejestr orzeczeń sądowych // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/14314893 52 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE przesiedlenia na Ukrainę innym sposobem, niż przez sąd nie było możliwe, skarżący zwrócił się o zaspokojenie roszczenia.40 Wyżej wymienione roszczenia zostały zaspokojone przez sąd na podstawie potwierdzonych paszportem ukraińskim danych, dotyczących miejsca urodzenia skarżących oraz na podstawie świadectwa z Archiwum Państwowego Obwodu Lwowskiego. Pomimo braku informacji na temat przesiedleń skarżących z Polski na Ukrainę, sąd uznał, że skarżący zostali przymusowo przesiedleni z terytorium Polski na terytorium Ukrainy. Kwestia zmiany narodowości Często przedstawiciele mniejszości narodowych zwracają się do sądu z wnioskiem o zmianę narodowości. W jednym z wniosków podano, że wnioskodawca urodził się 02.04.1971 r., we wsi Romosh w powiecie sokalskim. W akcie urodzenia wnioskodawcy, jako narodowość jego matki zapisano "Ukrainka", jednak nie jest to prawdą, ponieważ jego matka jest etniczną Polką, ale podczas wznowienia jej aktu urodzenia w 1940 roku, jej narodowość nie była zaznaczona, choć w kolumnie o narodowości jej matki (babci wnioskodawcy) zapisano „Polka”, wskazując polskie pochodzenie. Babcia wnioskodawcy urodziła się 03.09.1907 r., w mieście Kalników w województwie podkarpackim na terenie RP. Polską przynależność matki wnioskodawcy, oprócz narodowości jej matki, potwierdza także praktykowanie przez ich rodzinę tradycji narodowych, obrzędów religijnych i posługiwanie się w domu językiem polskim. Wnioskodawca poprosił sąd o ustalenie faktu o znaczeniu prawnym oraz w wniósł o zobowiązanie Urzędu Stanu Cywilnego Powiatu Sokalskiego do zmiany odpowiedniego wpisu № 2 z 02.03.1971 r., o jego urodzeniu na podstawie uzupełnionych informacji o polskiej narodowości jego matki urodzonej w 1940 r. Sąd wniosek rozpatrzył pozytywnie..41 Roszczenie zostało zaspokojone. Podobny wniosek został skierowany do Primorskiego Sądu Rejonowego w Odessie, w celu dokonania korekty obywatelstwa ojca wnioskodawcy i zmiany błędnego wpisu ”Rosjanin” na „Polak”. Wnioskodawca urodził się w Odessie 12.10.1984 r., Ze względu na zmianę nazwiska, 16.01.1997 r., został mu wydany duplikat 40 Państwowy rejestr orzeczeń sądowych// [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/24447684 41 Państwowy rejestr orzeczeń sądowych// [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/27100627 53 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE aktu urodzenia, w którym nie było zapisu o narodowości, a i obywatelstwo jego ojca błędnie zostało wpisane jako „Rosjanin”. Ten wpis nie odpowiadał rzeczywistemu etnicznemu pochodzeniu jego rodziny i nie ma żadnych podstaw faktycznych, ponieważ babcia (matka ojca) wnioskodawcy była z pochodzenia Polką, urodzoną w 1924 roku. Wraz z rodziną mieszkała w Polsce, w pobliżu miasta Poznania. Ze względu na choroby układu oddechowego wyjechała z nianią przed wojną na leczenie na Krym , gdzie poznała dziadka wnioskodawcy - polskiego marynarza, który też był na leczeniu. Ze względu na początek wojny, babcia skarżącego została ewakuowana do Kazachstanu. Z uwagi na obawy przed represjami (powszechnie znany jest fakt eksterminacji i deportacji Polaków w ZSRR w czasie II Wojny Światowej) babcia celowo utraciła dokumenty i zaczęła określać się jako ”Rosjanka”. Również w czasie narodzin ojca wnioskodawcy, jego rodzice nazywali siebie Rosjanami. W 1953 roku na terytorium Związku Radzieckiego bycie Polakiem stanowiło niebezpieczeństwo, w rzeczywistości groziło to eksterminacją, deportacją na Syberię oraz zamykało wszelkie możliwości studiowania i pracy. W tym czasie, narodowość polska zajmowała drugie miejsce po narodowości niemieckiej w rankingu nacji prześladowanych. Jednak, jak oświadczył wnioskodawca, babcia i ojciec nie stracili swojej tożsamości narodowej. W domu posługiwali się wyłącznie językiem polskim, obchodzili wszystkie święta katolickie, zachowywali polskie tradycje kulturowe i zwyczaje. To naturalne, że wnioskodawca wychowywał się w polskiej rodzinie, zna język polski, tradycję i zwyczaje Polaków. Wielokrotnie odwiedzał on Polskę, swoją historyczną ojczyznę. W latach 2007-2012 studiował i mieszkał w Polsce. Ukończył Wyższą Szkołę Filmu i Telewizji im. Leona Szylera w Łodzi. Mimo zwrócenia się do Urzędu Stanu Cywilnego w Odessie z odpowiednim wnioskiem, który zawierał powyższe fakty, a także prośbę o podjęcie działań związanych z przywróceniem narodowości ’’Polak’’, wniosek odrzucono. Taka odmowa nie pozwalała wnioskodawcy realizować jego prawa do wyboru narodowości, przewidzianych ustawą Ukrainy o mniejszościach narodowych na Ukrainie. Dlatego wnioskodawca zwrócił się do sądu z pozwem. Sąd wziął pod uwagę istniejące dokumenty i przeprowadził przesłuchania świadków, którzy stwierdzili, że byli świadomi, że babcia wnioskodawcy była Polką i wychowanie w rodzinie było przeprowadzone w języku polskim, członkowie rodziny świętują święta katolickie i chodzili do kościoła.42 42 Państwowy rejestr orzeczeń sądowych// [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/25049425 54 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Również z podobnym wnioskiem zwrócił się skarżący do Sądu Okręgowego Zhmerinskogo w obwodzie winnickim. We wniosku stwierdza się, iż rodzina skarżącego ma polskie korzenie. Dziadek wnioskodawcy, urodzony w 1876 r., był Polakiem, wyznawał wiarę katolicką, przestrzegał polskich tradycji. Ojciec wnioskodawcy, urodzony w 1916 r., również był Polakiem. W czasie sporządzenia aktu urodzenia wnioskodawcy, wydanego w 1947 roku, z nieznanych przyczyn, narodowość rodziców została wskazana jako "Ukrainiec" i "Ukrainka", co nie było zgodne z prawdą, ponieważ w rodzinie wnioskodawcy zawsze przestrzegane były polskie tradycje, w tym obchodzenie świąt katolickich i posługiwanie się językiem polskim. Ustalenie faktu przynależności do narodowości polskiej jest potrzebne dla zorganizowania dokumentów dla wnuczki wnioskodawcy, która obecnie studiuje i czasowo mieszka na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w celu uzyskania Karty Polaka i skorzystania z przywilejów gwarantowanych osobom polskiego pochodzenia, w tym zawartych w ustawie o Karcie Polaka i o Repatriacji.43 Przed Sądem Rejonowym w obwodzie równeńskim skarżący złożyli wniosek, w którym wykazali swoje polskie pochodzenie i potwierdzili polską przynależność narodową świadectwem ich małżeństwa, dzięki czemu ich córka została uznana za Polkę z urodzenia. Zstępni córki (córka i wnuki) domagali się uznania faktu, że również są etnicznymi Polakami i wnosili o dokonanie odpowiednich zmian w rejestrze.44 Wyższej wymienione roszczenia zostały zaspokojone przez sąd na podstawie pkt. 2 art. 256 KPC Ukrainy, który stanowi, że drogą sądową mogą zostać ustalone takie fakty, które wpływają na występowanie, zmiany lub rozwiązania indywidualnych praw osoby fizycznej. Sądy przeanalizowały określone świadectwa urodzenia wyższej wymienionych osób, ich rodziców, miejsca urodzenia i ich narodowość. Wzięto pod uwagę warunki, w których wyrastały i wychowywały się te osoby. Okazało się, że były one wychowywane w polskiej tradycji, posługiwały się językiem polskim, uczestniczyły w życiu kościoła katolickiego, obchodziły polskie święta i przestrzegały polskich tradycji. W jednym z pozwów skarżący wnosił o zmianę narodowości z rosyjskiej na polską. Wniosek ten został przyjęty zgodnie z art. 11 Ustawy Ukrainy o mniejszościach 43 Państwowy rejestr orzeczeń sądowych// [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/40320916 44 Państwowy rejestr orzeczeń sądowych// [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/40750710 55 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE narodowych na Ukrainie, zgodnie z którym obywatele Ukrainy mają prawo do swobodnego wyboru i przywrócenia ich narodowości. Wywieranie presji, w jakiejkolwiek formie, na obywateli, by wyrzekli się swojej narodowości jest zabronione. Należy podkreślić, że liczba wniosków w podobnych sprawach, a także liczba ich pozytywnych rozstrzygnięć pokazuje, że Ukraina jest państwem, które nie tylko deklaruje pewne przepisy, ale także na prawdę realizuje je w praktyce, w zależności od potrzeb i interesów swoich obywateli. Obecne ustawodawstwo Ukrainy pozwala swoim obywatelom na zmianę obywatelstwa. Dochodzenie roszczeń w tym zakresie możliwe jest jedynie poprzez drogę sądową. Przytoczone powyżej przykłady orzeczeń sądowych, a także regulacje ustawodawcy pokazują przychylność i wrażliwość obecnej wykładni prawnej, a także wzrost spraw rozstrzygniętych na korzyść i zgodnie z wolą strony skarżącej. Czas, kiedy przynależność do określonej narodowości mogła zostać potraktowana jako przestępstwo i ludzie, aby uratować swoje życie i życie swoich dzieci byli gotowi do zmiany udokumentowanej narodowości, odchodzi do historii. Dziś osoby, których przodkowie mimo niesprzyjających okoliczności politycznych zachowali swoją tożsamość narodową, kulturę, zwyczaje, tradycję i język, mogą przyznać się do swojej przynależności etnicznej i dokonać stosownych sprostowań administracyjnych. Roszczenia cudzoziemców o zabezpieczenie powrotu dziecka Innym problemem obecnie jest zwracanie się cudzoziemców do ukraińskich sądów z roszczeniami o zabezpieczenie powrotu małoletniego dziecka do kraju zamieszkania ojca dziecka. Departament Sprawiedliwości w obwodzie chersońskim zwrócił się do Sądu Rejonowego w Suworowie, reprezentując interesy obywatela Stanów Zjednoczonych, z żądaniem zabezpieczenia powrotu małoletniego dziecka do Stanów Zjednoczonych. Na poparcie