7a. WYDARZENIA 1968 r. w POLSCE – notatka roz.

7a. WYDARZENIA 1968 r. w POLSCE – notatka roz.
__________________________________________________________________________________
1. Geneza wydarzeo 1968 r. w Polsce.
a) sytuacja międzynarodowa :
 Lata 1967 i 1968 to okres „zimnej wojny”. Współzawodnictwo miedzy blokiem
komunistycznym i zachodnim zostało również przeniesione na kraje Trzeciego Świata. Na
Bliskim Wschodzie ostoją bloku zachodniego był Izrael; blok komunistyczny miał oparcie w
paostwach arabskich. Od momentu powstania paostwa Izrael istniały bardzo napięte stosunki
między tym paostwem, a paostwami arabskimi. Od 5 – 10 czerwca 1967 r. rozegrała się wojna
sześciodniowa, w której Izrael błyskawicznie pokonał koalicję paostw arabskich (Egiptu,
Jordanii, Syrii). Wydarzenie to odbiło się echem na całym świecie, tym bardziej ze Kanał Sueski
zamknięto na 7 lat. Wojna ta miała wpływ na polaryzację stanowisk wobec paostwa Izrael,
które zostało potępione przez Moskwę. Rumunia przyjęła stanowisko neutralne wobec
konfliktu bliskowschodniego. W całym bloku komunistycznym rozpoczęła się nagonka nie tylko
na Izrael ale również na Żydów.
 konflikt radziecko – chioski. Stosunki między tymi paostwami zostały praktycznie zerwane
(wycofano ambasadorów), a świat stanął na krawędzi wojny. W sporze tym Chiny zostały
poparte przez Albanię, podczas gdy reszta paostw komunistycznych poparła Moskwę. Również
w tym konflikcie Rumunia nie poparła żadnej ze stron.
b) nasilenie tendencji reformatorskich, którym sprzyjała sytuacja wewnątrz ZSRR. Wykształciła się
tam opozycja intelektualistów. Pojawiły się samizdaty (wydawnictwa drugiego obiegu), na
Ukrainie rozpoczęło się „narodowe ożywienie kulturalne”. Wydawało się, że ZSRR nie kontroluje
sytuacji we własnym kraju, a jego pozycja wśród paostw satelickich wyraźnie osłabła.
 Na Węgrzech ogłoszono reformę gospodarki,
 w Czechosłowacji I sekretarzem został Aleksander Dubček. Głosił on hasło „budowy
socjalizmu z ludzką twarzą”. Pod hasłem tym krył się zamiar liberalizacji stosunków
politycznych, demokratyzacji życia, reform gospodarczych, które zakładały nawet
przywrócenie własności prywatnej.
c) Szerzył się ferment intelektualny, nie tylko w Europie Środkowo – Wschodniej ale i Zachodniej.
Ruch akademicki został zapoczątkowany we Francji i rozszerzył się na inne kraje Europy docierając
także do paostw bloku wschodniego.
d) Sytuacja wewnątrz paostwa polskiego:
 zastój w gospodarce,
 zaostrzenie stosunków między paostwem, a Kościołem na tle obchodów Millenium
(tysiąclecia) paostwa polskiego. Związana z tym była afera listu biskupów polskich do biskupów
niemieckich, którą władze polskie próbowały wykorzystad do obniżenia prestiżu Kościoła w
społeczeostwie polskim.
 w PZPR doszło do rywalizacji między „grupą partyzantów” skupioną wokół ministra spraw
wewnętrznych gen. Mieczysława Moczara, a grupą skupioną wokół Władysława Gomółki.
Grupa Moczara głosiła hasła antysemickie i narodowe podczas gdy Gomółka stał na czele
zachowawczego odłamu partii; z reformatora roku 1956 przekształcił się w polityka
dogmatycznego.
 ferment intelektualny dotarł również do Polski. Wśród inteligencji, a szczególnie wśród
studentów Uniwersytetu Warszawskiego, narastała opozycja polityczna, która pragnęła
przeprowadzid reformy. Nie myślano jednak o odejściu od socjalizmu.
