canna pa drogie nasiona

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017
C
[1. litera
oznaczająca
spółgłoskę
c;
2. spółgłoska przedniojęzykowo-zębowa,
bezdźwięczna,
twarda;
3. litera
oznaczająca w numeracji porządkowej:
trzeci; 4. pierwszy dźwięk podstawowej
skali diatonicznej] – (kemény zöngétlen
mássalhangzó és jele); (zene) c, a dúr
alapskála első hangja
C1 [symbol pierwiastka chemicznego węgiel] –
(vegyt.) C (szén)
2
C [symbol jednostki ładunku elektrycznego
kulomb] – (fiz.) C (coulomb)
3
C [cyfra rzymska oznaczająca liczbę 100] – 100
(római számmal; C [centrum]); a Celsius
rövidítése (0C); a szén vegyjele (Carbonium);
(villamosság) Coulomb rövidítése
4
C [jeden z języków programowania] –
(programnyelv) [C programozási nyelvet
Dennis Ritchie az 1970-es évek elején
fejlesztette ki (Ken Thompson segítségével),
a UNIX operációs rendszereken való
használat céljából]
C2A skrót Consumer-to-Administration [Kontakty
między
petentem
a
urzędami
administracji rządowej i samorządowej z
wykorzystaniem
rozwiązań
teleinformatycznych, które wspomagają
łączność w sposób automatyczny.] — C2A,
C2A
üzlet:
(ang.)
Consumer
to
Administration
(a
lakosság
és
a
közigazgaztás közötti online kapcsolat) [1. A
közigazgatás és magánszemélyek közötti
elektronikus
ügyletek
összefoglaló
elnevezése. 2. A B2A párja, a consumer to
administration helyett áll és ide tartoznak a
fogyasztók és a hatóságok, államigazgatási
szervek közötti elektronikus ügyintézési
formák. Az elektronikus adóbevallás például
egy tipikus C2A üzlet.]
C2B (ang. consumer-to - business) klient — firma
— C2B Consumer to Business
C2C (ang. consumer-to-consumer) klient — klient
— C2C Consumer to Consumer (fogyasztók
közötti online kapcsolat)
C’est la guerre!, Taka jest
wojna!
[Opis:
francuskie powiedzenie] – C’est la guerre!;
Ez a háború!
C’est la vie; takie jest życie – C’est la vie /sze lá
ví/; Ilyen az élet. Ez már csak így van.
C’est le commencement de la fin; To początek
końca [Autor: Charles-Maurice de
Talleyrand] – C’est le commencement de la
fin [szelö kommanszman dela fen] – ‘Ez a
vég kezdete’. [Francia szállóige, amelyet
Talleyrand-nak, a neves diplomatának
c
718
tulajdonítanak; a legvalószínűbb, hogy
Napóleon 1812-es oroszországi veresége
alkalmával mondta.]
C’est le ton, qui fait la musique (fr.) – C’est le
ton, qui fait la musique /sze lö ton ki fe lá
müzik/ (a hangszíntől függ a zene) Minden
attól függ, milyen hangon mondják.
C’est plus qu’un crime, c’est une faute (fr.) – to
więcej niż zbrodnia, to błąd – C’est plus
qu’un crime, c’est une faute [sze plükön
krim szetün fót] – ‘Ez több, mint bűn, ez
hiba’. [Amikor Bonaparte konzul, a későbbi
Napóleon császár 1804-ben kivégeztette
d’Enghien herceget, Fouché, a forradalmi
konvent biztosa kiáltott fel így: ‚, legalábbis
ezt állítja emlékirataiban. A paradoxnak
ható, s annak is szánt kijelentésben a hatalom
cinizmusa fejeződik ki: bűnt elkövetni
természetes
velejárója
a
politikai
ténykedésnek, csak hibázni nem szabad.]
ca, cca – (lat.) circa; (lat.) circiter, körülbelül
Ca – (kémia) Ca (Calcium, kalcium); a mész latin
neve; fémes elem, ezüstfehér, könnyű
földfém
Ça Ira (fr. "uda się" lub "będzie dobrze",
"pójdzie")
[trzyaktowa
opera
kompozytora, basisty i lidera Pink Floyd Rogera Watersa do libretta Étienna RodaGila i jego żony Nadine. Autor nadał
operze podtytuł There is Hope, czyli po
angielsku "jest nadzieja". Tytuł nawiązuje
do pieśni Ah! ça ira sankiulotów, z czasów
rewolucji francuskiej.] - (fr.) Ça Ira [1.
1790-ből származó forradalmi dal refrénje
(szövege Ladrétól, dallam Bécourt-tól való);
2. Ça Ira egy háromfelvonásos opera Roger
Waterstől,
a
Pink
Floyd
egykori
frontemberétől a francia forradalomról. Az
opera 2005. szeptember 26-án jelent meg
Bryn Terfel, Huang Ying és Paul Groves
közreműködésével. ez menni fog!, ez
sikerülni fog!, így lesz]
CAAD (Computer Aided Architectural Design) —
CAAD (Computer Aided Architectural
Design) [Számítógéppel segített építészeti
tervezés. Látványtervezés. Az építészeti
modellezés, és látványtervezés több ponton
is kapcsolódhat az építész tervezés
folyamatához, annak fontos kegészítője
lehet. Amig a műszaki rajzok a
szakembereknek
(építészek,
építési
hatóságok,
kivitelezők),
addig
a
látványtervek a beruházóknak, építtetőknek
mutatják be az épületet.]
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
719
caba [dawny strój perski, obcisły na biodrach,
zapinany na jedną stronę] – (daw) csípőre
fezülő, egyik oldalán begombolt perzsa
ruházat
caballero [wym. kawaliero, kawajero] [1. w
średniowiecznej Hiszpanii: pierwotnie
rycerz
konny,
potem
szlachcic;
2. hiszpański młody mężczyzna] – (sp.)
caballero; úr, lovas, lovag (caballarius)
caban [tak w Polsce nazywano owce i barany
wołoskie, czabanami zaś woły podolskie,
mieszając te nazwy częstokroć, co
wynikało już z samej pisowni polskiej, w
której do litery c, aby nie czytać jej z
łacińska brzmieniem k, dodawano z. Z
tureckiego i perskiego czoban – pasterz,
wzięli wyraz ten Rumunowie, a od nich
dostał się do Polski, gdzie został
zmazurzonym na caban] – (durva gyapjas
román juhfajta); (átv.) kétbalkezes, mackó,
ügyetlen ember
Caban (palto) – Caban kabát [Duplasoros kabát
széles gallérral, nőknek és férfiaknak.
Eredetileg a kikötői munkások viselték
robusztus gyapjúkelméből, fémgombokkal,
tengerészkékben.]
cannabis [zob. konopie] – cannabis [Az a
kenderfajta, amelyből a marihuánát készítik.]
cabinet (gabinet) – (fr.) cabinet; kis szoba
cable modem, [zob. modem kablowy; to
abonenckie urządzenie w sieci telewizji
kablowej] – cable modem – kábelmodem [1.
készülék, mely a számítógép és a kábelhálózat közötti csatlakozást (hardver és szoftver
illesztést)
szolgálja;
ellentétben
a
hagyományos
telefon-modemekkel,
a
kábelmodemek szabványosítása lassan halad:
Európában az "Euromodem" terjed, míg az
USA-ban a "Docsis" szabvány az elterjedt
"Motorola" modemek konkurense; az
Ethernet-típusú rendszereknél a kábelmodem
kívül még egy csatlakoztató kártya is
szükséges a számítógépbe; utóbbi rendszerek
elméletileg kétirányú 10 Mbps adatátviteli
sebességet igérnek; gyakorlatban azonban
ezt a sebességeket eddig még sem USA-beli
-
Wersja 01 01 2017
sem európai szolgáltatónak nem sikerült
elérni; 2. kábelmodem egy olyan modem,
amely a kábeltelevíziós hálózaton képes
kommunikálni.
A
kábelmodemeket
elsősorban szélessávú internetkapcsolat
megvalósítására használják. Szigorúbban
véve a kábelmodem nem is modem, hanem
egy hálózati híd. Egyes internetszolgáltatók a
hálózati hidat routerrel vagy network hub-bal
kombinálva forgalmazzák illetve adják
bérbe, s a kombinált eszközt nevezik
kábelmodemnek.]
cable network (sieć telewizji kablowej) – (ang.)
cable network – kábeltévé hálózat [1. újabb
típusai kétirányú forgalomra, vagyis például
internetes adatátvitelre is alkalmasak; az
üvegszálas vezetékeken - a kábelhálózat
határain belül - több Mbit/s sebességű
számítógépes
kommunikációra
van
lehetőség; 2. telefonhálózatok elsőszámú
vetélytársa a szé- lessávú Internet-hozzáférés
területén; térnyerésük csak lassan halad, mert
a hagyomá- nyos kábel (-TV) hálózatok csak
egyirányú forgalomra lettek méretezve; az
új, üvegszálas hálózatok igéretesek, de
egyelőre még problémáa az 'utolsó méterek'
megoldatlansága (csatlakozások, elágazások
igen költségesek); számos kábeltársaság
kisérletezik az Internetre is alkalmassá tenni
hálózatát, eltérő szabványok szerint és eltérő
eredménnyel; közös hátrányuk, hogy a
rendelkezésre álló több-Mbps-es vonalak
kapacitását több bérlőnek kell egymás közt
megosztani (ellentétben a telefontársaságok
DSL- rendszereivel); várható további
vetélytársak lesznek a jövőben az
energiahálózatok és a közvetlen műholdkapcsolat]
cabriolet (kabriolet) – (fr.) cabriolet; könnyű,
kétkerekű, egylovas kocsi
caca, cacy [żartobliwie, zwykle w języku
dziecięcym: dobry, ładny; dobrze, ładnie;
cacy] – (gyermek) csecse; csecsebecse; jó,
szép v. jól, szépen
cacanek, cacuś – mamakedvence, elkényesztetett v.
agyondédelgetett, neveletlen gyermek
cacanka – dédelgetés, simogatás, cirógatás,
hízelkedés
cacany, -a, -e [żartobliwie: dobry, doskonały,
grzeczny, miły itp.] – (gyermek) csecse, jó,
aranyos, helyes, kedves
cache (pamięć podręczna) [1. to mechanizm, w
którym ostatnio pobierane dane dostępne
ze źródła o wysokiej latencji i niższej
przepustowości są przechowywane w
pamięci o lepszych parametrach. Cache
jest elementem właściwie wszystkich
systemów - współczesny procesor ma 2
albo
3
poziomy
pamięci
cache
720
oddzielającej go od pamięci RAM. Dostęp
do dysku jest buforowany w pamięci
RAM, a dokumenty HTTP są buforowane
przez pośredniki HTTP oraz przez
przeglądarkę. 2. określony obszar pamięci
wykorzystywany do przechowywania
często używanych danych. Istnieje kilka
typów pamięci podręcznych: pamięci
obsługujące szybką pamięć RAM, pamięci
obsługujące dysk czy też pamięci
podręczne Level 1 i Level 2, które
obsługują układy CPU. Pamięć podręczna
Level 1 jest usytuowana najbliżej
procesora, Level 2 nieco dalej i
charakteryzuje się tym, że pracuje
szybciej niż pamięć RAM.] – (fr.-ang.)
cache (ejtsd: „kes”), cache (memory) gyorsítótár, átmeneti tároló [francia eredetű
kifejezés (jelentése: „rejtekhely”, „rejtett”)
[1. a számítástechnikában az átmeneti
információtároló elemeket jelenti, melyek
célja az információ-hozzáférés gyorsítása. A
gyorsítás egyszerűen azon alapul, hogy a
gyorsítótár gyorsabb tárolóelem, mint a
hozzá kapcsolt, gyorsítandó működésű
elemek, így ha ezen területek tartalma
korábban már bekerült a gyorsítótárba (mert
már valaki/valami hivatkozott rá korábban),
az ilyen adatokat nem a lassú működésű
területről, hanem a gyors cache tárolóból
lehet előhívni. 2. a számítógép memóriájában
vagy a háttértároló egy részén kialakított
"gyorsítótár" a korábban használt vagy a
hálózatról nemrég letöltött adatok ideiglenes
tárolására, az esetleges ismételt előhívás
meggyorsítására; a Web-kliensek ilyen
cache-ben tárolják a már megnézett
oldalakat,
így
azok
gyorsan
visszalapozhatók. 3. Angolban elterjedt,
francia eredetû szó, jelentése: rejtőhely,
rejtett. A számítástechnikában a gyorsítótárat
értik rajta, amelynek segítségével a
számítógép bizonyos gyakran ismétlődő
feladatokat gyorsan tud végrehajtani.
Lényegében olyan memóriáról, illetve
háttértárról van szó, amelynek adataihoz a
hagyományos tárakhoz képest sokkal
gyorsabban lehet hozzáférni. A programok
(mondjuk egy böngésző) egy adott feladat
(egy honlap lehívása) végrehajtásakor a
kapott információt elteszik a gyorsítótárba
(ez általában a merevlemezt jelenti).
Amennyiben a következő alkalommal
ugyanezt a feladatot kell végrehajtani (a már
egyszer lehívott honlapot még egyszer
lehívni), akkor a program a gyorsítótárhoz
fordul.
A
hálózati
szolgáltatások
igénybevételekor
ennek
használatával
lényegesen lecsökken az adott információ
ismételt elérésére fordított idő. 4. (gyorsító
-
Wersja 01 01 2017
memória, gyorsítótár, cache memory) A
cache egy olyan kisebb méretű, alacsony
hozzáférési idejű memória, amely a
processzor és az operatív memória között
helyezkedik el. Alkalmazását az tette
szükségessé,
hogy
a
mai
gyors
processzorokkal a főmemória nem tud
„lépést tartani”, a processzornak több
órajelciklust tétlenül kell várnia, míg a kért
adatot megkapja a memóriából. A cache
azáltal gyorsít, hogy eltárolja ezeket a
főmemóriából kért adatokat, így ha a
processzor még egyszer be akarja olvasni
ugyanazt az adatot, akkor nem kell
megvárnia, míg a lassúbb főmemória kiadja
a kért adatot, mert az a cache-ben is megvan,
és a cache, mivel gyorsabb, hamarabb képes
a kért adatot szolgáltatni. 4. Operatív tár
működését gyorsító tárterület. Kapacitása és
elérési ideje lényegesen kisebb az operatív
tárénál.
5.
számítógépek
átmeneti
tárolóegysége, meg- előző műveleteknél
használt, vagy az Internetről lehívott adatok
ideiglenes tárolására; ebből a gyorsítótárból
(félvezető vagy lemezfelület), az adatok
gyorsabban érhetők el mint eredeti
helyükről, pl. a merevlemezről vagy egy
távoli Web- helyről; legismertebb példa:
amikor böngészőnkkel néhány Web-oldalt
'visszalapozunk', azok egy, a böngészőprogram által a merevlemezen rezervált
tárterületről jönnek elő; 'másodlagos
gyorsítótár' (L2 cache) alatt egy gyors
félvezető memóriát értünk, mely a központi
RAM
mellett
a
mikroprocesszor
rendelkezésére áll, újabban ugyanazon
lapkára integrálva (256 kB)]
Cache miss (odwołanie chybione) [następuje
wtedy, gdy procesor poszukuje danych w
pamięci podręcznej i stwierdza, że ich nie
ma w tym miejscu. W takiej sytuacji
procesor musi odczytać potrzebne mu
dane (których nie znalazł w pamięci
podręcznej) z głównej pamięci RAM, co
spowalnia oczywiście jego pracę.] - cache
miss – gyorsítótár találati hiba
cache-pot [wym. kaszpo] [ozdobna osłona na
doniczkę] – (fr) cachepot; kaspó; diszesebb
edény, melybe a virágcserepet teszik;
cserépdíszítés
caching (serwer) (ukrywający) – caching (server) gyorskiszolgáló (szerver) [hálózatok és
kiszolgálógépek terhelésének csökkentését
szolgáló eljárás; a szakma 'nagyjai' által az
IETF elé terjesztett (WPAD=Web Proxy
Autodiscovery Protocol) javaslat a Webhasználók közelében működtetett kisegítő,
gyorsító szerverek önműködő felderítését
szabványosítja; az IE 5.0 böngésző már
tartalmazza ezt a protokollt]
721
cackać [1. rzadko, czasem ironicznie: pieścić,
bawić; 2. cackać się: (1. obchodzić się z
czymś lub z kimś czule; 2. poświęcać zbyt
wiele czasu na wykonywanie jakiejś
czynności); ceckać się (regionalnie),
ciećkać się (regionalnie), ceckać się
(regionalnie)] – babusgatni, dédelgetni,
tutujgani
cackać się [1. obchodzić się z kimś delikatnie;
2. poświęcać zbyt wiele czasu na
wykonywanie jakiejś czynności] (z + E.) –
becézgetni, dédelgetni, kényeztetni vkit;
anyáskodni
vkivel;
szépítgetni
vmit;
cicomázza magát, kényeskedni, bajlódni,
vesződni vmivel, szöszmötölni, piszmogni;
pepecselni; teketóriázni
cackać się swoją robotą – vesződni v. bajlódni a
munkájával; nagyon gondosan végezni a
munkáját, bíbelődni, pepecselni
cackanie – dédelgetés, cirógatás, cicomázás
cackanie się – dédelgetés, cicomázás, bíbelődés
cackanie się matczyne – anyáskodó dédelgetés,
babusgatás, anyáskodás
cackanie się z kim/z czym – vkinek/vminek a
dédelgetése, anyáskodás felette; vminek a
cicomázása v. dicsérgetése; vesződés v.
bíbelődés vmivel
cackasz się z nim jak małym dzieckiem – úgy
dédelgeted v. babusgatod, mint egy kis
gyermeket
cacko [1. drobny przedmiot o wartości
artystycznej, precyzyjnie wykonany; 2.
coś ślicznego, eleganckiego; 3. ozdoba
choinkowa] – játékszer, csecsebecse,
cifraság;
(klejnocik)
mütyűrke,
haszontalanság; (merő) játékszer; csínos
holmi, csillogó kacat; (átv.) érték, kincs
cacy, -a, -e [pieszcz. ładny, dobry] – szép, jó,
csecse
cacy-cacy [pieszcz. ładnie, uprzejmie] – szépen;
tisztelettel,
figyelmesen,
udvariasan,
előzékenyen, szolgálatkészen, barátságosan,
tisztelettudóan
CAD
(ang.
Computer
Aided
Design);
komputerowe
wspomaganie
projektowania – CAD (angol: Computer
Aided Design = számítógéppel támogatott
tervezés v. számítógéppel segített tervezés);
Számítógéppel támogatott grafikus tervezés
[Számítógéppel segített tervezés. 2D és 3D
építészeti, szerkezettervezői, elektronikai,
mechanikai,
...
tervező
szoftverek
összefoglaló megnevezése.]
cadenette [1. kosmyk włosów lub warkoczyk
przewiązany kolorową wstążeczką i
spadający z boku głowy. Modny
szczególnie w pierwszej połowie XVII
wieku, za czasów Trzech Muszkieterów.
-
Wersja 01 01 2017
Wskazywał na przejście od etykietalnej
mody hiszpańskiej, od krezy, krótkich
włosów i kapelusza w formie cylinderka,
do swobodnego ubioru męskiego okresu
wojny trzydziestoletniej: do włosów
luźnych spadających na ramiona, leżącego
luźno kołnierza i miękkiego, szerokiego,
wywiniętego w najbardziej fantastyczny
sposób nakrycia głowy. 2. rodzaj fryzury
modnej szczególnie w pierwszej połowie
XVII wieku. Był to warkoczyk splatany z
jednej strony głowy najczęściej z lewej i
przewiązany wstążką, czasem noszono
warkoczyki po obydwu stronach głowy.
Moda ta przetrwała we Francji aż do
XVIII wieku, popularna zarówno wśród
mężczyzn jak i kobiet.] – cadenette (franc.,
ejtsd: kadnett), a XVIII. század végén
divatozott hajviselet neve, melynél a hajat
hátul két varkocsba fonták s a kalap alatt két
oldalt felkötötték.
Caddy (również caddie) [jest osobą pomagającą
nosić torbę z kijami zawodnika podczas
gry w golfa. Oprócz tego dobry caddy
służy radami i wsparciem moralnym powinien znać dane pole i umieć wskazać
optymalną na nim strategię.] – (ang.)
"caddie" [az a személy, aki a szabályokkal
összhangban segít a játékosnak, ami magába
foglalhatja azt, hogy a játék során viszi, vagy
kezeli a játékos ütőit. Amikor egynél több
játékos foglalkoztatja ugyanazt a caddie-t,
akkor mindig úgy kell tekinteni, mint annak
a caddie-t megosztó játékosnak a caddie-je,
akinek (vagy aki partnerének) a labdája
játékban van, és az általa (caddie által) vitt
felszerelés az említett játékos felszerelésének
számít. Kivéve, amikor a caddie egy másik
játékos (vagy egy másik játékos partnerének)
meghatározott utasítását hajtja végre, amely
esetben azon másik játékos caddie-jének
számít.]
caddy [wąska szczelina w napędzie, chroni go i
zapewnia optymalną ochronę przed
kurzem oraz ułatwia centrowanie,
możliwość ułożenia napędu zarówno w
pionie jak i w poziomie] – (ang.) caddy
[Műanyagból és fémbol készült kazetta,
amelyet egyes régebbi CD-ROM meghajtók
és CD-írók használtak a lemez adagolására.
A lemezt a caddybe kellett tenni, majd
betolni a meghajtóba. A caddy megoldás
költségesebb és mára szinte teljesen eltűnt,
de jobban védi a lemezt.]
cadenza (wł.; skr. cad.) – kadencja – (lat.)
kadencia; (zene) kádencia, zárlat (a zene
értelmi tagozódásának legfőbb eszköze);
versenyművekben a szólóhangszer külön
zenekari kíséret nélküli szólama
722
cadyk [przywódca religijny chasydów] – (héb.)
caddik; igaz, jámbor ember, zsidó bölcs,
csodarabbi [a caddik szó jelentése: igaz.
Nem egyszerűen igazságos, vagy igaza van,
hanem olyan ember, akit Isten Igaznak
nyilvánított. A biblia beszél egy titokzatos
személyről, Melkisédekről, akinek nincsenek
ősei,
napjainak se kezdete, se vége
nincs, sőt hasonlatos az Isten Fiához, és egy
tökéletes királyi papság neveztetik majd el
róla. Melkisédek, vagyis Melchi-Cádók
(Melech = király; Ceddeq = igaz) nevének
jelentése szerint az „igazak királya”. Rangja
szerint pedig Shálem (Shalom = békesség),
vagyis a „Békesség királya” (1Móz 14,18-20
és Zsid 7,2). Isten terve egy új papság
létrehozása, akik szüntelenül Vele vannak.
Ez a Melkisédek rendje szerinti királyi
papság. (Zsolt 110,4 és Zsid 7,11) Sámuel
könyvében azt olvassuk, hogy Isten elvetette
Éli főpap házát a bűnei miatt és egy új papi
házat hívott elő, amely nem más, mint a
sádókita, azaz a caddik papság (1Sám 2,3435 és 1Kir 2,27.35).]
caeca invidia est; zazdrość jest ślepa – (lat.) caeca
invidia est; (az irigyseg vak.. értsd: ostoba)
Caecus si caeco ducatum praestat, ambo in
foveam cadunt – Jeśli ślepy ślepego
prowadzi, obaj w dół wpadają. (Słowa
Jezusa Chrystusa. Ewangelia wg św.
Mateusza.) – Caecus si caeco ducatum
praestat, ambo in foveam cadunt; ha a vak
vezet világtalant, ketten esnek bele
[Hagyjátok Őket; vakoknak vak vezetői ők:
ha pedig vak vezeti a vakot, mind a ketten a
verembe esnek. (Mt. 15,14)]
Caedimus inque vicem praebemus crura sagittis.
Caedimus inque vicem praebemus crura
sagittis. – Hol mi ölünk, hol más íjának célja
a lábunk. (Persius)
Caelum et terra transibunt, verba autem mea non
praeteribunt – Niebo i ziemie przeminą, ale
słowa moje nie przeminą. (Słowa Jezusa
Chrystusa. Ewangelia wg św. Mateusza.) Caelum et terra transibunt, verba autem mea
non praeteribunt; Ég és föld elmúlnak, de az
én igéim el nem múlnak. (Jézus Krisztus)
Caelum et terram commovere – Poruszyć niebo i
ziemię. (Księga proroka Aggeusza.) Caelum et terram commovere; az eget és a
földet megmozdítani. (Aggeus próféta)
Caelum non animum mutant qui trans mare
currunt = ci, którzy wypływają za morze,
zmieniają siebie, nie duszę [Niebo, a nie
duszę zmieniają Ci, co żeglują po
morzach. Źródło: Listy 1, 11] – Caelum non
animum mutant qui trans mare currunt
[célum…kvi…
transz
…kurrunt]
–
‘Szállhatsz tengeren át, mégsem lelket, csak
-
Wersja 01 01 2017
eget váltsz’ (Urbán Eszter fordítása); Nem
lelket, csak eget vált az, ki a tengeren elfut.
[Latin bölcsesség Horatiustól (Episztolák
I.11.27), mely szerint a lélek helyben is
megtalálja, ami békéjéhez szükséges.]
Caesar non supra grammaticam (łac.) – Caesar
non
supra
grammaticam
[cézár…
grammatikam] – ‘A császár sem áll a
nyelvtan felett’, azaz neki is tiszteletben kell
tartania a szabályait. [Suetonius szerint egy
nyelvtudós megrótta Tiberius császárt nyelvi
botlásáért, mire az kijelentette, hogy a
szóban forgó hiba ezután erény lesz, hisz ő
szentesítette. A nyelvtudós erre így felelt: Tu
enim Caesar civitatem dare potes hominibus,
verbis non potes! (‘Mert te, Caesar,
embereknek
adhatsz polgárjogot,
de
szavaknak nem.’) E kijelentésnek mintegy
summázata a címben szereplő kifejezés.]
Caesar, now be still, / I killed not thee with half
so good a will [William Szekspir (V.v.50–
51).] – Caesar, now be still, / I killed not thee
with half so good a will [szízar nau bi sztil áj
kild not dí vid half szó gud e vil] – ‘Caesar,
most légy nyugodt, / Nem öltelek meg fél ily
örömest’ (Vörösmarty Mihály fordítása).
Angol szállóige Shakespeare Julius Caesar
című tragédiájából (V.5); Brutus utolsó
szavai, amikor a Philippi melletti vesztett
csata végén kardjába dőlt.
CAF (Centralna Agencja Fotograficzna)
[Centralna Agencja Fotograficzna (CAF)
powstała w Warszawie w 1951 roku,w
ramach RSW „Prasa-Książka-Ruch” w
wyniku
połączenia
oddziałów
fotograficznych Agencji Publicystyczno
Informacyjnej
(API)
i
Agencji
Robotniczej i Filmu Polskiego. W czasach
PRL była jedyną agencją udostępniającą
prasie serwis fotograficzny. W 1991 roku
weszła w skład Polskiej Agencji Prasowej
(PAP). Współpracuje z ponad 40
agencjami zagranicznymi. Posiada bogate
zbiory fotografii. Liczą one około 16
milionów
zdjęć
gromadzonych
w
archiwach od początku XX wieku.] –
(dawno) Központi Fotóügynökség
café [czytaj: kafe] lokal gastronomiczny, w
którym serwuje się gorące napoje, np.
kawę, herbatę, gorącą czekoladę, a także
wyroby cukiernicze, np. ciasta, wafelki;
kawiarnia – (fr.) café; kávé (kawa), kávéház
(kawiarnia)
cafnąć interpelację – interpellációt visszavonni
cafnąć kredyt – hitelt visszavonni
Cafon lub Safon [miasto biblijne po wschodniej
stronie Jordanu należce do plemienia
Gada. Utożsamia się je z dzisiejszym
jordańskim Tall as-Sa‛idi koło Tall
723
Amateh, położonym przy skrzyżowaniu
drogi nr 65 z drogą nr 55.] – Cáfon
(elrejtettség, sötétség, éjfél, észak; elrejtett
vagy sötét vidék). [Jordántól keletre fekvő
terület, amely Gád törzsének jutott
osztályrészül (Józs 13,27)]
cajg [mocna tkanina bawełniana] – (ném.) cajg;
olcsó, merev pamutvászon; kellék, hozzávaló
cajgowy, -a, -e – cajg-; pamutvászoncajgowe spodnie – cajgvászon nadrág
cajk [bawełniana tkanina, która jest imitacją
taniej wełnianej tkaniny. Jest ciężka i
produkowana z chropowatej muliny
przędzy w wątku i wigonii przędzy w
osnowie, o splocie diagonalnym. Jest
charakterystycznie ciemno szara i ma
pionowe
paski.
Tkanina
ta
jest
przeznaczona na odzież roboczą lub tanie
spodnie. Nazwa pochodzi z Niemiec
"Zeug" – oznaczając "rupieć" lub
"pracę" (lub "coś gorszego"); jest to
określenie
wykorzystywane
do
chropowatej przędzy odpadowej z
bawełny, np.: tańszych i gorszych tkanin.]
– cájg [Olcsó gyapjúszövethez hasonló nehéz
pamutszövet. Durva mulinécérna lánc- és
vigonyfonal vetülékfonalból, sávolykötésben
készül, rendszerint sötétszürke színben,
hosszanti csíkokkal. Munkaruhák és olcsó
nadrágok anyaga. Az elnevezés a német
"Zeug"-ból származik, aminek egyik
jelentése: vacak holmi, ami arra utal, hogy
pamuthulladékból készült olcsó áru.]
cajtung [niem. Zeitung; gazeta] – [Słowniczek
języka śląskiego] újság
cal [1. jednostka długości, obecnie używana w
krajach anglosaskich; 2. jednostka miary
grubości desek; 3. z niem. Zoll, 24-ta część
łokcia, miara wzięta pierwotnie z
szerokości wielkiego palca. Uważano
także, że równała się 12-tu ziarnkom
jęczmienia, obok siebie położonym. Cztery
takie cale stanowiło dłoń, sześć dłoni
łokieć.] – hüvelyk, coll (25-25 mm)
calowy, -a, -e – hüvelyk-, collos
cal [symbol jednostki energii cieplnej kaloria] –
cal (kalória) [az a hőmennyiség, amely 1 g
14,5 °C-os víz hőmérsékletét 15,5 °C-ra
emeli normális (101,325 kPa) légköri
nyomáson]
-
Wersja 01 01 2017
calami spiritus sancti [pióra Ducha Świętego] –
calami spiritus sancti; a Szent Lélek írótollai.
[Így nevezte a bibliai szerzőket a verbális
inspiráció tanítása.]
Calamitas virtutis occasio - Klęska okazją do
cnoty (Seneka) – Calamitas virtutis occasio;
Katasztrófa lehetőséget kínál az
erény
bizonyítására (Seneca)
calamitates [klęski, nieszczęścia] – (lat.)
calamitates; katasztrófa, szerencsétlenség
Calamus draco (palma) – Kúszópálma (Calamus
draco)
calceus
[rodzaj
obuwia
rzymskiego
zakrywającego stopę. Wytwarzane ze
skóry, z parą rzemieni przyczepionych za
pomocą haczyków na napiętku. Rzemienie
owe krzyżowały się z drugą parą
poprowadzoną pod stopą. Calceus w
kolorze
czarnym
było
obuwiem
patrycjuszy,
kolor
czerwony
zarezerwowany był dla senatorów.] – (lat.)
calceus [(lat.) a. m. cipő, mellyel a rómaiak a
nyilvánosságban megjelentek. Szobrokon
épp ugy férfiak mint nők lábain látható. Zárt,
a mai magas női cipőkhöz hasonlít. A
szinben és diszítésben voltak azonban
különbségek, melyek az egyes osztályokra
jellemzők voltak. Az u. n. C. senatorius
fekete bőrből készült, négy, egészen a
lábikrákig felérő szij szorította a lábhoz, elől
pedig egy félholdalaku lemez diszítette. A
legmagasabb osztályt megillető C. patricius,
eredetileg az albai királyok viselete, vörös
bőrből való volt, magas talpu s a szijakat az
alsó lábikrák körül kapcsokhoz erősítették. A
lovagok és egyszerü polgáremberek fekete
C.-t hordtak; az utóbbiakénak tulajdonképeni
neve pero volt, a bokáig ért s egyszerüen be
volt kötve.]
caldarium
[wym.
kaldarium]
[sala
w
starożytnych
łaźniach
rzymskich
przeznaczona do brania gorących kąpieli]
– (lat.) caldarium; a régi római fürdőkben a
melegfürdők terme v. szobája; gőzfürdő
caleche [rodzaj kapuzy francuskiej, popularnej
w XVIII wieku , szczególnie w latach 1775
– 1783. charakterystyczną jej cechą była
konstrukcja czepca, który osadzony był na
specjalnym stelażu z drucianych obręczy i
mógł być składany jak buda powozu.
Stosunkowo duży miał za zadanie chronić
okazałe fryzury kobiet] – (fr.) calèche;
(daw) női főkötő
calèche (wóz) – (fr.) calèche; francia típusú kocsi
724
Calendar Server [np.: DAViCal Calendar Server;
6.2.10 Darwin Calendar Server, Sun Java
System Calendar Server (Poprzez obsługę
Sun Java System Calendar Server będzie
można podłączać się do usług WCAP, iCal,
WebDAV, CalDAV i Google Calendar.),
Klient Sun Java Enterprise Calendar Server
(SJESCS)] – (ang.) Calendar Server [A
Netscape terméke; a vállalati szintű időpontegyeztetést egységesíti. Lehetővé teszi az
egyes felhasználóknak, hogy a saját
bejegyzésüket hozzáférhetővé tegyék mások
számára is, vagy letiltsák mások elől. Lásd
még:
http://home.netscape.com/calendar/v3.5/inde
x.html]
calando (wym.kalando) = zwalniając, ściszając;
uciszając
[określenie
wykonawcze,
dotyczące jednocześnie tempa i dynamiki]
– (ol.) calando; csökkentve [olasz zenei
műszó, a calando használatánál nemcsak az
időmértéket kell lassítani, hanem egyuttal a
hangok erejét is mérsékelni. A calando tehát
ugyszólván a ritardando és diminuendo
fogalmait magában egyesíti.]
Calices ex terra (gliniane kufliki) – agyag pohár v.
csésze; bögre
Caliculus (kufliczek) – caliculus, pl. caliculi, rügy
v. csésze alakú
Calix argenteus (kubek srebrny) – ezüst kehely
calix renalis [kielich nerkowy] – (lat.) calix
renalis; vesekehely
Calix renalis medius [kielich nerkowy środkowy]
– (lat.) Calix renalis medius; vesekehely
Calix renalis superior [kielich nerkowy górny] –
(lat.) Calix renalis superior; felső
vesekehely
Calix vitreus (daw. śklenica) – üvegpohár
-
Wersja 01 01 2017
calizna [1. pokład skalny nienaruszony przez
roboty
górnicze;
2. gleba
jeszcze
niezaorana; 3. twardy grunt znajdujący
się pod warstwą orną gleby] – szikla,
kőzet; szűzföld; (bányászat) tartóoszlop
calizna węglowa – széntömb
callanetics [czytaj: kalanetiks] [rozciągająca
gimnastyka
dla
kobiet,
ćwiczenia
wykonywane w wolnym tempie i
wielokrotnie powtarzane; kalanetyka] –
callanetics [egy a leghatásosabb alakformáló
tornák
közül,
ami
nem
annyira megerőltető, mint más egyéb
tornaformák]
calowy, -a, -e – hüvelyknyi, hüvelykes
calówka [1. składana linijka z podziałką calową i
centymetrową; 2. pot. przedmiot o
grubości, długości lub szerokości jednego
cala] – mérővessző, colstok; (deska) colos
deszka; egy hüvelyk vastagságú falemez
calze solate [1. rodzaj obuwia popularnego we
Włoszech w XV wieku. Szyte z sukna,
bardzo delikatne przypominało raczej
pończochy dochodzące do wysokości kolan
i podszyte podeszwą ze skóry. Używano
ich w domu, do wyjścia zakładano
dodatkowo na nogi lekkie drewniaki; 2.
Lekkie obuwie kobiet we Włoszech w XV
wieku składało się najczęściej
z
sukiennych nogawic dochodzących do
kolan; były pod stopą podszywane skórą i
służyły za domowe lekkie obuwie, tzw.
calze solate.] – (ol.) calze solate; könnyű
olasz női cipő a XV. sz.-ban
caluchny, -a, -e [zdrobnienie o odcieniu
intensywnym od: cały]; calusieńki, -a, -ie;
caluśki, -a, -ie; caluteńki, -a, -ie; calutki, a, -ie – egészecske
caluczny dzień – egész nap
calumnia (oszczerstwo) – (lat.) calumnia; hamis
vádaskodás, rágalmazás; becsmérlés
calumniator
[oszczerca]
–
calumniator
calumnians: rágalmazó
Calumniare audacter semper aliquid haeret
[szkaluj śmiało, zawsze coś przylgnie] –
Calumniare audacter semper aliquid haeret,
latin közmondás, példabeszéd: rágalmazz
bátran, mindig marad valami nyoma v.
725
valami megtapad a rágalomból; rágalmazz
bátran, mindig pletyka lesz belőle
caluski, calutki – (od cały) egész, teljes
Calvitium non est vitium, sed prudentiae indicium
– Łysina to nie wada, lecz oznaka
mądrości. – Calvitium non est vitium, sed
prudentiae indicium; kopaszság nem a
gyengeség jele, hanem a bölcsességé
całka [jedno z podstawowych pojęć analizy
matematycznej] – integrál (matematika);
egész szám
całkiem – egészen, teljesen; egyáltalán; tövig
całkiem niepotrzebne – egyáltalán nem szükséges
całkiem przerobić – teljesen átalakítani,
megújítani
całkować [obliczać całkę] – integrálni
całkowalny, -a, -e [taki, który daje się scałkować;
funkcja całkowalna] – integrál-; integrálási
całkowanie – integrálás
całkowicie, całkiem – egészen, teljesen; szőröstülbőröstül; gyökerestül; merőben; tökéletesen
całkowicie pokryty, całkowicie przykryty –
teljesen befedett
całkowicie przyznać się do winy – teljesen
beismeri a bűnösségét
całkowicie znieść bariery celne – vámkorlátokat
teljesen leépíteni
całkowitość – vminek teljessége, egész volta,
hiánytalansága
całkowitość zbioru – a gyűjtemény teljessége
całkowity, -a, -e [obejmujący całość] – egész,
teljes, hiánytalan, csorbítatlan; hiánytalan;
komplett; totális; tökéletes
całkowita zdolność do podejmowania czynności
a.
działań
prawnych
–
teljes
cselekvőképesség
całkowita zdolność prawna – teljes jogképesség
całkowita wyprzedaż – végeladás, kiárusítás
całkowita amplituda drgań – rezgéstágasság
całkowite odbicie – teljes visszaverődés
całkowite poparcie – teljes támogatás
całkowite przeniesienie – teljes áteresztés
całkowite zaćmienie (Księżyca a. Słońca) – teljes
fogyatkozás
całkowite zwycięstwo – fölényes, elsöprő, fölényes
győzelem
całkowity okres – tejes periódus
całkowity wskaźnik zagrożenia hałasem –
összetett zajbehatási index
całkowy, -a, -e – integrálcało – teljesen, egészen; (bez szkody) épen,
sértetlenül,
ép
bőrrel,
épségben,
egészségben; épségben és egészségben;
teljesen
-
Wersja 01 01 2017
cało-
[pierwszy człon wyrazów złożonych,
wskazujący na całkowitość tego, co
nazywa drugi człon złożenia] – egész-,
teljescałodniowy, -a, -e; całodzienny, -a, -e [trwający
cały dzień] – teljes napi, egésznapi, teljes v.
egésznapos, egynapi
całodniowa praca – egész napi munka
całodobowy, -a, -e [trwający całą dobę] –
huszonnégy órás, egész napos; egész nap
hívható
całodobowy numer telefoniczny – egész nap
hívható telefonszám
całokształt [zorganizowana w pewien sposób
całość; też: układ rozważany w całości] –
egész (fn.), összesség; (układ) összkép;
vminek az egész v. teljessége; vmi
mindenestül
całokształt prac – a munka összessége v. egésze
całomiesięczny, -a, -e [trwający, działający cały
miesiąc] – teljes havi, egész havi, egyhavi,
egész hónapos, teljes hónapos, egy hónapos
całonocny, -a, -e [trwający, działający przez całą
noc] – egész éjszakai, egész éjjeli, teljes
éjszakai
całonocne czuwanie – egész éjszakán át tartó
virrasztás
całopalenie (Ofiary) – (dawno) tűzáldozat,
máglyán való elégetés, feláldozás a máglyán;
egészen égő áldozat; teljesen elégő
całopalny, -a, -e [1. spalany całkowicie jako
ofiara; 2. przeznaczony do całopaleń] –
áldozati, tűzáldozati
całorocznie – egész évben, egy éven át
całoroczny, -a, -e [trwający, działający przez
cały rok] – egész évi, egyévi, teljes évi,
egész éves, egyéves
całoroczny dochód – egyévi jövedelem, évi
bevétel
całostronicowy, -a, -e [zajmujący całą stronę] –
egészoldalas
całostronicowa
ilustracja
–
egészoldalas
illusztráció, ábra (könyvben)
całościowy, -a, -e [zawierający całość] – teljes-,
egészcałość [1. wszystkie części czegoś wzięte razem;
2. przen. Nietykalność; 3. filoz. zwarty
układ, którego cechy i prawidłowości
decydują o wszelkich właściwościach jego
poszczególnych składników; 4. liczba
całkowita] – vminek az egésze v. teljessége;
összesség, teljesség [w całości: teljes
egészében];
(nienaruszoność)
épség,
érintetlenség, sértetlenség; épség; egész,
egész szám (fn.) [siedem trzecich to dwie
całości i jedna trzecia: hét harmad egyenlő
két egész és egy harmaddal]
726
całość organiczna – (átv.) szerves egész
całość terytorialna – területi egység
całotygodniowy, -a, -e [trwający, działający
przez cały tydzień] – egész heti, teljes heti;
egész hetes, egyhetes, egyheti
całotygodniowy zarobek – egyheti bér
całować (całuje) [dotykać ustami ciała innego
człowieka, najczęściej w celu sprawienia
mu przyjemności] – (kogo/co) csókolni,
megcsókolni vkit/vmit
całować kogo w oba policzki – kétfelöl arcon
csókolni; megcsókolni mindkét orcáját
całować kogo w rękę – kezet csókol vkinek
całować kogoś – csókolni vkit
całować w rękę – kezet csókolni
całuję rączki – kezét v. kezeit v. kezüket csókolom;
kezedet csókolom
całować się [całować wzajemnie jeden drugiego]
(z kimś) – csókolózni, csókolódzik
całuję się serdecznie – szívből csókollak,
szeretettel üdvözöllek
całowanie – csókolás
Całowanie [wieś w Polsce położona w
województwie mazowieckim, w powiecie
otwockim, w gminie Karczew] – Całowanie
(lengyel falu)
całuję – csókol…
całuję mocno – sok szerettel csókollak
całun [1. tkanina służąca do przykrywania
zwłok, trumny, katafalku itp.; 2. przen. coś
pokrywającego, zasłaniającego; 3. dawna
tkanina wełniana, tkana w szachownicę; 4.
całon, wielka opona, pokrowiec, tkanina
wełniana lub jedwabna, zwłaszcza
żałobna, służąca do przykrycia trumny,
mar lub zwłok nieboszczyka. Pierwsze
głośne fabryki tego rodzaju tkanin
powstały w mieście francuskiem Châlons,
a sprowadzane do Polski, jak słusznie
twierdzi Karłowicz, od tego miasta
otrzymały powyższe spolszczone nazwy.] –
(halotti) lepel; gyászlepel; takaró, fátyol
całun mgły – (átv.) ködfátyol, ködfoszlány
całun śmiertelny – szemfedő, halotti lepel; halotti
takaró
całun turyński [płótno ze śladami postaci
identyfikowanej z postacią zmarłego
Chrystusa, w które miał być owinięty i
złożony do grobu] – torinói lepel [egy 4,36
méter hosszú és 1,1 méter széles, halszálkamintásan szőtt lenvászon kendő, amely egy
olyan ember képét
hordozza, akit
valószínűleg a keresztre feszítéshez egyező
módon kínoztak meg. A leletet a torinói
Szent János-katedrálisban őrzik. A leplen
égési nyomok láthatók, a tűzvész a
-
Wersja 01 01 2017
franciaországi Chambéry várkápolnájában
pusztított 1532-ben.]
całus, całusek [pocałunek] – csók; puszi
całusek – puszi, mézescsók, puszedli
cały, -a, -e [1. obejmujący wszystkie części
składowe; 2. jedyny, wyłączny; 3. duży;
4. nieuszkodzony;
5. o
człowieku,
zwierzęciu: taki, któremu nic się nie stało,
taki, który wyszedł z opresji; 6. pot.
przejawiający
charakterystyczne
dla
siebie lub kogoś cechy] – egész;
(nienaruszony) ép, sértetlen; teljes [z całego
serca: teljes szívéből; z całą pewnością:
minden bizonnyal]; (istotny) egész, tiszta,
szakasztott [ta szklanka jest cała, a ta
pęknięta: ez a pohár ép, amaz törött; ty masz
ubranie całe a on podarte: a te ruhád ép, az
övé pedig (el)szakadt v. rongyos]; mind
cała doba – egész nap; egy nap, huszonnégy óra,
egy napi időtartam
cała klasa zasłużyła na pochwałe – az egész
osztály rászolgált a dicséretre
cała moja rodzina – az egész családom
cała moja rodzina jest zdrowa – az egész
családom egészséges
cała naprzód! – (hajózás) teljes gőzzel előre!
Cała naprzód
Inne tytuły: Full Ahead (USA),
Czołówka
reżyseria: Stanisław Lenartowicz
scenariusz: Ewa Szumańska, Stanisław
Lenartowicz
obsada: Krzystof Fus, Zbigniew Cybulski,
Zdisław Maklakiewicz, Teresa
Tuszyńska,
kraj: Polska
rok produkcji: 1967
czas trwania: 86 min
premiera, kino (Polska): 01.01.1970,
dystrybutor: (nieznany)
inne tytuły: USA Full Ahead
727
cała nuta – egész hangjegy
cała para – teljes gőz, egész erő
cała przyjemność po mojej stronie – részemről a
szerencse
cała rodzina wymarła – az egész család kihalt
cała rzecz w tym – ettől függ minden; ez a dolog
lényege
cała sprawa polega na tym… – az egész ügy
abban áll…
cała suma – teljes összes
cała wieś tu wali – az egész falu ideözönlik
całą duszą – testestül-lelkestül; teljes lélekkel
całą grandą – az egész társasággal, bandával,
branccsal v. kompániával
całą mocą – minden erejével, minden erővel; teljes
erővel
całą noc – egész éjjel
całą noc hasali zabawie – egész éjszaka táncoltak
a mulatságon
całą noc nie zmrużył oka – egész éjszaka nem
hunyta le a szemét
całą parą – teljes gőzzel, egész erővel
całą siłą – minden erővel, minden erejével
całe jego życie kręci się wokół żony – a felesége
körül forog az egész élete
całe miasto – az egész város; a város összes lakója;
a város teljes lakossága
całe miasto w ogniu – az egész város lángokban áll
całe miasto widział jak na dłoni – az egész várost
egyetlen pillantással át tudta tekinteni
Całe moje życie było jednym nieprzerwanym
grzechem. Boże, zlituj się nade mną!
[Autor: August II Mocny – król Polski] –
Egész életem egy szakadatlan bűn volt.
Istenem, könyörülj rajtam! (II. Erőságost
lengyel király)
całe pięć złotych – mindössze öt zloty; igazán
csekélység, bagatell, potom összeg!
całe życie – egész életében
cały boży dzień – egész áldott nap
cały brudny! – tiszta kosz!
cały dom na głowie gospodyni – az egész ház
gondja a háziasszony vállán nyugszik
cały dzień – egész nap; napestig
cały dzień siedzę w domu i czekam na kogoś –
egész nap itthon ülök és várok valakit
cały dzień szukam mojej rodziny – egész nap a
családomat kerestem
-
Wersja 01 01 2017
cały dzień wrzało jak w garnku – egész nap
dörgött és villámlott
cały etat – főállás
cały jego dorobek litercki – (az ő) egész irodalmi
munkássága
cały jestem obolały – fáj minden porcikám
cały kraj wydał na zatratę – az egész országot
pusztulásra ítélte
cały ojciec – szakasztott az apja, tiszta apja
cały rękopis pomazał – összefirkálta az egész
kéziratot
cały sekret polega na tym, że… – abban v. abból
áll az egész titok, hogy…; az egésznek az a
titka v. nyitja, hogy…
cały stan – teljes létszán
cały świat – az egész világ
cały sztab urzędników – a tisztviselők (egész)
kara; a(z egész) tisztviselői kar
cały ton [1. jednostka odległości dwóch
dźwięków różnej wysokości, składająca się
z dwóch półtonów; 2. jednostka odległości
dwóch dźwięków różnej wysokości,
składająca się z dwóch półtonów, równa
interwałowi sekundy wielkiej] – egész hang
[két félhangnyi (vagy két kis szekund)
távolságból áll]
cały towar wykupili – mindent felvásároltak v.
megvásároltak
cały tydzień – egész hét
cały wypiek chleba – az egész sütés (kenyér)
cały zabrudzony! – tiszta kosz!
całym sercem – szívvel-lélekkel, teljes szívéből
całymi dniami – naphosszat
całymi latami coś robić – hosszú évekig
foglalkozni vmivel; évekig csinálni vmit
CAM
(Computer.
Aided
Manufacturing),
produkcja wspomagana komputerowo
[wykorzystanie
komputerów
do
planowania, sterowania procesami (jest
opłacalne przy wysokiej produkcji – jest
drogi)] – számítógéppel támogatott gyártás
(CAM – Computer. Aided Manufacturing)
CAMAC,
czyli
Computer
Automated
Measurement And Control [popularny
standard
modułowej
aparatury
elektronicznej, wykorzystywany głównie
w
systemach
akwizycji
danych.
Współcześnie stosowany do zbierania
danych i sterowania w eksperymentach
naukowych
(z
fizyki
cząstek
elementarnych oraz jądrowej), czasem
używany w przemyśle i elektronicznych
systemach medycznych.] - CAMAC
Computer Automated Measurement and
Control (számitógéppel autpmatizált mérés
és irányitás)
728
camauro [tradycyjna czapka papieska szyta z
czerwonego aksamitu i obrzeżona białym
futrem
gronostajów,
używana
w
zastępstwie biretu od XII wieku. Ostatnio
papież Benedykt XVI wystąpił w tym
nakryciu głowy, przed nim nosił je czasem
Jan XXIII (lata: 1958 – 1963).] – camauro;
hagyományos pápai sapka [(neve szintén a
camelaucumból ered) a fej egészét és a
füleket is befedő „házisapka", amit eredetileg
a palotán belüli alkalmakkor, valamint a
mitra és a tiara alatt viseltek. Noha korábbi
eredetre megy vissza, a XIII-XIV. században
vált a pápák jellegzetes attribútumává,
mígnem a XVIII. század vége felé a pileólus
kiszorította a divatból. Azóta - XVI.
Benedek 2005-ös kísérletétől eltekintve csak X. Piusz, majd XXIII. János elevenítette
fel tartósan. Eddig az időig ezt adták az
Apostoli Palotában felravatalozott pápára
(azóta csak püspöksüveget).]
camcorder {rzecz.} [1. kamera wideo {f.} 2. (też:
camera) kamera {f.}] – camcorder [A
„Camera” és a „Recorder” szavakból
összeállított angol műszó, amely egy
beépített
recorderrel
rendelkező
videókamerát jelöl. Ezt a fajta kivitelezést az
amatőrök és a profik is használják.]
camelus (Camelus dromedarius) [Wielbłąd
jednogarbny,
dromedar,
dromader
(mylna nazwa ale potocznie używana )] –
(lat.) camelus; teve (Camelus dromedarius)
camembert [wym. kamãber], kamamber [miękki
ser z mleka krowiego, z nalotem białej
pleśni] – (fr.) camembert; lágy, kövér sajt,
Észak-Franciaországban állítják elő: 100 liter
teljes tej 12-15 kg camembert sajtot ad. A
tejet 26 o-on oltják be, kevés oltóval, a
megalvadás csak 4-6 óra alatt áll be
[Camembert francia falu nevéből]
camera obscura (Camera obscura z łac. ciemna
komnata) [prosty przyrząd optyczny
pozwalający uzyskać rzeczywisty obraz.
Była
pierwowzorem
aparatu
fotograficznego. Camera obscura bywa
nazywana również kamerą otworkową.] camera
obscura;
"sötétkamra",
a
fényképezőgép őse [(latinul sötétkamra)
vagy lyukkamera optikai eszköz, mely a
környezet vizuális leképezésére szolgál. Egy
minden oldalról fénytől védett doboz vagy
-
Wersja 01 01 2017
szoba, melybe a fény egy apró lyukon
keresztül hatol be. A kép a camera obscurán
belül a lyukkal ellentétes oldalon válik
láthatóvá. A fényképezőgép őse, mely nagy
hatással volt a fotográfia kialakulására és
fejlődésére. A mai fényképezőgépek is a
camera obscura működésén alapulnak. A
fényképezés előtti időkben mint rajzolási
segédeszközt és mint fizikai, csillagászati
eszközt tartották számon.]
Camisole
Camisole (dresy) – Camisol; 1. derékig érő
dessous ingecske vékony vállpánttal és
csipkeszegéllyel; női atléta; 2. XIX-XX.
századi viselet, a fűző felett hordott, csipkés,
ujjatlan mellény
camp
camp (także Kamp) [1. Camp" pochodzi od
francuskiego slangowego terminu camper,
który oznacza "pozować (na kogoś,
zachowywać się) w przesadzony sposób".
Być może wywodzi się z łacińskiego
"campus",
oznaczającego
"pole,
gospodarstwo, wieś", sugerując tym
samym związek ze stereotypowym
zachowaniem przypisywanym ludom
729
wiejskim, zatem "prowincjonalnym". 2.
estetyka, stylizacja, w której rzecz podoba
się dlatego, że jest w złym guście lub z
powodu swojej wartości ironicznej. Jako
część anty-uniwersyteckiej obrony kultury
popularnej w latach 60. XX wieku, camp
stał się popularny razem z szeroko
upowszechniającymi
się
postmodernistycznymi
poglądami
na
kulturę. 3. Przesadny, przekolorowany
wręcz dziwacznie kiczowaty styl. Dowiedz
się o nim więcej w artykule o stylu camp]
– camp stílus
campanile (zob. kampanila) [włoska dzwonnica
kościelna obok kościoła] – (ol.) campanile;
(dzwonnica) harangtorony, harangláb a
székesegyházak mellett, először a VI-VII.
sz.-ban az ókeresztény bazilikáknál tűnik fel
camping [wym. kemping], kemping [1. teren, na
którym turyści mogą rozbijać namioty lub
mieszkać w przyczepach samochodowych
albo w domkach; 2. czasowe przebywanie
turystów na takim terenie; 3. ogrodzony
teren
wyposażony
w
umywalnie,
elektryczność itp., przystosowany do
obozowania w namiotach albo w domkach
(przyczepach) kempingowych; 4. czasowe
przebywanie na takim terenie] – (ang.)
camping; kemping
campingowy, -a, -e; kempingowy, -a, -e – (ang.)
camping-; kempingcampingowiec,
kempingowiec
–
(ang.)
campingező; kempingező
campingować,
kempingować
–
(ang.)
campingezni; kempingezni
campus [wym. kampus], kampus [teren
anglosaskiej szkoły wyższej wraz z
zabudowaniami] – (lat.) campus; mező,
térség, tábor (l. kemping)
campus-wide information system {rzecz.}
[komp.] [zł.] (też: CWIS) [uczelniany
system informacyjny {m.} [komp.] [zł.]] –
(ang.) CWIS (Campus-Wide Information
System)
[felsőoktatási
intézmények
intranetjének belső információs rendszere,
melynek egyes részei (pl. intézményi
homepage,
könyvtári
OPAC)
külső
felhasználóknak is elérhetők]
campusowy, kampusowy, -a, -e – mezei, tábori
Canabae legionis [cywilne osiedle rzemieślniczo handlowe położone w bezpośrednim
sąsiedztwie, lecz poza obrębem Castra
Romana - umocnionego rzymskiego obozu
wojskowego. Zamieszkiwane przez osoby
świadczące usługi wojsku, rodziny
żołnierzy oraz byłych legionistów po
odbyciu służby wojskowej. Osiedla te
odegrały znaczną rolę w rozwijaniu
wymiany handlowej z rdzenną ludnością,
-
Wersja 01 01 2017
jako
miejsca
targów
rzymsko
barbarzyńskich, były też niezbędne do
zaopatrzenia stacjonującej armii. Od 2
drugiej połowy I wieku wiele z nich
zmieniało się w miasta, przyczyniając się
do urbanizacji podbijanych terenów.] –
(lat.) canabae [bódé v. sátorváros egy római
castrum
mellett,
a sereget
követő
kereskedők,
markotányosok,
árusok
letelepedésére. Amikor a légió végleg
megállapodott és állandó tábort épített, a
fabódét is kőbe építik át, s kialakul a
katonaváros]
canaille (fr. w Francji) – (fr.) canaille, (franc.,
ejtsd:
kánály),
csőcselék; gazember;
csőcselék, söpredék; gazember, pimasz
Cancer [Rak (łac. Cancer, dop. Cancri, skrót
Cnc) to konstelacja będąca jednym z 12
gwiazdozbiorów zodiaku.] – (lat.) Rák
(latin: Cancer) egy csillagkép, egyike a 12
állatövi csillagképnek
Cancer [Nowotwór złośliwy (łac. neoplasma
malignum)] – (lat.) Cancer; rákbetegség
candidatus
theologiae
(cand.
theol.)
CAND.THEOL; teológiai hallgató
canezou [popularna w pierwszej połowie XIX
wieku ozdoba stanika sukni kobiecej. Był
to rodzaj pelerynki lub bluzki bez
rękawów szytej z batystu, haftowanej, lub
naszywanej koronkami. Zwykle biała.
Noszono ją wpuszczoną za pasek z tyłu lub
z przodu, lub swobodnie zwisającą.
Czasem canezou stanowiło tylko sam
bluzkowy gors ozdabiający przód góry
sukni.] – Canezou. fr., cannezou is [népszerű
női ruha fazon a XIX. sz. első felében. A
chemise-ruha dekoltázsának befedésére
szolgáló kabátka hosszú ujjal, éppen mell alá
érően 1800 és 1820 között volt divatos. 1825
és 1870 között finom vállgallérfodrokkal és
csipkével; derékig ér, ott hegyesen összefut,
és szalaggal vagy pánttal rögzítik,
derékpánttal is. 1848-tól egy bizonyos
szárnyas kabátka elnevezése ( szárny);
köpenyforma
is,
hátul
szalagokkal
összefogva]
730
Canis sine dentibus latrat. (Varro) – Canis sine
dentibus latrat; Csak a fogatlan kutya ugat.
(Varro)
Canis timidus vehementius latrat quam mordet –
Pies, który się boi, gwałtowniej ujada, niż
gryzie. (Kurcjusz Rufus) – Canes timidi
vehementius latrant, quam mordent; a félénk
kutyák erősebben ugatnak, mint harapnak; a
félénk kutya inkább ugat, mint harap.
(Curtius Rufus)
Canicula (Syriusz) – (lat.) Canicula; a
kutyacsillagkép legfényesebb csillaga, a
Szíriusz. [Ennek zeniten állásákakor szokot a
legmelegebb lenni, innen: kánikula]
Canis (z łac. canis - pies) [rodzaj ssaków
drapieżnych (Carnivora) z rodziny
psowatych (Canidae), obejmujący szakale,
kojoty oraz wilki i ich udomowione formy]
– (lat.) Canis; kutya [nem a a ragadozók
(Carnivora) rendjéhez tartozó kutyafélék
(Canidae) családjának névadó és egyben
egyik legnépesebb nemzetsége]
 Canis adustus - szakal pręgowany – Sujtásos
sakál (Canis adustus)
 Canis aureus - szakal złocisty – Aranysakál
(Canis aureus)
 Canis latrans - kojot – Prérifarkas más néven
kojot (Canis latrans)
 Canis lupus - wilk szary i jego udomowione
formy: - Farkas v. szürke farkas (Canis lupus)
o Canis lupus familiaris - pies domowy
o Canis lupus dingo - dingo
o Canis lupus hallstromi - uznawany za
podgatunek wilka szarego lub rasę psa
domowego
 Canis mesomelas - szakal czaprakowy –
Panyókás sakál (Canis mesomelas)
 Canis simensis - kaberu, wilk (szakal)
etiopski – Abesszin róka más néven kaber,
etióp farkas vagy etióp sakál (Canis simensis)
wymarły:
 Canis dirus
oraz taksony o niejasnej pozycji systematycznej
(incertae sedis):
 Canis himalayaensis - wilk himalajski,
odkryty w 2007, przez część systematyków
uznawany za odrębny gatunek, a przez
innych za podgatunek wilka szarego (Canis
lupus pallipes)
 Canis indica - wilk indyjski, odkryty w 2007,
przez część systematyków uznawany za
odrębny gatunek, a przez innych za
podgatunek wilka szarego (Canis lupus
chanco)
 Canis rufus - wilk rudy, przez część
systematyków uznawany za odrębny
gatunek, a przez innych za podgatunek
wilka szarego (Canis lupus rufus) – Vörös
farkas vagy rőt farkas (Canis rufus)
-
Wersja 01 01 2017
Canis Maior (Duży Pies) – (lat.) Canis maior; a
nagy kutya csillagkép az északi égbolton
(legfényesebb csillaga a Szíruisz)
Canis minor [Mały Pies (łac. Canis Minor, dop.
Canis Minoris, skrót CMi) - mały
gwiazdozbiór usytuowany w pobliżu
równika niebieskiego.] – (lat.) Canis minor;
a kis kutya csillagkép az északi égbolton
Canna [Paciorecznik, kanna (Canna), rodzaj z
rodziny paciorecznikowatych, ok. 50
gatunków z tropikalnej Ameryki. Kwiaty
duże,
barwne,
o
bardzo
charakterystycznej,
niesymetrycznej
budowie.] – (lat.) Canna; tropikus amerikai
növénynem, magas fűféle, olykor három
méter magasra is megnő; egyes fajtái ehetők,
nálunk dísznövény; élénk sárga v. vörös
virágú cserje
Canonica visitatio (visitatio pastoralis) – visitatio
canonica
[np.
„Visitatio
canonica
decanatus lubaczoviensis”, 1789; „Visitatio
canonica decanatus lubaczoviensis”, 18441845] – Canonica visitatio (visitatio
pastoralis) – visitatio canonica (kánoni
látogatás) [plébániák - kánonjogban előírt felkeresése felügyelet, ellenőrzés céljából az
egyházmegye vezetője v. annak küldötte
részéről. Ennek során jegyzőkönyvben
rögzítették az egyházközségre vonatkozó
részletes adatokat, köztük az iskolákra,
tanítóra, tanulókra vonatkozó információkat
is. Fontos népokt.-tört.-i források e canonica
visitatio s jegyzőkönyvek. Az első 1397-ből
maradt ránk az esztergomi egyházmegyéből.
A protestánsok is átvették a canonica
visitatio intézményét.]
XIV. Lajos portréja (1640)
canons [rodzaj ozdoby buta męskiego w
pierwszej połowie XVII wieku. Na
batystowy
lub
płócienny
podkład
naszywano w trzech rzędach białe
731
klockowe koronki, później układano je w
formie lejka i umieszczano w dużych,
kolistych nieco odwiniętych do dołu
cholewach.] – (daw) férfi cipő hímzett
díszítése a XVII. sz. első felében
cantabile [wym. kantabile] [muz. śpiewnie;
określenie wykonawcze; andante cantabile
- w tempie umiarkowanym i śpiewnie;
cantabile espressivo - śpiewnie, z wyrazem]
– (ol.) cantabile; (zene) énekelve,
énekszerűen, dallamosan (adandó elő)
cantata (kantata) [niesceniczna forma muzyczna
przeznaczona na głos (głosy, chór) z
towarzyszeniem instrumentów. W wielu
aspektach podobna jest do oratorium, lecz
zwykle bywa krótsza i wykorzystuje
szerszy wachlarz tekstów.] – (ol.) cantata,
kantáta [az olasz cantata, magyarul énekelt
szóból ered]; rövidebb jellegű oratorikus mű,
ami karakterében lehet lírai, drámai vagy
epikus
Cantate (łac.) [spiewajcie!] – (lat.) cantate
[énekeljetek]; [a húsvét utáni 2. vasárnap
neve az óegyházi liturgia introicusa szerint:
"Cantate Domine..." (Zsolt.98,1).]
canter (galop) – (ang.) canter; könnyű, rövid
galopp
cantilena [piosenka] – (ol.) cantilena; (zene)
énekszerű dallam, a zenemű olyan része,
mely dallamosság tekintetében különösen
feltűnik; dal
Cantinem eandem canere (Terentius) – Cantinem
eandem canere. - Mindig ugyanazt a nótát
fújni. (Terentius)
canto (pieśń; śpiew; w dalszym znaczeniu melodia, a także głos wykonujący melodię
(np. sopran).) – (ol.) canto; (zene) ének
Canton [cienka, lekka, delikatnie szorstka
bawełniana tkanina z lekkim połyskiem, o
płóciennym splocie z czesanej, przędzy o
niskim skręcie. Wykorzystywane na
bieliznę i damskie sukienki. Nazwa
pochodzi od chińskiej miejscowości.] Canton [Finom, kissé átlátszó, enyhén fényes
csillogású,
könnyű
pamut
szövet.
Vászonkötésben készül fésült, alacsony
sodratú fonalból. Alsóneműk és női ruhák
készítésére használják. Az elnevezés Kína
egyik városának nevéből ered.]
cantonade – (fr.) cantonade; a színpadnak a
kulisszák mögötti része
cantus (łac. skr. C.) (pieśń; śpiew, termin
używany w średniowieczu i w okresie
odrodzenia
na
oznaczenie
melodii
umieszczonej w sopranie) – (lat.) cantus;
ének, dallam
-
Wersja 01 01 2017
(Cyceron) – Cantus cycneus; hattyúdal,
jóslat (Cicero)
Canvas (płótno) – (ang.) Canvas, vászon
[Strapabíró, durva, vászonkötésű szövet
elsősorban pamutból vagy pamut/len
keverékéből.]
canzona [wym. kancona], kancona [1. liryczna
pieśń; 2. świecka pieśń wielogłosowa,
popularna we Włoszech w XVI w.;
3. utwór instrumentalny powstały w
wyniku transkrypcji tej pieśni np. na
lutnię, organy lub orkiestrę; 4. pieśń
liryczna o
miłości
i
przygodach
wojennych,
charakterystyczna
dla
włoskiego średniowiecza] – (ol.) canzone,
dal; (fr.) sanzon (szanzonetka)
canzonetta [wym. kanconetta], kanconeta [1. w
XVI w.: krótki utwór wokalny, zwykle o
charakterze tanecznym; 2. w XIX w.:
liryczny utwór instrumentalny] – (zene)
canzonetta (canzonette v. canzonettas); dal
cap [I. 1. baran lub kozioł; 2. pot. o mężczyźnie,
zwłaszcza starym i nieprzyzwoitym wobec
kobiet lub głupim; 3. pot. mężczyzna
mający brodę podobną do brody koźlej;
4. łow. samiec kozicy; II. 1. hak
wyciągowy; 2. kołek spinający dwa bale;
III. wykrzyknik nazywający szybki ruch,
polegający na chwyceniu czegoś lub kogoś
za coś] – 1. bak, kecskebak; 2. tökfilkó; 3.
kapd el! hopsz! (łap-cap)
capa [płaszcz wywodzący się z Hiszpanii,
popularny w XVI wieku, wykrojony z
pełnego koła, szyty był z ciemnej tkaniny i
sięgał do pół łydki. Czasami miała
doczepiony z tyłu kaptur. Capy szyte w
żywych kolorach noszone były przez
ówczesnych matadorów na arenie.
Noszono je udrapowane z prawą połą
zamaszyście zarzuconą za ramię.] – (daw)
spanyol eredető kabát a XVI. sz.-ban
Cantus cycneus – Łabędzi śpiew (ostatnie dzieło ,
praca przedśmierna lub głos wieszczy).
Maria Gukowska-Rychlewska „Historia ubiorów”, 1968,
str. 441
732
cappella (wł. kaplica) - a capella – (ol.) a capella
[az elnevezés hangszerkíséret nélküli
többszólamú
kórusműre,
annak
előadásmódjára, illetve előadóira egyaránt
utalhat.]
capi, -ia, -ie – bak-, kecskebakcapać, capnąć [1. pot. chwycić; 2. pot. ukraść;
3. pot. aresztować] – elkapni, megfogni,
elfogni, megragadni; megmarkolni; kézre
keríteni (vkit); ellopni, elcsenni; (átv.)
letartóztatni, őrizetbe venni, elfogni, bezárni
(vkit)
capać, capnąć kogo/co – elfogni vkit/vmit
capać [dyszeć] – [Słowniczek języka śląskiego]
lihegni, pihegni, zihálni; kapkodni a levegőt
CAPI (ang. Common ISDN Application
Programming
Interface)
[to
nazwa
programowego
interfejsu
pomiędzy
systemem operacyjnym komputera a
urządzeniem ISDN.] – CAPI, Common
ISDN Application Programing Interface
[CAPI módszer az angol Computer Aided
Personal Interviewing rövidítése, mely
számítógéppel
támogatott
személyes
megkérdezést
jelent.
A
személyes
megkérdezés
esetén
a
beszélgetés
természetesebb, mint telefonos kérdezés
esetén. Bonyolultabb, hosszabb és mélyebb
kérdések is feltehetők, mivel a kérdezőbiztos
tud bennük segíteni. Amennyiben a
lekérdezés a válaszadó lakásában történik,
úgy a kérdezőbiztos megfigyelheti az adott
otthont, életmódot, berendezéseket és
ezekből is nyerhető információ. A
számítógéppel támogatott lekérdezés egyik
nagy előnye, hogy ötvözi a számítógépes
rögzítés gyors eredményeit és a személyes
megkeresésből származó bizalom hatását.
Nincs szükség a kérdőívek manuális
rögzítésére,
mellyel
idő
nyerhető.
Multimédiás anyagok (képek, hangfájlok,
videók) lejátszására is lehetőség van, ezzel
színesebbé, érdekesebbé lehet tenni a
kérdőíveket.]
capić [śmierdzieć] – [Słowniczek języka śląskiego]
bűzleni, bűzölögni, büdösödni
CAPPA MAGNA [rodzaj bardzo ozdobnej kapy
noszonej przez kanoników bazyliki
większej (np. bazyliki św. Piotra na
Watykanie). Ma formę peleryny. Kapy
noszone
są
podczas
nabożeństw
majowych, lub w drodze na cmentarz
podczas
odprawiania
pogrzebu;
zasadniczo nie zakłada się kap na zwykłą
mszę.] – (lat.) CAPPA MAGNA [Főpapi,
kanonoki díszöltözet. Hosszú, gazdagon
redőzött, uszályos, lila köpeny. Télen
-
Wersja 01 01 2017
szőrmegallért helyeztek rá. Az érsekek
hermelines szőrmegallért viseltek rajta.]
CAQ [komputerowo wspomagane sterowanie
jakością (ang. Computer-aided quality
assurance). Są to metody i techniki
komputerowego
wspomagania
projektowania, planowania i realizacji
procesów pomiarowych, a także procedur
kontroli jakości.] - CAQ (Computer-aided
quality(assurance)= Számítógéppel segített
minőségellenőrzés/-biztosítás)
capuccino – capuccino v. kapuccino
capuccio [obszerny nakrycie głowy popularne
wśród XV wiecznych, włoskich elegantów.
Był to rodzaj kaptura składającego się z
trzech
spiętrzonych
części:
wałka,
sterczącego kaptura z kołnierzem i ogona
kaptura, który zwykle układano na
czubku kaptura, lub też zwisał swobodnie
aż do pięt.] – capuccio; csuklya, fejfedő a
XV. sz. során
CardBus Card [E-MU CardBus Card jest
profesjonalną
kartą
PCMCIA
dla
laptopów opartych o system Windows.] –
CardBus Card [Továbbfejlesztett PCMCIA
szabványú 32 bites, PCI sínes kártya, 3.3 V
tápfeszültséggel.]
carpe diem <chwytaj dzień> [korzystaj z
każdego dnia. Horacy.] – Carpe diem
[karpe…] – ‘Élvezd a napot’; Ragadd meg a
napot! – Talán a leghíresebb horatiusi
szállóige (Ódák I.11); betű szerinti jelentése
733
‘tépd le a napot (mint gyümölcsöt)’;
Berzsenyi átköltésében: Használd a napokat.
Ősi epikureus bölcsesség, amely a jövő
bizonytalanságára figyelmeztet, és a napot, a
pillanatot, a jelent tekinti az egyetlen fogható
valónak. Rokon értelmű idézet: Dum
vivimus, vivamus
Carpe diem quam minimum credula postero [1.
weseląc się dziś nie dowierzaj przyszłości;
2. chwytaj dzień (korzystaj z chwili), jak
najmniej ufając przyszłości; 3. Używaj
dnia, jak najmniej ufając przyszłości.
(Horacy; Źródło: Pieśni I, 11,)] - Carpe
diem quam minimum credula postero; „A
jelent élvezd, a jövőt ne firtasd.” (Horatius)
Capitis deminutio (łac. umniejszenie osobowości)
[w prawie rzymskim utrata lub zmiana
jednego ze statuum osoby. Powodowała
m.in. zmianę długów cywilnych na
naturalne.] – (lat.) capitis deminutio - a jogi
személyiség elvesztése (római polgárt
megfosztották jogától); római jogban ismert
fogalom, amely a személy (caput) státusának
megváltozását jelentette.
Capitis deminutio maxima (dosł. największe
umniejszenie osobowości) [zmiana status
libertatis osoby wolnej, następowała przez
popadnięcie w niewolę. Powodowała także
zmianę status civitatis i familiae. — Gajusz,
fragm. G 1,160] – (lat.) Capitis deminutio
maxima; a szabadság elvesztése; legnagyobb
a capitis demintuio, ha egyszerre veszíti el
szabadságát
és
polgárjogát.
[Marek
Kuryłowicz, Adam Wiliński: Rzymskie prawo
prywatne. Warszawa: Wolters Kluwer, 2008, s.
86. ISBN 978-83-7601-073-1]
-
Wersja 01 01 2017
sed status hominis conmutatur; quod accidit
in his, qui adoptantur, item in his, quae
coemptionem faciunt, et in his, qui mancipio
dantur
quique
ex
mancipatione
manumittuntur — Gajusz, fragm. G 1,162] –
(lat.) Capitis deminutio minima; a civiljogi
rokonságból, az agnatióból való kiválás
[Marek Kuryłowicz, Adam Wiliński: Rzymskie
prawo prywatne. Warszawa: Wolters Kluwer,
2008, s. 86. ISBN 978-83-7601-073-1]
Capitis deminutio maxima i media [powodowały
zgaśnięcie patriae potestatis przez
dotychczasowego
patris
familias,
rozwiązanie małżeństwa (poprzez utratę
iuris
conubium)
i
zgaśnięcie
ograniczonych praw rzeczowych.] – (lat.)
Capitis deminutio maxima és media; a római
házzaság megszüntetése [Marek Kuryłowicz,
Adam Wiliński: Rzymskie prawo prywatne.
Warszawa: Wolters Kluwer, 2008, s. 86. ISBN
978-83-7601-073-1]
Capitolium [Kapitol łac. (mons) Capitolinus
'(wzgórze) Kapitolińskie' od Capitolium
'Kapitol; świątynia Jowisza na Kapitolu']
– (lat.) Capitolium; az ókori Róma egyik
dombja, amelyen a fellegvár és a templomok
voltak; a római kori városokban az
államvallás fő temploma, rendszerint a város
fóruma mellett; az USA-ban a kongresszus
épülete Wahingtonban
cape
(ang.)
[zob.
kaptur
a.
płaszcz
przeciwdeszczowy] – (ang.) cape; kepp,
szőrmekepp; körgallér, ujjatlan vállravető
köpeny; csuklyás női köpeny
Capitis deminutio media (średnie umniejszenie
osobowości) [zmiana status civitatis, np.
utrata
rzymskiego
obywatelstwa,
następowała m.in. na skutek skazania na
karę wygnania. Powodowała także zmianę
status familiae. - Minor sive media est
capitis diminutio, cum civitas amittitur,
libertas retinetur; quod accidit ei, cui aqua
et igni interdictum fuerit. — Gajusz, G
1,161] – (lat.) Capitis deminutio media; a
római
polgárjog
elvesztése
[Marek
Kuryłowicz, Adam Wiliński: Rzymskie prawo
prywatne. Warszawa: Wolters Kluwer, 2008, s.
86. ISBN 978-83-7601-073-1]
Capitis
deminutio
minima
(najmniejsze
umniejszenie osobowości) [zmiana status
familiae. Następowała przez zmianę
przynależności do rodziny agnatycznej
(np. przez mancypację, adopcję, arrogację
lub conventio in manum kobiety alieni
iuris), lub przez jej utratę (np. przez
emancypację lub conventio in manum
kobiety sui iuris). - Minima est capitis
diminutio, cum et civitas et libertas retinetur,
Capella (łac. koza) – (lat.) Capella; kecske, az
Auriga csillagkép elsőrendű csillaga; a
mitológia szerint Amaltheia kecskéje, amely
a gyermek Zeuszt táplálta
capitale delictum [kapitalna wina] – (lat.)
capitale delictum; főbenjáró bűn
734
Capri [1. zob. Wąskie spodnie; 2. Typ damskich
spodni spopularyzowany amerykańskimi
filmami
o
śródziemnomorskich
wakacjach. Rodzime nazwy to korsarki
lub rybaczki. Cechy charakterystyczne:
wąskie nogawki do połowy łydki, z małymi
rozporkami w bocznych szwach. W
podręcznikach elegancji z lat 50.
dopuszczalne jako „wyłącznie urlopowe”,
obecnie popularne także w mieście. W
ostatnich sezonach przybrały formę
legginsów, najchętniej łączonych z
tunikami.] – Capri nadrág
capriccio [wym. kapriczczio] [zob. kaprys w zn.