roszczenia, zaznaczono, że na Ukrainie w mieście Cherson pozwana nielegalnie przetrzymuje dziecko urodzone w Stanach Zjednoczonych w mieście Rochester. Pozwaną jest babcia dziecka, u której, po uzgodnieniu małżonków, dziecko przebywało tymczasowo. W sądzie ustalono, że obywatelka Ukrainy zawarła związek małżeński z obywatelem Stanów Zjednoczonych, z którego narodziła się córka. Dnia 56 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE 06 maja 2008 r., rodzice wraz z dzieckiem przyjechali na Ukrainę. Między rodzicami małoletniego dziecka istniała umowa, że dziecko będzie tymczasowo pozostawać na Ukrainie z babcią. Ojciec nie wydał zgody na pobyt stały małoletniego dziecka na Ukrainie. Prośba o wydanie dziecka ojcu została przez babcię dziecka odrzucona. Ojciec dziecka uważał, że pozwana bezprawnie zatrzymuje jego małoletnią córkę na Ukrainie, łamiąc prawa dziecka i prawa ojca dziecka do opieki nad dzieckiem, a także do kontaktów i komunikacji. Skarżący prosił o zaspokojenie roszczenia, tj. uznanie, że przetrzymywanie małoletniego dziecka przez pozwaną na Ukrainie jest nielegalne oraz powrót małoletniego dziecka do Stanów Zjednoczonych. Roszczenie zostało zaspokojone, sąd uznał, że miejsce zamieszkania małżonków i ich dziecka jest w Stanach Zjednoczonych, powód świadomie nie wyraził zgody na pobyt stały dziecka na Ukrainie, zatem dalszy pobyt dziecka u babci naruszałby prawo rodziców do opieki nad dzieckiem i kontaktów z nim. Na tej podstawie sąd uznał, że pozwana poprzez zatrzymanie małoletniego dziecka na terytorium Ukrainy ponad okres czasowego pobytu, na który zgodził się ojciec dziecka, którego prawa byłyby skutecznie realizowane, postąpiła nielegalnie i naruszyła postanowienia art. 3 Konwencji haskiej z dnia 25 października 1980 r. Art. 2 Konwencji haskiej z 1980 roku zobowiązuje Ukrainę do podjęcia wszelkich działań i stosownych środków w celu zapewnienia natychmiastowego powrotu dziecka do rodziców. Ponadto, niemiecki Jugendamt (Urząd ds. Młodzieży) w mieście Augsburg, w którego imieniu działa Departament Sprawiedliwości w regionie połtawskim, 18 sierpnia 2011 r., skierował do sądu rejonowego w Połtawie wniosek o zapewnienie powrotu małoletniego dziecka do Niemiec. Roszczenie uzasadniono faktem, że 14 stycznia 2002 r., z małżeństwa zawartego w Augsburgu (Niemcy) przez obywatela Ukrainy z obywatelką Niemiec, urodził się syn. Para na stałe mieszkała w Niemczech. Dziecko zostało wpisane do w stałego rejestru konsularnego w Konsulacie Generalnym Ukrainy w mieście Monachium (Niemcy). Do lipca 2010 r., syn małżeństwa uczył się w międzynarodowej szkole w Augsburgu. Dnia 27 lipca 2010 roku ojciec wraz z synem przyjechali na Ukrainę, aby odwiedzić babcię, skąd mieli wrócić do Niemiec po dwóch tygodniach. Okazało się jednak, że ojciec pozostawił syna z pozwanymi (dziadkowie), a sam wrócił się do Niemiec, ukrywając informacje o miejscu przebywania syna. Powód (Jugendamt) twierdził, że pozwani bezprawnie przetrzymują małoletnie dziecko na Ukrainie i powołując się na Konwencję dotycząca cywilnych aspektów 57 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzoną w Hadze dnia 25 października 1980 r., poprosił o uznanie zatrzymania małoletniego dziecka na Ukrainie za nielegalne i o zwrócenie go rodzicom do Niemiec. Roszczenie zostało zaspokojone i uznano zatrzymanie dziecka na Ukrainie za bezprawne. Sąd nakazał pozwanym umożliwienie dziecku powrotu do Niemiec.45 Roszczenia te zostały zaspokojone przez sąd z następujących powodów. W obu przypadkach sąd wziął pod uwagę wiek dziecka. Sąd był przekonany, że powrót małoletniego dziecka nie spowoduje szkody dziecka, a interes dziecka tj. m.in. zapewnienie warunków rozwoju, które pomogą dziecku w przyszłości niezależnie korzystać z prawa do samoidentyfikacji językowej, etnicznej, poprzez pokrewieństwo itd., zostanie zabezpieczony. Jednostronne działanie pozwanych wbrew interesom dziecka, w tym ograniczanie kontaktu z rodzicami, mogło mieć negatywny wpływ na perspektywy dalszego rozwoju dziecka. W preambule do Konwencji o prawach dziecka (przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r., ratyfikowana przez Ukrainę 27 lutego 1991 r.) zapisano, że dziecko dla pełnego i harmonijnego rozwoju swojej osobowości powinno wychowywać się w środowisku rodzinnym, w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia. Zgodnie z art. 1 ukraińskiej Ustawy o ochronie dzieciństwa rodzina uznana została jako naturalne środowisko dla fizycznego, duchowego, intelektualnego, społecznego rozwoju dziecka. Rodzina zobowiązania jest do stworzenia warunków odpowiednich dla rozwoju dziecka, w tym do zapewnienia wsparcia finansowego. Ponadto, zgodnie z art. 11 i art. 14 każde dziecko ma prawo do życia w rodzinie z rodzicami lub w rodzinie jednego z nich, a także do opieki rodziców. Ojciec i matka mają równe prawa i obowiązki wobec swoich dzieci. Przedmiotem głównej troski i głównym obowiązkiem rodziców jest zabezpieczenie interesów dziecka. Dzieci i rodzice nie powinni rozdzielać się wbrew ich woli, z wyjątkiem, gdy takie rozdzielenie jest konieczne ze względu na zabezpieczenia interesu dziecka i wymaga tego prawomocna decyzja sądu. Na podstawie art. 5 i art. 18 Konwencji o prawach dziecka państwa-strony respektują prawa i obowiązki rodziców oraz podejmują wszelkie możliwe starania dla pełnego uznania zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Rodzice ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem ich największej troski. Art.11 45 Państwowy rejestr orzeczeń sądowych// [Електронний ресурс] //http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/20069019 58 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Konwencji o prawach dziecka wymaga od państw-stron podejmowania działań prewencyjnych, a także interwencji w celu zwalczania nielegalnego transferu dzieci oraz ich nielegalnego wywozu za granicę. Art. 11 Konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, nakłada na władze sądowe lub administracyjne każdego Umawiającego się Państwa obowiązek podejmowania niezwłoczne działań zmierzających do powrotu dziecka. W obu przypadkach zostało wyznaczone miejsce zamieszkania dziecka, dzieci zostały przewiezione do Ukrainy za zgodą drugiego z rodziców na pewien okres, jednak po zakończeniu tego terminu dzieci nie powróciły do domu, to znaczy, że dokonano nielegalnego zatrzymania dzieci na Ukrainie. Na podstawie przepisów Konwencji sądy orzekły, że rodzic (lub inna osoba, która posiada prawa do opieki nad dzieckiem), nie ma prawa do jednostronnego decydowania o zmianie miejsca zamieszkania dziecka, a w szczególności do wywozu do innego kraju. W przypadku zaistnienia takiej sytuacji konieczne jest ustalenie miejsce pobytu dziecka i niezwłocznie zwrócenie dziecka do kraju zamieszkania, tj. do państwa stałego pobytu dziecka, aby umożliwić rodzicom udział w wychowaniu i edukacji dziecka (lub innych osób, które posiadają prawa do opieki nad dzieckiem). Taki powrót dzieci odpowiada zasadom przewidzianym w §1 art. 6 (prawo do rzetelnego procesu sądowego) i art. 8 (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r., co zostało potwierdzone praktyką Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Inny przykład pozwu w interesie obywatela Niemiec o zapewnienie powrotu małoletniego dziecka do Niemiec, możemy przytoczyć z praktyki Głównego Departamentu Sprawiedliwości w obwodzie chmielnickim. W mieście Szepetówka, w obwodzie chmielnickim ze związku obywatelki Ukrainy i obywatela Niemiec narodziła się córka. Dnia 30 października 2011 r., pozwana (matka) z dzieckiem przyjechała do Niemiec, aby żyć z ojcem dziecka jak jedna rodzina. Rodzice dziecka nie byli małżeństwem, ale żyli jak jedna rodzina z dzieckiem w Niemczech, co potwierdzono zaświadczeniem o miejscu zamieszkania i zaświadczeniami z ksiąg domowych (dokument, w którym znajduje się informacja o mieszkaniu i jej właścicielu oraz o osobach w nim zamieszkujących. Takie księgi istniały do 2013 r.). Pozwana otrzymała pozwolenie na pobyt w Niemczech, otworzyła konto w banku, została ubezpieczona zdrowotnie. W okresie od 19 lutego do 1 marca 2013 r., powód był 59 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE w podróży służbowej w Kanadzie. W tym czasie, 27 lutego 2013 r., pozwana zabrała małoletnie dziecko na Ukrainę bez zgody powoda. Powód uważał, że regulacje w kwestii ustalenia miejsca zamieszkania dziecka są określone przez prawo państwa, w którym na stałe przebywa dziecko, w tym przypadku Niemiec, a wszelkie kontrowersje powinny być rozstrzygane przez właściwe władze tego państwa, czyli sąd niemiecki. Roszczenie powoda nie zostało przyjęte w całości. W uzasadnieniu stwierdzono, że miejsce stałego pobytu pozwanej i jej córki to miasto Szepetówka, a nie Monachium. Ojciec dziecka przywiózł z Niemiec na Ukrainę rzeczy dziecka, czym, zdaniem pozwanej, wyraził zgodę na pobyt dziecka na Ukrainie. Dziecko nie rozumiało języka niemieckiego, miało przyjaciół w Szepetówce, było objęte opieką zdrowotną. Sąd odrzucił wniosek powoda, stwierdzając, że córka urodziła się w mieście Szepetówka w obwodzie chmielnickim na Ukrainie z obywatelki Ukrainy i obywatela Niemiec, których nie łączył i nie łączy związek małżeński. Córka jest obywatelką Ukrainy, o czym świadczy akt urodzenia wydany 11 maja 2011 r., przez Departament Rejestracji Stanu Cywilnego Shepetovskiego Międzyrejonowego Wydziału Sprawiedliwości. Dnia 30 października 2011 r., matka i dziecko wyjechały do Niemiec i mieszkały tam aż do 10 września 2012 r., następnie przebywały w Niemczech od 10 października 2012 r., aż do 27 lutego 2013 r., o czym świadczy paszport i bilet zarezerwowany