1
 wojna sześciodniowa spowodowała rozwój propagandy antysemickiej. Próbowano zrzucid na
osoby pochodzenia żydowskiego odpowiedzialnośd za niepowodzenia gospodarcze.
2. Wydarzenia marcowe 1968 r. w Polsce
 premiera „Dziadów” Adama Mickiewicza, w reżyserii Kazimierza Dejmka w Teatrze
Narodowym w Warszawie. Młodzież potraktowała przedstawienie jako okazję do
patriotycznych wystąpieo i antyrosyjskich manifestacji. Podczas przedstawieo wznoszono
entuzjastyczne okrzyki, które podkreślały antyrosyjską treśd dramatu. Po interwencji
ambasadora radzieckiego 30 stycznia 1968 r. „Dziady” zdjęto z afisza. Ta polityczna decyzja
wywołała sprzeciw młodzieży i studentów. Żądano nowych przedstawieo, zbierano podpisy
pod petycją, w której domagano się przywrócenia przedstawienia. Protest przeciwko zdjęciu
przedstawienia wystosował również Związek Literatów Polskich, który domagał się wznowienia
„Dziadów”.
 Z Uniwersytetu Warszawskiego usunięto aresztowanych podczas manifestacji studentów:
Adama Michnika i Henryka Szlajfera co spowodowało wzrost protestów. Studenci
Uniwersytetu Warszawskiego 8 marca 1968 r. zorganizowali wiec, w którym domagali się
cofnięcia decyzji o relegowaniu kolegów. Wiec ten został brutalnie rozpędzony przez MO.
Aresztowano Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego.
 Protestujących studentów UW poparli studenci Politechniki Warszawskiej. Później protesty
rozszerzyły się na inne miasta: Kraków, Poznao, Lublin, Łódź, Wrocław, Gdaosk, Toruo.
 Władze wykorzystały fakt, iż organizatorzy protestu (m.in. Michnik) byli pochodzenia
żydowskiego. Przedstawiły opinii publicznej protesty jako spisek syjonistyczny. Propaganda
władz zrzucała całą winę na Żydów wzywając ludzi do walki w obronie polskości.
 Jednocześnie chciano przedstawid wydarzenia jako wybryki studenckie – chciano
przeciwstawid sobie robotników i studentów. Aktyw partyjny organizował wiece robotnicze
pod hasłami „studenci do nauki”, „literaci do pióra”. Chciano odwrócid uwagę robotników od
postulatów studentów: przestrzegania praw konstytucyjnych, ukarania winnych brutalnych
akcji MO, zwolnienia aresztowanych i zniesienia cenzury.
 Mimo propagandy robotnicy Wrocławia, Katowic i Krakowa poprali manifestacje młodzieży i
studentów.
 19 marca stanowisko wobec wydarzeo zajął Władysław Gomułka określając je jako
antysocjalistyczne; podkreślił również żydowskie pochodzenie organizatorów wystąpieo. To
wywołało oburzenie studentów.
 21 marca 1968 r. rozpoczął się strajk okupacyjny na Politechnice Warszawskiej i na
Uniwersytecie Warszawskim. Studenci domagali się:
 respektowania praw obywatelskich,
 zniesienia cenzury,
 protestowano przeciwko dyskryminacji rasowej, narodowej i religijnej.
 rzetelnej informacji w środkach masowego przekazu.
Strajk trwał 3 dni. Studentów poparła częśd kadry naukowej uczelni.
 25 marca 1968 r. zwolniono z UW 4 profesorów i 2 docentów (m.in. prof. Leszka
Kołakowskiego). Z list studentów skreślono 34 osoby, rozwiązano 6 kierunków. Skreślonych
studentów wcielono do wojska.
 Po rozpoczęciu nagonki antysemickiej wyrzucono z PZPR ponad 8 tys. osób. Około 20 tys. osób
pochodzenia żydowskiego wyjechało z Polski.
2