3, 4, 5.] – (ol.) (zene) capricco; szeszélyes,
csapongó, kötetlen formában írt zenemű
capriccioso (wym. kapriczozo) = kapryśnie,
żartobliwie – (ol.) capriccioso; (muz)
szeszélyesen
Caprikornus [zob. Koziorożec (łac. Capricornus,
dop. Capricorni, skrót Cap) – jeden z
gwiazdozbiorów zodiakalnych. Położony
jest na południowej półkuli nieba.] – (lat.)
Capricornus; bak (csillagkép)
capriole, kapriola (w hippice: skok pionowy
konia) – (fr., ol.) capriole; bakugrás, a lónak
egy helyben való maradó táncugrása a
műlovaglás egyik legnehezebb mutatványa:
a ló kifeszített hátsó lábaival felugrik a
levegőbe, mellső lábait pedig a magasba
emeli
capstrzyk [1. sygnał, wykonywany najczęściej na
trąbce,
oznaczający
koniec
zajęć
dziennych
w
wojsku,
na
obozie
harcerskim itp.; 2. wieczorny przemarsz
wojska lub członków jakiejś organizacji
ulicami miasta, zwykle z orkiestrą,
odbywający się w przeddzień jakiejś
uroczystości; 3. (wojsk) albo czapstrych;
znak, dawany w wojsku do spoczynku o
godzinie
9-tej
wieczorem.
Wyraz
capstrzyk jest spolszczeniem niem.
Zapfenstreich, Zapf – czop i Streich –
uderzenie, czyli dosłownie w niemieckim –
zatkanie
czopem
(beczki),
jakby
przenośnia humorystyczna z czasów
wojny
30-letniej,
zastosowana
do
wieczornego gaszenia świateł] – (wojsko)
takarodó
Captatio benevolentiae [zjednywanie sobie
względów] – (lat.) Captatio benevolentiae; a
jóindulat elnyerése (retorika); a jóakarat
felkeltése, a hallgatóság megnyerése
(szónoki beszéd elején) [Latin formula; a
retorika klasszikus tanácsa, hogy beszéde
elején a szónok igyekezzék a hallgatóság
rokonszenvét elnyerni a neki címzett
dícséretekkel, akár hízelgő kitételekkel is.
Változata: ad captandam benevolentiam.]
-
Wersja 01 01 2017
Captcha (Completely Automated Public Turing
Test to Tell Computers and Humans Apart)
[kod bezpieczeństwa; rodzaj techniki
stosowanej
jako
zabezpieczenie
w
formularzach na stronach WWW. Dla
przesłania
danych
konieczne
jest
przepisanie podanego na obrazku tekstu
(zazwyczaj losowo dobranych znaków,
bądź krótkiego wyrazu). Obrazek ten jest
prosty do przeczytania przez człowieka,
jednakże odczytanie go przez komputer
jest, przynajmniej w założeniu, bardzo
trudne.] – Captcha (Completely Automated
Public Turing Test to Tell Computers and
Humans Apart)
[az első CAPTCHA
(Completely Automated Public Turing test to
tell Computers and Humans Apart) kódokat
több mint tíz éve vetették be először, azóta
az internetezők úton-útfélen összefuthatnak a
különféle feladványokkal, melyek arra
hivatottak,
hogy
megkülönböztessék
egymástól az igazi felhasználókat és a
robotokat, amelyek kéretlen reklámokkal
akarják teleszemetelni egy adott oldal
kommentfalát, több ezer e-mail címet
akarnak regisztrálni egy hírlevélre, vagy
befolyásolni akarják valamelyik online
szavazás végeredményét. A CAPTCHAknak több változata létezik, a különféle
logikai és matematikai feladványok mellett
legismertebb fajtája, amikor egy képen
véletlenszerűen betűket és számokat látunk,
amiket azután a felhasználónak be kell
gépelnie. Az optikai karakterfelismerő
programok elterjedésével a CAPTCHA-kat
folyamatosan fejleszteni kellett, a képeken
idővel egyre torzabbá, esetleg színesebbé
váltak a karakterek. A CAPTCHA eredeti
feltalálói által kifejlesztett, és most a Google
tulajdonában lévő reCAPTCHA azzal
nehezíti a számítógépek dolgát, hogy a
betűket egy vonallal húzza át, hogy azokat
nehezebben lehessen elkülöníteni.]
Capture [dosł. chwytanie. Przechwytywanie
danych wysyłanych przez program
aplikacyjny do drukarki lokalnej w celu
skierowania wydruku do drukarki
sieciowej. Jest konieczne ze względu na
brak wbudowanych w DOS mechanizmów
współdzielenia drukarek.] – (ang.) capture;
fogás [pl. fogás-visszafogás (capturerecapture)]
car (samochód) – (ang.) car; kocsi, gépkocsi (auto)
car (buł. цар, ros. царь, srb. цар) [1. monarcha
sprawujący dawniej najwyższą władzę w
Rosji, Bułgarii lub Serbii; też: tytuł tej
osoby; 2. tytuł władcy, pochodzący ze
starosłowiańskiego zniekształcenia tytułu
cesarza (z łac. caesar)] – (orosz) cár (orosz
v. bolgár uralkodó) [A szó voltaképen a
caesar latin szó rövidítése; a kifejezés a
király, szuverén uralkodó szláv megfelelője,
melyet
a
Bizánci
Birodalom
szomszédságában élő bolgár kánok vettek fel
először, majd példájukat követve egyes szerb
uralkodóknak is rangja volt. Noha legtovább
Bulgáriában maradt fenn, a legismertebb az
orosz cárság (1547–1918)]
Car coat (prochowiec2) – Car coat (angol,
autóskabát) [Sportos, 95-105 cm hosszú
kabát, hátközépen vagy oldalt átlapolt
hasítékokkal. A hasítékok eredetileg a
kényelmet szolgálták autóvezetés közben.]
735
Car coat
Car shoe – (ang.) Car shoe; autós cipő [Sportos
városi cipő, a mokaszin „rokona”.
Különlegessége, hogy a talp feljön a
sarokig.]
carabinieri (wł. Karabinierzy) – (ol.) carabinieri;
csendőr Olaszországban
caraco [kobiece okrycie wierzchnie mające
popularne w XVIII wieku. Krój
zaczerpnięty został z francuskiej mody
mieszczańskiej. Był to żakiet kobiecy
sięgający bioder z zaokrąglonym dołem na
przedzie. Z przodu przylegający, z tyłu
rozkloszowany od linii pasa. W latach 80
XVIII krój caraco uzupełniono o duży
kołnierz.] – (daw) caraco, női rokokó kabát
a XVIII. sz.-ban; karcsúsított kabátka
-
Wersja 01 01 2017
carat [monarchiczny ustrój państwa z carem na
czele; też: system takich rządów] – (or.lat.) cárizmus, cári uralom, ill. ennek egész
népelnyomó rendszere
caravaning [wym. karawaning], karawaning
[turystyka polegająca na podróżowaniu
samochodem z przyczepą campingową] –
caravaning; lakókocsis vándorlás v. turistaút
caravaningowy, karawaningowy, -a, -e –
caravaning
carbo (węgiel) – (lat.) carbo; szén [Węgiel
Medyczny - Carbo medicinalis: orvosi szén]
carbon copy [komp.] (też: CC, courtesy copy) [1.
do wiadomości [komp.]; 2. DW [komp.]] –
cc (carbon copy) [elektronikus levelezésnél
másolat küldése a címzetten kívül egy
harmadik
személynek;
a
legtöbb
levelezőrendszer tartalmaz ilyen funkciót]
carbonium (węgiel) – (lat.) carbonium (C); szén
(węgiel)
carbunculus [karbunkuł (łac. carbunculus)] –
carbunculus; pokolvar;
karbunkulus
(drágakő)
carcan [1)rodzaj ozdoby nakładanej na szyję, w
formie przypominała ona wysoki ażurowy
kołnierz lub złoty skręcony łańcuch.
Noszono ją na kołnierzu robe, popularna
w do początków XV wieku, element mody
francuskiej. 2) w pierwszej połowie XIX
(do ok. 1830 r.) wieku nazywano tak
sztywny i wysoki (nachodził aż na
policzki), uszyty z płótna kołnierz. Był on
dopinany do koszuli i często zmieniany, by
zachować sztywność. Wiązano na nim
krawat lub chustkę.] – (daw) gallér; magas
azsúr galléra emlékeztető, nyakban hordott
dísz; malomkerék-gallér [Malomkerékfodor
néven is említik. Túlméretezett, kb.
vállszélességű, merev nyakfodor. A 16. sz.
végétől kb, az 1630-as évekig divatos.
Később utánérzése a német-alföldi női
ruházatban.]
cardinalis
[późn.łac.
cardinalis
'główny';
zasadniczy] – (lat.) kardinális; alapvető,
alap-, fő-; lényeges, sarkalatos
carcinoma – (lat.) carcinoma; rákos daganat
736
carcinoma prostatae [rak gruczołu krokowego] –
(lat.) carcinoma prostatae; prosztatarák
carcinoma vesicae (carcinoma vesicae urinariae)
[rak pęcherza moczowego] - carcinoma
vesicae; húgyhólyagrák
cardia (wpust) – (lat.) cardia; (med.)
cardiogram (kardiogram) [zapis skurczów serca
sporządzony za pomocą kardiografu] –
(lat.) cardiogram; a szívműködés szabályos
v. szabálytalan voltát feltüntető görbe
cardiovascularny,
-a,
-e
[np.
biznes
cardiovascularny;
cardiovascularny
system] – (lat.) cardiovascularis; szív- és
érrendszeri
carditis (Zapalenia serca) – (gör.) carditis;
szívgyulladás, szívlob
cardo i decumanus – (lat.) cardo; a római castrum
egyik fő útja, általában É-D irányban futott
és keresztezte a másik fő utat a decumanuszt
carewicz (syn cara) – (orosz) cárevics, a cár fia;
trónörökös a cári Oroszországban
cargo [wym. kargo] [1. ładunek statku morskiego
lub samolotu; 2. ubezpieczenie ładunku od
zagrożeń podczas transportu; 3. wąska
szafka kuchenna otwierana jak szuflada] –
(sp.) cargo; hajórakomány, a rakomány
biztosítása; a hajószállítmányról felvett
jegyzék
Cargo pants (spodnie) – Cargo pants [1. bő,
munkaruha (workwear) jellegű nadrág.
Jellegzetességei a nagy, rátett zsebek a
nadrágszárakon. (Lásd még baggy pants.) 2.
Munkásruha stílusű bő nadrág. Jellemzőek rá
a nadrág szárán lévő nagy zsebek]
-
Wersja 01 01 2017
caries Próchnica zębów (łac. caries dentium)
[egzogenny
proces
polegający
na
demineralizacji
i
proteolitycznym
rozkładzie twardych tkanek zęba] – (lat.)
caries; csont- v. fogszú fogszuvasodás
(régebbi nevén: fogszú, latinul caries
dentium, caries „szuvasodás, rothadás”) [egy
idült
folyamat,
amely
a
fogak
keményszöveteinek a roncsolódásával jár és
a felszínről a fogbél (pulpa) felé halad]
caritas [wym. karitas] [w chrześcijaństwie:
czynna miłość bliźniego wypływająca z
miłości do Boga] – (lat.) caritas; drágaság;
szeretet, keresztényi szeretet; jótékonyság;
(egyh.) Szeretet; a r.kat. teológiában az Isten
és a felebarát iránti szeretet terminusa; római
katolikus szeretetintézmény neve
Caritas in veritate (z łac., pol. Miłość w prawdzie)
[encyklika społeczna papieża Benedykta
XVI, wydana 7 lipca 2009.] – Szeretet az
igazságban – XVI. Benedek pápa Caritas in
veritate kezdetű enciklikája [A caritas in
veritate kezdetű enciklika formája szerint 79
tételből áll, bevezetéssel és összefoglalással,
valamint bő irodalmi hivatkozással. A múltra
utal, és a jövőbe tekint már maga a beosztás.]
carmagnole (karmaniola) [1. Karmaniola (fr.
Carmagnole, od Carmagnola, miasta we
Włoszech) taniec z okresu Wielkiej
Rewolucji Francuskiej wykonywany przy
wtórze pieśni rewolucyjnej z 1792 o tej
samej nazwie. 2. odzież wierzchnia męska
wywodząca się z ubioru rzemieślników
piemonckich, wprowadzona do mody
powszechnej
przez
ochotników
marsylskich podczas rewolucji francuskiej
w latach 1789 -1799. Był to rodzaj
krótkiego żakietu z rękawami, czasem
posiadał kieszenie.] – (fr.) carmagnole;
francia forradalmi dal és tánc; (daw)
zubbonyfajta, amelyet olasz munkások
terjesztettek el Franciaországban ahol főként
a jakobinusok viselték (Carmagnofa olasz
város nevéből)
cargo-style – (ang.) cargo-style [munkásruha
stílusű extra széles felsőrészek és nadrágok.
tipikus jellemzői a nagy, rávarrt zsebek.]
La Carmagnole, 1792
Madam' Veto avait promis (bis)
De faire égorger tout Paris (Bis)
Mais son coup a manqué
Grâce à nos canonniers
Dansons la carmagnole
Vive le son, vive le son
Dansons la carmagnole
Vive le son du canon !...
737
carmen – (lat.) carmen; vers; alkalmi vers
Carmen (opera Georges'a Bizeta) – Carmen
Georges Bizet négyfelvonásos operája
[Szövegkönyvét Henri Meilhac és Ludovic
Halévy írták Prosper Mérimée azonos című,
1845-ben írt regénye alapján. Az opera
ősbemutatójára 1875. március 3-án került sor
Párizsban, az Opéra Comique-ban.]
Carmina Burana [trzynastowieczny zbiór
utworów poetyckich] – (lat.) Carmina
Burana; bene dietbeurani dalok, középkori
német
dalgyűjtemény,
vándordiákok
énekeiből; köztük nem egy a német líra
értékes darabja (XII. sz.-i feljegyzésben
maradtak fenn)
Carmina morte carent [pieśni są nieśmiertelne] –
(lat.) Carmina morte carent; a dalok
halhatatlanok
carnarium (ossarium) – carnarium; csontház (lat.
ossarium): a sírból kiemelt csontok
gyűjtőhelye [A középkori temetőkben
rendszerint kétszintes kápolna, melynek alsó
szintjébe gyűjtötték a csontokat, felső
szintjén oltár állt. Alaprajzuk rendszerint kör
alakú, kis apszissal, a jáki csontház
négykaréjos.]
carnet (karnet) – (fr.) carnet; zsebkönyv, lejárati
idők és esedékes összegek összeállítása a
kereskedőknél,
gépkocsi
vámmentes
határátlépésre jogosító nemzetközi okmánya
Carnivore (Mięsożerca) [system podglądania
Internetu
opracowany
przez
amerykańskie
Federal
Bureau
of
Investigation (FBI) w celu kontrolowania
komunikacji osób podejrzany o czyny
kryminalne.
FBI
pracowało
nad
Carnivore prawdopodobnie od 1996 r., ale
oficjalna inauguracja miała miejsce w
lutym 1997 r. pod kryptonimem
Omnivore (Wszystkożerca), zas w czerwcu
1999 r. dokonany zmiany nazwy na
obecną. Pierwotnie był to system
opracowywane pod system operacyjny
Solaris, jednak potem zdecydowano sie
przenieść go pod Windows NT. Jest to
aplikacja instalowana u dostawcy usług
internetowych (ISP), pracująca podobnie
jak sniffer.] – Carnivore (FBI internet
lehallgató rendszer)
carobójca [zabójca cara] – cárgyilkos ffi
carobójczy, -a, -e – cárgyilkoscarobójstwo – cárgyilkosság, a cár megölése
carowa (caryca) – (orosz) cárevna, cárnő, cárné, a
cár felesége
carówna – (orosz) cárevna, a cár leánya
-
Wersja 01 01 2017
Carpe diem (łac. dosłownie - "chwytaj (skub)
dzień") [1. Chwytaj dzień, używaj życia
(Horacy); 2. sentencja pochodząca z poezji
Horacego, zawarta w Pieśniach (1, 11, 8).
"Chwytaj dzień, bo przecież nikt się nie
dowie, jaką nam przyszłość zgotują
bogowie..." - nawiązanie do quid sit
futurum cras, fuge quaerere – "nie pytaj o
to, co przyniesie jutro" (Horacy, Pieśni, 1,
9, 13). Odwołuje się ona do epikureizmu,
w którym teraźniejszość jest ważniejsza
od przyszłości.] – (lat.) carpe diem
[szakaszd le a napot]; használd ki az időt, a
pillanatot (Horatius)
Carpent tua poma nepotes [owoce twojej pracy
będą zbierać wnuki - Wergiliusz] –
Carpent
tua
poma
nepotes
[karpent…nepotesz]
–
Gyümölcsfádat
unokáid fogják élvezni; ‘Almád szedik majd
unokáid’. [Latin szállóige Vergilius egyik
eklogájából; arra biztat, hogy ne csak
magunkra, hanem utódainkra, az utókorra is
gondoljunk ténykedésünkben.]
carrick [1. model obszernego płaszcza męskiego
popularnego w pierwszej połowie XIX
wieku. Charakteryzował się on bardzo
dużym kołnierzem w formie serii
pelerynek nachodzących na siebie. Nazwa
jego wzięła się stąd, iż używany był
głównie
do
przejażdżek
powozem
„carrick”. Z czasem przeszedł również do
mody kobiecej. 2. płaszcz męski noszony w
I poł. XIX wieku, bez wcięcia, z
wielopiętrowymi, opadającymi jeden na
drugi kołnierzami. Podobny płaszcze
uzywane były równieżprzez kobiety. W
późniejszych czasach noszony głównie
przez dorożkarzy.] – bő férfi köpeny (XIX.
sz.)
carski, -a, -ie – cári
carskie wrota [w chrześcijańskich kościołach
wschodnich: główne, bogato zdobione
drzwi ikonostasu] – cári kapu (királyi kapu)
738
carstwo lub carat [to państwo, którego panujący
monarcha nosi tytuł cara lub carycy.
Określenie pojawiło się w średniowieczu.
Carstwo działa na takich samych
zasadach ustroju królewskiego, ale
występuje tu jako forma słowiańska.
Carstwo jest zniekształconą słowiańską
nazwą cesarstwa i pochodzi od Bizancjum.
Tytułu car używali władcy Rosji, Bułgarii
i Serbii. W 1721 Piotr I Wielki przyjął
godność imperatora, która miała być
traktowana jako odpowiednik cesarskiej,
zaś tytulaturę carską określono jako
odpowiednik królewskiej.] – cárság; a cár
és felesége, a cári pár
carta (karta) – (gör.) carta, charta, ünnepélyes
jellegű kinyilatkoztatás, alapokmány
Carta del Restauro [Na jej podstawie powstała w
tym samym roku "Carta del Restauro",
która określiła 11 dyrektyw dla włoskich
urzędów
konserwatorskich.
Karta
omawiała między innymi wyeliminowanie
tendencji purystycznych z praktyki
konserwatorskiej. Zgodnie z zawartymi w
niej postulatami wszelkie zabiegi, mające
doprowadzić do pierwotnego wyglądu
zabytku, musiały być oparte na absolutnie
pewnych i zachowanych źródłach. Karta
Ateńska była dokumentem, na którym
wzorowano się przy uchwaleniu Karty
Weneckiej.] – Carta del Restauro (a
műemlékvédelem
elveit
1938-ban
szabályozó olasz rendelkezés)
Carta non erubescit [papier się nie rumieni (ze
wstydu; papier jest cierpliwy) Zob.
epistola non erubescit] – Carta non
erubescit; a papír mindent elbír, a papír
türelmes
carte blanche – (fr.) carte blanche /kárt blans/;
aláírással ellátott üres papírlap, amelyet
tetszés szerint lehet kitölteni; (átv.) teljes
hatalom, teljes rendelkezési jog
cartridge [wym. kartridż] [wymienny element
urządzenia] – (ang.) Cartridge [a hangszedő
angol elnevezése (illetve: az USA-ban
használatos 8-csíkos végtelenített kazettás
magnószalag)]
Carum est, quod rarum est [Cenne jest to, co
rzadkie] – Carum est, quod rarum est; az
értékes az, ami ritka
caryca [1. monarchini sprawująca dawniej
najwyższą władzę w Rosji; 2. żona cara] –
cárnő; cárné, a cár felesége
CAS (Centrała Aptek Społecznych) [Na podstawie
zarządzenia ministra zdrowia z 29 XII 1950
r. (Dz. Urz. Min. Zdr. Z 15 II 1951 r.(nr S.
M/II/3/293/51)
utworzone
zostało
przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą
„Centrala Aptek Społecznych” (CAS),
-
Wersja 01 01 2017
„którego przedmiotem działania jest
organizowanie i prowadzenie aptek...w
ramach
rozmieszczenia
aptek
oraz
laboratoriów ustalonych przez Ministra
Zdrowia”.] – (dawno) Gyógyszertári
Központ
CAS (Computer-Aided Sale) – CAS (ComputerAided
Sale)
[Számítógéppel
segített
értékesítés.]
cascade (kaskada) – (fr.) cascade; mesterséges
vízesés
casco [wym. kasko] [ubezpieczenie środka
transportu od szkód] – (sp.) casco
(biztosítás); önkéntes gépjármű-biztosítás
mindenféle kár ellen
CASE, Computer Aided Software [zob.
komputerowe wspomaganie inżynierii
oprogramowania;
inżynieria
oprogramowania
wspomagana
komputerowo] – (kat.: informatyka) CASE,
Computer Aided Software Engineering,
számítógéppel támogatott szoftverfejlesztés
[Számítógéppel támogatott programfejlesztő
rendszer.]
casino (kasyno) – kaszinó
Casta est, quem nemo rogavit (Owidiusz, Amor.,
1, 8, 43). [Czysta, bowiem nigdy nie była
proszona.] – Casta est, quem nemo rogavit
[kaszta eszt…] – ‘Szűz a lány, kit senki se
kíván’. [Latin idézet Ovidiustól (Ars
amatoria I.8); tágabb értelemben: ‘könnyű
erényesnek maradnia annak, aki nem
találkozik kísértéssel.’]
castagnetta, kastagnetta – (ol.) castagnetta;
csattogó, főleg Spanyolországban terjedt el;
két fél gesztenye alakú fadarab, amelyet a
hüvelyk- és mutatóujjra erősítve tánc közben
csattognak
Castellum [po łac. znaczy: gródek, zamek, mała
warownia, zdrobniałe od castrum – obóz
warowny. Inkasztelować, od incastellare,
znaczyło obwarowywać.] – (lat.) Castellum
[megerősített
katonai tábor a régi
rómaiaknál; a castra kicsinyített alakja.
Veget. III 8 a castris diminutivo vocabulo
sunt nuncupata castella. Pannoniában csak 4
első rangú tábor volt, hol legiók tanyáztak,
nemkülönben a németországi limes mentén
is a legiók táborhelyek egész sorával kellett a
közöket kitölteni, melyek aztán lehetetlenné
tették, hogy az ellenség váratlanul áttörje a
határt. Midnegyik castellumban a legió egy
töredéke vagy egyik-másik segédcsapat
tartózkodott. A helyőrség nagyságától
függött
természetesen
a
castellum
terjedelme, a forma s a beosztás nagyjában
azonban megegyeztek a nagy táborokéval.];
a középkorban (XIII-XIV. sz.): várkastély,
erősség, kisebb vár
739
Castigat ridendo mores [śmiechem poprawia
obyczaje] – Castigat ridendo mores
/…mórész / - Nevetve javítja az erkölcsöket.
(A vígjátékok jelmondata)
cartilago (zob. chrząstka) – (lat.) cartilago; porc;
porcogó
castitas (dziewiczość) – (lat.) castitas; szüzesség
Castis omnia casta (dla czystych ludzi wszystko
jest czyste) – Castis omnia casta
[kasztisz…kaszta] – ‘Minden tiszta a
tisztáknak’; a tiszta embereknek minden
tisztának tűnik [Latin szállóige, Pál apostol
Titushoz írt leveléből (1,15); a Biblia latin
szövegében
Omnia
munda
mundis
változatban lelhető, de más alakban is szokás
idézni, körülbelül a „Honi soit qui mal y
pense” értelmében.]
castrum (kastrum) – (lat.) castrum; katonai tábor
régi rómaiaknál; megerősített hely; vár
castrum doloris (łac. zamek boleści) [dekoracja
żałobna przy katafalku stawiana dla
uczczenia zmarłych, dodania splendoru
uroczystości, zazwyczaj złożona z świec i
kwiatów.
Najbardziej
okazała
występowała w XVII w. i XVIII w. Przy
trumnie stawiano alegoryczne posągi,
tarcze herbowe, epitafium a nad trumną
wieszano baldachim. W Polsce elementem
takiej dekoracji w pogrzebach szlachty był
portret trumienny.] – (lat.) castrum doloris;
gyászemelvény, ravatal
Castra Romana (łac. obóz rzymski, l.poj. castrum
Romanum), castra Romanorum (łac. obóz
Rzymian)
[warowny
obóz
rzymski
wznoszony przez legionistów według ściśle
określonego planu,
przeważnie
na
wzniesieniu w pobliżu wody i lasu, na
terenie
umożliwiającym
szybkie
rozwinięcie szyków; kwadratowy lub
prostokątny, otoczony zawsze fosą i wałem
(agger), często też murem lub palisadą
(vallum), z czterema bramami. Nad
budową oraz stanem urządzeń obozowych
czuwał
prefekt
obozu
(praefectus
castrorum). Wewnątrz budowano plac
(forum) oraz ulice, przy których stawiano
namioty
legionistów.
Przy
forum
znajdował się ołtarz ofiarny, mównica
oraz namioty dowódcy i oficerów. Opis
budowy znamy dzięki zachowanemu
dziełu Witruwiusza O architekturze ksiąg
dziesięć (De architectura).] – castrum [latin
szó, jelentése: vár. A római korban a katonai
tábort jelentette. Mindig ugyanolyan tervrajz
szerint készült el, sőt a castrum tervrajzát
mintául felhasználva alapították városaikat a
rómaiak. A rómaiak az i. e. 5. századtól az i.
sz. 1. századig (köztársaság és a korai
császárság kora) építették a legtöbb várost.
-
Wersja 01 01 2017
Az új város szabályos alaprajzú volt. Először
kijelöltek két egymásra merőleges főutat
(cardus és decumanus); a többi utca pedig
ezekkel párhuzamos volt. Négyszögekben
szabályos tömbökben építették a házaikat. A
két főút kereszteződésében volt a társadalmi
és vallási élet központja. A 2 főút végén volt
a város 4 főkapuja.]; a XII. sz. közepétől
okmányokban civitas, v. urbs helyett használt
városmegnevezés is
casual [Początkowo określenie na sposób
traktowania garderoby i konwenansów
ubraniowych
ang.
swobodny,
przypadkowy, związany z odmłodzeniem
mody i poluzowaniem zasad, co, gdzie i
kiedy można i należy włożyć. Stąd polski
odpowiednik NA LUZIE. Dziś już styl, a
właściwie najsilniejszy nurt, którego
normą jest brak norm. Jednak tylko
pozornie. Bo CASUAL interpretowany
przez modę, to obecnie „przypadek
starannie wyreżyserowany”. Nurt, w
którym mieszają się elementy tak
zwyczajne, że aż banalne – stroje robocze,
sportowe, tworząc wizerunek ulicy. Ale
tak jak bywają ulice lepsze i gorsze, tak i
CASUAL może mieć różny wyraz: od
dresiarskiego
po
szykowny.
„Kazualizacja” wizerunku zaczęła się od
upowszechnienia
sportu,
została
umocniona
popularnością
dżinsów,
dłuższymi weekendami i oficjalnie
przypieczętowana tzw. luźnymi piątkami
casual fridays w korporacjach, kiedy to
garnitury są zastępowane dżinsami i
tiszertami. Tak naprawdę jest wynikiem
nadmiaru trendów i coraz większą
niepewnością, bezradnością adresatów
mody. Bo jeśli nie wiesz, co z czym
pomieszać, albo mieszanka Ci nie wyjdzie,
CASUAL jest jak usprawiedliwienie.] –
(ang.) casual; mindennapi, kényelmes,
lezser, egyszerű, sportos viselet
casual
740
casual
casula (= domek) (łac. w liturgii Mszy św.) – (lat.)
casula; (Planeta) miseruha [1. miseruha,
latinul casula, görörül πλάνήτα (amphibalus,
planeta, paenula); 2. A szentmisét bemutató
pap legfelső ruházata. Az ókorban szövetből
készült, harang alakú felsőruha volt, amit
utazóköpenyként használtak. A félkör alakú
szövetet elöl összevarrták, s a fej számára
nyílást hagytak. A ruha viselőjét a casula
teljesen körbevette, a kezek használatakor bő
redőkben feltűrték. Díszesebb kivitelben a
koraközépkortól a klerikusok általánosan
használt felsőruhája lett, melyet a
legkülönbözőbb szertartásokhoz hordtak.
Egyre nehezebb anyagokból készült, és
egyre
gazdagabban
díszítették.
Ez
hozzájárult méretének zsugorodásához, mely
végül csak a hátat és a mellet fedte, és így
elvesztette ruha jellegét. A barokk korban a
ruha alját lekerekítették, ekkor alakult ki az
ún.
hegedűforma.
Később
kezdtek
visszatérni a korábbi, eredeti formához.
Egyszerűsödött a díszítés, a hangsúly inkább
a
casula
anyagának
nemességére
helyeződött. Színének fontos szerepe van az
ünnepek és szent idők liturgikus jelzésében.]
Casum sentit dominus [właściciel rzeczy ponosi
skutki
zdarzenia
przypadkowego,
powodującego uszkodzenie lub zniszczenie
rzeczy] – (lat.) Casum sentit dominus; („a
tulajdonos érzi a véletlent” = az esetleges
kárt a tulajdonos szenvedi) ha senki nincs aki
kártérítésre lenne kötelezhető a tulajdonos
viseli azt [Minden olyan kárt, amelyet nem
tud másra hárítani, a tulajdonos kénytelen
elszenvedni.]
Casus [kazus prawny (wzięty z praktyki
przypadek)] – (lat.) casus v. kázus; jogi
eset, jogi ügy
Casus a nullo praestatur [za przypadek nie
ponosi się odpowiedzialności] – (lat.) Casus
a nullo praestatur [C. jogi értelemben
-
Wersja 01 01 2017
baleset, kárt okozó véletlen esemény,
melyért a fél nem felelős: C. a nullo
praestatur, kivéve ha magára veszi, mint pl.
a biztosítótársaság.]; felelős nélküli jogi eset
Casus belli
[powód
lub
pretekst
do
wypowiedzenia wojny; to łacińskie
wyrażenie pochodzące z teorii prawa
międzynarodowego (Ius ad bellum)]– (lat.)
casus belli; háborús ok; ok v. ürügy a
hadüzenetre; a háború oka. Olyan esemény
vagy tény, amely háborút idéz elő, vagy egy
háború
kitörésének
megindoklására
használnak fel ["a háború esete", vagyis:
háborúra okot adó eset, háborús ok (pl.
szarajevói merénylet 1914-ben)]
casus bibendi (powód do picia) – (lat.) casus
bibendi; ok az ivásra, ivásra alkalmat adó
esemény
Casus est maior vis cui humana infirmitas
resistere non potest [siła wyższa to
zdarzenie, któremu słabość ludzka nie
może się oprzeć,] – emberi erővel el nem
hárítható vis maior [Kár keletkezésekor
megkülönböztethetők olyan események,
amelyek emberi erővel el nem háríthatók
(cui humana infirmitas resistere non potest).]
Casus maior [siła wyższa] – (lat.) Casus maior;
elháríthatatlan akadály [A casus maior vagy
vis maior (régebbi magyar műszóval
erőhatalom) olyan erőt, eseményt jelent,
„amelynek az emberi gyengeség nem tud
ellenállni” (Gaius)]
catch as catch can – (ang.) kecseszkecsken; északamerikai eredetű bírkózási mód [karokkal és
lábakkal] (fogd, ahol éred)
catchup, ketchup [wym. keczap] [ang. catsup,
catchup, katsup, ketchup 'jw.' z malaj.
kěczap 'korzenny sos rybny'; zaprawiony
korzeniami sos a. purée, którego gł.
składnikiem są zazw. pomidory, a czasem
inne artykuły żywnościowe, jak grzyby a.
orzechy. – (ang.) catchup; ecettel vegyített
és fűszerezett mártás, amelyet Indiában
honos gombafajták kivonatából készítenek
Categories of performance (kategorie wydajności)
[Kategorie wydajności tworzą szereg
progów wyznaczających kolejne poziomy
sprawności nieekranowanych skrętek
dwużyłowych
i
określonych
przez
stowarzyszenie
EIA.
Obecnie
wykorzystywane są głównie skrętki UTP
kategorii 3 i 5.] – (ang.) Categories of
performance (teljesítmény kategóriák)
Category 3 UTP (Skrętka UTP kategorii 3)
[(skrętka nie ekranowana kategorii 3 (Cat
3) - Udostępnia pasmo o szerokości 16
MHz, co na odległości do 100 metrów
umożliwia
przesyłanie
danych
z
szybkością 10 Mbps.] – UTP-3 kategória
741
Category 3 UTP
Category 5 UTP (Skrętka nie ekranowana
kategorii 5) [Udostępnia pasmo o
szerokości 100 MHz na odległość do 100
metrów.] – UTP-5 kategória A videójel
átvitele 400 méter távolságra lehetséges
(UTP 5. kategória)
categoricus
imperativus
(imperatiwus
kategoryczny) – (gör.-lat.) categoricus
imperativus;
Imperativus
categoricus
[(filozófia) Kant idealista filozófiájában a
feltétlen belső erkölcsi magatartásra való
törekvés, amely kortól, társadalomtól,
osztálytól stb. függetlenül, öröktől fogva
jelen van az emberi természetben; (átv.)
ellentmondást nem tűrő parancsadási mód ]
caterpillar (traktor) – (ang.) caterpillar (hernyó);
hernyótalpú, láncszerkezetes gépkocsi v.
traktor;
süppedő
talajon
használatos
(harckocsiknál alkalmazzák)
CATENA (łańcuch) – CATENA, Lánc;
lánckommentár. [Az egyes bibliai helyekhez
különböző
magyarázók
megjegyzéseit
egymás után felsoroló írásmagyarázati mű.]
Catena, catenae [łańcuch kraterów] – Catena,
catenae; vulkáni kráterláncolat
catgut [(najprawdopodobniej od ang. cattle bydło, gut - jelito), struna chirurgiczna włókno wytwarzane z baranich lub kozich
jelit charakteryzujące się dobrymi
właściwościami mechanicznymi, ulegające
biodegradacji. Stosowane w chirurgii. W
Europie wprowadzone w XIX wieku przez
angielskiego chirurga Josepha Listera.
Obecnie zastępowane przez włókna
poliglikolowe.] – (ang.) catgut; macska-, juh
v. kecskebélből készült, a szervezetben
felszívódó sebészi varrócérna
Catharus
[rodzaj
ptaków
z
rodziny
drozdowatych (Turdidae)] – Catharus [a
madarak
osztályának
verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe és a rigófélék
(Turdidae) családjába tartozó nem]
Do rodzaju należą następujące gatunki:
 drozdek brunatny (Catharus fuscescens)
 drozdek cienkodzioby (Catharus
gracilirostris)
-
Wersja 01 01 2017










drozdek czarnogłowy (Catharus dryas)
drozdek meksykański (Catharus mexicanus)
drozdek okularowy (Catharus ustulatus)
drozdek rdzawogłowy (Catharus frantzii)
drozdek rdzawy (Catharus occidentalis)
drozdek samotny (Catharus guttatus)
drozdek szarogrzbiety (Catharus fuscater)
drozdek szarolicy (Catharus minimus)
drozdek wędrowny (Catharus bicknelli)
drozdek żółtodzioby (Catharus
aurantiirostris)
A nembe az alábbi 13 faj tartozik:
 hegyi fülemülerigó (Catharus gracilirostris)
 aranycsőrű fülemülerigó (Catharus
aurantiirostris)
 Wilson-fülemülerigó (Catharus fuscater)
 barnafejű fülemülerigó (Catharus
occidentalis)
 Catharus frantzii
 kormosfejű fülemülerigó (Catharus
mexicanus)
 pettyesmellű fülemülerigó (Catharus dryas)
 vörhenyes fülemülerigó (Catharus
fuscescens)
 szürkearcú fülemülerigó (Catharus minimus)
 flótázó fülemülerigó (Catharus ustulatus)
 pettyes fülemülerigó (Catharus guttatus)
 Bicknell-fülemülerigó (Catharus bicknelli)
CATI (ang.) - Computer Assisted Telephone
Interview czyli wspomagany komputerowo
wywiad telefoniczny [Metoda zbierania
informacji w ilościowych badaniach rynku
i opinii publicznej.] - CATI Computer
Assisted
Telephone
Interviewing
(számitógéppel
segitett
telefonos
megkérdezés/interjúkészités)
CATIA [zintegrowany system CAD/CAM/FEM.
CATIA jest produktem firmy Dassault
Systèmes. CATIA to zaawansowany
system wspomagania prac inżynierskich w
przemyśle lotniczym, samochodowym,
stoczniowym, maszynowym, sprzętu AGD,
energetycznym,
produkcji
form
wtryskowych i wielu innych. Oprócz
funkcji CAx oferuje narzędzia PDM/PLM
(SmarTeam, Enovia) pozwalające na
zarządzenie produktem (tworzeniem,
rozwojem, dokumentacją, cyklem życia
itd.).] – CATIA Computer Aided ThreeDimensional
Interactive
Application
(háromdimenziós számitógépes interaktiv
alkalmazás) (Computer Aided Three
Dimensional Interactive Application) [egy
több platformon működő gépészeti tervező
szoftver, melyet a francia Dassault Sytems
fejleszt és forgalmaz VAR partnereken
keresztül. A C++ programnyelven íródott
szoftver fejlesztését az 1970-es években
742
kezdték. Kezdetben a Dassault Mirage 2000
repülőgépeinek
tervezéséhez
használt
speciális szoftver volt, később más
területekre (például hajóépítés, autógyártás
stb.) is adaptálták.]
CATV [ang. Community Aerial TV] – CATV,
Community Aerial TV; területi közösségi tv
(közösségi televiziósantenna, ill. kábel TV)
caulophyllum thalictroides (niestety tez bez
polskiego odpowiednika-nazwa angielska:
ang. blue cohosh) – kék boglárka
(Caulophyllum thalictroides) [a kétszikűek
(Magnoliopsida) osztályába, ezen belül a
boglárkák (Ranunculales) rendjébe és a
sóskaborbolyafélék
(Berberidaceae)
családjába tartozó faj.]
causa [wym. kauza, kausa] [1. sprawa sądowa;
2. podstawa prawna; 3. przyczyna,
powód] – (lat.) causa; ok
causa bibendi – causa bibendi/casus bibendi
[kauza…] – ‘ok az ivásra’. [Latin szólás,
jelent (hazai gyakorlatban) születésnapot,
névnapot,
keresztelőt,
üzletkötést,
úgyszólván minden alkalmat, ami jogcím
lehet a kiadós ivásra.]
Causa causae est etiam causa causati [przyczyna
przyczyny jest również przyczyną skutku]
– (lat.) Quis est causa causae, est etiam causa
causati; a ki oka az oknak, az oka az
okozatnak is.
Causa causarum [przyczyna przyczyn] – (lat.)
Causa causarum; legfontosabb ok; „ok oka”
causa criminalis [przyczyna kryminalna; sprawa
karna] – (lat.) causa criminalis; bűnügy,
büntetendő cselekmény
causa finalis [przyczyna celowa – powstanie
rzeczy musi służyć pewnemu celowi.] –
Causa
finalis
(cél-ok);
az
eleve
meghatározott cél, rendeltetés elérése, mint a
fejlődés oka; az eleve meghatározott cél,
rendeltetés elérése, mint a fejlődés, mozgás
oka a teológiában (célok)
Causa efficiens [przyczyna sprawcza] – (lat.)
causa efficiens; létesítő ok; olyan létező,
mely aktusával létrehoz valamit.
Causa proxima [przyczyna najbliższa] – (lat.)
Causa proxima; az időben legközelebb álló
ok
Causa ramota [przyczyna dalsza] – (lat.) Causa
ramota, távoli ok
Causa sine qua non [przyczyna niezbędna] –
Causa sine qua non; nélkülözhetetlen v.
szükségszerű ok
causa sui [Przyczyna samej siebie – to, czego
istota obejmuje istnienie, czyli to, czego
naturę pojąć można tylko jako istniejącą.]
– Causa sui
(önmagának
oka).
-
Wersja 01 01 2017
Semmilyen ok által ki nem váltott létező. A
skolasztikus filozófiában Isten megnevezése.
Causalis (późn.łac.), kauzalny, 'przyczynowy' –
(lat.) kauzális, okozati, oksági, okbeli
causalis
cautela [ostrożność] – (lat.) cautela; elővigyázat,
óvatosság; óvatossági szabály
Cautela abundans non nocet [nadmierne
zabezpieczenie nie szkodzi] — (lat.)
Cautela abundans non nocet; fokozott
óvatosság nem árt
cavaliero [kawaler, rycerz] – (sp) cavaliero; (ép.)
ágyuállás [az erőd védőfalain belül, v. a
bástya, ill. bástyák torkában emelt
földhányás, a védők ágyuinak magas
elhelyezésére]; (fr.) chevalier; gavallér;
lovag
cavalleria rusticana [Rycerskość wieśniacza] –
cavalleria
rusticana
[rusztikána]
–
‘parasztbecsület’, az egyszerű falusi emberek
becsületérzése,
lovagiassága.
[Olasz
kifejezés, Verga egyik regényének a címéül
választotta; a műből készült, ugyancsak ‚
című Mascagni-opera tette világszerte
ismertté.]
cavatina [wym. kawatina], kawatina, kawatyna
[w operze XVIII–XIX w.: liryczna pieśń
solowa wieńcząca recytatyw] – (ol.)
cavatina (korábban aria di sortita); (zene) az
áriához hasonló, de kisebb igényű, ismétlés
nélküli szólódal [np. cavatina Figara:
Figaró áriája]
Cave canem [Uwaga, zły pies] – Cave canem
[kave kánem] – Vigyázz a kutyára v.
‘Óvakodj a kutyától’. [Ókori római házak
kapuján ez a felirat annyit jelentett, mint
nálunk a Harapós kutya. (A portákra vagy
kőfalakra írt feliratot a ma is használatos
„Harapós kutya” vagy „Vigyázz, a kutya
harap” vagy „Figyelem! Kutyával őrzött
terület!” értelemben is használták. Ezt
nemcsak a Petronius Arbiter által írt
„Trimalchio lakomája” c. szatírából tudjuk,
hanem több ilyen feliratot találtak régészeti
feltárásokon is). (Állítólag: A rómaiak a
kutyákat használták fel a harcokhoz és az
üzenetek továbbítására. Megetettek a
kutyával egy fémdarabot, mely az üzenetet
tartalmazta, majd kénytelenek voltak a
kutyát
megölni,
hogy az
üzenetet
kiszabadíthassák.
Az
ókori
rómából
származik a mondás: CAVE CANEM vagyis
Vigyázz a kutyára.)]
Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me
ipse cavebo [Boże, strzeż mnie od
przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.]
– Cave me, Domine, ab amico, ab inimico
vero me ipse cavebo; Isten, őrizz engem a
baráttól, az ellenségtől megvédem magam
743
Cave ne cadas [strzeż się, abyś nie upadł] – Cave
ne cadas [kave ne kadasz] – ‘Vigyázz, hogy
el ne bukj’. [Az ókori Rómában a
diadalmenetet tartó hadvezér mögött egy
rabszolga állt, aki ezt az intést ismételgette,
hogy
a
szerencse
változandóságára
emlékeztesse és az elbizakodottságtól
visszatartsa őt. Némileg hasonló szertartásra
utal a „Sic transit gloria mundi” szólás.]
cavea [łaciński termin określający widownię
teatru w kształcie półkola (lub koła)
tworzonego przez wznoszące się rzędy
kamiennych
ław.
Widownia
taka
występowała np. w amfiteatrach, teatrach
rzymskich. W teatrze grecki widownię
nazywano theatron.] – (lat.) cavea; a római
amfiteátrum nézőtere
Caveant consules ne quid detrimenti respublica
capiat [łac., 'niech konsulowie czuwają
(by
rzeczpospolita
nie
doznała
uszczerbku';
2.
niechaj
czuwają
konsulowie, by republika (państwo) nie
doznała uszczerbku; 3. przen. wezwanie do
czujności; a) <łac. – pierwsze słowa
formuły, którą senat rzymski nadawał
konsulom
władzę
dyktatorską
w
momentach krytycznych dla państwa> ―
b.) przen. wezwanie do czujności; początek
formuły, którą rzymski senat nadawał
władzę
dyktatorską
konsulom
w
krytycznych sytuacjach dla państwa.] —
(lat.) Caveant consules ne quid detrimenti
respublica capiat; ügyeljenek a konzulok,
hogy az államot semmi kár ne érje! [Tévesen
néha igy szokták idézni e helyett: Videam
consules, ne quid detrimenti res publica
capiat.. = Figyeljenek a konzulok, hogy az
államot semmi kár ne érje!]
caverna – (lat.) caverna; üreg, a test (tüdő)
belsejében;
a
szövetek
széteséséből
keletkezik [Caverna tuberculosa pulmonis –
jama gruźlicza płuca: (lat.) a. m. üreg
barlang. Tuberkulotikus C. jön létre az
emberi tüdőben, .ha a gümők (l. Tüdővész)
rosszul tápláltatván, zsirosan elfajulnak
(elsajtosodás), törmelékké esnek szét, végre
felszívatnak]
cążki [1. małe obcążki; 2. przyrząd do obcinania
skórek przy paznokciach] – kis v. lapos
fogó; kis harapófogó
cążki do paznokci – körömcsiptető
cążki do skórek – bőrvágó csiptető
CC (Carbon Copy) [(też: CC, courtesy copy) [1.
do wiadomości [komp.]; 2. DW [komp.]]] –
CC (Carbon Copy) [e-mail másolat küldése a
címzetten kívül, egy vagy több címre, ahol
az eredeti címzett is látszik.]
cc:Mail [Lotus Development, producent znanego
pakietu do pracy grupowej Lotus Domino,
-
Wersja 01 01 2017
wprowadził na rynek nową wersję pakietu
pocztowego
cc:Mail,
oznaczonego
numerem 8.1. Produkt ten bezpośrednio
konkuruje z Microsoft Exchange Server
firmy
Microsoft
oraz
pakietem
GroupWise Novella. Wygląda jednak na
to, że Lotus wyprzedził swoją konkurencję
co najmniej o krok, oferując funkcje,
które zapowiadane są dopiero w kolejnych
wersjach aplikacji Novella i Microsoftu.] –
cc:Mail - 'cc:Mail' levelező rendszer [a Lotus
cég Novell hálózatainál használt levelező
rendszer; újabban nyitott az Internet felé is;
MIME-kódolású leveleket sokáig nem tudott
kezelni]
cca, circa [wym. c-irka] [około, mniej więcej] –
cca, cirka; körülbelül, mintegy
CCITT (Międzynarodowy Komitet Konsultacyjny
ds. Telefonii i Telegrafii) [1. akronim od
nazwy francuskiej: Comité consultatif
international
téléphonique
et
télégraphique.
Organizacja
bardziej
znana pod nazwą angielską: International
Telegraph and Telephone Consultative
Committee. Po polsku znany jako
Międzynarodowy Komitet Doradczy do
spraw Telefonii i Telegrafii. Organizacja ta
zastąpiona została dnia 1 marca 1993 roku
przez ITU-T. 2. Jest odpowiedzialny za
ustanowienie standardów obowiązujących
w Europie. Ostatnio uległ on reorganizacji
i zmienił nazwę na International
Telecommunications Union (ITU), stając
się
Międzynarodową
Unią
Telekomunikacyjną.] – CCITT, (fr.)
Comite
Consultatif
International
Telegraphique et Telephonique; (ang.)
Consultative Comittee on International
Telegraph and Telephony = Nemzetközi
Távíró
és
Távbeszélő
Bizottság;
(Nemzetközi
Táviró
és
Távbeszélő
Tanácsadó Bizottság) [1. Nemzetközi
telekommunikációs szabványok felállításáért
felelős ENSZ szervezet. 2. (Comité
Consultatif Internationale de Télégraphique
et Téléphonique) Nemzetközi Távíró és
Távbeszélő Bizottság nevének rövidítése. A
bizottság a Nemzetközi Távközlési Unió
(ITU) szerve, amely az ENSZ egyik
szakosított szervezete. A CCITT a telefon és
adatforgalmazó rendszereket az egész világra
kiterjedően koordinálja. Műszaki ajánlásai
gyakran nemzetközileg is elfogadott
szabvánnyá válnak. Új neve ITU-T.]
CD [korpus dyplomatyczny] – CD (Corps
Diplomatique) (fr.) diplomáciai testület;
idegen államban működő diplomaták
gépkocsiján alkalmazott jelzés; compact disc
(lapos lemez) (számítógép)
744
CD [wym. s-i-di] [ang. compact 'zwięzły'; disc
'dysk; płyta gramofonowa'; 1. skr. od
compact disk, zob. kompaktowa płyta:
(ang. compact disc, CD) mała (średnica 20
cm)
srebrzysta
pyta
laserofonowa
zapisana jednostronnie, zawierająca do 60
minut nagrania cyfrowego; maleńki
półprzewodnikowy laser kieruje cienki
promień światła podczerwonego na
szybko obracającą się (od 500 obrotów na
minutę na wewn. ścieżce do 200 obr./min.
na zewn.) płytę; impulsy świetlne
przetwarzane są na kod cyfrowy a.
strumień liczb z kolei na dźwięk; 2. płyta
kompaktowa: Płyta kompaktowa (ang.
Compact Disc, CD-ROM – Compact Disc –
Read Only Memory) — poliwęglanowy
krążek z zakodowaną cyfrowo informacją
do bezkontaktowego odczytu światłem
lasera optycznego. Zaprojektowany w celu
nagrywania i przechowywania dźwięku,
przy użyciu kodowania PCM, który
dzisiaj jest tylko jednym ze standardów
cyfrowego zapisu dźwięku. Taką płytę
nazywa się CD-Audio. Dzięki dużej
pojemności, niezawodności i niskiej cenie,
dysk kompaktowy stał się najbardziej
popularnym medium do zapisywania
danych; 3. urządzenie do odtwarzania
tych płyt] - CD (Compact Disc) - kompaktlemez, fénylemez [1. általában 700 MB
(megabájt) kapacitású optikai tároló, amely
hang, kép, valamint adat digitális formátumú
tárolására használatos. [Digitális hanglemez:
12cm átmérőjű korong, amely potenciálisan
több mint egy órányi műsort hordoz;
egyelőre csak az egyik oldalát használják ki.
(Újabban kisebb átmérőjű CDket is
gyártanak.) Az információt lézerrel, apró
lyukacskák (Pitek) formájában rögzítik, a
PCM-rendszer szerint. A lyukacskák annyira
parányiak, hogy bontják a fényt, emiatt a CD
felszíne ezüstös-szivárványszínben ragyog.
(Általunk ajánlott neve: ezüstlemez.) A
korong felszínét védőfólia takarja, s mivel a
letapogatás nem mechanikai úton történik, a
CD nem használódik el, hacsak meg nem
sérül. Elvben még a por, sőt, a vékonyabb
karcolások sem rontják el (lényegesen) a
hangminőséget, mert az elektro-optikai
rendszer
a
lézersugár
fókuszát
mindenképpen a lyukacskákon tartja. Az
esetlegesen megsérült információt hibajavító
rendszer korrigálja. A CD-t belülről-kifelé
tapogatja le a gép, kb. 500 fordulat/perc
sebességgel kezdve, mely aztán fokozatosan
kb. 200 fordulat/percre csökken. A digitális
lemezjátszón az egyenfutásnak nincs
jelentősége, mivel a gép az információt egy
tárolón keresztül, pontos ütemben adja
-
Wersja 01 01 2017
tovább a D/A átalakítóra. A digitális
lemezjátszó extrém széles dinamikát
közvetít, műsora gyakorlatilag zajtalan,
játékideje
pedig
csaknem
kétszerte
meghaladja a hagyományos hanglemez
műsoridejét.
2.
(Compact
Disc,
kompaktlemez) A CD-t a Philips és a Sony
fejlesztette ki, első kereskedelmi célú
alkalmazása a digitális hangtárolás volt
(zenei CD). A 12 cm-es – azóta CD-ként
ismert – lemez fizikai formátumát a Vörös
Könyvben írták le, ami aztán nemzetközi
szabvánnyá vált. A CD-k tömeggyártással
készülnek, egy polikarbonát hordozóból, egy
vékony
fényvisszaverő
fémrétegből
(alumínium) és lakkborításból állnak. Az
adatok egy folyamatos spirálvonal mentén
találhatók, a pitek 0,5 (vagy 0,6?) µm
szélesek, a spirálsávok közötti távolság kb.
1,6 µm. 3. optikai elvek alapján működő,
tetszőleges hozzáférésű, rendkívül sikeres,
tárolóeszköz;első
alkalmazása
digitális
hang/zene tárolására volt; méretét úgy
határozták meg, hogy a lemez egy oldalára
Beethoven 9. szimfóniája ráférjen (640 MB);
sorozatgyártása rendkívül olcsó (kb. 100
Ft/drb); sok változata jött már létre, legújabb
a DVD; utóbbinak szabványosítása ma
végelláthatatlan
viták
tárgya,
mert
kivitelezésében sokan érdekeltek, t.k. a
filmipar is...; rendkívül sikeresek az
egyszerírható CD-R és többszörírható CDRW változatai is; 2000-ben Sony és Philips
"Double Density CD-ROM/R/RW" név alatt
bejelentették a lemezek 1,3 GB-s változatát
is, amit a lézersugár kétszer olyan finomra
fókuszálásával értek el]
Oznaczenia płyt audio CD
 AAD (Analog - Analog - Digital) – nagranie i
miksowanie analogowe, mastering cyfrowy.
 ADD (Analog - Digital - Digital) – nagranie
analogowe, miksowanie i mastering cyfrowe.
 DDD (Digital - Digital - Digital) – nagranie,
miksowanie i mastering cyfrowe.
standardy płyt kompaktowych: CD-Audio, PhotoCD,
CD-R, CD-ROM, CD-RW, VCD, SVCD,
CD+G, CD-Text, CD-ROM XA, CD-Extra,
CD-i Bridge, CD-i.
A CD-k – fizikai felépítésük szerint – a következők
szerint csoportosíthatók:
 préseléssel készült (csak olvasható)
 CD-R (írható)
 CD-RW (újraírható, azaz letörölhető és rá új adatok
írhatók)
A tartalom alapján a következő fajták léteznek:
 CD-DA (CD-Digital Audio, hanganyag tárolására) (Compact Disc-Digital Audio) Digitális zenei
(hang, audió) CD. A Philips és Sony közös
fejlesztése 1982 októberében fejeződött be. A
CD-DA volt az első digitálisan felvett és lejátszott
kiváló minőségű hanglemez. A vonatkozó
745
szabvány Vörös Könyvként (Red Book) vált
ismertté. A hanginformáció 1/75 másodperces
blokkokban tárolódik. Az analóg hangból
másodpercenként 44100 darab 16 bites mintát
vesznek két csatornán (bal és jobb). A blokk
mérete
ennek
alapján
kiszámítható:
44100*2*2/75=2352 byte. A CD-lemezen
legfeljebb 99 sáv (dal) lehet 74 perc időtartamban.
A hang CD átviteli sebessége 172 kbyte/sec. A
többszörös
sebességű
CD-ROM-lejátszók
automatikusan
lelassulnak
CD-DA-lemez
olvasásakor.
o CD+G (CD+Graphics)
o CD+MIDI o CD Text (a hanganyag mellett szöveges album és
száminformációkat is tartalmaz(hat))
o CD-Extra (más néven Cd Plus, hanganyagot és –
általában ehhez kapcsolódó – számítógépes
adatokat is tartalmaz) - Fizikai és logikai
formátum is. Többszekciós (multisession)
formátum, de hasonlít a Mixed Mode CD-re: ez is
tartalmaz adatot és hangsávot egyaránt. Ennél a
formátumnál azonban a hangsávok az első
szekcióban vannak, így megoldották a Mixed
Mode CD-nél lévő lejátszási problémát, mivel az
asztali CD-lejátszók legtöbbszőr csak egy
szekciót tudnak kezelni – vagyis nem férnek
hozzá az adatokat tartalmazó második részhez. A
CD-Extra formátumot ismerő CD-meghajtók
elsőként az adatokat olvassák el, amelyek itt ISO9660 vagy Joliet file-rendszerben kerülnek a
lemezre.
o HDCD (High Definition CD)
 CD-ROM (adatok tárolására)
o CD-ROM/XA
 CD-i (interaktív CD)
 PhotoCD
 VideoCD
 SVCD (Super VideoCD)
A CD-n az adatokat a hanganyagtól némileg eltérő
módon tárolják.
CD-A – CD-A [Hang rögzítésére alkalmas
kompaktlemez, 120 mm, 79 perc, 99 szám,
44.1 kHz, PCM.]
CD-S – CD-S (Ua. mint a CD-A, 80 mm, 21 perc)
CD-Extra [Format zapisu płyt CD łączący
możliwość zapisu na jednej płycie plików
binarnych oraz utworów muzycznych w
formacie CD-Audio. Inne nazwy tego
formatu to: Enhanced CD i CD-Plus.
Płyta tego typu składa się z co najmniej
dwóch sesji: ścieżek audio i systemu
plików.
Dobranie
takiego
układu
powoduje, że odtwarzacze CD-Audio
widzą tylko pierwszą sesję, dlatego nie są
odtwarzane fragmenty zawierające dane.
Natomiast odtwarzacze komputerowe
mają dostęp do wszystkich.] – Enhanced
CD [Az Enhanced CD gyökere messzire
nyúlik vissza, olyan, a Kék Könyvnek
megfelelő Vörös Könyv szerinti lemezre
utaltak vele, amely a második szekció első
sávjában CD-ROM Mode 2 adatot tartalmaz.
A CD-Extra a Sony védjegye a Kék
-
Wersja 01 01 2017
Könyvnek megfelelő lemezekre. Az adatsáv
olvasható egy CD-ROM-olvasóval, de
„láthatatlan” marad a zenei CD-lejátszó
számára. Így megoldódik a kevert módú
lemezekkel kapcsolatos probléma, melyeknél
az adat az első sávban volt, és a további
sávokban volt a zene; a lejátszók
megpróbálták „lejátszani” az adatokat, ami
kellemetlen zajt eredményezett. Ezenkívül
néhány régebbi CD-ROM meghajtó (pl.
néhány NEC típus) nem tudta kiolvasni az
első sávban lévő adatokat egy, a Vörös
Könyvnek megfelelő lemezen vagy egy
többszekciós lemezen. Az irodalomban
többféle, a Kék Könyvön alapuló
formátumra is Enhanced CD-ként utalnak,
ezek: (a) rejtett sávos lemezek, amelyeken az
adat a zenei sávok előtt található
(kihasználva egy kiskaput a Vörös Könyv
előírásaiban); (b) CD-Plus lemezek, amelyek
az adatsávot egy második szekcióban
tartalmazzák, és amelyből létrejöttek a Kék
Könyv (CD-Extra formátum) előírásai (a
CD-Plus kifejezést azonban, valószínűleg a
félreértések elkerülése végett már nem
használják és nem reklámozzák); és (c) a
CD-Extra lemez, melyet a Microsoft
speciális módon valósított meg (75 szektort
használva az információknak), amit a
többszekciós lemezek kezelésére képes CDROM meghajtók olvasni tudnak (Windows
95 alatt speciális eszközkezelővel). A CDExtra lemezeket az Apple reklámozza.
Ezeken kívül voltak még más formátumok is,
melyeket a Kék Könyv megjelenése előtt
használtak: a jól ismert mixed-mode (kever
módú) lemez (az 1. sáv volt az adatsáv); pregap lemezek (módosított Vörös Könyv
formátuk) és többszekciós lemezek (Sárga
Könyv, 2. módú adatok a második
szekcióban). Ezek a formátumok – érthető
módon – eltűntek, ennek eredményeként –
bár még sok variáns van – az Enhanced CD,
CD-Extra és Kék
Könyv
neveket
szinonímaként használják.]
CD+G, CD+Graphics [ten jest specjalnym
rodzajem płyty kompaktowej, który
oprócz dźwięku zawiera dane graficzne.
Dysk może być odgrywany na zwykłych
odtwarzaczach CD oraz na odtwarzaczach
CD+G, które mogą wyświetlać zapisane
obrazy (zwykle odtwarzacz CD+G
podłączony jest do zestawu telewizyjnego
lub monitora komputerowego); funkcja ta
jest wykorzystywana przede wszystkim do
prezentowania tekstu piosenek dla
wykonawców karaoke.] - CD-G Compact
Disc-Graphics (grafikai kompaktlemez)
CD-Plus – CD-Plus [A Microsoft CD-Plusként
említi a hivatalosan CD-Extrának nevezett
adatformátumot. Ez a név leginkább az olyan
zenei kiadványok hordozójaként került a
köztudatba, amelyik a hanganyagon túl
fennmaradt
szabad
lemez
kapacitást
multimédiás kiegészítéssel töltik meg.]
[wym. s-i-di-er a. ce-de-er] [płyta
kompaktowa służąca do jednorazowego
nagrania czegoś] – CD-R (Compact DiscRecordable) [1. A Narancssárga Könyv 2.
fejezetében az egyszer írható lemezek
leírásai találhatóak. Kezdetben ezeket a
lemezeket WORM-nak (Write Once Read
Many - egyszer írható, sokszor olvasható)
nevezték, később CD-WO (egyszer írható),
majd végül CD-R (Recordable - írható) lett a
neve. A lemezekre az adatok felírása
többféle módon történhet, de a már felírt
adatok többé nem módosíthatók. A CD-R
lemezeken tetszőleges logikai állomány
tárolható, és többféle fizikai írási módszer
közül választhatunk. Hogy melyik mellett
döntünk, az alapvetően két dologtól függ: a
CD-R meghajtó által ismert módoktól, és az
egybeszerkesztő szoftver által támogatott
módoktól. 2. Egyszer írható CD-lemez. Az
íráshoz CD-R-író készülék, megfelelő
szoftver, PC és írható adathordozó kell. Az
adathordozó eltér a tömeggyártásban
használt CD-lemeztől. Az előformázott,
vegyileg érzékeny írható réteg mögött
aranyló fényvisszaverő felület található. Írás
során a lemez színe megváltozik. 3. (CDRecordable)
Egyszer
írható
CD
kompaktlemez, 80 v. 120 mm, 540/650 v.
210 MB.]
CD-R, CD-RW (CD-Recordable, CD-Rewritable) 'CD-R', 'CD-RW' (rögzíthető CD, újraírható
CD) [egyszeri adatrögzítésre (CD-R),
valamint törlésre és újraírásra (CD-RW)
használható kompakt lemezek 640 MB
kapacitással; 1998-ban még több egyszerí
rögzítésre valamint többszöri átírásra
alkalmas CD- technológia állt még
versenyben egymással, 1999-re megszületett
a szabvány; piaci megjelenésük azért is
késett, mert a zenemű- és film-kiadók féltek
a jogtalan lemez- másolástól és fékezték
bevezetésüket; a meghajtók terjedése
napjainkra nagy lendületet vett, új PC-kben
lassan átveszi az egyszerű CD- ROM
szerepét; 2000 végétől 1,3 GB-s változata is
kapható; A Philips cég 1998-ban Győrben
nyitott egy gyárat újraírható CD-k
meghajtóinak gyártására, évi 10 millós
kapacitással]
CD-R drive (Compact Disc Recorder drive) – CDR drive (Compact Disc Recorder drive) CDíró
CD-R
746
-
Wersja 01 01 2017
CD-RAM Compact Disc Read Access Memory
CD-ROM
[wym.
s-idirom]
[1. płyta
kompaktowa; 2. napęd w komputerze,
dzięki któremu możliwe jest odtwarzanie
płyt kompaktowych] – CD-ROM (angol:
Compact Disc Read Only Memory) (írható)
[1. kb. az 1980-as évek végén piacra dobott
univerzális adathordozó, illetve médialemez.
Csak olvasható (véglegesített) adathordozó.
2. A számítógépek rohamos terjedésével
hatalmas igény támadt az egyre nagyobb
adattárolásra. Ezt az igényt elégítette ki a
CD-ROM. Ennek 650 Mbyte kapacitása
annak idején hihetetlenül nagy tároló
kapacitást jelentett a 80-120 Mbyte-os
merevlemezekhez képest. A CD-ROM csak
olvasható adatokat tartalmazó préselt, vagy
ilyen formátumban megírt korongok
elnevezése. Az adatokat rendszerint az ISO9660-as, Joliet, vagy az írható fajtáknál UDF
rendszerben is tárolhatjuk rajta. 3. Optikai,
csak olvasható digitális kompaktlemez és
meghajtó szabványa. 80 v. 120 mm, 650/210
MB. 4. csak olvasható optikai lemez, melyet
elsősorban nagy adatbázisok terjesztésére
használnak, kapacitása kb. 250 ezer
nyomtatott oldalnak felel meg. 5. a CD-audio
lemez-technológiájára alapozott optikai
tároló, 640 MB tárterülettel; terjedelmesebb
programok, pl. operációs rendszerek,
melyek forgalmazása régen több-floppy-s
csomagokban történt, ma CD-ROM-on
kerülnek forgalomba; CD-ROM lejátszók
adatfeldolgozó sebességét "...x" jelöléssel
szokás megadni, melynél az "1 x" az audió
lemezek alapsebességét=150 kbps-t jelenti,
"17 x" pedig 17x150 kbps-t, azaz 2,6 Mbpst; CD-ROM lemezek előállítási (nyomda-)
költségei -nagy sorozatban- csak 100... 200
Ft lemezenkint; vásárláskor elsősorban a
lemezek tartalmáért, nem pedig a médiumért
kell fizetni; az alacsony előállítási költségek
az oka annak is, hogy hagyományos papírmagazinokhoz is gyakran adnak egy-egy
CD-t mellékletként]
CD-ROM Két technológiával készülhet:
1. Gyári préselt lemez: Általában nagy
sorozatban készült lemezek (például műsoros
audió CD). Az adathordozó rétegbe
sablonnal préselik a jeleket.
2. Otthon készített: Számítógépes, illetve
asztali CD- vagy DVD-íróval készül. Az
adathordozó rétegbe lézerrel égetik a jeleket.
CD-ROM drive {rzecz.} [1. napęd CD-ROM-ów
{m.} 2. stacja CD-ROM {f.}; 3. czytnik
CD-ROM-ów {m.} [komp.]] – CD-ROMmeghajtó
(CD-ROM
drive)
[1.
Számítógéphez kapcsolt vagy beépített
eszköz, mely lehetővé teszi CD-ROMlemezek lejátszását vagy olvasását. Minden
747
újabb CD-ROM-meghajtó képes hang CD-t
lejátszani, csak külső hangkeltő (pl.
fejhallgató) kell hozzá. Az eredeti CD-ROMolvasó 150 kbyte/sec adatátviteli sebességgel
dolgozott, ma már ennek többszörösével
működő
meghajtók
kaphatók.
2.
multimédiumos számítógépeknek ma szerves
része; fontos jellemzője a lejátszási
sebessége: ez ma a CD- audio lejátszási
sebességnek több mint 20...30- szorosa is
lehet]
CD-ROM/XA – CD-ROM/XA [Ua. mint CDROM, de hangot, grafikus animációt és
mozgóképet is tartalmazhat.]
CD-RW [wym. s-i-di-er-wu a. ce-de-er-wu] [płyta
kompaktowa służąca do wielokrotnego
nagrywania czegoś] – (ang.) CD-RW
(Compact Disc ReWriteable vagy Compact
Disc ReWriter) újraírható CD (újraírható,
azaz letörölhető és rá új adatok írhatók)
CD-RW újraírható CD ill. CD-újraíró
CD-Text – CD-Text [Különleges CD-DA
formátum, amelynél a lemezhez és külön
minden hangsávhoz szöveges információ
tartozhat. Ezt a szöveget kijelzik az arra
alkalmas lejátszó készülékek. A „disk text”
tartalmazza pl. a használt nyelvet, a zene
stílusát, a „track text” pedig az adott hangsáv
címét, előadóját és más, a felhasználó által
definiált üzenetet. Az újabb zenei
kiadványok egy része már gyárilag így
készül.]
CD-V – CD-V (VHS minőségű kép tárolására
alkalmas kompaktlemez, 120 mm, 6 perc
PAL kép és 20 perc hang.)
CD4 (cluster of differentiation 4) - CD4
[négycsatornás,
Kvadrofón
hanglemeztechnika: a hanglemez barázdái
mind a négy műsorcsatornát (lényegében)
külön-külön közvetítik, anélkül, hogy ezek
szétválaszthatatlanul
összekeverednének.
Valójában a CD4 sem magát a négy
műsorjelet közvetíti, hanem az ezekből
formált 2 összeg- és 2 különbségjelet. Az
előbbieket a hagyományos módon rögzítik,
az utóbbiakat pedig egy 30kHz-es
vivőfrekvenciára ültetve viszik át, szintén a
bal, illetve a jobb csatornában. A CD4
lemezeket
tehát
különlegesen
széles
frekvenciaátvitelű
hangszedővel
kell
letapogatni, utána pedig még egy speciális
demodulátorra is szükség van, hogy
visszaállíthassák a műsorjelből a négy
csatorna eredeti jelét. A négy hangsugárzót
külön-külön teljesítményerősítővel hajtják
meg.]
CDA (Communications Decency Act) [ustawa
regulująca pornografię w internecie,
uchwalona przez Kongres w 1996 roku; w
-
Wersja 01 01 2017
większej
części
odrzucona
jako
ograniczająca wolność słowa i niezgodna z
I poprawką do konstytucji USA] - CDA
(Communications Decency Act) [a sokat
vitatott amerikai "illetlenségi törvény", mely
szabályozni kívánja a hálózaton megjelenő
szexuális és egyéb "illetlen" témájú anyagok
szolgáltatását, ill. megállapítja a velük
kapcsolatos felelősségek körét]
CDD (Centralny Dom Dziecka) – (dawno)
Központi Gyermekáruház [Centralny Dom
Dziecka w Warszawie]
CDDB (CD Database) – CDDB (CD Database) [A
weben is elérhető hang CD hangfelvétel
adatbázis, tartalmazza az album címét, a
számok címét, szerzőjét, előadóját és
időtartamát.]
CDFS – CDFS (CD-ROM fájlrendszere)
CD-I; interaktywna płyta CD – (kat.:
informatyka)
CD-I,
Compact
Disk
Interactive, interaktív kompaktlemez [1. A
PHILIPS cég által kifejlesztett interaktív
kompaktlemez kép és hangjelek digitális
tárolására. 120 mm, 72 perc VHS, 650MB,
254 ezer A4, 5500 állókép, 72 perc MPEG.
A READY audió is. 2. Ez volt az első olyan
technológia, amelynek segítségével CD
méretű korongra másoltak mozifilmeket. A
rossz minőségű kép (352x288 PAL, 352x240
NTSC) és hang nem keltette fel a gyártók
érdeklődését így nem terjedt el annyira, mint
a DVD.]
CDDI (Copper Distributed Data Interface) [Specyfikacja opracowana przez firmę
Crescendo
Communication,
która
wykorzystuje
techniki
FDDI
do
przesyłania
sygnałów
w
skrętce
czteroparowej
ekranowanej
lub
nieekranowanej.] - Copper Distributed Data
Interface (rézvezetékes adatinterfész).
CDMA (ang. Code Division Multiple Access)
[metoda
dostępu
do
medium
transmisyjnego polegająca na przypisaniu
poszczególnym
użytkownikom
korzystającym z tego samego kanału do
przesyłania
danych,
sekwencji
rozpraszających, dzięki którym, odbiornik
jednoznacznie zidentyfikuje przeznaczoną
dla niego transmisję. Transmisja z
rozpraszaniem
ma
charakterystykę
podobną do sygnałów szumowych. CDMA
okazała się szczególnie przydatna w
telefonii komórkowej, niektóre standardy
drugiej i trzeciej generacji wykorzystują
ją jako metodę dostępu do sieci] – (ang.)
Code division multiple access (kód-osztásos
többszörös
hozzáférés)
'CDMA'
vezetéknélküi adatszolgáltatás [1. a közös
kommunikációs csatorna több fél közötti
748
elosztásának
módját
és
szabályait
meghatározó rendszer. A CSMA/CD
szabályrendszere biztosítja, hogy a közös
csatornán kommunikáló felek képesek
legyenek a szimultán adások és az ezekből
következő ütközések detektálására, valamint
ezek elhárítására. 2. az USA-ban és Japánban
használatos mobil- telefon szabvány; a
gyártók 1999-ben jövőbeli kompatibilitásban
egyeztek meg az európai GSM szabvánnyal;
a japán NEC nagyszávszélességű (2 Mbps)
változatán dolgozik (W-CDMA)]
cdn. [ciąg dalszy nastąpi] – folytatjuk; folyt. köv.,;
folytatása következik
CDR (CorelDRAW) – CDR (Corel Draw
vektorgrafikus adatformátum.)
CDT (Centralny Dom Towarowy) [wybudowany
w latach 1948-51 w Warszawie pierwszy w
Polsce powojennej dom towarowy;
wzniesiony wśród ruin centrum stolicy
posiadał pierwsze schody ruchome, 14
wind (jedna włącznie do wożenia
pieniędzy), dwie kondygnacje podziemne;
ulubiony temat pocztówek z lat 50.,
kilkakrotnie
filmowany,
stanowił
reprezentacyjną
witrynę
handlu
stołecznego w okresie PRL; 1975
częściowo zniszczony w wyniku pożaru;
po remoncie ukończonym 1978 zmieniono
nazwę na Smyk, przekształcając go w
sklep z artykułami dziecęcymi; w latach
80. włączony do sieci Domów Towarowych
Centrum.] – (dawno) Központi Áruház
(Lengyelországban)
CDV – Cell Delay Variation [odchyłka
opóźnienia komórki (parametr QoS,
różnica
pomiędzy
opóźnieniem
pojedynczej komórki a opóźnieniem
oczekiwanym)] – (kat.: informatyka) CDV
(cell delay variation - cella késleltetés idő
ingadozás; a továbbítás által okozott
késleltetés ingadozása (jitter).)
Ce n’est que le premier pas qui coute
[Najtrudniejszy jest pierwszy krok.] – Ce
n’est que le premier pas qui coute [szö
nekölö prömjé pa ki kut] – ‘Csak az első
lépés nehéz’. [Francia szállóige Deffand
márkinőtől; ő ironikusan jegyezte meg azzal
a legendával kapcsolatban, hogy Szent
Dénes, Párizs ókori vértanú püspöke
lefejezése után még hat mérföldet ment, fejét
a kezében tartva. Majd minden nyelvben van
megfelelője e szólásnak, nálunk: Minden
kezdet nehéz. még: „Dimidium facti qui
coepit, habet”]
Cebaot [Jahwe-Cebaot, Pan Zastępów] – (héber)
Cebaot; seregek, az ég és a föld minden
teremtése; (héb.) seregek, kivált a csillagok,
vagy angyalok mennybeli serege tágabb
-
Wersja 01 01 2017
értelemben (l. Móz. I k. 2, 1) az égnek és
földnek minden teremtése; ismét Ur Cebaot,
vagy Cebaot istene, a szentirás későbbi
könyveiben isten mint hadúr, vagy mint a
mindenség
ura;
Seregek
Ura,
az
Ószövetségben Isten körülírt megnevezése
Cebaot [Jahwe-Cebaot jest jego najpotę
niejszym imieniem] – (héb.) Cebáot;
seregek, kivált a csillagok, vagy angyalok
mennybeli serege tágabb értelemben (l. Móz.
I k. 2, 1) az égnek és földnek minden
teremtése; ismét Ur C., vagy C. istene, a
szentirás későbbi könyveiben isten mint
hadúr, vagy mint a mindenség ura; Seregek
Ura, az Ószövetségben Isten körülírt
megnevezése
ceber [duże, okrągłe naczynie z klepek, zwykle o
dwóch uchach, używane na wsi] – cseber,
csöbör, dézsa [leje jak z cebra: esik, mintha
a dézsából öntenék]
ceberek, cebrzyk – csebrecske, csöbröcske, kis
cseber, dázsácska
cebula (łac. bulbus) [1. roślina warzywna z
podziemnym pędem o ostrym smaku i
zapachu; 2. przedmiot przypominający
kształtem cebulę, zwłaszcza kopuła
jakiegoś budynku; 3. pot. staroświecki
zegarek kieszonkowy przypominający
kształtem bulwę cebuli; 4. zob. cebulka w
zn. 2.; 5. przekształcony pęd podziemny o
funkcji spichrzowej i przetrwalnikowej] –
hagyma (bulbus) [az egyszikűek egyes
családjainak – például hagymafélék,
amarilliszfélék,
liliomfélék
–
húsos,
módosult szára.], (przyprawa) vöröshagyma,
gumó; (tréfás) krumpli (zsebóra); (bibl.)
Hagyma (Allium cepa = betsâlîm, Allium
porrum = chatzir, Allium sativum és Allium
ascolonium = eshoomim). A felsorolásból
kitűnik, hogy a zsidók egyaránt kedvelték
különféle zamatú vörös-, póré-, aszkolóni- és
fokhagymát, a pusztai vándorlás során a
honvágy vulgáris kifejezője is (4 Móz 11,5—
6).
cebula perłowa – gyöngyhagyma
cebula w kolorze lila – lilahagyma
Cebula zwyczajna, cebula jadalna, czosnek
cebula (Allium cepa L.) [gatunek rośliny
należący do rodziny czosnkowatych.
Pochodzi z Azji Środkowej, obecnie nie
rosnie dziko, występuje tylko w uprawie.
Botaniczna nazwa tej rośliny to czosnek
cebula, w użyciu jest jednak głównie
nazwa cebula.] – vöröshagyma (Allium cepa
L.). [A magyar tájnyelvi elnevezései közül a
hajma, a vereshagyma, a zsidószalonna és a
mózespecsenye a legismertebbek.]
749
cebula jadalna
Cebulica dwulistna (Scilla bifolia L.) [gatunek
byliny z rodziny szparagowatych. Obszar
występowania obejmuje rejon Kaukazu,
Azji Mniejszej sięgając do Syrii na
południu,
Europy
południowej
i
środkowej. Północna granica zasięgu
przebiega przez Polskę, Niemcy, Belgię,
Francję. W Polsce występuje w
Karpatach, rzadziej w południowej części
niżu, ale jest rośliną rzadką.] – kétlevelű
csillagvirág (Scilla bifolia L.)