przez pozwaną 7 lutego 2012 r. Powód wiedział o istnieniu biletu na lot do Ukrainy, zarezerwowanym 7 lutego 2012 w Monachium, o czym powiedział w trakcie rozprawy.46 Pozwana miała prawo do tymczasowego pobytu w Monachium do 17 listopada 2013 r. Orzekając w sprawie, sąd wyszedł z założenia, że podstawowymi celami Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, przyjętej w Hadze dnia 25 października 1980 r., jest zapewnienie natychmiastowego powrotu dzieci do kraju stałego pobytu i ochrony przed szkodliwymi skutkami, w tym bezprawnego zatrzymania. Zgodnie z art. 14 Ustawy Ukrainy o obywatelstwie dziecko, które jest bezpaństwowcem, w sytuacji gdy, jeden z rodziców jest obywatelem Ukrainy, a drugi obcokrajowcem, po złożeniu wniosku przez rodzica – obywatela Ukrainy, zostaje zarejestrowane jako obywatel Ukrainy. Datą nabycia obywatelstwa Ukrainy w takich przypadkach jest data rejestracji . Zgodnie z zasadą art. 6 Deklaracji Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1959 r., małoletnie dziecko nie 46 Państwowy rejestr orzeczeń sądowych // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/40509597 60 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE może być oddzielone od matki, za wyjątkiem sytuacji, gdy zaistnieją nadzwyczajne okoliczności. Zgodnie z art. 3 Konwencji haskiej z dnia 25 października 1980 r., dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę: „Uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli: a) nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz b) w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie. Prawo do opieki określone w punkcie a) może wynikać w szczególności z mocy samego prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z ugody mającej moc prawną w świetle przepisów ustawodawstwa tego państwa”. Strona pozwana przedłożyła jako dowód informację sugerującą, że pobyt na terytorium Niemiec był czasowy. Ponadto sąd stwierdził, że małoletnie dziecko, które od 27 lutego 2013 r., mieszka w Szepetowkie, komunikuje się z dziećmi, jest objęte opieką zdrowotną, nie rozumie języka niemieckiego, a zatem powrót dziecka do Niemiec bez matki, której prawo do pobytu w Niemczech wygasło, spowoduje rozstrój zdrowia psychicznego i stworzy niestabilną sytuację. Na rozprawie sądowej powód wskazał, że nie chce, aby jego córka natychmiast wróciła do Monachium, gdyż wie, że taka zmiana wymaga czasu, aby dziecko mogło przyzwyczaić się do swojego ojca. Jak wynika z przytoczonych powyżej przykładów oboje rodzice mają równe prawa w zakresie edukacji dziecka i komunikowaniu się z nim, jeden z rodziców nie może dowolnie zmieniać miejsca pobytu dziecka bez zgody drugiego rodzica, a sąd przy podejmowaniu decyzji w tego typu sprawach kieruje się przede wszystkim interesami i potrzebami dziecka, przez co rozumie się przede wszystkim warunki życia, jakie rodzic jest w stanie mu zapewnić. Jeśli dziecko mieszka i uczy się w danym kraju, ma tam krąg przyjaciół, uczęszcza do szkoły lub przedszkola, to pozostawienie dziecka w tym samym środowisku wydaje się być korzystniejszym rozwiązaniem. Zmiana miejsca pobytu dziecka i przenoszenie jego ośrodka życia do kraju zamieszkania ojca, którego języka nie zna, w którym nie ma przyjaciół, wydaje się bezzasadne, zwłaszcza w sytuacji, gdy relacje z rodzicem trzeba zbudować od początku w obcym kraju, co 61 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE ilustruje ostatni przykład (ociec Niemiec, matka Ukrainka). Oznacza to, że we wszystkich tych przypadkach, w oparciu o wymogi prawne i interesy dzieci, sądy dokonały właściwych decyzji jak w zakresie prawa tak i pod względem moralności. Decyzje sądów we wszystkich wymienionych przykładach można ocenić pozytywnie, jako właściwie zarówno pod względem prawnym jak i moralnym. Kwestia właściwości języka regionalnego w postępowaniu Przed Użhorodskim Międzyrejonowym Sądem Obwodu Zakarpackiego zostało rozpatrzone roszczenie przeciwko gazecie ”Karpati igaz szo” (Karpati Ihoz Co). Gazeta publikująca w języku węgierskim opublikowała artykuł na temat anty-mniejszościowej manifestacji Ogólnoukraińskiego Zjednoczenia “Swoboda” w Beregsasie, w którym postawiona została teza, że Ukraińcy nigdy nie mieszkali w Beregsasie, a niektóre osoby pochodzenia ukraińskiego odrzuciły narodowość ukraińską i zadeklarowały, że są Rusinami. Osoba prywatna (powód) urażona owym artykułem argumentowała, że fakty, zawarte w artykule są nieprawdziwe, ponieważ Ukraińcy mieszkali w Beregsasie odkąd on pamięta, a przytaczanie fałszywych tez było działaniem świadomym mającym na celu obrazę wszystkich ukraińskich obywateli, w tym jego osobiście. Powód nie słyszał o przypadkach odwoływania ukraińskiej narodowości na rzecz ruskiej, a przytaczanie takich tez jego zdaniem, powinno być poparte dowodami. Powód zwrócił się do Sądu z prośbą o zobowiązanie redakcji do zdementowania faktów opisanych w artykule. Powód wykonał własne tłumaczenie wskazanego artykułu z języka węgierskiego na ukraiński. Zgodnie art. 7 Kodeksu Postępowania Cywilnego Ukrainy język sądownictwa cywilnego określony jest w art. 14 Ustawy Ukrainy o zasadach państwowej polityki językowej. Art. 6 Ustawy Ukrainy o zasadach państwowej polityki językowej stanowi, że od 3 lipca 2012 roku językiem urzędowym Ukrainy jest język ukraiński. Język ukraiński jako język urzędowy musi być stosowany na całym terytorium Ukrainy w wykonywaniu uprawnień przez władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, traktatów międzynarodowych, w procesie kształcenia w placówkach oświatowych w ramach i procedurze określonej przez ustawę. Zgodnie z art. 14 ust. 3 wspomnianej ustawy strony, które uczestniczą w sprawie, podają do sądu pisemne dokumenty procesowe i dowody w języku urzędowym. Istnieje możliwość przedstawienia pisemnych dowodów i dokumentów procesowych w sądzie 62 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE sporządzonych w języku regionalnym, z tłumaczeniem (o ile jest to konieczne) na język urzędowy, bez dodatkowych kosztów dla powoda, pod warunkiem spełnienia wymogów określonych w art. 8 tejże ustawy. Język węgierski uznawany jest za język regionalny od 7 września 2012 roku w rejonie beregowskim i winogradowskim (obwód zakarpacki). Ze względu na fakt, że miasto Użhorod i rejon użhorodzki (obwód zakarpacki) nie należy do obszaru, na którym zgodnie z ustawą język węgierski uznawany byłby za język regionalny, norma prawna dopuszczająca przedłożenie w sprawie pisemnych dowodów i dokumentów procesowych sporządzonych w języku regionalnym, z tłumaczeniem (o ile jest to konieczne) na język urzędowy, bez dodatkowych kosztów dla powoda, nie może mieć zastosowania.47 47 Państwowy rejestr orzeczeń sądowych // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/40578718 63 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE VII. ANALIZA UMOWY STOWARZYSZENIOWEJ UKRAINY I UNII EUROPEJSKIEJ. POLECENIA DLA UKRAINY DOTYCZĄCE ZMIAN W SFERZE ZABEZPIECZENIA REALIZACJI PRAW CUDZOZIEMCÓW I MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH NA UKRAINIE Elementem procesu demokratyzacji na Ukrainie jest kompleksowa realizacja praw mniejszości narodowych, w szczególności poprzez stworzenie niezbędnych warunków efektywnego udziału przedstawicieli mniejszości narodowych w życiu kulturalnym, społecznym i ekonomicznym oraz w sprawach publicznych. Kwestie mniejszości narodowych i cudzoziemców określone są w części politycznej umowy stowarzyszeniowej Ukrainy i Unii Europejskiej. W preambule Umowy stowarzyszeniowej Ukrainy i UE jest napisane: „strony umowy zaangażowane w ścisłą i trwałą współpracę opartą na wspólnych wartościach, takich jak poszanowanie zasad demokracji, praworządności, dobrego zarządzania, praw człowieka i podstawowych wolności, w tym praw mniejszości narodowych, niedyskryminacji przedstawicieli mniejszości narodowych, poszanowaniu różnorodności, godności człowieka i przestrzeganie zasad gospodarki wolnorynkowej, sprzyjających udziałowi Ukrainy w polityce europejskiej.”48 W rozdziale II Umowy stowarzyszeniowej Ukrainy i UE napisano, że celem dialogu politycznego jest w szczególności wzmocnienie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności, w tym praw osób należących do mniejszości narodowych, niedyskryminacji osób należących do mniejszości narodowych oraz poszanowanie różnorodności.49 O ochronie cudzoziemców i migrantów napisano w rozdziale III Umowy stowarzyszeniowej Ukrainy i UE. Strony powinny współpracować zgodnie z ustawodawstwem UE i ustawodawstwem krajowym w celu zwalczania przyczyn migracji, wprowadzenia skutecznej i prewencyjnej polityki walki z migracją nielegalną, podniesienia poziomu bezpieczeństwa dokumentów, rozwoju efektywnej polityki powrotu, w szczególności na poziomie regionalnym, wymiany opinii w kwestii 48 Układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej oraz ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony–s. 236 [Źródło internetowe] Reżim dostępu: http://www.kmu.gov.ua/kmu/docs/EA/00_Ukraine EU_Association_Agreement_ (body).pdf. 49 Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej oraz ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony–s. 236 [Źródło internetowe] Reżim dostępu: http://www.kmu.gov.ua/kmu/docs/EA/00_Ukraine EU_Association_Agreement_ (body).pdf. 64 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE nielegalnego zatrudniania migrantów.50 Jest wprowadzany dialog dotyczącego azylu w szczególności w zakresie praktycznych aspektów realizacji Konwencji ONZ dotyczącej statusu uchodźców z 1951 r., Protokołu dotyczącego statusu uchodźców z 1967 r. oraz innych właściwych umów międzynarodowych. Szczególną uwagę poświęcono rozwojowi działań operacyjnych w zakresie zarządzania granicami. Ściślejsza współpraca w tym obszarze obejmować będzie szkolenia, wymianę najlepszych praktyk, aspekty technologiczne, wymianę informacji z przestrzeganiem ustalonych reguł, a w razie konieczności również wymianę oficerów łącznikowych. Działania stron w tej dziedzinie będą skierowane na skuteczną implementację zasady zintegrowanego zarządzania granicami. Współpraca pomiędzy Ukrainą a UE będzie skupiona na regułach dotyczących dostępu, zapewnieniu praw i statusu osób, którym udzielono prawa dostępu, przyzwoitego traktowania i integracji cudzoziemców zamieszkujących legalnie na terytorium Ukrainy.51 Gwarancja przestrzegania praw osób należących do mniejszości narodowych zostanie zapewniona dzięki wymianie doświadczeń i implementacji dobrych praktyk UE w zakresie ochrony mniejszości przed dyskryminacją, zgodnie ze standardami europejskimi i międzynarodowymi, w celu stworzenia nowoczesnych ram prawnych. Będzie rozwijać się współpraca między organami władzy a przedstawicielami mniejszości, wymiana doświadczeń w walce z przestępczością związaną z nienawiścią zostanie zintensyfikowana (na przykład z rasizmem, homofobia, ksenofobią albo antysemityzmem).52 Instrumentem praktycznym przygotowania realizacji Umowy Stowarzyszeniowej między Ukrainą i UE do czasu jej wejścia w życie jest Porządek obrad (agenda) stowarzyszenia (POS) Ukrainy i UE, w ramach którego współpraca trwa od listopada 2009 r. POS określa wspólne działania stron dotyczące dialogu politycznego w dziedzinach polityki zewnętrznej, wymiaru sprawiedliwości i bezpieczeństwa, ekonomicznej i sektorowej współpracy na zasadach wspólnego z UE działania, odpowiedzialności i oceny. POS Ukraina – UE wskazuje główne priorytety reform, na 50 Układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej oraz ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony–s. 236 [Źródło internetowe] Reżim dostępu: http://www.kmu.gov.ua/kmu/docs/EA/00_Ukraine EU_Association_Agreement_ (body).pdf 51 Układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej oraz ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony–s. 236 [Źródło internetowe] Reżim dostępu: http://www.kmu.gov.ua/kmu/docs/EA/00_Ukraine EU_Association_Agreement_ (body).pdf.. 52 Agenda stowarzyszenia Ukrainy-UE dla przygotowania i wsparcia implementacji Umowy stowarzyszeniowej: Dodatek (UKR-UE 1055/13). – Bruksela : Rada do spraw współpracy Ukrainy i UE. – 20 czerwca 2013 r. – s. 20 65 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE które Ukraina powinna zwrócić uwagę w celu skorzystania z możliwości efektywnej współpracy i poprawy dostępu do rynków, przewidzianych Umową Stowarzyszeniową Ukrainy i UE. W zakresie ochrony praw mniejszości narodowych, Ukraina rozpoczęła wprowadzanie zmian. W Radzie Najwyższej zarejestrowano projekt Ustawy Ukrainy o koncepcji państwowej polityki etnonarodowej na Ukrainie (rejestr. Nr 2560а z 05.07.13). z 20 marca 2014 r. Rada Najwyższa przyjęła projekt gwarantujący prawa narodu Tatarów krymskich (postanowienie Rady Najwyższej nr 1140), tj. ochronę i rozwój etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej tożsamości krymskich Tatarów jako ludu tubylczego i wszystkich mniejszości narodowych na Ukrainie. W ramach realizacji polityki państwowej w sferze stosunków międzynarodowych i ochrony praw mniejszości narodowych zapewniona jest aktywna współpraca z organizacjami pozarządowymi i towarzystwami narodowo-kulturowymi skupiającymi mniejszości narodowe. Przebieg implementacji przepisów Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych podawany jest na bieżąco do wiadomości publicznej.53 Rada Najwyższa przyjęła kolejne Ustawy Ukrainy: o przywróceniu praw osób deportowanych z powodu narodowości (nr 1223 z 17.04.14); o wniesieniu zmian do poszczególnych aktów ustawodawczych Ukrainy dotyczących zapobiegania i zwalczania dyskryminacji (nr 1263 z 13.05.14). Uprawnienia kontroli przestrzegania zasady niedyskryminacji w różnych dziedzinach stosunków społecznych, także uprawnienia w sferze prywatno-prawnej Rzecznika Praw Obywatelskich Rady Najwyższej Ukrainy, zostaną przyznane niezależnej instytucji z akredytacją klasy A zgodnie z zasadami paryskimi. W czerwcu 2014 r., postanowieniem Rady Najwyższej nr 164 powołano stanowisko Rzecznika Urzędowego ds. polityki etno-narodowej. Także w 2014 r., przeprowadzono spotkanie z przedstawicielami organizacji międzynarodowych, m.in. z Astrid Thors, Wysokim Komisarzem OBWE do spraw mniejszości narodowych, na którym omówiono pytania dotyczące ochrony praw mniejszości narodowych, w tym możliwości wykorzystania instrumentów Wysokiego Komisarza OBWE w celu monitoringu przestrzegania praw mniejszości narodowych na Ukrainie, a w szczególności na Krymie 53 Informacja „O implementacji agendy stowarzyszenia Ukrainy-UE w 2014 roku http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article%3FshowHidden=1&art_id=243281941&cat_id=223345338&ctime=1266423569791 66 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE (po aneksji Krymu przez Rosję). Na spotkaniu obecni byli także: delegacja Komitetu Konsultacyjnego Konwencji Ramowej Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych, E. Baker przedstawiciel Przewodniczącego OBWE do spraw przeciwdziałania antysemityzmowi, specjalny sprawozdawca do spraw mniejszości, R. Iżak oraz delegacja działaczy społecznych na rzecz mniejszości narodowych Ukrainy (azerbejdżańskiej, tatarskiej, kurdyjskiej, polskiej, romskiej, niemieckiej, gagauskiej, rosyjskiej, japońskiej i ormiańskiej). Ukraińscy eksperci uczestniczą w szkoleniach w ramach sieci mniejszości Partnerstwa Wschodniego. W celu stworzenia odpowiednich warunków dla integracji społeczności romskiej w społeczeństwie ukraińskim przewidziane zostało wdrożenie Strategii ochrony i integracji mniejszości romskiej w społeczeństwie ukraińskim do roku 2020, a także planu działań realizacji tego zadania. W ramach realizacji Planu działań Rady Europy i Ukrainy na lata 2011-2014 dnia 8 kwietnia 2014 r., zamieszczono na stronie Ministerstwa Kultury do publicznej dyskusji pierwsze sprawozdanie z wykonania planu działań dotyczących realizacji Strategii ochrony i integracji mniejszości romskiej w społeczeństwie ukraińskim do 2020 roku. W celu doskonalenia ustawodawstwa krajowego w sferze migracji opracowano: nową redakcję Ustawy Ukrainy o statusie prawnym cudzoziemców i bezpaństwowców; Koncepcję państwowej polityki migracyjnej i planu reformy instytucyjnej w sferze migracyjnej; Koncepcję stworzenia jednego informacyjno-analitycznego systemu zarządzania procesami migracyjnymi; plan działań dotyczących integracji migrantów w społeczeństwie ukraińskim na lata 2011-2015. W celu poprawy efektywności przebiegu prac od 2011 r., zaangażowano organy terytorialne Państwowej służby migracyjnej. W ramach projektów międzynarodowej pomocy technicznej zbudowano siedem punktów utrzymania czasowego w przygranicznych częściach w obwodzie Mykolajowskim (Mukacziwskomu, Czopskomu, Mostyskomu, Lwowskom, Sumskomu i Luchańskomu). Realizowany jest również projekt Wzmocnienia zarządzania migracjami i współpracy readmisyjnej w Europie Wschodniej (MIGRECO), a także projekt pomocy 67 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE migrantom w powrocie na Ukrainę realizowany przez Międzynarodowe Centrum Rozwoju Polityki Migracyjnej we współpracy z Holenderską służbą repatriacji i powrotu. W celu implementacji Konwencji ONZ o statusie uchodźców z 1951 r. uchwalono Ustawę Ukrainy o uchodźcach i osobach potrzebujących dodatkowej lub czasowej ochrony (nr 3671). Procedura uznania uchodźctwa lub potrzeby dodatkowej ochrony wymaga przestrzegania podstawowej zasady niе wydawania ubiegających się o azyl do państwa, z którego oni przybyli i gdzie ich życiu lub wolności grozi niebezpieczeństwo. Realizowany jest także plan działań dotyczących integracji uchodźców i osób, które potrzebują ochrony dodatkowej w społeczeństwie ukraińskim do 2020 roku. W maju 2014 roku Gabinet Ministrów wydał postanowienie o zatwierdzeniu wzoru opisu technicznego i porządku zawarcia, wydania, wymiany, przesyłania, usuwania, powrotu do państwa, zniszczenie paszportu obywatela Ukrainy w celu wyjazdu za granicę z bezkontaktowym nośnikiem elektronicznym, jego czasowym zatrzymaniem i usunięciem; o zatwierdzeniu wzoru opisu technicznego i porządku zawarcia, wydania, wymiany, przesyłania, usuwania, powrotu państwu, zniszczenie dokumentu tożsamości bezpaństwowca w celu wyjazdu za granicę z bezkontaktowym nośnikiem elektronicznym (nośnik informacji, który jest w paszportach biometrycznych, chip EEPROM). Wartym podkreślenia jest fakt, że UE nie stworzyła szczególnych mechanizmów ochrony mniejszości narodowych w państwach członkowskich, ale poprzez połączenie poleceń i rekomendacji z obligatoryjnymi warunkami przystąpienia do UE w znacznym stopniu wpływa na wprowadzanie pozytywnych zmian w państwach kandydujących do UE. Priorytetem polityki zagranicznej Ukrainy jest członkostwo w UE, a zatem konieczność spełnienia szeregu wymogów również w sferze ochrony mniejszości narodowych 54 , co ujęte zostało w kryteriach kopenhaskich przez Radę Europejską w 1993 r., oprócz zapisu „poszanowanie mniejszości narodowych i poszanowanie ich praw” brak jednak doprecyzowania tj. konkretnych norm i standardów. Z tego powodu instytucje UE ( Komisja Europejska, Rada UE i Parlament UE) sformułowały parametry oceny stopnia przestrzegania przez państwa kandydujące do UE „kryterium mniejszości” i stopnia efektywności ochrony praw mniejszości narodowych. W 2000 r., w Brukseli została uchwalona Dyrektywa Rady wprowadzająca zasadę równego traktowania osób bez względu na rasę i pochodzenie etniczne, co oznacza, że każde 54 Belitser N. Międzynarodowe i europejskie systemy ochrony praw mniejszości: nowe tendencje // Aktualne zagadnienia krajowej polityki etnicznej: Drogi modernizacji i stosowania międzynarodowych doświadczeń. / Pod redakcją ogólną J. Tishchenko. — Kijów.: Ukraiński niezależny centrum badań politycznych, 2004. – s. 205–218. 