Cebulica syberyjska (Scilla siberica) [gatunek
byliny
należący
do
rodziny
szparagowatych. Pochodzi z zachodniej
Azji, Kaukazu i wschodniej Europy. Jest
uprawiana jako roślina ozdobna, czasami
zdziczała (ergazjofigofit).] – szibériai
csillagvirág v. Bókoló csillagvirág (Scilla
siberica)
cebulowa [zupa cebulowa] – hagymaleves,
hagymakrémleves
cebulka [1. zdr. od cebula w zn. 1.; 2. bulwa o
mięsistych łuskach, będąca organem
rozmnażania
wegetatywnego
roślin
cebulkowych; 3.
korzeń włosa] –
hagymácska; hajhagyma; hagyma gumó;
hajgyökér [a szőrtüszőben (» a bőrfelszín
hámjának betüremkedése a bőr alá)
helyezkedik el.]; hajhagyma [a hajgyökér
-
Wersja 01 01 2017
alsó kiszélesedő része, amely körbeveszi a
szőrtüsző alján elhelyezkedő hajszemölcsöt
(dermal papilla)]
cebulka kwiatowa – virághagyma
cebulka przybyszowa – sarjhagyma
cebulka tulipana – tulipánhagyma
cebulka włosowa – hajhagyma; hajgyökér
cebulki włosowe – hajhagymák
cebulkowaty, -a, -e [1.
przypominający
kształtem cebulkę; 2. zob. cebulkowy w zn.
2.]; cebulkowy, -a, -e – hagymás, hagyma-,
hagyma alakú; hagyma szerű, gumós
cebulowaty, -a, -e [1. odnoszący się do cebulki –
rośliny jadalnej; też: zrobiony z
dodatkiem cebulki; 2. o roślinach:
wytwarzający cebulki] – hagyma alakú,
hagymaszerű; hagymás
cebulowy, -a, -e – hagyma-, hagymás
CEC (Centre Européen de la Culture) Europejskie
Ramy Kwalifikacji [Europejskie Ramy
Kwalifikacji są wspólnym europejskim
systemem odniesienia, który ma powiązać
Krajowe Systemy i Ramy Kwalifikacji
państw Unii Europejskiej. W ERK
wyszczególnionych jest 8 poziomów
wiedzy, umiejętności i kompetencji
opisujących efekty uczenia się. Obejmują
one kształcenie ogólne (od poziomu szkoły
podstawowej) i kształcenie osób dorosłych,
kształcenie i szkolenie zawodowe oraz
kształcenie wyższe (do poziomu studiów
doktoranckich),
uwzględniając
kwalifikacje uzyskane zarówno drogą
kształcenia
formalnego,
jak
i
pozaformalnego oraz nieformalnego.] –
Centre Européen de la Culture CEC (Európai
Kultúrközpont)
[GENEVE
alapvető
gondolata szerint az uniót az európai
kultúrára kell alapítani, olyan kultúrára,
amely visszatükrözi az uniónak a
különbözőségben megvalósuló föderalista
elvét. Ennek alapján beszélhetünk a
föderalizmus és a kulturális pluralizmus
közötti megfelelésről. Tekintve, hogy
szövetség alapja a kultúrák pluralitása, ezen
csak föderalista egyesülés alapulhat. Ez az
értelme és célja az Európai Kulturális
Központban
végzett
tevékenységnek,
amelyet
Denis
de
Rougemont
kezdeményezésére állított fel a hágai
kongresszus.]
cech [1. zrzeszenie rzemieślników jednej lub
kilku podobnych specjalności; 2. siedziba
tego zrzeszenia] – (ném.) cech, ceh; céh,
céhszékház; céh; a középkori ipari szervezet
formája, mely a városokban alakult ki,
szakmai
szervezetek
alapján
(Magyarországon a céhek 1872-ig állottak
fenn); vendéglői számla (rachunek); költség
750
cech fryszerski – olvasztóüzem, kohóüzem
cech kapeluszniczy – kalapos céh
cech szewski – a csizmadiák céh
cech siodlarski – nyergescéh
cecha
[1. element
odróżniający
lub
charakteryzujący
istoty
żywe
lub
przedmioty, ich czynności i stany oraz
zjawiska; 2. znak fabryki, zakładu, urzędu
itp., umieszczany na przedmiocie; 3. filoz.
niesamodzielny składnik rzeczy, dający się
w niej wyróżnić tylko w drodze analizy
myślowej;
4. oznaczenie
na
mapie
położenia jakiegoś punktu nad poziomem
morza; 5. zob. cechówka w zn. 1.; 6. (hist.)
z dwuch wyrazów niemieckich Zieche i
Zeichen spolszczona cecha, cycha, miała
też dwojakie znaczenie. Z pierwszego
wyrazu – Zieche – oznaczała cecha
powłokę, poszewkę, futerał płócienny na
pierzynę i każdy wielki wór, zwłaszcza na
chmiel. W drugiem znaczeniu od Zeichen
– znak, cecha oznacza piętno i narzędzie
do znaczenia, np. stempel albo młotek
żelazny z cyframi lub herbem do
wybijania piętna na naczyniach, sprzętach
metalowych,
plombach,
monetach,
drzewie i t. d. Cechowano bydlęta inaczej,
a złoczyńców piętnowano w inny sposób.]
– jel, ismertetőjegy, vonás, jelleg,
jellemvonás, tulajdonság, jellegzetesség;
kvalitás; jellemző vonása; bélyeg, bélyegző,
cégjel; (gram.) (csak magyarban) jel
cecha charakteru a. charakterystyczna –
jellemvonás
cecha charakterystyczna – sajátság; sajátosság;
jellemvonás, jellemző vonás; jellegzetesség,
jellegzetes vonás
cecha dominująca [dziedziczna właściwość
organizmu górująca u potomstwa nad
innymi cechami] – 1. szembeötlő
jellegzetesség; 2. (élővilág) domináns jelleg
v. tulajdonság
cecha dystynktywna [jęz. cecha konieczna do
identyfikacji jednostki językowej] felismerhető, világos jelleg
cecha dziedziczna; cecha dziedziczona a.
dziedziczona – öröklött tulajdonság; vele
született jelleg
cecha dzierżawcza – birtokjel
cecha dźwięku określająca jego głuche
brzmienie – tompaság, fojtottság
cecha fabryczna – gyári jel, védjegy, jelölővas;
(własciwość) tulajdonság
cecha główna – főjellegzetesség
cecha indywidualna – egyéni jelleg; egyéni
jellegzetesség
cecha istotna – alapvető jellemvonás; lényeges jel
v. jellegzetesség
-
Wersja 01 01 2017
cecha jest dziedziczona – a jelleg v. tulajdonság v.
sajátosság öröklődik
cecha jest przekazywana – a jelleg v. tulajdonság
v. sajátosság átadódik
cecha legalizacyjna [znak na narzędziach
pomiarowych, stwierdzający ich zgodność
z przepisami legalizacyjnymi] – igazoló jel
cecha nabyta – szerzett tulajdonság
cecha osobowo-dzierżawcza – birtokos személyjel
cecha recesywna [cecha determinowana przez
allel recesywny danego genu. Ujawnia się
w fenotypie jedynie wtedy gdy allelowi
recesywnemu
nie
towarzyszy
allel
dominujący] – recesszív tulajdonság
ccha
semantyczna,
inaczej
sem
[w
językoznawstwie
najmniejsza,
nierozkładalna
część
znaczenia]
–
szemantikai tulajdonság
cecha specyficzna języka – nyelvspecifikus
tulajdonság
cecha syntaktyczna – rag
cecha uniwersalna – univerzális tulajdonság
cecha wewnętrzna – belső tulajdonság
cecha wrodzona – örökölt v. vele született jelleg
cecha wyróżniająca – különös jel; különös
jellemvonás; feltűnő jel; megkülönböztető
jelleg
cechą tej sztuki jest sceniczność – e darab fő
jellegzetessége a színpadiasság
cechmistrz [W dawnej Polsce starszy cechowy,
przysięgły,
"pan
starszy";
ogół
pełnoprawnych członków cechu rzem.
(mistrzów) wybierał zwykle dwóch
cechmistrzów, którzy byli zatwierdzani
przez władze miejskie. Cechmistrzowie
stali na czele cechu, reprezentowali go
wobec władz miejskich i państwowych,
przewodniczyli
zgromadzeniom
cechowym, sądzili sprawy cechowe,
szczególnie zatargi między mistrzami a
czeladnikami,
kontrolowali
jakość
wyrobów,
pilnowali
przestrzegania
statutów, zawiadywali majątkiem cechu,
niekiedy zajmowali się pośrednictwem
pracy; w zamian uzyskiwali pewne
korzyści,
m.in.
pierwszeństwo
w
zatrudnianiu czeladników, czasem także
wynagrodzenie pieniężne.] – céhmester; a
céhek élén álló személy
cechować
[zaznaczać
(w
budownictwie
zazwyczaj używane)] – jelölni, megjelölni;
(charakteryzować) jellemezni; hitelesíteni
(mérleget)
cechowanie
[umieszczanie
na
narzędziu
pomiarowym
symboli
(cech)
legalizacyjnych. Niektóre z tych cech
mogą zabezpieczać poszczególne elementy
narzędzia przed dokonaniem zmian po
751
legalizacji. Termin cechowania stosowany
jest często niepoprawnie dla określania
czynności wzorcowania przyrządu.] –
bélyegzés, megjelölés; jellemzés; hitelesítés,
összehasonlítás
cechowany, -a, -e – megjelölt, megbélyegzett
cechownia – márkázó műhely
cechownica – pecsétbélyegző
cechowy, -a, -e – céh-, céhbeli, a céhhez tartozó
cechówka – fabélyegző-kalapács
cechuje go niedokładność – jellemzi őt a
pontatlanság
1
cechy [Ponieważ w dawnych wiekach, kiedy
umiejętność czytania należała do rzeczy
niepoślednich, każde rzemiosło musiało
mieć swój znak do wywieszania przed
mieszkaniem rzemieślnika, a znaki wogóle
nazywano w Polsce, od niemieckiego
wyrazu Zeichen – cechami, więc też i
każde stowarzyszenie rękodzielników,
zajmujących się tym samym procederem
w danej miejscowości, połączonych razem
w rodzaj bractwa, zwało się również
cechem.
Początek
stowarzyszeń
profesjonistów w południowej Europie
ginie w mroku przeszłości.] – céhek
cechy2 – jegyek, tulajdonságok
cechy dystynktywne [cechy pozwalające na
rozróżnienie]
–
disztinktív
jegyek;
megkülönböztető jegyek
cechy gatunkowe – faji jegyek
cechy indywidualnyje – egyéni jellegek v.
jellegzetességek v. tulajdonságok
cechy mammologiczne [cechy wspólne dla
człowieka
i
innych
ssaków]
–
ismertetőjegyek
cechy nabyte [cechy wytworzone w ciągu życia
jednostkowego organizmu] – az adott
viszonyok hatására létrejött v. szerzett
tulajdonságok (Lamarck tana)
cechy odróżniające – megkülönböztető jegyek
cechy osobowe – személyes jellemzők
cechy palingenetyczne [cechy występujące u
zarodka, odpowiadające kolejnym etapom
rozwoju rodowego] – palingenetikus jelek
v. tulajdonságok
cechy pigmentacyjne [cechy charakterystyczne
jakiegoś
organizmu,
warunkowane
występowaniem określonych pigmentów w
poszczególnych jego komórkach] –
pigment v. festékanyag tulajdonságok
cechy płciowe – nemi jellegek
cechy przekazane dzidzicznie – örökölt
jellemvonások
cechy
przystawania
trójkątów,
cechy
podobieństwa trójkątów [twierdzenia
podające
warunki
konieczne
i
-
Wersja 01 01 2017
wystarczające do tego, aby dwa trójkąty
były przystające lub podobne] –
háromszögek
hasonlóságának
v.
egybevágóságának tulajdonságai
cechy redundantne [jęz. elementy funkcjonalnie
zbyteczne, niepełniące określonej funkcji
w języku] – redundáns tulajdonságok
cechy relewantne [jęz. elementy istotne w
systemie językowym, służące celom
komunikacji językowej] – releváns v. döntő
tulajdonságok
cechy swoiste – sajátos jellegzetességek v.
jellemvonások v. jellegek
ceckać się [ceckać się - regionalnie: cackać się (1.
obchodzić się z czymś lub z kimś czule; 2.
poświęcać
zbyt
wiele
czasu
na
wykonywanie jakiejś czynności); ciećkać
się (regionalnie), ciaćkać się (regionalnie)]
– hízelegni, rávenni (vmire)
ceckać się z kim – hízelegni vkinek
Cecylia [1. żeński odpowiednik imienia
Cecyliusz. 2. Takie piękne imię, a ma takie
dziwaczne pochodzenie. Rzymianie, jak
wiadomo, nazywali siebie przezwiskami,
jak na przykład Brutus, czyli Głupek, albo
Naso, czyli Nochal. Był też cały ród
Cecyliuszów, czyli po naszemu, Ślepaków gdyż caecus [cekus] znaczy ślepy.] –
Cecilia [latin eredetű női név. Férfi párja:
Cecilián. Valószínűleg a Cecília névből
származik a Zille női keresztnév is. Rokon
nevek még: Célia, Cicelle, Sejla.]
Święta Cecylia, Cecylia z Rzymu, ros. Cecylia
Rzymska, Кикилия Римская (zm. ok. 230–
231)
[dziewica
i
męczennica
chrześcijańska,
święta
Kościoła
katolickiego i prawosławnego.] – Cecília,
(más néven: Cicelle, Célia), ókeresztény szűz
és mártír (†230 körül), a középkor végétől a
tizennégy
segítőszent egyike. [római
ókeresztény szűz és vértanú, aki a középkor
végén lépett a Tizennégy Segítő Szent
csoportjába, s egy ártatlan fordítási hiba
következtében — mely szerint az esküvőjén
ő maga játszott az orgonán –, más értelmezés
szerint “szíve a lakodalmi muzsika közepette
is csak az Úrnak énekelt“, lett a szent zene
védőszentje. 545 óta november 22-én
ünnepeljük.Legendás élettörténete a már jól
ismert
ponyvastílusban
íródott.
Keresztényként nőtt föl az előkelő pogány
Caecilius famíliában. Kora ifjúságában
szüzességet fogadott. Szülei ennek ellenére
egy Valerius nevű ifjúhoz kényszerítették.
Cecília a nászéjszakán rábírta férjét, hogy ne
érjen hozzá, mondván: „énnekem szent
angyal
szeretőm vagyon,
ki
nagy
szorgalmatossággal őrizi az én testemet
minden fertelmes bűntől, ki ha azt ismerendi,
752
te engemet förtelmes szeretettel illetendesz,
tudjad, hogy ottan megöl tégödet…”
Valerius hajlott a szóra, sőt meg is
keresztelkedett. Később „égi vetélytársa”
megjelent
előttük,
és rózsavagy
liliomkoszorúval megkoronázta őket (e
virágok néha Cecília attribútumai). A
csodálatos virágillatot megérezve, Valerius
öccse, Tiburtius is megkeresztelkedett.
Nemsokára mindhárman elnyerték a
vértanúság koronáját. Előbb azonban Cecília
még megtérítette az őket kísérő katonákat és
tisztjüket. Három vértanúkorona is ékíti fejét.
Három napig tartó sikertelen próbálkozás
(gőzben való megfojtás, forró olajban főzés)
után le akarták fejezni. Háromszor sújtott a
nyakára a hóhér, de ezt is túlélte, három
napig élt még, ez idő alatt mindenét
szétosztotta a szegények között, házából
templomot alapított.]
Cecyliusz [imię męskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi się od nazwy rodu Cecyliuszów] Cecilián [latin eredetű férfinév. A név alapja
a Caecilianus latin szó, jelentése: a
"Caecilius nemzetséghez tartozó"]
Cecylka, Cesia – Cili; a Cecília beceneve
Cedant arma togae! [niech oręż ustąpi przed
togą! (Cycero)] – Cedant arma togae!, hordj
fegyvert a tógával! [A togát csakis római
polgár viselhette, aki togában járhatott, azt
megvédte a római polgár joga, ahhoz lictor
nem nyúlhatott, nem fenyíthette meg,
halálbüntetése ellen a népgyűléshez, illetve a
császárhoz fellebbezhetett, nem büntethették
a megszégyenítő kereszthalállal]
CEDEFOP (fr. Centre Européen pour le
Développement
de
la
Formation
Professionnelle) Europejskie Centrum
Rozwoju Kształcenia Zawodowego [to
centrum zajmujące się kształceniem i
szkoleniem
zawodowym
w
Unii
Europejskiej. W 1975 roku Rada Unii
Europejskiej
z inicjatywy Komisji
Europejskiej
utworzyła
Europejskie
Centrum
Rozwoju
Kształcenia
Zawodowego
CEDEFOP,
jako
samodzielny instytut z siedzibą w Berlinie.
W 1995 Cedefop został przeniesiony do
Salonik.
Centrum
posiada
biuro
łącznikowe w Brukseli. CEDEFOP jest
agencją europejską, której zadaniem jest
promowanie oraz rozwój kształcenia i
szkolenia
zawodowego
w
Unii
Europejskiej. Spełnia także rolę centrum
informacyjnego Unii Europejskiej w
zakresie
kształcenia
i
szkolenia
zawodowego. CEDEFOP był jedną z
pierwszych
wyspecjalizowanych
i
zdecentealizowanych
agencji
europejskich, utworzonych w celu
-
Wersja 01 01 2017
zapewnienia
specjalistycznej
wiedzy
naukowej i technicznej oraz możliwości
wymiany poglądów między różnymi
partnerami europejskimi.] – CEDEFOP
(fr. Centre Européen pour le Développement
de la Formation Professionnelle) Európai
Szakképzés-fejlesztési Központ, azaz az
Európai Központ a Szakképzés Fejlesztéséért
[1975 óta foglalkozik azzal, hogy a
szakoktatás és -képzés színvonalát növelje.
Ennek keretein belül feladatai közé tartozik
az Európai Unió munkaerő-piaci változásait
előre jelző jelentések elkészítése.]
cedent [wierzyciel dokonujący cesji swej
wierzytelności lub innych praw na rzecz
cesjonariusza] – engedményező
cedet, Centralny Dom Towarowy (CDT )
[potocznie: Centralny Dom Towarowy,
największy warszawski dom towarowy w
dwudziestoleciu po II wojnie światowej] –
(dawno)
Központi
Áruház
(Lengyelországban)
cedować [przekazać prawo do czegoś innej
osobie] – (lat.) cedálni; engedményezni,
(követelést) átruházni, átengedni
cedowanie
–
engedmény,
engedményezés,
átengedés, átruházás
Cedr (Cedrus Belon ex Trew, 1757) [1. rodzaj
drzew
z
rodziny
sosnowatych.
Przedstawiciele tego rodzaju występują w
rejonach górskich Azji i Afryki Północnej.
Ich pierwotny areał to Himalaje i region
śródziemnomorski.
Rosną
na
wysokościach 1500-3200 m n.p.m. w
Himalajach i 1000-2200 m w basenie
Morza Śródziemnego. 2. wiecznie zielone
drzewo iglaste, rosnące w górach krajów
śródziemnomorskich; też: drewno tego
drzewa; 3. drzewo z rodziny sosnowatych,
spotykane
w
Persji,
Palestynie,
Himalajach i w północnej Afryce.
Karpackie limby są czasem nazywane
cedrami. Cedr może osiągnąć wiek około
3000 lat, wysokość około 40 metrów.
Drzewo jest bardzo trwałe, wonne. Było
używane
do
budowy
świątyni
Jerozolimskiej
i
oczyszczania
trędowatych] – (gör.) cédrus (Cedrus) [a
fenyők (Pinopsida) osztályában a tűlevelűek
(Pinales) rendjébe, a fenyőfélék (Pinaceae)
családjába
és
a
vörösfenyőformák
(Laricoideae)
alcsaládjába
tartozó
növénynemzetség mindössze két (más
szerzők szerint négy, megint mások szerint
mindössze egy) fajjal.]; cédrusfa (mediterrán
éghajlatot kedvelő örökzöld, tűlevelű fa)
Cedr himalajski (Cedrus deodara (Roxburgh) G.
Don, 1830) [gatunek drzewa z rodziny
sosnowatych (Pinaceae Lindley). Rośnie
753
dziko w cieplejszych, górzystych i
zalesionych
obszarach
zachodniego
Afganistanu i Nepalu. Jest to najbardziej
rozpowszechniony gatunek cedru.] –
himalájai cédrus (Cedrus deodara) [a
fenyőfélék családjába tartozó örökzöld
növényfaj]
Cedr libański (cedrus libani) – Libanoni cédrus
(Cedrus libani, erez vagy ahrahzim) [1. A
Biblia
egyik
leggyakrabban
említett
növénye, mert a fönségest, a hatalmast
jelenti: az eljövendő Messiás szimbóluma. A
Biblia 75 helyen említi a cédrust. Fája
kemény, mellékterméke a cédrusolaj. A
rablógazdálkodás
következtében
a
kipusztulás fenyegeti . A leírások szerint I.
Szethosz fáraó cédrusfát vágat a Libanonhegységben az Amon-szentély építésére,
akárcsak Salamon (1 Kir 5,6—10 stb.). A
bibliai szerzők, akárcsak Csontváry, valami
különleges szépséget, erőt és kecsességet
éreztek a fában (Zak 11,1—2; Zsolt 29,5 és
104,16); 2. Ma a cédrusok elterjedtsége igen
kicsi, a Földön négy faja él: az Atlaszhegységben, a Himalájában, a Libanonhegységben és Ciprus szigetén. Fája kemény,
mellékterméke
a
cédrusolaj.
A
rablógazdálkodás
következtében
a
kipusztulás fenyegeti a Cedrus libanit,
melynek néhány, több ezer éves példánya
rendkívül nagy hatást gyakorolt Csontváryra.
A faj a Biblia egyik leggyakrabban említett
növénye, ami annál is inkább érthető, mert
gyakran Izraelt és annak népét szimbolizálja.
Van Deursen könyvében – van Deursen, A.
(1971): A Biblia világa képekben. 128 p. –
említi (80. p.), hogy I. Szethosz fáraó is
vágat cédrusfát a Libanon-hegységben az
Amon-szentély építésére, akárcsak Salamon
(1 Kir 5,6—10 stb.). A bibliai szerzők,
akárcsak Csontváry, valami különleges
szépséget, erőt és kecsességet éreztek a fában
(Zak 11,1—2; Zsolt 29,5 és 104,16).]
Csontváry Kosztka Tivadar: Magányos cédrus (1907)
Cedron [Potok Cedron] – (biblia) Cedron patak
cedrowina [drewno cedrowe; cedrówka] –
cédrusfa
cedrowy, -a, -e – cédrus-, cédrusfa-, cédrusfából
való
cedrowa żywica – cédrusgyanta
-
Wersja 01 01 2017
cedrowe drzewo – cédrusfa
ceduła [1. publikowany codziennie urzędowy
wykaz
kursów
walut,
papierów
wartościowych lub cen towarów, będących
przedmiotem
transakcji
giełdowych;
2. spis przedmiotów przyjętych do
przesłania pocztą lub przewozu jakimś
środkiem
transportu;
3. wykaz
sprzedanych biletów sporządzony przez
obsługę pociągu; 4. spis liter, cyfr i innych
znaków danego kroju pisma], cedułka –
cédula, jegyzék, jegy, kimutatás; levél, lap,
irat
ceduła eksportowa – exportjegyzék
ceduła giełdowa – tőzsdejegyzék; árfolyamjegyzék
ceduła kursowa – árfolyamjegyzék
cedułkowy, -a, -e – cédula-, cédulás, cédulával
kapcsolatos
cedułowy, -a, -e – jegy-, jegyzék-; jeggyel v.
jegyzékkel v. irattal kapcsolatos; jegyes
cedzak [1. naczynie kuchenne o dziurkowanym
dnie, służące do odcedzania; 2. sieć
rybacka w kształcie worka] – tésztaszűrő,
szűrő
cedzakowy, -a, -e – szűrőcedzać (zob. cedzić) – szűrni
cedzenie – szűrés, átszűrés, megszűrés
cedzić [1. przepuszczać płyn przez filtr, sito itp.
w celu oczyszczenia go lub oddzielenia
części stałych; 2. pić jakiś płyn powoli, z
przerwami; też: przelewać jakiś płyn
powoli; 3. wymawiać słowa bardzo wolno,
z przerwami] – szűrni, átszűrni, megszűrni;
átereszteni; húzni, nyújtani
cedzić coś – szűrni v. leszűrni vmit
cedzić mleko – tejet megszűrni
cedzić słowa – nyújtja szavait
cedzić słowa przez zęby – megrágja a szót
cedzić się [o płynie: być cedzonym] – szűrődni,
átszűrődni
cedzidło (cedzik) [1. przyrząd do cedzenia;
2. zbiornik na ciecz z wymiennym sitowym
dnem, pokrytym tkaniną filtracyjną] –
szűrő
cedzidłowy, -a, -e – szűrőcedziny [osad pozostały po odcedzeniu czegoś] –
üledék, maradék (a szűrőben)
cedzonka – szüredék, szűret, leszűrt folyadék
CEENet (Central and Eastern European
Networking Association) [stowarzyszenia
podmiotów tworzących akademickie sieci
komputerowe we wszystkich krajach
Europy
centralnej
i
wschodniej,
bałkańskich,
zakaukaskich
i
zakaspijskich] - CEENET Central and
Eastern European Networking Association
754
(Közép és Kelet-Európai országok Hálózati
Szövetsége)
cephalo- (e.cefalo-) [główkowy] – cephalo(e.cefalo-),
fej(szóösszetételben);
szóösszetételek előtagjaként az utótagnak a
fejjel kapcsolatos voltát jelöli; feji, fejCefalotus bukłakowaty (Cephalotus follicularis)
[gatunek
rośliny
owadożernej
z
monotypowego rodzaju Cephalotus i
rodziny
Cephalotaceae.
Występuje
endemicznie w południowo-zachodniej
Australii, na obszarze od wybrzeża do 50
km w głąb lądu i na odcinku około 400 km
pomiędzy miastami Albany i Busselton.
Gatunek odkryty został w 1791 przez
botanika Archibalda Menziesa podczas
ekspedycji naukowej.] – Ausztrálkancsó
(Cephalotus follicularis)
Cefat [miasto Cefat w Górnej Galilei] – Céfát
(kitekintés, őrhely) [Kánaánita város, a Holttenger déli végétől mintegy 35 km-nyire
délnyugatra, Júda és Simeon törzse
lerombolta és a "Horma" nevet adta neki (Bír
1,17).]
Cafenat-Paneah (Józef w Biblii) – CafenátPaneáh (a "Világ Megmentője" [az élet
megtartója vagy kenyere; az élők eledele;
bővölködés az életben). - Ezt az egyiptomi
nevet kapta József (1) a fáraótól, mikor
annak fontos álmait megfejtette, és a
börtönből magas polcra került (1Móz
41,45).]
cegielnia [wytwórnia cegły oraz innych
materiałów budowlanych z gliny] –
téglagyár, téglaégető
cegielniany, -a, -e – téglagyári
cegielnictwo
[przemysł
cegielniczy;
też:
rzemiosło ceglarskie] – téglagyártás
cegielniczy, -a, -e – téglagyári, téglaégetői
cegielnik [1. robotnik wyrabiający cegły; 2. daw.
właściciel cegielni] – téglagyáros; (ceglarz)
téglaégető, téglagyári munkás
cegiasty, -a, -e [czerwony z pomarańczowym
odcieniem] – téglavörös, téglaszínű
cegiełka – kis tégla, téglácska
cegiełki [goździk brodaty] – Törökszegfű
(Dianthus barbatus)
cegiełkować [czyścić, ścierać coś cegłą] –
brikettezni; tégla alakú csomagot készíteni;
tégla alakúra préselni
ceglany, -a, -e [1. zbudowany z cegły; 2. zob.
ceglasty] – tégla-, téglából készült, téglából
való
ceglany mur – téglafal
ceglana podłoga – téglapadló [burkolat, mintásan
v. kötésben lerakott, lapjára fektetett, esetleg
élére állított téglákból, homokaljzatba
fektetve, mészhabarccsal kitöltve]
-
Wersja 01 01 2017
ceglarka – téglagyári munkásnő; téglagyártó gép
ceglarski, -a, -ie – téglaipari, réglagyártási
ceglarstwo [1. wyrób cegieł; 2. rzemiosło, zawód
ceglarza] – téglaégetés, téglagyártás
ceglarz [1. pot.; zob. cegielnik; 2. pot. robotnik
noszący cegły na budowie] – téglaégető
ceglasty, -a, -e [czerwony z pomarańczowym
odcieniem] – téglavörös, téglaszínű
ceglasty rumieniec – halvány pír
cegła [1. materiał budowlany w postaci
prostopadłościanów z gliny i piasku; też:
kostka takiego materiału; 2. kawałek
jakiejś
masy
mający
kształt
prostopadłościanu; 3. książka, która leży
w księgarni, nie znajdując nabywców;
4. książka o dużej objętości, często
nieciekawa; 5. pierwszą wzmiankę o cegle
spotykamy w I Moj. 11;3. Ma dość ważne
miejsce w rozpoczęciu cywilizacji, której
człowiek stał się niewolnikiem. Cegła jest
wytworem ludzkim i w symbolice Pisma
Świętego zajmuje inne zastosowanie niż
kamień nieobrobiony, który nie był
splugawiony.
W
Egipcie
Izraelici
wyrabiali cegłę, jedli dobrze i nie dbali o
sprawy duchowe. Tęsknili za tym życiem,
gdy byli na puszczy. Chyba nie trudno jest
spostrzec, że i dzisiejsze chrześcijaństwo
więcej
poświęca
starań
pięknym
budowlom niż sprawom duchowym. Z
cegieł budowano także ołtarze pogańskie
na wyżynach. Niektóre z tych cegieł
można spotkać w dzisiejszych muzeach] –
tégla [agyagból égetett építőanyag]
cegła ceramiczna [cegła wyrabiana z gliny i
piasku] – kerámiatégla
cegła drążona – 1. üres tégla; 2. kupáscserép
cegła dynasowa [cegła ogniotrwała, wykonana z
krzemionki i substancji wiążących] –
tűzálló tégla
cegła dziurawka [cegła ceramiczna z otworami
przelotowymi] – likacsos tégla
cegła gzymsowa – párkánytégla
cegła kominowa [cegła ceramiczna w kształcie
wycinka koła, stosowana do wyrobu
kominów wolno stojących] – kéménytégla
cegła maszynowa – géptégla
cegła niepalona – nyers tégla
cegła ogniotrwała – tűzálló tégla
cegła palona – égetett tégla
cegła spadła z dachu – leesett egy tégla a tetőről
cegła szamotowa [cegła ceramiczna ogniotrwała
stosowana do budowy pieców] – samott
tégla
cegła z gliny – vályogtégla
Cejlon (syngaleskie Śrī Lankā, tamilskie Ilankai,
ang. Ceylon) [druga co do wielkości wyspa
755
leżąca na Oceanie Indyjskim, na
południowy wschód od wybrzeży Indii, od
których oddzielona jest cieśniną Palk.
Wyspa ma powierzchnię 65,6 tys. km².] –
Ceylon [Ismertté Ceylon néven lett a latin
Selan név alapján, mely 1972-ig volt
érvényben, akkor lett hivatalosan Srí Lanka.]
Cekauz (z niem. Zeughaus) [1. (wojsko)
staropolski arsenał; 2. (wojsko) cekhauz,
zbrojownia; 3. budynek przeznaczony na
skład wszelkich rynsztunków wojennych.
Przechowywano w nim zwłaszcza działa,
łoża, kule, prochary i wszelkie przybory
wojenne i broń ręczną. Cekauzami w
Polsce nazywano to, co gdzieindziej
arsenałami. Każde miasto warowne i w
większych miastach każdy cech, każdy
zamek królewski czy prywatny miał swój
cekauz w oddzielnym budynku, lub w
baszcie na to przeznaczonej.] – céhház, a
céh székhelye; a céhről elnevett bástya (pl.
Halászbástya); (dawno) fegyvertár; (zbiór)
fegyvergyűjtemény; arzenál
cekin [1. okrągła, błyszcząca, kolorowa blaszka z
dziurką do przewlekania nici, używana do
ozdabiania strojów; 2. złota moneta
włoska, późniejszy dukat; 3. daw. duży,
płaski kolczyk] – (ol.) zeccino (régi velencei
aranypénz); csecsebecse
cekin, cekiny [1. okrągła, błyszcząca, kolorowa
blaszka z dziurką do przewlekania nici,
używana do ozdabiania strojów; 2. złota
moneta włoska, późniejszy dukat; 3. daw.
duży, płaski kolczyk; 4. Gwarancja
modnego błysku. Cienkie, okrągłe,
dawniej złote lub srebrne blaszki, z
dziurką
do
przewlekania
nitki
przytwierdzającej ją do podłoża haftu.
Obecnie cekiny są wytwarzane z
wielokolorowych
mas
plastycznych
imitujących dawny luksus i oferowane na
całych
powierzchniach
tkanin.
Najpopularniejszy
sposób
tworzenia
efektu
roziskrzenia,
migotania
na
powierzchni
tkaniny.]
–
nyakék;
gyöngynyakék;
nyaklánc;
gyöngysor;
(dawno) olasz aranypénz
cekinowy, -a, -e – nyakékcekker (węg.) – (ném.) cekker; bevásárló táska
(teczka do zakupów)
ceklarz [1. daw. pachołek pełniący służbę przy
burmistrzu, pilnujący porządku w
mieście; 2. sługa miejski do chwytania i
bicia winnych, wyraz spolszczony z niem.
Zirkler – stróż nocny miejski, który
Niemcy utworzyli ze słowa łac. circare –
krążyć, obchodzić, a od którego pochodzą
także nasze cyrk i cyrkiel.] – (dawno)
városi szolga, éjjeliőr
-
Wersja 01 01 2017
ceklarski, -a, -ie – éjjeliőrcel [1. to, do czego się dąży; 2. to, co ma czemuś
służyć; 3. miejsce, do którego się zmierza;
4. przedmiot lub osoba, których dotyczą
zamierzone działania; 5. obiekt, do
którego się strzela; 6. daw. muszka broni
palnej; 7. celik, celownik (do mierzenia
przy strzelaniu z broni ręcznej skałkowej)
znajdował się na tylnej części lufy
karabinków i pistoletów jazdy polskiej, u
broni zaś piechotnej na górnym bączku
ruchomym] – 1. (wojsko) cél, célpont,
céltárgy, célpont, céltábla; 2. cél, végcél,
célkitűzés [w celu v. celem + B.: vmi
érdekében, céljából, végett]; 3. cél, feladat;
szándék
cel bliższy – közelebbi cél
cel dalszy – távolabbi cél
cel drugorzędny – mellékcél
cel maszkowany – álcázott cél
cel nie osłonięty – szabad cél (nem takart cél)
cel nieruchomy – nyugvó célpont
cel odkryty – nyílt cél
cel ostateczny, cel ostatny – végcél, végső cél
cel perspektywiczny – távlati cél
cel poboczny – mellékcél
cel podróży – úti cél, utazási cél, az utazás célja
cel ruchomy – mozgó cél
cel stały – álló célpont
cel taktyczny – harcászati cél
cel uboczny – mellékcél
cel uświęca środki [można stosować wszystkie
metody, żeby tylko osiągnąć cel] – a cél
szentesíti az eszközt
cel życia – életcél
cela [1. izba więzienna lub klasztorna; 2.
pomieszczenie więzienne lub klasztorne; 3.
w starożytności: pomieszczenie z posągiem
bóstwa,
stanowiące
część
świątyni
rzymskiej; cella] – (lat.) cella (kamra),
falakkal határolt négyszögletes zárt tér, az
ókori paloták térgyegysége, amelyet egymás
mellé sorozva építettek a király v. a királynő
udvara körül; (vall.) a görög és római
templomok kisméretű szentélye, ahol az
istenszobrot
őrizték;
börtöncella,
börtönhelyiség, zárka; kis szoba, fülke
(főképp kolostorokban); (műszaki) rekesz;
tartály, készülék környezettől elszigetelt
része, rekesze
cela aresztancka – fogda, (őrizetes) cella
cela klasztorna – szerzetescella
cela pojedyncza – magánzárka
cela skazańców – siralomház
cela śmierci – siralomház
cela więzienna – börtöncella
celadon [1. sentymentalny kochanek; 2. szkliwo
porcelanowe zielonkawe lub oliwkowe] szeladon (francia eredetű szó: egy népszerű,
régi francia regény, Urfé Honoré Astrée
címü idilljének főhőse Celadon, aki
különleges, világoszöld ruhákat viselt);
epekedő, szerelmes ficsúr; a Távol-Keleten
használt világoszöld színű kerámiamáz
756
celadon
celare [zob. ukrywać] – (lat.) celare; elrejtni,
eltitkolni, elbújtatni, eltakarni
Celare fraudem fraus est [1. zatajenie oszustwa
jest też oszustwem; 2. ukrywanie oszustwa
to oszustwo] – (lat.) Celare fraudem fraus
est; az eltitkolás – mely valamely információ
visszatartása, tényleges valótlanság állítása
nélkül – is csalás
cele kariery zawodowej – karriercélok
cele
społeczno-gospodarcze
–
társadalmigazdasági célok
Celebra (z łac. celebritas, celebratio) [liczne
zgromadzenie
ludu,
uroczystość,
solenność, festyn. W liturgice celebra
znaczy uroczyste odprawianie jakiego
obrzędu, zwłaszcza mszy św., np. z
djakonem i subdjakonem.] – (dawno) népi
ünnep, összejövetel, fesztivál stb.
celebrant, celebrans [kapłan albo biskup,
odprawiający
uroczyście,
t.
j.
z
okazałością kościelną nabożeństwo.] –
(lat.) celebritas; híresség, előkelőség; miséző
pap, celebráns
celebrować [1. obchodzić uroczyście jakieś
ważne wydarzenie; też: robić coś z
namaszczeniem i przesadną powagą;
2. odprawiać nabożeństwo w sposób
szczególnie uroczysty] – (lat.) celebrálni,
végezni, tartani; ünnepélyesen végezni vmit;
misét mondani, misézni; (átv.) megülni,
celebrálni, ünnepelni
celebrowanie – celebrálás, misemondás
Celebryta (dawniej spotykana również forma
celebryt – obecnie nienotowana przez
słowniki), [rodz. żeński celebrytka, l.mn.
celebryci (ang. celebrity, z łac. celebrare)
[1. termin odnoszący się do osoby często
występującej w środkach masowego
przekazu
i
wzbudzającej
ich
-
Wersja 01 01 2017
zainteresowanie, bez względu na pełniony
przez nią zawód (choć najczęściej są to
aktorzy, piosenkarze, uczestnicy reality
show, sportowcy czy dziennikarze). 2.
Zgodnie z definicją sformułowaną przez
Daniela Boorstina w 1961 roku celebryt to
osoba, która jest znana z tego, że jest
znana. Słowo celebryt nie jest dokładnym
synonimem
gwiazdy,
sławy,
idola,
autorytetu. Ze względu na możliwość
szerokiego oddziaływania społecznego
celebryci
wykorzystywani
są
w
działaniach reklamowych.] – celeb [a 21.
század első évtizedében divatossá vált, főleg
a médiában használatos szó, amely a
celebritás (angolul: celebrity - jelentése:
híresség, hírnév, híres ember, ismert
személyiség.) rövidüléséből származik. ―
Elsődleges jelentése: felkapott, „ünnepelt”
híresség. A celebek között találunk többek
között
filmsztárokat,
színészeket,
sportolókat,
énekeseket,
popegyüttesek
tagjait, tévés személyiségeket, valamint –
ritkábban – írókat, de akár bűnözőket is.]
celeritas (szybkość) – (lat.) celeritás; gyorsaság,
sebesség
Celeron [1. rodzina procesorów firmy Intel
przeznaczona na rynek niskobudżetowy.
Nazwa pochodzi z łac. celer, czyli szybki.
Cechą charakterystyczną tych procesorów
(w porównaniu do procesorów Pentium)
jest mniejsza ilość pamięci podręcznej.
Przekłada się to na znaczne zmniejszenie
ceny takich układów, ponieważ produkcja
pamięci SRAM (stanowiącej pamięć
podręczną) jest stosunkowo droga. 2.
nazwa procesora produkowanego przez
Intel, nie dysponującego tak dużą mocą
obliczeniową jak Pentium II. Procesory
Celeron są instalowane w stacjach
roboczych i popularnych serwerach klasy
podstawowej. Tak jak Pentium II
procesory Celeron są oparte na
mikroarchitekturze P6.]
–
Celeron
[Celeron
márkanév
az
Intel
által
használatos, főként az olcsó árfekvésű
számítógépekbe
szerelhető
processzor
elnevezése. Az úgynevezett x86-os szériába
tartozó, 32 bites programok futattására
felkészített egységek alacsony áruk mellett
valamivel gyengébb teljesítményűek, mint
drágább társaik. Általában kevesebb cache
memóriával
és
letiltott
funkciókkal
rendelkeznek, jóllehet egy-egy sorozat
időnként kézi beállításokkal nagyszerűen
tuningolható. Az első celeronokat 1998
áprilisában mutatták be, melyek még a
Pentium II alapjaira épültek. Később a
Pentium III, Pentium M, valamint az Intel
757
Core 2 csökkentett képességű változataiként
került ki a piacra.]
celesta (zob. czelesta) – (zene) celesta, cseleszta;
zongoraszerű hangszer; acélrudacskákból
álló zongoraszerű ütőhangszer
celibat [1. bezżenność duchownych w niektórych
religiach; 2. wstrzemięźliwość płciowa] –
(lat.) coelibatus, celibátus, coelibatus,
cölibátus;
kötelező
(papi)
nőtlenség
(különösen a római katolikus papoké) [a
pápák a IV. században elrendelték, de csak
VII. Gergely vitte keresztül (1074); a keleti
papok fölszentelés előtt megnősülhetnek]
celibatowy, -a, -e – (lat.) celibátusi
Celina [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego.
Wywodzi
się
od
słowa
cealum
oznaczającego "niebo". Imię to pojawiło
się w Polsce dopiero w XIX wieku,
występowało i nadal występuje rzadko.] –
Celina [angol eredetű női név. Valószínűleg
a latin eredetű Celesztina származéka, vagy a
Marcella becézett változata.]
Celinka, Cela – a Celina beceneve
celka – cellácska
celka furtiańska – portásfülke
celkowy, -a, -e [przymiotnik od: celka] – cella-,
cellás
celkowy
system
więzienny
–
cellás
fegyházrendszer
cella [główna część świątyni rzymskiej,
mieszcząca posąg bóstwa] – cella [(latin
kamra, fülke szóból) a görög és római
templomok falakkal elhatárolt belső része,
ahol a kultuszszobor állt.]
Cella Septichora (Pecz) – Cella Septichora [Ovális
alaprajzú tér köré épített hétkarélyos
elrendezés az ókeresztény temetőben. Pécs
(Sopianae), közvetlenül a Káptalani Levéltár
és Plébánia épületének keleti oldalánál
található, a föld alatt. Használatának jellege
még nem tisztázott. Nevét hétkaréjos
alaprajzáról kapta. 1938-ban tárták fel, majd
visszatemették.]
Cella Trichora (Pecz) – Cella Trichora
[Háromkarélyos tér, általában egy négyzet,
de lehet kör alaprajzú középtér körül. Pécs, a
székesegyház nyugati oldalánál található.
1922-ben került elő. Részben feltárták.
Használatának kora és jellege nem tisztázott.
Nevét háromkaréjos alaprajzáról kapta.
Függönymintás
falfestményrészletek
maradtak fenn benne, melyek állapota a
vizesedés okán folyamatosan romlik. Nem
látogatható.]
cello [wym. czello] (wiolonczela) – [(ol.)
violoncello] (ol.) cello, cselló; (zene)
gordonka, (cigányzene) kisbőgő; négyhúros
-
Wersja 01 01 2017
baritonszínezetű vonós hangszer (C, D, G,
A-húr); a brácsánál egy oktávval mélyebb
celnictwo [ogół czynności związanych z
pobieraniem ceł] – vámügy
celniczka [pracownica urzędu celnego] –
vámosnő, pénzügyőrnő
celnie – jól irányzottan, telitalálattal, pontosan
célzott
celnicy [poborcy cła i podatków na rzecz
znienawidzonych w Palestynie Rzymian,
słynący z żądzy zysku i nieuczciwości.] –
(bibl.) vámosok
celniczka – vámtisztviselő (nő)
celnik [1. pracownik urzędu celnego pobierający
cło; 2. daw. urzędnik ściągający podatki;
3. daw. dzierżawca podatków; 4. człowiek,
który wydzierżawił od władz rzymskich
prawo na zbieranie podatków (cła,
czynszu). Po czym i on sam wydzierżawił
pewne odcinki tej pracy innym celnikom.
Przy tym wszystkim było dużo oszustwa i
dlatego celnicy mieli marną opinię u ludzi
w tamtych czasach. Apostoł Mateusz był
celnikiem
przed
rozpoczęciem
naśladowania Pana; 5. człowiek, który
wydzierżawił od władz rzymskich prawo
na zbieranie podatków (cła, czynszu). Po
czym i on sam wydzierżawił pewne
odcinki tej pracy innym celnikom. Przy
tym wszystkim było dużo oszustwa i
dlatego celnicy mieli marną opinię u ludzi
w tamtych czasach. Apostoł Mateusz był
celnikiem
przed
rozpoczęciem
naśladowania Pana] – vámos, vámszedő;
pénzügyőr; vámtiszt, vámtisztviselő, vámőr,
finánc
celność – pontosság, helyesség, valaminek találó
volta
celność ognia – a lövés pontossága, találati
biztonság
celny1, -a, -e [1. trafiający do celu; 2. trafiający w
sedno] – jól célzott, jól irányzott, találó
(dokładny) pontos, (trafny) találó, helyes;
kitűnő, nagyszerű; remek, kiváló
celny2, -a, -e (znakomity) – nagyszerű, remek,
pompás, kitűnő, kiváló
celne dzieło – remekmű
celny pisarz – kiváló író, remekíró
celny strzał – jól irányzott lövés; találat; pontos
lövés
celny3 – vám- [rewizja celna: vámvizsgálat; urząd
celny: vámhivatal, taryfa celna: vámtarifa;
odprawa cela: vámvizsgálat; opłata cela:
vám]; vámmal kapcsolatos
celpa [rodzaj kaftana modnego u kobiet za
Augusta III. Noszony był z kanaflami,
czyli złotymi lub srebrnymi guzikami] –
(daw) női díszes öltözék (arany v. ezüst
758
gombokkal) III. Szász Ágost (1696-1763)
korában
Celsjusz [Anders Celsius (Celsjusz) (1701-44),
szwedzki fizyk i astronom] – Celsius
(Anders Celsius (1701-44) svéd csillagász,
fizikus és utazó) [Skala Celsjusza to skala
termometryczna
(od
nazwiska
szwedzkiego uczonego Andersa Celsiusa,
który zaproponował ją w roku 1742).]
celobioza (C12H22O11) [dwucukier, zbudowany z
dwóch cząsteczek D-glukozy, połączonych
wiązaniem β-1,4-glikozydowym. Jest to
jednostka strukturalna celulozy i produkt
jej hydrolizy. Jest to dwucukier
redukujący, nie występujący powszechnie
w stanie wolnym w roślinach, lecz jest
przejściowym produktem degradacji
celulozy.
Jest
sacharydem
nieprzyswajalnym przez człowieka.] –
cellobióz [egy fontos redukáló diszacharid.
A természetben szabad állapotban, sem
glikozidok alakjában nem fordul elő.
Jelentőségét az adja, hogy a cellulóz
építőeleme. A neve is a cellulózból ered.]
celofan [przezroczysta folia] – (lat.-gör.) celofán,
cellofán; csomagolásra használt, vékony,
átlátszó műanyag
celofanowy, -a, -e – celofáncelować (celuje) [I. 1. mierzyć do celu; 2. pot.
starać się trafić na jakiś moment; II.
wyróżniać się w czymś] – célozni, bemérni a
célt; kitűnni, élen járni
celować (celuje) do czego – célozni (vre), célba
venni (vt);
celować do kogoś/czegoś – célba venni vkit/vmit
celować w czym – kitűnni, élen járni, első (vmiben)
celować do czego – célozni vmire
celować do kogo ze strzelby – célbavenni vkit
(fegyverrel)
celować w co – célba venni vmit
celować w czym – kitűnni vmiben
celować w nauce – élen jár a tudományokban
celować zdolnościami – kitűnik képességeivel
celowanie – irányzás, célzás
celowanie bezpośrednie – (wojsko) közvetlen
irányzás
celownica
[1. pomocnicza
lunetka
astronomiczna,
używana
przy
fotografowaniu
ciał
niebieskich;
2. przyrząd do oznaczania kierunku na
stole mierniczym] – irányzék
celowniczy, -a, -e – irányzó, célzó; (wojsko)
irányzó
celowniczy nastawił działo – az irányzó beállította
a löveget; beirányította a löveget
celownik (łac. dativus) [1. trzeci przypadek
deklinacji, odpowiadający na pytania:
-
Wersja 01 01 2017
komu? czemu?; też: forma wyrazowa tego
przypadka; 2. forma używana jako
dopełnienie dalsze (Kasia dała Ali prezent)
oraz do oznaczania celu pożytku lub
szkody (np. dzieci zepsuły mu telewizor mu nie dotyczy tu bezpośrednio akcji, a
jedynie jej skutków).
W języku
niemieckim i greckim spełnia rolę
narzędnika na zasadzie tzw. synkretyzmu
przypadków.] – részes eset, részes határozó
eset (R) [latinul dativus (a dō, dăre ’adni’
igéből); a ragozó nyelvekben a nyelvtani
esetek egyike, amely a mondatban általában
a részeshatározó szerepét tölti be. Tágabb
értelemben valamely személy vagy dolog
felé irányuló vagy azzal kapcsolatos
cselekvést vagy történést jelöl; precízebben a
helyviszonyok
közül
a
lazábban
behatárolható irányt (szemben a pontosabb
célt jelölő tárgyesettel). A magyarban a nak/-nek esetrag, vagy a részes névmás
(nekem, neki stb.) fejezi ki: Adtam egy
könyvet Péternek. Adtam neki egy könyvet.]
celownik [1. przyrząd w broni palnej służący do
celowania; 2. urządzenie w aparacie
fotograficznym do ustalania granic
fotografowanego obrazu; 3. urządzenie
pozwalające
stwierdzić
kolejność
zawodników na mecie; 4. urządzenie
stosowane w przyrządach geodezyjnych
do nakierowywania kątomierza na
oddalony
przedmiot]
–
irányzék
(fegyvernél); (sport) célrúd, célkaró;
(fényképezőgépen) kereső
celownik przeciwlotniczy – légvédelmi irányzék
celownik ramkowy – keretes irányzék
celownikowy, -a, -e – irányzék-; részeshatározó;
datívusos, részes; rúd-, célrúdcelowo – célszerűen, helyesen, megfelelően;
(umyślnie) szándékosan, célzatosan
celowość – célszerűség, (zamysł) szándékosság
celowy, - a, -e [zrobiony w określonym celu] –
célszerű, céltudatos, helyes; (umyślny)
szándékos, célzatos
celowa dzialalność – célratörő tevékenység
celowa działalność człowieka – az ember célratörő
tevékenysége
Celozia srebrzysta odm. grzebieniasta (Celozia
argentea var. cristata Kuntze) – Tarajos
celózia (kakastaréj) (Celozia argentea var.
cristata)
Celozja srebrzysta, grzebionatka właściwa,
celozja grzebieniasta, koguci grzebień
(Celosia argentea) [gatunek rocznej rośliny
z
rodziny
szarłatowatych.
Roślina
rozpowszechniona jako chwast w strefie
tropikalnej i zwrotnikowej o trudnym do
ustalenia
regionie
pochodzenia
759
(prawdopodobnie Indie).] – magyarparéj v.
kakastaréj
(Celosia
argentea)
[a
szegfűvirágúak rendjének (Caryophyllales),
a
disznóparéjfélék
családjának
(Amaranthaceae) Celosia nemzetségébe
tartozó faja. Nevét jellegzetes, ellaposodott,
tetején
hullámos-karéjos,
kakastaréjra
emlékeztető virágzatáról kapta. Hazánkban
igen közkedvelt dísznövény, falusi kertekben
nagyon gyakori, hisz a sok más kerti
növénnyel ellentétben igen igénytelen,
palántázni nem kell, csak magról vetni, s azt
is csak általában egyszer, hisz következő
évben az ősszel elhullott magok kikelnek.
Virágzata sokféle színű lehet: a zöldestől
egészen a sötétbordóig. Szára vaskos, lédús,
levelei szórtan állnak a száron. Színe
világoszöld, hajtása sima tapintású, szőröket
nemigen visel. Magassága elérheti a 60–
80 cm-t is. Az európai kertekben már a
reneszánsz korban is ültették ezt a növényt, a
barokk kertművészet is igen kedvelte. Régi
füveskönyvekben
is
igen
gyakran
ábrázolták.]
celstad, celsztad (z niem. Zielstatt) [strzelnica,
miejsce, plac strzelania do celu, służące
bractwom kurkowym po miastach (ob.
Kurkowe towarzystwa)] – (dawno)
lövészklub, céllövölde, lövészegylet
Celsae graviore casu decidunt turres. - Celsae
graviore casu decidunt turres; Recsegőbb
robajjal dőlnek le a nagy tornyok. (Horatius)
Celt [członek jednego z ludów indoeuropejskich]
– kelta
celta [namiot; namiot żołnierski] – [Słowniczek
języka śląskiego] sátor
celtycki, -a, -ie – kelta
celta [tkanina używana na namioty, płaszcze,
plandeki itp.] – sátorponyva, vízhatlan
vászon
celtowy, -a, -e – sátorponyvacelująco – példásan
celujący, -a, -e [wzorowy] – minta-; példaadó,
példamutató, példás, példa-; mintaszerű;
találó, kiváló; kitűnő; jeles
-
Wersja 01 01 2017
celujący [zob. ocena celująca] – kitűnő, kiváló,
példás
celujący uczeń – kiváló tanuló, éltanuló
celuje w naukach – kitűnik, első a tanulásban
cellula [komórka (łac. cellula)]– (lat.) cellula;
sejtecske
celuloid [1. przezroczyste, termoplastyczne
tworzywo sztuczne; 2. przezroczyste
tworzywo sztuczne] – (lat.-gör.) celluloid;
őrölt lőgyapotból (kollódiumgyapotból) és
kámforból sajtolt, szaruszerű, sokféle
alkalmazású tűzveszélyes műanyag (pl.
filmszalag anyaga); kemény, rugalmas
szarupótló anyag, vízben nem oldódik, de
erősen gyúlékony (szigetelő, könnyen
feldolgozható)
celul(o)- [pierwszy człon wyrazów złożonych,
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
komórką zwierzęcą lub roślinną] – celluloceluloidowy, -a, -e – celluloid-, celluloidból való
celuloza [1. materiał budulcowy tkanek
roślinnych; 2. główny składnik budulcowy
roślin, podstawowy składnik papieru,
klejów,
lakierów,
celofanu,
błon
fotograficznych i sztucznego jedwabiu; 3.
Celuloza,
błonnik,
(C6H10O5)n,
polisacharyd składający się z łańcuchów
zawierających do kilkunastu tysięcy reszt
D-glukozy,
połączonych
wiązaniem
glikozydowym w położeniach 1,4.] – (lat.gör.) cellulóz, cellulóze; növényi sejtfal
anyaga, áttetsző, szagtalan, színtelen
(rendszerint gyapotból állítják elő, a
papírgyártás
fontos
alapanyaga)
[A
magasabbrendű növények sejtfalának nagy
részét alkotja, de előfordul alacsonyabbrendű
növényekben
is.
A
legnagyobb
mennyiségben előforduló szerves anyag a
Földön.]
Cellulóz: A növények vázanyaga, a cellulóz
Földünkön a
legnagyobb
menynyiségben
megtalálható szénvegyület, amelyb?l évente
tízmilliárd tonnányi képz?dik. A fa 40%-a, a
gyapot 50%-a, a len és a kender 80%-a. A vatta és
a papír szinte 100%-ban cellulózmolekulákból áll.
A cellulóz a magasabb rend? növények
sejtfalának f? alkotórésze, de van bel?le az
alacsonyabb rend? növényekben és állatokban is.
Néhány baktérium ugyancsak képes cellulózt
el?állítani. A cellulóz egy összetett szénhidrát.
Képlete (C6H10O5)n. Béta-glukózból származtatott
poliszacharid. A tiszta cellulóz fehér színű,
szobahőmérsékleten szilárd anyag. Vízben, híg
savban, híg lúgban és szerves oldószerekben nem
oldódik, ezért kiváló vázépítő. A cellulóz
molekulájában béta-glükózegységek változó
térállásban (alsó és felső) kapcsolódnak össze, és
lánc-alakúvá
formálódnak.
A
hosszú
láncmolekulák hidrogénkötésekkel kapcsolódnak
össze, melyek fonalszerűvé teszik a növényi
rostokat. Ez annyira ellenálló, hogy csak tömény
760
savakkal lehetséges a bontása. Tömény savval
főzve először cellobiózra, majd a cellobióz
szőlőcukorra bomlik.A tömény sósavon kívül
csak néhány gomba, baktérium és rovar képes
bontani. A kérődző állatok emésztőrendszere
jellemzően tartalmaz olyan mikroorganizmust,
mely lebontja a cellulózt. A termőtalajban is
léteznek cellulózbontó baktériumok, melyek a
cellulózt humusszá alakítják. Növényekből vegyi
eljárással, a kísérőanyagok kioldásával technikai
cellulózt állítható elő. Nagy mennyisében állítják
elő főleg fából, de szalmából és más növényekből
is. A kísérőanyagoktól mentes cellulóz előállítása
a fából nem oldható meg biztonsággal, mert
kísérőanyagaival, főleg a ligninnel és a
hemicellulózokkal
szövedéket
képez.
E
kísérőanyagok
megfelelő
vegyszerekkel
kioldhatók ugyan, de eközben a cellulóz kisebbnagyobb mértékben változik.
celuloza siarczynowa – (vegyt.) szulfitcellulóz
celuloza zapalny – gyúlékony cellulóz
celulozowy, -a, -e –
celluloze-, cellulozéval
kapcsolatos
celulozowa wata – papírgyapot
cembalo [czyt. czembalo] [klawesyn] – (ol.)
clavicembalo, csembaló, (zene) a XVIXVIII. században használt ütőhangszer, a
zongora elődje
cembrować [umacniać ściany lub brzegi
zbiorników wodnych] – kideszkázni,
ácsolni, kiácsolni; kifalazni
cembrować studnię – kútaknát kifalazni v. kővel
kirakni
cembrowanie
[obmurowanie
umacniające
zbiornik wodny, brzeg rzeki itp.] –
kideszkázás, bélelés, kibélelés (deszkával);
héjalás, deszkahéjalás; deszkázat, ácsolás,
(bánya) ácsolat; kőbélés, kifalazás
cembrowina,
cembrowanie
[obmurowanie
umacniające zbiornik wodny, brzeg rzeki
itp.] – ácsolatfa, ácsolat, kútácsolat,
kútgerendázat, bányaácsolat
cement [1. spoiwo do zapraw budowlanych; 2.
tkanka kostna pokrywająca korzeń zęba
wraz z ozębną; 3. materiał używany w
dentystyce do plombowania zębów] – (lat.)
cement (bázisos kalciumszilikátok és
aluminátok
keveréke);
por
alakú,
mésztartalmú kötőanyag, amely vízzel
keverve kőkeménnyé válik; minden levegő
és
szénsav
nélkül
a
vízben
is
megkeményedő, oldhatatlan (hidraulikus)
habarcs; (orvosti) a fog csontszövete
cement fosfatowy – foszfátcement
cement portlandzki – portlandcement; mész és
agyag keverékéből égetik [portlandcement
(CEM
I
52,5
N.
alkotórészek:
portlandklinker, kötésszabályozó anyag,
segédanyag, max. 5% mellékalkotórész)]
-
Wersja 01 01 2017
cement romański – román cement; agyagtartalmú
márgákból égetik
cementacja [1. spajanie, zalewanie cementem;
2. przemiana luźnych osadów mineralnych
w zwięzłą skałę; 3. górn. uszczelnianie
luźnych skał i warstw wodonośnych przez
wtryskiwanie zaczynu cementowego do
wywiercanych w nich otworów; 4. proces,
w którym powierzchnia metali ulega
charakterystycznym zmianom wskutek
żarzenia ich w wysokiej temperaturze w
obecności innych substancji] – cementáció,
termésfémek és néhány szulfid másodlagos
feldúsulása,
oldatból
való
kiválása;
cementálás, cementezés, cementtömítés
cementacyjny, -a, -e – cementációs
cementować [1. zaprawiać, zalewać cementem;
2. przen. Jednoczyć; 3. spajać luźne osady
skalne
rozpuszczalnymi
składnikami
mineralnymi; 4. zwiększać zawartość
węgla w powierzchniowej warstwie stali w
celu uodpornienia jej na ścieranie] –
cementálni [(kohászat) az acél felületét
szénben gazdagabbá és ezáltal keményebbé
tenni; (műszaki) kőzet repedéseit cementtel
eltömni és ezzel a kőzetet szilárdítani],
cementezni; megszilárdítani
cementować się [1. być spajanym za pomocą
cementu; 2. jednoczyć się] – cementeződni,
cementálódni
cementowanie – cementálás, cementezés
cementownia [fabryka cementu] – cementgyár
cementowniany, -a, -e – cementgyári
cementowy, -a, -e – cement-, cementből készült
cementówka [1. środ. podkład z cementu; 2. środ.
cegła lub płyta z cementu; 3. środ. woda
używana do produkowania cementu i
wyrobów cementowych] – cementlap
CEN, Europejski Komitet Standaryzacji albo
Europejski Komitet Normalizacyjny (fr.
Comité Européen de Normalisation, CEN)
[1. Prywatne stowarzyszenie techniczne
typu „non-profit”, działające w ramach
prawa belgijskiego z siedzibą w Brukseli.
Utworzone oficjalnie w 1974 r. Początki
działalności – Paryż, 1961 r.; 2. został
założony w 1961 roku przez grupę ds.
standardów narodowych działających
przy
Europejskiej
Wspólnocie
Gospodarczej oraz krajach zrzeszonych
w Europejskim stowarzyszeniu Wolnego
Handlu. Jego dzisiejsza główną misją jest
ustanawianie
nieobowiązkowych
standardów
techniczny,
które
promowałyby
wolny
handel,
oraz
bezpieczeństwo wśród konsumentów w
Unii
Europejskiej.]
–
Európai
Szabványügyi Bizottság (franciául: Comité
Européen de Normalisation, rövidítéssel:
761
CEN) (ang.) European Standards Committee
ill. European Committee for Standardisation
(Európai Szabványügyi Bizottság) [egy
magánkezdeményezésű,
nonprofit
civilszervezet. Feladatának tekinti, hogy
Európa-szerte
elismert
normák
és
szabványok elterjesztésével segítse az
európai vállalatok és magánszemélyek előtt
álló akadályok lebontását. A CEN-t 1961ben alapították. A 13 alapító állam úgy
gondolta, hogy az erős és egységes belső
európai piac egyik alappillére az egységes
európai
szabványok
meghonosítása
valamennyi országban. A CEN ma már több
mint 60 000 műszaki szakember, üzletemer
és civilszervezet segítségével egy 480 millió
főt
egyesítő
piac
szabványainak
egységesítéséért
dolgozik.
A
CEN
szatellitszervezeteket
hozott
létre
a
kiemeleten fontos szektorok szabványainak
egységesítésére.
A
telekommunikációs
szabványokat az ETSI gondozza, míg egyéb
elektrotecnhikai
téren
a
CENELEC
tevékenykedik. A szervezet közreműködik a
szabadkereskedelem
akadályainak
lebontásában, a munkabiztonsági előírások
terjesztésében környezetvédelemben és
propagálja a nemzeti hálózatok (pl vasút)
egymás közötti átjárhatóságát.]
cena
[1. wartość
czegoś
wyrażana
w
pieniądzach; 2. znaczenie czegoś] – ár
[zniżka v. obniżka cen: árcsökkenés; zwyżka
v. podwyżka cen: áremelkedés; za wszelką
cenę: mindenáron]
cena akcji – részvényár
cena aktualna – aktuális ár
cena antycypowana – előlegezett ár
cena aptekarska – gyógyszertári ára vminek
cena astronomiczna – csillagászati ár
cena aukcyjna – árverési ár
cena bazowa – bázisár, alapár
cena bez cła – vámmentes ár
cena bez rabatu – rabatt nélküli ár, bruttó ár
cena bezkonkurencyjna – versenyen kívüli ár
cena bieżąca – folyóár
cena biletu – menetdíj
cena brutto [1. cena nieostateczna, podlegająca
podwyższeniu; 2. cena towaru wraz z
kosztami opakowania i przesyłki] –
bruttóár
cena cennikowa – árjegyzéki ár; árjegyzék szerinti
ár
cena cgwiejna – ingadozó ár
cena clearingowa – klíringár
cena czego/na co/za co – vminek az ára, vmiért járó
összeg v. ár
-
Wersja 01 01 2017
cena detaliczna (cena det.) – darabár, detailár;
fogyasztói ár (fogy. ár.), kiskereskedelmi ár;
bolti ár
cena dewizowa – deviza ár
cena do zapłecenia – megfizethető ár
cena dogodna – méltányos ár
cena dotowna – dotált ár
cena dumpingowa – dömpingár
cena eksportowa – exportár
cena ewidencyjna – nyilvántartási ár
cena fabryczna [cena obliczana przez dodanie
kosztu produkcji do planowanego zysku] –
gyári ár; termelői ár
cena fakturowa – faktúra ár, számla szerinti ár
cena faktyczna – tényleges ár
cena fix – fixár
cena fob – fob ár
cena franco – frankó ár (frankó = bérmentve)
cena giełdowa – tőzsdei ár, piaci ár
cena gotówkowa – készpénzár
cena graniczna – maximális ár, határár
cena gwałtownie rośnie a. wzrasta – az ár
rohamosan emelkedik
cena gwarantowana – garantált ár
cena handlowa – kereskedelmi ár
cena handlu zagranicznego – külkereskedelmi ár
cena hurtowa – nagybani ár, nagykereskedői ár,
nagykereskedelmi ár
cena importowa – importár
cena inflacyjna – inflációs ár
cena interwencyjna – inverziós ár
cena inwertarzowa – leltári ár
cena jednolita – egységes ár
cena jednostkowa – egységár
cena kalkulacyjna – kalkulációs ár
cena kartelowa – kartellár
cena katalogowa – katalógusár; árjegyzék szerinti
ár; listaár
cena komercyjna – forgalmi ár
cena
konkurencyjna
–
konkurrenciaár;
versenyképes ár
cena konsumpcyjna – fogyasztói ár
cena kontraktacyjna – szerződéses ár
cena korzystna – kedvező, jutányos ár
cena kosztorysowa – költsévetési ár
cena kosztów własnych – önköltségi ár
cena krajowa – belföldi ár
cena kredytowa – hitelár
cena kupna – vételár
cena licytacyjna – árverési ár, licitár
cena limitowana, cena limitowa [minimalna cena
sprzedaży towaru lub maksymalna cena
762
zakupu, wyznaczona przez zleceniodawcę]
– limitált ár
cena maksymalna – maximált ár; hatóságilag
szabott ár
cena minimalna [określony przez państwo pułap
ceny, poniżej którego nie mogą być
zawierane transakcje] – minimálár;
minimális v. legalacsonyabb ár
cena monopolowa – monopolár
cena nabycia – beszerzési ár
cena netto [1. cena ostateczna, bez doliczania
podatku; 2. cena towaru bez opakowania]
– nettó ár
cena nie do zapłecenia – megfizethetetlen ár
cena nieprzystępna – elérhetetlen ár
cena niewygórowana – méltányos ár
cena niezmienna – változatlan ár
cena nominalna [cena ustalona oficjalnie] –
névleges ár
cena obiegowa – folyó, piaci ár
cena obniżona – leszállított ár, engedményes ár
cena obowiązująca – érvényes ár
cena oclona – vám alá eső ár
cena ofertowa – ajánlott v. ajánlati ár
cena okazyjna – alkalmi ár
cena orientacyjna – irányár (iá.); tájékoztató ár
cena ostateczna – végső v. legutolsó ár
cena państwowa – állami ár
cena paryterowa – paritásos ár (egyenlőségi
elvnek megfelelő ár)
cena pieniężna – pénzbeli ár
cena planowa – tervezett ár
cena po koszcie własnym – önköltségi ár
cena podskoczyła – emelkedett v. felszökött az ár
cena podstawowa – alapár
cena porównywalna – összehasonlító ár
cena produkcji – termelési ár
cena progu – küszöbár
cena promocyjna – reklámár, kedvezményes ár,
bevezető ár
cena przeciętna – átlagár, átlagos ár
cena przed sezonem – előszezonbeli ár
cena przewidywana – előirányzott ár
cena przystępna – megfizethető v. nem túl drága
ár; elérhető ár
cena realizacji – realizált ár
cena reglamentowana, cena regulowana –
szabályozott ár
cena reklamowa – reklámár
cena reklamy – reklámdíj
cena rekordowa – rekordár
cena reprodukcji – reprodukciós ár
-
Wersja 01 01 2017
cena rozliczeniowa, cena rozrachunkowa –
elszámolási ár
cena ryczałtowa – átalányár
cena rynkowa – piaci ár; napi ár, folyó ár
cena rzecywista – tényleges ár
cena sezonowa – szezonár
cena siły roboczej – munkaerő ára
cena sklepowa – bolti ár
cena skupu – felvásárlási ár
cena spekulacyjna – spekulációs ár
cena spada o pięć procent – az ár öt százalékkal
csökken v. esik
cena sprawiedliwa – igazságos ár
cena sprzedażna, cena sprzedaży [cena, do
której doliczono podatek oraz zysk
producenta i sprzedającego] – eladási ár
cena stała – állandó ár; szabott v. rögzített ár
cena stop – stop ár
cena strefowa – övezeti ár
cena subsydiowana – támogatott ár
cena szacunkowa – becsült ár
cena sztywna – rögzített ár
cena średnia – átlagár
cena śuzy – zsilipár
cena światowa [cena ukształtowana na rynkach
międzynarodowyc]– világpiaci ár
cena targowa – piaci v. forgalmi v. eladási ár
cena transakcyjna – tranzakciós ár (ügyleti ár)
cena ulgowa – kedvezményes ár
cena umiarkowana – mérsékelt ár
cena umowna – szerződéses ár
cena urzędowa – hivatalos ár
cena ustalona – szabott ár
cena uzgodniona – egyeztetett ár
cena warunkowa – feltételes ár
cena według umowy – megállapodás szerinti ár
cena wewnętrzna – belföldi ár
cena wiązana – kötött ár
cena wolna – szabad ár
cena wolnodewizowa – szabad deviza ár
cena wolnorynkowa – szabadpiaci ár
cena wyjściowa – kiindulási ár
cena wywoławcza [najniższa cena przedmiotu
licytowanego, od której rozpoczyna się
licytację] – kikiáltási ár
cena wyprzedażowa – kiárusítási ár
cena wywoławcza [najniższa cena przedmiotu
licytowanego, od której rozpoczyna się
licytację] – kikiáltási ár (árverésen)
cena wywozowa – exportár
cena z doliczeniem wszystkich kosztów –
mindennemű költséget magábanfoglaló ár
cena za jedną noc – egy éjszaka ára
763
cena za kilogram – kilogrammonkénti ár (np.
Ft/kg)
cena za sztukę – darabár
cena zagraniczna – külföldi ér
cena zakupu – vételár; beszerzési ár
cena zalecana – irányár (iá.)
cena zależy od ilości – az ár a mennyiségtől függ
cena zaporowa – zsilipár
cena zasadnicza – alapár
cena zbytu – értékesítési ár, eladási ár
cena zewnętrzna – külföldi ár
cena zmienna – változó ár
cena zniżkowa – engedményes ár
cenaculum (jadalnia) [Gdy w Rzymie został
przyjęty grecki zwyczaj spożywania
posiłków w pozycji lezącej na łożu w
kształcie litery U ( kline ), triclinum stało
się jedyna jadalnią w domu.] – cenaculum,
coenaculum (a lat. cena, 'napi fő étkezés'
szóból) [az ókori lakóház emeleti részében
lévő ebédlő v. lakószoba; ebédlő. A római
császárság korában, átvitt értelemben, egy
lakóház első emeletsorát, vagy egyátalában
bérbeadott lakást is értettek ez elnevezés
alatt, mert már a köztársaság utolsó idejében
szokásba jött nem a ház föld szintjén, hanem
az első emeleten étkezni, mely emeletsort
később bérbe adták.]
cenar [1. cynar, taniec poch. niemieckiego; 2.
niemiecki taniec w żywym tempie; 3.
rodzaj tańca; 4. taniec pochodzenia
niemieckiego; 5. taniec w wieku XVI i
XVII powszechnie w Polsce znany i
lubiony] – (dawno) német eredetű néptánc
fajta
cenić (ceni) [1. szanować kogoś; 2. określać cenę
czegoś; 3. poważać coś, kogoś, szanować] –
értékelni, becsülni, megbecsülni (értékelni)
[wysoko cenić: nagyra becsülni]; árazni, árat
kérni, árat szabni; (átv.) tisztelni, becsülni,
megbecsülni, értékelni
cenić kogo/co – értékelni, becsülni vkit/vmit
cenić kogo za co – becsülni vkit vmiért
cenić za drogo – 1. magasra szabni vminek az árát;
2. drágállni
cenić się [1. zdawać sobie sprawę ze swojej
wartości
i
dawać
temu
wyraz;
2. wyznaczać wysokie ceny za swą pracę] –
megállapítja értékét, felértékeli magát,
megbecsüli magát
cenić się wysoko – magasra tartja magát
cenienie – értékelés, becsülés, megbecsülés
ceniony, -a, -e – értékelt, elismert
cennik [1. spis towarów z podaniem ich ceny;
2. spis usług z podaniem opłat za nie] –
árjegyzék, tarifa
-
Wersja 01 01 2017
cennik detaliczny – kiskereskedelmi árjegyzék
cennik hurtowy – nagykereskedelmi árjegyzék
cennik opłat telefonicznych; cennik usług
telefonicznych UPC – tarifa ; díjszabás
cennik usług pocztowych – postai szolgáltatások
árjegyzéke
cennik win – borárjegyzék
cennik zbytu – értékesítési árjegyzék
cennikowy, -a, -e – árjegyzéki
cenność [1. cecha tego, co ma dużą wartość
materialną; 2. rzecz mająca dużą wartość
materialną; 3. cecha tego, co ma duże
znaczenie] – érték, értékesség; (átv.)
értéktárgy
cenny, -a, -e [1. mający dużą wartość
materialną; 2. mający duże znaczenie] –
becses, értékes, drága; nagy jelentőségű,
fontos; nagybecsű
cenna pozycja – fontos tétel
cenna przyjaźń – értékes barátság
cenne wskazówki – értékes útmutatók
cenne rady – értékes tanácsok
cenny obraz – értékes kép
cenologia
[fitocenologia,
zoocenologia]
–
cönológia vagy társulástan [1. társulástan; az
állat- és növénytársulásokkal, kialakulásuk
törvényszerűségeivel
foglalkozó
tudományág;
2.
az
élőlények
koegzisztenciális
(együttelőfordulási)
viszonyaival
foglalkozó
szünbiológiai
tudományág. Szűkebb értelemben cönológia
alatt az élőlénytársulások összetételének
leírását (mint szünfenobiológiai feladatot)
értjük, de tágabb értelemben az ezek mögött
megbúvó
hatótényezők
kutatását
is
jelentheti. Ez utóbbi esetben fogalma nem
választható el a közösségi ökológiatól; 3. A
szupraindividuális
(szün-)
biológiához
tartozó tudományág, amely az élőlény
együttesek koegzisztenciális állapotának
leírásával foglalkozik. (Ezen tudományág
oknyomozó irányzatait gyakran közösségi
ökológiának nevezik.)]
cenotaf albo kenotaf (gr. kenotaphion – pusty
grób) [łac. cenotaphium 'jw.' z gr.
kenotáphion 'jp.'; kenós 'próżny'; táphos
'grób';
―
symboliczny
grobowiec
wznoszony w starożytnym Egipcie, Grecji
i Rzymie, a w epoce nowożytnej w
Indiach.] – (gör.) kenotáfium (görög forma
kenotáfion, latin forma cenotaphium); üres
síremlék, emléksír, szimbolikus sír v. álsír
[1. - 1. az ókorban ismeretlen vagy távoli
helyen eltemetett személyek jelképes
síremléke; 2. jelképes síremléke a
templomban
egy
máshol
eltemetett
személynek, v. olyanoknak, akiknek holtteste
ismeretlen helyen nyugszik; 3. jelképes
764
síremlék azok számára, akiknek holtteste
nem volt fellelhető (pl. a tengerbe fulladtak,
csatában
elesetteknek)];
(egyh.)
az
Egyházban vértanúk és szentek emlékhelye
(sajátos keresztény értelemben kenotáfium a
föltámadott Krisztus sírja: Szent Sír)
cenowy, -a, -e – árcent [1. drobna moneta równa jednej setnej
podstawowej jednostki monetarnej w
różnych krajach; 2. jednostka miary
odległości między dźwiękami] – (ang.) cent
[száz, századrész]; pénzegység Amerikában
(a dollár századrésze) és Hollandiában;
(zene) egy temperált zenei félhhangköz
századrésze
Cent jours [fr. Les Cent-Jour = 100 dni] – (fr.)
Cent jours [száz nap]; az az idő, mely 1815.
március 20-tól, Napóleonnak Elba szigetéről
Párizsba való visszatérésének napjától
ugyanezen év június 28-ig telt el, mikor is
Belgiumba futott XVIII. Lajos cambrai
nyilatkozatával
folytatta
félbeszakított
uralkodását
centar – (około 50kg) kb. fél mázsa
centaur (mitologia); [Centaurowie w mitologii
greckiej stanowili plemię dzikich istot o
końskich ciałach, lecz z ludzkim torsem i
głową w miejsce szyi i głowy końskiej.] –
(gör.) kentaur; a görög mitológia lótestű,
emberderekú és emberfejű szörnye
-
Wersja 01 01 2017
glikozydy fenolowe, asjatykozydy, kwas
asjatowy
(asiatic
acid),
kwas
madekassiowy,
kwasy
fenolowe,
fitosterole, witaminy, poliiny, alkaloidy
(hydrokotylina),
gorycz
walarynę
(welarynę), kwas glutaminowy, serynę,
alaninę. Olej z rośliny działa silnie
antyseptycznie,
przeciwzapalnie
i
pojędrniająco. Stymuluje komórki skóry
do syntezy kolagenu i elastyny.] – ázsiai
gázló
(Centella
asiatica)
[az
ernyősvirágzatúak (Apiales) rendjén belül a
Mackinlayaceae családba tartozó trópusi
gyógynövényfaj.]
centenarium (p.łac.; zob. stulecie) – (lat.)
centenárium; (stulecie) századik évforduló;
évszázad
center [gracz środkowy w drużynie koszykówki]
– (lat.-ang.) center; (sport) középcsatár,
középjátékos (futball)
centerhalf – (lat.-ang.) középfedezet, középhátvéd
centnar [daw.; zob. cetnar; (dawno) centnar,
cetnar, tak nazwany od tego, że powinien
ważyć sto funtów.] – (około 50 kg) mázsa
centnar metryczny – métermázsa
cento
Centaurea, Chaber (Centaurea L.) [ [rodzaj
roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae
Dum.), liczący 450-550 gatunków] – (lat.)