68 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE państwo kandydujące do UE powinno implementować tę zasadę do ustawodawstwa krajowego. Warto zwrócić uwagę na stosowanie przez instytucje monitoringowe UE dwóch ważnych dokumentów przygotowanych pod auspicjami Rady Europy, mianowicie Konwencji ramowej o ochronie mniejszości narodowych (Strasburg, 1995 r.) i Europejskiej Karty języków regionalnych lub mniejszościowych (Strasburg, 1992 r.). Dokumenty stanowią podstawę do oceny postępów implementacji stosownych zmian w prawie przez państwa kandydujące. Ocena gotowości państw kandydujących do UE opiera się na wnioskach i rekomendacjach wypracowanych przez OBWE w szczególności z Wysokim Komisarzem OBWE ds. Mniejszości Narodowych. Dokumenty OBWE nie są prawnie wiążące i odzwierciedlają raczej dążenia do zapewnienia bezpieczeństwa, a nie precyzyjnie określone standardy prawne. Pomijając niedoprecyzowanie „kryterium mniejszości” jako warunku przystąpienia do UE, można dojść do wniosku, że zastrzeżenia instytucji monitoringowych UE dotyczą sytuacji konfliktowych między rządem a mniejszościami w obszarze języka, edukacji w języku ojczystym, rozwoju kultury. Brak konfliktów w tej sferze lub ich skutecznie rozwiązywanie jest oznaką skutecznego przestrzegania tego kryterium. Ukraina ratyfikowała prawie wszystkie umowy międzynarodowe dotyczące ochrony mniejszości narodowych. W szczególności: Konwencję ramową o ochronie mniejszości narodowych, Europejską Kartę języków regionalnych lub mniejszościowych, a także Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r., Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r., Konwencje o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. (z późn. zm.). 69 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE VIII. WNIOSKI Cudzoziemcy Status prawny (pojęcie) Prawo Ukraińskie Prawo Polskie Cudzoziemiec – osoba, która nie jest obywatelem Cudzoziemcem jest każdy kto nie posiada Ukrainy a jest obywatelem innego państwa lub obywatelstwa polskiego. Cudzoziemiec oznacza każdą osobę, inną niż obywatel Państwa państw. (art. 2 Ustawy z dnia 12.12.2013 r. (art. 1 Ustawy Ukrainy o statusie cudzoziemców i Prawo UE o cudzoziemcach) Członkowskiego Wspólnot Europejskich bezpaństwowców) (art. 1 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen) Przekroczenie granicy (wiza) Przekroczenie granicy odbywa się na podstawie Ważny dokument podróży, ważną wizę lub – paszportu. Uzyskanie wizy jest możliwe w jeśli jest to wymóg – inny dokument pozwalający urzędzie dyplomatycznym lub konsularnym mu na wjazd i pobyt na terenie RP oraz Ukrainy, departamencie służby konsularnej MSZ, zezwolenie na wjazd do innego państwa lub przedstawiciela MSZ na Ukrainie, o ile umowy zezwolenie na pobyt w innym państwie (jeżeli międzynarodowe Ukrainy nie stanowią inaczej. takie zezwolenia są wymagane w przypadku (art. 3 Postanowienia Gabinetu Ministrów Ukrainy przejazdu tranzytem) o zatwierdzeniu Regulaminu dot. wiz wjazdowych (art. 23 Ustawy z dnia 12.12.2013 r. na Ukrainę i tranzytu przez jej terytorium) o cudzoziemcach). Obywatel UE może wjechać na terytorium 70 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie ważnego dokumentu podróży lub innego ważnego dokumentu potwierdzającego jego tożsamość i obywatelstwo (art. 9 Ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin). Pobyt Cudzoziemcy mogą przebywać na terytorium Cudzoziemiec nie może przebywać na terenie Obywatel UE ma prawo do Ukrainy: Polski dłużej niż przez okres wskazany w wizie. swobodnego przemieszczania się Co do zasady obywatele państw spoza Unii i przebywania na terytorium Państw w okresie ważności udzielonej wizy w przypadku wjazdu według zasad wjazdowych państwa; Europejskiej mogą przebywać legalnie na Członkowskich (art. 21 TFUE). terytorium Polski przez okres do 3 miesięcy od nie więcej niż 90 dni w ciągu 180 dni od daty dnia przekroczenia granicy bez konieczności Cudzoziemcy legitymujący się wizami pierwszego wjazdu z państw z bezwizowymi spełnienia dodatkowych warunków pobytu. jednolitymi, którzy w sposób legalny zasadami wjazdu. Aby przebywać na terytorium Polski przez okres wjechali na terytorium Umawiającej dłuższy niż 3 miesiące cudzoziemiec musi się Strony, mogą swobodnie (art. 2 Postanowienia Gabinetu Ministrów Ukrainy o zatwierdzeniu Regulaminu przedłużenia pobytu i przedłużenia lub skrócenia pobytu czasowego cudzoziemców i osób bez obywatelstwa na terenie Ukrainy) uzyskać zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony. Aby legalnie stale przebywać na terytorium Polski cudzoziemiec (który nie jest obywatelem UE) musi uzyskać: zezwolenie na osiedlenie si: a czas 71 przemieszczać się po terytoriach wszystkich MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE zezwolenie na pobyt rezydenta Umawiających się Stron w okresie długoterminowego Wspólnot Europejskich (WE). ważności ich wizy (art. 98, 195, 299 Ustawy z dnia 12.12.2013 r. (art. 19 Konwencji Wykonawczej do o cudzoziemcach) Układu z Schengen). Cudzoziemcy niepodlegający obowiązkowi wizowemu mogą swobodnie przemieszczać się po terytoriach Umawiających się Stron przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy w ciągu 6 miesięcy od daty pierwszego wjazdu (art. 20, 21 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen). Podstawy dla wydalenia z danego terytorium 1) Działania cudzoziemców naruszające Cudzoziemcowi wydaje się decyzję o wydaleniu z W przypadkach, gdy cudzoziemcy nie ustawodawstwo Ukrainy o statusie prawnym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli: opuścili terytorium dobrowolnie lub cudzoziemców i osób bez obywatelstwa; 1) przebywa na tym terytorium bez ważnej wizy, można przypuszczać, że nie zrobią 2) działania cudzoziemców, które są sprzeczne z jeżeli jest wymagana, lub innego ważnego tego lub w przypadku, gdy ich interesami bezpieczeństwa Ukrainy lub porządku dokumentu uprawniającego do wjazdu i pobytu niezwłoczny wyjazd jest konieczny publicznego; na tym terytorium; z uwagi na bezpieczeństwo narodowe 3) jeśli jest to konieczne dla ochrony zdrowia, 1a) nie opuścił terytorium Rzeczypospolitej 72 lub porządek publiczny, muszą oni MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE ochrony praw i interesów prawnych obywateli Polskiej po wykorzystaniu dopuszczalnego czasu zostać, zgodnie z prawem krajowym, Ukrainy i innych osób, które mieszkają na pobytu na terytorium państw obszaru Schengen wydaleni z terytorium Umawiającej się Ukrainie. przez 3 miesiące w okresie 6miesięcy liczonych Strony, na którym zostali oni od dnia pierwszego wjazdu; (art. 1.6. Nakaz Ministerstwa spraw wewnętrznych Ukrainy, Administracji Państwowej służby 2) wykonywał pracę niezgodnie z ustawą z dnia granicznej Ukrainy, Służby bezpieczeństwa 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i Ukrainy o zatwierdzeniu Instrukcji instytucjach rynku pracy albo podjął działalność o przymusowym powrocie i przymusowym gospodarczą niezgodnie z przepisami wydaleniu z Ukrainy cudzoziemców i osób bez obowiązującymi w tym zakresie obywatelstwa) w Rzeczypospolitej Polskiej; 3) nie posiada środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie może wskazać wiarygodnych źródeł ich uzyskania; 4) jego dane są wpisane do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany, jeżeli wjazd cudzoziemca na to terytorium nastąpi w okresie obowiązywania wpisu; 4a) jego dane znajdują się w Systemie Informacyjnym Schengen do celów odmowy wjazdu, jeżeli cudzoziemiec przebywa na 73 zatrzymani (art. 23 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen). MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ruchu bezwizowym lub na podstawie wizy Schengen, z wyłączeniem wizy upoważniającej tylko do wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; 5) jego dalszy pobyt stanowiłby zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego albo naruszałby interes Rzeczypospolitej Polskiej; 6) niezgodnie z przepisami przekroczył lub usiłował przekroczyć granicę; 7) dobrowolnie nie opuścił terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie określonym w decyzji: a) o zobowiązaniu do opuszczenia tego terytorium, b) o odmowie udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, c) o cofnięciu zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony; 74 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE 8) nie wywiązuje się z zobowiązań podatkowych wobec Skarbu Państwa; 9) zakończył odbywanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w Rzeczypospolitej Polskiej za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe; 10) został skazany w Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnym orzeczeniem na karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu i istnieją podstawy do przeprowadzenia postępowania o przekazanie go za granicę w celu wykonania orzeczonej wobec niego kary; 11) przebywa poza strefą przygraniczną, w której zgodnie z zezwoleniem na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego może przebywać; 12) przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po upływie okresu pobytu, do którego był uprawniony na podstawie zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego 75 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE (art. 88 Ustawy z dnia 12.12.2013 r. o cudzoziemcach). Założenie NGO Cudzoziemcy mają prawo na równi Fundatorem może zostać zarówno obywatel z obywatelami Ukrainy polski jak i cudzoziemiec (art. 2 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach). (art. 7 Ustawy O organizacji społecznych). Działalność Cudzoziemcy mają prawa i obowiązki na równi z Osoby zagraniczne wymienione w art. 13 ust. 1 Ograniczenia swobody gospodarcza obywatelami Ukrainy i 2 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorczości obywateli jednego mogą podejmować i wykonywać działalność Państwa Członkowskiego na (art. 129 Kodeksu Gospodarczego). gospodarcza na terytorium RP na takich samych zasadach jak obywatele polscy, pozostałe osoby (art. 13 ust. 3) mają prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej wyłącznie w formie: spółki terytorium innego Państwa Członkowskiego są zakazane w ramach postanowień TFUE (art. 49 TFUE). komandytowej, komandytowo–akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnej, a także do przystępowania do takich spółek oraz obejmowania bądź nabywania ich udziałów lub akcji, o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej. Prawo własności Cudzoziemcy nie mogą posiadać gruntów gruntów rolnych rolnych, a w przypadku nabycia tego prawa w kolejności dziedziczenia muszą w ciągu roku Generalną zasadą jest, iż nabycie Państwa członkowskie znoszą wobec nieruchomości przez cudzoziemca wymaga obywateli i spółek z innych państw zezwolenia członkowskich, prowadzących na ich 76 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE sprzedać te działki (art. 1 Ustawy o nabywaniu nieruchomości przez terytorium działalność rolniczą na cudzoziemców). własny rachunek lub przystępujących (art. 22, 81 Kodeksu Rolnego Ukrainy). do prowadzenia takiej działalności gospodarczej, ograniczenia dotyczące zastosowania systemu umów dotyczących dzierżawy nieruchomości rolnych (Dyrektywą 67/531/EWG). Zawarcie małżeństwa Forma i tryb zawarcia małżeństwa na Ukrainie są Cudzoziemiec, który zamierza zawrzeć ustalone w prawie Ukrainy. Cudzoziemcy mogą małżeństwo w Polsce, jest obowiązany złożyć zawrzeć małżeństwo w urzędzie kierownikowi urzędu stanu cywilnego dyplomatycznym lub konsularnym danego dokument stwierdzający, że – zgodnie państwa na Ukrainie. Małżeństwo pomiędzy z właściwym prawem –może je zawrzeć obcokrajowcami, zawarte zgodnie z prawem obcego państwa, jest ważne na Ukrainie (art. 56 Ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego). (art. 55-58 Ustawy o prawie międzynarodowym prywatnym). Postępowanie karne Podejrzany/oskarżony, który jest obcokrajowcem Cudzoziemiec oskarżony o przestępstwo w Wzajemna pomoc w sprawach i jest aresztowany, ma prawo do spotkania Polsce, jeżeli jest tymczasowo aresztowany ma karnych z przedstawicielem urzędu dyplomatycznego lub 77 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE konsularnego w danym państwie. Administracja prawo powiadomić właściwy urząd konsularny, a (rozdział 2 Konwencji Wykonawczej do więzienia zobowiązana jest do umożliwienie w razie braku takiego urzędu właściwe Układu z Schengen). takiego spotkania. przedstawicielstwo dyplomatyczne [Art. 42 KPK] (art. 211 Kodeksu karnego wykonawczego). Są instalowane specjalne terminy proceduralne [Art. 114 KPK] Postępowanie karne w stosunku do cudzoziemca jest możliwe tylko w przypadku niemożliwości jego ekstradycji zgodnie z umowami międzynarodowymi Ukrainy. [Art. 595 KPK] Postępowanie administracyjne Ekstradycja Cudzoziemcy mają wszystkie prawa i obowiązki Współpraca administracyjna na równi z obywatelami [Art. 48 KPA]. (Tytuł XXIV TFUE). Cudzoziemcy i bezpaństwowcy, którzy popełnili Ekstradycja dokonywana jest na podstawie Umawiające się Strony zobowiązują przestępstwa poza granicami Ukrainy i znajdują umowy międzynarodowej, o ile państwo się, zgodnie z Konwencją o ekstradycji się na terenie Ukrainy, mogą być wydani zwracające się z wnioskiem o ekstradycję z dnia 13 września 1957 roku i Traktatu organom obcego państwa do pociągnięcia do zapewnia wzajemność odpowiedzialności karnej i oddanie pod sąd, jeżeli tak przewiduje umowa międzynarodowa (art. 603a Kodeksu postępowania karnego). Beneluksu dotyczącego ekstradycji i wzajemnej pomocy w sprawach karnych z dnia 27 czerwca 1962 roku, [Art. 10 KK] zmienionego Protokołem z dnia 11 maja 1974 roku, do wydawania między 78 MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE nimi osób ściganych przez organy sądowe wzywającej Umawiającej się Strony za jedno z przestępstw określonych w artykule 50 ustęp 1 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen, lub poszukiwanych przez wzywającą Umawiającą się Stronę do celów wykonania wyroku lub środka zabezpieczającego nałożonego w związku z danym przestępstwem (art. 63 Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen). Praca Do zatrudnienia cudzoziemca niezbędne jest Zezwolenie na pracę jest wymagane, jeżeli Zapewnia się swobodę przepływu zezwolenie na pracę uzyskane przez pracodawcę, cudzoziemiec: pracowników wewnątrz Unii. Swoboda oprócz wyjątków ustanowionych w umowie międzynarodowej lub ustawodawstwie Ukrainy. (art. 42 Ustawy Ukrainy o zatrudnieniu ludności) Uchodźcy i osoby potrzebujące ochrony a) wykonuje pracę na terytorium RP na podstawie ta obejmuje zniesienie wszelkiej umowy z podmiotem, którego siedziba lub dyskryminacji ze względu na miejsce zamieszkania albo oddział, zakład lub przynależność państwową między inna forma zorganizowanej działalności znajduje pracownikami Państw Członkowskich się na terytorium RP; w zakresie zatrudnienia, dodatkowej mają takie same prawo do pracy jak obywatele Ukrainy i nie potrzebują zezwolenia b) w związku z pełnieniem funkcji w zarządzie (art. 3 Ustawy Ukrainy o zatrudnieniu ludności ). osoby prawnej wpisanej do rejestru 79 wynagrodzenia i innych warunków pracy. Powyższe nie stosuje się MNIEJSZOŚCI NARODOWE NA UKRAINIE I W POLSCE przedsiębiorców lub będącej spółką kapitałową zatrudnienia w administracji w organizacji przebywa na terytorium RP przez publicznej okres przekraczający łącznie 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy; c) przy wykonywaniu pracy na terytorium RP w związku z delegacją od pracodawcy zagranicznego. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2009 r. w sprawie wydania zezwolenia na pracę cudzoziemca (Dz. U. z 2009 r. Nr 16, poz. 84) Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. O promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.) 80 (art. 45 TFUE). IX. REKOMENDACJE Alternatywne metody rozwiązywania sporów, ze szczególnym uwzględnieniem mediacji jako sposobu rozwiązywania sporów cudzoziemców i mniejszości narodowych na Ukrainie, stanowią o dojrzałości społeczeństwa obywatelskiego. Można odpowiedzialnie postawić tezę, że zdolność i kompetencja obywateli do polubownego rozstrzygania sporów bez każdorazowego uciekania się do przymusu państwowego i autorytetu państwa jest dla jakości demokracji tym, czym dla demokratycznego państwa prawa jest niezależny, niezawisły i bezstronny sąd, który rozpoznaje sprawę bez nieuzasadnionej zwłoki. W konsekwencji, jawi się jako pożądane osiągnięcie takiego stanu rzeczy, który umożliwi efektywne wykorzystanie narzędzi umożliwiających zarządzanie sporem na drodze mediacji. Dlatego bazując na doświadczeniach europejskich, w szczególności niemieckich i polskich można wskazać dwa kluczowe obszary, które winny być przedmiotem rekomendacji: (1) prawno-instytucjonalne, polegające na przyjęciu trwałych i kompleksowych rozwiązań prawnych dotyczących mediacji oraz mechanizmów zapewniających ich efektywne wdrożenie i okresową ewaluację skutków społecznych, oraz (2) spójna polityka upowszechniania i promocji celów oraz korzyści mediacji z uwzględnieniem szczególnej roli organizacji pozarządowych. Rekomendacja prawno-instytucjonalna Jakkolwiek oba ze wskazanych obszarów są istotne i wymagają szczególnej atencji, niemniej jednak wszelkie rozważania winny być poprzedzone rzetelną analizą prawną oraz instytucjonalną wskazującą z jednej strony na aktualny stan prawny mediacji na Ukrainie, a z drugiej na postulaty de lege ferenda dotyczące mediacji, uwzględniające międzynarodowe uregulowania prawne i postulaty doktryny oraz doświadczenia innych państw. Stan de lege lata mediacji na Ukrainie Jak już wcześniej obszernie wskazano w niniejszym dokumencie, od ponad 15 lat na Ukrainie toczą się zaawansowane pracy ustawodawcze dotyczące wdrożenia alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Pewne nadzieje są wiązane z opracowaniem aktu normatywnego kompleksowo regulującego zagadnienia mediacji. 