Centaurea; búzavirág (növ., Centaurea L.,
Cyanus Tourn., sukollat, csüköllő, imola) [a
bogácsnemü csöves fészkesek génusza, a
keleti földgömbön mintegy 400 (hazánkban
36 faj és nehány hibrid) fajjal]
Centella asiatica (L.) Urban - wąkrotka
azjatycka (synonimy: Hydrocotyle asiatica
L., Hydrocotyle repanda Pers., Gotu kola)
[to roślina z rodziny baldaszkowatych
Umbelliferae.
Zawiera
saponiny
trójterpenowe, związki kumarynowe,
cento
[wyraz pochodzenia greckiego, od
"łatania", oznacza odzież z różnych
kawałków
materiału,
ułożonych
przeważnie w pola szachownicy. Strój
arlekinów (wł. arlecchino), czyniący
sylwetkę człowieka śmieszną. 2. Ubrany w
kostium zszyty z kolorowych trójkątów
albo rombów. Jedna z głównych ról
męskich
(maska
"komiczna")
w
commedia
dell'arte.]
–
színes
anyagdarabokból készült öltözék (Arlekin v.
Arlequin ruházata)
765
centra [1. w piłce nożnej: podanie ze skrzydła do
gracza na przedpolu bramki; też: piłka
podana w ten sposób; 2. pot. skrzywienie
koła rowerowego] – (sp.) középre adás;
(átv.) kerékpárkerék kanyarulata
centra nerwowe (zwoje nerwowe) – idegek
cento (wł. sto) – (ol.) cento, száz
Central European University (węg. Középeurópai Egyetem) [podyplomowa instytucja
edukacyjno-naukowa
kształcąca
w
kierunkach
nauk
społecznych
i
humanistycznych. Językiem wykładowym
jest angielski. Siedziba CEU znajduje się
w Budapeszcie. Uniwersytet posiada
podwójną akredytację: amerykańską i
węgierską. Dzięki tej drugiej edukacja w
CEU jest kompatybilna z wytycznymi
procesu bolońskiego.] – Közép-európai
Egyetem (angol nevén Central European
University, magyarul is használt rövidítése
CEU) [az Amerikai Egyesült Államok és a
Magyar Köztársaság működési engedélyével
és akkreditációjával rendelkező, budapesti
központú nemzetközi egyetem.]
centrala [instytucja nadrzędna, kierownicza w
stosunku do oddziałów, filii; główny
magazyn, główna zbiornica, stacja,
rozdzielnia itd.] – (lat.) centrálé; központ
(közp.), erőmű
centrala dalekopisowa, -a, -e – telexközpont
centrala detaliczna – kiskereskedelmi központ
centrala dewizowa – deviza központ
centrala handlowa – kereskedelmi központ
centrala handlu zagranicznego – külkereskedelmi
központ
centrala hurtowa – nagykereskedelmi központ
Centrala Przemysłu Ludowego i Artystyczniego
(CPLiA) – Nép- és Iparművészeti
Kereskedelmi Vállalat
centrala przemysłu – ipari központ
centrala przemyslu ludowego i artystycznego –
népművészeti és iparművészeti bolt
centrala
telefoniczna
[zespół
urządzeń
przeznaczony do łączenia abonentów sieci
telekomunikacyjnej na czas wymiany
informacji. Składa się ona z urządzeń
komutacyjnych
odpowiedzialnych
za
zestawianie
połączeń
telekomunikacyjnych
i
urządzeń
pomocniczych
gwarantujących
prawidłową pracę centrali. Możemy
podzielić
je
na
analogowe
i
nowocześniejsze cyfrowe. Podział ten
wynika z zasady działania i sposobu
przetwarzania i przesyłania danych
(informacji).
Pierwsza
centrala
telefoniczna została uruchomiona w 1878
w New Haven. Centrala umożliwiała
-
Wersja 01 01 2017
przeprowadzenie dwóch jednoczesnych
rozmów
telefonicznych.]
–
távbeszélőközpont, telefonközpont [egy
olyan szerkezet, amely szükség szerint
összekapcsolja a telefonkészülékeket vagy
más telefonközpontból érkező hívásokat is
kapcsol]
centrala telefoniczna (telefoniczny system
przełączający
skonfigurowany
dla
komunikacji w prywatnej sieci, ale z
możliwością dostępu do sieci publicznej) PBX Private Branch Exchange (belső,-házi,
ill
vállalati-távbeszélő
alközpont,
ill
kapcsolóközpont)
centrala telegraficzna – távíróközpont
centrala zakupów – begyűjtési központ;
felvásárlási központ
centrala zbytu – eladási központ; értékesítési
központ
centrala złomu – fémgyűjtő központ
centralista [zwolennik centralizmu] – (lat.)
centralista, központosító; a centralizmus híve
centralistycznie – centralisztikusan
centralistyczny, -a, -e – centralista, központosított;
a centralizmussal kapcsolatos, rá jellemző;
centralisztikus, központosítást elősegtő,
központosító
centralizacja [1. skupienie czegoś w jednym
miejscu lub pod jednym zarządem;
2. proces podporządkowywania władz
lokalnych władzy centralnej w państwie;
3. koncentracja, skupianie sił, uprawnień,
w jednym punkcie, w jednych rękach] –
(lat.)
centralizáció,
az
államhatalom
közontosítása
egy
mindent
mozgató
főszervbe;
centralizálás;
központosítás,
összpontosítás; az állami vállalati stb. ügyek
nagy részének egy központi intézménytől
történő ellátása
centralizacja kapitałów – a tőke koncentációja;
összpontosítás
sok
kisebb
tőkének
keevesebb, de nagyobb tőkévé való
átváltoztatása
centralizacja
zarządzania
–
irányítás
központosítása
centralizacyjny, -a, -e [przymiotnik od:
centralizacja]
–
centralizálási,
központosítási, központosító
centralizm (łac. centralis "środkowy") [1. system
rządów skupiający większość decyzji w
ręku władz centralnych; 2. władza
skupiona w rękach króla] – (lat.)
centralizmus;
központosítás;
olyan
igazgatási, ügyintézési rendszer, amelyben a
helyi intézmények csak központi (centrális)
hatóságok utasításai szerint járhatnak el
766
centralizm demokratyczny – demokratikus
centralizmus (kommunista pártok szervezeti
felépítésének alapelve)
centralizować [1. skupiać w jednym miejscu; 2.
ograniczać
kompetencje
terenowych
organów
władzy
państwowej,
samorządowej] – (lat.) centralizálni,
centralizálást hajtani végre; központosítani,
összpontosítani
centralka
[urządzenie
do
połączeń
telekomunikacyjnych] – kis központ,
központocska
centralnie położony, -a, -e – központi fekvésű
centralny, -a, -e [łac. centralis 'środkowy' od
centrum 'środek' z gr. kéntron 'kolec;
oścień;
ukłucie;
środek
koła';
1. znajdujący się w centrum; 2. główny; 3.
środkowy, główny, kierowniczy] – (lat.)
centrikus, centrális, központi- (közp.);
középpontra ható
Centralna Komisja Kontroli (Państwowej) –
(dawno) Központi Ellenőrző Bizottság
Centralna Rada
Związków (CRZZ)
–
Szakszervezetek Központi Tanácsa
Centralna Rada Związków Zawodowych
(CRZZ) [kierowniczy organ Zrzeszenia
Związków
Zawodowych
w
Polsce
(czerwiec 1949 – grudzień 1980). Należała
do kontrolowanej przez komunistów
Światowej
Federacji
Związków
Zawodowych.]
–
(dawno)
Szakmai
Szakszervezetek
Központi
Tanácsa,
Szaktanács (Lengyelországban)
Centralne Biuro Komunistów Polskich (CBKP)
[ośrodek komunistów polskich w ZSRR. Centralne Biuro Komunistów Polskich
powstało w styczniu 1944, po wielu
naradach KC partii bolszewickiej. Za datę
powołania uważa się 10 stycznia 1944,
kiedy to wydano dokument programowy
Biura. Organizatorzy wymienili kilka
powodów powołania CBKP: wzgląd na
przesuwanie się Armii Czerwonej w
kierunku dawnych ziem wschodnich
Rzeczypospolitej
i
zbliżającą
się
konieczność ułożenia dobrych stosunków
ze Związkiem Sowieckim, rozbudowę
wojska polskiego z Rosji. Organizatorzy
CBKP przyznali sobie sami funkcję
nadrzędną nad PPR.] – Lengyel
Kommuniták Központi Irodája
Centralne
Biuro
Wystaw
Artystycznych
(CBWA) – (dawno) a művészeti kiállítások
rendezésének
központi
irodája
(Lengyelországban)
centralne
ogrzewanie
[zespół
urządzeń
doprowadzających ciepło z jednego źródła
do wielu grzejników] – központi- v. távfűtés
-
Wersja 01 01 2017
centralny dom towarowy (CDT) – központi
áruház
Centralny
Komitet
Organizacji
Niepodległościowych (CKON) [Centralny
Komitet Organizacji Niepodległościowych
– konspiracyjny ośrodek polityczny
kierowany
przez
Ryszarda
Świętochowskiego, będący płaszczyzną
współpracy organizacji konspiracyjnych
postrzegających Służbę Zwycięstu Polski
jako organizację związaną z obozem
sanacyjnym i nie uznających mandatu
gen. Towarzewskiego do reprezentowania
rządu Sikorskiego.] – Függetlenségi
Szervezetek Központi Bizottsága
centralny organ partii – a párt központi orgánuma
v. sajtóorgánuma v. lapja
centralny organ administracji [w Polsce jest to
organ administracji, którego zakres
działania obejmuje obszar całego państwa.
Centralne
organy
administracji
podporządkowane są naczelnym organom
administracji. Organy centralne działają
w formie indywidualnych decyzji, mogą
wydawać zarządzenia o charakterze
wewnętrznym.
Mają
charakter
apolityczny.] – központi adminisztrációs
szervezet; központi igazgatási szervezet
Centralny
Ośrodek
Dyspozycyjny
Krwiodawstwa – Országos Vérellátó
Szolgálat
Centralny Rząd Tybetański (ang. Central
Tibetan Administration, pełna nazwa:
Centralny
Rząd
Tybetański
Jego
Świątobliwości XIV Dalajlamy) [tybetański
rząd na uchodźstwie z siedzibą w
Dharamsali w Indiach powstały na skutek
inwazji Tybetu i przejęcia tego ówczas
niepodległego
państwa
przez
komunistyczne Chiny] – Központi Tibeti
Adminisztráció (KTI), v. hosszabb nevén
Őszentsége a Dalai Láma Központi Tibeti
Adminisztrációja
[emigráns
kormány,
amelyet Tendzin Gyaco, a 14. dalai láma
vezet. Köznapi kifejezéssel nevezik a
száműzött tibeti kormánynak is. A dalai láma
mint államfő vezette Központi Tibeti
Adminisztráció
Tibet
törvényes
kormányának tartja magát.]
Centralny Sąd Okręgowy w Budzie – Budai
Központi Kerületi Bíróság
centralny układ nerwowy [zasadnicza część
układu
nerwowego,
u
kręgowców
składająca się z mózgu i rdzenia
kręgowego] – (él) központi idegrendszer
Centralny Urząd Wydawniczy (CUW) – (dawno)
Kiadói Főigazgatóság
Centralny Urząd Geologii – Geológiai
Főigazgatóság
767
Centralny Urząd Planowania, CUP [pierwszy
centralny
organ
planowania
gospodarczego w Polsce; działał 1945-48
pod kierownictwem Cz. Bobrowskiego;
programował
odbudowę
kraju
ze
zniszczeń wojennych; opracowywał plany
rozwoju gosp. i kontrolował ich
wykonanie; 1949 przekształcony w
Państwowa
Komisję
Planowania
Gospodarczego, a 1957 w Komitet
Planowania przy Radzie Ministrów; od
1989 ponownie CUP (opracowywanie
okresowych i perspektywicznych planów
rozwoju gosp. kraju i analiza ich
wykonania).] – Központi Tervhivatal
Centralny Urząd Statystyczny (GUS) – Központi
Statisztikai Hivatal (KSH)
Centralny Zarząd – Központi Igazgatóság,
vezetőség
Centralny Zarząd Służby Więziennej –
Börtönszolgálat Központi Igazgatósága
Centralny Zarząd Ubezpieczeń Społecznych –
(dawno) Társadalombiztosítási Központ
centro- [pierwszy człon wyrazów złożonych,
centrum czegoś] – központicentroid [punkt związany z obszarem, w
szczególności z wielokątem, leżący
wewnątrz
niego,
reprezentujący
geometryczne uściślenie intuicyjnego
"środka" obszaru.] – centroid, (geom)
súlypont [A centroid egy olyan pont, amely a
poligon belsejében van, és alkalmas a
poligon
térbeli
elhelyezkedésének
ábrázolására. Konvex poligonok esetében a
centroid kézenfekvő definíciója a poligon
súlypontja, míg konkáv esetben egy
súlyvonalra illeszkedő belső pont (konkrét
definíciója többféleképp is lehetséges és
elterjedt)]; geokód
centrolewica [formacja polityczna sytuująca się
między centrum i lewicą] – középbal
koalíció
centrolewicowiec – középbal koalíció tagja
centrolewicowy, -a, -e – középbal koalíciócentrosom [biol. organ komórki odgrywający
dużą rolę w jej podziale] – (élővilág)
centroszóma; vezértestecske a sejtmag
osztódásakor kettéváló sejtszervecske
centrować [1. w grze w piłkę nożną: podawać
piłkę ze skrzydła ataku do gracza na
środku pola; 2. łączyć elementy maszyn w
sposób zapewniający ich współśrodkowość
lub
współosiowość]
–
centírozni,
központozni; központosítani, koncentrálni
centrowiec – centrista; centrum-párti (középpárti)
képviselő v. politikus
centrowy, -a, -e – középső, a középre vonatkozó
-
Wersja 01 01 2017
centrum [1. środkowa część czegoś; 2. miejsce, w
którym coś się koncentruje; 3. stronnictwa
lub partie polityczne pośrednie między
lewicą a prawicą; 4. środek, część
środkowa;
parl.
stronnictwo
umiarkowane] – (lat.) centrum; közép,
középpont, központ; gócpont, székhely;
városközpont
centrum administracyjne – közigazgatási központ
centrum
badania
opinii
społecznej
–
közvélemény-kutató intézet
Centrum certyfikacji (ang. certificate authority)
[instytucja uprawniona do wydawania
certyfikatów bezpieczeństwa, np. w
zakresie
dostępu
lub
podpisu
elektronicznego] — CA (Certificate
Authority – hitelesítés-szolgáltató) [A
rendszer egyes elemei (felhasználók,
alkalmazások) úgynevezett tanúsítványokkal
hitelesítik magukat, melyeket egy központi
Tanúsítvány Kibocsátó Rendszer (Certificate
Authority) készít el és ellenőriz.]
centrum
handlowe
–
üzletközpont,
bevásárlóközpont, kereskedelmi központ
centrum informatyczne – információs központ
centrum kosmiczne – űrközpont [az űrkutatással
kapcsolatos létesítmény és indítóhely]
centrum kultury – művelődési központ; –
művelődési ház, kultúrház, kultúrotthon,
művelődési otthon; (na wsi) faluház
NASA John F. Kennedy Space Centerre
Centrum Kosmiczne im. Johna F. Kennedy'ego
(ang. John F. Kennedy Space Center - KSC)
[położony na przylądku Canaveral
kosmodrom
amerykańskiej
agencji
kosmicznej NASA, obecnie miejsce
startów załogowych statków kosmicznych
USA.] – NASA John F. Kennedy Space
Centerre, rövidítve (KSC) [a NASA egyik
legfontosabb űrközpontja Florida Államban,
az Amerikai Egyesült Államokban. Innen
történik az űreszközök, űrszondák, s
elsősorban
a
legismertebb
emberes
űrrepülések indítása.]
Centrum Lotów Kosmicznych imienia Roberta
H. Goddarda, Goddard Space Flight
Center
(GSFC)
[ośrodek
NASA
mieszczący się w Greenbelt (Maryland)
będący
ważnym
laboratorium
768
projektowo-badawczym, związanym z
badaniami przestrzeni kosmicznej agencji.
Otwarty 1 maja 1959; nazwany na cześć
Roberta Goddarda pioniera techniki
rakietowej i astronautyki] – Goddard
Space Flight Center (GSFC) [a NASA egyik
vezető űrközpontja Washington D. C.
közelében. Fő profilja a Földről, a
Naprendszerről és az Univerzumról gyűjtött
ismeretek
összegzése.
Nevét
Robert
Goddardról,
egy
vezető
amarikai
rakétatudósról kapta. Fő munkái közé
tartozik a Földről szerzett űrszondás adatok
gyűjtése és rendszerezése. A GSFC vezeti a
Hubble űrtávcsővel végzett kutatások
repülésirányítását is.]
Centrum Lotów Kosmicznych imienia George'a
C. Marshalla (ang. Marshall Space Flight
Center, MSC) [jest wiodącym ośrodkiem
NASA
opracowującym
systemy
napędowe, układy napędowe promów
kosmicznych,
zewnętrzne
zbiorniki
paliwa, urządzenia wynoszone na orbitę,
projekty
i
konstrukcje
dotyczące
Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, w
zakresie komputerów, sieci i zarządzania
informacją. Ośrodek zlokalizowany jest w
Arsenale
Redstone
w
Huntsville
(Alabama), a nazwany został na cześć
generała George'a Marshalla. Ośrodek ten
zawiera także centrum operacyjne misji
promów kosmicznych (Centrum Wsparcia
Operacji w Huntsville – Huntsville
Operations Support Center, HOSC), skąd
kontrolowane są niektóre misje i operacje
je poprzedzające.] – Marshall Space Flight
Center (MSC) [A Marshall Space Flight
Center mellett működik a Nemzetközi
Űrtábor]
-
Wersja 01 01 2017
Marshall Space Flight Center (MSC)
Centrum Lotow Kosmicznych na Florydzie –
Floridai űrközpont
centrum miasta – a város közepe; a város
centruma, központ, városközpont
centrum obliczeniowe – számítóközpont
centrum przemysłowe – ipari központ; ipari
gócpont
centrum rehabilitacyjne – rehabilitációs központ
centrum rekreacji – szabadidőközpont
centrum sejsmiczne – szeizmikus központ
centrum sprzedaży – értékesítési központ
centrum symetrii – szimmetria centrum v. központ
Centrum
Związkowych
Ubezpieczeń
Społecznych – (dawno) Szakszervezetek
Társadalombiztosítási Központ (SZTK)
centybel – centibel (cB)
centryfuga [daw.; zob. wirówka w zn. 1.] – (lat.)
centrifuga (wirówka); a centrifugális erő
felhasználásán alapuló szitaszerű készülék;
legtöbbször különböző fajsúlyú folyadékok
v. folyadékokban lebegő szilárd részecskék
elválasztására
v.
szárítására
szolgál
(legfontosbb része egy gyorsan forgó dob);
pörgettyű
centryfugalny, -a, -e – centrifugális (odśrodkowy);
a középponttól távolító; a középponttól
távolodó, kifelé haladó
centrypetalny, -a, -e – (lat.) centripetális
(dośrodkowy); a középponthoz közelítő,
centrysta – (lat.) centrista; a centrizmus híve, a
centrizmus elvét valló
centryzm [ogół poglądów reprezentowanych
przez zwolenników politycznego centrum]
– (lat.) centrizmus; (pol) a II Internacionálé
pártjaiban az első világháború előtt kialakult,
a szociáldemokrata párt bal és jobb szárnya
közötti ellentéteket még elvi engedmények
árán is elsímítani igyekvő irányzat
centum [łac. centum - sto] – (lat.) centum; száz
Centuria [1. najmniejsza jednostka w armii
starożytnego
Rzymu;
2. jednostka
podziału ludności starożytnego Rzymu
oparta
na
cenzusie
majątkowym;
3. jednostka
pomiaru
gruntu
w
-
Wersja 01 01 2017
starożytnym Rzymie; 4. w staroż. Rzymie
pluton wojska, w sile do stu żołnierzy,
dowodzony przez centuriona, setnika; por.
manipuł.] – (lat.) Centuria; a régi Rómában
száz főből álló csapattest, élén a centurio állt
Centuria nadbrzeżna (Centaurium littorale
(Turner) Gilmour) [gatunek rośliny z
rodziny goryczkowatych (Gentianaceae)] –
Lápi ezerjófű (Centaurium littorale)
centuria wąskolistna (Gentiana pneumonanthe) –
Kornistárnics (Gentiana pneumonanthe L.)
769
Centuria nadobna, centuria czerwona, tysięcznik
czerwony (Centaurium pulchellum (Sw.)
Druce)
[gatunek
z
rodziny
goryczkowatych (Gentianaceae)] – Csinos
ezerjófű (Centaurium pulchellum)
Centuria pospolita, centuria
zwyczajna,
tysiącznik (Centaurium erythraea Rafn) [1.
jednoroczna
roślina
z
rodziny
goryczkowatych. W Polsce występuje na
całym terytorium, ale dość rzadko. Status
gatunku we florze Polski: gatunek
rodzimy. Cała roślina jest w smaku
wybitnie gorzka. 2. lecznicza roślina o
drobnych, różowych kwiatach] – centúria;
ezerjófű vagy Kis ezerjófű (Centaurium
erythraea) [védett gyógynövény. Népies
nevei: epefű, gyomorfű, földepe, cintória,
hideglelésfű, hidegűzésfű, százaranyosfű,
százforintosfű,
lázfű,
ördögcsíptefű.];
Földepe (növ. cintória, Erythraea DC.,
Hippocentaurea
Schult.,
Centaurium
Moench, százforintosfü, százaranyosfü,
ezerforintosfü, keserüfü, hideglelésfü, kks
ezerjófü)
centuria trojeściowa (Gentiana asclepiadea) –
Fecsketárnics (Gentiana asclepiadea)
centuria zwyczajna (Centaurium erythraea = C.
minus = C. umbellatum) - Ezerjófű,
(Centaurium erythraea) Kis ezerjófű,
(Centaurium minus Moench)
centurialny, -a, -e – centuriális
centurio [łac. 'setnik' od centuria] – centurio;
századosi rangban levő tiszt latin neve [a
római hadseregben mintegy száz ember
parancsnoka (Mt 8,5-13; ApCsel 10; 22,25;
23,17)]
centuś [1. potocznie: sknera, kutwa; 2. oszczędny
do przesady mieszkaniec dawnej Galicji] –
fukar, skót, szűkmarkú, garasoskodó
centy- – (lat.) centi-; összetett szavak előtagjaként
valamely alapmértékegység századrészét
jelöli
centyfolia [róża stulistna, odmiana róży o
różowych lub czerwonych kwiatach,
używanych do wyrobu perfum i konfitur]
– centifolia; százlevelű (damaszkuszi) rózsa
[Rosa × centifolia (R. gallica var. centifolia
(L.) Regel)]
centygram [jednostka masy równa 1/100 grama
(skrót: cg)] – (lat.-gör.) centigramm; a
gramm századrésze
centylitr [jedna setna część litra] – (lat.-gör.)
centiliter; a liter 1/100-ad része
centym [jedna setna głównej jednostki
monetarnej w wielu krajach, głównie
dawnych koloniach francuskich] – (fr.)
770
centime; a frank 1/100-ad része [korábban a
francia,
belga,
luxemburgi
stb.
pénzrendszerben a fillérnek megfelelő
pénzegység]
centymetr [jednostka długości równa jednej
setnej metra] – (lat.-gör.) centiméter (cm),
centi; a méter századrésze; centiméterekre
beosztott,
egy-másfél
méter
hosszú
mérőszalag
centymetr krawiecki – centiméter
centymetr kwadratowy – négyzetcentiméter (cm2 )
centymetr sześcienny [jednostka miary objętości
odpowiadająca sześcianowi o bokach
równych jednemu centymetrowi] –
köbcentiméter (cm3)
centymetrowy, -a, -e [związany z centymetrem] –
centiméter-, centiméteres
centymetrówka [taśma metalowa lub składana
listewka
drewniana
z
podziałką
centymetrową] – kihúzós mérőszalag,
colstok
centyoktawa – (ak.) centioktáv
ceny – árak
ceny czarnorynkowe – feketepiaci árak
ceny idą w dół – esnek v. csökkennek az árak
ceny idą w górę – az árak emelkednek;
emelkednek az árak
ceny kartelowe – kartellárak
ceny komercyjne – kereskedelmi v. forgalmi árak
ceny konkurencyjne [ceny niższe, mogące
skutecznie konkurować z cenami innych
firm] – versenyképes árak
ceny miejsc – helyárak
ceny obniżają się – az árak csökkennek
ceny podskakują – az árak felszöknek
ceny rolne – mezőgazdasági árak
ceny rosną – az árak emelkednek
ceny ruchome – mozgó árak
ceny skacza, podnoszą się – az árak ugrásszerűen
emelkednek
ceny skoczyły – felszöktek az árak
ceny spadają – az árak esnek, csökkennek
ceny stale idą w górę – az árak állandóan
emelkednek
ceny stałe [ekon. ceny roku bazowego, przyjętego
w statystykach w celu porównania zmian
cen w czasie; stosowanie cen stałych
pozwala na wyeliminowanie wpływu
inflacji i pokazanie w ujęciu dynamicznym
i
strukturalnym
czystego
trendu
występującego w badanym zjawisku] –
szabott árak
ceny sztywne [ceny stałe, niepodlegające grze
popytu i podaży] – merev, stabil ár
ceny targowiskowe – piaci árak
ceny wzrosły – az árak emelkedtek v. felmentek
-
Wersja 01 01 2017
ceny zaopatrzeniowe – ellátási árak
ceny zaporowe [wysokie ceny mające ograniczyć
popyt na jakieś towary] – (közg.) határár
ceny zniżkują – az árak csökkennek v. esnek
cenzor [I. 1. urzędnik cenzury; 2. w starożytnym
Rzymie: urzędnik zarządzający m.in.
majątkami państwa; II. termin używany
w psychoanalizie, określający czynnik
kontrolujący przejście pewnych treści z
podświadomości do świadomości] – (lat.)
censor, cenzor; 1. Rómában 2 köztársasági
tiztviselő elnevezése, akik a polgárok
általános becslésével (cenzus) s az állam
pénzügyeinek intézésével foglalkoztak.
[(lat.). A római alkotmányban a cenzus
eszközlésével megbizott két hivatalnok
(magistratus). Öt évenként választattak,
azonban a lex emilia szerint tisztöket csak
másfél évig gyakorolhatták. Tisztségük
eredetileg igen egyszerü volt, mert csak a
cenzusra, tehát a vagyonbejelentések
mintázatainak (formule), s a polgárok
jegyzékének elkészítésére s a jegyzékeknek
megóvására szorítkozott. Ehhez hozzájárult
az államvagyon kezelése, az államjavaknak s
államjövedelmeknek bérbeadása, s a
közmunkák iránti szerződések megkötése.] –
2. A sajtócenzúrát gyakorló hivatalnok v.
megbízott neve; a sajtótermékek, irodalmi,
művészeti, film- stb. művek előzetes
politikai ellenőrzését végző személy;
ellenőrző v. vizsgáló biztos
cenzorować – (lat.) cenzori minőségben működni
v. bírálni; bírálni
cenzorski, -a, -ie – cenzori
cenzorstwo – cenzorság, cenzori v. bírálói
tevékenység
cenzura [1. urzędowa kontrola widowisk
teatralnych, filmów, audycji, publikacji
itp. przed wprowadzeniem ich w obieg
społeczny; urząd pełniący taką kontrolę;
2. świadectwo szkolne; 3. rodzaj kary w
Kościele katolickim; 4. termin w
psychoanalizie] – (lat.) cenzúra; 1.
felügyelet, megrovás, rosszallás;
2.
vizsgálat, bírálat; 3. (egyházjog) fenyíték; 4.
a nyomtatásra szánt irodalmi, művészeti,
film- stb. művek előzetesd (néha) utólagos
politikai szempontú felülvizsgálata; 5. a
cenzor hivatala; - osztályzet; bizonyítvány
cenzura represyjna [kontrola publikacji po ich
ukazaniu się w druku, na scenie itp.] –
represszív v. utólagos
cenzura prewencyjna – előzetes felülvizsgálat;
előcenzúra, előzetes v. preventív cenzúra
cenzura szkolna – iskolai osztályzat, iskolai
osztályzatok
cenzuralność – kifogástalanság
771
cenzuralny, -a, -e [1. odnoszący się do cenzury –
kontroli
publikacji;
2.
niebudzący
zastrzeżeń obyczajowych i moralnych] –
kifogástalan
cenzurka
[1.
zdrobnienie
od:
cenzura
(świadectwo szkolne); 2. przestarzale:
ocena szkolna, stopień] – osztályzat
cenzurować – (lat.) cenzúrázni; cenzúrának vetni
alá;
megcenzúrázni,
ellenőrizni,
felülvizsgálni, megbírálni, kifogásolni
cenzurować coś – cenzúrázni vmit
cenzurowane - (lengyel társasjáték)
cenzurowany, -a, -e – cenzúrált, cenzúrázott,
felülvizsgált
cenzus [1. kwalifikacja obywatela ze względu na
wykształcenie, majątek itp.; 2. wojsk.
prawo do awansu; 3. w starożytnym
Rzymie: podział obywateli na klasy
mające różne uprawnienia oraz obowiązki
wobec
państwa]
–
(lat.)
cenzus;
osztályozás, értékelés, vagyonbecslés
cenzus
majątkowy
–
vagyonértékelés,
vagyonbecslés;
vagyoni
cenzus,
vagyonmérték
cenzus podatkowy – adócenzus
cenzus wieku – életkor szerinti cenzus
cenzus wyborczy [ograniczenie powszechności
prawa wyborczego] – választójogi cenzus
cenzus wykształcenia – képzettség szerinti
értékelés
ceownik [stalowy kształtownik przypominający
literę C] – (műszaki) C-vas
ceownik
równoramienny
różnokątny
–
különböző szögű egyenlőszárú C-vas
cep [1. narzędzie do młócenia zboża; 2.
potocznie: człowiek tępy, nieokrzesany],
cepisko [1. zgrubienie od: cep; 2.
regionalnie: dzierżak; cepowisko; cepak
(część cepa); 3. narzędzie drewniane,
ręczne do młócenia, składa się: 1) z trzona
czyli cepiska, zwanego dzierżakiem – od
trzymania w ręku, 2) bijaka zwykle
dębowego, którym się uderza w warstwę
zboża, rozpostartego na boisku, 3) dwuch
uwiązaków rzemiennych, jakby uszu u
dzierżaka i bijaka, które łączyło takież
ogniwo, zwane gązwą, gązewką lub cepigą.
Mieszczanie, broniący swoich miast,
uzbrajali się nieraz w cepy wojenne,
dębowe i żelazem okute, które w ręku
silnych ludzi bywały bronią straszną,
zwłaszcza dla wdzierających się na mury.]
– csép [rúdból és a végére szíjazott
hadaróból álló, a szemterméskiverésére való
eszköz]
cepel
[cysterna
((ziemia
lubliniecka)
etymologicznie od CPN)] – [Słowniczek
języka śląskiego] ciszterna, víztartály esővíz
-
Wersja 01 01 2017
összegyűjtésére, tartály, víztartó, víztároló,
vízgyűjtő, vízgyűjtő medence
Cepelia; Centrala Przemysłu Ludowego i
Artystycznego (CPLA) [1. sklep, gdzie
sprzedaje się wyroby rękodzieła twórców
zrzeszonych w Centrali Przemysłu
Ludowego i Artystycznego; 2. CPLiA;
Centrala
Przemysłu
Ludowego
i
Artystycznego] – (dawno) Népművészeti
bolt (Lengyelországban)
cepeliowski, -a, -ie – népművészeti termék; a
Cepeliából való
cepeliowski kredens – népművészeti kredenc
ceper [pogardliwie lub lekceważąco o człowieku
pochodzącym z dolin] – síksági ember
(szemben a hegylakóval: górállal)
cephalo- (e.cefalo-); (gr. cephalos - głowa) [głowy]
– (lat.) cephalo-; fej- (szóösszetételben)
cepliki [1. warkoczyki spadające na ramiona,
zwane tak w Polsce za Augusta III,
fragment
stroju
modnej
wówczas
"kobiety-dziecka", nawiązywały wyraźnie
do mody wiejskiej. 2. ‘warkocze’, w
wokabula- iv.. o krakowskich od roku
1537; z niemieckiego Zópfel, od Zopf, co i
plotkami tłumaczą] – (div.) vállra leomló
hajfonatok; copf
CEPT
(Conférence
européenne
des
Administrations des postes et des
télécommunications)
Europejska
Konferencja Administracji Pocztowych i
Tekomunikacyjnych – Postai és Távközlési
Igazgatások Európai Értekezlete (fr.
Conférence européenne des Administrations
des postes et des télécommunications;
CEPT)
cepuch, czopuch [1. w dawnych piecach
staropolskich
otwór
czyli
czeluść,
odprowadzająca dym do komina, a
zatykana babą czyli zatyka z grochowin,
owiniętych w płachtę; 2. to część
stanowiąca
połączenie
otworów
wylotowych spalin z paleniska pieca lub
kotła z kanałami kominowymi.] –
füstelvezető kürtő, kürtő; üreg; kályhanyílás,
kemenceszáj, kemencetorok
cer [pierwiastek chemiczny o symbolu Ce] –
(vegyészet) cérium (vegyjele: Ce)
cera [1. wygląd, kolor i gładkość skóry; 2.
przeplatany ścieg z nici lub przędzy na
miejscu dziury; łata] – arcszín, arcbőr, bőr;
(ruházaton) stoppolás, műstoppolás
cera [córka] – [Słowniczek języka śląskiego] lány
cera dobrze zakonserwowana – jól ápolt arcbőr
cera mieszana – vegyes bőr
cera na pończosze – stoppolás a női harisnyán
cera nadzwiczaj delikatna – rendkívülien finom
arcbőr
772
cera oliwkowa – kreol arcbőr
cera sucha – száraz bőr
cera tłusta – zsíros bőr
cera wrażliwa – érzékeny bőr
ceramiczny, -a, -e [1. zrobiony z wypalonej gliny;
2. produkujący ceramikę, używany przy
produkcji ceramiki] –agyagipari-, kerámiai,
keramikus
ceramik – (gör.) keramikus; kerámiákat készítő
művész
ceramika [1. sztuka (garncarstwo użytkowe i
artystyczne), dział technologii, przemysł
tworzenia przedmiotów z glinek; 2.
wyroby uzyskiwane przez formowanie i
dalsze
wypalanie
niemetalicznych
surowców nieorganicznych lub ich
mieszanin] – (gör.) kerámia; művészi
mázas, égetett agyagcserép; agyagipar
ceramika budowlana [wyroby ceramiczne
stanowiące materiały budowlane] –
építészeti kerámia; épületkerámia [a fal- és
padlóburkoló ornamentális és domborított
kerámia összefoglaló megnevezése; az épület
külső v. belső kerámiadísze, valamint az
agyagművesség termékeinek egyéb építészeti
alkalmazása
(mázas
tetőcserepek,
padlótéglák stb.).]
ceramika ludowa – népi kerámia
cerata, ceratka [bawełniana tkanina pokryta z
jednej strony nieprzemakalną powłoką,
używana zwykle jako nakrycie stołu] –
viaszosvászon
ceratka do kompresu – borogatáshoz v. kötéshez
való viaszkosvászon
Ceratonia
(Ceratonia
siliqua)
[śródziemnomorska roślina strączkowa z
rodziny
brezylkowatych;
chleb
świętojański]
–
Ceratonia;
szentjánoskenyérfa (Ceratonia siliqua) (a
hüvelyesek családjába tartozó, a Földközitenger mellék keleti felében elterjedt
örökzöld fa; termőjének magjai igen
táplálóak; fája értékes, magja régebben karát
néven az arany súlymértéke volt) [chleb
świętego Jana: szentjánoskenyér]
ceratowy, -a, -e [przymiotnik od: cerata] –
viaszosvászon-; viaszosvászonból való
ceratówka albo cyratówka [1. (wojsko)
ceratówka, starop. pokrowiec z ceraty na
czapkę
wojskową,
chronił
przed
deszczem; 2. W marszu lub podczas
niepogody czapki, kaszkiety lub kapelusze
wojskowe pokrywano pokrowcem z
ceraty. Oficerowie wojska polskiego
między 1815 i 1830 rokiem, zamiast
nakładania futerałów ceratowych, nosili
czapki i kaszkiety tekturowe kształtu
przepisanego dla każdej broni, oklejone
-
Wersja 01 01 2017
ceratą, co się ceratówką nazywało. Wiele
oddziałów wojsk nowej formacyi z r. 1831
nosiło ceratówki.] – (dawno) csákó huzat
cerber [1. Cerber: w mitologii greckiej: pies
trzygłowy strzegący wejścia do Hadesu; 2.
przenośnie: czujny, surowy strażnik;
argus] – (gör.) cerberus (Kerberosz); a
görög mitológiában háromfejű, érchangon
ugató, kígyófarkú kutya, az alvilág
kapujának
őre;
(bizalmas)
szigorú,
barátságtalan őr; kapus, portás
Cereci i Feleci [1. w Biblii (2. ks. Samuela, 8, 18 i
15, 18) straż przyboczna króla Dawida
złożona
z
żołnierzy
pochodzenia
filistyńskiego (nm. Krethi und Plethi);
mieszane towarzystwo, hołota, hałastra. 2.
hołota, mieszane towarzystwo, hałastra (2
Sm 15,18): Przechodzili obok niego
wszyscy słudzy: wszyscy Keretyci, wszyscy
Peletyci, wszyscy Gittyci, którzy przybyli z
Gat w liczbie sześciuset ludzi, przeszli
przed królem. I zapytał król Ittaja
Gittytę: «Czemuż i ty idziesz razem z
nami? Wróć i pozostań przy [nowym]
królu, przecież jesteś cudzoziemcem, a
nawet jesteś wygnańcem ze swojej
ojczyzny] – Kereteusok és és Peleteusok [1.
Sámuel Második Könyve: 2 Sám 8,18.
„Benája * Jéhójadának fia, a Kereteusok + és
Peleteusok előljárója, a Dávid fiai pedig fők
valának. * 2 Sám. 23,20. + 2 Sám. 15,18.”; 2.
2 Sám 15,18. „És minden szolgái ő mellé
menének; és a Kereteusok, * a Peleteusok
mind, a + Gitteusok is mind, az a hatszáz
férfi, kik vele jövének Gáthból, elvonulának
a király előtt.” * 1 Kir. 1,38. + 2 Sám. 8,18.]
cerealin – cerealin; a búzában előforduló
fehérjéknek erjesztőképes fajtája
cerebralny, -a, -e [fr. cérébral 'jw.' z łac.
celebrum 'mózg'; mózgowy] – agyi
ceregiele [1. Ceregiele były to jakieś obszywki,
obramowania, czy koronki u stroju
niewieściego, tak nazwane od wyrazu z
gwary niemieckiej Zärgel, Zarge –
obrębek, krawędź.
2. ceremonia,
certowanie się] – ceremónia, hűhó;
teketóriázás, teketória, körülményeskedés
ceregielować (ceregieluje) się; ceregielić się
[potocznie: 1. nieszczerze wymawiać się od
czegoś; certować się; 2. postępować zbyt
uprzejmie, ostrożnie] – szertartásoskodni;
teketóriázni
cerele [fr.; zob. Koło] – (fr.) cerele (kör); (dawno)
az uralkodó v. főrangúak beszélgetése a
valamely
fogadásra
meghívottakkal;
(vívásban) körvágás
ceremonia [1. oficjalna uroczystość lub obrzęd
przebiegające według ustalonego planu
lub rytuału; 2. czynność wykonywana z
773
powagą i dbałością o zachowanie
konwenansów]
–
(lat.
cerimoina,
ceremonia) ceremónia, szertartás, ünnepély,
pompa; különösen katolikus egyházi
szertartás;
előírásszerűen
elvégzett
istentisztelet; a szertartások hagyományos
rendje,
módja;
(átv.)
ceremónia,
teketóriázás, teketória, körülményeskedés,
körülményesség,
teketória;
túlhajtott
udvariaskodás, formaság
ceremonia żałobna – gyászmise, gyászszertartás
ceremonialnie – ceremóniálisan, szertartásosan,
(sok)
ceremóniával;
udvariaskodón,
udvariaskodva, körülményesen
ceremonialny, -a, -e [1. związany z ceremonią,
dotyczący
ceremonii;
uroczysty,
obrzędowy; 2. zgodny z konwenansami,
czasem zbyt oficjalny] – ceremóniás,
ceremoniális;
szertartás-,
szertartási,
szertartásos,
ünnepélyes;
előírásos,
hagyományos;
szertartásoskodó,
udvariaskodó
ceremoniał [1. tradycyjny lub ustalony prawnie
sposób zachowania obowiązujący podczas
oficjalnych uroczystości lub obrzędów; 2.
uroczystość przebiegająca zgodnie z
przepisami i tradycją; ceremonia] – (lat.)
caeremoniale, ceremoniálé, szertartáskönyv,
a r.kat. egyház szertartáskönyve.
ceremoniant – szertartásos ember
ceremoniować;
ceregielować
się
–
szertartásoskodni; teketóriázni
ceremoniować z czym – (sokat) teketóriázni vmivel
ceremoniować z kim – szertartásoskodni vkivel
Ceres [1. jedna z planetoid; 2. tłuszcz
otrzymywany z miąższu orzechów palmy
kokosowej itp.] – (lat.) Ceres; a
termékenység, a mezei munka és az aratás
istennője, az anyaföld megszemélyesítése az
ókori római mitológiában
Cereus [roślina z rodziny kaktusowatych
rosnąca na pustynnych terenach Meksyku
i Półwyspu Kalifornijskiego; pałczak,
otąg]
–
Cereus;
közép-amerikai
kaktuszfajták, hosszú oszloptörzsük 4-20 m
magas (kellemes ízű, tápláló gyümölcsük
van)
cereus wielkokwiatowy [krzaczasty kaktus o
złocistych kwiatach, kwitnący nocą przez
kilka godzin] – Selenicereus grandiflorus
[egy rendkívül alakgazdag és változékony
epifita kaktusz, széles körben elterjedt és
termesztett dísz- és gyógynövény, az első
leírt
kaktuszfajok
egyike
(Cactus
grandiflorus L.). Spanyol neve (reina de la
noche) után minden nyelvben elterjedt az
éjkirálynő-kaktusz elnevezése.]
-
Wersja 01 01 2017
cerezyna [oczyszczony wosk ziemny używany do
wyrobu świec] – (vegytan) cerezin, cerosin,
földviasz;
az ozokeritből előállítható,
paraffinhoz hasonló, színtelen, szagtalan
szénhidrogén-keverék
(viasz
helyett
használják)
cerkiew (z gr. kyriaké – należąca do Pana, w
uzupełnieniu do eklezja – lud, zgromadzenie,
później świątynia, kościół) [1. kościół
prawosławny; 2. budynek przeznaczony
do sprawowania nabożeństw w cerkwi
prawosławnej
lub
unickiej
(greckokatolickiej). Jest przestrzenią
sakralną dla celebracji Boskiej Liturgii.
Prawosławni wierzą, iż jest ona miejscem
szczególnego przebywania samego Boga.
Nazwa cerkiew w języku staropolskim
oznaczała po prostu kościół, dopiero w
późnym średniowieczu nazwą tą określano
tylko kościoły prawosławne.] – (ortodox)
templom; görögkeleti templom
cerkiew greckokatolicka – görögkatolikus egyház
v. templom
cerkiew prawosławna ("kościół prawosławny",
"kościół
ortodoksyjny")
[cerkiew
prawosławna nazywana jest również
Kościołem ortodoksyjnym] – pravoszláv
egyház v. templom; görögkeleti v. ortodox
templom
cerkiewka – kis templom
cerkiewnosłowiański, -a, -ie – ószláv
cerkiewny, -a, -e – (görögkeleti) egyházi;
pravoszláv templomi [Chór cerkiewny
greko-katolicki: görögkatolikus egyházi
kórus]
cerograf, cyrograf [z greckiego Keirografon i
złacińszczonego chirographum, skrypt
własnoręczny,
oblig,
na
dowód
zobowiązania i długu przez pożyczającego
napisany z oznaczeniem terminu zwrotu.
Obligi surowo napisane nazywano
cyrografami, że jakby na żądanie djabła
były wystawione.] – kötelezvény, nyugta;
kézirat; az ördöggel kötött szerződés
cerografia [technika wykonywania formy
drukarskiej wklęsłodrukowej, polegająca
na
stosowaniu
posrebrzanej
płyty
miedzianej pokrytej woskiem, na której
ręcznie żłobi się rysunek i poddaje
trawieniu elektrolitycznemu] – cerografia;
viaszba metszés
ceroplastyka [sztuka wytwarzania dzieł z wosku,
stosowana głównie w rzeźbie portretowej i
wotywnej; keroplastyka] – ceroplasztika;
viaszszobrászat
cerowaczka
[1.
kobieta
zajmująca
się
cerowaniem; 2. osoba wykańczająca
tkaniny w fabryce włókienniczej] –
stoppolónő; stoppológép
774
cerować [naprawiać dziury lub rozdarcia w
tkaninie] – stoppolni, varrni; foltozni,
beszőni
cerować co czym – megfoltozni vmit vmivel
cerować coś – stoppolni vmit
cerować pończochy – harisnyát stoppol
cerowalnia [(Ubrania i moda) cerownia,
pracownia, w której naprawia się
uszkodzoną odzież] – stoppoló, foltozó
cerowanie (naprawa) – foltozás, stoppolás
cerowanie [naprawa zniszczonego kawałka
odzieży,
wykonana
za
pomocą
przeprowadzania nici z takiej samej
tkaniny, tak, żeby nici osnowowe i
wątkowe były wprowadzane w tkaninę w
dokładnej zgodności ze splotem, aby
naprawa nie była widoczna.] - műstoppolás
[A szövet sérülésének szakszerű, de
munkaigényes javítása, amit a szövetből vett
fonalakkal végeznek, úgy, hogy ezeket tűbe
fűzve, kézi munkával, pontosan utánozva a
szövet kötésmódját, helyreállítják a sérült
szövetrészt. A javítás helye a színoldalról
nem is látható.]
cerowanie artystyczne a. sztuczne cerowanie –
műstoppolás
cerownia [dział fabryki włókienniczej] – stoppoló
(műstoppoló)
műhely;
foltozóműhely;
stoppoló üzem, foltozó üzem
CERT (Zespół ds. reagowania na przypadki
naruszenia
bezpieczeństwa
teleinformatycznego z ang. Computer
Emergency Response Team) [organizacja
utworzona w listopadzie 1988 r. przez
DARPA, po znanym incydencie z
robakiem Morrisa. Zadaniem CERT jest
całodobowe
nadzorowanie
ruchu
internetowego
i
podejmowanie
natychmiastowych
akcji
w
razie
pojawienia
się
zagrożenia.
CERT
publikuje też materiały edukacyjnoszkoleniowe.]
–
CERT
(Computer
Emergency Response Team) (számitógépes
vészhelyzetek elháritásáért felelős csoport,
ill.számitógépes gyorsreagálású csoport) [az
"Internet worm" támadása után létrejött
csoport azzal a céllal, hogy felhívja a
figyelmet
a
hálózati számítógépeket
fenyegető veszélyekre és segítse az őket érő
támadások elleni védekezést]
certa [ryba z rodziny karpiowatych] – (állat)
certa; lazacfajta
Certa amittimus, dum incerta petimus [Tracimy
to, co pewne, dążąc do tego, co niepewne.
Plaut.] – (lat.) Certa amittimus, dum incerta
petimus. - Futsz a bizonytalanért, s elveszted
majd, ami biztos. Míg a bizonytalan után
futkosunk, elveszítjük a biztosat. (Plautus)
-
Wersja 01 01 2017
certacje [potocznie: certowanie się, wymawianie
się nieszczerze od czegoś] – ceremónia,
mesterkéltség, teketóriázás
certować się [łac. certare 'walczyć; starać się,
trudzić się'. wymawiać się od czegoś
nieszczerze, wzdragać się; robić ceregiele;
droczyć się (z kimś)] – vitatkozni, vitázni;
szertartásoskodni, udvariaskodni
certum est, quia impossibile est [jest pewne,
ponieważ jest niemożliwe] (Tertulian) –
certum est, quia impossibile est; bizonyos
mert lehetetlen (hihető, mert esztelen; biztos,
mert lehetetlen)
Certified
Information
Systems
Security
Professional; Certyfikat CISSP [jest
niezależnym i obiektywnym świadectwem
eksperckim w dziedzinie bezpieczeństwa
teleinformatycznego. W czerwcu 2004
roku
CISSP
został
pierwszym
certyfikatem spełniającym standard ISO
17024:2003 oraz akredytowanym przez
ANSI (American National Standards
Institute).] – CISSP (Certified Information
Systems
Security
Professional)
[Az
informatikai biztonság területén elismert
minősítés a CISSP (Certified Information
Systems Security Professional), amely az
első ANSI ISO szabvány szerint akkreditált
oklevél.A CISSP tanúsítvány biztosítja, hogy
vállalatunkban megvan az a technikai tudás,
képesség
és
tapasztalat
biztonsági
gyakorlatok
megvalósítására,
kockázatelemzések elvégzésére, a szükséges
ellenintézkedések
kidolgozására,
hogy
segíteni tudunk létesítmények, hálózatok,
rendszerek és információk védelmében.]
Certified Information Security Manager (CISM)
[certyfikat wydawany przez Information
Security Audit and Control Association za
pomyslne zdanie egzaminów w zakresie
zarządzania bezpieczeństwem systemów
informatycznych.] – Certified Information
Security Manager (CISM) [amerikai
minősítő szervezet]
Certified Information Systems Auditor (CISA)
[certyfikat wydawany przez Information
Security Audit and Control Association za
pomyślne zdanie egzaminu w zakresie
audytu
systemów
informatycznych,
kontroli i bezpieczeństwa.] – Certified
Information Systems Auditor (CISA) [1.
Certified Information Systems Auditor
(CISA) - Information Systems Audit and
Control Association (ISACA), USA; 2.
1978 óta a Certified Information Systems
Auditor (CISA®) program az informatikai
auditorok, az ellenőrzési és biztonsági
szakemberek körében a szakértelem és
elkötelezettség
általánosan
elfogadott
775
értékmérője lett. A CISA minősítés
megszerzése hozzájárul az IT audit, az
ellenőrzés és biztonság szakembereinek
szakmai elismertségéhez, mert a CISA
program azokat minősíti, akik demonstrálni
tudják hozzáértésüket a manapság olyannyira
keresett szakterületen.]
certyfikacja [1. nadanie certyfikatu; 2. inaczej:
certyfikat]
–
certifikáció;
tanúsítás,
bizonyítás, igazolás
certyfikat [oficjalny dokument potwierdzający
zgodność
z
normami,
spełnianie
wymogów,
autentyczność
i
inne;
zaświadczenie, świadectwo; certyfikacja] –
(lat.) certifikátum, bizonyítvány, tanúsítvány,
bizonylat, igazolvány (świadectwo)
certyfikat asekuracyjny – biztosítási bizonylat
certyfikat bankowy [dokument potwierdzający
złożenie w banku lokaty terminowej] –
bankbizonylat v. bank bizonylat
certyfikat jakościowy – minőségi bizonylat
certyfikat okrętowy [dokument rejestracyjny
stwierdzający przynależność państwową
handlowego
statku
morskiego]
–
hajóbizonylat
certyfikat towarowy – áruokmány
certyfikat ubezpieczeniowy – biztosítási bizonylat
certyfikować
[zaświadczać
za
pomocą
certyfikatu; wystawiać certyfikat] –
tanúskodni vmiről; tanúsítani, bizonyítani,
igazolni vmit
cesarska [przymiotnik od "cesarz”] – [Perlica
(perliczka) (Numida meleagris)] gyöngytyúk
cesarska korona [szachownica cesarska] –
(virág) császárkorona (Fritillaria imperialis)
cesarska mość – császári felség
cesarski, -a, -ie – császár-, császári
cesarski i królewski (c. i. k.) – császári és királyi
(cs. és kir.)
cesarskie cięcie; cięcie cesarskie [rodzaj operacji
położniczej, otwarcie jamy brzusznej i
macicy w celu wyjęcia płodu] – (orvosi)
császármetszés
cesarsko-królewski (ck) – császári és királyi (cs.
és kir.)
cesarstwo (łac. imperium, wł. impero, fran. empire,
hiszp. Imperio; port. Império; ang. Empire;
niem. Kaisertum; rzecz. tworzony w poszcz.
językach bądź od imienia Caesar, bądź od
tytułu imperator, oznaczającego początkowo
dowódcę armii, a następnie przybieranego
przez cesarzy jako praenomen /Imperator
Caesar/) [1. państwo rządzone przez
cesarza; 2. panowanie cesarza, władza
cesarza; 3. cesarz z małżonką] –
császárság, fejedelemség; császári pár
-
Wersja 01 01 2017
Cesarstwo rzymskie [starożytne państwo
obejmujące obszary basenu Morza
Śródziemnego, powstałe z przekształcenia
republiki
rzymskiej
w
system
monarchiczny.
Przyjmuje
się,
że
początkiem cesarstwa był rok 27 p.n.e.,
kiedy Gajusz Oktawiusz otrzymał od
senatu tytuł augusta (wywyższony przez
bogów).
Potwierdzało
to
pozycję
Oktawiana jako najważniejszej osoby w
państwie i przyniosło definitywny koniec
republice rzymskiej.] – Római császárság
[császárkor
két
nagyobb
szakaszra
tagolódik: a principatus (I. e. 27–i. sz. 284)
és a dominatus (284–476) korára. A
principatus
korában
a
köztársasági
intézmények, noha sokáig még léteztek,
teljesen kiüresedtek és jóformán minden
jelentőségüket elvesztették. Diocletianus
(284–305)
átszervezte
a
birodalom
közigazgatását, a polgárokból alattvalók
(subiecti) lettek, s a birodalom dominatusszá,
abszolút
monarchiává
vált.]; Római
Birodalom (latinul Imperium Romanum) [az
ókori Róma által létrehozott államalakulat
volt a Földközi-tenger medencéjében.
Örökségét
közvetlenül a
Keletrómai
(Bizánci) Birodalom vitte tovább, melynek
fővárosa Konstantinápoly, de kulturális
hatásai a mai napig érezhetőek az európai
élet számos területén.]
Cesar [fr. z łac. caesar] – Caesar (Julius Caesar)
César, Cezar [francuska nagroda filmowa
przyznawana od 1975 roku przez
Académie des Arts et Techniques du
Cinema. Jej nazwa wywodzi się od imienia
Césara
Baldacciniego,
francuskiego
rzeźbiarza, którego postać jest wzorem
wręczanej artystom statuetki.] – César-díj
(röviden:
César,
ejtsd:
szézár)
[Franciaország legrangosabb filmművészeti
díja.]
cesarz (od łac. Caesar) [1. tytuł władcy w
państwie o rządach monarchicznych; 2.
tytuł
władców
wielkiego
państwa
rzymskiego. Pochodzi od Juliusza Cezara.
Historyczne dzieje Nowego Testamentu
776
dokonywały się za rzymskich cesarzy:
Augusta, Tybertusza, Kaliguli, Klaudiusza
i Nerona; 3. suwerenny monarcha,
przypisujący sobie rangę wyższą niż król]
– császár ; (hist.) caesar, cézár (császár) [1.
A római császárok tisztségneve Julius Caesar
után (Mt 22,17.21; Lk 23,2; Jn 19,15;
ApCsel 17,7; 25,8-27). Az ÚSZ több császárt
neve szerint említ (Lk 2,1; 3,1; ApCsel
11,28) 2. a legmagasabb világi uralkodói
rang, etimológiailag bizonyos nyelvekben
Julius Caesar nevéből ered. Ilyenek még
többek között a német kaiser, a bolgár és
orosz cár, a görög kaiszar, stb. Más
nyelvekben nem Caesar neve, hanem az ő és
Augustus imperatori címe a névadó, mint
például magában a középkori latinban, de ide
tartoznak az újlatin nyelvek is, mint például
a francia empereur vagy az ebből származó
angol emperor. A kialakult koncepció szerint
a császár felett már nem áll más földi lény,
így tulajdonképpen csak egy császár
létezhetne a világon szigorúan véve. Kevésbé
szigorúan a császár olyan uralkodó, akiknek
királyok a hűbéresei – azaz ő a királyok
királya vagy nagykirály – és felette csak
Isten áll. Ez utóbbi koncepció alapján az
európai-mediterrán kultúrkörön kívül is
azonosítani tudjuk a megfelelő császári
címet. Ma a japán császár az egyetlen
császár.]
cesarzowa [małżonka cesarza] – császárnő,
császárné
cesiu! ceś! ceś! – gyí! gyia! hüa!
cesja [1. zrzeczenie się swoich praw do czegoś na
rzecz innej osoby; 2. odstąpienie przez
jedno
państwo
części
terytorium
drugiemu państwu na mocy umowy
międzynarodowej] – (lat.) cessio, cesszió,
követelés
átruházás,
engedmény,
engedményezés, átengedés
cesja wierzytelności – követelés átruházása
cesjonariusz [osoba przyjmująca wierzytelności
bądź inne prawa do czegoś od cedenta] –
engedményes, engedményező, átengedő,
átruházó
ceski
[moneta dziesięciogroszowa (zob. →
zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka
śląskiego] tízgarasos (érme)
Cessante ratione legis cessat et lex ipsa. [gdy
ustaje przyczyna, dla której wydano
ustawę, traci moc i sama ustawa] – (lat.)
Cessante ratione legis cessat et lex ipsa; ha a
törvény célja megszűnik, maga a törvény is
megszűnik
Cessante ratione legis cessat ipsa lex a. Cessante
ratione legis, cessat lex ipsa (ad D.
35.1.72.6) [1. gdy ustaje przyczyna, dla
-
Wersja 01 01 2017
której wydano ustawę, traci moc i sama
ustawa; 2. gdy znika przyczyna prawa,
samo prawo przestaje istnieć] – (lat.)
Cessante ratione legis cessat ipsa lex; ha a
törvény célja megszűnik, maga a törvény is
megszűnik [Amennyiben a törvény célja
teljes
mértékben
mindenkire
nézve
megszűnik (adaequate et universaliter),
akkor belső okból maga a törvény is
megszűnik. Ha a törvény célja csak
egyesekre nézve szűnik meg és megtartása a
köz számára károssá válik (particulariter et
contrarie), akkor a törvény szintén
megszűnik. Ellenben, ha a törvény csak
egyesekre
nézve
válik
feleslegessé
(negative), ám megtartása nem válik a köz
számára károssá, úgy a törvény kötelező
ereje továbbra is megmarad.]
cesta [droga] – [Słowniczek języka śląskiego] út
cesyjny, -a, -e – cessziós, engedményi, átruházási
cesyjny plakat – cessziós plakát
Ceterum censeo Karthaginem esse delendam
[łac., poza tym uważam (że Kartaginę
należy zniszczyć); synonim poglądu
wyrażanego z uporem przy każdej okazji.
Etym. - zdaniem tym Kato St. kończyć
miał wszystkie swoje przemówienia w
senacie rz.; por. Plutarch (Marcus Cato,
27, 1) – Poza tym uważam, że Kartaginę
należy zniszczyć – zob. Kato Starszy] –
(lat.) - Ceterum censeo Carthaginem esse
delendam; továbbra is fenntartom már ismert
álláspontomat (Cato) [Egyébként javaslom,
hogy Karthagót el kell pusztítani! (Cato
szenátor minden beszédét így fejezte be,
felhívva
a
figyelmet
Karthago
veszélyességére, ezt a szokást sokan még a
római szenátorok közül is nevetségesnek
tartották. Akkor szokás a mondást idézni,
amikor egy valamilyen tekintetben mániákus
embert akarunk kifigurázni).]
cetnar [jednostka masy równa w dawnej Polsce
stu kilogramom, w Ameryce, Niemczech,
Danii
– pięćdziesięciu]
–
mázsa,
métermázsa (centnar metryczny)
cetnarowy, -a, -e [przymiotnik od: cetnar (np.
waga cetnarowa); centnarowy] – mázsás,
métermázsás
cetno [1. dawniej liczba parzysta; 2. cet, cetno,
oznacza parę, do pary, t. j. liczbę parzystą,
a licho – nieparzystą, stąd grać w „cetno –
licho” albo „liszkę” znaczy w grę
hazardowną, polegającą na zgadywaniu,
czy w zamkniętej dłoni przeciwnika są
pieniądze lub inne przedmioty parzyste
lub nieparzyste.] – páros szám
cetno czy licho – fej vagy írás; páros vagy páratlan
cetno i licho – páros, páratlan (játék)
777
cewa [bęben, na który nawijane są zwoje liny;
bobina] – orsó, cséve; tekercs (cewka)
ceweczka – kis orsó, orsócska, csévécske
cewiarka [1. maszyna służąca do cewienia;
przewijarka; 2. robotnica obsługująca
maszynę
do
cewienia;
cewiaczka;
przewijaczka] – csévélőnő, orsózónő,
gombolyítónő;
(műsz.)
csévélőgép,
keresztcsévélő gép; orsózógép, motolla,
gombolyítógép
cewiarnia [dział fabryki, w którym odbywa sie
cewienie
przędzy;
przewijalnia;
przewijarnia] – csévélő műhely, orsózó
műhely, gombolyító műhely
cewić [przewijać przędzę] – gombolyítani,
felgombolyítani; tekercselni, feltekercselni;
csévélni, felcsévélni, rácsévélni
cewienie – felcsévélés, tekercselés, gombolyítás
cewka [1. naczynie w kształcie rurki w
organizmie ludzkim i zwierzęcym; 2.
stożkowy rdzeń do nawijania przędzy;
3. noga sarny; 4. rodzaj sidła
kłusowniczego; 5. martwa komórka
przewodząca wodę i soki w roślinach;
tracheida;
6.
rodzaj
przewodu
elektrycznego] – orsó, cséve; tekercs
(fizika); (bonctan) csatorna, cső, hajszálcső;
(növénytan) edények
cewka do indukcyjnego sprzężenia wejścia
magnetofonu z aparatem telefoniczny
(zapis dźwięku) – hangszedő tekercs
cewka drgająca, cewka drgająca (głośnika) –
lengőtekercs (a dinamikus hangszórók,
fejhallgatók alkatrésze: a membránra
ragasztott hengerpaláston a tekercs, amely a
mágnes légrésébe merül)
cewka indukcyjna [cewka elektryczna służąca do
zwiększania indukcyjności obwodu] –
indukciós tekercs
cewka łzowa – könnycsatorna
cewka moczowa (łac. urethra) [końcowa część
układu moczowego wyprowadzająca mocz
na
zewnątrz.
Jest
to
przewód
rozpoczynający się na dnie pęcherza
moczowego ujściem wewnętrznym cewki,
a kończący ujściem zewnętrznym u
mężczyzn na końcu żołędzi prącia, u
kobiet na brodawce cewkowej położonej w
przedsionku pochowy.] – (lat. urethra)
húgycső
cewka zapłonowa – gyújtótekercs
cewka zaporowa – fojtótekercs
cewkarz – tekercselő, csévélő, orsózó, gombolyító,
csévehordozó ember
cewkowy, -a, -e [przymiotnik od: cewka] – cséve, tekercs-, orsó-, tekercselési
cewnik [cienka, wąska rurka, służąca do
cewnikowania] – katéter
-
Wersja 01 01 2017
cewnik (moczowodowy) – katéter
cewnikować [wprowadzać cewnik naturalnymi
drogami do jam i narządów ciała] –
katéterezni
cewnikowanie – katéterezés (szondázás) [Az
eljárás lényege, hogy az orvos vagy a nővér
diagnosztikus vagy kezelési célzattal szondát
vezet be a szervezet valamely természetes
folyadékelvezető csatornájába (vérerek,
húgycső).]
cez [pierwiastek chemiczny o symbolu Cs] –
cézium (Cs); szilárd
halmazállapotú
alkálifém
cezar [1. tytuł samowładcy rzymskiego w
czasach starożytnych; później również:
tytuł następcy tronu; osoba mająca ten
tytuł; 2. przen. samowładny wódz,
dyktator] – cézár (Augusztus római császár
és utódai által előnévül használt név); (átv.)
kiskirály, hatalmaskodó ember
Cezarea – (földr., hist.) Cezarea
Nazwę Cezarea lub Cezareja nosiło kilka
różnych miast w Imperium Rzymskim:
 Cezarea Kapadocka - obecna nazwa
Kayseri w Turcji [Kayseri (w
starożytności Cezarea Kapadocka) miasto i prowincja w środkowej Turcji,
u północnego podnóża wulkanu Erciyes,
położone na wysokości 1043 metrów.
Około 700 tys. mieszkańców.] – Kayseri
(görögül Καισάρεια/Kaisareia; latinul:
Caesarea
Mazaca,
zaza
nyelven:
Qeyseriye)
[város
Törökországban,
Kayseri tartomány székhelye]
 Cezarea Mauretańska - dawna faktoria
kartagińska [Szarszal (także: Szerszel;
arab. ‫ شر شال‬, fr. Cherchell, łac. Caesarea
Mauretaniae, pun. Iol) - miasto w
północnej Algierii, w prowincji Tibaza]
– Szarszal (dél-algériai város)
 Cezarea Nadmorska (łac. Caesarea
Maritima) [1. zwana też Palestyńską siedziba
prokuratorów
rzymskich,
obecnie osada Cezarea w Izraelu; ruiny
starożytnego miasta, położone w pobliżu
współczesnej izraelskiej wioski Cezarei
na wybrzeżu Morza Śródziemnego.
Miasto zostało założone przez króla
Judei Heroda Wielkiego na terenie
dawnej osady helleńskiej nazywanej
Wieżą Stratona i nazwane na cześć
Cezara Oktawiana Augusta. Dla
odróżnienia od innych miejscowości o
tej samej nazwie, miastu nadano
przydomek
Maritima.
Siedziba
rzymskich prokuratorów i stolica
rzymskiej prowincji Judei. 2. miasto
portowe nad Morzem Śródziemnym,
zbudowane przez Heroda Wielkiego.
778
Było siedzibą gubernatorów rzymskich.
Tu Piotr spotkał Korneliusza i otworzył
(kluczami) drzwi do Ewangelii dla
pogan. Tu Paweł posłany dla ochrony
przed prześladowaniami ze strony
Żydów był więziony przez dwa lata. 3. ]
– Cezarea (császári város) (dawno Sztraton
Cezarea, Palesztinai Cezarea, Tengerparti
Cezarea) [1. Nagy Heródes által i.e. 20-9ig, a Sztraton tanya körül Augustus császár
tiszteletére épített tengerparti kikötőváros.
Itt volt a római helytartók székhelye,
Jeruzsálem pusztulása után (i.e. 70) pedig
az ország fővárosa lett. 2. Kikötőváros,
Samáriától
mintegy
40
km-nyire
északnyugatra, amelyet Nagy Heródes (1)
épített Augustus császár tiszteletére;
Kornéliusz, római százados állomáshelye
(ApCsel 10), itt lakott és munkálkodott
Fülöp (5) evangélista (ApCsel 8,40; 21,9).
Pál két esztendőt töltött itt fogságban
(ApCsel 23,31-26,32)]
 Cezarea (Izrael) (hebr.: ‫[ )הירסיק‬wieś
położona w samorządzie regionu Hof
HaCarmel, w Dystrykcie Hajfy, w
Izraelu.]
 Cezarea Filipowa [miasto w północnej
części Palestyny. Leży u źródeł Jordanu.
Poprzednio nazywało się Panium.
Tetrarcha Herod Filip rozbudował je i
dał mu nazwę wg cesarza i siebie. Pan
przebywał w tym mieście.] – CÉZÁREA
FILIPPI (Fülöp Cézáreája); [Város, melyet
Heródes Fülöp (3) negyedes fejedelem
épített ki i.e. 3-ban a Hermon lábánál, és
amelynek
Tiberius
római
császár
tiszteletére új nevet adott. (A régi név:
Paneas). Ott tett vallást Péter a tanítványok
körében Jézusról, mint Messiásról (Mt
16,13-17)]
cezarianizm,
cezaryzm
[forma
rządów:
jedynowładztwo legitymowane zaufaniem
mas (mianem cezarianizmu określano np.
pozornie demokratyczny ustrój Francji za
Napoleona I oraz Napoleona III)] – (lat.
caesarismus) cazarizmus, császárság; az
egyeduralom
megszerzésének
és
megtartásának erőszakos rendszere
cezaromania – (lat.-gör.) cezarománia; hatalmi
téboly
cezaropapizm; caesaropapismus [1. tendencja
prowadząca do przypisywania państwu
zwierzchności nad Kościołem, również w
materii teologicznej; Przeciwstawia się
systemowi teokracji. 2. system rządów, w
którym monarcha sprawuje władzę
świecką i kościelną] – caesaropapismus;
cezaropapizmus; az uralkodóknak az a
törekvése, hogy úgy az egyházi, mint a világi
-
Wersja 01 01 2017
hatalmat a maguk számára szerezzék meg;
olyan államegyházi rendszer, amelyben az
egyház feje az államfő
Cezary [łacińskie imię męskie o nieustalonej do
końca etymologii. Jedną z koncepcji jest
pochodzenie tego imienia od rzeczownika
caesaries — "długie włosy, czupryna". być
może też od słowa caedere (ciąć, wycinać),
co miało oznaczać: wycięty z łona matki
(stąd pojęcie „cesarskie cięcie") lub słowa
caesaries (kędzierzawy,
o bujnych
włosach). Imię to stało się tytułem
władców Imperium Rzymskiego (obok
przydomka Augustus). Imię używane w
Polsce od XV wieku. W roku 1399
poświadczone wystąpienie imienia Cezar,
a w 1478 pojawia się forma Cezary. Jest
ona
spolonizowanym
wariantem
łacińskiego
Caesarius.]
–
Cézár
(etruszk→latin eredetű férfinév, jelentése
esetleg vág; hosszú, dús hajú) [a latin Caesar
családnévből származik, az eredete és
jelentése vitás. Latin szavakból való
megfejtések szerint a jelentése lehet hosszú,
dús hajú vagy metszett, vágott. Más
magyarázat szerint a név etruszk eredetű.
Női párja: Cezarin.]
cezaryzm demokratyczny [ustrój Francji za
Napoleona I i za Napoleona III] –
demokratikus császárság
cezaryzm napoleoński – napóleoni császárság
cezura [1. granica chronologiczna, przełomowy
moment
w
dziejach
ludzkości;
2. pauza rytmiczna, także średniówka;
3. nieznaczna przerwa między frazami w
utworach muzycznych] – (lat.) cezura
(średniówka); sormetszet, mely egy verssort
két részre oszt; (zene) metszet; megszakítás,
szünet, időköz
cęgi [narzędzie ręczne służące do chwytania i
wyciągania gwoździ] – fogó, harapófogó,
csípővas, fogóvas
cętka,
cętki [drobna podłużna plamka
znajdująca się na jednolitym tle] – petty,
folt
cętki
779
cętki [1. niegdyś blaszki i gałeczki zawieszane u
pasa, później wzór na materiałach;
niestosowny dla delikatnych rysów i
drobnej budowy. 2. rodzaj wzoru na
tkaninie imitującego skórę zwierzęcia np.
lamparcią. Stanowią go barwne, często
nieregularne plamki na jednobarwnym
tle. Cętki mogą być bardzo drobne lub też
o średniej wielkości. Moda na nie
zapanowała w XX wieku.] – pettyek;
páducbőrt v. állatbőrt imitáló rajzolat
cętkować [(Sztuka)
pokrywać cętkami;
nakrapiać] – pettyezni, foltozni
cętkowanie – pettyezés, befoltozás, bepiszkítás
cętkowany, -a, -e – pettyes, foltos
cf., confer [czytaj: konfer] [z łaciny: porównaj;
skrót: cf., umieszczany najczęściej w
glossach] – (lat.) confer, conferatur; vesd
össze; vö.
CFML (ColdFusion Markup Language) [język
znacznikowy o składni zbliżonej do języka
»HTML. Do pisania programów w
języku CFML przeznaczony jest produkt
o nazwie ColdFusion Studio –
rozbudowana wersja znanego edytora
WWW HomeSite.] – CFML ColdFusion
Markup Language (egy szerveroldali
programnyelv neve)
CGA (ang. Color Graphics Adapter) [jeden ze
standardów kart graficznych IBM-PC
wprowadzony ok. 1981 roku.] – CGA –
Color Graphics Adapter CGA (ang. Colour
Graphics Adapter), amit 1981-ben az IBM
vezetett be [1. a cég első színes grafikus
kártyája és egyben az első, színes
megjelenítő szabvány volt a személyi
számítógépek világában. 2. 320×200 pixeles
kijelző - képernyő - felbontás]
CGI (ang. Common Gateway Interface)
[znormalizowany interfejs, umożliwiający
komunikację
pomiędzy
oprogramowaniem serwera WWW a
innymi programami znajdującymi się na
serwerze. Zazwyczaj program serwera
WWW wysyła do przeglądarki statyczne
dokumenty
HTML.
Za
pomocą
programów CGI można dynamicznie (na
żądanie klienta) generować dokumenty
HTML uzupełniając je np. treścią
pobieraną z bazy danych.Programy CGI
są
często
pisane
w
językach
interpretowalnych takich jak Perl, przez
co nazywa się je także skryptami CGI.] –
(ang.) CGI (azaz Common Gateway
Interface) ) - 'CGI' szerver segédprogram
(közös átjáró határfelület) [1. az NCSA
(National Center for Supercomputing
Applications)
által
kifejlesztett
protokollszabvány, amely (például Perl, PHP
-
Wersja 01 01 2017
vagy C nyelvű) alkalmazások információs
szerverekhez – a gyakorlatban túlnyomóan
webszerverekhez (például Apache vagy IIS)
– való kapcsolódását teszi lehetővé. Ha a
kliens kérése futtatható fájlra mutat, akkor a
szerver futtatja azt és a kimenetet adja vissza
a kliensnek. Jelenlegi érvényes verziója a
CGI/1.1.; 2. A World Wide Web-et
lényegében
felépítő
honlapok
a
dokumentumokat úgy érik el, hogy a
HTTPkiszolgáló
gépeknek/programoknak
jelzik, hogy melyik honlapra van szükségük.
A kiszolgáló a kérés alapján kiadja a
dokumentumot. Mivel a honlap lehet akár
kérdőív is, amelyet a felhasználó kitöltve
küld el a kiszolgálónak, a kommunikációnak
ezt a böngészőprogram —> kiszolgáló
irányát is megoldották: így született a CGI.
Ez
tulajdonképpen
egy
olyan
kommunikációs
felület
(csatolófelület),
amelyen keresztül a böngészőprogramok
(általában a kliensek) a HTTP kéréseket
kiszolgáló
gépekkel/programokkal
kommunikálnak. 3. HTTP szervereknél
használható programozási felület (interfész);
a CGI lehetővé teszi, hogy környezeti
változókon keresztül külső programok vagy
shell script-ek egészítsék ki a Web-szerver
működését;
ily
módon
interaktív
alkalmazások, illetve változó tartalmú vagy
automatikusan keletkező HTML oldalak
hozhatók létre. 4. A CGI-specifikációk írják
le, hogy a HTTP kiszolgálók hogyan
kommunikálnak a küldött információkat
ténylegesen
feldolgozó
programokkal.
Amikor
a
megjelenítő
egy
olyan
kapcsolathoz ér, amely egy programra
hivatkozik, a kiszolgáló elindítja ezt a
programot és a CGI-leírást használva átadja
az ügyféltől érkező adatokat (ha vannak). A
külső program a kapott információt
felhasználva elvégzi a feldolgozást vagy
lekérdezést, és a választ (ugyancsak a CGIleírást
használva)
visszaküldi
a
kiszolgálónak. A kiszolgáló ezt azután
dokumentum formájában továbbítja a kérést
küldő megjelenítő-programnak. 5. Olyan
szabvány,
amely
külső
programokat
információs
szerverekkel
(például
webszerverek vagy HTTP-szerverek) köt
össze. 6. Web-szervereken futtatandó,
kisterjedelmű, külső szoftveralkalmazások
(scriptek) szabványa; CGI-scriptek Webszerkesztők számára különleges interaktív
alkalmazásokat tesznek lehetővé mint pl.
statisztikai adatgyüjtés, HTML-űrlapok
kiértékelése, stb; [a Web-oldal szerkesztője a
forráskódba egy megfelelő utalást ágyaz arra
az URL címre, ahol ez a program
futtantandó]; ezeket a segédprogramokat az
780
ügyfél böngésző- programja indítja el,
számára láthatatlanul futnak a szerveren és
csak dolguk elvégzése után jeleznek vissza;
CGI-scriptek gyakorlati hátránya, hogy
tárolásuk- hoz és használatukhoz a
kiszolgálógép tulajdono- sának hozzájárulása
szükséges; a legtöbb szolgáltató az ügyfelek
saját CGI-scriptjeinek feltöltését nem
engedélyezi és csak néhány közérdekű
scriptet futtat; a Web-oldalakba illeszthető
JAVA, ASP, PHP scripteknek nincs ez a
problémája]
CGI-bin – CGI-bin [A CGI-vel való
kommunikációt megvalósító programokat
hívják így (lásd még: applet). A névben
szereplő bin kifejezés a bináris szóra utal,
hiszen a programok nem csak olvasható
karaktereket tartalmaznak. A programok
lehetnek olvasható állományok is, azaz
értelmes karakterekből állhatnak, a lényeg
azonban az, hogy a programok végrehajtható
állományok. Ez azt jelenti, hogy a rendszer
értelmezni tudja a bennük található jeleket.
Lényegében innen ered a bin kifejezés.]