81 Począwszy od 2010 roku Rada Najwyższa Ukrainy opracowała projekty ustaw o mediacji (Nr 7481 z 17.12.2010 r. i Nr 8137 z 21.2.2011 r.). Pierwszy został wycofany, a drugi usunięty z obrad w 2011 roku. Aktualnie przed komisjami parlamentarnymi trwają prace nad ustawą o mediacji (od 19.4.2012 r., Nr 10301-1). Jak przewidują założenia ustawy, mediację będzie można stosować w sprawach cywilnych, gospodarczych, administracyjnych, rodzinnych, a także w sprawach karnych w przypadkach przewidzianych ustawą. Ugodę o mediacji zawierać się będzie – analogicznie jak przewidują rozwiązania niemieckie oraz polskie - w formie pisemnej pomiędzy mediatorem i stronami konfliktu. W sprawach cywilnych, gospodarczych i umowach o pracę będzie można stosować zastrzeżenie mediacyjne - klauzulę zgodnie z którą konflikty mają być rozstrzygnięte drogą mediacji. Co istotne, procedura mediacji nie będzie mogła być stosowana w celu rozwiązania konfliktów, które mogą dotyczyć praw lub interesów osób trzecich, nieuczestniczących w procesie mediacji. Równocześnie, jak wskazano w rozdziale IV niniejszej analizy, istnieją już podstawy prawne do prowadzenia mediacji na gruncie ukraińskich ustawa procesowych dla poszczególnych dziedzin prawa. Ze swej istoty wyżej wskazane regulacje prawne zawierają techniczne różnice w zakresie możliwości pojednania się skonfliktowanych stron, tak jak różnią się między sobą cele poszczególnych ustaw. Tak jak w sprawach karnych kładzie się nacisk na element tzw. sprawiedliwości naprawczej, aby z jednej strony uniknąć wtórnej wiktymizacji pokrzywdzonych i umożliwić sprawy naprawienie szkody przez sprawcę czynu zabronionego, tak już w sprawach cywilnych czy gospodarczych istotną część spraw o potencjale mediacyjnym stanowią sprawy dotyczące wykonania zawartych umów. Niemniej jednak analizując aktualny stan prawny mediacji na Ukrainie można wyodrębnić dwie grupy powtarzających problemów: • Brak regulacji prawnych lub brak dostatecznych regulacji prawnych, w tym brak ewaluacji funkcjonujących rozwiązań prawnych pod kątem mierzenia ich efektywności. • Niska kultura prawna i poziom odpowiedzialnych za stosowanie prawa. 82 zaufania obywateli do organów Ad 1 W pierwszej kolejności zwrócić należy na problem braku definicji normatywnej pojęcia mediacji oraz mediatora, w tym podstawowych zasad, którymi kierować się winno postępowania mediacyjne. W konsekwencji, przewidziane przez ukraińskie ustawy procesowe postępowania pojednawcze nie są i nie będę w stanie w pełni wykorzystywać swój potencjał. Brak profesjonalnego podmiotu, mającego doświadczenia w zarządzaniu sporem, który dąży do wyjaśnienia sprawy i pogodzenia stron, a nie do formalnego zakończenia sprawy, czyni instytucje pojednawcze fasadowymi, które nie są w stanie efektywnie spełniać swojej roli. Na uwagę przy tym zasługuje fakt, że ani sędziowie, ani zawodowi pełnomocnicy nie mają kierunkowego wykształcenia do prowadzenia mediacji. Dalej, nie bez znaczenia pozostaje również kwestia braku spójności między poszczególnymi procedurami pojednawczymi. Tytułem przykładu można wskazać, przywołany w art. 175 ukraińskiego kodeksu postepowania cywilnego, który zawiera swoisty niczym nieuzasadniony dualizm możliwych rozstrzygnięć procesowych. Wydaje się, że zachodzi konieczność nie tylko pełnej - wertykalnej - harmonizacji aktualnych regulacji prawnych z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. L 136 z 24.5.2008), ale również dążenie do spójności poszczególnych instytucji procesowych na płaszczyźnie horyzontalnej. Wreszcie, brakuje instrumentów wpływania na bieżącą i okresową ewaluacją skutków prawnych i społecznych danej regulacji. Ponadto, zwraca uwagę, że nie funkcjonują lub nie są rozpowszechnione inicjatywy zmierzające do badania stanu i jakości orzekania na Ukrainie przez sądownictwo powszechne. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że nie chodzi tutaj o tworzenia kolejnych gremiów czy zespołów, które miałyby powielać prace komisji ustawodawczych, a raczej stworzenie stałej rady społecznej składającej się z przedstawicieli środowiska organizacji pozarządowych przy Ministerstwie Sprawiedliwości, która miałaby charakter opiniotwórczy i rekomendacyjny w zakresie np. mediacji. Ad 2 Ogromną rolę w określaniu teraźniejszej, jak i przyszłej roli oraz miejsca alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów w systemie prawnym Ukrainy, ma wskaźnik kultury prawnej kraju, a w szczególności wiarygodność podmiotów odpowiedzialnych za stosowanie prawna. Pozostawiając na boku rozważania 83 metodologiczne dotyczące czy możliwe, a jeżeli tak to, w jaki sposób, określenia poziomu kultury prawnej danego kraju, wskazać należy, iż gwałtowne zmiany ustrojowe, dynamiczna sytuacja geopolityczna czy trwające postępowania lustracyjne sędziów sprawiają, że podważany jest autorytet państwa, który poprzez niezależne, niezawisłe i bezstronne sądy mają rozpoznać sprawę bez nieuzasadnionej zwłoki. Poddanie w wątpliwość, któregokolwiek z wyżej wskazanych cech atrybutywnych sądownictwa, w zasadzie przekreśla nie tylko autorytet sądu, ale każdego uczestnika wymiaru sprawiedliwości. Skoro narzucony odgórnie na funkcjonariuszy publicznych wymiaru sprawiedliwości obowiązek lustracyjny oraz widmo wszechobecnej dotychczas korupcji częstokroć nie sprzyja tendencjom zmierzającym do zmiany sposobu postrzegania wymiaru sprawiedliwości, tak należy rozważyć szersze dopuszczenie czynnika społecznego (jak np. organizacja typu CourtWatch), których celem byłoby badanie stanu i jakość orzekania na Ukrainie przez sądownictwo powszechne. Dopiero wtedy, gdy zostanie odbudowane elementarne zaufanie do instytucji wymiaru sprawiedliwości będzie można rozważać wprowadzenie zmian w zakresie roli sędziego, jako postaci centralnej nie tylko w ramach sądowego procesu stosowania prawa, ale również jako gwaranta efektywnego postępowania w ramach alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów, ze szczególnym uwzględnieniem mediacji. Mając powyższe kwestie na względzie rekomendowane jest: • Uchwalenie aktu normatywnego wzorem rozwiązania niemieckiego, który będzie w sposób kompleksowy regulował swoim zakresem wszystkie rodzaje mediacji oraz status mediatora na Ukrainie, bez względu na formę sporu i miejsce pobytu spierających się stron oraz ich status prawny. • Zdefiniowanie na nowo roli sędziego oraz organów postępowania przygotowawczego w postępowaniu mediacyjnym. • Nowelizację ukraińskiego kodeksu postępowania cywilnego w części w jakim art. 175 ukraińskiego KPC zawiera niepożądany dualizm w zakresie możliwych rozstrzygnięć procesowych. • Powołanie stałej rady społecznej ds. wdrażania alternatywnych metod rozwiązywania sporów przy Ministerstwie Sprawiedliwości Ukrainy Rekomendacja dotyczą upowszechniania i promocji mediacji 84 Jakiekolwiek zmiany prawne muszą być ściśle powiązane z podjęciem szeregu działań zmierzających do rozpowszechniania celów mediacji oraz promocji istotnych korzyści (ang. dissemination), które niesie za sobą zarządzenia konfliktem w drodze mediacji. Działania te muszą być ze sobą ściśle zsynchronizowane, albowiem nawet najlepsze prawo nie będzie spełniało swej roli, jeżeli będzie tworzone bez konsultacji społecznych oraz aktywności organizacji pozarządowych. Aktywizacja organizacji pozarządowych Mając to na uwadze, w pierwszej kolejności trzeba wskazać na konieczność popularyzowania powołania odpowiednich podmiotów, czy to formie stowarzyszeń (vide: Bundesverband Mediation e.V.) czy wyodrębnianych wewnętrznych struktur przy jednostkach administracyjnych (vide: Centrum Alternatywnego Rozwiązywania Sporów przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego), które są zainteresowane prowadzeniem postępowań pojednawczych sensu largo w ramach swojej statutowej działalności. Spory ładunek korzyści społecznych niosą inicjatywy, gdzie element mediacji jest bardzo silnie wyeksponowany. Tytułem przykładu można wskazać inicjatywy oparte o tzw. Community Courts, gdzie w drodze konsultacji, sprawcy drobnych przestępstw mogą uzgodnić rodzaj i wymiar kary, ale również sposób naprawienia wyrządzonej pokrzywdzonemu szkody. W Polsce mimo niskiego wskaźnika przestępczości mamy jeden z najwyższych wskaźników tzw. prizonizacji, czyli liczby więźniów przypadających na sto tysięcy mieszkańców. Chociaż sędziowie orzekają obowiązek prac społecznych, to w praktyce nadzorują je kuratorzy. Na jednego kuratora przypada 630 osób, co sprawia, że system jest niewydolny. Stąd też w klasyczny model postępowania karnego inkorporowano dodatkowy element społeczno-konsultacyjny, który ma w sposób efektywny i komplementarny realizować założenia sprawiedliwości naprawczej. 85 Promocja wartości oraz mediacji Ważnym elementem jest promocja wartości, która niesie za sobą rozwiązywanie sporów w drodze mediacji. Bardzo dobry przykładem takiej inicjatywy jest przygotowany na Ukrainie Narodowy Program „Krajowego Działania na rzecz wdrażania Konwencji ONZ o Prawach Dziecka” do 2016 r. (zatwierdzony przez Radę Ministrów 13.4.2011 r., Nr 330-p), w którym jest planowany proces kształcenia „Mediacja w Szkole” w celu nauczenia dzieci polubownego rozwiązywania sporów. Wydaje się, że wszelkie inicjatywy skupiające swoją uwagą na konkretnych aspektach mediacji np. w sprawach rodzinnych czy z udziałem nieletnich, które z definicji mają duży ładunek emocjonalny winny stanowić motyw przewodni w prowadzeniu kampanii społecznych z mediacją w tle. Podsumowanie Mediacja jest nie tylko postrzegana jako relatywnie tani oraz efektywny sposób zarządzania konfliktem, ale stanowi przede wszystkim miernik wydajności oraz wiarygodności instytucji demokratycznego państwa prawa. Im wyższy będzie wskaźnik spraw rozstrzyganych np. w drodze mediacji, tym większy będzie poziom zaufania obywateli do Państwa. Aby jednak było to możliwe należy zadbać o stworzenie solidnych fundamentów prawnych, odpornych na zawirowania polityczne i nie stabilność rządów. Służyć ma temu przede wszystkim przygotowanie kompleksowego aktu normatywnego dotyczącego mediacji, który będzie komplementarny względem istniejących regulacji prawnych dotyczących postępowania pojednawczego na Ukrainie oraz zharmonizowanego z prawem europejskim. Paląca jest potrzeba nadania treści normatywnej i podniesienia do rangi ustawowej zawodu mediatora, przy czym wzorem niemieckim zbędne wydaje się określanie dokładnego sposobu postępowania w procesie mediacyjnym. Wystarczające byłoby wprowadzenie kilku związanych z działalnością mediacyjną ograniczeń i obowiązków mających na celu ochronę niezależności i bezstronności zawodu mediatora. Po wtóre, zachodzi konieczność powołania rady społecznej przy ministerstwie sprawiedliwości, która będzie czuwać nad oceną skutków i postępów wdrażania alternatywnych sposobów rozwiązywania konfliktów. 86 Wreszcie, należy zadbać o jakość i spójność polityki informacyjnej oraz promocyjnej mającej na celu edukację oraz podnoszenia świadomości społecznej dotyczącej celów oraz istotnej wartości dodanej polubownego rozwiązywania sporów bez interwencji państwa. 87 Bibliografia Wykorzystane źródła w języku polskim 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483); 2. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz.U. 2003 nr 128 poz. 1175); 3. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz.U. 1974 nr 14 poz. 85); 4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20.07.2011 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz.U. z 2011 r. nr 155, poz. 919); 5. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807); 6. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425); 7. Ustawa z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz.U. z 2004 r., nr 167, poz.1758 ze zm.); 8. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 1997r., nr 90, poz. 557 ze zm.); 9. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997r., nr 89, poz. 555 ze zm.); 10. Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. 2004 nr 99 poz. 1001) 11. Informator ’’Prawa i obowiązki obywateli państw trzecich w Polsce’’, Fundacja Instytut na rzecz Państwa Prawa, Lublin, 2010. 88 Wykorzystane źródła w języku ukraińskim • 60 ukraińskich i pochodzących z innych krajów dziennikarzy українських та іноземних журналістів zostało rannych // У-Медіа. [Źródło elektroniczne].–: http://umedia.kiev.ua/meda-zakon/prava-zhurnalstv/543-60-ukrayinskih-tanozemnih-zhurnalstv-otrimali-travmi-ta-poranennya.html#.VEDLomd_uWk • Belitser N. Międzynarodowe i europejskie systemy ochrony praw mniejszości: nowe tendencje /Aktualne zagadnienia krajowej polityki etnicznej: Drogi modernizacji i stosowania międzynarodowych doświadczeń./ Pod redakcją ogólną J. Tishchenko. — Kijów: Ukraińskie niezależne centrum badań politycznych, 2004. – s. 205–218. • Zemlyanska V. /Propozycje dotyczące procedury pojednania poszkodowanego i oskarżonego w projekcie Kodeksu postępowania karnego Ukrainy/ Materiały ogólnoukraińskiej naukowo-praktycznej konferencji „Stworzenie juwenalnej sprawiedliwości na Ukrainie’’ – Kijów, 11-12 kwietnia 2005 r. – s. 118-122. • Krawczuk V. Uhrynovska O. /Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego Ukrainy. – 2-ge wyd., przerobione. i dopracowane./ V. Krawczuk, О. Uhrynovska. – Charków.: Faktor, 2010. – s. 800. • Nor V. Ugody prawne w postępowaniu karnym zgodnie z nowym KPK Ukrainy /Aktualne problemy prawa: publikacja pokonferencyjna Międzynarodowej naukowo-praktycznej konferencji „Dwudzieste (m. Chmielnicki, 8-9 listopada 2013 roku): czytania prawnicze”/ [w 4-ch częściach.] — Część czwarta. —Chmielnicki: Uniwersytet zarządzania i prawa w Chmielnickim, 2013. – s.110. • W czasie Majdanu od „Berkutu” ucierpieli dziennikarze Rosji, Białorusi, Polski, Danii i SZA /Tydzień na/ [Źródło elektroniczne]. – Режим доступу: http://tyzhden.ua/News/100557 • Agenda stowarzyszenia Ukrainy-UE dla przygotowania i wsparcia implementacji Umowy stowarzyszeniowej: Dodatek (UKR-UE 1055/13). – 89 Bruksela : Rada do spraw współpracy Ukrainy i UE. – 20 czerwca 2013 r. – s. 20. • Puszkar P. Harmonizacja ustawodawstwa Ukrainy w wymiarze sprawiedliwości z wymaganiami Konwencji Europejskiej o ochronie praw i podstawowych wolności człowieka. /Problemy harmonizacji ustawodawstwa Ukrainy z prawem międzynarodowym./ Materiały naukowo-praktycznej konferencji. Kyjów.: Wydawnictwo Instytutu ustawodawstwa Rady Najwyższej Ukrainy, 1998. – s. 422. • Sprawozdanie specjalne Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące naruszenia praw i wolności człowieka w czasy wydarzeń, które miały miejsce na Ukrainie od 21 listopada 2013 r. do 22 lutego 2014 r. – Kijów, 2014. – s. 101. • Coroczne sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich Rady Najwyższej Ukrainy w sprawie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela . – Kijów, 2014. – s. 552. • Coroczne sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich Rady Najwyższej Ukrainy w sprawie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela . – Kijów, 2013. – s. 268. Ustawodawstwo • Konstytucja Ukrainy z dnia 28 czerwca 1996 roku /Відомості Верховної Ради України (ВВР)/, 1996. – № 30. – s.141. • Ramkowa Konwencja o ochronie praw mniejszości narodowych z dnia 1 lutego 1995 roku [Електронний ресурс]. – Режим доступу: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/995_055 • Kodeks sądownictwa administracyjnego Ukrainy z dnia 9 lipca 2005 roku //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2005, № 35-36, № 37— Ст.446. • Kodeks postępowania gospodarczego Ukrainy z dnia 6 listopada 1991 roku //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 1992, № 6, — s.56. 90 • Kodeks cywilny Ukrainy z dnia 16 stycznia 2003 roku, //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2003. – №№ 40-44. – s.356. • Kodeks postępowania cywilnego Ukrainy z dnia 18 marca 2004 roku //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2004, № 40-41, 42, — s.492. • Kodeks gospodarczy Ukrainy z dnia 16 stycznia 2003 roku //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2003. – № 18. – № 19-20 – № 21-22. – s.144. • Kodeks postępowania karnego Ukrainy z dnia 13 kwietnia 2012 roku //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2013. – № 9-10, № 11-12, № 13. – s.88. • Kodeks karny Ukrainy z dnia 5 kwietnia 2001 roku //Відомості Верховної Ради України. – 2001.—№ 25 —26.— s. 131. • Kodeks rodzinny Ukrainy z dnia 10 stycznia 2002 roku //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2002. – № 21-22. – s.135. • Ustawa Ukrainy O uchodźcach i osobach, które potrzebują dodatkowej lub czasowej ochrony z dnia 8 lipca 2011 roku № 3671-VI //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2012. – №16. – s.146. • Ustawa Ukrainy o zagranicznych Ukraińcach z dnia 4 marca 2004 roku № 1582-IV //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2004. –№ 25. – s. 343. • Ustawa Ukrainy o zasadach państwowej polityki językowej z dnia 3 lipca 2012 roku //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2013. – № 23. – s.218. • Ustawa Ukrainy o mniejszościach narodowych na Ukrainie z dnia 25 czerwca 1992 roku // Відомості Верховної Ради України (ВВР), 1992. – N 36. – s.529. • Ustawa Ukrainy o statusie prawnym cudzoziemców i bezpaństwowców z dnia 22 września 2011 № 3773-VI //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2012. – № 19-20. – s. 179. • Ustawa Ukrainy o swobodzie sumienia i organizacjach religijnych z dnia 23 kwietnia 1991 roku //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 1991. – N 25. – s.283. 91 • Ustawa Ukrainy o Rzeczniku Praw Obywatelskich Rady Najwyższej Ukrainy z dnia 23 grudnia 1997 № 776/97 //Відомості Верховної Ради України (ВВР), 1998. – № 20. – s.99. • Deklaracja praw narodowości Ukrainy z dnia 01.11.1991 roku. [Електронний ресурс]. – Режим доступу: http://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1771-12 • O mediacji: Projekt Ustawy Ukrainy № 8137 z dnia 21.02.2011 r. [Електронний ресурс]. – Режим доступу: http://w1.c1.rada.gov.ua/pls/zweb2/webproc4_2id=&pf3516=8137&skl=7 • Informacja o implementacji agendy stowarzyszenia Ukrainy-UE w 2014 roku http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/article%3FshowHidden=1&art_id =243281941&cat_id=223345338&ctime=1266423569791 • Decyzja Sądu Konstytucyjnego Ukrainy sprawa o «спрaвa прo признaчeння судoм бiльш м'якoгo пoкaрaння» //http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/v015p710-04 • Układu o stowarzyszeniu między Unią Europejską i Europejską Wspólnotą Energii Atomowej oraz ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Ukrainą, z drugiej strony–s. 236 [Źródło internetowe]: http://www.kmu.gov.ua/kmu/docs/EA/00_Ukraine EU_Association_Agreement_ (body).pdf. • Nakaz Prezydenta Ukrainy „w sprawie decyzji Rady bezpieczeństwa narodowego i obrony Ukrainy z dnia 15 lutego 2008 roku « o reformowaniu systemu karnego wymiaru sprawiedliwości i organów ochrony prawa (policja)» [Źródlo internetowe] http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/311/2008 • Uchwała Nowotroickogo sądu rejonowego w obwodzie Hersońskim z dnia 26 marca 2013 r. (sprawa № 346/326/13) http://reyestr.court.gov.ua/Review/30218556. 92 [Źródło internetowe] Rejestr orzeczeń sądowych 1) Єдиний державний реєстр судових рішень // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/14314893 2) Єдиний державний реєстр судових рішень // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/24447684 3) Єдиний державний реєстр судових рішень // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/27100627 4) Єдиний державний реєстр судових рішень // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/25049425 5) Єдиний державний реєстр судових рішень // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/40320916 6) Єдиний державний реєстр судових рішень // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/40750710 7) Єдиний державний реєстр судових рішень // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/20069019 8) Єдиний державний реєстр судових рішень // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/40509597 9) Єдиний державний реєстр судових рішень // [Електронний ресурс] // http://www.reyestr.court.gov.ua/Review/40578718 93