CGM, Computer Graphics Metafile [format
pliku grafiki wektorowej 2D, grafiki
rastrowej i tekstu. CGM jest nazwą
oficjalnego standardu zdefiniowanego
przez
Międzynarodową
Organizację
Normalizacyjną
(International
Organisation for Standarisation – ISO) i
Międzynarodową
Komisję
Elektrotechniczną
(International
Electrotechnical Commission – IEC) w
dokumencie
ISO/IEC
8632
oraz
Narodowy
Instytut
Standardów
i
Technologii (National Institute of Standard
and Technology) w dokumencie FIPS
(Federal
Inforrmation
Processing
Standard) 128 -1.] – CGM, Computer
Graphics
Metafile
(grafikus
szűrő)
[Vektorgrafikus adatformátum.]
C.G.S.; system C.G.S. – C.G.S. rendszer; a
centiméter, gramm, secundum rendszer
rövidítése; (fizika) a hosszúság, a tömeg és
az idő egységei, melyekből minden más
mennyiség levezethető (ez alól a hőmérséklet
egységei vannak kivéve)
cha! [wyraz, zwykle powtarzany, oznaczający
śmiech, zwłaszcza głośny i spontaniczny;
ha] – ha! (nevetés, gúny)
chabanina [mięso gorszego gatunku] – gyenge,
sovány hús
chabazie, chabezie [gałęzie, krzaki] – [Słowniczek
języka śląskiego] bokrok, ágak
chaber [roślina o kwiatach w różnych kolorach,
rosnąca na polach, łąkach, stepach] –
búzavirág (bławatek)
-
Wersja 01 01 2017
Chaber (Centaurea L.) [rodzaj roślin z rodziny
astrowatych (Asteraceae Dum.), liczący
450-550 gatunków, rosnących głównie w
Europie
i
na
obszarze
śródziemnomorskim, kilka gatunków
pochodzi z Azji, Australii i Ameryki
Północnej. Nazwa rodzaju pochodzi od
Hipokratesa, który twierdził, że roślinę
(Centarea cyanus) wskazał Grekom
centaur Chiron, wychowawca wielu
herosów mitologii greckiej.] – Imola
(Centaurea L.)
Gatunki flory Polski:
 chaber alpejski (Centaurea alpestris
Hegetschw. & Heer)
 chaber austriacki, ch. frygijski (Centaurea
phrygia L., syn. C. austriaca Willd.)
 chaber barwny (Centaurea triumfettii All.)
 chaber białawy (Centaurea dealbata Willd.) –
gatunek uprawiany
 chaber bławatek (Centaurea cyanus L.) –
antropofit zadomowiony [1. (inne nazwy:
białasy, głowacz, jasieniec, kardy, kwiatek
wołoszek, macoszka, modrak, modrzeńczyk,
wasilek, wawer) (Centaurea cyanus L. 1753)
2. rośnie głównie w zbożach na
glebach lekkich o odczynie obojętnym lub
lekko kwaśnym. Roślina roczna lub
dwuletnia.Kwiaty
brzeżne
szafirowe,
stosowane w lecznictwie. Dostarcza dużo
nektaru i pyłku. W okresie kwitnienia
czynne są również nektarniki pozakwiatowe
na
górnym
okółku
listków
okrywy koszyczka, po przekwitnieniu na
okółku
środkowym.
3.
zwany
też
modrakiem, chabrem zbożowym, wołóżką,
wołoszką lub wasilkiem jest pospolitym
chwastem, rosnącym w zbożu, na miedzach i
ugorach. Charakterystyczne są błękitne,
rurkowate kwiaty, zebrane w kwiatostany
koszyczkowe. Niestety, w roślinie może
występować
kwas
pruski
(kwas
cyjanowodorowy, który powoduje poważne
zatrucia, nawet tak dużych zwierząt jak
konie i krowy.] – búzavirág v. imola
(Centaurea Cyanus v. centaurea calcitrapa,
dardar, bogáncskóró) [1. Dél-Európából
származik, a fészekvirágzatúak (Asterales)
rendjébe és a fészkesek (Asteraceae) családjába
tartozó egyéves gyomnövény. Egyéb nevei:
dődike, égi virág, gabonavirág, kék búzavirág,
sukollat, vadpézsma, imolya, kék konkoly. 2.
Nagyon tetszetős, de határozottan káros,
tetemes terméskiesést jelenthet, a Biblia viszont
más értelemben hozza. Joás és Amásia királyok
között a küldönc szerepét tölti be (2 Kir 14,9 és
2 Krón 25,18). Izrael bűne miatt veszélybe
került a nép léte és vallása, oltárait búzavirág
növi be (Hós 10,8). Az Újszövetség is említi
néhány
helyen,
a
konkolyról
szóló
példabeszédben többek között (Mt 7,16 és 13,7;
Zsid 6,8).]
-
Wersja 01 01 2017
 chaber wełnisty (Centaurea solstitialis L.) –
efemerofit
 chaber





wielkogłówkowy
(Centaurea
macrocephala Muss. Puschk. ex Willd.)
Centaurea diluta Aiton – efemerofit
Centaurea ovina Pall. ex Willd. – efemerofit
Centaurea tenuiflora DC. – efemerofit
Centaurea transalpina Schleich. ex DC., syn.:
C. dubia Suter – efemerofit
Centaurea trichocephala M. Bieb. ex Willd. –
efemerofit
 Pézsma búzavirág (Centaurea imperialis)
[Szegfűre emlékeztető szép virágai finom
illatúak.]
781
 chaber ciemny (Centaurea nigra L.) –












efemerofit
chaber driakiewnik (Centaurea scabiosa L.)
[występuje wśród zbóż na
miedzach i
przydrożach. Równie miododajny jak łąkowy.
Kwiaty ma większe i fioletowopurpurowe,
dorasta do wysokości 90cm. Koszyczki o
średnicy do 2,5cm.] - Vastövű imola
(Centaurea scabiosa)
chaber drobnogłówkowy (Centaurea diffusa
Lam.) – antropofit zadomowiony
chaber drobnokoszyczkowy (Centaurea
micranthos S.G.Gmel. ex Hayek, syn. C.
biebersteinii DC.) – antropofit zadomowiony
chaber kolący (Centaurea calcitrapa L.) –
efemerofit – Úti imola (Centaurea calcitrapa)
chaber Kotschyego (Centaurea kotschyana
Heuff. ex W. D. J. Koch, syn. C. kotschyana
Heuff.)
chaber łąkowy (Centaurea jacea L.)
[występuje
na
suchych
łąkach,
zboczach, miedzach i zaroślach. Kwitnie
jasnopurpurowo od czerwca do sierpnia. Jest
licznie odwiedzany przez pszczoły. Z powodu
owłosienia liści i łodyg nie jest zjadany
przez zwierzęta] – Réti imola (Centaurea
jacea)
chaber maltański (Centaurea melitensis L.) –
efemerofit
chaber miękkowłosy (Centaurea mollis
Waldst. & Kit.)
chaber nadreński (Centaurea stoebe L., syn.
C. rhenana Boreau) [rośnie na piaskach,
suchych zboczach, przydrożach. Roślina
dwuletnia lub trwała. Łodyga do wysokości 2080cm., w górze silnie rozgałęziona, koszyczki
mniejsze
niż
u
bławatka,
kwiaty
fioletoworóżowe. Jedna z najlepszych roślin
miododajnych na glebach jałowych.] - Nyugati
imola (Centaurea rhenana)
chaber
ostrołuskowy,
ch.
łuskowy
(Centaurea oxylepis (Wimm. & Grab.)
Hayek, syn. C. oxylepis Wimm. & Grab.)
chaber pannoński (Centaurea pannonica
(Heuff.) Hayek)
chaber perukowy (Centaurea pseudophrygia
C. A. Mey.)
 homoki imola (Centaurea arenaria)
Chaber bławatek (białasy, głowacz, jasieniec,
kardy, kwiatek wołoszek, macoszka,
modrak, modrzeńczyk, wasilek, wawer)
(Centaurea cyanus L. 1753) [gatunek
roślina z rodziny astrowatych [chwast
polny o szafirowych kwiatach] – búzavirág
(Centaurea cyanus L. 1753)
Chaber górski (Centaurea montana L.) [1.
gatunek rośliny należący do rodziny
astrowatych. Występuje dziko w górach
środkowej i zachodniej Europy. – 2.
uprawia się go w ogrodach, bylinę ma z
podziemnymi rozłogami, kwiaty brzeżne
niebieskie, białe lub różnobarwne.Zakwita
w maju a przy cięciu ponownie w sierpniu.
Jest zawsze licznie odwiedzany przez
pszczoły.] – Hegyi imola v. Hegyi búzavirág
(Centaurea montana)
Chaber miękkowłosy (Centaurea mollis (Waldst.
& Kit.)) – Szirti imola (Centaurea mollis)
chabeta [nędzny, zabiedzony, chudy koń;
szkapa] – gebe
chabić [kraść] – [Słowniczek języka śląskiego]
lopni, orozni (vkitől vmit)
chabnąć [ukraść, zwędzić] – [Słowniczek języka
śląskiego] ellopni, elcsenni (vkitől vmit)
Chabor (łączyć) [dopływ rzeki Eufrat, nad
którym rozmieszczono Żydów w niewoli
babilońskiej]
–
Cáb;
Eufrátesz
mellékfolyója (a babiloni fogság idején
mellette telepítették le a szidókat)
chabrowy, -a, -e [przymiotnik od: chaber] –
búzavirágkék; búzavirág
782
chaby [iść na chaby – iść kraść] – [Słowniczek
języka śląskiego] lopni indulni v. menni
chachar, chachor [1. łobuz, chuligan 2. pijak
(ziemia lubliniecka)] – [Słowniczek języka
śląskiego] garázda, huligán; kölyök, kamasz,
suhanc;
huncut,
csibész,
csirkefogó;
semmirekelő, semmirevaló; részes, iszákos
chachmęcić
[prowadzić lewe interesy,
kombinować]
–
[Słowniczek
języka
śląskiego] kombinálni; a kombináció során
összeállítani, csoportosítani, összekapcsolni;
(átv.) elképzelni, következtetni; számításba
venni;
chachnąć [uderzyć] – [Słowniczek języka
śląskiego] ütni, vágni
chaconne [czytaj: szakon] [1. hiszp. chacona
'jw.'fr., [wym. szakon], ciaccona wł.,
[wym. czakkona] dawny (ok. 1600 r.)
taniec
hiszp.-baskijski;
forma
instrumentalna w takcie trójdzielnym,
złożona z wariacji 8-taktowego tematu, w
niezmiennej tonacji (por. passacaglia),
powtarzającego się w basie (basso
ostinato). 2. taniec hiszpański z XVI w. w
metrum trójdzielnym; ciaccona] – (fr.)
chaccone,
(ol.)
ciaconna;
virtuóz,
variációkból álló zenemű; komoly és nemes
jellegű tánc
Chadad (silny, ostry) [1. Syn Badada (Bedada),
król Edomu. 2. Edomita z rodziny
królewskiej, zabrany w dzieciństwie do
Egiptu, a gdy dorósł, faraon dał mu za
żonę siostrę swojej żony. Później wrócił do
Izraela i zadawał trudności Salomonowi,
co działo się na polecenie Boga. 3. Syn
Ismaela. 4. Król Edomu, następca
Balaana, widocznie był to tytuł królów
Edomu.] – Hadád (vadság; mennydörgő
erős, éles; a hatalmas; örvendező,
ujjongásban kitörő). (Bibliában szereplő
főleg edomita név) [1. Ábrahám unokája,
Izmáel (1) nyolcadik fia (1Móz 25,15; 1Krón
1,30). 2. Edom (2) királya (1Móz 36,35;
1Krón 1,46). 3. Edomita király (1Krón
1,50), "Hadár"-nak is nevezik (1Móz 36,39).
4. Edomita fejedelem Salamon idejében
(1Kir 11,14-25). 5. Szíria legfőbb istensége,
a mennydörgés és viharok istene.]
chadzać [1. chodzić, udawać się dokądś od czasu
do czasu; 2. nosić czasami, miewać coś na
sobie jako ubiór] – járkálni; járogatni, eleljárni
chadziaj [1. śmieć, niechluj (ziemia lubliniecka),
2. dziad; 3. (z ros. "gospodarz") tu:
przesiedleniec ze wschodu] – [Słowniczek
języka
śląskiego]
szemét,
hulladék,
söpredék; (átv.) koszos, maszatos, mosdatlan
ember; (żebrak) koldus; (daw) keleti telepes,
keletről áttelepülő
-
Wersja 01 01 2017
chagrin – (fr.) chagrin; puhára kikészített
szamárbőr, öszvérbőr v. kecskebőr
chagrin d'amour [fr., udręka sprawiana przez
nieszczęśliwą miłość; zwrot powtarzający
się w wierszu Plaisir d'amour 'słodycz
miłości'
Floriana
(1755-94),
spopularyzowanym jako piosenka z muz.
Martiniego] – (fr.) chagrin d'amour
chain-mail (kolczuga) – chain-mail; lánclevél
[piramisjátékhoz hasonló, egy címről kapott,
több címre továbbított levél; tartalmilag
legtöbbször komolytalan, iskolás- gyerekeket
megtévesztő eredményeket kecsegtet]
chaja [zob. → haja; awantura, kłótnia, bijatyka]
– [Słowniczek języka śląskiego] aventure;
kaland; botrány, veszekedés; verekedés
chajtnąć się a. ochajtać się z kimś [ożenić się,
wyjść za mąż] – összeházasodni,
megesküdni vkivel
Chalcedoński Sobór, IV sobór powszechny
(ekumeniczny) zwołany 451 przez cesarza
Marcjana do Nicei, obradujący ostateczne
w Chalcedonie. — Sobór zwołano na
wniosek papieża Leona I Wielkiego, w
związku z postanowieniami synodu w
Efezie 449, zw. zbójeckim (określenia
Leona
I),
obradującego
pod
przewodnictwem
Dioskura
biskupa
Aleksandrii, na którym pod naciskiem
cesarza Teodozjusza II uznano za
prawowierną, odrzuconą wcześniej 448 na
synodzie w Kostantynopolu, naukę
archimandryty Eutychesa, głoszącego, że
Jezus Chrystus miał wprawdzie 2 natury,
ale w momencie wcielenia utworzyły one
jedną naturę - boską (monofizytyzm). —
W obradach uczestniczyło 360-600
biskupów, archimandrytów i innych
delegatów; odbyło się 17 sesji, w tym 6
poświęconych sprawom doktrynalnym.
Potępiono monofizytyzm, ogłaszając jako
dogmat wiary, że w 1 osobie Jezusa
Chrystusa jako Syna Bożego istnieją 2
odrębne, doskonałe i niezmieszane, choć
integralnie ze sobą zespolone (unia
hipostatyczna) natury: ludzka i boska,
różne we właściwościach i działaniach. —
Potwierdzono postanowienia soborów
wcześniejszych, zawarte w Nicejskokonstantynopolitańskim symbolu wiary.
Dioskura
pozbawiono
godności
patriarchy i funkcji kapłana (później
został ekskomunikowany). — Ponadto
ogłoszono kanony dotyczące dyscypliny
kościelnej, m.in. zakazując symonii i
przyznając biskupowi Konstantynopola
(zw. Nowym Rzymem) najwyższą po
papieżu godność w Kościele (tego
ostatniego
postanowienia
nie
783
zaakceptował Leon I).] – khalkédoni
(khalkedóni,
kalkedoni,
kalcedoni,
chalcedoni)
zsinat
[a
kereszténység
negyedik egyetemes zsinata, amelyet 451.
október 8. és november 1-je között tartottak
Khalkédónban, a kis-ázsiai Bithünia egyik
városában (ma a Boszporusz ázsiai oldalán
lévő Kadıköy kerület, amely egyesült
Isztambullal).— Nagy Szent Leó pápa
kérésére a monofizitizmus elítélésére hívta
össze 451. május 17-én Marcianus császár.
Helyéül először Nikaiát jelölte ki, majd
inkább a főváros közelében lévő Khalkédónt
választotta.]
chalet szalet [fr. chalet 'drewniany domek górali
alpejskich; domek wiejski w stylu
alpejskim'klozet publ.; szwajc. domek
drewniany (a. szałas) w górach] – (fr.)
chalet; kis házikó, alpesi menedékhely
chalcedon (minerał) [1. tlenek krzemu, odmiana
kwarcu; jego barwne odmiany to: agat,
chryzopraz,
heliotrop,
karneol;
2.
odmiana kwarcu. Może mieć różne kolory.
Należy do kamieni półszlachetnych, jak
agat, chryzopaz i inne. W Biblii
wymieniony tylko raz (Obj. 21;19)] –
(gör.) kalcedon; (ásvány) sokféle színű
kristálytalan tömött kvarcféleség; féldrágakő;
dísztárgyakat csiszolnak belőle; drágakő,
valószínűleg azonos az acháttal (Jel 21,19)
Chalcedonense (Kościoły chalcedońskie) –
Chalcedonense; a kalkedoni zsinaton (451)
alkotott hitvallás Krisztus két természetéről
Chaldeja, Chaldea, akadyjskie Kaldu, nazwa
Babilonii w okresie nowobabilońskim (1.
poł. I tysiącl. p.n.e.) (łamacze brył ziemi)
[1. z łaciny Chaldea, z hebrajskiego
Kassidim, akadyjskie Kaldu, określenie
terenów
południowej
Mezopotamii,
leżących nad Zatoką Perską, między deltą
Eufratu i Tygrysu a pustyniami Półwyspu
Arabskiego.
Nazwa
pochodzi
od
zamieszkujących te ziemie plemion
Chaldejczyków. 2. kraj leżący w widłach
rzek Tygrysu i Eufratu. Tu Nimrod
założył swoje państwo. Tu również
zbudowano wieżę Babel. Właściwie jest to
część Babilonii. Pierwsze wzmianki (I
Moj. 11;28, I Moj. 15;7) mówią o Ur
Chaldejskim. Następne przenoszą nas do
wydarzeń, które miały miejsce około 1500
lat później, przy czym trudno odłączyć
Chaldejczyków od Babilończyków. Jedni i
drudzy byli słynni z uprawiania magii i
astrologii.] – Káldea, Khaldea [(a Kr. e. IX.
sz.-ig Babilonia, a bibliában Sineár és
Bábel), ókori ország, földrajzilag azonos a
Tigris és Eufrátesz folyók árterével.
Sajátságos helyzeténél fogva természetes
határai nem is igen voltak, hanem inkább
-
Wersja 01 01 2017
mesterségesek; első sorban északon a
Tigristől az Eufráteszig vonuló ugynevezett
méd fal (Szemiramisz fala), mely a szomszéd
népek berohanásai ellen készült.]
chalkograf [rytownik będący specjalistą w
dziedzinie chalkografii; miedziorytnik] –
(gör.) chalkograph; rézmetsző
chalkografia [sztuka rytowania w miedzi lub
mosiądzu; miedziorytnictwo] – rézkarc;
értéktelen fércmű (regény, film, színdarab)
chalkopiryt [minerał, siarczek miedzi i żelaza] –
(gör.) kalkopirit; (ásvány) rézvasszulfid
öszetételű ásvány; fontos rézérc
chała [1. duża chałka, rodzaj plecionej bułki
pszennej;
2.
pospolicie:
marne,
bezwartościowe przedstawienie, film,
utwór literacki itp., kicz, szmira], chałka
[drożdżowa bułka zapleciona w warkocz]
– 1. chale (zsidó szombati kalács) kalács,
fonott kalács; 2. értéktelen fércmű (regény,
film, színdarab)
chałat [1. długi płaszcz noszony na Wschodzie;
2. luźny fartuch ochronny; kitel; 3. rodzaj
płaszcza] – köntös, hosszú kabát, köpeny,
pongyola, kaftán
Żydzi w rosyjskich ortodoksyjnych chałatach kopią rowy
przeciwpancerne w Warszawie podczas Obrony
Warszawy
chałat [1. rodzaj płaszcza; 2. długie okrycie
wierzchnie
przypominające
płaszcz,
noszone zwłaszcza przez Żydów we
wschodniej Europie. W Małopolsce chałat
to nazwa stroju szkolnego lub fartucha,
który noszą biolodzy, chemicy i lekarze.] –
kaftán; hosszú, fekete, köpenyszerű kabát,
amelyet a hászid zsidók viselnek [az ókori
Mezopotámiából származó, a Közel-Keleten
általánosan hordott, bokáig érő férfiviselet.
Rendszerint pamutból vagy selyemből,
esetleg mindkétféle szövetből készül. A
kaftánnak hosszú, bő ujjai vannak. Elöl
784
nyitott. Gyakran selyemövvel fogják össze.
Kaftánnak nevezik azt a hosszú, fekete,
köpenyszerű kabátot, amelyet a hászid
zsidók viselnek a középkor óta. Női estélyi
öltözetként a XX. század közepén divatba
jött egy bokáig érő, bő ujjú, kabátszerű
ruhadarab, amelyet ugyancsak kaftánnak
neveznek.]
chałat żydowski – zsidó kaftán
chałka [podłużna, słodka bułka z pszennego
ciasta zaplecionego w warkocz] – fonott
kalács
 chałka okrągła - pieczona jest na Rosz ha Szana, jej kształt przypominający głowę
symbolizować ma pełnię błogosławieństw na
okrągły rok, oraz dostatek.
 Chałka przyozdobiona dłonią spożywana jest
w siódmym dniu święta Sukot (Hoszana
Raba), oznacza sięganie po błogosławieństwa
zamiast
dłoni może
być
klucz
symbolizujący klucz modlitwy, którym
każdy wierzący Żyd otwiera wrota niebios.
 chałka przyozdobiona wykonaną z ciasta
drabiną lub ptakiem spożywana jest na
zakończenie
postu
w
Jom
Kipur;
symbolizuje modlitwy jakie w tym
szczególnym dla społeczności żydowskiej
dniu zanoszone są przed Boże oblicze.
 chałka spleciona z długich kawałków ciasta symbolizuje sznury na których król
Ahaszweros powiesił nikczemnego Hamana i
jego synów; spożywana jest w Purim
 chałka w kształcie stożka wypiekana jest na
święto Szewout (sporządza się ja z siedmiu
coraz mniejszych warstw ułożonych jedna na
drugiej). Na określenie tej chałki istnieje
nazwa "Siete Cielos" (Siedem Niebios) - co
obrazuje siedem sfer niebieskich jakie
przebył Bóg, by nadać Mojżeszowi Torę
chałtura [potocznie, pejoratywnie: mało ambitna
praca,
zwłaszcza
artystyczna
lub
naukowa, podjęta głównie dla zarobku i
byle jak wykonana; również produkt
takiej pracy] – hakni, könnyű kereset
chałupa [1. chłopski dom, zwłaszcza drewniany;
2. pot. prymitywny budynek mieszkalny;
3. pot. o domu lub mieszkaniu, zwłaszcza
własnym; 4. nazwa słowiańska domu
mieszkalnego, zapewne starożytna, bo jest
wspólna
kilku
innym
językom
słowiańskim (po czesku chałupa, po
dolnołużycku chałupa, znana także na
Rusi, gdzie jednak chata jest nazwą
ludową i pospolitą). Litwini, podlegając
odwiecznym wpływom kultury polskiej, a
w brzmieniach swojej mowy zmieniając ch
na k przyjęli nazwę kałupa. Niemcy ze
słowiańskiego utworzyli Galupe, Kaluppe i
Kalupje. Miklosicz wyprowadza wyraz
chałupa z greckiego kalibe – chata,
namiot,
altana.
Profesor
Kalina
-
Wersja 01 01 2017
utrzymuje, że chałupa jest wyrazem
czysto słowiańskim. Naszem zdaniem
Słowianie mogli wziąć wyrazy kaliba i
kolebka z greckiego, a wyrazy: chałupa i
kalibe mogły wziąć oba narody ze
wspólnego źródła, pierwotniejszego niż ich
języki. Dziś lud polski pospolicie używa
tylko wyrazu chałupa i izba, chata zaś jest
wyrazem książkowym, a ludowym tylko
na Rusi. Z pojęciem chałupy łączy się
ubóstwo
domowe
i
znaczenie
najprostszego i starego typu domów
mieszkalnych ludu polskiego. Dom
„dwuględny”, t. j. mający sień i wejście w
połowie swej długości, a izby z oknami
jednakowej wielkości po obu stronach
sieni i w obu szczytach – to już w
dzisiejszych pojęciach ludu nie chałupa,
ale dom.] – parasztház, viskó, falusi kunyhó,
házikó, falusi ház, kalyiba, bogárhátú
kunyhó; lakás, ház
chałupa słomą kryta – szalmafedeles kunyhó
chałupeczka, chałupka – kunyhócska, házikó
chałupina [mały, nędzny dom] – kidőlt-bedőlt
falú kunyhó, nyomorúságos viskó, düledező
kunyhó
chałupnica – háziiparos nő
chałupnictwo [praca wykonywana przez
rzemieślnika na zlecenie w domu, z
surowców
dostarczanych
przez
przedsiębiorcę]
–
háziipar,
kisipar,
kézműipar,
bedolgozóipar;
(dawno)
magánszektor (maszek)
chałupniczka – bedolgozó (nő)
chałupniczy, -a, -e – háziipari, kisipari, kézműves,
kézműipari; magánchałupnik [rzemieślnik wykonujący u siebie w
domu
pracę
na
zamówienie
przedsiębiorcy] – háziiparos, kézműves,
háziipart űző; kunyhólakó; zsellér; (dawno)
maszek; bedolgozó
chałupnictwo [praca wykonywana przez
rzemieślnika na zlecenie w domu, z
surowców
dostarczanych
przez
przedsiębiorcę] – háziipar
chałwa, hałva [bardzo słodki wyrób cukierniczy
z tłustej, włóknistej masy, otrzymanej z
karmelu i miazgi nasion roślin oleistych] –
halva, törökméz, keleti édesség
1
cham [grubianin, prostak, gbur] – neveletlen 1.
fickó, neveletlen fráter; bugris, surmó,
fajankó; 2. ripők; kihívóan szemtelen,
pimasz, faragatlan 3. átv. paraszt;
(kiállhatatlan) goromba pokróc
2
cham [skąpiec] – [Słowniczek języka śląskiego]
smucig, fukar, fösvény, zsugori
Cham (hebr. ‫ םָח‬Ḥam), (gorący, śniady) [1.
według biblii jeden z trzech synów Noego;
785
Syn Noego, ojciec Kusza, Misraima, Puta i
Kanaana. Zamieszkiwali głównie Egipt i
Etiopię. — według biblijnej Księgi
Rodzaju najmłodszy z 3 synów Noego,
przodek ludów Kanaanu i Afryki. Od jego
imienia wzięła się nazwa ludu Chamici. Za
swoje zachowanie w stosunku do ojca
został, wraz z potomstwem, przeklęty
przez Noego (stąd chamem określa się
człowieka źle wychowanego, gbura,
prostaka); 2. Ziemia Chamowa. 3. Naród
Chamów. O tych przypuszcza się, że byli
to egipscy koloniści. Dzisiaj w potocznej
mowie używany wyraz 'cham' oznacza
człowieka ordynarnego i bezwstydnego.
Widocznie powstał z pogardy dla Chama,
który szydził z nagości ojca swego, a nie
zakrywał jego wstydu.] – (Noé egyik fia)
Hám v. Kám, Khám (meleg, forró, elégett;
sötétbőrű; néptömeg, csődület) [Nóé fia
(1Móz 5,32), aki illetlen, szégyentelen
magaviseletével felingerelte atyját (1Móz
9,21-27). A déli népek legnagyobb része tőle
származik; Noé fiai: Szem, Kám és Jáfet.];
Kám földje; Kám leszámazottai v.
nemzetsége
Chamici (Naród Chamów) – Kám leszámazottai
v. nemzetsége; Hám leszármazottai (Zsolt
78,51; 105,23; 106,22); ezekben az
igehelyekben Hám Egyiptom megjelölésére
szolgál.]
chambellan (fr. Szambelan)
[początkowo
wysoko usytuowany urzędnik na dworze
francuskim, następnie pozycja ta przyjęła
się również na wielu innych dworach
europejskich. Do Polski przeniesiony w
czasach panowania Jana III Sobieskiego, a
upowszechniony został przez Stanisława
Augusta Poniatowskiego jako tytuł przede
wszystkim honorowy. Polska doczekała się
ok. 18 znamienitych szambelanów, m.in.
Łucjusza z Wrotkowa i Dominusa z
Elesemowa.] – (fr.) chambellan; kamarás
Chambray [wysokiej jakości płótno bawełniane
podobne do dżinsu, ale lżejsze i z odrobiną
połysku] – Chambray [Könnyű pamutszövet
vászonkötéssel. A faux-uni, hamis üni hatást
fehér láncfonal és színes vetülékfonal
segítségével alakítják ki, néha perzselt fonal
felhasználásával.]
Chambray
-
Wersja 01 01 2017
Chamedafne północna (Chamaedaphne calyculata
(L.) Moench) [gatunek rośliny należący do
rodziny wrzosowatych. Jest jedynym
przedstawicielem rodzaju chamedafne
(Chamaedaphne Moench).] – (növ.)
Chamaedaphne calyculata (L.) Moench
chamera
[chmura] – [Słowniczek języka
śląskiego] felhő
chamić się [być skąpym] – [Słowniczek języka
śląskiego]
fukarkodni,
fösvénykedni,
zsugorgatni
chamieć [posp. stawać się chamem] – eldurvulni
chamka [1. obelżywie o kobiecie prostackiej,
niekulturalnej,
ordynarnej;
2.
archaicznie: pogardliwie o kobiecie
niższego stanu, zwłaszcza o chłopce] –
neveletlen lány; bugris
champion, szampion [[wym. czämpion] ang.
'mistrz sportu; bojownik (sprawy)'; przest.
aktualny mistrz jakiejś dyscypliny sportu;
zwycięzca konkursu psów.] – (fr.)
champion, sampion; régebben bajvívó, aki
pénzért mást helyettesített a bajvívásban;
bajnok
chamski, -a, -ie [źle wychowany, prostacki,
ordynarny] – pimasz, faragatlan, bugris,
pimasz, műveletlen, goromba
chamstwo [1. wybitnie złe zachowanie, cechy
właściwe chamowi; 2. dawniej pogardliwie
o chłopach] – neveletlenség, pimaszság,
faragatlanság, gorombaság, bugrisság
chamuś [zdrobnienie od "cham"] – neveletlen
fickó, neveletlen fráter; bugris, surmó,
fajankó (gúnyosan)
chan [dawny tytuł panującego zwierzchnika
prowincji lub władcy feudalnego w
krajach wschodnich; osoba nosząca ten
tytuł] – kán; török és mongol fejedelmi cím
Chanaan, Kanaan (nisko okolica) [syn Chama i
wnuk Noego. Na nim spoczęła klątwa, a
nie na jego ojcu Chamie, który obraził
Noego. Stało się tak ponieważ Cham był
wcześniej błogosławiony.] – Kánaán (Noé
unokája, Kám fia) Kánaán (lapály, mélyföld;
megalázás, leigázás). [1. Hám (1) fia, Nóé
unokája, akinek utódai Kánaán (2) földjén
telepedtek le (1Móz 9,18.22; 10,6.15-18). 2.
Palesztina ősi neveinek egyike, a kananeusok
786
földje, amelyet később az izráeliták
elfoglaltak tőlük. Az "Amarna-levelek"-ben
(kb. Kr. e. 1400) ez a név a föníciai
tengerpartot jelöli. Mózes könyveiben és
Józsué könyvében a kananeusok jelentik
egyetemesen mindazokat a népeket, amelyek
Izráel (2) előtt ott laktak, beleértve a
Jordántól keletre lévő vidéket. Az izráeliták
soha nem tudták őket földjükről teljesen
kiirtani.]
Chanaanejczycy, Kanaanejczycy [potomkowie
Chanaana (Kanaana)] – kánaániták
[Palesztinában a zsidóság bevándorlása
előtti, főleg semita eredetű őslakosság
gyakran összefoglaló jellegű megnevezése]
Chananiasz, Hananiasz. * Fałszywi prorocy –
Hananiás
chanat [urząd chana] – kánság
chandra [potocznie: stan przygnębienia, apatii] –
leevertség,
kedvetlenség,
lehangoltság,
apátia
chandżar [rodzaj sztyletu] – (arab) handzsár; ívelt
pengéjű, rövid szúró fegyver; a keleti népek
egy v. kétélű, keresztvas mélküli 20-50 c,
hosszú, gyöngén hajlott pengéjű tőrkése,
rendszerint díszes markolattal
Changeant (płótno) – Changeant (franc., ejtsd:
sánzsán) [1. Csillámló, változó (franciául). A
fény esésétől függően különböző színt
mutató szövet. Különösen intenzív hatásúak
a selymek és a szintetikus fonalak. Ennek
oka a különböző színek használata vetülék és
lánc irányban. 2. szinjátékos selyem- v.
fésüsgyapju-szövet mely szinjátékát a sárga
és kék szin kölcsönös hatásának köszöni.
Jellemzője, hogy az egyik fonal rendszere (p.
a láncfonál) sárga v. sárgás árnyalatu
(narancssárga, sárgászöld, sárgásbarna stb.),
a másik fonalrendszere (p. a vetülék) pedig
kék vagy kékes árnyalatu (ibolya, kékeszöld,
kékesszürke stb.). A kötés módja nem
jellemző s ezért ennél bármely alapkötés
alkalmazható. 3. Olyan szövet, melybe
keresztbe és hosszában színes szálak vannak,
melyek fény hatására csillognak]
Changeant
-
Wersja 01 01 2017
channel (kanał) [zgodnie z definicją Intela kanał
to bezpośredni łańcuch składający się z
jednego lub więcej urządzeń IDE, które
wykorzystują to samo przerwanie] – (ang.)
channel;
csatorna,
hírcsatorna
[IRC
esetében: csevegőcsatorna] [1. Egy ki- vagy
bemeneti pont, ami egy szenzorhoz vagy pl.
egy motorhoz kapcsolódik. Egy 4-csatornás
PAC bemeneti modul pl. 4 különböző
szenzorhoz csatlakoztatható.; 2. push
kézbesítő-technológiára
alapozott
hírcsatorna a Weben; példa: az Internet
Explorer 4.0 böngésző egyik szolgáltatása
egy tucat különböző kiadóra beállítható
hírcsatorna; Web-kapcsolat idején, ezeken
keresztül -hívás nélkül- érkeznek a hírek,
vagy a kiadó egyéb mondanivalója gépünk
merevlemezére; a gyakorlat azt mutatja,
hogy az ingyenes hírcsator- nák többnyire
csak reklámot szórnak; kezdeti sikerük után
népszerűségük múlóban van; Microsoft az IE
5.0 böngészőnél a szolgáltatás beszüntetését
tervezi; TV-összefüggésben a channel
természetesen TV- csatornát jelent, az IRCcsevegés
esetében
pedig
egy
csevegőcsoportot jelölnek így]
channel bit (bit kanału) – csatornabit (channel bit)
[A felírandó adatbyte-ból EFM átalakítás
után 14+3 csatornabit lesz, melyek a CD-n
lévő pit-eknek ésland-eknek felelnek meg.]
Channel Definition Format (CDF) (Format
Definicji Kanału) - CDF (Channel Definition
Format) - 'CDF'-formátum (csatorna
meghatározó formátum) [Microsoft egyik
formátumjavaslata bizonyos Web-helyek, pl.
napilapok kiemelt kezelsére; az XML
nyelven alapszik, de nem szabvány, csak az
Internet Explorer 4.0 böngésző ismeri]
chanson [1. Piosenka francuska 2. fr. np.
Chansons de geste (ze starofrancuskiego
"pieśni o czynie", łac. gesta) = A régi
francia költészetben chanson de geste volt a
neve a hosszabb epikus költeményeknek.
(Magyarul vitézi ének néven is ismerik).] –
(fr.) chanson [1. chanson szó már a 14.
században is a dalok neve volt
Franciaországban,
természetesen
még
egészen más – szóló- vagy kórussal előadott
világi dalok – műfaját jelölve ezzel. 2. Egy
vagy több szólamra írt és néha zenei
kísérettel ellátott dal.]
Chantilly [1. czarna koronka z nici jedwabnej; 2.
bita śmietana z cukrem pudrem i wanilią;
3. zimny lub ciepły sos na bazie bitej
śmietany; 4. rodzaj koronki z białej lub
czarnej nici; 5. jedwabna koronka
klockowa; miasto w pn. Francji, w
Pikardii, nad rzeką Nonette] - Eredetileg
tiszta selyem fonalból készített, aprólékosan
mintázott, gyakran fekete színű csipke.
Utóbbi változatából fejlődött ki a spanyol
nők jellegzetes viselete, a mantilla. Nevét
egyik centrumáról, a Párizshoz közeli
Chantilly városáról kapta. Finom, vert
csipke, gyakran barokk vagy rokokó stílusú
motívumokkal vagy virágfüzérdíszekkel.
787
Majtki Chantilly
chanuka (hebr. ‫[ )םנוכה‬święto żydowskie trwające
osiem dni, poczynając od 25 dnia miesiąca
kislew.
Upamiętnia
ono
powstanie
Machabeuszy
pod
wodzą
Judy
Machabeusza.] – (héber) chanuka, hanuka;
1. zsidó örömünnep, a Makkabeusok sikeres
harcainak,
főleg
Jeruzsálem
felszabadításának (i.e. 164) emlékére; külső
jele a gyertyagyújtás, mely az első napon egy
gyertyával kezdődik és naponta eggyel
szaporodik, egészen hétig;
2. Hanuka ünnepe emlékezik a Makkabeusok
szíriai görögök feletti győzelmére (Kr. e.
165.), a jeruzsálemi szentély megtisztítására
és újraavatására, valamint a nyolc napon át
égő mécses csodájára. Azon zsidó ünnepek
közé tartozik, melyek nem a Tórán
alapulnak, abban egyedi, hogy egy hadi
eseményt örökít meg a nép emlékezetében. 3.
zsidó ünnep; (más írásmóddal: Chanuka
vagy
Chanukka,
a
szó
jelentése:
megszentelés,
megtisztítás) az egyik
legnagyobb, nyolc napig tartó zsidó ünnep: a
fény ünnepe, amely egy csodára emlékeztet.
A hagyománynak megfelelően nyolc napon
keresztül meggyújtják a nyolcágú Menóra
(Chanukkia) egy-egy újabb gyertyáját.
A Hanuka története időszámításunk előtt
164-re megy vissza, amikor a makkabeusok
győzelmet arattak IV. Antiochus szír
uralkodó felett. A János evangéliumában
szereplő említés a legkorábbi írott forrás erre
az ünnepre vonatkozóan, hiszen a Tanach
-
Wersja 01 01 2017
(Tóra, Próféták és Írások), vagyis az
Ószövetség könyvei erre az időre már
teljességükben elkészültek. Egyedül Dániel
könyve utal profetikuson erre az ünnepre. Az
apokrif Makkabeusok könyve (I.-II.-III.-IV.)
tartalmazza ezen események történelmi
leírását.
Az
Egyiptomban
legyőzött
Antiochus a veresége feletti keserűségét élte
ki Júdea megtámadásával, útja során
férfiakat, nőket, gyermekeket mészárolva.
Elfoglalta a jeruzsálemi templomot is. A
templomból elhurcolta az arany menórát és
templomi edényeket, és Izrael Istene iránti
megvetését kifejezendő, disznót áldozott fel
a Templomban Zeusz tiszteletére. Megtiltotta
a zsidó nép számára a körülmetélkedést, a
Sabat megtartását és a kóser étkezési
szabályok gyakorlását. Megparancsolta,
hogy a Templomban egyedül disznókat
szabad áldozni. Ő maga is megfőzött egy
disznót a Templomban, levét pedig a szent
Tóra tekercsekre öntötte. A szír katonáknak
pedig megparancsolta, hogy ezeket a
rendelkezéseket tűzzel-vassal tartassák be a
néppel. Egy napon, amikor Modi'in
városában egy szír katona egy Mattitjahu
haMakkabi (a makkabi szó kalapácsot jelent)
nevű papot és családját arra kényszerített,
hogy disznót áldozzanak, Mattitjahu megölte
az első zsidót, aki engedett a kényszernek,
majd végzett a szír katonával, és kíséretével.
Így kezdődött a lázadás. Mattitjahu halála
után fia, Jehuda (Júdás) vette át a zsidó
felkelés vezetését és vezette győzelemre az
először gerillaharcot vívó, majd nyílt háborút
folytató zsidókat. Kiszlév hó 25-ik napján a
Templomot újra Istennek szentelték, és új
oltárt állítottak fel. Újra meggyújtották az
"örökmécsest" (nér támid), de csak egy napra
való megszentelt olíva olajat találtak. A
Makkabeusok 2. könyve számol be arról a
csodáról, miszerint az olaj mégis nyolc
napon át égett, amely idő éppen elegendő
volt arra, hogy előállítsák az állandó
égetéshez szükséges mennyiséget. Hanuka
posztbiblikus, azaz a bibliai idők utáni
ünnep. Azt a Misna nem említi, aminek több
magyarázata is lehetséges. Az egyiket
Chátám Szófer, neves pozsonyi rabbi adja,
aki szerint Jehuda, a Fejedelem, a Misna
szerkesztője, Dávid király leszármazottja
volt, a Hasmoneusok pedig, akik a szír-görög
elnyomók elleni felkelést vezették - és
később dinasztiát is alapítottak - leviták
voltak, akik nem tartoztak az uralkodó Júda
törzshöz. Ilyeténképpen Jehuda, a Fejedelem,
trónbitorlóknak tekintette őket, és úgy tett,
mintha nem is léteznének. Mint általában a
zsidó ünnepek, ez is bensőséges, családi
ünnep, de van egy különleges jellege.
788
Kötelezővé teszi a csoda közhírré tételét
(pirszum hánész), ezért a Menórát ki kell
tenni az ablakba. A Hanuka változó ünnep,
2002-ben november 29. és december 6.,
2003-ban december 20. és 27. között
ünneplik.
chaos [1. stan całkowitego bezładu; 2. mit. gr.
bezładna materia w pustej przestrzeni, z
której to materii ukształtował się kosmos;
3. w sensie przenośnym każdy bezład,
nieporządek, zamęt, chaotyczny —
bezładny. Chaos (grec.), ziejąca pustka,
niezapełniona
przestrzeń
przed
stworzeniem świata, bezwładna materia, z
której
został dopiero uformowany
Kosmos.] – (gör.) káosz, (bezład) teljes zűr,
zűrzavar,
fejetlenség;
szervezetlenség,
összevisszaság; a világ létrejöttét megelőző
rendezetlen állapot
Chaos Computer Club (CCC) [to niemieckie
stowarzyszenie zrzeszające ok. 4.000
członków
(hakerów)
z
krajów
niemieckojęzycznych. Jest jedną
z
największych
oraz
najbardziej
wpływowych tego typu organizacji.] –
Chaos Computer Club (1982 óta működő
német hackerklub)
chaos gospodarczy – gazdasági káosz
chaotycznie
–
kaotikusan,
össze-vissza,
zűrzavarosan, rendetlenül, szertelenül
chaotyczność – zűrzavar; káosz; kaptikus állapot;
rendetlenség; szervezetlenség; szertelenség
chaotyczny, -a, -e [znajdujący się w stanie
zamętu; bezplanowy, bezładny] – (gör.)
kaotikus zűrzavaros, rendetlen, rendezetlen;
fejetlen
chaotyczna działalność – szétszórt tevékenység
CHAP (ang. Challenge Handshake Authentication
Protocol) [jeden z dwóch obok PAP sposób
uwierzytelniania w PPP. CHAP zapewnia
węzłom zgłaszanie swojej tożsamości za
pomocą trójfazowego uzgadniania. CHAP
jest
bezpiecznym
protokołem
uwierzytelniania, zapewnia ochronę przed
atakami
wykorzystującymi
podsłuch
transmisji, wykorzystuje MD5. Jest
preferowany jako uwierzytelnianie w
PPP.] – CHAP Challenge Handshake
Authentication Protocol (Challenge nevű
párbeszéd-hitelesitő protokoll)
chapać [potocznie, żartobliwie: 1. gryźć; 2.
chwytać (coś); 3. jeść (coś); 4. kraść],
chapnąć
[chapsnąć;
potocznie,
żartobliwie: 1. ugryźć; 2. chwycić (coś); 3.
zjeść (coś); 4. ukraść] – megragadni,
megfogni, elkapni, bekapni
chapanina – kapkodás
-
Wersja 01 01 2017
Chaque instant de la vie est un pas vers la mort;
"Każda chwila życia jest krokiem do
śmierci" (Pierre Corneille) – Chaque
instant de la vie est un pas vers la mort; [sak
ensztan döla vi etön pa verla mor] – ‘Az élet
minden pillanata egy lépés a halál felé’.
Francia szállóige Corneille Titus és Bereniké
című drámájából (V.1.).
charade – (fr.) charade; szótagrejtvény
Charade [czytaj: szaRA:D lub szaREJD] [1.
samochód typu Daihatsu Charade; 2.
model samochodu marki Daihatsu] –
Charade autómárka
charboły [1. reg. śl. stary, zniszczony but; 2.
ciężkie, zniszczone buty] – otromba, elnyűtt
cipő
charcuterie (fr. sklep masarski) – (fr.)
charcuterie; hentesség, hentesáru, felvágott;
hentesbolt (rzeźnik)
charakter [gr. charaktēr 'piętno; znak; cecha
wyróżniająca' od charássein 'zaostrzyć;
pociąć bruzdami; wyryć'; zespół cech
psychicznych, zwł. moralnych, danego
człowieka, przejawiających się w jego
postępowaniu i usposobieniu; silna
indywidualność,
silna
wola,
samodzielność;
cechy
wyróżniające
przedmiotu, zjawiska (np. krajobrazu,
pisma odręcznego); rola, funkcja, w jakiej
się
występuje;
znak
(np.
pisma
chińskiego)], karakter – (gör.) character,
karakter, jellem [z charakterem: jellemes,
bez charakteru: jellemtelen, gerinctelen];
jellemszilárdság,
lelkierő;
jelleg,
jellegzetesség, ismertetőjel; jellemző vonás;
minőség,
szerep
(w
charakterze:
minőségben; w charakterze posła: követi
minőségben, követként)
charakter bezczasowy – vminek időtlen jellege
charakter Cata – catói jellem; feddhetetlen,
szigorúan becsületes jellem (Cato ókori római
szenátor nevéről)
charakter epoki – a kor jellege
charakter fantastyczny – fura természet, különc,
különös jellem
character indelebilis [niezniszczalny znak] – (gr.lat.) character indelebilis, eltörölhetetlen
jelleg; r.kat. tanítás szerint a papi személyek
eltörölhetetlen jellege, amelyet a felszentelés
ad
(ugyanilyen
eltörölhetetlen
(elveszíthetetlen) jelleget ad a keresztség és a
bérmálás is) [A kat. egyház tanítása
értelmében a keresztség, bérmálás és az
egyházi rend szentsége character indelebilist
hoz létre a lélekben. Általa az ember Isten
országának polgára, (keresztség), katonája,
(bérmálás), ill. papja, (egyházi rend) lesz. A
character indelebilis örökös, tőle a lélek
semmiképp sem fosztható meg.]
789
charakter kłótliwy – összeférhetetlen, perlekedő v.
veszekedős természet
charakter narodowy – nemzeti jellem v. jelleg
charakter narodowy Polaków – a lengyelek
nemzeti jellem v. jellege
charakter narodu odzwierciedla się w jego
języku – a nemzeti jellemvonás a nyelvben
tükröződik
charakter nieprawy – becstelen jellem
charakter nietowazyski – összeférhetetlen jellem
v. természet
characters per second {l.mn.} [komp.] [zł.] (też:
cps) [znaki na sekunde {niemęskoos.};
znak/s {niemęskoos.} [komp.] [zł.]] – (ang.)
cps (characters per second) [a hálózaton
másodpercenként átvitt karakterek száma; a
bps-ben kifejezett sebesség tízzel való
osztásával szokták kiszámolni (a 7 vagy 8
adatbit mellett ugyanis néhány ellenőrző- és
egyéb segédbitre is szükség van)]
charakter pisma – a kézírás karaktere (masz ładny
charakter pisma: szép írásod van); egyéni
kézírás, írásjelleg
charakter polski – lengyel karakter v. jellem
charakter przyczynkowy referatum – a referátum
adalék jellege
charakter retardacyjny – retardált karakter;
fejlődésben visszamaradott személyiség
charakter słaby – gyenge jellem
charakterek – jellem (Ależ charakterek: szép kis
jellem!)
charakterny, -a, -e [potocznie: mający silny
charakter] – jellemes
charakterny chłopak – jellemes fiú
charakterologia (psych. nauka o charakterach
ludzkich) – (gör.) karakterológia, jellemtan
characters per second {l.mn.} (też: cps) [1. znaki
na sekunde {niemęskoos.}; 2. znak/s
{niemęskoos.} [komp.] [zł.]] – (ang.) cps
(characters per second) [a hálózaton
másodpercenként átvitt karakterek száma; a
bps-ben kifejezett sebesség tízzel való
osztásával szokták kiszámolni (a 7 vagy 8
adatbit mellett ugyanis néhány ellenőrző- és
egyéb segédbitre is szükség van)]
charakterystyczne pasmo częstotliwości –
jellemző frekvenciasáv
charakterystycznie
–
karakterisztikusan;
jellegzetesen, jellemzően
charakterystyczność
[zespół
cech
charakteryzujących
daną
osobę,
przedmiot lub zagadnienie; swoistość;
znamienność] – jellegzetesség
charakterystyczny, -a, -e [właściwy komuś lub
czemuś; wyróżniający się, znamienny,
szczególny] – karakterikus, karakterisztikus;
jellemző, sajátságos, jellegzetes; markáns
-
Wersja 01 01 2017
charakterystyczny dla kogo/dla czego – jellemző
vkire/vmire
charakterystyka
[1. opis
cech
charakteryzujących kogoś lub coś;
2. ukazanie
cech
zewnętrznych
i
wewnętrznych
osoby
lub
postaci
literackiej; 3. zależność między pewnymi
wielkościami rozważanymi przy badaniu
maszyn, urządzeń, elementów; też: wykres
przedstawiający taką zależność; 4.
charakter osoby, rzeczy a. zjawiska; opis
charakteru] – (gör.) 1. karakterisztika;
jellemző vonás, jellegzetesség; (műszaki)
jelleggörbe; vmely gép, szerkezet, műszer
stb. működéséről felvett v. vmely vegyi
folyamat lefolyását feltüntető diagram;
(mennyiségtan) a logaritmus egész számú
része; 2. karakterisztikum; jellemrajz,
jellemzés, jellemző sajátság, ismertetetőjel
charakterystyka C-ważona [charakterystyka
filtra tłumiącego bardzo niskie i bardzo
wysokie tony. Poziomy dźwięku oznaczone
z wykorzystaniem takiego filtra oznaczone
są dB(C)] – C-karakterisztika
charakterystyka Czebyszewa (charakterystyka
równomiernie falista rzedu n) – Csebisevkarakterisztika
charakterystyka
częstotliwości
–
frekvenciajelleggörbe
(pontosabban:
amplitúdó-frekvenciajelleggörbe)
charakterystyka częstotliwości wynikowa – teljes
frekvenciaátvitel
charakterystyka częstotliwościowa strumienia
magnetycznego taśmy magnetofonowej –
szalagfluxus-fekrevnciajelleggörbe
charakterystyka częstotliwościowa wzmacniacza
– erősítő átviteli tartománya
charakterystyka częstotliwościowa zniekształceń
tłumieniowych
–
amplitúdófrekvenciajelleggörbe
charakterystyka czętotliwościowa skuteczności –
elektroakusztikai
érzékenységi
görbe,
hangnyomás-frekvenciajelleggörbe
charakterystyka czułości ucha – fülérzékenységi
jelleggörbe
charakterystyka drgań – rezgésjelleggörbe
charakterystyka dwukierunkowa – nyolcas
irányjelleggörbe, kétoldali karakterisztika
charakterystyka fast – gyors válasz, „gyors”
dinamika (hangnyomásmérő skála)
charakterystyka fazowa – fázisráfelelés, fázisfrekvencia-jelleggörbe
charakterystyka
hiperkardioidalna
–
hiperkardioid jelleggörbe
charakterystyka kierunkowa strat opływki –
szonárdómcsillapítási jelleggörbe
790
charakterystyka
kierunkowości
–
irányjelleggörbe, irányérzékelés-jelleggörbe
charakterystyka kierunkowości (mikrofonu) –
irányítás, mikrofonirányjelleggörbe
charakterystyka kierunkowości (przetwornika
elektroakustycznego) – irányjelleggörbe
(sugárzó)
charakterystyka kierunkowości promieniowania
– terjedési jelleggörbe
charakterystyka kierunkowości w swobodnej
przestrzeni – szabadtéri jelleggörbe
charakterystyka kogo/czego – vkinek/vminek a
jellegeztessége, jellemzése
charakterystyka literacka – irodalmi jellemzés
charakterystyka odtwarzania (czytania) –
lejátszási görbe
charakterystyka oporność wdłużna przepływu –
egységnyi
hosszúságra
eső
áramlási
ellenállás
charakterystyka przenoszenia, skuteczność –
ráfelelés, átviteli tényező
charakterystyka przesyłowa
–
áteresztési
jellegörbe
charakterystyka
schodkowa
–
ugrásfüggvényválasz [A súlyozott bemenet,
neti, és a kimenet, yi között az aktivációs
függvény adja meg a kapcsolatot. Ez a
legegyszerűbb esetben egy ugrásfüggvény,
amely az ingert kapott idegsejthez hasonlóan
produkál választ,
annak dinamikáját
reprezentálja, azaz egy adott ingerküszöb
alatt nincs reakció, felette pedig teljes
erősségű a válasz.]
charakterystyka szumu – zajgörbe
charakterystyka tłumienia (tłumienności) –
csillapítási jelleggörbe
charakterystyka wszechkierunkowa – gömbi
jelleggörbe
charakterystyka
wzmocnienia
–
erősítésjelleggörbe
charakterystyka
zanikania
–
lecsengési
jelleggörbe
charakterystyka zapisu – felvételi jelleggörbe
charakterystyka zaporowa – zárási jelleggörbe
charakterystyka zewnętrzna – külső jelleg
charakterystyki
przetwornika
unieruchomionego – nyugalmi jellemzők
charakteryzacja [dokonanie zmian w wyglądzie
aktora, potrzebnych do odegrania roli;
akcesoria służące do tych zmian (szminka,
peruka itp.).] – karakterizálás; jellemzés,
(színházi) maszkírozás, kikészítés
charakteryzacyjny,
-a,
-e –
jellemzési,
jellemzéssel kapcsolatos
charakteryzator [to profesjonalista, który za
pomocą kosmetyków, peruk, zarostów i
-
Wersja 01 01 2017
całego arsenału innych środków nadaje
twarzy i sylwetce aktora cechy wieku i
osobowości odtwarzanej przez niego
postaci.] – maszkmester, sminkmester,
sminkes
charakteryzatorka [kobieta zatrudniona przy
charakteryzacji teatralnej, filmowej lub
fotograficznej] – sminkes nő
charakteryzować [1. opisywać charakterystyczne
cechy kogoś lub czegoś; 2. występować
jako charakterystyczna cecha kogoś lub
czegoś; 3. zmieniać wygląd zewnętrzny
człowieka za pomocą odpowiednich
środków] – karakterizálni; jellemezni;
(színház) kikészíteni, maszkírozni
charakteryzować kogoś – átalakítani, maszkírozni,
karakterizálni vkit
charakteryzować
się
[1. mieć
jakieś
indywidualne cechy; 2. opisywać samego
siebie;
3. zmieniać
swój
wygląd
zewnętrzny za pomocą stroju, makijażu
itp.] – jellemzi magát; kimaszkírozza magát
charakteryzować się na starca – öregnek
maszkírozza magát
charakteryzowanie – jellemzés
charatać [1. ciężko pracować; 2. pocharatać się
– zranić się] – [Słowniczek języka śląskiego]
1. sokat dolgozik; robotolni; 2. megsérülni,
megsebesülni
charboł [1. reg. śl. stary, zniszczony but; 2. but
(zwyczaj stary, ciężki lub zniszczony
męski but)] – [Słowniczek języka śląskiego]
cipő; régi, elnyűtt cipő
charci [odnoszący się do charta] – agár (chart)
charciarz – agarász, agárral vadászó
charcica – nőstényagár
charcik – kis agár, agaracska
Charcoal denim (materiał) – (ang.) Charcoal
denim; szénoptikára koptatott denim
charczeć [1. wydawać chrapliwe dźwięki;
chrapać] – hörögni; felhördülni; horkolni
charczenie – hörgés
charge (szarża) [fr. charge 'brzemię; wydatek;
zlecenie; urząd; nabój; natarcie konnicy;
teatr. szarża' od charger 'obciążać;
szarżować' z łac. carrus] – (fr.) charge;
teherrakomány, hivatalos ügykör, (wojsko)
rendfokozat (sarzsi; stopień szarża)
791
chargé d’affaires [czytaj: szarże dafer] [urzędnik
dyplomatyczny
niższego
stopnia,
akredytowany nie przy głowie państwa
(jak ambasador czy poseł), lecz przy
ministrze spraw zagranicznych] – (fr.)
chargé d’affaires; ügyvivő, a követ
távollétében az ügyek vitelével megbízott
charge-coupled device {rzecz.}(też: CCD)
[element światłoczuly {m.} [komp.] [zł.]] CCD Charge Coupled Device (Charged
Coupled Device) - CCD érzékelő
(töltéscsatolt elem) [1. digitális kameraszem,
ill. fényérzékeny elektronikus chip; 2.
Töltéscsatolt
képátalakító,
digitalizáló
eszköz. 3. a félvezető kivitelezésű CCD-k az
optikai érzékelők legfontosabb képviselői;
úgy sorolvasókban, lapolvasókban mint álló
és mozgóképfelvevőkben használatosak; a
többszínü felvételt studiókameráknál három
külön érzékelővel, amatőrkameráknál egy
színszűrőkkel ellátott, kombinált érzékelővel
szokás előállítani]
charivari [to rodzaj pieśni o prześmiewczym,
drwiącym charakterze, popularny w
średniowieczu. Kakofoniczna parodia
serenady.] – (fr.) charivari; macskazene,
zenebona (harmider)
charkać (reg. śl. pluć) – hörögni; köhögni,
köhécselni, krákogni
charkanie
[wydawanie
charkotliwego,
chrypliwego głosu; chrząkać chrapliwie;
odchrząkiwać]
–
hörgés;
köhögés,
köhécselés, krákogás
charknąć — charkać [pot. chrząknąć chrapliwie]
– felköhögni, felhördülni
charkot, chargot [pot. gardłowy, chrypliwy głos]
– hörgés, köhécselés; csaholás; hadarás
charkotać (pot. charczeć) – hörögni, köhécselni,
krákogni; hadarni
charkotanie – hörgés, krákogás
charkotliwie – hörögve, köhögve, köhécselve,
krákogva
charkotliwy, -a, -e – hörgő, krákogó, köhögős
charlacki, -a, -ie – beteges, gyenge, satnya,
csenevész
Charłactwo, kacheksja [poważne wyniszczenie
organizmu, prawie zupełny zanik tkanki
tłuszczowej
i
mięśniszkieletowych.
Występuje w krańcowym niedożywieniu
(głód, anoreksja) oraz w schyłkowym
okresie niektórych chorób, zwłaszcza
nowotworowych (głównie w raku przełyku
i żołądka), uniemożliwiających odżywianie
się.] – kachexia; általános elgyöngülés;
betegeskedés, nyavalyáskodás, korcsosodás
charlać [kaszleć] – [Słowniczek języka śląskiego]
köhögni, köhécselni
-
Wersja 01 01 2017
charłak [Charłak (ang. squib) – w cyklu powieści
Joanne
Kathleen
Rowling
osoba
pochodząca z magicznej rodziny, ale
mająca niewielkie zdolności czarodziejskie
(Arabella Figg: "Moim największym
osiągnięciem było transmutowanie torebki
od herbaty"), czyli w rzeczywistości
żadne.] – általános elgyengülésben szenvedő
beteg; satnya ember
charleston [wym. czarlston] [1. taniec towarzyski
o żywym tempie, popularny w latach
dwudziestych i trzydziestych XX w.; też:
muzyka do tego tańca; 2. instrument
perkusyjny] – charleston; a foxtrott egyik
amerikai változata (Charleston város
nevéből)
Charmeuse (materiał, tkanina) – Charmeuse;
lágy esésű, kellemes tapintású hurkolt kelme
Charmeuse Baby Doll with Matching G-String
cherlok
[słabeusz, osoba chorowita] –
[Słowniczek języka śląskiego] fizikailag v.
jellemgyenge egyén; beteges személy
Charms (zob. breloczek) – Charms; varázslatos
függő, amelyet a trendi nők a csuklón,
kulcscsomón, zseben vagy a farmeren
viselnek
Charon [1. w mitologii greckiej: przewoźnik
dusz przez rzekę Styks lub Acheron do
Hadesu; 2. księżyc Plutona] – Charon,
Kharón; az ókori görög-római mitológiában
az alvilág révésze, aki a halottak lelkét
792
átviszi a Styxen, az alvilág határfolyóján egy
oboloszért
chart (tablica; tabela) – (ang.) chart; diagram,
folyamatábra [Az OPTO22 SNAP PAC
folyamatábrákkal
közvetlenül
programozható (programozható még Basicszerű szkriptekkel is). Ellentétben a PLC-k
által használt létra programozással, a PAC
megérti a folyamatábrákat, ezért nemcsak
gyorsabban készül el a program, de
áttekinthetőbb
lesz,
később
könnyű
módosítani, és a hibajavítás is egyszerűbb.]
chart
[duży
pies
myśliwski
z
charakterystycznym zadem w kształcie
łuku] – agár; kopó
Chart afgański [jedna z ras psów, należąca do
grupy chartów, zaklasyfikowana do sekcji
chartów długowłosych] – afgán agár
[eredeti neve: Tāzī (Arabul: ‫ )یزات‬Az
afgánok szerint olyan ősi faja, hogy már Noé
is felvette a bárkájába a "tázisz"-t, ahogy
eredetileg hívják. A pasutok (afgán hegyi
törzs) antilop, vadkecske, vadjuh, és
ragadozók vadászatára használják. Talán az
egyetlen afgán fajta, melyet hegyi
vadászatokra, sőt teherhordára is befognak.
Az eredeti típus lényegesen eltér a mai
luxusfajtától.]
chart lotny – gyors agár
Chart rosyjski (Borzoj) [Jedna z ras psów,
należąca do grupy chartów w sekcji
chartów długowłosych] – orosz agár
(Barzoj) [eredetileg a nagyragadozók
vadászatára
használt,
70-80
cm
marmagasságú, hatalmas testű, igen edzett,
hosszú szőrű kutyafajta]
Chart rosyjski
-
Wersja 01 01 2017
Chart węgierski [jedna z ras psów, należąca do
grupy
chartów,
sekcji
chartów
krótkowłosych] – magyar agár (a
legkevésbé ismert magyar kutyafajta, amely
nem egyszer a kihalás szélén állt)
charta, karta – (gör.) charta; ünnepélyes jellegű
kinyilatkoztatás;
alapokmány
(Magna
Charta) [Karta 77 (Charta 77) to
czechosłowackie ugrupowanie opozycyjne
działające w latach 1976-1992. - Charta 77
(csehül és szlovákul Charta 77, angolul
Charter 77) egy csehszlovák politikai
nyilatkozat
volt
1977-ben,
amelyet
kezdetben 243 magánszemély írt alá, nagy
részük értelmiségi. A Chartát a kormánynak
címezték és adták át. A dokumentum a
kommunista Csehszlovákia részvételével
lefolyt helsinki EBEÉ-konferencia (1973–
1975), a Helsinki Záróokmány és az ENSZ
által is garantált emberi jogok csehszlovákiai
megsértése ellen tiltakozott. Az aláírók
csoportját Jan Patočka filozófiaprofesszor,
Václav Havel és Jiří Hájek vezette.]
charta non erubescit [papier się nie rumieni] –
Carta non erubescit; a papír mindent elbír, a
papír türelmes
chartista (czartysta) – (ang.) chartista; a
chartizmus
híve;
a
chartizmussal
kapcsolatos, rá jellemző, rá vonatkozó
chartyzm (czartyzm) – (ang.) chartizmus; az angol
proletariátus évtizedekig tartó politikai és
társadalmi mozglma a XIX. században; az
első szocialista jellegű munkásmozgalom
Angliában, mely a nevét onnan kapta, hogy a
kívánságokat tartalmazó törvényjavaslat
angol nyelvszokás szerint charter (a
mozgalom vezére O’Connor volt, a
mozgalom 1850 után megszűnt)
chartreuse – (fr.) chartreuse; (klasztor kartuzów)
francia karthauzi kolostor (néma barátok
kolostora); (francuski likier) likőrfajta,
amelyet eredetileg ilyen kolostorban
készítettek
Chartreuse [francuski likier oparty na destylacie
winnym i ekstraktach ze 130 różnych ziół.
Jego nazwa pochodzi od klasztoru
kartuzów La Grande Chartreuse w
okolicach Grenoble.] – Chartreuse likőr [A
Chartreuse
francia
gyógynövénylikőr,
melynek két változata ismert. Az édesebb,
793
enyhén mentolos sárga, és a szárazabb,
magasabb alkoholtartalmú zöld színű.
Eredetileg karthauzi szerzetese főzték
Grenoble környékén, amíg 1907-ben ki nem
tiltották őket Franciaországból. A titkos
receptet magukkal vitték Spanyolországba,
ahol ma is a százéves hagyomány szerint
készül a likőr. Kitűnő koktélalapanyag, hűtve
vagy jéggel kell felszolgálni.]
Charybdys, Charybda (gr. Χάρυβδις Charybdis)
[w mitologii greckiej jeden z dwóch
potworów morskich (drugim była Scylla)
czyhających na żeglarzy po obu stronach
cieśniny, lokalizowanej jako Cieśnina
Mesyńska lub w okolicach przylądka
Skylla w północno zachodniej Grecji.] –
Kharübdisz
(görögül:
Χάρυβδις)
v.
Charybdis [a görög mitológia egyik tengeri
szörnye, Poszeidón és Gaia lánya.
Kharübdisz egy tengerszoros egyik oldalán
élt, szemben egy sziklaüreggel, amiben pedig
Szkülla
tanyázott.
Kharübdisz
napi
háromszor beszívta, majd kizúdítja a vizet,
ezzel halálos veszélybe sodorva a
tengerészeket. Ha a hajósok el akarták
kerülni az egyik szörnyet, kénytelenek voltak
a másikhoz közelebb hajózni. A „Szkülla és
Kharübdisz között” kifejezés is innen ered.];
(átv.) olyan helyzet, amelyben minden
oldalról veszedelmek fenyegetnek (eredetileg
a hajósokat végromlással fenyegető két
tengeri veszedelem az ókori görög
mitológiában)
charyta – (fr.) charité; irgalmasság (litościowość),
felebaráti szeretet (miłość bliźniego)
Charyty [Greckie Charyty (gr. Χάριτες Charites,
l.poj. Χάρις Charis), rzymskie Gracje (łac.
Gratiae, l.poj. Gratia) – boginie wdzięku,
piękności i radości. Lubiły zabawy,
opiekowały
się
szczególnie
piękną
młodzieżą. Lubiły towarzystwo boga wina
Dionizosa.] - Khariszok (görögül: Χάριτες)
[a görög–római mitológiában a báj, a kellem,
a jóság, a kreativitás, a termékenység
istennői, akik a természet harmóniáját
testesítették meg. Hárman voltak: a
legfiatalabb Aglaia a Ragyogó, Euphroszüné
az Öröm és a legidősebb Thaleia a Virágzó.
A római korban Gráciák néven szintén a
kegyesség és szépség istennői voltak.]
charytatywny, -a, -e [śrdw.łac. charitativus 'jw.' z
późn.łac. caritas 'miłosierdzie chrześc.' od
łac. 'drożyzna; brak; przywiązanie;
miłość' z carus 'drogi, kosztowny; drogi,
miły';
miłosierny,
dobroczynny,
wspierający ubogich] – karitatív; jótékony,
jótékonysági
charyzma (gr. chárisma "dar") charisma [termin
zaczerpnięty z teologii, gdzie określał
jednostki obdarowane łaską boską,
-
Wersja 01 01 2017
“darem bożym”] – charisma v. karizma (a
gör. kharidzesztai, 'kedvesnek lenni' szóból);
kegyelmi ajándék [1. “kegyelmi ajándék”, a
Szentírásban
sokféle
adottságbeli,
képességbeli, életviteli stb. formája van: a
mai viszonyok között a gyógyítás, a
nyelveken szólás, annak tolmácsolása áll az
egyes irányzatok előterében (lKor 12); 2.
teológiai és vallástudományi fogalom, amely
az ember vallásos természetű rendkívüli lelki
képességeinek mint kegyelmi adományoknak
a megnevezésére szolgál. Összehasonlító
vallástörténeti megközelítésben ilyen, az
isteni és az emberi világ közötti közvetítésre
alkalmassá tevő képességek azoknak a szent
embereknek az adományai, akik a a
varázslás, a jóslás, a prófétálás révén
emberfeletti adottságoknak válnak részesévé.
3. természetfeletti adomány, képesség, amely
elsősorban mások javára szolgál]
charyzmat [1. w teologii chrześcijańskiej:
szczególny dar otrzymywany przez
człowieka od Ducha Świętego; 2. zob.
charyzma] – charisma; kegyelmi ajándék
charyzmaty * dary kościoła – egyházi adományok
charyzmatycznie – karizmatikusan
charyzmatyczny, -a, -e – karizmatikus;
természetfeletti adományon alapuló
charyzmatyczny polityk – karizmatikus politikus
[charyzmatyczny
polityk
nazywany
"czarnym J.F.Kennedym"]
charyzmatyk – karizmatikus egyén
obdarzony
charyzmatami,
w
znaczeniu
religijnym – darami Ducha Świętego. W
szerszym znaczeniu oznacza również:

wyznawcę
ewangelikalnego
Kościoła
charyzmatycznego (np. zielonoświątkowca,
czy neocharyzmatyka),

członka ruchu odnowy charyzmatycznej w
łonie kościołów tradycyjnych, np. Katolickiej
Odnowy Charyzmatycznej czy Luterańskiej
Odnowy Charyzmatycznej.
Chasor (hebr. ‫םצור תל‬, Hazor) [ruiny starożytnego
miasta kananejskiego Chasor, położone na
północ od Jeziora Tyberiadzkiego w
Górnej Galilei, na północy Izraela. Leży
przy kibucu Ayelet HaShahar, przy
drodze z Rosz Pina do Kiryat Szmona. We
współczesnych czasach prowadzono tutaj
liczne
wykopaliska
archeologiczne,
zapoczątkowane w 1955 przez Jamesa
Edmonda de Rothschild. Wyniki badań
zostały
opublikowane przez Israel
Exploration Society w postaci pięcio
tomowej książki. W celu ochrony tego
miejsca utworzono tutaj Park Narodowy
Tel Hazor. W 2005 Chasor został
umieszczony
na
liście
Światowego
Dziedzictwa UNESCO, jako część Biblijne
-
Wersja 01 01 2017
Tell - Megiddo, Hazor, Beer Sheba.] – Tel
Hazor (a Tel dombot jelent)
794
Park Narodowy Tel Hazor
chassé (fr. chasse, chassé, chassée) – (fr.) chassé,
sasszé; tánclépés
Chasuble [1. kazula; 2. Ornat - w liturgii
rzymskokatolickiej
wierzchnia
szata
liturgiczna zakładana przez kapłana do
mszy świętej.] – (mod) Chasuble [1. nagyon
hosszú, ujjatlan mellény, melyet a ruha
hosszáig variálhatnak. 2. Hosszú mellény,
mely ruhahossz szerint variálható]; (rel.)
ornátus; (hivatalos) díszruha; (vallás)
miseruha, a katolikus papok szertartási
öltözéke; miseruha v. kazula
ornat
Chasuble dress
chasyd, chusyt [Żyd, będący zwolennikiem
jakiegoś cadyka a. należący do jego świty
lub dworu, zazw. odziany w długi czarny
chałat i jarmułkę (w Europie wsch., przed
1940 r.)] – chaszideus (olyan zsió, aki
nemcsak az istentisztelet alatt tartózkodik a
zsinagógában, hanem azon túl is és a napnak
javarészét imádkozással tölti el.)
chasydyzm [hebr. chāsid 'czysty; pobożny'.
Chasydyzm powstał w XVIII w. na Podolu
i trwał przez kilkadziesiąt lat; jego twórcą
był Baal Szem Tow (skr. Beszt), właśc.
Israel ben Eliezer (ok. 1700-ok. 1761). hist.
mistyczny, kabalistyczny żyd. ruch filoz.obyczajowy,
przeciwstawiający
się
racjonalizmowi, dążący do zespolenia się z
naturą.] – (héber) chaszidizmus; a zsidó
misztika egyik újabb (18. századi) formája
chaszcz – bozót, erdő sűrűje, sűrű
chat {rzecz.} [rozmowa {f.} [komp.]] [dosł.
pogawędka. Usługa w sieci pozwalająca
dwóm lub więcej użytkownikom na
"pogawędkę" (oczywiście pisaną) w sieci
na żywo.] – (ang.) chat - csevegés,
párbeszéd [számítógépes hálózaton, valós
időben folytatott "csevegés" két vagy több
partner között; a beszélgetés többnyire még
írásban folyik egy speciális kliens program
és egy szerver segítségével (pl. IRC, ICHAT,
ICQ)]
chata [1. niewielki chłopski dom, zwłaszcza
drewniany; 2. pot. czyjeś mieszkanie; 3.
chać, to samo co chałupa, która jest (jak
już to pod wyrazem chałupa objaśniliśmy)
ludowym powszechnym wyrazem, chata
zaś jest w języku polskim wyrazem więcej
książkowym, a tylko na Rusi ludowym.] –
kunyhó, kis ház, házikó, házacska, lak; lakás,
otthon; (biz.) kégli
chata kryta słomą – zsupfedeles v. szalmával
fedett házikó
chata stała szczytem do drogi – a kunyhó
oromfalával az útra nézett
chata w dwóch izbach – két helyiségből álló
kunyhó; kétszobás házikó
chata wiejska – parasztház
châtelaines [niewielka klamerka z łańcuszkami,
do których można było doczepić flakonik
perfum, naparstek, notesik, sakieweczkę,
itp. Châtelaines powróciły w połowie XIX
w., wraz z fascynacją modą XVIII wieku i
narodzinami krynoliny.] – (fr.) châtelaines;
dísz
795
chatka – kis kunyhó, kis viskó, falusi házikó;
házacska, házikó; lak
chatka na kurzej nożce, stopce [baśniowy domek
czarownicy] – kacvsalábon forgó kastély
"Chatka w ogrodzie" – kert lak [kis kerti épület,
eredetileg a kert műveléséhez szükséges
eszközök számára. A kerti lak a barokk
építészetben önálló jelentőségű, néha
emeletes kerti pavilon, a kertben való
elzárkózás, egyedüllét alkalmas helye]
chatib (arab. ;bīṭaḫ ,‫خط يب‬tur. hatip) [w islamie
kaznodzieja wygłaszający chutbę w
meczecie podczas wspólnej piątkowej
modlitwy lub modlitw w trakcie świąt
bajram. Chatibem jest najczęściej imam
każdego meczetu, główny mułła. Ponieważ
chutba oprócz treści religijnych odnosi się
także do wydarzeń bieżących, chatib bywa
nierzadko swego rodzaju felietonistą.
Wzorem chatiba był Al-Dżahiz] - hatib
[prédikáló lelkész-féle a mohammedánoknál.
hatibnak nevezik azt az egyházi férfiut, ki a
pénteki istentiszteletet, a hutbét mondja]
chatować [czytaj: czatować] [1. rozmawiać z
kimś za pośrednictwem Internetu; 2.
porozumiewać
się
z
kimś
za
pośrednictwem Internetu w czasie
rzeczywistym przy pomocy klawiatury
komputera] – inf. chatelni; csetelni;
csevegni
chcąc – akarva, jószántából (chcieć)
chcąc nie chcąc – akarva, nem akarva; kénytelenkelletlen, akarva-akaratlan; akár tetszik, akár
nem… v. ha tetszik, ha nem….
chcący (naumyślnie) – akarva, szándékosan, szánt
szándékkal, készakarva
chcący, -a, -e (ktoś chętny do czegoś) – akaró
chcenie [pot. to, czego się pragnie] – akarás, óhaj,
vágy
-
Wersja 01 01 2017
chcieć (chcę, chcesz, chce, chcemy, chcecie, chcą)
[1. mieć
chęć;
2. z
podmiotem
nieżywotnym: móc] – akarni, kívánni
[chcesz się uczyć takiego trudnego języka?
– ilyen nehéz nyelvet akarsz tanulni?]
chcieć aby co się stało – azt kívánja, hogy vmi
történjék
chcieć czego – akarni vmit [czego chcesz? – mit
akarsz?]
chcieć czego od kogo – akarni vmit vkitől
chcieć głową mur przebić – fejjel rohan a falnak
chcieć gwiazdki z nieba – szeretné a csillagos eget;
lehetetlent kívánni, elérhetetlenre vágyni
chcieć kogoś za żonę (za męża) – meg akar
nősülni, férjhez akar menni
chcieć to móc – aki mer, az nyer
(chce) głową przebić mur – fejjel megy a falnak
chce być a. zostać nauczycielem – tanárnak megy
chce mi się jeść – éhes vagyok, ehetném;
megéheztem
chce mi się pić – szomjas vagyok
chce mi się spać – alhatnékom van; álmos vagyok,
aludni kívánok
chce pan (pani) posłuchać węgierskiego serwisu
informacyjnego? – szeretne magyar híradót
hallgatni?
chce zamówić – rendelni akar
chcenie [pot. to, czego się pragnie] – akarás, akarat
chcę, aby pan/pani/on/ona – akarom, ha ön/ő…
chcę, aby uszy były odsłonięte – (haj) a fülemet
hagyja szabadon
chcę, aby uszy były zasłonięte – (haj) a fülemet
takarja el!
chcę, abyś o tym wiedział – akarom, hogy tudj
erről
chcę cię prosić o pomoc – meg akarlak téged kérni
egy segítségre
chcę ci przedstawić kolegę – be akarom mutatni
neked a kollégámat
chcę dopłacić do wagonu sypialnego (do
perwszej klasy) – szeretném kifizetni a
hálókocsi (elsőosztályú) pótdíjat
Chcę iść do piekła, nie do nieba. W piekle będę
miał towarzystwo papieży, królów i
książąt, a w niebie są sami żebracy, mnisi,
pustelnicy i apostołowie. - Autor: Niccolo
Machiavelli – A pokolra akarok jutni, nem a
mennybe. A pokolban pápák, királyok és
hercegek társaságában leszek, a mennyben
pedig csak a koldusok, szerzetesek, remeték
és apostolok vannak. (Niccolo Machiavelli)
chcę pani przesztawić… – be akarom mutatni…
chcę pomówić z tobą samym – csak veled
szeretnék beszélni, négyszemközt akarok
tárgyalni
chcę rozmienić – fel akarom váltani
796
chcę spokoju – nyugalomra vágyom
chcę wynająć pokój – szobát bérelnék
chcę wynająć samochód – gépkocsit akarok
bérelni
chcę wypoczynku – pihenésre vágyom
chcę zatelefonować – telefonálni akarok
chcę zawieźć go do akademika – el akarom vinni
őt a diákszállóra
chcę znaleźć swoją polską rodzinę – elő akarom
keríteni saját lengyel családomat
chcę zobaczyć kawiarnię – meg akarom nézni a
kávézót
chcę zrealizować czek – szeretnék csekket
beváltani
chciał mię zjeść wzrokiem – (átv.) a szemével
akart felfalni engem
chciałby wszystko umieć – szeretne mindent tudni
chciałby zapaść pod ziemię – szégyenében
szeretne elsüllyedni
chciałbym (chciałabym) – szeretnék, szeretném
chciałabym dla siebie – magamnak szeretném;
szeretnék magamnak
chciałabym pomadkę w modnym kolorze –
szeretnék egy divatos színű rúzst
chciałabym się uczesać – egy fésülést kérek
chciałbym/chciałabym ci coś powiedzieć –
szeretnék mondani neked valamit
chciałbym (chciałabym) coś modnego – valami
modernet szeretnék
chciałbym (chciałabym) coś zjeść – szeretnék
valamit enni
chciałbym (chciałabym) coś w kolorze
granatowym (jasnym, czarnym) – valami
sötétkéket (világosat, feketét) szeretnék
chciałbym (chciałabym) coś zawieźć dzieciom –
szeretnék vinni valamit a gyerekeknek
chciałbym (chciałabym) coś zjeść szybko i tanio
– szeretnék gyorsan és olcsón enni valamit
chciałbym (chciałabym) czarną spódnicę i jakąś
elegancką białą bluzkę – szeretnék egy
fekete szoknyát és egy elegáns fehér blúzt
chciałbym (chciałabym) czytać na miejscu –
helyben szeretnék olvasni
chciałbym (chciałabym) dobry długopis –
szeretnék egy jó golyóstollat
chciałbym (chciałabym) dostać się od razu do
hotelu „Forum” – szeretnék azonnal eljutni
a „Fórum” szállóba
chciałbym
(chciałabym)
dokonać
paru
przelewów bankowych – szeretnék néhány
bankátutalást végezni
chciałbym (chciałabym) dziś zwiedzić miasto –
szeretném ma megnéznia várost
chciałbym (chciałabym) gazetę miejscową – a
helyi újságot szeretném
-
Wersja 01 01 2017
chciałbym (chciałabym) jakąś ciekawą zabawkę
dla ośmioletniego chłopczyka – szeretnék
valami érdekes játékot egy nyolcéves
kisfiúnak
chciałbym (chciałabym) jakiś dobry zegarek
męski (damski) – szeretnék egy jó férfi (női)
karórát
chciałbym (chciałabym) jakiś ładny naszyjnik –
szeretnék valami szép nyakéket
chciałbym
(chciałabym)
jasny
płaszcz
popelinowy – szeretnék egy világos
ballonkabátot
chciałbym (chciałabym) jechać na uniwersytet –
az egyetemre akarok menni
chciałbym
(chciałabym)
kalendarzyk
kieszonkowy na ten rok – szeretnék egy
idei zsebnaptárt
chciałbym (chciałabym) koszulę białą (kolorową)
– egy fehér (színes) inget szeretnék
chciałbym (chciałabym) koszulę nocną w
odcieniu niebieskim – egy kék árnyalatú
hálóinget szeretnék
chciałbym (chciałabym) kupić coś na prezent –
szeretnék valamit venni ajándékba
chciałbym (chciałabym) kupić gitarę – egy gitárt
szeretnék venni v. vásárolni
chciałbym (chciałabym) kupić jakąś lekką
walizkę – szeretnék egy könnyű bőröndöt
venni
chciałbym (chciałabym) kupić jakiś upominek
dla siostry (męża, żony) – szeretnék venni
valami ajándékot a nővéremnek (férjemnek,
feleségemnek)
chciałbym (chciałabym) kupić koszulę męską –
szeretnék egy férfiinget venni v. vásárolni
chciałbym (chciałabym) kupić miejscówkę na
pociąg ekspresowy „Polonia’ – szeretnék
helyjegyet
venni
a
„Polonia”
expresszvonatra
chciałbym (chciałabym) kupić przewodnik po
Polsce (po Warszawie, po Krakowie) –
szeretnék lengyelországi (varsói, krakkói)
útikönyvet venni v. vásárolni
chciałbym
(chciałabym)
kupić
soczewki
kontaktowe – kontaktlencsét szeretnék
venni
chciałbym (chciałabym) mieszkać w śródmieściu
(w jakiejś cichej dzielnicy, blisko
uniwersytetu) – a belvárosban (egy csendes
környéken, az egyetem közelében) szeretnék
lakni
chciałbym (chciałabym) nadać swój bagaż do
Warszawy – fel szeretném adni a
csomagomat Varsóba
chciałbym (chciałabym) obejrzeć jakąś polską
sztukę – egy lengyel darabot szeretnék
megnézni
797
chciałbym (chciałabym) obejrzeć naczynia
kuchenne (naczynia stołowe, serwis do
kawy, kryształy) – szeretném megnézni a
konyhaedényeket
(étkészleteket,
kávéskészleteket, kristályárut)
chciałbym (chciałabym) odwiedzić region
olsztyński – szeretném megnézni Olsztyn
környékét
chciałbym (chciałabym) okulary – szemüveget
szeretnék
chciałbym (chciałabym) pana (panią) spytać… szeretném megkérdezni öntől…
chciałbym (chciałabym) pana (panią)/państwa
poprosić o coś zapytać – szeretnék kérdezni
vmit öntől/önöktől
chciałbym (chciałabym) pana (panią) zaprosić
na koncert do Filharmonii – szeretném
meghívni egy koncertre a Filharmóniába
chciałbym (chciałabym) parę kalesonów i
piżamę – szeretnék egy alsónadrágot és egy
pizsamát
chciałbym (chciałabym) pojechać na wycieczkę
nad morze (na Mazury, w góry) – a
tengerhez (a Mazúri tavakhoz, a hegyekbe)
szeretnék kirándulni
chciałbym (chciałabym) pokój jednoosobowy
(dwuosobowy) z łazienką – egyágyas
(kétágyas), fürdőszobás szobát szeretnék
chciałbym (chciałabym) pokój na pierwszym
piętrze – az első emeleten szeretnék szobát
chciałbym (chciałabym) pokój z kuchnią i
łazienką – szeretnék egy szobát konyhával
és fürdőszobával
chciałbym (chciałabym) pokój z możliwością
korzystania z kuchni i łazienki – szeretnék
egy
szobát
konyhaés
fürdőszobahasználattal
chciałbym (chciałabym) pokój z pościelą –
szeretnék egy szobát ágyneművel
chciałbym (chciałabym) pokój z telefonem –
szeretnék egy szobát telefonnal; szeretnék
egy telefonos szobát
chciałbym (chciałabym) pokój z wygodami –
szeretnék egy komfortos szobát
chciałbym (chciałabym) połączyć się z innym
pokojem – szeretnék beszélni egy másik
szobával
chciałbym (chciałabym) pójść gdzieś potańczyć –
szeretném, ha elmennénk valahova táncolni
chciałbym (chciałabym) prosić o bilet ulgowy dla
studentów – kedvezményes diákjegyet
szeretnék venni v. vásárolni
chciałbym (chciałabym) przedłużyć swój pobyt o
jeden dzień – szeretném meghosszabbítani a
szobámat (itt tartózkodást) egy nappal
-
Wersja 01 01 2017
chciałbym (chciałabym) przejść do wagonu
restauracyjnego – szeretnék átmenni az
étkező kocsiba
chciałbym (chciałabym) rozmawiać z Piotrkiem
– Piotrekkel szeretnék beszélni
chciałbym (chciałabym) się skontaktować z
panem Nowakiem (panią Nowak) –
szeretnék kapcsolatba lépni Novák úrral
(Novákné asszonnyal)
chciałbym (chciałabym) się zważyć – szeretnék
megméretkezni
chciałbym (chciałabym) ten film wywołać –
szeretném előhivatni ezt a filmet
chciałbym (chciałabym) w tym samym kolorze –
ugyanilyen színűt szeretnék
chciałbym (chciałabym) wejść do środka –
szeretnék bemenni
chciałbym/chciałabym wiedzieć – szeretném tudni
chciałbym (chciałabym) wstawić ząb – egy
fogpótlást kérek
chciałbym (chciałabym) wyjechać w niedzielę –
vasárnap szeretnék elutazni
chciałbym (chciałabym) wyjść po pana (panią)
na dworzec – szeretnék kimenni ön elé az
állomásra
chciałbym (chciałabym) wymienić dziesięć
tysięcy forintów na złotówki – tízezer
forintot szeretnék beváltani zlotyra
chciałbym (chciałabym) wynająć dom –
szeretnék bérelni egy házat
chciałbym (chciałabym) wynająć łóżko –
szeretnék bérelni egy ágyat
chciałbym (chciałabym) wynająć mieszkanie
dwupokojowe – szeretnék bérelni egy
kétszobás lakást
chciałbym (chciałabym) wynająć miejsce w
pokoju – szeretnék bérelni férőhelyet
chciałbym (chciałabym) wynająć pokój –
szeretnék bérelni egy szobát
chciałbym (chciałabym) wysłać książki na
Węgry – könyveket szeretnék feladni
Magyarországra
chciałbym (chciałabym) zadzwonić do konsulatu
węgierskiego – fel szeretném hívni a magyar
konzulátust
chciałbym (chciałabym) zapalić – szeretnék
rágyújtani
chciałbym (chciałabym) zapłacić – fizetni
szeretnék!
chciałbym (chciałabym) zapłacić rachunek –
szeretném kifizetni a számlámat
chciałbym (chciałabym) zarezerwować miejsce
na samolot „MALÉV”-u do Budapesztu –
szeretnék helyjegyet foglalni a budapesti
MALÉV gépre
798
chciałbym (chciałabym) zobaczyć śródmieście,
zabytki, miejsca historyczne, muzea,
okolice miasta – szeretném megnézni (látni)
a belvárost, a műemlékeket, a nevezetes
történelmi helyeket, a múzeumokat, a város
környékét
chciałbym (chciałabym) zrobić zdjęcie do
paszportu (legitymacji) – útlevélképet
(igazolványképet) szeretnék csináltatni
chciałbym (chciałabym) zwiedzić miejsca
pamięci narodowej: Grób Nieznanego
Żołnierza, Pomnik Bohaterów Getta,
cmentarz wojskowy – szeretném megnézni
a nemzeti emlékhelyeket: az Ismeretlen
Katona
Sírját,
a
Gettó
Hőseinek
Emlékművét, a katonai temetőt
chciałbym (chciałabym) zwiedzić Muzeum
Narodowe – szeretném megnézni a Nemzeti
Múzeumot
chciałbym / chciałabym / chcielibyśmy zjeść
obiad/kolację – ebédelni / vacsorázni
szeretnék/szeretnénk
chciałbym ci powiedzieć, że… – szeretném
elmondani neked, hogy…; szeretném
megmondani neked hogy…
chciałbym coś jeść (wypić) – valamit szeretnék
enni/inni
chciałbym coś powiedzieć panu (pani)
–
szeretnék önnek valamit mondani
chciałbym dać sobie uszyć kostium (sukiankę,
letnią sukiankę, spódnicę). - szeretnék
csináltatni magamnak egy kosztümöt (ruhát,
nyári ruhát, szoknyát).
chciałbym dać sobie uszyć ładny garnitur (palto
zimowe, spodnie, marynarkę, płaszcz) szeretnék csináltatni magamnak egy szép
öltönyt (télikabátot, nadrágot, zakót, felöltőt)
chciałbym dobrze nauczyć się języka polskiego –
szeretnék jól megtanulni lengyelül
chciałbym dostać pokój z balkonem i z łazienką
–
szeretnék
egy
erkélyes
szobát
fürdőszobával
chciałbym dowiedzieć się, co…? – szeretném
megtudni, mi…?
chciałbym dowiedzieć się, dlaczego…?
–
szeretném megtudni, miért…?
chciałbym dowiedzieć się, gdzie…? – szeretném
megtudni, hol… ?
chciałbym dowiedzieć się, kiedy…? – szeretném
megtudni, mikor…?
chciałbym dowiedzieć się, kto…? – szeretném
megtudni, ki…?.
chciałbym kupić coś – szeretnék valamit venni
chciałbym kupić coś do jedzenia – ennivalót
szeretnék vásárolni
chciałbym kupić gazetę (książkę, podarunki,
widokówkę, znaczki) – újságot (könyvet,
-
Wersja 01 01 2017
ajándékot, képeslapot, bélyeget) szeretnék
vásárolni v. vásárolni
chciałbym kupić kilka polskich książek –
szeretnék vásárolni néhány lengyel könyvet
chciałbym nauczyć się języka polskiego na tyłe,
aby móc czytać polską literaturę
fachową/piękną – szeretnék annyira
megtanulni lengyelül, hogy a lengyel
szakirodalmat/szépirodalmat olvashassam
chciałbym nawiązać korespondencję z panem/z
panią (z tobą, z wami) – szeretnék levelezni
önnel (veled, veletek)
chciałbym o coś poprosić – szeretnék valamit
kérni
chciałbym oddać te rzeczy do prania – szeretném
ezeket a holmikat kimosatni
chciałbym oddać te rzeczy do wyprasowania.–
szeretném ezeket a holmikat kivasaltatni
chciałbym odpocząć – szeretnék pihenni
chciałbym pana (panią) o coś zapytać – szeretnék
valamit kérdezni
chciałbym pana poprosić o coś – szeretném
megkérni vmire
chciałbym pani przedstawić kolegę – szeretném
bemutatni a kollégámat
chciałbym panu wierzyć! – szeretnék hinni
magának!
chciałbym pójść do kina (do teatru) – moziba
(színházba) szeretnék menni.
chciałbym pójść na spacer (na wystawę) – sétálni
szeretnék (meccsre menni)
chciałbym położyć się – szeretnék lefeküdni
chciałbym pomówić z wami – beszédem van
veletek v. önnel
chciałbym porozmawiać z panem (panią) –
szeretnék beszélgetni önnel
chciałbym prenumerować tę gazetę (to
czasopismo, ten dziennik, tygodnik,
miesięcznik) – szeretnék előfizetni erre az
újságra (folyóiratra, napilapra, hetilapra,
havilapra)
chciałbym rozmawiać z panem Y.X. – X. Y.-nal
szeretnék beszélni
chciałbym samochód wstawić do garażu –
szeretném elhelyezni a kocsit a garázsban
chciałbym się dowiedzieć – szeretném megtudni…
chciałbym się osztrzyc – hajvágást kérek
chciałbym się osztrzyc, ale niezbyt krótko! –
hajvágást kérek, de ne legyen túl rövid!
chciałbym się wykąpać – fürödni szeretnék
chciałbym się zatrzymać w X. – X-ben akarok
megszállni
chciałbym sobie kupić garnitur – egy öltönyt
szeretnék vásárolni magamnak; szeretnék
venni magamnak egy öltönyt
chciałbym spać – aludni szeretnék
799
chciałbym szkła do okularów – lencsét szeretnék
chciałbym to zrobić według najnowszych
wymogów – szeretném a legújabb divat
szerint csináltatni
chciałbym tylko dodać, że… - csak azt szeretném
hozzátenni…
chciałbym wiedzieć – szeretném tudni
chciałbym zagrać, w karty – szeretnék kártyázni
chciałbym zapoznać się z tą dziewczynką (panią)
– szeretnék megismerkedni ezzel a lánnyal
(hölggyel)
chciałbym zapoznać się z tym chłopcem (panem)
– szeretnék megismerkedni ezzel a fiúval
(úrral)
chciałbym zaprisić pana (panią) do nas –
szeretném meghívni önt hozzánk
chciałbym zaprosić pana (panią) (na to
przyjęcie) – szeretném Önt meghívni (erre a
fogadásra)
chciałbym zapytać – szeretném megkérdezni…
chciałbym zatańczyć… – szeretnék táncolni
chciałbym zjeść obiad/kolację – ebédelni /
vacsorázni szeretnék
chciałbym zjeść śniadanie / obiad / kolacja –
reggelizni /ebédelni / vacsorázni szeretnék
chciałbym zjeść specjalność kuchni – helyi
specialitást szeretnék enni
chciałbym zobaczyć muzea w warszawie
(muzeum narodowe, muzeum historyczne,
zachętę, galerię obrazów) - szeretném
megtekinteni a varsói múzeumokat (a
nemzeti múzeumot, történeti múzeumot,
műcsarnokot, képtárat)
chciałbym zobaczyć premierę (generalną próbę,
dzisiejsze przedstawienie) – szeretném
megnézni a bemutatót (főpróbát, mai
előadást)
chciałbym zobaczyć się z ambasadorem (z
dyrektorem, z kierownikiem, z konsulem,
z sekretarzem) – szeretnék beszélni a
konzullal (igazgatóval, vezetővel, konzullal,
titkárral)
chciałbym zobaczyć tę sztukę
– szeretném
megnézni ezt a darabot
chciałbym zobaczyć ten film
– szeretném
megnézni ezt a filmet
chciałbym zrobić zakupy – vásárolni szeretnék
chciałbym zwiedzić miasto.
– szeretném
megtekinteni a várost
chciałbym, aby państwo – szeretném, ha Önök…
chciałbym, chciałabym ci powiedzieć, że… –
szeretnék, szeretném
chiałbym zatelefonować do Budapesztu / na
Węgry – szeretnék telefonálni Budapestre /
Magyarországra
-
Wersja 01 01 2017
chciałem coś powiedzić – szándékomban volt
mondani; mondani akartam
chciałem doświadczyć swoje siły – meg akartam
próbálni, mire vagyok képes; próbára
akartam tenni magamat
chciałem doświadczyć twoją wierność – próbára
akartam tenni hűségedet
chciałem rozumieć po polsku – szerettem volna
érteni lengyelül
chciałoby – kedve lenne
chcieć się – kedve van [nie chce mu się pracować:
nincs kedve dolgozni]
chcieć się podobać a. przypodobać – kelleti magát
chciało się Zosi jagódek – [kedve szottyant
Zsófinak eperre]; Zsófinak eperre volt
kedve
Biesiadne
Chciało się Zosi
Chciało się Zosi jagódek
Kupić ich za co nie miała
Jaś ich miał pełen ogródek
Ale go prosić nie śmiała
Wnet sobie sposób znalazła
Rankiem się z chatki wyrwała
Cicho przez płotek przelazła
Jasiowi wiśnie objadła
Poznał się Jasio na szkodzie
Wróble to mówił zrobiły
Postawił strachy w ogrodzie
Nie będą odtąd gościły
Zosia się strachów nie bała
Szczęśliwie płotek przebyła
Z swojej się sztuki naśmiała
I nową szkodę zrobiła
Ale się Jasio domyślał
Co to za ptaszek tak śmiały
Nowe sidełka przemyślał
I nieźle mu się udały
Na miejscu tyczki złamanej
Cicho pod drzewem sam staje
Wziął na się stare łachmany
I niby stracha udawał
Zosia swym dawnym zwyczajem
Z cicha gałązki nagina
A tuś mi hultaju!
Złapaną była dziewczyna
I tak jak słuszność kazała
Karał złodzieja przy szkodzie
Z początku Zosia płakała
Potem umilkła przy zgodzie
chcielibyśmy zobaczyć instytucje kulturalno –
bytowe fabriki – szeretnénk megtekinteni a
gyár szociális és kulturális létesítményeit
800
chcielibyśmy zjeść obiad – ebédelni szeretnénk
chcielibyśmy
zwiedzić…
–
szeretnénk
megtekinteni…
chciwie – mohón, kapzsin, kapzsi módra
chciwiec – kapzsi, mohó ember
chciwość – telhetetlenség, kapzsiság, mohóság
chciwy, -a, -e [pożądający czegoś, zwłaszcza
pieniędzy; też: świadczący o czyimś
pożądaniu] – telhetetlen, kapzsi, mohó;
fösvény; pénzsóvár; sóvár, sóvárgó
Chciwemu wiecznie mało. (Horacy) – Ki sokat
markol, keveset fog. (Horatius)
chciwy (człowiek chciwy) – telhetetlen, kapzsi,
mohó ember
chciwy czego – kapzsi vmire
chciwy krwi – vérszomjas
chciwy na pieniądze – pénzéhes, pénzsóvár
chciwy sławy – hírszomjas, dicsőségre vágyó
chciwy z natury – természeténél fogva szófukat
chciwy zysku – nyereségvágyó, nyeresééhes,
nyereséghajhász, haszonhajhász
che! – csá! (nógatásra)
Chebronici, Hebronici – (biblia) hebroniták
cheder [hebr. 'izba'; żyd. wyznaniowa szkoła
początkowa dla chłopców] – (héb.) héder,
chéder; zsidó elemi iskola; zsidógyermekek
iskolája
Chefsiba (moje upodobanie jest w niej) [matka
króla judzkiego Manassesa, a żona
judzkiego króla Ezechiasza] – Hefci-Bah
[Manassze tizenkét esztendős volt, amikor
király lett és ötvenöt évig uralkodott
Jeruzsálemben (i.e. 687-642). Anyját HefciBahnak hívták.]
Cheiranthus cheiri L. (syn. Erysimum cheiri)
[efemerofit] – Sárga viola (Cheiranthus
cheiri)
Chelsea boots [buty Chelsea] – Chelsea boots; női
vagy férfi bokacsizma [legfőbb jellemzője,
hogy szárában a cipzár helyett elasztikus
betét van]
-
Wersja 01 01 2017
Chełmińskie prawo [1. Mistrz krzyżacki
Herman de Saltz, przywilejem z 28
grudnia 1233 r., nadał miastu Chełmnu
prawo magdeburskie i ustanowił w niem
sąd, który dla innych miast krzyżackich
stanowił instancję najwyższą. Prawo to
nazwane chełmińskiem (jus culmense), a
będące właściwie niemieckiem (jus
theutonicum) zwane także średzkiem (jus
sredense), nadawało osadzie, która się
niem rządziła, najrozleglejszy samorząd,
uwalniając jej mieszkańców z pod ogólnej
jurysdykcyi krajowej. 2. Chełmińskie
prawo, odmiana prawa niemieckiego
(magdeburskiego),
wytworzona
w
Chełmnie, będąca podstawą lokowania
miast Pomorza Gdańskiego, Prus i części
Mazowsza, a za czasów Ludwika I
Wielkiego
(Węgierskiego)
także
Siedmiogrodu. Podstawę tego prawa,
zasadniczo określonego już w przywileju
lokacyjnym dla Chełmna (1233), stanowiło
magdebursko-wrocławskie
prawo
ławnicze,
które uzupełniano przez
orzeczenia sądu wyższego w Chełmnie, a
od 1458 - w Toruniu. Orzeczenia te
rozsyłano następnie do innych miast.
1394 wykształciło się tzw. prawo
starochełmińskie (zw. der alte culm), które
wyparło w północnej Polsce oraz w
państwie
zakonu
krzyżackiego
pozostałości
prawa
magdeburskiego.
Prawo
starochełmińskie
stanowiło
mieszankę prawa magdeburskiego, prawa
ziemskiego, tzw. Landfrydu Śląskiego, i
Zwierciadła Saskiego. W ciągu XVI w.
ulegało licznym modyfikacjom (np.
rewizja
helisbursko-lidzbarska,
nowomiejska,
toruńska).
1476 prawo chełmińskie objęto także
szlachtę Prus Królewskich (w których
obowiązywało do rozbiorów).] – (hist.)
Chełmno-i jog
chełbia – meduza; a tömlőbelűek osztályába tartozó
állat
Chełbia modra (Aurelia aurita) [1. meduza
żyjąca w przybrzeżnej strefie mórz; 2.
gatunek
krążkopława
z
typu
parzydełkowców
(Cnidaria)]
–
fülesmedúza
(Aurelia
aurita)
[a
kehelyállatok (Scyphozoa) osztályának a
zászlósszájúak (Semaeostomeae) rendjéhez,
ezen belül az Ulmaridae családjához tartozó
faj]
chełpić się (chełpi się) [wynosić się nad kogoś] –
büszkélkedni, dicsekedni, hencegni (vvel),
nagyzolni, hivalkodni, felvágni, hetvenkedni;
handabandázni; kérkedni
chełpienie się – dicsekvés, kérkedés, hencegés
Chelsea boots
801
chełpliwie – dicsekvően, hencegően, hetvenkedően,
hányaveti módon, kérkedően, felvágósan
chełpliwiec – dicsekvő, hencegő, hetvenkedő,
kérkedő, felvágó ember
chełpliwość – dicsekvés, büszkélkedés, hencegés,
hetvenkedés, hivalkodás, kérkedés, felvágás;
önteltség
chełpliwy, -a, -e (zarozumiały) – dicsekvő,
dicsekedő, henvegő, hivalkodó, büszkélkedő,
hetvenkedő, felvágó, hányaveti [gőgös,
felfuvalkodott, pöffeszkedő, fennhéjázó,
dölyfös, pökhendi, önhitt, nagypofájú,
önelégült, kivagyi, kevély, rátarti, hiú,
nagyképű, elbizakodott, fölényeskedő, öntelt,
beképzelt, fellengzős, fölényes, büszke,
hetyke, hencegő, lekezelő, hetvenkedő,
hatalmaskodó]
chełpliwa zarozumiałość – hivalkodó pöffeszkedés
chemia [1. nauka o budowie i właściwościach
różnych substancji oraz przemianach
jednych substancji w inne; 2. substancje
otrzymywane sztucznie, dodawane do
różnych
wyrobów;
3. wydział
lub
kierunek
na
uniwersytecie
lub
politechnice zajmujący się tą nauką;
4. nauka chemii jako przedmiot w szkole;
też: lekcja tego przedmiotu; 5. pot.
przemysł chemiczny; też: wyroby tego
przemysłu; 6. pot.; zob. chemoterapia w
zn. 1.; 7. zachodzenie pozytywnych relacji
między ludźmi; 8. nauka zajmująca się
budową,
składem,
własnościami,
przemianami (i energią im towarzyszącą)
substancji naturalnych a. otrzymanych
sztucznie; nauka rozpatrująca przyczyny i
skutki
ruchów elektronów między
atomami a. cząsteczkami] – (gör.) kémia,
vegytan, vegyészet; az a tudományág, amely
kísérletek alapján vizsgálja az anyagi
változásokat; fő célja a testek összetételének
megállapítása
chemia analityczna – analitikai vegytan
chemia anorganiczna, chemia nieorganiczna –
anorganikus kémia, szervetlen kémia (a
kémiának az a része, amely az összes
elemeket és azok vegyületeit tárgyalja a
bonyolultabb szénvegyületek kivételével)
chemia biologiczna (zob. biochemia) – biokémia
chemia fizyczna dział chemii zajmujący się
badaniem
zależności
między
właściwościami fizycznymi a budową
chemiczną substancji
chemia fizjologiczna (zob. biochemia) – biokémia
chemia koloidalna – kolloidkémia
chemia nieorganiczna [dział chemii zajmujący
się
badaniem
wszystkich
znanych
pierwiastków chemicznych i ich związków,
-
Wersja 01 01 2017
z wyjątkiem większości związków węgla] –
szervetlen kémia
chemia organiczna [dział chemii zajmujący się
badaniem budowy, właściwości, metod
otrzymywania i zastosowaniem większości
związków węgla] – szerves kémia; szerves,
organikus vegytan; a szénvegyületek kémiája
chemia teoretyczna [dział chemii zajmujący się
zastosowaniem teorii do opisu i
wyjaśniania
zjawisk
fizycznych
i
fizykochemicznych] – teoretikus v. elméleti
kémia v. vegytan
chemiczka [1. specjalistka w dziedzinie chemii;
2. pot. nauczycielka chemii] – vegyésznő,
kémikusnő; vegyés hallgató (lány)
chemicznie – kémiailag; vegyileg, vegytanilag,
vegyészetileg
chemicznie bierny – vegyileg passzív
chemicznie czynny – vegyileg aktív
chemicznie czysty – vegytiszta
chemicznie, -a, -e – vegyészeti, vegyi, vegy-,
kémiai, vegytani
chemiczno-fizyczny [dotyczący chemii i fizyki] –
fizikokémiai; vegytani-fizikai
chemiczny, -a, -e – kémiai; vegyi; vegyészeti;
vegytani; vegyipari
chemiczny środek bojowy – vegyi harceszköz
chemigrafia [1. technika przygotowywania klisz
drukarskich; 2. dział drukarni lub zakład
przemysłowy wykonujący klisze tą
metodą] – kemigráfia; (nyomda) gyűjtőneve
a nyomólemezek készítésére vonatkozó
eljárásoknak; kliségyár, kliségyártó üzem
chemigraficzny, -a, -e – kemigráfiai
chemik [1. specjalista w dziedzinie chemii; 2.
pot. nauczyciel chemii; 3. osoba zajmująca
sie chemią] – kémikus; vegyész; kémiatanár
(jestem chemikiem)
chemikalia [1. preparaty, odczynniki i inne
substancje chemiczne; 2. techniczne
odczynniki chem.] – (gör.) kemikáliák;
vegyszer, vegyi anyagok, vegyi termékek,
vegyi alapanyagok
chemikalia rolnicze – mezőgazdasági vegyszer
chemioterapia [zob. chemoterapia w zn. 1.] –
kemoterápia
chemioterapeutyczny, -a, -e – kemoterápiás
chemizacja – kemizálás, kemizáció; vegyszerek,
vegyi anyagok alkalmazása v. felhasználása
chemizacja rolnictwa [metoda intensyfikacji
produkcji, głównie roślinnej, przez
zwiększenie
zużycia
nawozów
mineralnych, środków ochrony roślin itp.]
– a mezőgazdaság kemizálása
chemizm [całokształt właściwości i przemian
chemicznych materii] – kémizmus
802
chemotaksja
[reakcja
ruchowa
całego
organizmu lub zdolnych do samodzielnego
ruchu komórek na kierunkowe chemiczne
bodźce] – kemitaxis; élő szervezetnek vegyi
hatásra előállt helyváltoztatása
chemoterapeutyczny, -a, -e – kemoterápiai,
kemoterápiás, kemoterápikus
chemoterapia [1. leczenie za pomocą preparatów
chemicznych
niszczących
wybiórczo
drobnoustroje
chorobotwórcze
lub
hamujących
rozwój
komórek
nowotworowych;
2. zapobieganie
chorobom roślin albo ich zwalczanie] –
(gör.) kemoterápia; betegségek kezelése
kémikus szerekkel; a szervezetbe került
kórokozók elpusztítása szulfonamidés
penicillinszerű gyógyszerekkel
chenille – 1. (fr.) chenille (hernyó); zsenilia
selyemből v. fésűsgyapjúból készült szőrös
fonal;
2.
Bársonyos
effektfonal
(hernyófonal), zsenilia, rövid, a sodratba
egyenletesen befogott, fonalra merőleges
bolyhokkal.
Chenopodium [Komosa (Chenopodium L.) –
rodzaj roślin, należący do rodziny
komosowatych. W Polsce występuje ok. 30
gatunków, w tym zarówno gatunki
rodzime, jak i gatunki zawleczone i
efemerofity.] – (lat.) Chenopodium; a
chenopodiaceae család genuszába tartozó
növény; Libatop
cherem (hebr ‫‘ – ם ֵֶרח‬klątwa’, dziś: ‘bojkot’,
‘ostracyzm’) [to kara anatemy nakładana
przez sąd rabinacki na osobę, która
rażąco naruszyła przykazanie (micwa) lub
odmówiła
podporządkowania
się
orzeczeniom
prawnym
miejscowego
rabinatu; najsurowsze klątwy rzucano na
denuncjatorów w czasach prześladowań.
Do
przestępstw
przeciw
prawu
-
Wersja 01 01 2017
religijnemu, za które grozi kara cheremu,
należą: kontynuowanie pracy przed
wyprawieniem pochówku
zmarłemu,
próba
obejścia
orzeczenia
sądu
rabinackiego przez odwołanie się do władz
państwowych,
znieważenie
rabina,
posiadanie
groźnego
psa
i
niezachowywanie stosownych środków
bezpieczeństwa, odnoszenie się do kogoś
jak do niewolnika, onanizm, praca w
wigilię święta Pesach, nieuzasadnione
nałożenie klątwy. Pierwsza wzmianka o
cheremie rozumianym jako wykluczenie
ze społeczności pochodzi z Księgi
Ezdrasza 10, 8: „Jeśli zaś chodzi o
każdego, który – wbrew poleceniu
przywódców i starszyzny – w ciągu trzech
dni nie przybędzie, to cały dobytek jego
będzie podlegał klątwie, a on wykluczony
będzie ze społeczności powracających z
wygnania”.] * klątwa [1. wyłączenie kogoś
ze społeczności kościelnej; 2. przeklęcie
kogoś; 3. daw. przeklinanie, złorzeczenie]
– átok; átkozódás, szidás; (przekleństwo)
szitok, káromkodás (pod klątwa czegoś: eskü
alatt); esküdözés; eskü, esküvés, esküdözés;
(átv.) bojkott, kiközösítés
Cheretczycy i Feletczycy (Keretyci i Peletyci) [1.
gwardia przyboczna Dawida złożona z
Kreteńczyków (pochodzących podobno z
wyspy Krety) i z Feletczyków, czyli
Filistynów. ― 2. (1 Księga Królewska 1)
38 A tak szedł Sadok kapłan, i Natan
prorok, i Banajas, syn Jojada, przytem
Cheretczycy, i Feletczycy, i wsadzili
Salomona na mulicę króla Dawida, a
prowadzili go do Gihonu. 39 Tedy wziął
Sadok kapłan róg olejku z namiotu, i
pomazał Salomona. Potem trąbili w trąbę,
i zakrzyknął wszystek lud: Niech żyje król
Salomon! 40 I szedł wszystek lud za nim.
Tenże lud grał na piszczałkach, weseląc się
weselem wielkiem, tak iż drżała ziemia od
głosu ich.] – (bibl.) kereták és peleták
[Cádok pap, Nátán próféta és Jojada fia,
Benaja, valamint a kereták és a peleták tehát
elvonultak, Salamont felültették a király
öszvérére és elvezették Gichonba. Cádok pap
magával vitte a sátorból az olajosszarut, és
fölkente Salamont. Erre megfújták a kürtöt,
és az egész nép zengte: "Éljen Salamon
király!" Aztán a nyomában haladva az egész
nép felvonult, az emberek furulyáztak, és
annyira ujjongtak, hogy csaknem megrepedt
a föld kiáltozásuktól. (1 Kir. 1, 38-40]
cherlactwo
–
betegeskedés,
nyavalyaság,
fogyatékosság (charłactwo)
cherlać [pot. podupadać na zdrowiu] – rosszul
lenni,
nyavalyogni,
betegeskedni,
nyögdécselni, hálni jár belé a lélek
803
cherlak [1. pot. człowiek wątły, chorowity; 2. łow.
zwierzę
wynędzniałe,
podlegające
odstrzałowi selekcyjnemu] – 1. beteges
ember; olyan ember, akibe hálni jár a lélek;
2. éhenkórász
cherlawy, -a, -e [słaby, mizerny, chorowity] –
satnya; gyenge
Cherry Brandy, cherry [wym. szery], cherry
brandy [wym. – brendy] [likier wiśniowy]
– (ang.) Cherry Brandy; cseresznyepálinka
(czereśniówka)
cherubin, cherub (hebr. kerubim <l.mn.> –
błogosławiący) [1. według Biblii i tradycji:
jeden z aniołów stojących wysoko w
hierarchii; 2. w religiach starożytnego
Wschodu: uskrzydlona na wpół ludzka, na
wpół zwierzęca istota, opiekująca się
świętym miejscem; 3. o młodej osobie
mającej
delikatną urodę dziecka],
Cherubim; 4. cherumin, pół zwierzęca
(lew), pół ludzka istota wyższych
hierarchii duchowych, często występuje w
obrazowym,
symbolicznym
języku
Bliskiego
Wschodu.
W
Starym
Testamencie cherubiny to istoty duchowe
towarzyszące Jahwe. W sztuce chrześc.
najczęściej przedstawiane z wieloma
skrzydłami i pokryte oczyma: symbol
wszech-obecności
i
wszechwiedzy
wyższych światów duchowych; często jako
› tetramorf albo z głową i 4 lub 6
skrzydłami; atrybut › koło lub koła. 5.
zapożyczona z języka akkadyjskiego
nazwa bóstw drugorzędnych, w Piśmie
świętym określa klasę bytów duchowych aniołów bliskich Boga. Ich wyobrażenia
zdobiły przybytek i Arkę Przymierza,
przypominając obecność Boga.] – (héber)
kerub v. kerubim; az angyalok nyolcadik
karába tartozó főangyal; babilóniai eredetű
bibliabeli
elnevezése
az
embernél
magasabban álló lényeknek, akik Istent és a
szentélyt őrzik; (kereszténység) főangyalok
neve; isteni küldött; ember- és állatformájú is
lehet (Ez 1,1-4); angyali lények Isten
mennyei seregében
cherubinek [1. mały aniołek przedstawiany w
sztuce religijnej renesansu i baroku jako
pucołowate, uskrzydlone dziecko; 2. o
pulchnym, pełnym wdzięku dziecku lub o
urodziwym chłopcu] – (művészet) kis
kerub, puttó; (rendszerint meztelen, pufók)
gyermek v. angyalka a festményen
Cheszbon (również Hesebon, Esebon, Esbous,
Esebus; Łacina: Esebus; arabski : ‫)ح ش بون‬
[był starożytnym miastem położonym na
wschód od rzeki Jordan we współczesnym
Haszymickim Królestwie Jordanii i
historycznie na terytorium Ammonu i
starożytnego Izraela, utożsamiany z
-
Wersja 01 01 2017
dzisiejszym Hesban w Jordanii.] –
Heszbon [város Palesztinában, a Jordán
folyó tulsó partján, a Pizga hegyen. Előbb
Szihonnak, az amoriták királyának volt
székvárosa, később Rubenhoz tartozott s
aztán püspöki székhely lett. A rómaiak
uralma idején Eszbonsz volt. Ma a város
csak rom és Heszbán a neve.]
Chester Beatty [ang. Chester Beatty Papyri (The
Chester Beatty Biblical Papyri)] – ChesterBetty kódexek [1930-ban Egyiptomban
talált, 12 görög nyelvű könyv formájú
papírusz, amelyeket angol megvásárlójukról
neveztek el]
o
o
Chester Beatty I – Chester Beatty I. papirusz
Chester Beatty II [rękopis papirusowy
Nowego Testamentu, oznaczany symbolem
46
(Gregory-Aland). Pisany w formie
kodeksu. Nazwa Chester Beatty II pochodzi
tak od amerykańskiego inżyniera i
przemysłowca Chester Beatty (1875-1968),
który w 1931 roku zakupił ten kodeks w
Egipcie. Wraz z innymi rękopisami tworzy
kolekcję Chester Beatty. Przechowywany
jest w Dublinie (P. Chester Beatty II) i Ann
Arbor (Univ. of Michigan, Inv. 6238).] –
Chester Beatty II. papirusz
o
o
Chester Beatty III [oznaczany symbolem
47
(Gregory-Aland), jest wczesną kopią
Nowego Testamentu w języku greckim. Jest
papirusowym
rękopisem
Apokalipsy
Świętego Jana, w formie kodeksu i zawiera
teksty 9,10-11,3; 11,5-16,15; 16,17-17,2.
Rękopis datowany jest paleograficznie na III
wiek.] – Chester Beatty III. papirusz
Chester Beatty IV. papirusz [a Kr. e. XIII.
században
íródott
egyiptomi
irodalmi
szövegeket tartalmazó kézirat, nevét volt
tulajdonosa után kapta. A papirusz mindkét
oldala írott: elülső oldalán istenekhez, főképp
Amonhoz intézett himnuszok olvashatóak,
meglepően közvetlen hangnemben, ezért e
költeményeket „pásztorinak” is nevezik.
Hangvételükön még erősen érzékelhető
Ehnaton fáraó reformjainak hatása. A
hátoldalon a korabeli iskolai oktatásban
használatos
szövegek
vannak,
legnevezetesebbek azok, amelyek a tudományt,
irodalmat a piramisépítés fölé helyzik, mivel az
igazi halhatatlanságot ezek biztosítják. A
hátoldal szerzője valószínűleg Ptahemwia, a
himnuszoké Meriszahmet.]
chevalier de la légion d’honneur (fr) – chevalier
de la légion d’honneur [sövaljé döla lezsion
donőr] – ‘a becsületrend lovagja’, a
legnagyobb francia polgári kitüntetés
megnevezése.
cheviot [wym. czewiot] [zob. szewiot w zn. 1.] – 1.
(ang.) cheviot (ejtsd: csevjött); 2.
gyapjúszövet; durvább és ezért nyersebb
gyapjúból
készülő,
kártolt
fonalból
sávolykötéssel szőtt kelme a férfi
felsőruházat számára; 3. kissé bolyhos szövet
[szövet- v. fésűsgyapjuból készül. Jellemzője
hogy felületének nincs nemez rétege,
kinyirva sincs (l. Csinozás), hanem
különböző hosszaságu s rendszeretlen
elhelyezésü szálakkal van födve. Csinozása
igen
csekély
mértékü
kallózásban,
kefélésben, esetleg csekély nyirásban,
sajtolásban és avatásban áll. A C.-gyártást az
angolok kezdték meg, mert az angol gyapju
és a különböző állati szőrök erre igen
alkalmasak]
804
Chevra Kadisa – (héber) Chavra Kadisa
("szentegylet"); szent társulat [fő célja az
elhunytaknak zsidó rítus szerinti eltakarítása,
a temetők gondozása, szegények segítése]
Chevron (szewron, tkanina; jodełka) – Chevron;
gyapjúszövet dupla sávolykötéssel, hasonló a
halszálka kötéstípushoz.
chęć [1. pragnienie czegoś; 2. zamiar] – kedv,
hajlandóság, vágy, szándék, akarat; készség
[z chcęcia: készséggel, szívesen, örömmel]
chęć do czego – kedv vmihez
chęć do pracy – munkakedv, munkakészség
chęć do życia – életkedv
chęć kupna – vásárlási kedv
chęć na co – kedv vmire
chęć podobania się – tetszésvágy
chęć zwycięstwa – győzni akarás
chęć zysku – nyereségvágy, haszonlesés,
haszonvágy
chędogi, -a, -ie (daw. schludny) – tiszta, takaros,
helyes, rendes
chędogo – tisztán, takarosan
chędożyć
[1. daw.
Sprzątać;
2. daw.
o
mężczyźnie: mieć stosunek płciowy] –
(dawno) tisztítani, takarítani, rendbehozni,
rendezni; közösülni
chędożyć konia – lovat ápolni, lovat leápolni
chętka [pot. ochota na coś, zwykle niewielka i
krótkotrwała] – kívánság, vágy
-
Wersja 01 01 2017
chętka mnie bierze – szeretnék, akarnék, kedvem
van, kedvem volna, kedvem lenne
chętnie – szívesen, készséggel
chętnie bym poszedł (poszła) do Teatru
Narodowego – szívesen elmennék a
Nemzeti Színházba
chętnie ci pomogę, to dla mnie pestka – szívesen
segítek, ez nekem nem tart semeddig
chętnie odprowadzę pana (panią) do domu –
szívesen hazakísérem
chętnie odprowadzę pana/panią – szívesen
elkísérem
chętnie przyjdę – szívesen (készséggel) elmegyek
chętnie zobaczę – szívesen megnézem
chętnie zostałbym (zostałabym), ale nie mogę –
szívesen maradnék, de nem tudok
chętny, -a, -e [1. mający chęć do czegoś; 2. daw.
życzliwy] – készséges, szíves, hajlandó, kész
vmire; jóindulatú, pártoló, kedves
chętne napiłbym (napiłabym) się czegoś –
szívesen innék valamit chętny
chętny (człowiek chętny) – készséges ember
chętny do nauki – tanulékony, tanulni vágyó,
tanulásra vágyó
chętny do usług – szolgálatrakész
chi! chi! chi! – hehehe! hahaha!
chianti [wym. kjanti] [włoskie wino wytrawne] –
(ol.) chianti; fonatos kosárüvegben árusított
olasz vörösbor (Chianti észak-olaszországi
dombvidék nevéből)
Chief
Security
Officer
(CSO)
[osoba
odpowiedzialna w firmie lub instytucji za
politykę bezpieczeństwa, w tym w
szczególności bezpieczeństwa systemów
informatycznych.] – Chief Security Officer
(CSO)
Chiffon (szyfon) [cienka tkanina z jedwabiu
naturalnego, sztucznego lub syntetycznego
o splocie płóciennym.] – Chiffon [Finom,
nagyon könnyű és nagyon átlátszó szövet
selyemből
vagy
mesterséges,
selyemtapintású szálból.]
Adorable Lace and Chiffon Baby Doll
805
Chiffon Evening Dress - Jean Dessès
condimentum est fames [najlepszą
przyprawą jest głód] – Cibi condimentum
fames […fámesz…] – ‘Az étel fűszere az
éhség’. [Latin szállóige Cicero A legfőbb
jóról és rosszról című művéből (II.28.90).
Magyar megfelelője: Az éhség a legjobb
szakács; még: „No hay salsa como la buena
gana”.]
chic (szych) [nić z metalu mającego naśladować
złoto a. srebro, do obszywania galonów,
haftów itp.; przen. Blichtr; węg. sikk 'szyk,
wytworność; dystynkcja, smak' z fr. chic
'szyk(owny)'] – (fr.) chic; finom, divatos
cicer cum caule [groch z kapustą (tłumaczenie
polskiego idiomu)] – cicer cum caule; (átv.)
zöldség,
zagyvaság,
zagyvalék;
összevisszaság
Cicero pro domo sua (łac.) – Cicero pro domo sua
[…szua] – ‘Cicero a maga háza ügyében’.
[Latin kifejezés; azt szokták vele firtatni, mi
lehet a szóban forgó ügy, főképp egy
kijelentés, megnyilatkozás hátterében, tehát a
gyanút fejezi ki, hogy itt valaki
„hazabeszél”. Cicerónak egyébként valóban
volt egy Pro domo sua ad pontifices (‘Saját
házáról a pontifexek előtt’) című írása,
amelyben a polgárháború során elpusztult
házának újjáépítéséhez kért támogatást az
illusztris papi testülettől. A ‚ kifejezésből
önálló életre kelt, de más értelemben, a ®pro
domo szókapcsolat.]
Chicago [miasto w USA, położone nad jeziorem
Michigan w stanie Illinois. Chicago
stanowi trzecie pod względem wielkości i
zaludnienia
miasto
w
Stanach
Zjednoczonych po Nowym Jorku i Los
Angeles. Chicago wraz z przedmieściami
tworzy główną metropolię miejską
położoną na środkowym wschodzie
Stanów Zjednoczonych. Jest również
głównym
centrum
biznesowym,
kulturalnym oraz naukowym, a samo
miasto i okolice przeżywają okres
Cibi
-
Wersja 01 01 2017
gwałtownego
rozwoju
i
ekspansji.
Najbliższymi
i
największymi
przedmieściami są miasta Niles, Elmhurst,
Melrose Park, Franklin Park, Cicero,
Joliet, Addison, Evanston, Schaumburg,
Wood Dale. Chicago bywa określane
mianem "Wietrznego miasta" (ang. Windy
City).] – Chicago, becenevén A szelek
városa, vagy Szeles város, (Windy City)
vagy Chi-town (szleng) [az Amerikai
Egyesült Államok harmadik legnépesebb
városa, a Nagy-tavak egyikének, a Michigantónak a partján fekszik, Illinois államban.
Chicago lakossága 2009-ben 2 895 271 főre
tehető. Kül- és elővárosaival együtt
népessége kb. 9,6 millió, területe pedig a
környező két államba, Indianába és
Wisconsinba is átnyúlik.]
Chicago az Egyesült Államok harmadik
legnagyobb városa New York és Los Angeles
után. Lakosainak száma eléri a 9,6 milliót főt.
A város Illionis állam északkeleti részén, a
Michigan-tó
délnyugati
partján
fekszik.
A város alapításakor mocsaras területen a Chicago
folyó torkolatánál épültek az első házak.
A fő etnikai csoportok: írek, németek, olaszok és
lengyelek. Az itt élő lengyel és szerb népesség
alapján Chicago lehetne a második legnagyobb
lengyel város Varsó után, és szerb város Belgrád
után a világon.
Chicago az egyik legfontosabb közlekedési
központ Amerikában. Ez a központi szerep a
földrajzi elhelyezkedéséből adódóan az Egyesült
Államok gyors területi és népességnövekedésének
hatására alakult ki. Az Illinois- és a Michigancsatorna 1848-as befejezése után az egyik
legnagyobb fa- és gabonakikötővé vált. 1856-tól
Chicago amerikai vasúti csomópont. Az 1800-as
évek végén már több mint száz vonat érkezik
vagy indul innen. A közlekedési hálózat hatására
lett az élelmiszertartósítás és -csomagolás
központjává.
A 442 méter magas Sears Torony Chicago
jelképévé vált. A 110 emeletes, rekordmagasságú
irodaépület Észak-Amerika legmagasabb épülete
806
chichot [1. tłumiony śmiech o wysokim tonie;
2. pot. człowiek często się śmiejący] –
vihogás, röhögés, kacagás, hahota; röhej;
(átv.) gyakran nevető ember
chichotać (chichocze), chichotać się [śmiać się
niemiłym,
piskliwym
śmiechem]
–
viháncolni, vihogni, röhögni, kacarászni,
kacagni, kuncogni; hahotázni
chichotka – kacarászás, vihogás, kuncogás
chichotki – elfojtott kacagás, kacarászás;
nevetgélés, vihogás; nevetgélő lányok
chichrać się [śmiać się] – [Słowniczek języka
śląskiego] nevetni, kacagni
chignon (fr.) – (fr.) chignon (franc., ejtsd: sinyon);
nyakszirt, nyak; a nyakszirten hordott
vendéghaj [hajviseletet, melyet púderozott
frizuráknál a nők a XVIII. században
széltében használtak; ujabban ez a hajviselet
Párisban ismét divatba jött. A chignonok
rendesen vendéghajból készülnek.]
chilat [honorowy kaftan, podarunek sułtana
tureckiego dla znakomitych osób] – díszes
török kaftán v. köntös (a török szultán
ajándéka jeles személy részére) [A kaftánnak
eredetileg szimbolikus jelentése volt.
Ajándékozásával az adományozó
az
adományozottat mintegy hatalommal ruházta
fel, illetve hivatalába beiktatta. Forrásaink
tanúsága szerint elsősorban az erdélyi
fejedelmek tulajdonában voltak török
kaftánok. A hódolt területről csak
szórványos adataink vannak.]
Chile (Republika Chile - República de Chile)
[państwo w Ameryce Południowej,
ciągnące się długim pasem na zachodnim
wybrzeżu kontynentu nad Oceanem
Spokojnym. Stolicą Chile jest Santiago de
Chile. Graniczy z Peru, Boliwią i
Argentyną. Do Chile należą liczne wyspy
przybrzeżne i wyspy na otwartym oceanie
(w sumie ok. 3 tys. wysp): Juan
Fernández,
Wyspa
Wielkanocna
(najbardziej oddalona od innych wysp i
lądów zamieszkała wyspa na świecie), Sala
y Gómez, San Ambrosio, San Félix,
Chiloé, Campana, Santa Inés, Chonos.] –
Chile , hivatalosan a Chilei Köztársaság
(spanyolul: República de Chile) egy ország
Dél-Amerikában, az Andok hegyvonulatai és
a Csendes-óceán között, észak-déli irányban
hosszan elnyúlva. Nyugatról az óceán,
északról Peru, északkeletről Bolívia, keletről
Argentína, délről pedig a Drake-átjáró
határolja.
chiliazm; (łac.) chiliasmus (z greckiego chilioi i
łacińskiego mille - tysiąc) [1. pogląd
religijno-historiozoficzny,
zgodnie
z
którym
ostateczny
koniec
świata
poprzedzony zostanie przez bliski już,
-
Wersja 01 01 2017
tysiącletni okres Królestwa Bożego, czyli
panowania sprawiedliwych - bądź to, jak
się twierdzi częściej (premillenaryści), pod
bezpośrednim
zwierzchnictwem
Chrystusa po dokonaniu się paruzji, bądź
samodzielnego, przygotowującego jego
przyjście (postmillenaryści). 2. wiara w
powtórne przyjście Chrystusa] – (gör-lat.)
chiliasmus, chiliazmus (a khilioi = ezer
görög szóból); kiliazmus, millenarizmus;
(egyh.) Jézus Krisztus ezeréves uralmának
hite [tévtan, mely szerint Krisztus visszatért,
s a földi országot fog alapítani (II.-XVII.
század között) ― a korai kereszténység
korszakában elterjedt hiedelem Krisztus
ezeréves földi uralmáról, amely állítólag
Krisztus második eljövetele után, a "világ
vége" előtt következik be (Jel.20,4 kk.)]
chiliastyczny, -a, -e – (gör-lat.) chiliasztikus
Chilijczyk [czytaj: czilijczyk] [obywatel Chile],
Chilijka – chilei (ffi/nő)
chilijski, -a, -ie [czytaj: czilijski] [przymiotnik
od: Chile] – chilei
Cylicja (gr. Κιλικία, Kilikia) - historyczna kraina
w południowo-wschodniej Azji Mniejszej,
obecnie terytorium Turcji. Cylicja dzieliła
się na dwie części: Cilicia Trachea i Cilicia
Pedias. Cilicia Trachea (asyryjskie
Khillaku, od którego pochodzi nazwa
Cylicji) była surowym rejonem górskim
uformowanym przez góry Taurus.
Skaliste
przylądki
nadawały
się
znakomicie do budowy naturalnych
portów, w których często znajdowali
schronienie piraci. W starożytności
pokryta gęstym lasem, który dostarczał
budulca dla stoczni. Cilicia Pedias leżała
we wschodniej części Cylicji i prócz
terenów
górskich
kształtowały
ją
nadmorskie równiny. Przez Cylicję biegł
perski szlak królewski, który łączył
Anatolię z Syrią i wybrzeżem cylicyjskim.
Kolejno pod panowaniem Hetytów, Asyrii,
Persji i monarchii Seleucydów, później
Grecji, Rzymu i Bizancjum. Stolicą Cylicji
był Tars, a ważniejszymi miastami:
Korakesion, Hamaria, Seleukeja, Selinunt.
Cylicja była słynna z hodowli kóz (z ich
sierści wyrabiano tuniki cylicyjskie, a
także z uprawy winorośli, oliwek oraz
zboża). Mieszkańcy Cylicji zajmowali się
głównie handlem morskim. – Kilikia
(latinosan
Cilicia,
hettita
nyelven
Kizzuwatna, akkádul Que, kelet-örmény
nyelven Kilikja, nyugat-örmény nyelven
Giligja), fővárosa: Tarzusz [Pál apostol
szülőhelye.
Kalózairól hírhedt
ókori
tartomány volt Kis-Ázsia délkeleti részén.
(hist., földr.) Kilikia, Ázsiának délkeleti
partvidéke, melyet Keleten az Amanus
807
hegység választ el Syriától, Északon a
Taurus Cappadociától és Lycaoniától,
Nyugaton ugyanaz választja el Pamphyliától
és Pisidiától, Délen a Ciliciai tengerre és az
Issus öbölre (m. Iszkenderun öbölre)
támaszkodik. Kelet felé az amanusi kapuk
(Amanicae Pylae), Észak felé a ciliciai kapuk
(Pulai ai Kilikiai, m. Gülek bogház)
közvetítik a hegyentúli összeköttetést. Az
ország a Lamus folyó által elválasztott két
részre oszlott: Keletre a sík Cilicia, h pediaV
K., v. h idiwV K., mintegy 215 kilométer
hosszú, igen termékeny, a partokon forró és
mocsaras; Nyugatra a kopár C., h traceia v.
oreinh K., mintegy 160 kilom. hosszú,
számos öblénél és fenyőerdőinél fogva a
hajózásra és tengeri rablásra igen alkalmas.]
Chilijczyk ([czytaj: czilijczyk] obywatel Chile),
Chilijka – chilei (ffi/nő)
chilijski, -a, -ie [czytaj: czilijski] (przymiotnik
od: Chile) – chilei
chimera [1. Chimera mit. gr. potwór ziejący
ogniem, o postaci lwa z głową kozy i
wężem
zamiast
ogona;
2. motyw
dekoracyjny w postaci tego lub podobnego
potwora; 3. coś nierealnego; 4. kaprys,
dziwactwo; 5. organizm składający się z
tkanek o różnych genotypach; 6. duża
ryba głębinowa żyjąca w Oceanie
Atlantyckim i w Morzu Śródziemnym; 7.
organizm
zbudowany
z
komórek
różniących się genetycznie. W świecie
roślin, chimera pojawia się na skutek
zaburzeń mitozy w stożku wzrostu i
czasami w wyniku szczepienia roślin (np:
Laburnocitisus
'Adamii').
Natomiast
wśród zwierząt, chimery mogą powstać
np. wskutek podwójnego zapłodnienia
komórki jajowej, połączenia zarodków lub
częściowej wymiany komórek pomiędzy
zarodkami. Powstały osobnik ma niektóre
narządy zbudowane z komórek o innym
składzie chromosomów niż reszta jego
organizmu. U człowieka za mozaikę
genetyczną
uznaje
się
bliźnięta
dwujajowe, jeśli - w wyniku wspólnego
krwioobiegu w okresie płodowym - każde
z nich posiada domieszkę komórek krwi
drugiego partnera.] – (gör.) chiméra; 1.
oroszlánfejű,
kecsketestű,
kígyófarkú
tűzokádó szörnyeteg az ókori görög
mitológiában (Bellophon ölte meg); 2. (átv.)
ábránd, rémlátomás, agyrém, szeszély; 3.
(élővilág) két különböző fajhoz v. fajtához
tartozó egyed szöveteiből mesterségesen
összetett lény [A görög mitológia szörnye
után elnevezett - általában a korai embrióba
történő
beavatkozással
mesterségesen
létrehozott - élőlény, amely két különböző
faj, például juh és kecske mozaikszerű
-
Wersja 01 01 2017
keverékének tekinthető (egyes sejtjei juh-,
mások kecskesejtek).]
Chimerowate (Chimaeridae) [rodzina morskich
ryb chrzęstnoszkieletowych z rzędu
chimerokształtnych] – tengerimacskaalakúak (Chimaeriformes) [a porcos halak
(Chondrichthyes) osztályának tömörfejűek
(Holocephali) alosztályába tartozó rend. A
ma élő kimérákat egyetlen alrendbe
Chimaeroidei (Patterson, 1965), és három
családba (familia) sorolják]
chimeryczka – szeszélyes, álmodozó, ábrándozó
nő
chimerycznie – szeszélyesen, ábrándosan
chimeryczność – szeszély, csodálatosság
chimeryczny, -a, -e [1. mający kapryśną naturę;
2. niemożliwy do urzeczywistnienia] –
elképzelt, csodálatos; ábrándos, szeszélyes
chimeryk [człowiek o zmiennym, kapryśnym
usposobieniu] – szeszélyes, álmodozó,
ábrándozó
chiné [wym. szine] [przędza barwiona na różne
kolory; też: tkanina utkana z takiej
przędzy] – (fr.) chiné; halvány színekkel
mintázott selyemszövet
chinina (łac. Chininum), C20H24N2O2 [biały,
gorzki proszek stosowany w leczeniu
malarii] – (indián) kinin (gyógyszerészet); a
kínafa
kérgéből
előállított
alkaloid;
lázcsökkkentő
gyógyszer,
a
malária
ellenszere
chininowy, -a, -e – kinines, kininChino (spodnie) – Chino (ejtsd: csínó)
[Pamutnadrág férfiaknak és nőknek. Főbb
jellemzői az egyenes szárak, a derékrészen
lévő hajtások és a bevágott zsebek.]
Chino
Chinos [Letnie, bawełniane spodnie wykonane
najczęściej
z
krepowej
tkaniny
zaprojektowane do noszenia w wolnym
czasie są bardziej swobodne niż flanelowe
spodnie ale bardziej formalne niż jeans.
Najczęściej noszone są z blezerem lub
pulowerem.] – Chinos [Könnyű, lezser
hosszúnadrág benyúlós zsebbel, élhajtás
nélkül (ejtsd: csínóz); főleg férfiak számára
készült szabadidő-viselet, a farmernadrág
alternatívájaként is ismert, de annál
formálisabb. Anyaga pamutszövet. Blézerrel
vagy pulóverrel is hordható.]
808
chinowiec, drzewo chinowe (błędnie: drzewo
chininowe) (Cinchona L.) [rodzaj roślin z
rodziny marzanowatych (Rubiaceae).
Obejmuje ponad 40 - 60 tropikalnych
gatunków, występujących w stanie dzikim
w Andach. Niektóre gatunki obecnie są
uprawiane w strefie międzyzwrotnikowej,
m.in. na wyspach: Cejlon, Jawa, Jamajka,
a także w Indiach, Australii, Nowej
Gwinei i Afryce.] – kínafa, kininfa
(Cinchona L.)
chinowiec
soczystoczerwony
(Cinchona
pubescens) – vörös kínafa (Cinchona
pubescens) [a buzérfélék (Rubiaceae)
caládjának Cinchona nemzetségébe tartozó
növényfaj.]
chinowy, -a, -e – kína-; kininchinozol [proszek barwy żółtej o intensywnym,
specyficznym zapachu i piekącym smaku]
– chinosol, kinozol
chinoiserie [wym. szinuazri] [elementy i motywy
dalekowschodnie, głównie chińskie, w
sztuce europejskiej] – (fr.) chinoiserie;
kínai ízlésű díszítmények Európában készült
műipari tárgyakon (különösen a XVIII.
században divatoztak); az építészetben kerti
pavilonok (pavillonok) formájában nyilvánul
meg
Chintz (materiał) – Chintz [1. Olyan alapanyagok,
amelyek az impregnálás által fényes felületet
kapnak. Selyemnél, pamutnál és szintetikus
szálaknál találkozunk velük. 2. Indiai
eredetű, hagyományosan élénk színű, nagy
léptékű, nyomott virágmintával dekorált erős
pamutvászon. Fényes és annak jóvoltából
praktikusan szennytaszító felületét valaha
viaszos bevonat adta, ma speciális vegyi
kikészítéssel érnek el azonos hatást.]
Chintz (materiał)
Chiny [Pojęcia Chiny używa się w odniesieniu do
krainy historycznej, obejmując wówczas
całokształt chińskiej historii i kultury
-
Wersja 01 01 2017
(zobacz: historia Chin), lub w węższym
znaczeniu, w odniesieniu do Chińskiej
Republiki Ludowej.] – Kína
Chińczyk [obywatel Chin], Chinka – kínai (ffi/nő)
chińczyk (gra planszowa przeznaczona dla
dwóch, trzech lub czterech osób. Gra
powstała na podstawie hinduskiej gry
pachisi na przełomie 1907 i 1908 roku w
Niemczech a jej autorem jest Joseph
Friedrich Schmidt.) – (ném.) Mensch ärgere
dich nicht, Ki nevet a végén? (játék)
chińska latarnia [rodzaj kolorowego lampionu] –
színes lampion; kínai lámpás
Chińska Republika Ludowa [Chińska Republika
Ludowa (skr. ChRL; chiń. trad.,
uproszcz.; pinyin: Zhōnghuá Rénmín
Gònghéguó; posłuchaj po chińsku; pop.
Chiny, trad.,uproszcz., pinyin: Zhōngguó)
– państwo w Azji wschodniej, obejmujące
historyczne Chiny (bez Tajwanu) oraz
Tybet i inne ziemie w Azji Środkowej
zamieszkane w sumie przez 56 grup
etnicznych. Chiny to najludniejsze
państwo
świata
o
populacji
przekraczającej 1,3 mld osób.] –Kínai
Népköztársaság, ismertebb nevén csak Kína
(egyszerűsített
kínai
írásmóddal
中华人民共和国, pinjin: Zhōnghuá Rénmín
Gónghéguó)
[Kelet-Ázsia
legnagyobb
országa, amely egyben túlmutat régióján,
mivel mind Közép-Ázsiában, mind a
tengeren vannak területei. Az ország 1949től kezdve kettéosztva él: a Kínai
Népköztársaság, Peking (北京, Běijīng)
fővárossal, illetve a Tajvan (台灣, Taíwān)
szigete és annak környékéből álló Kínai
Köztársaság, Tajpej fővárossal.]
chiński, -a, -e [przymiotnik od: Chiny] – kínai
chiński bęben drewniany (instrument muzyczny)
– (kínai) fadob
chiński jedwab – kínai selyem [Egyszerű szövésű,
különböző súlyú szövet. A könnyebbeket
bélésanyagként, az ún. gyűrt selymeket pedig
blúzok, ingek és ruhák készítésére
használják. Az emberek tudatában a kínai
selyem tapintása idézi fel leginkább a selyem
minőségét.]
chiński ogród [ogród o nastrojowej scenerii
krajobrazowej
i
architektonicznej,
charakterystyczny dla dawnych Chin] –
kínai kert
chińskie bożyszcze – kínai bálvány
chińskie cienie [zob. teatr cieni] – árnyszínház,
kínai árnyjáték
chiński kapelusz [zob. buńczuk orkiestrowy] –
kínai kalap; (zene) ütős hangszer
809
chińszczyna – kínaiság; (átv.) kínai (to dla mnie
chińszczyna: ez nekem kínaiul van)
chip
[wym.
czip]
[ang.,
element
mikroelektroniczny] – chip (mikroelenikai
elem) [1. chip, szilícium lapra épített kicsiny
elektronikai eszközök és az ezeket összekötő
vezetékhálózat összessége; 2. CPU, a
számítógép központi vezérlő egysége; 3.
mikroprocesszor,
minden
processzorfunkciót; 4. ellátó integrált
áramkör; 5. Integrált áramkör, tokozott chip;
6. chip, Prolog alapú programozási nyelv; 7.
CHIP-8, 1970-es években használt, videójáték programozási nyelv; 8. chip, az átvitel
alapegysége a CDMA-ban]
chippendales [chłopak z chippendales'ów] –
chippendales [chippendales fiúk]
chiragra [artretyzm powodujący bóle i
zniekształcenie stawów palców dłoni»] –
(gör.) chiragra; köszvény a kézben
chiro-, kiro- [pierwszy człon wyrazów złożonych
ręką] – kéz-, tenyérchiromancja [wróżenie z linii dłoni] – (gör.
Kheiromantia) chiromantia, kiromantia;
tenyérjóslás, kézjóslás
chiromanta – tenyérjós
chiromantka – tenyérjósnő
chirurg [lekarz będący specjalistą w dziedzinie
chirurgii] – (gör.) kirurgus; sebész, (dawno)
orvos; műtőorvos
chirurg wyciął guz – a sebész kivágta v.
kimetszette a daganatot
chirurgia [1. dział medycyny, w którym
podstawowym sposobem leczenia jest
zabieg operacyjny; 2. oddział chirurgiczny
w szpitalu; 3. dział medycyny stosujący
zabiegi mechaniczne, operacyjne.] – (gör.
Kheirurgia) chirurgia, sebészet
chirurgia akustyczna – akusztikai műtéti
beavatkozás
chirurgia genetyczna – génsebészet [Egy adott
élőlény
DNS-molekulájában
(nukleinsavak) az információ egy részének
mesterséges megváltoztatása v. idegen
DNS-darab hozzákapcsolása az élőlény
DNS-molekulájához. Jelenleg csak néhány
baktériumban tudnak ilyen beavatkozást
elvégezni, elvileg azonban minden
élőlényre, az emberre is alkalmazható. A
génsebészet az egyetlen, igaz, ma még
beláthatatlan következményekkel járó
módszer,
amely
humánus
módon
ellensúlyozhatná az ember természetes
szelekciójának (evolúció) csökkenését. ]
chirurgia
klatki
piersiowej
(zob.
torakochirurgia) – (orv.) thorakochirurgia,
mellkasi sebészet
-
Wersja 01 01 2017
chirurgia kosmetyczna [chirurgia zajmująca się
usuwaniem zmarszczek, kształtowniem
zdeformowanych części twarzy itp.] –
kozmetikai sebészet, plasztikai sebészet
chirurgia miękka [chirurgia zajmująca się
operacjami
tkanek
miękkich]
–
sejtsebészet
chirurgia naczyniowa [zob. angiochirurgia] –
érsebészet
chirurgia plastyczna [chirurgia zajmująca się
uzupełnianiem
brakujących
lub
zniekształconych części ciała] – plasztikai
sebészet
chirurgia twarda, kostna [chirurgia zajmująca
się operacjami tkanek kostnych] –
csontszebészet
chirurgia urazowa [dział medycyny klinicznej
obejmujący leczenie obrażeń ciała
wywołanych przez urazy] – baleseti
sebészet; traumatológia
chirurgiczny, -a, -e – sebészi, sebészeti
chiton [1. staroż. gr. szata lniana a. wełniana bez
rękawów, zeszyta z boku, spinana na
ramionach (u mężczyzn zazw. krótka),
noszona w domu i na ulicy; zool.
wielotarczowiec, gromada mięczaków
morskich; 2. rodzaj tuniki o barwie białej
lub kolorowej używanej w starożytnej
Grecji a pochodzenia fenickiego. Chitony
szyte
były
z
cienkiej
materii,
najprawdopodobniej lnianej i składały się
z dwóch prostokątnych części zszytych po
bokach. Długość różniła się w zależności
od statusu noszącego. Długie uroczyste
chitony – „jońskie” sięgały aż do stóp,
inne ledwie do kolan – „doryckie”. Chiton
okrywano zwykle płaszczem czyli chlainą.
3. w stroju greckim to samo co późniejsza
rzymska tunika, czyli niedługa szata bez
rękawów lub z krótkimi rękawami.
Chiton bywał zwykle płócienny, a
jakkolwiek noszono go na ciele nie był
uważany jako bielizna, niepotrzebna
Grekom z powodu ciepłego klimatu i
częstej kąpieli. Na chiton w razie potrzeby
zarzucano rodzaj płaszcza, zwanego
himation. 4. część garderoby noszona
przez antycznych Greków ze wszystkich
klas społecznych. W zimniejsze dni
mężczyźni nosili chlamys, kobiety peplos.
Oryginalny chiton został zrobiony z
prostokątnego kawałka materiału około 1
m. później robiono ją z dwóch
identycznych kawałków materiału, które
były znacznie większe i wiły się
bezpośrednio na figurze; zapinane przy
ramieniu z zameczkami (prawe ramię było
zawsze nagie), zamknięty z boku wzdłuż
jego pełnej długości albo z pasa. Było
810
noszone wiązane i opasane. Chiton kobiet
był zawsze lepszy niż mężczyzn. 5. tunika,
szata z lnu lub wełny, w postaci długiej
koszuli, w zasadzie bez rękawów; ściągana
w talii i przewiązywana sznurem.
Podstawowy ubiór obywateli cesarstwa
rzymskiego i bizantyjskiego we wszystkich
warstwach społecznych. 6. nazwa spodniej
szaty, noszonej w krajach o kulturze
helleńskiej zarówno przez mężczyzn, jak i
kobiety.] – (gör.) chiton, khitón (a régi
görögök öltözete); alsóruha [1. Az ókori
görögök jellegzetes öltözéke: ingszerű,
gazdagon ráncolt, kb. térdig érő vászon- v.
gyapjúruha. 2. A khitón az ókori görögök
alapöltözéke,
társadalmi
osztálytól
függetlenül, otthon és társaságban is ezt
hordták. Hidegebb időben a férfiak efölött
khlamüszt, a nők peploszt viseltek. Az
eredeti khitón két, kb. 1 méter hosszú,
derékmagasságig összevarrt téglalapból állt,
aminek
felső
széleit
a
vállakon
összegombolták vagy fibulával összetűzték.
Esetenként övet is kötöttek rá. A nők
khitónja mindig szebb volt, mint a férfiaké.
A hosszabb khlamüszt a vállra terítették és
az áll alatt vagy a vállon kapcsolták össze, ez
jobban beborította a testet. A peplosz
hasonlított a khitónra, de nehezebb szövetből
készült és semmi varrást nem alkalmaztak
rajta, az egyik oldala teljesen nyitott volt.]
chityna [1. substancja podporowa budująca
pancerze skorupiaków i oskórek owadów;
2. fr. chitine 'chityna' z n.łac. chiton
'wielotarczowiec' od gr. chitōn 'chiton,
tunika gr.' pochodzenia semickiego;
twarda substancja organiczna, wchodząca
w skład mniej a. bardziej twardego
okrycia ciała stawonogów, mięczaków i in.
bezkręgowców] – (gör.) chitin, kitin; [a
rákok, rovarok (ízeltlábúak) páncéljának
nitrogén tartalmú alapanyaga, szerkezete
hasonló a cellulózhoz]
chitynowy, -a, -e – kitin-, chitinChiwwijczyk,
Chiwwijczycy
[Biblia
Warszawska: Chiwwijczyków zaś, którzy
mieszkali w osiedlach aż do Gazy, wytępili
Kaftoryci, którzy wyszli z Kaftor i
-
Wersja 01 01 2017
zamieszkali na ich miejscu. Biblia
Tysiąclecia: W ten sposób i Chiwwitów,
zamieszkujących miejscowości aż do Gazy,
wytracili Kaftoryci, którzy przybyli z Kaftor,
by się na ich miejscu osiedlić. Biblia
Gdańska:
Hewejczyki
także,
którzy
mieszkali w Aserym aż do Gazy,
Kaftorytowie, którzy wyszli z Kaftor,
wytracili je, i mieszkali na miejscu ich.) (5
Moj. 2.23)] – (bibl.) avveusok v. avviak
[Kananeus nép, Gáza lakói a filiszteusok
előtt (5Móz 2,23; Józs 13,3). 5Móz 2,23: Az
avviak falvakban laktak Gáza környékén, de
kiirtották őket a kaftóriak, akik Kaftórból
jöttek, és a helyükbe telepedtek].
chlać [posp. pić, zwłaszcza wódkę] – vedelni, inni,
önti magába az italt
chlajna [1. rodzaj płaszcza noszonego przez
mężczyzn w starożytnej Grecji; 2. płaszcz
spinany na piersiach lub na prawym
ramieniu, noszony przez mężczyzn w
starożytnej Grecji; 3. płaszcz narzucany
na chiton, wełniany, spinany na prawym
ramieniu lub na piersiach. Mógł być
udrapowany z tkaniny pojedynczej lub
podwójnie złożonej. Chlajna miała barwę
jasną lub ciemnopurpurową. Nazwa
chlajna używana jest tylko w czasach
Homera, potem zastępuje ją słowo
himation; 4. wierzchni ubiór męski w
starożytnej Grecji, czasami występujący
pod odmianą lope. Był to duży, chroniący
przed zimnem, prostokątny płaszcz
wełniany, spinany na piersiach lub na
prawym ramieniu. W odróżnieniu od
skromniejszech i krótszego himationu był
to płaszcz wzorzysty, utkany z dobrej
wełny,
kolorowy.
Najmodniejszymi
kolorami były purpura, błękit, fiolet,
szafranowa żółć i oliwkowa zieleń.
Dotatkową
ozdobę
mogła
tworzyć
kontrastowa
w
barwie
lamówka.
Dowodem szyku i elegancji było
drapowanie chlajny.W czasach Homera
chlajna była zarówno ubiorem żołnierzy,
jak i wieśniaków, natomiast w rzeźbach
epoki klasycznej przedstawiano w niej
filozofów. Noszona była zazwyczaj jako
narzutka
na
znacznie
któtszy
i
przylegający bezpośrednio do ciała chiton.
3. płaszcz narzucany na chiton, wełniany,
spinany na prawym ramieniu lub na
piersiach. Mógł być udrapowany z
tkaniny pojedynczej lub podwójnie
złożonej. Chlajna miała barwę jasną lub
ciemnopurpurową.
Nazwa
chlajna
używana jest tylko w czasach Homera,
potem zastępuje ją słowo himation. 2.
rodzaj płaszcza noszonego przez mężczyzn
w starożytnej Grecji] – (gör.) himaiton
[Felső ruhadarab a régi görögöknél, melyet a
Kiton felett viseltek s a melynek legalább is
térdig
kellett
érnie.
A
himaiton
tulajdonképen egy hosszúkás szövetdarab
volt, melynek egyik csücskét a bal vállon
átvetve, bal kezökkel megfogták, aztán hátul
ugy húzták végig, hogy a jobb oldalt egészen
eltakarta. A nők a himaitont fejükre vetve
hordták, úgy hogy csak az arc maradt
szabadon.]
811
chlamida [1. krótka męska szata wierzchnia
noszona w starożytnej Grecji; 2.
wierzchnia szata męska w starożytnej
Grecji. Był to prostokątny płat tkaniny
spinany na prawym ramieniu pod brodą
na kształt peleryny. Od Aleksandra
Wielkiego miał obcięte naroża. Chlamida
stanowiła lekki i krótki płaszcz, stosowany
też do jazdy konnej przez młodzież
ateńską. Była używana głównie jako strój
wojskowy, podczas gdy dłuższy himation
pozostał strojem cywilnym. 3. wierzchnie
okrycie w starożytnej Grecji. Tworzyła ja
płachta materiału w kształcie prostokąta o
wymiarach ok. 2,30x1.40 m, spięta na
prawym ramieniu. Długie, luźno zwisające
końce
okrycia
nadawały
okryciu
efektowny układ fałdów. Podkreślał go
jeszcze bardziej wzór z barwnych pasów
na węższych bokach tkaniny. Używana
jako płaszcz przy jeździe konnej, lub
narzucana na gołe ciało w przerwie
ćwiczeń fizycznych.] – (gör.) chlamys,
khlamüsz, régi görög lovaglóruha; palást
chlamida
chlap, chlap [wykrzyknik nazywający dźwięk
spowodowany uderzeniem wody o coś] –
licslocs
-
Wersja 01 01 2017
chlapa [pot. brzydka, deszczowa pogoda] –
csúnya, esős időjárás; latyakos idő
chlapnąć
—
chlapać
[1. wylać
płyn,
rozpryskując go z pluskiem; 2. uderzyć o
wodę, błoto lub cisnąć czymś z odgłosem
podobnym do plusku; 3. pot. powiedzieć
coś bez zastanowienia; 4. pot. wypić,
zwłaszcza wódkę] – paskolni, fröcskölni;
alkoholt inni, piálni, vedelni
chlapnąć się — chlapać się [1. oblać siebie
czymś; 2. oblać jeden drugiego; 3. chlapać
się: pływać po wodzie, błocie itp.,
rozpryskując je z pluskiem; 4. chlapać się:
pot. spędzać czas na kąpaniu się] –
pancsolni; evickélni
chlapanie – fröcskölés, fröcsögés, paskolás
chlapanina [1. zob. chlapa; 2. pot. obfite
oblewanie się jakimś płynem]– lubickolás;
csatakos idő
chlapnąć – befröcskölni, besározni; (átv.) fecsegni,
locsogni; inni, meginni, kiini; fröccsenteni
chlapnąć kieliszek wódki – felhajtani egy kupica
pálinkát
chlapnięcie – besározódás
chlasnąć, chlastać [1. pot. uderzyć z pluskiem lub
wydać plusk; 2. pot. uderzyć z rozmachem
i świstem; 3. pot. zrobić coś od razu; 4. pot.
rozedrzeć gwałtownie; 5. pot. zaciąć] – 1.
levágni, lecsapni, átvágni elvágni; 2.
megütni, megcsapni, rácsapni, megvágni,
rávágni;
3.
(átv.)
befeketíteni,
megrágalmazni, lerántani, lecsepülni; 4.
felhajtani, meginni; 5. gyorsan felírni v.
megírni
chlasnąć kawał mięsa – levágni egy darab húst
chlasnąć kogo w gębę – pofon vágni vkit
chlasnąć konia batom – rácsapni v. rávágni a lóra
az ostorral
chlasnąć ozorem – kipletykálni, befeketíteni
chlast!
[wykrzyknik
nazywający
dźwięk
spowodowany gwałtownym uderzeniem] –
puff! loccs!
chlaśnięcie [1. pot. gwałtowne uderzenie, zwykle
jakiegoś płynu, o coś; 2. pot. raz zadany
nagle i z rozmachem] – erős ütés, vágás,
levágás, csapás; fröcskölés, lefröcskölés
chleb [1. pieczywo z mąki i wody na drożdżach
lub na zakwasie; też: bochenek takiego
pieczywa; 2. Początkowo, jak twierdzi
Karłowicz i inni, używano zbóż na
pokarm w postaci ziarn prażonych, kaszy
lub mąki; później pieczono na rozpalonym
kamieniu
lub
w
popiele
placki,
podpłomyki i t. p. U ludów słowiańskich
przechowały się dawne te postaci chleba
często w połączeniu z różnymi obrzędami i
wierzeniami. Do takich postaci należy:
żur, Siemieniec, kasza, lemieszka, pęcak,
812
krupnik, kisiel, kluski, zacierka, prażucha
i t. d. Placek żytni, pieczony w popiele bez
drożdży, do dziś dnia jadają w
Krakowskiem. Ważną rolę chleba w
obrzędach u wszystkich ludów wykazuje
znaczna rozmaitość postaci, rodzajów i
nazw
chlebów
obrzędowych,
przywiązanych do pewnych dni i
uroczystości. Były więc i u nas chleby
weselne (kołacz, korowaj), zapustne
(reczuchy, pampuchy, pączki, chróst),
wielkanocne (baby, mazurki), wigilijne,
pogrzebowe, zaduszkowe (perebuszki,
peretyczki i t. d. „Chlebem żałobnym” lub
żałosnym zwano stypę, czyli ucztę
pogrzebową; „chlebem zimowym” hibernę
czyli żywność dla wojska na leżach
zimowych, dawaną z królewszczyzn
pierwej w naturze, a od r. 1649 w
pieniądzach. Lud polski w wielu okolicach
nazywa chleb świętym („święty chlebuś”),
równie jak i ziemię która go rodzi („święta
ziemia”). 3. przen. praca; 4. w ogólności
znamy wszelkiego rodzaju pożywienie.
Zamożniejsi piekli chleb z mąki pszennej
a biedniejsi z jęczmiennej. Robiono go w
kształcie placków dla skrócenia czasu
wypieku. To czynił także Abraham przy
przyjmowaniu gości. Chleb przaśny, czyli
przaśnik był bez kwasu. Jadano go z
niektórymi ofiarami, podczas święta
przaśników. Pan nazwał Siebie Chlebem
Boga, który przyszedł z nieba. Typem
Chrystusa były chleby pokładne - 12
bochenków, umieszczone na specjalnym
stole w miejscu świętym, zmienianie
każdego dnia sabatu, a jadane tylko przez
kapłanów.] – kenyér [Világszerte ez a
főtáplálék, amely az életet fenntartja.
Általában búzából készítették, de a
szegényeknek
be
kellett
érniök
árpakenyérrel. A lisztet kézimalmokban
őrölték. Ez két lapos, kerek, nyers kőből
állott, amelyek a magvakat szétmorzsolták.
A kenyér készítéséhez felhasználtak lisztet,
élesztőt, sót, olivaolajat és vizet vagy tejet.
Sütöttek kenyeret élesztő vagy kovász nélkül
is, mint pl. a páskaünnep kovásztalan
kenyerét (2Móz 12,15-20). A tészta, amelyet
a sütőkemencébe tettek, kb. 7 cm átmérőjű
volt, amely gyorsan átsült. A kenyér sokszor
jelenti képes értelemben a táplálékot (1Móz
3,19; Mt 6,11). A szent sátorban és a
templomban az asztalra helyezett kenyerek
az Úr jelenlétére utaltak népe közt. "Az igazi
mennyei kenyér" (Jn 6,32) Jézus, Aki a
kereszten az Ő "testét" adta a világ életéért
(Jn 6,51).]; (bochenek chleba: egy vekni
kenyér; biały chleb: fehér kenyér; o chlebie
i wodzie – kenyéren és vízen; głodnemu
-
Wersja 01 01 2017
chleb na myśli: éhesnek kenyér a gondolata
[éhes disznó makkal álmodik]); megélhetés,
munka
chleb biały – fehérkenyér
chleb chrupiący – ropogós kenyér
chleb czerstwy – szikkadt kenyér
chleb domowy – házikenyér
chleb i wino – kenyér és bor [A búza, a liszt és a
kenyér szentháromsága végigvonul Európa
történelmén, de rögtön hozzátehetjük, hogy
nemcsak Európa históriáján, hanem az egész
emberiségén is. A kenyér az emberiség egyik
legszakrálisabb kifejezése - a bor mellett.
Számos helyen szerepelnek a Szentírásban,
bizonyítva, hogy kenyérhez és borhoz
valóságos
értelemben
és
kimunkált
absztrakciókban ragaszkodik az európai
kultúra. A kenyér és a bor az emberi élet
szent táplálékai, melyeket elkészíteni csak
jól, szeretettel szabad.]
Chleb i wino są elementami niezbędnymi do
sprawowania Mszy św. Do przeistoczenia
używa się, za przykładem Chrystusa, nie
kwaszonego chleba pszennego i wina z małą
domieszką wody.
Chleb w życiu człowieka jest niezastąpiony i
jego wymowa znaczeniowa ma dlatego wielką
siłę, także w liturgii. Chleb, jak człowiek,
wyrasta z ziemi. Jest darem Bożym.
Początkowo wierni przynosili ze sobą na
zgromadzenie
eucharystyczne
normalne,
domowe chleby, często kwaszone, w kształcie
pełnego koła lub wieńca. Od VIII w. na
Zachodzie
chrześcijańskim
zaczęto
konsekrować chleb wyłącznie nie kwaszony,
naśladując Ostatnią Wieczerzę.
Do przeistoczenia starano się zawsze używać
chleb lepszego gatunku. Chleb konsekrowany
łamano na mniejsze kawałki, stosownie do
ilości przystępujących do Komunii świętej. Od
IX w., a powszechnie od XII w. wypiekano
gotowe hostie. Z wielkiego szacunku dla ich
przeznaczenia, wytłaczano na nich wizerunek
Chrystusa lub inne symbole związane z Jego
Ofiarę, a przy ich wypiekaniu, szczególnie w
klasztorach, brali udział kapłani i diakoni
ubrani w alby i śpiewający psalmy.
Wino w starożytności należało do artykułów
koniecznych do życia, jak chleb i woda. W
Starym Testamencie czytamy iż Bóg powierzył
troskę o winnice człowiekowi. Ich owoce
raduję serce (Ps 103,15), pozwalają zapomnieć
o trudzie i zmęczeniu. Stąd do uroczystych
uczt należał kielich z winem, nad którym
odmawiano specjalną modlitwę dziękczynną.
Stąd też nie zabrakło kielicha także przy
Ostatniej Wieczerzy, będącej uroczystą ucztą
paschalną i równocześnie pożegnalną.
Chleb i wino z jednej strony symbolizują
człowieka, jego pracę i trud wkładany w ich
produkcję, a z drugiej strony symbolizuję
Chrystusa,
który
sam,
zapowiadając
ustanowienie Eucharystii, nazwał siebie
chlebem żywym (J 6,48) i winnym szczepem z
tkwiącymi w nim licznymi gałązkami (J 15,1),
symbolizującymi zjednoczenie wiernych z
Chrystusem i udział w Jego Bóstwie. Zatem
zarówno chleb jak i wino są symbolami
ludzkiej pracy, potu, zabiegów o utrzymanie
życia biologicznego - po przeistoczeniu staję
się
one
pokarmem
duchowym,
podtrzymującym życie nadprzyrodzone.
813
O symbolice tkwiącej w chlebie i winie często
wzmiankowali pisarze i Ojcowie Kościoła.
Symbolikę tę trafnie podsumowała pieśń
eucharystyczna: "Jeden chleb, co zmienia się
w Chrystusa Ciało, z wielu ziaren
pszenicznych się rodzi. Jedno wino, co się
Krwią Chrystusa stało, z soku wielu winnych
gron pochodzi. Jak ten chleb, co złączył złote
ziarna, tak niech miłość złączy nas ofiarna.
Jak ten kielich łączy kropel wiele, tak nas,
Chryste, w swoim złącz Kościele".
Jest to myśl patrystyczna prosto ujęta. Chleb
sporządzony z wielu ziaren łamie się na wiele
części, aby wszyscy siedzący przy stole mogli
się posilić. Jest to obraz jednoczącej funkcji
uczty.
Jednocząca siła uczty Eucharystycznej ma
wyższy poziom, nadprzyrodzony. Święty
Paweł podkreśla tę siłę, gdy pisze o
Eucharystii: "my, liczni, tworzymy jedno
ciało. Wszyscy bowiem bierzemy z tego
samego chleba" (1 Kor 10,17).
Całe zbawcze dzieło Chrystusa miało ten cel,
"aby rozproszone dzieci Boże zgromadzić w
jedno" (J 11,52).
Liturgia kontynuuje to dzieło, którego
ostatecznym
celem
jest
zjednoczenie
wszystkich w Chrystusie, w Jego Królestwie.
Królestwo Chrystusa często przyrównywane
jest w Piśmie świętym do uczty (Mt 2,2-9;
25,10; Łk 12,36; 14,16-24; Ap 18,9). Każda z
tych symbolicznych przypowieści ma wymiar
eschatologiczny.
Zapowiada
ucztę
eschatologiczną w Królestwie niebieskim.
Dlatego Instrukcja o kulcie Tajemnicy
Eucharystii poleca: "ze względu na wymowę
znaku Komunia św. nabiera pełniejszego
wyrazu gdy jest przyjmowana pod obiema
postaciami. W tej bowiem formie ukazuje się
w
doskonalszym świetle
znak
uczty
Eucharystycznej i jaśniej wyraża się wola
dopełnienia nowego i wiecznego przymierza
we Krwi Pana. Jaśniej też uwydatnia się
związek
istniejący
między
uczta
Eucharystyczną, a ucztą eschatologiczną w
królestwie Ojca" (nr 32).
Ogólne wprowadzenie do mszału Pawła VI, na
temat omawianej symboliki pisze:
"Natura znaku domaga się tego, by materia
służąca do sprawowania Eucharystii miała
wygląd pokarmu. Wynika stąd, że chleb
eucharystyczny, jakkolwiek nie kwaszony i w
formie
tradycyjnej,
powinien
być tak
-
Wersja 01 01 2017
sporządzony, aby kapłan w czasie Mszy z ludem
mógł rzeczywiście przełamać hostię na kilka
części i rozdzielić przynajmniej niektórym
wiernym. Nie wyklucza się jednak małych hostii,
gdy wymaga tego większa liczba przyjmujących
Komunię św. lub inne racje duszpasterskie.
Czynność łamania chleba, która w okresie
apostolskim dała nazwę Eucharystii, ujawni
moc i wymowę znaku jedności wszystkich w
jednym chlebie. Będzie też znakiem miłości,
ponieważ jeden chleb dzieli się między braci"
(nr 283).
chleb i woda – niema głoda – (közm.) kenyér és
víz, nincs éhség
chleb jęczmienny – árpakenyér
chleb kiśnie – a kenyér savanyodik
chleb kminkowy – köményes kenyér
chleb miękki – puha kenyér
chleb nie dopieczony – félig kisütütt v. sületlen
kenyér
chleb o przedłużonej trwałości – tartós kenyér
chleb otrębiany; chleb z otrębami – korpakenyér,
dercekenyér; korpás rozskenyér
chleb orkiszowy [chleb wypiekany częściowo z
razowej mąki orkiszowej] – tönkölykenyér
chleb pełnoziarnisty – teljes őrlésű kenyér
chleb powszedni [rzecz codzienna, zwyczajna
(Łk 11,3): Naszego chleba powszedniego
dawaj nam na każdy dzień] – mindennapi
kenyér
chleb przaśny – (przaśnik) kovásztalan kenyér
chleb prosto z pieca – frissen sütött kenyér
chleb pytłowy [chleb wypiekany wyłącznie na
zakwasie z mąki zazwyczaj żytniej,
pytlowej - czyli kilkakrotnie mielonej i
przesiewanej przez pytel.] – félbarna
kenyér, dercekenyér
chleb pszenny – búzakenyér
chleb razowy – korpakenyér, korpás kenyér, barna
kenyér; rozskenyér
chleb sczerstwiały – szikkadt kenyér
chleb sitkowy [chleb z mąki razowej przesianej
przez sito] – barna kenyér
chleb sitny – félbarna kenyér, dercekenyér
chleb spleśniały – penészes v. megpenészesedett
kenyér
chleb suchy – száraz kenyér
chleb świeży – friss kenyér; puha kenyér
chleb świętego Jana, chleb świętojański,
szarańczyn strąkowy, ceratonia (Ceratonia
siliqua) [drzewo z rodziny brezylkowatych
występujące we wschodniej części obszaru
śródziemnomorskiego] – szentjánoskenyér
(Ceratonia siliqua) (szentjánoskenyér egy
akár négy-tíz méter magasra is megnövő
örökzöld fa termése, ez a fa a Földközi
814
tenger vidékén, Kis-Ázsia és Szíria területein
őshonos)
chleb wiejski – házi kenyér
chleb z anyżkiem – ánizsos kenyér
chleb z dodatkiem mąki ziemniaczanej –
burgonyás kenyér
chleb z dżemem – lekváros kenyér
chleb z kminkiem – köménymagos kenyér
chleb z masłem – vajas kenyér; (átv.)
karikacsapás, gyerekjáték
chleb z masłem i miodem – vajas-mézes kenyér
chleb z omastą – zsíroskenyér
chleb z siemieniem – lenmagos kenyér
chleb zakalcowaty – szalonnás kenyér
chleb zakwaszony – kovászolt v. erjesztett kenyér
chleb zapleśniały – penészes v. megpenészedett
kenyér
chleb ze smalcem – zsíros kenyér
chleb zesechł się – a kenyér megszáradt
chleb żebracki – kegyelemkenyér
chleb żołnierski – katonakenyér
chleb żytni – rozskenyér
chlebak [torba z nieprzemakalnego płótna lub ze
skóry, z paskiem] – tarisznya, kenyeres
tarisznya, kenyérzsák, kenyértarisznya
chlebak [torba używane są w wojsku oraz
rzadziej np. podczas wycieczki albo w
szkole. Chlebak polski wojskowy ma
wzór 1926 noszono go na pasie głównym
lub na długim przypinanym pasku
nośnym. Chlebak jest bardzo podobny do
niemieckiego - różni się praktycznie
kilkoma detalami. Pasek nośny wykonany
z brezentu miał regulowaną długość i
zakończony
był
metalowymi
karabińczykami. Karabińczyki zakładano
na metalowe oczka przymocowane u góry
chlebaka przy końcach. Obok wszyć
metalowych oczek , od środka byly
przynitowane
na
krótkich
pasach
metalowe haki do zawieszania chlebaka na
pasie
głównym.
Chlebak
posiada
wewnętrzną przegrodę. Chlebaki były na
ogół bogato stemplowane - najwięcej
stempli znajduję się na spodniej stronie
klapy głównej.] – kenyérzsák, katonai
oldaltáska
chlebek – kenyérke, (kis) kenyér
-
Wersja 01 01 2017
chlebodajny, -a, -e [1. przynoszący plon;
2. dający
utrzymanie,
zarobek]
–
termékeny, jól termő; jövedelmező
chlebodawca [1. pracodawca; 2. daw. ten, kto
daje
wyżywienie,
utrzymanie],
chlebodawczyni – kenyéradó (ffi, nő);
(dawna) munkaadó, „kenyéradó” gazda
chlebowiec (Artocarpus J. R. Forst. & G. Forst.)
[1. rodzaj roślin obejmujący około 40
gatunków drzew z rodziny morwowatych.
Chlebowce pochodzą z tropikalnej Azji i
dostarczają jadalnych owoców. 2. drzewo
o wielkich, kulistych owocach, rosnące w
strefie międzyzwrotnikowej, dostarczające
cennego
drewna
budulcowego]
–
majomkenyérfa
chlebownik – kenyértartó
chlebowy, -a, -e – kenyérchlebuś – kenyérke
Chleby pokładne (hebr. dosł.: "chleby oblicza,
stosu, ustawiczne") [to forma niekrwawej
ofiary z pokarmów, nakazanej przez
Prawo Mojżeszowe. Było to 12 placków z
mąki
niekwaszonej
(Kpł
24,5-9),
układanych w 2 stosy po 6, na złotym stole
(Wj 25,23-28; Lb 4,7) w każdy szabat
(zob.) w miejscu świętym Namiotu
Spotkania, a potem w świątyni; usuwane
po tygodniu spożywali sami kapłani
(wyjątkiem był fakt, opisany w 1 Sm 21,27). Ofiara ta była symbolem wdzięczności
12 pokoleń Izraela dla Jahwe za chleb
powszedni.] – kitett kenyerek [12 kalács,
melyet lisztlángból sütöttek arra a célra,
hogy a szentélyben a számukra készült arany
asztalra (vö. Szám 4,7) kitegyék két egymás
fölötti sorban, és szombatonként újakra
cseréljék (1Krón 9,32; 23,29). Mindkét
rétegre tiszta tömjént kellett szórni (Lev
24,5-9; lásd még: 1Sám 21,7; 1Kir 7,48;
2Krón 2,3; 4,19; 13,11; Neh 10,33-34; Zsid
9,2). A kitett kenyerek asztalát a Kiv 25,2328 írja le. Rómában Titus diadalíve
ábrázolja. Szembeötlő a kitett kenyerek 2
héb. elnevezése: '(az Isten) színe előtti
kenyerek' és: 'rétegezett kenyerek'. Az 1.
elnevezés valószínűleg az eredeti értelmet, a
kenyérből és borból álló primitív étkezés
emlékét őrzi (Kiv 25,29; 37,16; Szám 4,7);
az istenség számára készített kenyeret és bort
az istenség (kultikus képe) elé helyezték (vö.
Jer 7,18; 44,19: az ég királynőjének
bemutatott áldozat); innen érthető a
kifejezés: a kenyér, melyre az Isten arca
tekint, v. az istenség arca előtti kenyér
(panes propositiones). Izr-ben ez a nagyon
régi szokás jelképes értelmet kapott. A 2.
elnevezés inkább a külső formára (a
kenyerek elhelyezése módjára) utal, nem a
815
szokás értelmét jelzi. - Krisztus korában a ~
készítése a Garmu család kiváltsága volt,
egyedül ők ismerték a receptet és a készítés
rituálisdan kifogástalan módját.]
chlew [pomieszczenie dla świń] – ól, disznóól,
sertésól
chlewek, chlewik – ólacska
chlewmistrz [pracownik doglądający trzody
chlewnej] – (dawno) ól felügyelő, ólak
felügyelője (lengyel állami gazdaságban)
chlewmistrzyni – ól felügyelőnő, ólakat felügyelő
nő
chlewnia [1. budynek do hodowli, chowu i
tuczenia świń; 2. świnie hodowane w
danym gospodarstwie] – sertéshízlalda;
sertés
chlewny, -a, -e – ól-, disznóól-; disznó-, sertés(trzoda chlewna: disznócsorda, konda,
sertés; nawóz chlewny: sertéstrágya)
chlip
[wykrzyknik
nazywający
dźwięk
powstający wtedy, gdy ktoś głośno coś pije
lub głośno płacze] – zokogás, sírás
chlipnąć — chlipać [1. pot. wypić z mlaskaniem;
2. pot. zapłakać żałośnie] – felszürcsölni;
felsírni, felzokogni; felhabzsolni
chlor (Cl, łac. chlorum, od gr. χλωρός chloros,
„zielonożółty”) [1. pierwiastek chemiczny,
niemetal o liczbie atomowej 17,
fluorowiec;
2.
astek
chemiczny,
zielonożółty trujący gaz o drażniącym
zapachu] – (gör. chlor) klór (Cl); (régi
magyar nevén: halvany) [a periódusos
rendszer egy kémiai eleme. Vegyjele Cl,
rendszáma 17. A VII. főcsoportba, a
halogének közé tartozik. Erősen mérgező,
szúrós szagú, zöldes-sárga színű gáz, melyet
kétatomos klórmolekulák (Cl2) alkotnak;
sárgászöld színű, fojtó szagú, mérgező gáz,
mely a légzőszerveket támadja meg (a
természetben szabad állapotban nem fordul
elő); erős oxidáló- és fertőtlenítőszer]
chloraceton [(CH3COCH2Cl) – stosowany
podczas I wojny światowej bojowy środek
trujący z grupy lakrymatorów.] –
klóraceton
chloran [związek nieorganiczny używany m.in.
do
produkcji
zapałek,
materiałów
wybuchowych] – klorát
-
Wersja 01 01 2017
chloran potasu – káliumklorát
chloran sodu – nátriumklorát
chlorek [1. związek nieorganiczny mający
zastosowanie w przemyśle chemicznym,
fotografii, lecznictwie i gospodarstwie
domowym; 2. związek chloru i niemetalu;
3. związek organiczny o cząsteczce
zawierającej
chlor;
4. biały,
żrący
proszek, używany m.in. w przemyśle do
bielenia tkanin, papieru oraz do
dezynfekcji] – (gör.) klorid; a klór fémekkel
alkotott sója
chlorek amonu – ammóniumklorid, szalmiáksó
chlorek cynku – cinkklorid
chlorek sodu (NaCl) [1. sól kuchenna; 2.
nieorganiczny związek chemiczny, sól
kwasu chlorowodorowego i sodu. Czasami
zapisuje się również ją jako sól kwasu
solnego i wodorotlenku sodu (HCl +
NaOH → NaCl + H2O), stanowiący
podstawowy składnik soli kuchennej, soli
warzonej oraz soli drogowej. Woda
morska to wodny roztwór chlorku sodu (i,
w mniejszym stopniu, innych soli).];
chlorek sodowy, NaCl – nátriumklorid,
konyhasó [nátrium-klorid (NaCl) - más
néven konyhasó, só, kősó, tengeri só, az
egyik legfontosabb, az állatok és az ember
számára nélkülözhetetlen só. A kősó
ásványtani neve halit. A VIII. Magyar
Gyógyszerkönyvben Natrii chloridum néven
hivatalos.]
chlorkować [poddawać działaniu chlorku
bielącego] – klórozni
chlorofil [główny składnik ciałek zieleni roślin,
umożliwiający przemianę energii światła
słonecznego w energię chemiczną] – (gör.)
chlorophyll, klorofill, levélzöld, növényzöld
[a felsőbbrendű növényeknek a fotoszintézist
végző zöld festékanyaga; a növények
sejtjeinek
(a
kromatoforáknak)
zöld
festőanyaga, mely a napfény hatására
képződik (feladata a szénsav asszimilálása)]
chlorofilowy, -a, -e – chlorophyll-, klorofillchloroform [bezbarwna ciecz o słodkawym
zapachu i właściwościach usypiających] –
(gör.)
kloroform
(ChCl3),
színtelen,
sajátságosan édeskés szagú, kábító hatású,
illó folyadék (triklórmetán); narkózishoz
használják
chloroformować [znieczulać chloroformem] –
kloroformmal elaltatni
chloroformowanie – kloroformozás, kloroformmal
való elaltatás
chloroformowy, -a, -e – kloroform-, kloroformos
chlorosis, chloroza [choroba roślin na skutek
zahamowania tworzenia się chlorofilu,
objawiająca
się
blednięciem
lub
816
żółknięciem
liści
i
ogólnym
niedorozwojem roślin] – (gör.) cholorosis;
sápkór, nagyfokú vérszegénység; (növ.) a
növények zöld részeinek főleg vashiányból
származó beteges sápadtsága, megsárgulása
chlorować [1. poddawać coś działaniu chloru;
2. wprowadzać jeden lub więcej atomów
chloru
do
cząsteczki
związku
organicznego] – klórozni
chlorowanie – klórozás
chlorowce (halogeny z grec. = tworzące sole) [1.
(chem) pierwiastki siódmej grupy głównej
układu okresowego takie jak chlor, brom,
jod, astat; 2. fluorowce, halogeny; 3.
bardzo silnie elektroujemne pierwiastki:
jak fluor, chlor, brom i jod. Z metalami
łatwo łączą się na sole, z wodorem na
kwasy: fluoro–chlorobromo– i jodo–
wodorowe. Fluor wypiera z połączeń
chemicznych chlor, brom oraz jod, chlor
wypiera brom i jod, brom zaś — tylko jod.
Fluor jest gazem o niskiej temperaturze
krytycznej, chlor skrapla się już łatwo,
brom jest w normalnych warunkach
cieczą, jod wreszcie ciałem stałem.] –
halogének,
halogénelemek;
fémekkel
közvetlenül (oxigén nélkül) is sót képző
elemek, azaz a fluor, a klór, a bróm, a jód és
az asztácium
chlorowiec [każdy pierwiastek siódmej grupy
układu okresowego pierwiastków, obecnie
zwanej fluorowcami] – halogén elem
chlorowcowy, -a, -e – halogén elemchlorowodan – klórhidrát
chlorowodorek
[produkt
przyłączenia
chlorowodoru do związku organicznego],
chlorowodór [bezbarwny gaz o duszącym
zapachu] – klórhidrogén
chlorowodorowy, -a, -e – klórhidrogénchlorowy, -a, -e – klórchlorysykryn;
(chem)
nitrokloroform
–
klórysikrin; nitrokloroform, C(NO2)Cl3,
harcigáz, mely a légzőszerveket támadja
meg, egyébként rovarírtószer
chloryt [minerał barwy zielonej lub prawie
czarnej, występujący głównie w łupkach
krystalicznych] – klorit; egy nagy csoport
ásvány összefoglaló neve (orto-kloritok,
lepto-kloritok)
chluba [1. ten, kim (to, czym) się można chlubić;
2. chwała] – büszkeség [on jest chlubą
swego kraju: hazája büszkesége]; dicsőség,
dicséret, dicsekvés (coś przynosi komu
chlubę: dicséretet szerez vkinek vmi;
dicsőségére válik vkinek vmi)
chlubić (chlubi) się [być dumnym z kogoś, z
czegoś] – büszkélkedni, dicsekedni, kitűnni
-
Wersja 01 01 2017
chlubić (chlubi) się z czym – büszkélkedni,
dicsekedni, kitűnni vmivel
chlubnie – dicséretesen, dicsően, dicsérően
chlubny, -a, -e [taki, którym można się chlubić] –
dicső, dicsérő, dicséretes
chlubne świadectwo – dicsérő bizonyítvány
chlubny wyjątek – tiszteletre v. dicséretre méltó
kivétel
chlup
[wykrzyknik
nazywający
dźwięk
powstający wtedy, gdy coś wpada do wody
lub gdy woda uderza o coś] – loccs;
csobbanás, loccsanás
chlupnąć — chlupać [1. o cieczy: przelać się,
wydając
charakterystyczny
dźwięk;
2. wykonać jakieś ruchy w wodzie, błocie
itp.; też: skoczyć, wpaść, rzucić coś do
wody, błota itp., powodując powstanie
charakterystycznego dźwięku; 3. bryznąć
cieczą; też o cieczy: wylać się z dużą siłą] –
csobbantani, megcsobbantani; fröcskölni,
loccsantani; lötyögni; (spaść) lepottyanni
chlupać się, chulpnąć się – csobbanni,
megcsobbanni; buggyanni, felbuggyanni;
kicsorogni,
kilöttyenni,
kiloccsanni,
cuppanni
chlupanie – csobogás, lubickolás
chlupnięcie – buggyanás, loccsanás, toccsanás,
csobbanás
chlupot [dźwięk, jaki wydaje przelewająca się
lub rozpryskująca się ciecz, roztrącane
błoto itp.], chlupotanie – csobogás,
csobbanás,
bugyborékolás,
bugyogás,
buzogás
chlupotać – fröcsögni, fröcsögtetni; loccsantgatni
chlupotać się – csobogni, csobbanni, bugyogni,
bugyborékolni, buzogni, meg-megloccsanni,
cuppogni
chlusnąć — chlustać [1. wylać jakiś płyn,
rozpryskując go z pluskiem; też o płynie:
wylać się z rozmachem; 2. szybko skoczyć,
szczególnie do wody, w błoto itp.; 3. cisnąć
czymś z odgłosem podobnym do plusku;
4. pot. mocno uderzyć; 5. pot. wypić
trunek; 6. pot. gwałtownie wykrzyknąć
przekleństwa, wyzwiska] – csapni, vágni,
sújtani; megütni, megcsapni; locsolni,
fröcskölni; (átv.) piálni
chlusnąć się — chlustać się [polać się czymś
gwałtownie] – hirtelen leönti magát
chlusnąć na kogo/co – lefröccsenteni, lefröcskölni
vkit/vmit
chlusnąć na kogo blotem – besározni; sárral
lefröcskölni vkit
chlusnąć w twarz – arcul ütni
chlusnąć wodą – vízzel locsolni, vízzel lelocsolni;
fröcskölni, befröcskölni
chlust! – loccs!
817
chluśnięcie [gwałtowne uderzenie płynu o coś] –
locsolás, fröcskölés; lottyanás, lottyantás;
löttyenés, löttyentés
chłeptać [1. o zwierzętach: pić, wciągając płyn
językiem; 2. pić głośno małymi łykami] –
vedelni, mohón inni
chłodek [pot. lekki chłód] – enyhe hideg, hűvösség
chłodnawo – frissen, (kissé) hűvösen
chłodnawy, -a, -e [1. nieco chłodny; 2. nieco
oschły] – (kissé) hűvös, langyos
chłodnąć [1. oziębiać się stopniowo; 2. stawać się
oschłym; o uczuciach: zanikać] – lehűlni,
kihűlni
chłodnia
[pomieszczenie
lub
pojazd
z
urządzeniem chłodniczym] – hűtőház; hűtő,
hűtőberendezés, hűtőkészülék
chłodniarka
(lodówka)
–
hűtőszekrény,
jégszekrény
chłodniarka sprężarkowa – kompresszoros
hűtőgép
chłodnica [1. urządzenie do chłodzenia cieczy
lub skraplania par i gazów; 2. w układzie
termodynamicznym: zbiornik energii o
niższej temperaturze] – hűtő, hűtőszekrény,
léghűtő, hűtőberendezés; hűtőkészülék;
(gépkocsi) hűtő, hűtőmű; kondenzátor
chłodnicowy, -a, -e; chłodniczy, -a, -e – hűtőchłodnictwo – hűtőtechnika, mesterséges hűtés
chłodnieć; chłodnąć [1. oziębiać się stopniowo;
2. stawać się oschłym; o uczuciach:
zanikać] – hűlni, lehűlni
chłodnienie wodne – vízhűtés
chłodnik [1. zabielany barszcz z botwiny albo z
buraków, podawany na zimno; 2. zupa
owocowa
podawana
na
zimno;
3. urządzenie do chłodzenia; 4. specjalista
w dziedzinie chłodnictwa; 5. daw. altana,
pergola; chłodniczek, altana ogrodowa] –
hidegleves; hideg céklaleves (frissen főtt
tojással, apróra vágott kaporral és
aludttejjel); hidegtál; frissítő, hűsítő ital;
(dawno) lugas, lombsátor; (műszaki) hűtő
chłodniusieńki, -a, -ie; chłodniuteńki, -a, -ie;
chłodniutki, -a, -ie – hűvösöcske,
hidegecske
chłodno – frissen, hűvösen, hidegen [jest chłodno:
hideg van], ridegen
chłodno i głodno – a hideg és az éhség (uralkodik);
ázva-fázva
chłodno mi – (kissé) fázom
chłodno na dworze – hűvös van odakünn
chłodność – hűvösség, hidegség
chłodny, -a, -e [1. nieco zimny; 2. oschły] – hűs,
friss, hűvös, hideg; (obojętny) rideg,
közömbös, fagyos
chłodna pogoda – hűvös idő
-
Wersja 01 01 2017
chłodne przyjęcie – fagyos fogadtatás
chłodny front – hidegfront
chłodny klimat – hideg éghajlat
chłodny napój – hűsítő ital; frissítő ital
chłodzący, -a, -e – hűtő, hűsítő, frissítő
chłodzący napój – hűsítő ital
chłodzenie – hűlés, lehűlés; hűsítés, frissítés,
felfrissítés; (műsz.) hűtés
chłodzenie brzeczki – sörléhűtés
chłodziarka [1. urządzenie chłodnicze; 2. zob.
lodówka]
–
hűtőkészülék,
hűtőgép,
jégszekrény, hűtőszekrény
chłodziarka elektryczna – villamos jégszekrény
chłodziarka-zamrażarka,
chłodziarkozamrażarka
[urządzenie
chłodnicze
będące
połączeniem
chłodziarki
i
zamrażarki]
–
hűtőgép-mélyhűtő,
fagyasztó;
hűtőgép
mélyhűtővel
v.
fagyasztóval
chłodzić [obniżać temperaturę czegoś lub kogoś]
– hűteni, hűsíteni, frissíteni
chłodzić się [1. być chłodzonym; 2. chłodzić
samego siebie] – lehűlni, felfrissülni
chłodziwo [płyn lub gaz pośredniczący w
odbieraniu ciepła ciałom poddawanym
chłodzeniu;
ziębiwo,
ziębnik]
–
hűtőfolyadék v. koncentrátum (folyadék v
gáz)
chłonąć [1. wsysać do wnętrza; 2. przyswajać,
pobierać ciepło, wilgoć itp.; 3. powodować
śmierć, kalectwo wielu ludzi, ruinę wielu
rzeczy lub instytucji; 4. zabierać dużo
czasu,
kosztować
wiele
wysiłku;
5. przyswajać coś zachłannie] – szívni,
beszívni; nyelni, elnyelni
chłonąć powietrze pełną piersią – teli tüdővel
beszívni a levegőt; mélyen magába szívni a
levegőt
chłonąć wiedzę – magába szívni a tudást
chłonienie, chłonięcie – felszívás, elnyelés,
abszorpció (absorpcja)
chłonka (zob. limfa) – (bonctan) nyirok
chłonnik – elnyelő berendezés, felszívó berendezés
chłonność – felvevő képesség; felszívó képesség;
beszívó képesség; elnyelő képesség
chłonność akustyczna pomieszczenia [Miara
całkowitej zdolności pomieszczenia do
pochłaniania i tłumienia dźwięku. Zależy
od objętości pomieszczenia i czasu pogłosu
(zanikania dźwięku po ustaniu jego
źródła). Jednostką chłonności jest 1m2.] –
terem hangelnyelése
chłonność dynamiczna – dinamikus elnyelő
képesség
chłonność rynku – a piac felvevőképessége
chłonność umysłu – az ész felfogóképessége
818
chłonny, -a, -e [1.
mający właściwość
wchłaniania czegoś; 2. szybko i chętnie
przyswajający coś sobie] – beszívó,
elnyelő, befogadó, felszívó; nyirokchłonny jak gąbka – (nedvszívó) mint a szivacs
chłonny rynek – felvevőpiac
chłop [1. rolnik; 2. pot. dorosły mężczyzna;
3. pot. mąż, narzeczony, kochanek] –
paraszt, földműves, mezőgazdasági munkás;
(jestem chłopem); férfi, legény, fiúja vkinek;
(biz.) fickó, krapek, hapsi, pasas, pasi, fiú,
gyerek [dobry chłop: rendes fickó vagy];
(tréfásan) férj
chłop bezrolny – föld nélküli paraszt,
szegényparaszt, nincstelen; zsellér
chłop-biedak – szegényparaszt
chłop biedniak – szegényparaszt
chłop czynszowy – (dawno) bérlő, árendás, zsellér
chłop folwarczny – tanyás gazda v. paraszt
chłop jak dąb – [tölgynyi fickó] szép szál ember v.
legény; tagbaszakadt, jól megtermett ember
v. fickó; izmos fickó; vaskos v. tagbaszakadt
v. robusztus ember
chłop jak żbik – maga a megtestesült erő és
egészség; makkegészséges ember
chłop jednołanowy – egyekés paraszt
chłop małorolny a. drobnorolny – (paraszt)
kisbirkos; kisparaszt, kisbirtokos paraszt;
törpebirtokos paraszt
chłop na schwał – [mutatós legény] derék fiú;
délceg legény; legány a gáton
chłop nie ułomek – erős fickó, nagy darab legény
chłop pańszczyźniany – (hist.) jobbágy; robotos
paraszt
chłop pracujący – (robotnik) dolgozó paraszt
chłop średniorolny – középparaszt
chłop w chłopa – [ember az emberbe] egytől egyig;
mind egy szálig; valamennyien
chłopaczek, chłopaczyna – (szlovák) klapec
[gyerek], (héber-ném.) srác [kölyök, gyerek];
kisfiú, gyerek, fiúcska; lurkó; nebuló
chłopaczyna [pot. z sympatią, współczuciem lub
politowaniem o chłopcu] – srác; kölyök
chłopaczysko, chłopczysko – srác, kisfiú
chłopak do posyłek, na posyłki – kifutófiú,
árukihordó, küldönc
chłopak kredensowy – tálaló fiú
chłopak lgnie do nauki – a fiú rajong a tanulásért
chłopak, chłopczyk, chłopaczyna – fiú, fickó,
legény, legényke; kisfiú, fiúcska; srác;
csizmahúzó
chłopcy! – fiúk!
chłopcy gzili się z dziewczętami – a fiúk cicáztak a
lányokkal
-
Wersja 01 01 2017
chłopcy odpłynęli od brzegu na środek rzeki – a
fiúk elúsztak a parttól a folyó közepére
chłopcy zwalili się z płota – a fiúk leugrottak a
kerítésről
chłopczyca – fiús lány, „garçonne”(pincérnő)
chłopczyk, chłopaczek, chłopyszek, chłopyś –
kisfiú, fiúcska
chłopczyk zarysował już całą stronicę – a kisfiú
befirkálta v. összefirkálta már az egész oldalt
chłopczyna, chłopczyk – kisfiú; szegény fiú;
szegény kisfiú; szegény gyerek, jófiú;
szegény, szegényke
chłopczysko – kamasz, fajankó; süvölvény, kölyök
chłopeczka – ráncos parasztszoknya
chłopek – (gúnyos) parasztocska, paraszt
chłopek roztropek – okos, ravasz, tudálékos ember
chłopi,
włościanie
[warstwa
społeczna
zamieszkująca
tereny
wiejskie,
dominująca
w
społeczeństwach
przedprzemysłowych,
zajmująca
się
produkcją rolną. Chłopów charakteryzuje
odrębność warunków życia, obyczajów i
tradycji, wynikająca z powiązania miejsca
pracy z gospodarstwem domowym oraz
uzależnienie procesu produkcji od
warunków
naturalnych.
W
przedindustrialnym społeczeństwie chłopi
dzielili się na gospodarzy, zagrodników i
komorników.] – parasztok, földművesek,
falusi emberek
chłopiątko, chłopię – kisfiú, fiúcska, fiúgyermek
chłopiec [1. dziecko płci męskiej; 2. młodzieniec;
3. młody mężczyzna będący sympatią
dziewczyny; 4. daw. młody pracownik
wykonujący pomocnicze prace] – fiú,
fiatalember, vkinek a fiúja, fiatalember;
fiúgyermek
chłopiec do butów [przyrząd do ściągania z nóg
butów z cholewami] – cipőhúzó
chłopiec do posługi – pincésfiú; kis inas
chłopiec jak lalka – csinos fiú, babaarcú gyerek
chłopiec kredensowy [w dawnych dworach:
chłopiec będący na zawołanie w izbie
kredensowej] – apród
chłopiec na posyłki [chłopiec załatwiający
drobne polecenia na zewnątrz zakładu
pracy lub na jego terenie] – küldönc;
kifutó; kifutófiú; csomaghordó fiú, kézbesítő
chłopiec od ślusarza – lakatos-inas
chłopiec oddzielił się od kolegów – a fiú elkülönült
társaitól
chłopiec podający piłkę – labdaszedő gyerek
chłopiec stajenny – istállófiú, lovász, lovászlegény
chłopiec umie liczyć do stu – a fiú százig tu
számolni
819
chłopiec w terminie – tanulófiú, tanonc,
inasgyerek
chłopiec, chłopak – fiú, (valakinek) a fiúja
[(családban) syn]; (biz.) srác
chłopiec zgubił się w drodze – a fiúcska útközben
elveszett v. eltévedt
chłopięco – fiúsan
chłopięcość – serdülő kor; kamaszság; fiússág,
kisfiússág
chłopięctwo – kamaszkor, serdülőkor
chłopięcy, -a, -e; chłopczyński –a, -ie – ifjú-, fiú-,
serdülőchłopięce lata – serdülő évek; kamaszkor
chłopisko [1. pot. z uznaniem, rzadziej z
niechęcią o mężczyźnie; 2. pot. wysoki,
barczysty mężczyzna] – (fr.-ném.) melák,
nagydarab férfi; ormótlan ember; nagy testű
férfi;
esetlen,
mafla;
öles
ember;
tagbaszakadt ember
chłopka [1. kobieta wiejska; 2. sukienka o
obcisłym staniku i szerokiej, marszczonej
spódnicy; 3. czyli pejzanka, to stanik i
charakterystyczna spódnica z grubej
materii
zwykle
wzorzystej,
suto
zmarszczonej w pasie i puszczonej szeroko
w dół. Był to rodzaj chłopskiej krynoliny.
4. pejzanka (od francuskiego słowa
paysenne), wieśniaczka; odcinana w talii
sukienka. Jej górna część stanowi
przylegający stanik, czasem sznurowany.
Dolna cześć to gęsto marszczona w pasie
spódnica
z
wzorzystego,
grubego
materiału swobodnie puszczonego w dół.
Najczęściej z bufiastymi rękawami, lub
bez
rękawów.]
–
parasztasszony,
parasztlány;
(sukienka)
széles
parasztszoknya; női ruha; hajkendő, főkötő
Henryk Rodakowski - Chłopka międląca len przy pomocy
tarlicy - 1859. Olej na płótnie. Muzeum Narodowe,
Warszawa.
chłopoman – (dawno) régieskedő; műparaszt,
parasztbarát, parasztimádó
chłopomania, chłopomaństwo [przesadne i
naiwne idealizowanie chłopów i życia na
wsi] – (dawno) régieskedés, parasztutánzás,
parasztimádat
-
Wersja 01 01 2017
chłopski, -a, -e – paraszti, paraszt-; pórias;
parasztos [po chłopsku: parasztosan]
chłopska współnota gminna – parasztio
faluközösség
chłopska zagroda – (dawno) parasztkunyhó;
parasztház és gazdasági épület
chłopski rozum – paraszti ész; józan ész; józan
parasztész
chłopstwo [1. warstwa chłopska; 2. sposób bycia
chłopów; też: chłopskie pochodzenie; 3.
chłopi, chłopstwo, rolnicy, warstwa
chłopska, włościanie, włościaństwo] –
parasztság
[biedne
chłopstwo:
szegényparasztság]; parasztok
chłopstwo bezrolne – föld nélküli parasztság
chłopstwo małorolne – kisbirtokos parasztság,
kisparasztság
chłopstwo pracujące – dolgozó parasztság
chłopstwo spółdzielcze – (dawno) szövetkezeti
parasztság
chłoptaś, chłoptyś [iron. chłopiec] – fiúcska,
helyes gyerek, szép gyerek; jóképű fiú
chłosta [1. bicie rózgą, batem itp.; 2. surowa
krytyka] – korbács, vessző, ostor; verés,
ütés, botozás; (átv.) csapás; ütleg; nyers
kritika
chłosnąć — chłostać (chłoszcze) [1. zbić rózgą,
batem itp.; 2. o wietrze, deszczu itp.:
uderzyć
gwałtownie;
3. surowo
skrytykować] – korbácsolni, vesszőzni,
ütlegelni, verni, megverni; ostorozni,
botozni; paskolni
chłostać biczem – ostort suhogtatni
chłód [1. dość niska temperatura powietrza;
2. brak życzliwości; 3. oschłość] – hideg,
hidegség, hűvösség, hűvös hely, árnyék
(cień); (obojętność) hidegség, hűvösség,
ridegség, közömbösség
chłystek [lekcew. młody, niepoważny człowiek] –
semmirevaló,
semmirekelő,
senki,
semmiházi, jelentéktelen ember
chmara [1. wielka liczba kogoś lub czegoś;
2. stado jeleni, łosi, żubrów lub danieli] –
falka, tömeg, sokaság, sereg, raj, had, halom
chmara dzikich kaczek – vadkacsafalka
chmara komarów – szúnyogfelhő
chmara ptactwa – madárcsapat, madársereg
chmara szarańczy – sáskahad
chmiel [1. roślina pnąca, z której wyrabia się
piwo; 2. ludowa pieśń weselna; też:
muzyka i taniec do tej pieśni] – komló
(Humulus), kenderféle kétlaki felfutó növény
(nemes fajtáit nagyban termesztik) [komló
(Humulus) a kenderfélék (Cannabaceae)
család egyik nemzetsége. A nemzetségbe
világszerte három faj tartozik]
820
Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) [gatunek
byliny
z
rodziny
konopiowatych
(Cannabaceae). Występował w stanie
dzikim prawdopodobnie w południowej
Europie, na Bliskim Wschodzie i w
Ameryce Północnej. Jednak uprawiany
przez człowieka skolonizował (jako
zdziczała
roślina
uprawna)
strefę
klimatów umiarkowanych i ciepłych całej
Eurazji.] – közönséges komló (Humulus
lupulus) [egy kétlaki, évelő kúszónövény,
aminek termése a sörgyártás egyik
legfontosabb alapanyaga. Gyógynövényként
nyugtató- és altatószerként, valamint
gyomorpanaszok ellen használják.]
chmielarnia [1. plantacja chmielu; 2. zakład
parowania chmielu] – komlóültetvény,
komlóskert, komlógazdaság
chmielarski, -a, -ie – komlóskerti, komlógazdasági
chmielarstwo – komlóművek, komlótermesztés;
komlógazdaság; komló; komlókereskedelem
chmielarz [plantator chmielu] – komlószedő,
komlótermelő, komlós; komlókereskedő;
sörivó
chmielić [dodawać chmielu] – komlózni
chmielnik [plantacja chmielu] – komlóültetvény;
komlógazdaság
chmielny, -a, -e; chmielowy, -a, -e – komlós,
komlóchmielobranie [zbiory chmielu] – komlószedés
chmura [1. skupienie drobniutkich kropelek
wody, kryształków lodu albo ich
mieszaniny, zawieszone w atmosferze;
2. wyraz smutku lub niezadowolenia;
3. kłąb czegoś; 4. wielka ilość albo liczba
czegoś – felhő, felleg [z wiełkiej chmury
mały deszcz] – kicsi eső, nagy felhő]; (átv.)
viharfelhő, felhő; felhő, felleg, gomolyag
(vmilyen anyagból); komorság, bánat
chmura burzowa – viharfelhő, zivatarfelhő
chmura deszczowa – esőfelhő, esőfelleg
chmura dymna – füstfelhő
chmura elektronowa [w kwantowym opisie:
obszar, w którym występuje duże
-
Wersja 01 01 2017
prawdopodobieństwo
znalezienia
elektronu] – elektronfelhő
chmura gazowa – gázfelhő
chmura gnana wiatrem – szél hajtotta felhő
chmura gradowa – jégfelhő
chmura kłębiasta (zob. cumulus) – Cumulus
(gomolyfelhő) (Cu) [A cumulus felhők
olyanok,
mint
selyemfonálon
lévő
vattapamacsok. A felhőket egymástól
általában a kék ég választja el, és gyakran
mulatságos alakjuk van. A konvekciónak
köszönhetően (nézd meg a "kialakulási
folyamatok” fejezetet), sima alapjuk és
fodros tetejük van.]
chmura
kłębiasta
deszczowa
(zob.
cumulonimbus)
–
zivatarfelhő
(Cumulonimbus, nemzetközi jele: Cb)
[függőleges felépítésű, sűrű felhő, melyből
jelentős mennyiségű csapadék: zivatar,
jégeső eshet. Magassága elérheti a 12,
kivételes esetben a 18 kilométert is, azaz
felnyúlhat a sztratoszférába.]
chmura kłębiasto-pierzasta (zob. cirrocumulus)
– Cirrocumulus (bárányfelhő) (Cc) [Kicsi
fehér labdákhoz hasonlít formájuk, melyek
különállóak,
vagy
hosszú
sorokba
rendeződnek magasan az égen. Mikor ezek a
pamacsok sorokba rendeződnek, a felhőnek
egy hullámzó megjelenést adnak, mely
hasonlít
egy
halpikkelyhez
és
megkülönbözteti a cirrocumulust a cirrustól,
vagy a cirrostratustól.]
chmura
kłębiasto-warstwowa
(zob.
stratocumulus) – Stratocumulus (alacsony
gomolyos rétegfelhő) (Sc) [Szürkék, sötét
árnyékkal és vastag rétegben terülnek szét.
Nem hullik belőlük eső. Gyakran alakulnak
ki zivatar után.]
chmura kurzu – porfelhő, porfelleg
chmura piasku – homokfelhő
chmura pierzasta (zob. cirrus) – cirrus-felhő;
Cirrus (pehelyfelhő) (Ci) [A cirrus felhők
göndörösek, tollszerûek, gyakran az első
felhők, melyek megjelennek a tiszta, kék
égen. Alakjuk és mozgásuk jelezheti a
nagymagasságú szelek erősségét, és irányát.
Ilyen felhőkből nem származik eső, vagy hó
a felszínen.]
chmura pierzasto-warstwowa – fátyolfelhő
chmura pyłu – porfelhő, porfelleg
chmura się oberwała – zuhog a zápor,
felhőszakadás van
chmura słońce zaćmiła – a felhő elhomálosította a
napot
chmura smutku na czole – arca elborul v. elborult;
a szomorúság felhője homlokára száll v.
szállt
chmura śniegowa – hófelhő
821
chmura średnia kłębiasta (zob. altocumulus) Altocumulus (párnafelhő) (Ac) [Ezek a
felhők
fehérek,
szürkék,
vagy
szürkésfehérek. Dagadt, rojtos buborékokhoz
hasonlítanak, amik hosszú sorokban vannak.
Alsó részük általában sötét, árnyékban van.]
chmura średnia warstwowa (zob. altostratus) Altostratus (lepelfelhő) (As) [Az altostratus
felhőket
vízcseppek és jégkristályok
alkotják. Beborítják a teljes eget egy terület
fölött, melynek kiterjedése általában több
száz négyzetkilométer is lehet. Habár az
altostratus felhőkből nagyon kis csapadékot
hullik, gyakran jelzik a növekvő és valószínû
csapadékot.]
chmura
warstwowa
deszczowa
(zob.
nimbostratus) – Nimbostratus (réteges
esőfelhő) (Ns) [Az ilyen felhők sötétszürke,
nedves kinézetû réteget alakítanak ki,
kapcsolatban vannak hulló esővel, vagy
hóval. Tekinthetjük őket középszintû
felhőknek is, mivel vastagságuk 3000 méter
is lehet. Teljesen elfedik a Napot.]
chmura warstwowa (zob. stratus) – Stratus
(alacsony rétegfelhő) (St) [A stratus felhők
alacsony réteget alakítanak ki, ami, mint egy
takaró befedi az eget. Vízszintesen fejlődnek,
szemben a függőlegesen fejlődő cumulus
felhőkkel. Néhány méterre a földtől is
képesek kialakulni. Sőt, a talajon lévő stratus
felhő nem más, mint köd.]
chmura warstwowo-pierzasta (zob. cirrostratus)
– Cirrostratus (fátyolfelhő) (Cs) [Ezek
közel áttetsző felhők 6 km feletti
magasságban. Cirrostratus felhők olyan
vékonyak, hogy a Nap és a Hold rajta
keresztül tisztán látható. Mikor a Nap és a
Hold
fénye
áthalad
a
cirrostratus
jégkristályain, a fényt eltéríti, olyan módon,
hogy Nap-, vagy Holdudvar alakulhat ki
(halo jelenség). Cirrostratus felhők gyakran
jeleznek közeli csapadékeseményt.]
chmura zasłoni słońce – a felhő eltakarja a napot
chmura zasłoniła księżyc – a felhő eltakarta a
holdat
chmurka, chmureczka, chmurzysko – felhőcske,
kis felhő
chmurki pierzaste – bárányfelhők
chmurnie, chmurno – felhősen, borúsan
chmurność – felhősség; komorság, ború
chmurowy, -a, -e – felhő-, felhős
chmurny, -a, -e [1. pokryty chmurami;
2. sprawiający
posępne
wrażenie;
3. będący wyrazem czyjegoś smutku;
4. groźny; 5. wzniosły] – felhős, elborult,
borús
chmurne niebo – felhős ég; borús ég
-
Wersja 01 01 2017
chmury [obserwowane w atmosferze, skupiska
kondensatów pary wodnej (kropli lub
kryształków). Ochładzanie zmniejsza
zdolność powietrza do zatrzymywania
pary wodnej. Ochładzanie do temperatury
punktu rosy powoduje nasycenie pary
wodnej (saturację), dalsze ochładzanie
wywołuje przesycenie i kondensację.
Kondensacja i parowanie (w przypadku
chmur wodnych) oraz depozycja i
sublimacja
(w
przypadku
chmur
lodowych) zachodzą w atmosferze na
chmurowych lub lodowych jądrach
(zarodkach) nukleacji.] – felhő [a
légkörben lebegő apró vízcseppek és/vagy
jégkristályok halmaza. A talaj közelében
lévő formája a köd.]; felhőzet
chmury nad Europą – viharfelhők Európa felett
chmury niskie [chmury znajdujące się na
wysokości do 2000 m] – alacsony v. alsó
felhőzet
chmury pierzaste – bárányfelhő
chmury przeciągają – a felhők átvonulnak
chmury przesuwają się na zachód – a felhők
nyugatra vonulnak
chmury wysokie [chmury znajdujące się na
wysokości od 7000 do 15000 m] – magas
felhőzet (7000-15000 m között)
chmury się kłębią – a felhők gomolyognak v.
tornyosulnak
chmury się piętrzą – felhők tornyosulnak
chmury się rozchodzą – szétoszlanak a felhők
chmury się zbierają – felhők gyülekeznek
chmurzenie się – felhősödés, beborulás, elsötétülés
chmurzyć [1. pokrywać chmurami; 2. czynić
posępnym] – felhőbe takarni, felhővel
eltakarni; borulni, beborulni; komorulni,
elkomorulni; borulni, elborulni
chmurzyć czoło – (átv.) homlokát ráncolja
chmurzyć się [1. pokrywać się chmurami;
2. stawać się posępnym] – felhősödni;
elsötétedni,
elborulni;
komorulni,
elkomorulni; borulni, elborulni
chmurzyć się na kogoś – duzzogni vkire
chnet [za niedługo, niebawem] – [Słowniczek
języka śląskiego] hamarosan, nemsokára,
rövidesen, majd
chobot [dawniej: 1. sandał ze skrzydełkami; 2.
rozszerzenie nogawki spodni lub rękawa;
3. w liczbie mnogiej: bufiaste spodnie
zgodne z modą XVI-XVII wieku] –
(dawno) szárnyas szandál v. cipő;
ruhabővítés; buggyos nadrág
chobotnia [jest starą nazwą sieci rybackiej, przy
upustach
zastawianej]
–
(dawno)
halászháló típus a halastó lefolyásánál
822
choboty, czoboty [1. buty safianowe z wielkiemi
cholewami i śpiczastymi nosami. W
innych językach słowiańskich chobot
znaczy koniec, klin, cypel lub ogon, a nie
obuwie. 2.charakterystyczne dla drugiej
połowy XVI wieku szerokie spodnie do
kolan, podobne do marynałów. Grubo
podwatowane
i
usztywniane
dla
utrzymania fasonu. Często szyte z
kosztownych
tkanin
lub
rzezane
wzorzyście. W Polsce popularne do
początków wieku XVII. 3. Według
Encyklopedii Staropolskiej Glogera –
safianowe buty, bardzo kosztowne, z
dużymi cholewami i spiczastymi noskami.]
– (dawno) magasszárú, spicces orrú
szattyánbőr cipő
choc (fr., med.) – (fr., ang.) choc; összeütközés,
ütés,
támadás;
(orvostan)
szervek
működésének zavara mechanikus v. lelki
behatás következtében (traumatikus ideg
choc)
chochelka – merőkanalacska; kis merőkanál
chochla (1. łyżka wazowa; 2. (dawno) (z niem.
hohlen – holować) jest u rybaków naszych
nazwą oskrobanej gładko tyczki, żerdzi,
długiej laski, uwiązanej na powrozie u
skrzydła niewodu i służącej do posuwania
go, t. j. holowania pod lodem w czasie
zimowego połowu, czyli „zaciągania
toni”.) – merőkanál, merítőkanál; nagykanál;
(dawno) halászeszköz (rúd, pózna)
chochlik [1. złośliwy lub psotny duszek;
2. figlarny błysk w oczach] – manó, kobold,
villő
chochlik
drukąrski (zwany też diabełkiem,
trantiputlem lub szwambułem) [potoczna
nazwa błędu w druku, przeoczonego w
trakcie korekty (lub kolejnych korekt),
odkrytego dopiero w gotowej publikacji
poligraficznej. Poważniejsze chochliki
drukarskie wymagają sprostowań; do
książek dołącza się erraty.] – (tréfás) a
szedőszekrény
ördöge;
szarvashiba
(nyomdai), sajtóhiba
chochoł [1. słomiane okrycie drzewek i krzewów
ogrodowych
na
zimę;
2. snopek
okrywający od góry zestawione snopy
zboża lub ul dla ochrony przed deszczem;
3.
zob.
desman;
4.
wierzchołek
kończatookrągły, czub sterczący np. na
głowie, na brogu; 5. czub na głowie,
typowa niegdyś polska fryzura szlachecka,
noszona zarówno przez mężczyzn, jak i
kobiety] – zsúp, tetőkonty; madárijesztő,
szalmabábú, szalmaköteg; konty, búb,
bóbita; (állat) hangyász
-
Wersja 01 01 2017
chochoł
chociaż, choć [I. spójnik przyłączający do zdania
nadrzędnego zdanie podrzędne, z którego
treści
można
wyprowadzić
sąd
przeciwstawny względem tego, o czym
mowa w zdaniu nadrzędnym; — II.
partykuła komunikująca o minimalnym
ograniczeniu zakresu czegoś, np. Posadź
tam chociaż dwa drzewa] – bár, ámbár,
ámbátor; habár, holott, noha, ám, jóllehet;
ugyan; (przynajmniej) legalább, legalábbis
chociaż bieda, to hoc! – [noga szegénység van,
gyere!] szegények vagyunk, de jól élünk
chociaż mój ojciec jest wesoły i często uśmiecha
się, ale widać, że jest trochę niezdrowy –
bár apám magas, és gyakran mosolyog, de
látni, hogy egy kicsit nem egészséges (nem
teljesen egészséges)
chociaż tramwaj był zapełniony, było jednak
jeszcze dość luzu – habár a villamoson
sokan voltak, volt még elég üres hely
chociażby, choćby [I. 1. spójnik komunikujący,
iż nie ma możliwości przeciwdziałania
temu, o czym mowa w zdaniu
nadrzędnym;
2. spójnik
wyrażający
obojętność wobec wyboru, jaki przed kimś
stoi; — II. 1. zob. II chociaż; 2. partykuła
komunikująca, że wyrażenie, do którego
się odnosi, charakteryzuje jeden z
możliwych przykładów tego, o czym mowa
w zdaniu, np. Porozmawiajmy choćby o
turystyce górskiej.]– bárcsak; habár, bárha;
még ha; ha még; még akkor is; ha,
(przynajmniej) legalább; ha legalábbis
Chocimska rocznica [Zwycięstwo Karola
Chodkiewicza, odniesione nad potęgą
sułtana Osmana w dniu 10 października
1621 r. pod Chocimem, było tak radosnym
wypadkiem dla świata chrześcjańskiego.]
– Chocim-i évforduló (1621. október 10.)
[október 9-én a lengyel hadak elhárítják a
törökök második támadását Chocim alatt.
Petro Szagajdacsnij kozák hetman és Jan
Karol Chodkiewicz litván hetman is elesik.]
choć – noha; ámbár; jóllehet; ugyan
choć goły, ale wesoły – szegénysége ellenére is
jókedvű; szegény, de vidám
choć się lunie, to kapnie – ha nem csurran,
csöppen
choć trochę – legalább egy kicsit
choćby lew, to dostoję! – ha még akkora fenevad
is, a helyemen maradok
choćby też – még ha … is, sőt ha … is
Choćbyś naturę widłami wypędzał, ona i tak
powróci. – Naturam expellas furca, tamen
usque recurret; Még ha a természetet villával
űzöd is, ő ugyanúgy visszatér. (Horatius) [a
természet visszatér, ha vasvillával űzöd is el;
Horatius epistoláiból (I. 10, 24) vett idézet;
jó magyarul: a botból beretva sohasem lesz.]
chodaczek – bocskorocska; facipőcske
chodaczkowy, -a, -e – bocskoros
823
chodaki
chodak, chodaki [1. but ortopedyczny bez pięty,
na podeszwach z drewna i na
podwyższonym obcasie; 2. daw. lichy,
prymitywny but; 3. rodzaj taniego i
prostego obuwia używanego przez
chłopów i biedotę. Wyrabiane były ze
skóry lub kory lipowej. Chodakami
nazywa się również buty ortopedyczne na
podwyższonym
obcasie
i
twardej
drewnianej podeszwie, pozbawione pięty.
4.
staropolskie
drewniaki,
czyli
prymitywne obuwie z kory lipowej albo
najtańszej nie wyprawianej skóry] –
bocskor; háncscipő; fasaru, fapapucs, facipő,
faszandál; ócska cipő, klumpa
Chodkiewiczowa Anna Alojza (1600 - †27
stycznia 1654 umarła) [należy do
świetnych legendowych postaci matron
polskich; hetmanowa wielka litewska] –
(dawno)
CHODKIEWICZOWA
Anna
Aloiza (lengyel matrona)
chodliwy, -a, -e [pot. cieszący się dużym
popytem] – menő, népszerű, keresett
(árucikkek, könyvek)
chodniczek – járdácska, vájatocska; kis futószőny
chodnik [1. miejsce przeznaczone dla ruchu
pieszego; trotuar; 2. wąski dywanik
podłogowy; długi, wąski dywanik; 3.
korytarz górniczy; 4. kanaliki drążone w
miąższu roślin przez owady; 5. część ulicy
przeznaczona
dla
ruchu
pieszego;
6. przejście, dróżka; 7. kanalik drążony
przez owady w korze drzew; 8. poziome
wyrobisko
korytarzowe
w
złożu
kopalnym] – (trotuar) járda; gyalogjáró;
(górn) vágat, vájat; táró, tárna; folyosó;
-
Wersja 01 01 2017
(dywanik) futószőnyeg, háziszőnyeg; járat
(fában, üregben)
chodnik betonowy – betonjárda
chodnik denny – fenékjárat
chodnik drewniany – fajárda, deszkapalló,
járópalló
chodnik kokosowy – kókusz-szőnyeg
chodnik kopalniany – bányafolyosó, bányatáró
chodnik minowy – aknafolyosó
chodnik odbudowy – fejtési táró, fejtési pászta
chodnik odkrywkowy – feltárási táró, feltáró vájat
chodnik płócienny – rongyszőnyeg
chodnik podkładowy – rétegtáró, rétegfolyosó
chodnik podkopowy – aknafolyosó
chodnik pzodkowy – faltáró
chodnik skalny – sziklafolyosó
chodnik wrębowy – vájótáró, vájófolyosó
chodnik zabierkowy – fejtési táró, fejtési pászta
chodnikowy, -a, -e – járda-, folyosó-, táróChodorlahomer,
Kedorlahomer
(garstka
snopków) [1. postać biblijna ukazana w 14
rozdziale Księgi Rodzaju, król Elamu. 2.
król Elamu, współczesny Abrahama
(około 1920 r. przed Chrystusem). W
czasie wojny między królami porwał Lota
wraz
z
niektórymi
jego
przynależnościami. Abraham ścigał go i
odebrał mu te rzeczy. Nie jest jednak
pewne jak Kedorlahomer zginął.] –
Khédorlaomer, Élám királya (1 Móz 14,1)
chodowla [zob. hodowla] – tenyészet
chodowla pstraga – pisztrángtenyészet
chodowla psów – kutyatenyészet
chodzący, -a, -e – járó, menő; jövő-menő; élőchodząca
encyklopedia
[osoba
bardzo
inteligentna, posiadająca dużą wiedzę z
wielu dziedzin] – (átv.) élőlexikon v. élő
lexikon; kétlábú lexikon
chodząca cnota – két lábon járó erény; a
megtestesült erény
chodząca kronika – (élő) két lábon járó történelem
chodząca piękność – megtestesült szépség
chodząca powaga – (tréf.) két lábon járó
komolyság; rendkívül komoly ember
chodzenie – járás, járkálás, menés, jövés-menés
chodzenie do teatru – színházlátogatás
chodzenie śladmi – nyomkövetés
chodzenie tam i nazad – fel-alá járkálás
chodzenie za czym – utánjárás, utánajárás; járkálsá
vmi után
chodzić [chodzę, chodzisz, chodzi, chodzimy,
chodzicie, chodzą; chodziłem, chodziłam;
będę chodził, będę chodziła] [1. przenosić
się z miejsca na miejsce, stawiając kroki;
2. uczęszczać
gdzieś
systematycznie;
824
3. często gdzieś bywać; 4. pot. o środkach
lokomocji:
kursować;
5. pot.
o
urządzeniach:
funkcjonować;
6. pot.
ulegać wstrząsom; 7. pot. być w obiegu; 8.
przenosić się z miejsca na miejsce za
pomocą wodnych środków transportu] –
járni, járkálni, menni; járni-kelni, jönnimenni, gyalogolni; sétálgatni; futkosni,
menni, talpalni (folyamatos; gyakorító
különböző irányba) [zegarek dobrze chodzi:
jól jár az óra, chodzą wieści: híre jár, olyan
hírek járnak; o co chodzi: miről van szó?];
(uczęszczać) járni, látogatni; (koło + B.)
foglalkozik (vmivel) [umie chodzić koło
swoich spraw: ért ügyeinek intézéséhez]
chodzą, jakby ich kto powarzył – olyanok, mint
akiket leforráztak
chodzą, koło niego na palcach – lábujjhegyen
járnak körülötte; (átv.) mindenki körülötte
táncol
chodzą pogłoski – híre jár v. hírek járnak; olyan
hírek keringenek
chodzą słuchy a. wieści – hírlik
chodzę do filharmonii – filharmóniába járok
chodzę do galerii – galériába járok
chodzę do kina – moziba járok
chodzę do klubu – klubba járok
chodzę do parku – parkba járok
chodzę do stadion – stadionba járok
chodzę do teatru – színházba járok
chodzę na dyskotekę – diszkóba járok
chodzę na filmy – filmekre járok
chodzę na koncerty – koncertekre járok
chodzę na mecz – meccsre járok v. megyek
chodzę na spacery – sétára járok, sétálni megyek
chodzę na sztuki – előadásokra járok
chodzę na wystawy – kiállításokra járok
chodzę spać póżno – későn megyek aludni
chodzę wokoło domu – a ház körül járok
chodzi do szkoły – iskolába jár
chodzi głównie, o to, żeby – arról van főleg szó,
hogy…
chodzi jak bez głowy – tétován jár-kel
chodzi jak na łyżwach – siklik, mint a korcsolyán
chodzi jak nieżywy – alig vonszolja magát, alig él
chodzi, jak struty – lógó orral v. csüggedten járkel v. jön-megy
chodzi, jak sum – úgy jár, mint az alvajáró;
hallgatagon, elgondolkodva jár
chodzi jak w kieracie – rájött a bolondóra,
megkergült
chodzi jakby kij połknął [(ktoś) chodzi jakby kij
połknął] – peckesen jár
chodzi mi o pokój słoneczny i cichy – egy napos,
csendes szoba érdekel
-
Wersja 01 01 2017
chodzi na czworkach – négykézláb jár
chodzi o jego szczęście – a boldogsága forog
kockán
chodzi o jego życie – az életéről van szó
chodzi o moje szczęście – a boldogságom forog
kockán
chodzi o to, aby… – arról van szó, hogy…
chodzi o to, czy…: az a kérdés, hogy…
chodzi o to, że… – a helyzet az, hogy…
chodzi oberwany jak żebrak – rongyosan jár, mint
egy koldús
chodzi po słońcu – napon v. napsütésben járni
chodzi za mną jak cień – követ, mint az árnyék
chodzić bez portek – nadrág nélkül járni; (átv.)
nincs semmije
chodzić boso a. na bosaka – (cipő nélkül) mezítláb
járni
chodzić do Canossy; chodzić w Canossie –
Canossát járni; megalázkodni, bocsánatot
kérni, vezekelni (Canossa olasz várban
alázkodott meg IV. Henrik német császár
VII. Gergely pápa előtt)
chodzić do czwartej klasy – a negyedikbe
(osztályba) jár
chodzić do dentysty – fogorvoshoz jár
chodzić do figury – felöltő nélkül járni
chodzić do handlówki – kereskedelmibe járni
chodzić do kosmetyczki – kozmetikushoz járni
chodzić do kościoła – templomba járni
chodzić do prośbie [prosić o jałmużnę, żebrać] –
kéregetni
chodzić do przedszkola – óvodába járni
chodzić (do siebie) – összejárni (vkivel)
chodzić do szkoły – iskolába járni; végzi az iskolát
chodzić do szkoły podstawowej – általános
iskolába járni
chodzić do szkoły średniej – középiskolába járni
chodzić do szkoły w kratkę – (átv.)
rendszertelenül járni az iskolába
chodzić do świetlicy – napközibe járni
chodzić do teatru – színházba járni
chodzić do trzeciej klasy – harmadik osztályba
járni
chodzić do tyłu – hátrafelé járni
chodzić do żłobka – bölcsödébe járni
chodzić gromadami – tömegesen v. seregestül
járni
chodzić jak błędna owca – ténfereg, mint a kerge
birka v. mint a gazdátlan kutya
chodzić, jak na sznurze – engedelmesen,
szófogadóan viselkedni, teljesíteni vkinek
minden kívánságát
chodzić jak w deptaku – (átv.) pihenés nélkül,
szüntelenül járni
825
chodzić jak w jarzmie – lomhán baktatni
chodzić koło + B. [zabiegać, dreptać, czynić
starania, załatwiać] – utána járni (vminek),
fáradozni (vmi érdekében); lépéseket tenni
chodzić koło czego – járni vmi körül, körül járni
vmit; foglalkozni vmivel, érdeklődni vmi
iránt
chodzić koło kogo – járni vki körül
chodzić koło swego interesu – mindig a saját
érdekeit szemelőtt tartva cselekszik; üzletelni
chodzić komu po piętach – (átv.) nyomában járni
vkinek; üldözni vkit; sarkában lenni vkinek
chodzić krętymi drogami; chodzić krętymi
ścieżkami [wybierać niekoniecznie proste
rozwiązania sytuacji] – görbe utakon járni;
titkos utakon járni
chodzić na bosaka – mezítláb járni
chodzić na czubkach palców – lábujjhegyen járni
chodzić na czworakach – négykézláb járni v.
mászni
chodzić na dniówkę – napszámba járni
chodzić na komplety – különórákra járni
chodzić na kulach – mankón járni
chodzić na kursa, chodzić na kursy – tanfolyamra
járni
chodzić na nagusa – pucéran, meztelenül járkálni
chodzić na palcach – lábujjhegyen járni
chodzić na posługi – takarítani járni
chodzić na prawo – jogot tanul
chodzić na przyrodę – természettudományi karra
járni; természettudomány szakos
chodzić na rękach – kézenállásba menni
chodzić na rynek – piacra menni
chodzić na rzęsach – (átv.) (részegen) mulatni,
duhajkodni, vidulni
chodzić na spacer – sétálni
chodzić na treningi – edzésekre járni
chodzić na wagary – kerüli az iskolát; iskolát
kerülni; csavarogni, tekeregni
chodzić na wykłady – előadásokra járni; látogatja
az előadásokat
chodzić na wykłady prawa – a jogi kar előadásaira
v. óráira járni
chodzić o kulach – mankón v. mankóval járni
chodzić o lasce – bottal v. botra támaszkodva járni
(beteg v. öreg)
chodzić od domu do domu – házról-házra járni;
házalni
chodzić od drzwi do drzwi – ajtóról-ajtóra (házrólházra) járni; házalni
chodzić około czego – (átv.) foglalkozni vmivel
chodzić około sprawy – ügyet intézni, ügyben
eljárni
chodzić okrakiem – négykézláb járni v. mászni
-
Wersja 01 01 2017
chodzić piechotą – gyalog járni; gyalogszerrel v.
gyalogosan járni
chodzić pieszo – gyalog járni, gyalogolni; talpalni
chodzić po ulicach – járni az utcákat (járja az
utcákat)
chodzić po górach – hegyet mászni
chodzić po jałmużnie – alamizsna után járni,
kéregetni
chodzić po kominkad – potyaleső
chodzić po kweście – adománygyűjtésre indulni,
könyöradományokat gyűjteni; szuplikálkni
chodzić po lesie – erdőben járkálni
chodzić po linie – kötélen járni v. táncolni
chodzić po ogrodzie – a kertben sétálni, a kertben
járni
chodzić po pokoju – többször v. gyakran
végigmenni a szobán
chodzić po proszonym, chodzić po prośbe –
koldulni, kéregetni, koldulni járni
chodzić po proszonym chlebie – kölcsönkenyéren
élni, koldulni
chodzić po prośbie – koldulni, kéregetni
chodzić po sklepach – üzleteket járni
chodzić po ulicach – járja az utcákat; járni az
utcákon
chodzić po wodzie [dokonywać rzeczy
niemożliwych (Mk 6,47): Wieczór zapadł,
łódź była na środku jeziora, a On sam
jeden na lądzie. 48 Widząc, jak się trudzili
przy wiosłowaniu, bo wiatr był im
przeciwny, około czwartej straży nocnej
przyszedł do nich, krocząc po jeziorze, i
chciał ich minąć.] – vízen járni;
lehetetlenséget
véghezvinni,
lehetetlen
dolgot művelni
chodzić po ziemi – (átv.) két lábbal járni a földön;
nem elrugaszkodni a földtől
chodzić po żebranym chlebie – koldúskenyéren
élni
chodzić po żebrach – koldulni
chodzić samopas – egyedül kószálni, ténferegni
chodzić spać – aludni megy
chodzić swoimi drogami – görbe v. titkos utakon
járni; saját utakat járni
chodzić (o co) – szó van (vmiről) [o co chodzi?
miről van szó?; nie o to chodzi: nem erről
van szó]
chodzić, paść się stadami – csordában járni legelni
chodzić tam – odajárni
chodzić w aksamitach – bársonyt viselni,
bársonyban járni
chodzić w czerni – feketében járni, fekete ruhában
járni; gyászban, gyászruhában járni
chodzić w czym – hordani vmit; vmiben járni
826
chodzić w futrze – prémben, szőrmében járni,
prémet, szőrmét hordani v. viselni
chodzić w gałganach – rongyokban, rongyosan
járni
chodzić
w
łachmanach
–
rongyokban,
toprongyosan járni
chodzić w niemodnych ciuchach – ócska v.
ódivatú ruhákban v. cuccokban járni
chodzić w niemodnych ubraniach – ódivatú
ruhákban járni
chodzić w płaszczu – felöltőben járni
chodzić w starych szatach – régi rongyokban járni
chodzić w żałobie – gyászolni, feketében járni,
gyászruhát hordani
chodzić we fraku – frakkot hordani v. viselni;
frakkban járni
chodzić własnymi drogami – a maga útját járja
chodzić z brzuchem – hasas, teherben van
chodzić z gołą głową – hajadonfőve v. hajadonfőtt
járni
chodzić z gołymi nogami – (zokni nélkül) mezítláb
játni
chodzić z jasełkami – betlehemezni, betlehemes
chodzić z kimś – együtt jár vkivel, járni vkivel;
udvarolni vkinek
chodzić z laską – bottal járni (díszként hordani)
chodzić z obnażoną głową – hajadonfővel,
fedetlen fővel járni
chodzić z odkrytą głową – fedetlen fővel v.
hajadonfővel járni
chodzić z pokorą – sompolyogni
chodzić z powrotem – visszajárni
chodzić z tacką – tényérozni, adományt gyűjteni
chodzić z talerzem – tányérozni
chodzić za czyją sprawą – vkinek az érdekében v.
ügyében eljárni
chodzić (za czym) – jár (vmi után); utána jár
(vminek)
chodzić za interesami – üzletek után járni
chodzić za kim – vki után járni; követni vkit;
nyomában járni vkinek
chodzić za swoimi sprawami – a dolga után jár
chodzić za swymi interesami – (átv.) ügyei után
járni, ügyeit intézni
chodziłem do liceum – gimnáziumba jártam
chodziłem do szkoły – iskolába jártam
chodziłem do szkoły średniej (fachowej), gdzie
uczyłem się budownictwa kolejowego –
középiskolába jártam, ahol vasútépítést
tanultam
chodziły wieści pomiędzy prostotą (Mickiewicz)
– az a hír járta az emberek között
chodź! chodźmy! chodźcie! – gyere! gyerünk!
gyertek!
chodź do domu! – gyere haza!
-
Wersja 01 01 2017
chodź moje ukochanie! – gyere, kedvesem! én
gyönyörűségem!
chodź stara! – gyere öreg (nőnek)! gyerünk
anyjuk!
chodź stary! – gyere öreg! (férfinak)
chodź tu! – gyere ide!
chodź tu, moje złotko! – gyere ide aranyom v.
aranyvirágom!
chodź, ty słoniu! – gyere, te lajhár!
chodź z nami! – tarts velünk!
chodźcie bliżej! – gyertek közelebb!
chodźmy do chałupy – (tréfás) menjünk haza
chodźmy do dyskotekę – menjünk el egy diszkóba
chodźmy do foyer (do bufetu, do cukierni, do
kawiarni, do palarni, do teatru) – menjünk
az előcsarnokba (büfébe, cukrászdába,
kávéházba, dohányzóba, színházba)
chodźmy do jakiejś restauracji na obiad –
gyerünk el egy ebédlőbe ebédelni
chodźmy do kina! – menjünk moziba!
chodźmy do przechowalni bagaży! – menjünk a
csomagmegőrzőbe?
chodźmy do restauracji na obiad – menjünk az
étterembe ebédelni
chodźmy dziś do teatru – menjünk ma színházba
chodźmy na dansing (na łódki, na lody, na
specer, na wycieczkę, na żaglówkę) –
menjünk táncolni (csónakázni, fagyizni,
sétálni, kirándulni, úszni)
chodźmy na grzyby! – menjünk gombászni!
chodźmy na sztukę Mrożka – nézzünk meg egy
Mrożek darabot
chodźmy pieszo, oglądnijmy wystawy – gyerünk
gyalog, nézegessük a kirakatokat.
chodźmy przejechać się autem – menjünk autózni
chodźmy stąd! – menjünk innen!
chodźże; chodźże już... – gyere már; jöjj hát!
choina [1. drzewo iglaste; 2. ścięta gałąź albo
gałęzie
drzew
iglastych;
3. młody,
karłowaty las sosnowy; 4. drzewo iglaste
rosnące w Ameryce Północnej i w Azji],
chojak [pot. sosna, świerk] – fenyő,
fenyőfa, erdei fenyő; kis fenyőerdő, kis
fenyves
Choina kanadyjska (Tsuga canadensis L.)
]gatunek drzewa iglastego z rodziny
sosnowatych. Pochodzi z lasów Ameryki
Północnej. Zasięg występowania obejmuje
północno-wschodnią
Minnesotę,
od
Quebec do Nowej Szkocji i na południe do
Appalachów. Dobrze toleruje miejsca
zacienione i osiąga wiek nawet do 400 lat.]
– Kanadai hemlokfenyő (Tsuga canadensis)
Kanadai hemlokfenyő (Tsuga canadensis)
827
Choina zachodnia (Tsuga heterophylla) [jest
drzewem pochodzącym z Ameryki
Północnej] - Nyugati hemlokfenyő (Tsuga
heterophylla)
[Észak-Amerika
nyugati,
észak-nyugati partjairól származik.]
Choina zachodnia (Tsuga heterophylla)
choinka [1. drzewko iglaste; 2. ścięte drzewko
iglaste lub wykonane z tworzyw
sztucznych, przystrajane na okres świąt
Bożego Narodzenia; 3. zabawa urządzana
dla dzieci w okresie Bożego Narodzenia
lub Nowego Roku] – fiatal fenyő,
fenyőfácska; karácsonyfa
choinkowy, -a, -e – karácsonyfa- (ubrać choinkę:
karácsonyfát díszíteni) [ozdoba choinkowa:
karácsonyfadísz]
choinowy, -a, -e – fenyőchojracki, -a, -ie – merész, elszánt, vakmerő
chojractwo – merészség, elszántság, vakmerőség
chojrak [pot. człowiek zuchwały, popisujący się
odwagą]
– merész, elszánt, vakmerő,
„fenegyerek”
cholera [1. ostra, epidemiczna choroba zakaźna;
2. pot. wyzwisko lub przekleństwo] – (gör.)
kolera; (orvosi) a kommabacilus által
okozott, szüntelen hányással és hasmenéssel
járó (gyakran halálos) ragályos betegség;
(átv.) fene; baj, gond, szerencsétlenség
cholera! – a fene egye meg!
Cholera jasna! – a fene egye meg! a fenébe! a
francba is! az istenfáját! az istenit!
-
Wersja 01 01 2017
cholecystitis (zapalenie pęcherzyka żółciowego) –
(gör.) cholecystitis; epehólyag-gyulladás
choledohus – (gör.) choledohus; epevezeték
cholerycznie, cholernie – vérmesen, kolerikusan;
átkozott, átkozottul, fene, fenemód (jest
cholerycznie zimno: fene hideg van)
choleryczny, -a, -e [1. związany z cholerą lub
chorymi na cholerę; 2. skłonny do
gwałtownych reakcji; 3. pot. bardzo zły] –
(gör.) cholerikus, kolerikus, ingerlékeny,
heves vérmérsékletű; vérmes; indulatos,
haragos, lobbanékony; kolerás
choleryk
[1. człowiek
o
wybuchowym
temperamencie; 2. człowiek chory na
cholerę] – kolerikus, indulatos ember,
vérmes ember, vérmes természet
choleryczka – kolerikus, indulatos ember, vérmes
nő
choleryna (zob. salmonelloza) – (gör.) kólika;
hascsikarás, hasfájás, hasgörcs
cholesterol [1. składnik wszystkich komórek i
cieczy w organizmie; 2. w ścisłym
znaczeniu
to
organiczny
związek
chemiczny, alkohol z grupy steroidów.
Jego pochodne występują w błonie każdej
komórki zwierzęcej, działając na nią
stabilizująco i decydując o wielu jej
własnościach. Jest także prekursorem
licznych ważnych steroidów takich jak
kwasy żółciowe czy hormony steroidowe.
3. organiczny związek chemiczny, lipid z
grupy steroidów zaliczany także do
alkoholi. Jego pochodne występują w
błonie każdej komórki zwierzęcej,
działając na nią stabilizująco i decydując
o wielu jej własnościach. Jest także
prekursorem licznych ważnych steroidów
takich jak kwasy żółciowe czy hormony
steroidowe.] – cholesterin, koleszterin
(C27H46O) [1. az ember és a magasabb rendű
állatok szöveteiben megtalálható lipoid
(összetett lipid) szteránvázas telítetlen
alkohol; 2. szteránvázas vegyület, amely
minden emberi és állati sejtben megtalálható.
Különösen nagy mennyiségben fordul elő
egyes szervekben, pl.: a mellékvesében,
idegrendszerben. A koleszterint a szervezet a
májban állítja elő és a sejthártyák
felépítésében van fontos szerepe, sokféle
hormon szintézisének kiindulási anyaga.]
cholesterolowy, -a, -e – cholesterin-, koleszterincholesteryna [przestarzała nazwa cholesterolu] –
(gör.) cholesterin, koleszterin; szénvegyület
állati zsírokban és az epében is; a
protoplazma egyik alkotóanyaga
cholewa, cholewy [1. część buta okrywająca
łydkę; 2. okrycie skórzane goleni od kostki
ku kolanom, będące górną częścią butów.
Cholewy należały do stroju u panów,
828
którzy nosili buty safjanowe czerwone,
żółte, zielone, szafranowe i t. p., mając
barwy stale używane. 3. górna cześć buta
okrywająca łydkę. Stosowana w kozakach
i kaloszach, może mieć różną długość i
kształt. Zwykle kończy się przed kolanem
lub w połowie łydki. Istnieją również buty
z
dłuższymi
cholewami,
niekiedy
dochodzącymi aż do krocza – takie np.
stosowane są przez wędkarzy], cholewka –
csizma, cipőszár; csizmaszár
cholewka – kiscsizma, csizmácska
cholewkarstwo – csizmadia mesterség
cholewkarz [rzemieślnik wyrabiający cholewki]
– csizmadia
chołodziec (reg.; zob. chłodnik w zn. 1.) – hideg
céklaleves (jegelt tejfellel)
chołota – csürhe
chomage (bezrobocie) – (fr.) chomage;
munkanélküliség
chomątko [1. małe chomąto; 2. metalowy
pierścień usztywniający pętlę na końcu
liny; 3. kabłąk ze sworzniem śrubowym i
nakrętką,
stosowany
do
łączenia
elementów] – kapocs
chomąto [1. część uprzęży w kształcie owalnej
ramy zakładanej koniowi na szyję; 2. to,
co ogranicza czyjąś swobodę; 3. Chomąt,
chomąto, wyraz starożytny polski, z
małemi zmianami znany i sąsiednim
ludom słowiańskim. Litwini dawni wzięli
chomąt i jego nazwę od Polaków,
przekształciwszy chomąto na kamantai.
Chomąta bywały zawsze skórzane, słomą
lub włosiem wypchane, kleszczami
drewnianymi ściągnięte, żeby koń całym
karkiem mógł ciągnąć.] – hám, hámiga,
nyakló
chomątowy, -a, -e [przymiotnik od: chomąto] –
hámchomer, czyli kor [1. miara pojemności, równa
około 364 litrom (według przekładu
Mengego), 450 litrom (wg Biblii
Tysiąclecia); 2. miara pojemności dla ciał
sypkich i płynów, równa około 450 litrom]
– homer (bibliai űrmérték, kb. 4,5 hl)
chomik
[1. gryzoń
z
dużymi
torbami
policzkowymi, w których przenosi do nory
zapasy ziarna na zimę; 2. człowiek
gromadzący zbędne zapasy] – hörcsög;
(átv.) halmozó
chomiki (Cricetinae) – podrodzina gryzoni z
rodziny chomikowatych, w szczególności:
o chomik bałkański (Cricetulus migratorius) –
pochodzący z Europy gatunek chomika
o chomik Campbella (Phodopus campbelli) –
krótkoogonowy chomik karłowaty
-
Wersja 01 01 2017
o chomik chiński, chiński chomik pręgowany
o
o
o
o
o
o
(Cricetulus griseus) – gatunek karłowatego
chomika
chomik dżungarski (Phodopus sungorus) –
gatunek karłowatego chomika
chomik europejski (Cricetus cricetus) –
największy gatunek chomika
chomik Roborowskiego (Phodopus
roborovskii) – najmniejszy przedstawiciel
chomików karłowatych
chomik stepowy (Cricetulus barabensis) –
gatunek chomika karłowatego
chomik syryjski (Mesocricetus auratus) –
gatunek dziko żyjącego chomika
chomik turecki (Mesocricetus brandti) –
gryzoń z rodziny chomikowatych,
spokrewniony z chomikiem syryjskim
Chomik europejski (Cricetus cricetus) [gatunek
gryzonia z rodziny chomikowatych,
największy gatunek chomika, jedyny
przedstawiciel rodzaju Cricetus.] – mezei
hörcsög (Cricetus cricetus) [az emlősök
Mammalia)
osztályába
a
rágcsálók
(Rodentia) rendjébe és a hörcsögformák
(Cricetinae) alcsaládjába tartozó faj. Egyes
rendszerekben a hörcsögfélék (Cricetidae)
családjába tartozik.]
Chomik syryjski (Mesocricetus auratus) [gatunek
chomika żyjący dziko, a także hodowany
jako
zwierzę
domowe]
–
szíriai
aranyhörcsög (Mesocricetus auratus) [a
rágcsálók rendjébe tartozó hörcsögformák
alcsalád legjobban ismert faja]
chomikarski, -a, -ie – hörcsögchomikarskie skłonności – hörcsögtermészet
chomikarstwo – halmozás, hörcsög módra való
begyűjtés
Chomik [jezioro w woj. warmińsko-mazurskim,
w powiecie ostródzkim, w gminie Morąg]
– (földr.) Hörcsög-tó
chomikować [pot. chować coś na zapas, często
niepotrzebnie] – halmozni, begyűjteni,
rejtegetni
Choniasz, Koniahu. * Joachyn. (Ieremiasz XXII.
24.) – Joachin [(Jeremiás Könyve 22,24)
»Amint igaz, hogy élek én, - mondja az Úr, ha Jojachin, Joakim fia, Júda királya
pecsétgyűrű volna is jobb kezemen, bizony
onnan is leszakítanám!]
829
chop [mężczyzna, mąż] – [Słowniczek języka
śląskiego] férfi
Chopin [Fryderyk Chopin (Szopen) (1810-49),
pianista i największy polski kompozytor] –
Chopin; Szopen; a XIX. századi romantika
kiváló zongoristája [Fryderyk Franciszek
Chopin; Frédéric François Chopin] (18101849)
chora – beteg (nő)
chorał [1. śpiew kościelny; utwór oparty na
motywach kościelnych, liturgicznych; 2.
utwór poetycki w podniosłym stylu i
poważnym nastroju; 3. Chorał, księga
zawierająca w sobie zbiór melodyj
chóralnych, używanych w kościele.
Chorałem nazywano także wogóle pieśni
religijne
chórem
śpiewane,
dla
odróżnienia ich od figurału.] – (gör.)
choral; korál;
korális; karmű, karének;
protestáns egyházi népének; katolikus
gregorián ének; templomi ének; liturgikus
ének, evangélikus gyülekezeti ének
Chorał gregoriański, Śpiew gregoriański [1.
jednogłosowy śpiew w liturgii Kościoła
rzymskokatolickiego, przeznaczony do
wykonywania w ciągu całego roku
kościelnego. Chorał gregoriański powstał
z połączenia elementów hebrajskiej
muzyki synagogalnej (psalm, cantica),
muzyki greckiej i bizantyjskiej oraz
stanowiących ich pierwszą syntezę
hymnów
wczesnochrześcijańskich
(najstarszy znany pochodzi z III w.,
odnaleziony został w Oksyrynchos). - W
postaci dojrzałej, a więc po kodyfikacji
przeprowadzonej
przez
papieża
Grzegorza I Wielkiego opierał się na
systemie ośmiu skal - czterech głównych
(dorycka,
frygijska,
lidyjska,
mixkslidyjska) i czterech pochodnych,
tzw.
plagalnych
(hypodorycka,
hypofrygijska,
hypolidyjska,
hypomiksolidyjska).
Mógł
być
wykonywany solo lub przez chór. Obejmował dwa typu śpiewu: 1) accentus,
tj. melorecytację zbudowaną na jednym
lub kilku dźwiękach, przy pomocy której
odtwarzano psalmy, proroctwa, oracje,
epistoły, ewangelie itp., 2) concentus, tj.
śpiew właściwy w odmianach sylabicznej i
melizmatycznej, który służył do realizacji
w czasie Mszy św. jej fragmentów stałych
(Kyrie,
Gloria,
Credo,
Sanctus,
Benedictus, Agnus Dei) i zmiennych
(Introit, Graduał, Alleluja, Tractus,
Sekwencja, Offertorium, Communio), a
także do wykonywania części śpiewów
celebransa (np. Pater noster czy Ite, missa
est) oraz lamentacji, hymnów, antyfon (2
chóry na przemian), responsoriów (na
-
Wersja 01 01 2017
zmianę solista i chór) itd. – Oficjalna
kościelna edycja chorału gregoriańskiego
nosi nazwę Liber usualis i obejmuje dwa
dawniejsze zbiory: Liber Antiphonarius
(albo Antiphonale Romanum) i Liber
Gradualis (albo Graduale Romanum).
Zobacz
też
Schola
cantorum.2.
tradycyjny,
jednogłosowy
śpiew
liturgiczny chrześcijaństwa zachodniego.
W XIX w. wzrosło zainteresowanie
środowisk
akademickich
chorałem
zarówno w Kościele rzymskokatolickim
jak i w anglokatolickim skrzydle kościoła
anglikańskiego. Chorał gregoriański był
rozwijany, kodyfikowany i notowany
głównie
we
frankońskich
krajach
zachodniej lub centralnej Europy podczas
IX i X wieku, z późniejszymi dodatkami i
przekształceniami, ale niektóre teksty i
melodie mają swój początek w wiekach
jeszcze wcześniejszych. Pomimo iż
popularna
legenda
łączy
Papieża
Grzegorza Wielkiego z wynalezieniem
chorału
gregoriańskiego,
obecnie
przyjmuje się, że śpiew noszący jego imię
powstał z późniejszej karolińskiej syntezy
rzymskiego
i
galijskiego
chorału.
Nawiązanie do Grzegorza Wielkiego było
"chwytem marketingowym", który miał
sprawić, by powstały rzekomo z boskiego
natchnienia chorał stał się elementem
liturgii
praktykowanym
w
całym
cesarstwie. Jedno Cesarstwo, jeden
Kościół, jeden chorał – podkreślanie
jedności było jednym z priorytetów w
czasach Karolingów.] – gregorián ének
(cantus gregorianus, cantus planus, cantus
choralis) [1. a római katolikus egyház
egyszólamú,
hangszerkíséret
nélküli
liturgikus kórus vagy szóló éneke latin
nyelven. Az adott szöveg szerkezetének
megfelelően tagolódik. Kötetlen ritmusú és
az abszolút hangmagasságot sem rögzíti.
Dallamai lépcsőzetes felépítésűek vagy kis
hangközlépésekkel mozognak, helyenkénti
ugrásokkal. A szillabikus (szótagoló) és a
melizmatikus éneklési mód váltogatása
teremt egyensúlyt benne. Többnyire kis
hangterjedelmű. — 2. Az ókeresztény
egyház szertartási éneke. Latin nyelvű
egyszólamú énekes kultúra, amely kb. 2000
év fejlődését, változásait viseli magán. A
gregorián énekben a dallam az uralkodó
kifejező eszköz, a ritmus alárendelt, ill.
annak szerepe még ma sem tisztázott. Az ősi
dallamok közösségi alkotások. A dallamok
mind szövegesek, egy szótagra rendszerint
több hang is jut, ezt nevezik melizmás
éneklési módnak. I. Gergely pápa idején, a
VII. sz.-ban kezdték rendezni a szinte
830
áttekinthetetlenül hatalmas, variáltságában
szerteágazó anyagot, ezért róla nevezik e
dallamokat gregoriánnak, vagyis Gergelyfélének. A gregorián ének virágkorát a XI XII. sz.-ban élte. Mo.-i változatai nagy
hatással voltak a magyar műzene kezdeteire,
sőt a korai magyar népdal egyes típusaira is.
A dallamok írásbelisége az ezredforduló
körül kezd kialakulni. Ez az ún. neumás
hangjegyírás, amely a dallam mozgási
irányát jelezte, pontos hangközök nélkül. A
vonalrendszer kialakulása, a hangjegyek
írása, a szolmizációs hangnevek alkalmazása
a XI. sz.-ban élt Arezzói Guidó nevéhez
fűződik. Ez a fejlődés azonban nem egy
emberhez kötődő, hanem kb. két évszázadon
át tartó bonyolult folyamat volt. A gregorián
ének
modális
zene,
de
világosan
felismerhetők benne az ősibb pentatónia
dallamfordulatai is. A középkori népnyelvű
korál dallamának legtöbbje gregorián ének
eredetre vezethető vissza. A gregorián
énekből mint Európa kimeríthetetlen
dallamtárából
szinte
minden
zenei
stíluskorszak
merített,
a zeneművek
témáiként szívesen használták. — 3. A
gregorián ének, vagy összefoglaló névvel
gregoriánum (cantus gregorianus), a római
egyház ősi egyszólamú, latin nyelvű,
liturgikus éneke. Először a IX-X. században
jegyezték le, szoros értelemben ezt a
törzsanyagot nevezzük gregorián éneknek.
Elnevezése Nagy Szent Gergely pápa (590604) liturgiai és énekrendező tevékenységére
utal, melynek alapja Johannes Diaconus
Gergely-életrajza 860 körül, mely szerint ő
az antifonále szerzője, a Schola Cantorum
megalapítója, a fő énekmester, aki még öreg
létére is, a nyugágyán fekve, korbáccsal
felügyel az énekes gyermekek munkájára. És
megjelennek a kódexekben azok a képek,
amelyeken Gergelynek a természetfeletti
ihlet galamb képében sugallja a dallamokat.
A XIX. század végén elindult vizsgálatok
eredményeképpen abban állapodott meg a
kutatás, hogy a gregoriánnak nevezett
dallamkincs
részben
Gergely
előtt,
legnagyobbrészt azonban az ő működése
után keletkezett. – Ez a törzsanyag a legelső
keresztény századok óta folyamatosan épült
fel, különféle változások után nyerte el
lejegyzett alakját, majd a lejegyzés után is
tovább gyarapodott, egészen a XV. századig.
Tágabb értelemben mindezt együttvéve
nevezzük gregorián éneknek (vagy a
középkori latin szóhasználatával cantus
planus-nak, mely a gregorián sima, nyugodt,
egyenletes tempóvételére és előadásmódjára
vonatkozik). Cantus choralis elnevezése
arra utal, hogy általában kórus adta elő. - A
-
Wersja 01 01 2017
gregorián ének évszázadokon át a zenészek
legfőbb tananyaga és a többszólamú
kóruszene téma-kincstára volt. Cantus
firmus (szilárd dallam) elnevezése tehát a
többszólamúság kialakulása után keletkezett,
és a gregorián fődallamot jelzi a
többszólamú (polifón) kompozíciókban.]
Chorał gregoriański
chorałowy, -a, -e – (gör.) korális
chorągiew (łac. vexillum) [1. płat tkaniny
przytwierdzony do drzewca, często z
godłem państwa lub jakiejś organizacji;
2. jednostka organizacyjna w harcerstwie;
3. dawna
podstawowa
jednostka
organizacyjna jakiegoś rodzaju wojsk; 4.
Oddział jazdy, liczący zwykle od 100 do
200 koni, a będący jednostką taktyczną w
organizacji wojska, nazywano w czasach
jagiellońskich, a może i dawniej, rotą. 5.
każde pokolenie miało swoją chorągiew, o
których
kształcie
brak
bliższych
szczegółów; 6. płat tkaniny (rozmaitego
kształtu – od trójkąta, poprzez kwadrat
po prostokąt – często z wycięciami)
przymocowany
do drąga
zwanego
drzewcami; tkanina częstokroć barwiona
lub zszyta z wielu różnej barwy
fragmentów, którym – tak kolorom, jak
kształtom - przypisywane jest znaczenie
symboliczne;
często
w
jej
polu
umieszczane są znaki (godła rozmaitych
wspólnot, lub symbole idei – przyszywane,
wyszywane, lub malowane). Chorągwie są
bezpośrednio przyczepione do drzewc,
bądź zwieszają się z dodatkowej poziomej
poprzeczki (wzorowane na rzymskim
labarum).
Chorągiew
to
symbol
suwerenności, przynależności grupowej,
wolności narodowej, również symbol
władzy; w czasie wojny - symbol honoru i
wierności, którego w potrzebie należy
bronić – nawet składając w ofierze własne
życie; w zamęcie bitewnym dzierżony
831
przez chorążego - widomy znak miejsca, w
którym walczy oddział, i ku któremu – na
sygnał trąbki – żołnierz winien się
przedrzeć (jakkolwiek drzewce chorągwi
stanowiła włócznia, nie wolno było – pod
grozą utraty honoru – używać jej jako
broni);
chorągwią
nazywano
też
podstawową jednostkę wojska RP w
XVII-XVIII
w.
(60-150
konnych).
Chorągwie
kościelne
(zazwyczaj
nawiązujące do wzoru rzymskiego),
zdobne
rozmaitymi
symbolami
religijnymi, są prezentowane w trakcie
procesji i innych uroczystości religijnych;
dawniej używane w celach czysto
magicznych – zapobieganie gradobiciu,
morowemu powietrzu, powodzi. W
symbolice sztuki chrześc. Chrystus lub ›
baranek nosi chorągiew na znak
zmartwychwstania i zwycięstwa nad
potęgami ciemności.] – lobogó, zászló;
(dawno) zászlóalj, csapat; (hist.) bandérium
chorągiew furczy na wietrze – a lobogó csattog a
szélben
chorągiew pułkowa – ezredzászló
chorągiewka [1. mała chorągiew; 2. część pióra
ptasiego; 3. figura gimnastyczna; 4. w
pisowni nut: skośna kreska umieszczana
przy kresce pionowej przy niektórych
znakach; 5. zob. II flader] – zászló,
zászlócska; szélkakas
chorągiewka na dachu [O ludziach chwiejnych,
nie mających żadnego stałego ani
głębszego zdania, mówią, że są jakoby
„chorągiewka na dachu”. Wyrażenie to
powstało z porównania ich charakteru do
chorągiewek żelaznych, umieszczanych na
znaczniejszych budynkach miejskich i
wiejskich, a tak urządzonych, aby
obracając się za najlżejszym powiewem
wiatru, wskazywały jego kierunek. Na
chorągiewkach takich wycinano zwykle
rok wzniesienia budynku i inicjały lub
herb jego fundatora.] – szélkakas a tetőn;
szélkakas
chorągiewka sygnałowa – jelzőzászló
chorągiewka (w narożniku) – szögletzászló
chorągwia – zászló; lobogó
chorągwia kościelna – templomi zászló
chorągwiany, -a, -e – zászló-, lobogó-; zászlóaljchorągwie furkocą na wietrze – a zászlókat
lengeti a szél
chorążanka [córka chorążego] – (dawno) zászlós
lánya; (egyház) zászlót vivő lány; szentképet
vivő leány
chorążostwo [1. urząd chorążego w dawnej
Polsce; 2. chorąży z żoną] – zászlósság;
(dawno) zászlós családja, zászlósék
-
Wersja 01 01 2017
chorąży [1. stopień pośredni między podoficerem
a oficerem; też: wojskowy mający ten
stopień;
2. osoba,
która
podczas
uroczystości niesie sztandar swojej
jednostki
wojskowej,
szkoły
lub
organizacji; 3. po łac. vexillifer, nazywany
inaczej propornikiem, t. j. ten, który
dzierży przed wojskiem chorągiew,
proporzec, czyli, jak dziś mówią,
sztandar; 4. propagator lub obrońca
jakiejś idei; 5. w dawnej Polsce i Litwie:
urzędnik noszący chorągiew królewską
lub
ziemską
podczas
uroczystości
państwowych; 6. dawny ziemski tytuł
honorowy] – (dawno) zászlós, zászlóvivő,
zászlótartó; alhadnagy (alhdgy.)
 chorąży wielki koronny (vexillifer regni)
 chorąży wielki litewski (vex. magn. duc.
Lithuaniae),
 chorąży nadworny koronny (vex. curiae
regni)
 chorąży nadworny litewski (vex. curiae mag.
duc. Lit.)
 chorążowie ziemscy po województwach i
powiatach (vex. terrestris).
chorążyc – (dawno) zászlós fia
chorążyna [1. żona chorążego; 2. pogardliwie o
chorążym] – (dawno) zászlós felesége;
(átv.) zászlóska
chorda [struna grzbietowa u ryb] – (lat.-gör.)
chorda; húr
chorda dorsalis (Struna grzbietowa) – (lat.-gör.)
chorda dorsalis; gerinchúr
chordofon (instrument strunowy) – húros
hangszer
chordofony – húros hangszerek
chordotomia (chordotomy) – (gör.) chordotomia;
a gerincagy érzőidegeninek átvágása hosszan
tartó, éles fájdalmak megszüntetésére
chorea [1. w starożytnej Grecji: taniec w kole
połączony
ze
śpiewem;
2.
w
średniowieczu: pieśń taneczna, w XVI w.:
taniec; 3. zob. pląsawica] – (gör.) chorea v.
Huntington-chorea (vitustánc); (orvosi)
vitustánc;
rendszerint
gyermekkorban
előforduló szervi idegbaj, amelyet főleg az
arcban és a törzsben jelentkező, gyors
rángások jellemeznek [Az idegrendszer és az
agy
elfajulásos,
súlyos
betegsége.
Dominánsan öröklődő, monogénes betegség.
Jellegzetessége, hogy csak felnőttkorban
jelentkezik.]
chorej (zob. trochej) – (gör.) trocheus (versláb);
egy hosszú és egy rövid szótagból álló
versláb ( ─ u )
choreo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
tańcem] – (gör.) koreo-; tánc-
832
choreograf
[osoba
wyspecjalizowana
w
tworzeniu
choreografii]
–
(gör.)
koreográfus; a koreográfiát tervező, készítő
táncművész
choreografia [1. sztuka komponowania tańców i
widowisk tanecznych; 2. układ tańca lub
ruchów
tanecznych
w
widowisku
scenicznym; 3. zob. kinetografia] – (gör.)
koreográfia, táncművészet, tánctudomány; a
táncmozdulatok
leírása
különleges
jelrendszer
segítségével;
a
balett
tervezésének és színrehozásának művészete;
színpadi táncok tervezete és beállítása
choreograficzny, -a, -e – koreográfiai
choriamb [stopa wierszowa złożona z trocheja i
jambu] – (gör.) chorijambus, korijambus,
koriambus;
versláb, magyar neve:
lengedező; a trocheus és a jambus összetétele
(─uu─)
choriambiczny, -a, -e – (gör.) chorijambikus,
korijambikus
chorion (zob. kosmówka) – (gör.) chorion; irha
choroba [1. nieprawidłowe funkcjonowanie
organizmu lub jego części; 2. negatywne
zjawisko lub czyjaś ujemna cecha] –
betegség, megbetegedés, kór, baj [nabawić
się choroby: megbetegedni, przechodzić
chorobę: betegségen átesni]; (nép) nyavalya
choroba dekompresyjna, kesonowa [choroba
występująca u pilotów i nurków w wyniku
dużej zmiany ciśnienia atmosferycznego] –
keszonbetegség (más néven dekompressziós
betegség)
choroba akut (krótka) – akut betegség; rövid ideig
tartó bántalmak, melyek néhány nap v. hét
alatt érnek véget
choroba alergiczna – allergiás betegség
choroba
Alzheimera
[postępująca,
degeneracyjna choroba ośrodkowego
układu nerwowego, charakteryzująca się
występowaniem otępienia. Nazwa choroby
pochodzi od nazwiska niemieckiego
psychiatry
i
neuropatologa
Aloisa
Alzheimera, który opisał tę chorobę w
1906.] – Alzheimer-kór [1. Az Alzheimerkórt (angolul Alzheimer's disease, rövidítve
AD) először Alois Alzheimer német
ideggyógyász írta le 1907-ben. A betegség a
gondolkodás és a kognitív funkciók
beszűkülésével,
magatartásváltozással,
demenciával,
majd
gyors
biológiai
leépüléssel jár. 2. Időskori elbutulással járó
betegség. Oka még nem pontosan ismert.
Kialakulásában genetikai tényezők is
szerepet játszanak.]
choroba angielska – angolkór
choroba Basedowa – Basedow-kór a pajzsmirigy
működési
zavarai
folytán
keletkező
-
Wersja 01 01 2017
betegség; leggyakoribb tünetei a golyva,
kidülledő szemek, gyors szívműködés,
idegesség
choroba bezgorączkowa – lázzal nem járó
betegség, láznélküli betegség
choroba bezobjawowa – tünet nélküli betegség
choroba
Bürgera,
zakrzepowo-zarostowe
zapalenie tętnic (łac. Thrombangiitis
obliterans) [odcinkowe, wieloogniskowe
zapalenie małych i średnich tętnic i żył o
postępującym
przebiegu.
Występuje
najczęściej u młodych mężczyzn palących
papierosy,
szczególnie
w
krajach
śródziemnomorskich. Choroby Bürgera
nie należy mylić z miażdzycą zarostową
kończyn dolnych, która jest osobną
jednostką nozologiczną, o odmiennej
etiologii,
epidemiologii,
patologii,
symptomatyce oraz leczeniu.] – Bürger-kór
v. Buerger kór (Thromboangiitis obliterans)
[Főleg az alsóvégtagok, kis- és középnagy
artériáinak és vénáinak elzáródása, ami
elsősorban fiatal (20-40 éves), dohányzó
férfiaknál fordul elő. Az elzáródások
gangraenákat okoznak a végtagokon.
Csatolható a HLA-A54, HLA-A9 és HLAB5
génekhez.
Férfiaknál
háromszor
gyakoribb, mint nőknél. A tünetek: 1. Ujjak
gangraenája, 2. Nagyon erős fájdalom, 3.
Hideg végtagok 4. Zsibbadás és zsiborgás a
végtagokban, 5. Klaudikáció, 6. Rohamos,
áramütésszerű fájdalom, 7. Gyenge végtag
pulzusok.]
choroba
Creutzfeldta-Jakoba
[wym.
–
krojcfelda-jakoba] [choroba ośrodkowego
układu nerwowego, którą można się
zarazić po zjedzeniu mięsa krów chorych
na BSE] – Creutzfeldt-Jakob betegség (CJD)
(szubakut szivacsos agysorvadás)
choroba chroniczna – idült (krónikus) betegség
choroba ciężka – súlyos betegség
choroba cukrowa – cukorbaj, cukorbetegség
choroba cywilizacyjna – civilizációs betegség
choroba dziecięca – gyermekbetegség
choroba dziedziczna – örökölt betegség; öröklött,
öröklődő betegség
choroba endemyczna – helyi v. endémikus
betegség
choroba epidemiczna – járványos betegség
choroba funkcjonalna – funkcionális betegség;
(orvosi)
működési
zavarokban
megnyilvánuló;
de
nem
szervi
elváltozásokon alapuló betegség
choroba go podtoczyła – megtámadta v. kikezdte a
betegség
choroba go zamęczyła – a betegség agonkínozta v.
meggyötörte
833
choroba go zwaliła z nóg – a betegség levette a
lábáról
choroba Heine-Medina – Heine-Medin-betegség;
gyermekbénulás, gyermekparalízis
choroba kobieca – női betegség
choroba lokomocyjna, morska, powietrzna
[choroba objawiająca się zawrotami
głowy,
mdłościami
i
wymiotami,
występująca
podczas
podróży
samochodem, okrętem lub samolotem] –
közlekedési-,
tengeri-,
légibetegség;
kinetózis
choroba matki działa na niego przygnębiająco –
az anyja betegsége nyomasztóan hat rá
choroba
morska
–
tengeri
betegség;
tengeribetegség
choroba nabyta – szerzett betegség
choroba nagminna – járvány, ragály, vész
choroba nałogowa – szenvedélybetegség
choroba nerek – vesebaj
choroba nerwowa – idegbaj, idegbetegség
choroba nieuleczalna – gyógyíthatatlan betegség
Choroba niedokrwienna serca – (ChNS; łac.
morbus ischaemicus cordis, MIC; ang.
ischaemic heart disease, IHD) [zespół
objawów
chorobowych
będących
następstwem
przewlekłego
stanu
niedostatecznego zaopatrzenia komórek
mięśnia sercowego w tlen i substancje
odżywcze.
Zaburzenie
równowagi
pomiędzy
zapotrzebowaniem
a
możliwością ich dostarczenia, pomimo
wykorzystania
mechanizmów
autoregulacyjnych
zwiększających
przepływ przez mięsień sercowy, zwanych
rezerwą wieńcową, doprowadza do
niedotlenienia
zwanego
również
niewydolnością wieńcową.] – (orvosi)
Morbus ischaemicus cordis (szívbetegség)
choroba o łagodnym przebiegu – enyhe lefolyású
betegség
choroba obłożna – ágyban fekvést igénylő, súlyos
betegség
choroba obrażenia wymagającze leczenia
powyżej ośmiu dni – nyolc napon túl
gyógyuló betegség
choroba ostra (o ostrym przebiegu) – heveny,
akut betegség
choroba paniczna; paniczny
choroba (lęk
paniczny) – pánikbetegség [panic disorder]
choroba Parkinsona (łac. morbus Parkinsoni, ang.
Parkinson's disease, PD; dawniej drżączka
poraźna, paralysis agitans) [samoistna,
powoli
postępująca,
zwyrodnieniowa
choroba ośrodkowego układu nerwowego,
należąca
do
chorób
układu
pozapiramidowego.
Nazwa
choroby
-
Wersja 01 01 2017
pochodzi od londyńskiego lekarza Jamesa
Parkinsona, który w 1817 roku rozpoznał
i opisał objawy tego schorzenia, jednak
podłoże anatomiczne i biochemiczne tego
schorzenia poznano dopiero w latach 60.
XX wieku.] – Parkinson-kór (reszkető
bénulás, paralysis agitans) [1. az Alzheimerkórhoz hasonlóan lassan előrehaladó, degeneratív idegrendszeri betegség; 2. Az
idegrendszer
hosszú
lefolyású,
mozgászavarokkal járó megbetegedése, mely
az értelmi képességet nem befolyásolja. Első
leírójáról, J. Parkinsonról nevezték el.]
choroba piersiowa – tüdővész, mellbetegség
choroba płuc – tüdőbaj; tüdőbetegség
choroba popromienna [schorzenia powstałe
wskutek
działania
promieniowania
jonizującego na organizm] – sugárbetegség
choroba powalią kogoś z nóg – a betegség
ledöntötte v. levette a lábáról
choroba psychosomatyczna – pszichoszomatikus
betegség
choroba przewlekła – idült v. krónikus betegség
choroba
przeziębieniowa
–
megfázásos
betegségek
choroba przykuła go do łóżka – a betegség
ágyhoz láncolja v. köti
choroba
psychiczna
–
lelki
betegség;
elmebetegség; lelkibetegség; téboly
choroba psychosomatyczna – pszichoszomatikus
betegség
choroba reumatyczna – reumás betegség
choroba roślin – növénybetegség
choroba rozebrała – a betegség elerőtlenítette
choroba rozwija się w kimś – betegség lappang
benne
choroba rozwinęła się u kogoś – a betegség
elhatalmasodott vkin
choroba rozwlóczona – ragadós betegség, ragály
choroba rzuciła się na płuca – a betegség a
tüdejére ment
choroba samoistna (idiopathie) – (orv.) morbus
idiopathicus
choroba serca, choroba sercowa – szívbaj
choroba sieroca choroba występująca u dzieci
osieroconych, prowadząca do zmian w
psychice] – árva betegség
choroba skóry, choroba skórna – bőrbetegség,
bőrbaj
choroba społeczna – népbetegség
choroba szalonych krów, choroba wściekłych
krów, gąbczasta encefalopatia bydła, BSE
(z ang. bovine spongiform encephalopathy)
[neurologiczna choroba bydła wywołana
przez priony, której okres inkubacji
wynosi 2-5 lat. Objawy: drżenie,
834
nerwowość, utrata koordynacji ruchowej i
funkcji lokomocyjnych, utrata wagi,
specyficzny rodzaj chodu. Śmierć z reguły
do roku od momentu pojawienia się
objawów.] – a szarvasmarhákat sújtó
szivacsos agyvelőgyulladás (BSE)
choroba ściała a. zwaliła go (jej) z nóg – a
betegség leverte a lábáról [Choroba zwaliła
mnie z nóg. – a betegség levett a lábamról.]
choroba śmiertelna – halálos betegség
choroba św. Walentego – nyavalyatörés,
epilepszia
choroba św. Wita, choroba Świętego Wita –
[Szent Vitus-kór] vitustánc
choroba układu krążenia – keringési betegség
choroba uleczalna – gyógyítható betegség
choroba umysłowa – elmebaj, elmebetegség
choroba urojona – képzelt betegség
choroba
weneryczna
[choroba
zakaźna
przenoszona przez kontakt płciowy z
osobą chorą] – nemibetegség; vérbaj
(syphilis), nemi baj; bujakór; venereás
betegségek; nemi betegségek (Venus-nak, a
szerelem antik istennőjének nevéből)
choroba wieku dziecięcego – gyermekbetegség,
gyermekkori betegség
choroba
wieńcowa
[niedokrwienie
i
niedotlenienie mięśnia sercowego wskutek
zwężenia naczyń wieńcowych] – koszorúér
megbetegedés
choroba wirusowa – vírusbetegség
choroba wrodzona – veleszületett betegség
choroba wściekłych krów [BSE (ang. Bovine
Spongiform
Encephalopathy),
czyli
gąbczasta encefalopatia bydła (popularnie
nazywana "chorobą szalonych krów")] –
kergemarhakór
[Bovine
Spongiform
Encephalopathy (BSE) - legelterjedtebb
elnevezése a kergemarha-kór. Ez egy
ragályos és gyógyíthatatlan betegség, amely
lassan támadja meg a marhák agyát és
idegrendszerét. Scrapie (ejtsd: szkrépi) a
BSE juhokban talált formája.]
choroba wysokościowa – magassági-, légibetegség
choroba
wysokościowa,
górska
[objawy
niedotlenienia występujące na wysokości
ponad 3–4 tys. m] – magassági betegség v.
hegyibetegség [1. a magasság emelkedésével
a légköri nyomás csökkenése, az oxigén
parciális nyomása is csökken, és a nagy
magasságban ennek következtében kialakuló
tünetegyüttest nevezik hegyibetegségnek; 2.
akkor alakul ki, amikor a nagy magasságban
az oxigénhiány miatt folyadék lép ki a
legkisebb erek (kapillárisok) falán keresztül
a vérből a környező szövetekbe, ami
duzzanathoz (ödémához) vezet]
-
Wersja 01 01 2017
choroba z nóg mnie ścięła; choroba ścięła a.
zwaliła mnie z nóg – a betegség levert a
lábamról
choroba z powikłaniami – szövődményes
betegség
choroba zaatakowała kogoś – a betegség kitört
vkin
choroba zakaźna – fertőző betegség, ragályos
betegség
choroba zaniepokoiła rodziców – a betegség
aggasztotta a szülőket
choroba zaostrza się – a betegség súlyosbodik
choroba zaostrzyła się – a betegség súlyosbodott
choroba zaraźliwa – fertőző betegség, ragályos
betegség
choroba zastarzała – idült betegség
choroba zawodowa – foglalkozási betegség;
foglalkozási ártalom; szakmai betegség v.
ártalom
choroba zębów – fogbetegség
choroba żołądka – gyomorbaj
chorobą złożony – (ágyban) fekvő beteg
chorobliwie – betegesen
chorobliwość – betegeskedés
chorobliwy, -a, -e – beteges, betegeskedő, kóros
[stan chorobliwy: betegállomány]; (nép)
nyavalyás
chorobliwy rumieniec – lázkiütés (az arcon)
chorobliwy wstręt – beteges undor
chorobliwy wygląd – beteges külső
chorobotwórczo – kórokozó v. patogén módon;
betegséget előidézően
chorobotwórczość – kórokozóság
chorobotwórczy, -a, -e [wywołujący chorobę] –
kórokozó, patogén, betegséget előidéző
chorobotwórcze bakterie – betegséget okozó
baktériumok; kórokozók
chorobowy, -a, -e – beteges, betegségi-, kóros
[zasiłek chorobowy: táppénz, betegségi
segély]
choroboznawstwo – kórtan
choroby – betegségek
A Bibliában előforduló betegségek közül a
legtöbb ma is létezik, bár némely esetben nem
állapítható meg pontosan, hogy a kifejezés
milyen betegséget jelent.
1. Azokat a betegségeket, amelyeknek tünetei a
bőr felületén jelentkeztek, két csoportra
osztották: olyanokra, amelyeknél a beteget
teljesen el kellett különíteni, és olyanokra,
amelyeknél az illető a környezetében
maradhatott.
o Tökéletes elkülönítésre volt szükség a
következőknél: Lepra vagy bélpoklosság
(2Móz 4,6), himlő (Jób talán ebben
szenvedett), lépfene (2Móz 9,3), rüh (5Móz
28,27).
o Amelyeknél
835
nem
volt
szükség
elkülönítésre: gyulladás (3Móz 22,22),
kelevény (2Kir 20,7).
2. Belső tünetekkel járó betegségek: bubópestis
(1Sám 5,9; 6,5), sorvadás vagy tuberkulózis,
tífusz, malária (3Móz 26,16; 5Móz 28,22),
hasmenés és vérhas (ApCsel 28,8).
3. Olyan betegségek, amelyeket férgek és
kígyók idéznek elő: elférgesedés (ApCsel
12,21-23), galandféreg, kígyómarás (ApCsel
28,3.6).
4. Szembetegségek, Keleten igen gyakoriak:
járványos vakság (2Kir 6,18), erőtelenség
(Gal 4,13), vakon születés (Jn 9,1).
5. Ideg- és lelkibetegségek, és azok kezelése.
6. Egyéb betegségek: asszonyoknál idült
vérfolyás (Lk 8,43-44), rák (2Tim 2,17),
vízkórság (Lk 14,2), némaság, süketnémaság
(Lk
1,20-22.64),
különböző
testi
fogyatékosság (3Móz 21,20), bénaság (Lk
14,21; Mt 9,2).
Az Újszövetségben orvosokról olvashatunk: Mt
9,12; Lk 4,23; Kol 4,14-ben.
choroby epidemiczne – járványos betegségek
choroby i objawy – betegségek és tüneteik
choroby infekcyjne – fertőző betegségek
choroby kobiece [schorzenia narządu rodnego
kobiety] – női bajok, női betegségek
choroby konstytucyjne – alkati betegségek
choroby psychiczne [zaburzenia w psychice
zakłócające stosunki z innymi ludźmi,
niosące ze sobą jakieś ograniczenia lub
stwarzające zagrożenie] – pszichikai v.
lelki betegségek
choroby psychosomatyczne [określenie na
choroby
somatyczne
(fizyczne),
w
powstaniu których biorą istotny udział
czynniki
psychologiczne
(głównie
emocjonalne).
Określenie
psychosomatyczny wprowadził niemiecki
psychiatra – Heinroth w 1818 roku.] –
pszichoszomatikus
betegségek
[psychosomatic
disorders]
[Fizikai
betegségek
pszichológiai
okok
következtében.]
choroby reumatyczne [choroby objawiające się
bólami i zmianami zapalnymi w obrębie
narządów
ruchu]
–
reumatikus
megbetegesdések v. betegségek
choroby sekretne – nemibetegségek, diszkrét
betegségek
choroby skórne – bőrbetegségek, bőrbajok
choroby tropikalne [choroby występujące w
krajach o klimacie tropikalnym] – trópusi
betegségek
choroby wewnętrzne – belső bajok, belbetegségek
choroby zakaźne – fertőző betegségek
choroby zawodowe [choroby wywoływane
długotrwałym
oddziaływaniem
na
-
Wersja 01 01 2017
organizm szkodliwych warunków pracy]
– munkabetegségek, üzemi betegségek
chorować [1. być chorym; 2. pot. bardzo czegoś
pragnąć] – betegeskedni, megbetegedni,
beteg, betegségben szenvedni; gyengélkedni;
nyavalyogni; őrzi az ágyat
chorować na coś – beteg vmivel, szenved vmiben
chorować na cukrzycę – cukorbajban szenvedni;
cukorbajos
chorować na imaginację – képzelgésben
szenvedni, betegesen élénk képzeletű,
képzelődő
chorować na kieszeń [nie mieć pieniędzy] –
(tréfás) zsebláza van; pénzhiányban szenved;
nincs pénze
choruje na kieszeń – (tréfás) zsebláza van
chorować na odrę – kanyaróban szenvedni,
kanyarós lenni, kanyaróbeteg
choruje na serce – a szívével beteg; szívbeteg
chorować na wątrobę – májbeteg, májbajos,
májbetegségben szenvedni
chorować na wielkiego pana – nagyzási mániában
szenvedni
chorować obłożnie – súlyos betegségben
szenvedni
chorować z przeziębienia – meghűlni, megfázni
chorowałem – betegeskedtem
chorowicio; chorowito – betegesen
chorowitość
–
betegeskedés,
betegesség,
nyavalygás
chorowity, -a, -e [mający słabe zdrowie; też:
świadczący o takim stanie] – beteges,
betegeskedő (chorobliwy); kóros; satnya
choróbka – betegeskedéske, bajocska
choróbsko – kellemetlen betegség
Chorwacja, Chrowatia (Republika Chorwacka)
{Hrvatska (službeni naziv: Republika
Hrvatska)}
[państwo
w
Europie
Południowej, nad Morzem Adriatyckim,
graniczy od południa z Bośnią i
Hercegowiną i Czarnogórą, od wschodu z
Serbią oraz Węgrami i Słowenią od
północy. Od południowego zachodu
posiada dostęp do Morza Adriatyckiego.
Niepodległość uzyskała w 1991 roku,
odłączając się od
Jugosławii.]
–
Horvátország
(hivatalosan
Horvát
Köztársaság, horvátul Republika Hrvatska)
[közép-európai állam, Magyarország déli
szomszédja. A két ország több mint 800 éves
közös történelemre tekint vissza, lévén hogy
1102 és 1918 között reálunióban állt
egymással]
chorwacki, -a, -ie [dotyczący Chorwacji lub
Chorwatów] – horvát
chorwacki [język chorwacki] – horát, horvát
nyelv
836
Chorwat (Karwat) [obywatel Chorwacji],
Chorwatka – horvát (ffi/nő)
chory, -a, -e [I. 1. dotknięty chorobą; 2. źle
funkcjonujący,
niewłaściwy;
3. pot.
nienormalny,
szalony;
II.
osoba
chorująca] – beteg
chorą rękę w zawiciu nosi – a beteg kezét
pólyában hordja
chorej wydaje się, że miewa widzenia – a beteg
úgy érezte, hogy látomásai vannak
chory leczony ambulatoryjnie a. chodzący –
járóbeteg, ambuláns beteg
chory leżący – fekvőbeteg
chory ma zalecone werandowanie – a betegnek
fekvőkúrát javasoltak
chory sam iść nie zdoła – a beteg egyedül nem
képes v. képtelen járni
chory utyka na lewą nogę – a beteg a bal lábára
sántít
chorego poddano elektryzacji – a beteget
villanykezelés alá vették; a beteget villannyal
kezdték kezelni; villamos áramnak a testbe
való bevezetésével gyógyítani
chorego udawać – betegnek tettei magát
choremu pogorszyło się – a beteg állapota
rosszabbodott, a beteg rosszabbul van v. lett
chory jesteś? – i jeszcze jak! – beteg vagy? – de
még mennyire!
chory już dogorywa – a beteg a végét járja v.
halálán van
chory ma dreszcze – a beteget a hideg leli v. rázza
chory ma nadciśnienie – a betegnek magas
vérnyomása van
chory ma się lepiej – a beteg jobban van; a beteg
jobban érzi magát
chory na cukrzycę – cukorbeteg, cukorbajos
chory na febrę – lázas beteg
chory na nerki – vesebajos
chory na nerwy – idegbeteg
chory na ospę – himlős
chory na piersi – mellbeteg
chory na płuca – tüdőbeteg, tüdőbajos
chory na podagrę – köszvényes
chory na raka – rákos (beteg)
chory na serce – szívbeteg, szívbajos
chory na umyśle – elmebajos, elmebeteg
chory na wątrobę – májbajos, májbeteg
chory na żółć – epebajos
chory nie dociągnie do rana – a beteg már nem éri
meg a reggelt
chory nie dożyje wieczora – a beteg nem éri meg
az estét
chory niknie w oczach – a beteg szemlátomást
fogy
-
Wersja 01 01 2017
chory odkrył się w gorącze – a beteg lázában
kitakarózik
chory podejrzany o dur – tífuszgyanús beteg
chory przespał całą noc – a beteg végigaludta az
éjszakát
chory psychicznie – elmebeteg; őrült; zavarodott
chory wciąż gorączkuje – a beteg állandóan lázas
chory z urojenia – képzelt beteg
chory zasnął – a beteg elszunnyadt
chory ze zmartwienia – kedélybeteg
chory zrobił się niecierpliwym – a beteg
türelmetlen lett
chorzeć [daw. chorować] – (dawno) betegeskedni
chorzy na tyfus – tífuszosok, tífuszbetegek
chow-chow – (kínai→ang.) chow-chow; csau-csau;
barnás színű, kínai eredetű kutyafajta
chować (chowa) [1. kłaść coś w bezpiecznym lub
niewidocznym miejscu; 2. trzymać kogoś
lub coś w ukryciu; 3. zostawiać na
później;
4. wsuwać,
wciskać;
5. zachowywać przez dłuższy czas jakieś
uczucia, myśli; 6. nie ujawniać czegoś;
7. wychowywać
dziecko;
8. hodować
zwierzęta; 9. składać do grobu] – bújtatni,
dugni, eldugni; rejteni, elrejteni, tartogatni;
rejtegetni; eltenni; (halottat, zmarłego)
temetni, eltemetni; (wychowywać) nevelni,
tartani; (chodować) tenyészteni
chować co – őrizni vmit
chować co na czarną godzinę – szűkösebb időkre
félretenni vmit
chować do kieszeni – zsebre tenni (tesz), eltenni
(eltesz), tartani, tartogatni; őrizni, megőrizni;
(hodować) nevelni, tartani
chować do pończochy – (átv.) félrerakosgat
magának, pénzt dugdos
chować coś na zapas – eltenni v. elrejteni vmit
tartaléknak
chować krowy – teheneket tartani
chować ogon pod siebie – behúzza a farkát
chować pod korcem – véka alá rejteni
chować umarłego – holtat temetni
chować w pamięci – emlékezetében tart
chować zwierzęta – állatot tenyészteni
chować (chowa) się [1. ukrywać się, kryć się lub
znikać;
2. rosnąć,
dorastać;
3. wychowywać się u kogoś] – bújni,
bujkálni, rejtőzni, rejtőzködni; (állat)
nevelkedni (nevelkedik); tenyészni; nőni
chowanie się – rejtőzés
chowany, -a, -e [zabawa dziecięca, której
uczestnicy chowają się, a jedno z dzieci
musi ich odnaleźć] – felnevelt, rejtett;
nevelt, házi, szelíd; eltett, megőrzött
chód [1. sposób chodzenia; 2. działanie maszyny
lub
mechanizmu;
3. konkurencja
837
lekkoatletyczna polegająca na pokonaniu
określonej
trasy,
idąc;
4. sposób
posuwania się figur w szachach i innych
grach] – járás, menés, lépés; járásmód;
menet; távgyaloglás
chód kaczkowaty – kacsázó járás, kacsázás
chód sportowy – gyaloglás
chód zegara – az óra járása
chór [1. zespół śpiewaków wykonujących
wspólnie utwór muzyczny; 2. śpiew
zbiorowy; też: utwór śpiewany przez
zespół; 3. zespół dźwięków lub głosów
słyszanych
jednocześnie;
4. grupa
instrumentów smyczkowych lub dętych tej
samej rodziny; 5. miejsce w kościele
przeznaczone na organy i dla zespołu
śpiewaczego; 6. prezbiterium; 7. balkon
lub galeria w sali pałacowej przeznaczone
dla orkiestry; 8. w starożytnej Grecji:
zbiorowe recytacje, śpiewy i tańce w czasie
uroczystości ku czci Dionizosa, później
występujące jako stały element tragedii
antycznej; też: zespół wykonawców tych
recytacji i tańców] – (gör. chorosz) chorus,
kórus, körtánc; kar, énekkar; énekesek kara,
amely eleinte csak klerikusokból állt;
(építészet) karzat; az énekkar helye; a
középkor óta a templom oltártere, mint a
klérus helye a szentélyben; ma az
evangélikus templom karzata
chór (zespół śpiewaków) – kórus
chór chłopięcy – férfikórus
chór dziecięcy – gyermekkórus
chór kameralny – kamarakórus
chór kantatowy – kantáta-kórus
chór męski – férfikórus
chór mieszany – vegyeskar; vegyes kórus
chór muzyczny [balkon we wnętrzu kościoła
przeznaczony dla śpiewaków i na
instrumenty muzyczne (głównie organy).]
– kórus [a bazilikális elrendezésben épült
templomoknak az a része, melyben a papság
foglal helyet istentisztelet alatt. A kórus
általában a szentély és a főhajó, illetve,
amennyiben a templomnak van, a
kereszthajó és a szentély között helyezkedik
el. Néha a kórus a főhajó keleti részét
foglalja el, néhány kolostorban a főhajó
nyugati részéhez csatlakozik és így a
szentélyt ellensúlyozza. A kórus a
kolostorok templomai esetén a szerzetesek,
katedrálisok és plébániatemplomok esetén a
kanonokok és általában a papság helye
istentisztelet alatt. A gótikus és ritkábban a
román templomokban a kórusban diszes
faragott padokat, stallumot helyeztek el
számukra.]
chór pięciogłosowy – öthangú kórus
-
Wersja 01 01 2017
chór rewelersów, (męski) kwartet wokalny –
(négytagú) férfivokál
chór robotniczy – munkásénekkar, munkáskórus
chór żeński – női kórus
chóralnie – karélnekszerűen, kórusban
chóralny, -a, -e; chórowy, -a, -e – korális, kar-,
kórus, ének-, énekkari
chórek – kis kórus, kórusocska
chórmistrz [kierownik chóru] – karvezető,
énekkarvezető, karmester
chóry anielskie, niebieskie [zastępy aniołów
wielbiących Boga śpiewem] – angyalok
kórusa; mennyei v. égi kórus
chórzysta [członek chóru], chórzystka –
karénekes, kórista (ffi/nő)
chów [karmienie i pielęgnowanie zwierząt
hodowlanych] – nevelés, tenyésztés
chów bydła rogatego – szarvasmarhatenyészés,
marhatartás
chów drobiu – baromfitenyésztés, baromfitartás
chów nierogacizny – sertéstenyésztés
chów zwierząt [działalność człowieka polegająca
na utrzymywaniu zwierząt w celu
wykorzystania ich cech użytkowych dla
zaspokojenia różnych potrzeb, także w
celach hobbystycznych. Chów zwierząt
polega na zapewnieniu zwierzętom
prawidłowych warunków bytowania,
rozwoju i rozrodu, dzięki którym możliwy
jest pełny rozwój pożądanych cech. Jedna
z podstawowych gałęzi rolnictwa.] –
állattenyésztés
CHAP (ang. Challenge Handshake Authentication
Protocol) [jeden z dwóch obok PAP sposób
uwierzytelniania w PPP. CHAP zapewnia
węzłom zgłaszanie swojej tożsamości za
pomocą trójfazowego uzgadniania. CHAP
jest
bezpiecznym
protokołem
uwierzytelniania, zapewnia ochronę przed
atakami
wykorzystującymi
podsłuch
transmisji, wykorzystuje MD5. Jest
preferowany jako uwierzytelnianie w PPP.
Protokół CHAP został zdefiniowany w
RFC
1994.
Inne
protokoły
uwierzytelniania dla PPP określono w
RFC 1334.] – CHAP, Challenge Handshake
Authentication Protocol [A felhasználók
hitelesítésére használt módszer, amely a
kliens és a szerver közt megosztott titkos
információkon alapszik.]
Chr – (gör.) Chr; chi-rho, a két betű összetétele,
mint jel Krisztus kezdőbetűje és jelképe [chirho, e két görög betü X és P összetételéből
keletkezett jel: mely mint Krisztus nevének
kezdőbetüje, Krisztus szimboluma gyanánt
szolgált]
chrabąszcz – cserebogár
chrabąszcz brzmi w trcinie – cserebogár zümmög
a nádasban
838
Pomnik chrząszcza, Chrząszcz brzmi w trzcinie,
Roztocze — Polska, Szczebrzeszyn
Jan Brzechwa – Chrząszcz
W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie
[fʂt͡ʂɛbʐɛʂɨɲɛ xʂɔɰ̃ʂt͡ʂ bʐmi ftʂt͡ɕiɲɛ]
I Szczebrzeszyn z tego słynie.
[iʂt͡ʂɛbʐɛʂɨn stɛɡɔ swɨɲɛ]
Wół go pyta: „Panie chrząszczu,
[vuw ɡɔ pɨta paɲɛ xʂɔɰ̃ʂt͡ʂu]
Po cóż pan tak brzęczy w gąszczu?"
[pɔ t͡suʂ pan tak bʐɛnt͡ʂɨ vɡɔɰ̃ʂt͡ʂu]
Jan Brzechwa, właśc. Jan Wiktor Lesman (ur.
15 sierpnia 1898 w Żmerynce na Podolu, zm. 2
lipca 1966 w Warszawie) – polski poeta
pochodzenia żydowskiego, autor wielu znanych
bajek i wierszy dla dzieci, satyrycznych tekstów
dla dorosłych, a także tłumacz literatury
rosyjskiej.
Był wnukiem warszawskiego księgarza i
wydawcy Bernarda Lesmana, a przy tym
stryjecznym bratem poety Bolesława Leśmiana,
który wymyślił literacki pseudonim "Brzechwa"
(nawiązanie do części strzały).
Chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha)
[gatunek
chrząszcza
z
rodziny
żukowatych.
Bardzo
podobny
do
chrabąszcza kasztanowego. Loty odbywa
wieczorami w maju i czerwcu, w dzień
przebywa na drzewach liściastych.] májusi cserebogár (Melolontha melolontha)
[egy viszonylag gyakori európai bogárfaj,
egyben a Kárpát-medence legnagyobb
mezőgazdasági jelentőségű cserebogárfaja]
chrapa [część górnej wargi u niektórych
zwierząt, okalająca nozdrza] – orrlyuk,
orrnyílás; (techn.) tengeralattjáró kéménye
chrapać (chrapie); chrapnąć – horkolni, hörögni
chrapała – horkoló ember
chrapanie – horkolás, horkanás
-
Wersja 01 01 2017
chrapka [1. mała chrapa (także o nozdrzach
dziecka lub kobiety); 2. pot. ochota na coś]
– neheztelés, rosszindulat; kedv, kívánság,
étvágy; rekedtség
chrapki – kis orrlyuk
chrapliwie – rekedten, rekedt hangon
chrapliwość – rekedtség
chrapliwy, -a, -e [o dźwięku, głosie: szorstki,
przypominający chrapanie] – rekedt
chrapnąć — chrapać [1. wydać podczas snu
świszczący lub charkotliwy dźwięk; 2. pot.
zasnąć; 3. zacharczeć, zarzęzić; 4. o
zwierzętach, zwykle o koniach: parsknąć]
–
felhorkanni;
szundítani
(egyet);
szundikálni (chrapać)
chrapnięcie – horkanás, felhorkanás
chrapy [(l.poj.: chrapa) – część górnej wargi u
niektórych ssaków (np. konia, łosia)] –
orrlyuk
(dziura nosa); orrlyukak (lóé)
(nozdrze)
chreia, chreja, chryja [w starożytności: zbiór
humorystycznych powiedzeń sławnych
ludzi i anegdot o tych osobach;] – (gör.
χρεία) kria, chreia [A kria – eredetileg görög:
chreia ’alkalmazás, haszon’: szellemes
mondás, amely meghatározott személyhez és
helyhez
kapcsolódik.
Fogalmába
beletartoznak a szállóigék, de olyanok is
lehetnek közöttük, amelyek nem váltak
szállóigékké, bár tanulságosak és szépek.
Retorikai jelentése: egy mondásra épített
beszéd, egy mondás kifejtése, indoklása.]
chrestomatia [daw. wypisy, wybór wyjątków z
dzieł
różnych
autorów]
–
(gör.)
chrestomatia,
kresztomatia,
szöveggyűjtemény, irodalmi olvasókönyv
ChRL (Chińska Republika Ludowa) – Kínai
Népköztársaság
chrisma (krzyżmo) – (gör.) chrisma, kenet;
szentelt olaj
chrismarium (chrismatarium, krismatarium,
Chrismatorium
lat.)
–
(gör.-lat.)
chrismarium; (lat.) Chrismatorium, 1.
szentelt olajtartó; a krizma tartására szolgáló
edény. 2. Reliquiumok szekrénye. 3. Az a
hely, ahol a bérmálás ünnepélyét tartják.
chrismatario – (gör.) chrismatario; felkenés
christmas (Boże Narodzenie) – (ang.) christmas;
karácsony
Christus vincit, Christus regnat, Christus
imperat [Chrystus wodzem, Chrystus
królem, Chrystus władcą nam] – (lat.)
imperat;
"Krisztus
győz,
Krisztus
kormányoz, uralkodik".
imperat keresztény trikolon, „röpima”, amely
az 1925-ben bevezetett katolikus Krisztus
839
Király ünnepén (az advent előtti vasárnapon)
mindig elhangzik.
Más alkalmakkor évszázadok óta használják,
katolikus miséken győzelmi himnuszra
emlékeztető énekelt formában is. Jelentése:
"Krisztus
győz,
Krisztus
kormányoz,
uralkodik". Gyakran Jézus és Pilátus
párbeszédével kapcsolatban említik, amikor a
kérdésre Jézus azt mondja: Az én országom
nem e világról való. A trikolón arra emlékezteti
a keresztényeket, hogy Krisztus királysága a
leghatalmasabb és eljön akkor is, ha az
emberek hatalma, az elnyomás és a szenvedés
legyőzhetetlennek látszik.
Ünnepélyes alkalmakkor, a szentmisén
általában a Credo után, az egyetemes
könyörgés helyén éneklik együtt a szólista és
hívek, illetve éneklik bármely vallásos
összejövetel kezdetén, vagy végén.
Feliratként nagyon sok helyen felbukkan.
Szerepel például a római Szent Péter-bazilika
előtti téren álló obeliszken.
Egyike a katolikusok gyakran használt
benedikcióinak. Már a középkorban gyakori
amulettszöveg volt Európában, ráolvasásokban
is
sokhelyütt
alkalmazták.
Mivel
Magyarországon is nagyon régen elterjedt, több
fordításváltozata ismert. A Pray-kódex például
így ismeri: "Cri tus orzagol + Cri tus
paranchol + Cri tus goz".
chrobot
[odgłos
wywołany
drapaniem,
gryzieniem lub przesuwaniem (się) czegoś
ciężkiego i twardego] – ropogás, csikorgás,
nyikorgás, sercegés
chrobotnąć — chrobotać [wydać chrobot] –
ropogni, csikorogni, nyikorogni, sercegni
chrobotać czym – ropogtatni, csikorgatni,
nyikorgatni, sercegtetni vmit; ropogni,
csikorogni, nyikorogni, sercegni vmivel
chrobotanie – ropogás, csikorgás, nyikorgás,
sercegés
chrobotek (Cladonia) [1. rodzaj porostów
należących do rodziny chrobotkowatych.
Liczy ok. 350 gatunków, z których w
Europie środkowej występuje ok. 70. 2.
pałeczkowaty lub krzaczasty porost] –
rénszarvaszuzmó
chrobry, -a, -e [odważny] – vitéz, bátor, derék,
hős, hősies
chrom1 (Cr, łac. chromium) [1. pierwiastek
chemiczny, srebrzystoniebieski metal
stosowany
m.in.
do
powlekania
przedmiotów
metalowych
warstwą
ochronną; 2. pierwiastek chemiczny,
metal przejściowy z bloku d układu
okresowego. Posiada 13 izotopów, od 45Cr
do 57Cr, z czego trwałe są izotopy 50, 52,
53 i 54. Został odkryty w roku 1797 przez
Louisa Nicolasa Vauqellina.] – króm [a
periódusos rendszer egyik kémiai eleme,
vegyjele Cr , rendszáma 24, nyelvújításkori
neve fösteny. Ezüstfehér, jól fényezhető,
-
Wersja 01 01 2017
magas olvadáspontú, kemény fém. A neve az
ógörög chroma szóból ered, ami szín, színest
jelent, mivel a króm vegyületei különböző
színűek (narancssárga, zöld, kék, ibolya…).
Kemény és vegyi hatásoknak ellenálló fém;
ötvözőelem
(festékgyártásnál
és
acélötvözésnél használják)]
chrom2 [miękka, garbowana skóra] – krómozott
bőr, krómbőr, krómsókkal cserzett nyersbőr
chromać [daw. kuleć] – sántítani, sántikálni,
bicegni
chromać na prawą nogę – jobb lábára sántítani,
jobb lábára bicegni; (átv.) sántítani,
bukdácsolni, ingadozni, bizonytalankodni
chromać w przedmiotach ścisłych – gyenge v.
bukdácsolni az exakt tárgyakban
chromanie (łac. claudicatio) – (lat.) claudicatio;
sántítás, bicegés
chromanie przestankowe (łac. claudicatio
intermittens) [związany z niedokrwieniem
objaw
chorobowy
polegający
na
występowaniu bólu mięśni kończyn
dolnych pojawiający się podczas wysiłku i
ustępujący po krótkim odpoczynku.] –
időszakos sántítás (claudicatio intermittens)
[az alsó végtagokban az artériák szűkülete
(elzáródása) járáskor helyi vérszegénységet
(ischaemia) okoz, ami a lábikrákban görcsös
fájdalommal jár]
chromatofor [1. barwne ciałko występujące w
cytoplazmie komórek roślin; 2. komórka
skóry zawierająca barwnik] – (gör.
chromatophora) kromatofóra; 1. számos
állat bőrében lévő festékszemcsékkel dúsan
megrakott
sejtek
neve,
melyek
nyúlványainak mozgatásával ezen állatok
színüket válroztatni tudják; 2. a növényi sejt
protoplazmájának egyik alkotórésze, mely v.
színtelen marad, v. pedig zöldre, vörösre,
sárgára festődik
chromatografia (gr. chromatos = barwa + grapho
= pisze) [1. metoda rozdzielania
jednorodnych mieszanin na składniki; 2.
to technika analityczna lub preparatywna
służąca do rozdzielania lub badania
składu mieszanin związków chemicznych]
– kromatográfia [amely a görög χρώμα:
kroma, szín és γραφειν: grafein írni szavak
összetétele, egy keverékek elválasztására
használatos laboratóriumi módszercsalád
neve.]
W zależności od rodzaju eluentu czyli
substancji w której rozpuszcza się badaną
mieszaninę rozróżnia się następujące techniki
chromatograficzne:
 chromatografia cieczowa - w której
eluentem jest ciekły rozpuszczalnik lub
mieszanina rozpuszczalników
 chromatografia gazowa - w której eluentem
840
jest gaz (zwykle hel, argon lub wodór,
czasem azot).
 chromatografia nadkrytyczna - w której
eluentem jest gaz w stanie nadkrytycznym.
W zależności od rodzaju i sposobu
przygotowania fazy rozdzielczej:
 TLC - thin layer chromatography,
chromatografia cienkowarstwowa - w której
fazę rozdzielczą stanowi cienka warstwa fazy
stałej naniesiona na sztywną płytkę. Na tak
spreparowaną płytkę nanosi się próbkę
roztworu, po czym na skutek działania sił
kapilarnych,
grawitacji
lub
pola
elektrycznego następuje przepływ i rozdział
mieszaniny;
 chromatografia bibułowa - w której fazę
rozdzielczą stanowi pasek lub arkusz bibuły
filtracyjnej lub specjalnego typu bibuły
chromatograficznej;
 chromatografia kolumnowa - w której faza
rozdzielcza jest umieszczona w specjalnej
kolumnie, przez którą przepuszcza się
następnie roztwór badanej mieszaniny.
Przepływ roztworu przez kolumnę można
wymuszać grawitacyjnie lub stosując różnicę
ciśnień na wlocie i wylocie kolumny;
 chromatografia powinowactwa - w której
odpowiednio spreparowana faza rozdzielcza
jest zdolna do oddziaływań chemicznych o
zmiennym
powinowactwie
wobec
rozdzielanych substancji;
 chromatografia jonowymienna - w której
substancje oddziałują ze złożem za pomocą
oddziaływań jonowych.
W zależności od parametrów procesu:
 HPLC - high performance/pressure liquid
chromatography,
wysokosprawna/ciśnieniowa chromatografia
cieczowa
odmiana
cieczowej
chromatografii kolumnowej z użyciem
eluentu pod wysokim ciśnieniem;
 FPLC - fast protein/performance liquid
chromatography
szybka,
białkowa/szybkosprawna
chromatografia
cieczowa - odmiana HPLC działająca na
niższych ciśnieniach, stosująca prócz złóż
sorpcyjnych, także zwykłe złoża typu sit
molekularnych, służąca głównie do rozdziału
białek i polipeptydów. Opatentowana i
wyłączna nazwa dla firmy Pharmacia;
 UPLC - ultra performance liquid
chromatography,
ultrasprawna
chromatografia
cieczowa
odmiana
cieczowej
chromatografii
kolumnowej.
Działa na wyższych ciśnieniach i mniejszych
przepływach, a kolumny mają mniejsze
ziarno (1,7 - 1,8 μm). Pozwala uzyskiwać
krótsze
czasy
retencji
i
wyższe
rozdzielczości. Opatentowana i wyłączna
nazwa dla firmy Waters.
 GPC - Gel Permeation Chromatography chromatografia
żelowa
odmiana
kolumnowej
chromatografii
cieczowej.
-
Wersja 01 01 2017
Polega na rozdziale składników mieszaniny
na sitach molekularnych ze względu na ich
wielkość (masę). Stosowana m.in. do
określania średnich mas cząsteczkowych
polimerów
chromatografia
cienkiej
warstwy
–
vékonyrétegkromatográfia
chromatografia gazowa [(Gas chromatography,
GC)
to
analityczna
technika
chromatograficzna, w której fazą nośną
jest gaz (najczęściej hel, argon, coraz
rzadziej wodór). Technika ta umożliwia
ustalenie procentowego składu mieszanin
związków chemicznych, w których
występuje ich nawet kilkaset. Stosując
klasyczną detekcję można dokonać
przybliżonej identyfikacji składników
mieszaniny na podstawie czasu retencji.
Pełną identyfikację umożliwia użycie
spektrometru mas jako detektora (Gas
chromatography - mass spectrometry, GCMS).] – gátkromatográfia [tetszőleges
halmazállapotú, de az esetek többségében
gáz- vagy folyadékminták összetételének
meghatározására
használt
kémiai,
elválasztástechnikai, analitikai módszer. A
gázkromatográfiás módszer esetében a
mozgófázis gáz, az állófázis általában
kolonna belső felületén megkötött anyag. A
minta gáz halmazállapotban kerül az
elválasztást végző kolonnára, majd a
detektorra, ezért gondoskodni kell arról,
hogy a nem gáznemű minta megfelelő
hőmérsékleten (100-500 °C) elpárologjon. A
módszer
olyan
vegyületek
esetében
alkalmazható, melyek bomlás nélkül
alakíthatók gázzá.]
chromatograficzny, -a, -e – kromatográfiai
chromatografować – kromatográfiai eljárást
végezni
chromatycznie – kromatikusan; festőien
chromatyczność [jakościowa cecha barwy
obejmująca jej odcień i nasycenie;
chrominancja] – (zene) kromatizmus
chromatyczny, -a, -e [I. barwny; II. postępujący
kolejno półtonami] – (gör.) kromatikus;
színes festő; színezhető, festhető; (fizika)
fénytörés, fénytörést okozó (lencsék); (zene)
félhangokban fel- v. lefelé mozgó skála
chromatyka (z gr. chroma = barwa, kolor) [I.
1. nauka o barwach; 2. kolorystyka
obrazu; II. 1. podwyższanie lub obniżanie
dźwięków skali diatonicznej o pół tonu; 2.
jest to zasada doboru dźwięków, w której
obok dźwięków właściwych tonacji
diatonicznej stosuje się również ich
podwyższenia i obniżenia] – (gör.-lat.)
kromatika; (fizika, zene) a modalitásban és a
tonalitásban (dúr-moll hangrendszerben) a
hétfokú alapskála (diatónia) színezése a rajta
841
kívül
levő,
de
alterációval
belőle
származtatható öt hanggal; az atonalitásban,
a
dodekafóniában
a
tizenkétfokú
hangrendszer, amely az egész hangok közé
módosításokkal beiktatott félhangokat is
önálló és egyenrangú hangoknak tekinti
chromatyzm [wada soczewek powodująca
powstawanie barwnych obwódek na
obrazie] – kromatizmus; színtorzítás
chromian [związek nieorganiczny, substancja o
właściwościach utleniających] – kromát
chromianowy, -a, -e – kromátchromo-, chromato- [pierwszy człon wyrazów
złożonych wskazujący na ich związek
znaczeniowy z barwą] – (gör.) kromo-;
színes, színchromofag – (gör.) kromofág; festék- és lakkoldó
vegyi anyag
chromodruk (przestarz. →chromotypia) –
többszínnyomás, színnyomat
chromolitografia [stosowana dawniej technika
wielobarwnej litografii; też: odbitka
wykonana tą techniką] – kromolitográfia;
többszínű kőnyomat
chromolitograficzny, -a, -e – többszínnyomatú
chromonikiel, chromonikielina [stop niklu i
chromu odporny na korozję] – krómnikkel;
kromel, nikkel és króm v. vas, nikkel és
króm; ellenállóképes ötvözet
chromoniklowy, -a, -e – krómnikkelchromosfera [środkowa warstwa atmosfery
słonecznej] – (gör.) kromoszféra; a nap
légkörének izzó gázokból álló, vöröses fényű
középső rétege
chromosferyczny, -a, -e – (gör.) kromoszférachromosom, chromosomy [1. składnik jądra
komórek roślinnych i zwierzęcych, będący
nosicielem genów; 2. forma organizacji
materiału
genetycznego
wewnątrz
komórki. Nazwa pochodzi z greki, gdzie
χρῶμα (chroma, kolor) i σῶμα (soma,
ciało). Chromosomy rozróżniano poprzez
wybarwienie] – (gör. chromosoma) 1.
kromoszóma, a sejtmagnak az öröklődésben
fontos szerepet játszó, a fajra jellemző vonal
v. pálcika alakú eleme; 2. kromoszómák,
élőlények sejtmagvában a sejtmagfonalzat
feldarabolódásakor
keletkező
elemek,
melyek száma, alakja, nagysága minden fajra
jellemző, s melyek az öröklőanyagoknak, a
gének összességének hordozói; 3. Az
eukarióta sejtek osztódásakor mikroszkópban
látható pálcika alakú képződmények,
amelyek bonyolult feltekeredett formában,
fehérjékkel együtt tartalmazzák a sejt DNSállományát, öröklési anyagát. - Hosszú DNSmolekula, amely nagyszámú gént tartalmaz.
Minden magasabbrendű növény- és állatfaj
-
Wersja 01 01 2017
meghatározott
számú
kromoszómával
rendelkezik. (Deutschland 1998/1, 30.); 4. A
sejt genetikai információit hordozó DNS
általában
kromoszómának
nevezett
makromolekulákba van csomagolva. A
kromoszóma (a görög chroma=színes és
soma=test szavakból) egy hosszú DNS
molekula, mely számos gént, szabályozó és
egyéb szekvenciákat tartalmaz. 5. a
sejtmagban található, géneket tartalmazó,
vagyis az öröklődésért felelős anyagból,
DNS-ből és fehérjékből felépülő szerkezet
chromosom płciowy (heterochromosom) –
heterokromosoma, heterokromoszóma; nemi
kromoszóma
chromosomowy, chromosomalny, -a, -e –
kromoszómachromość – sántaság
chromotlenek – krómoxid; zöld színű, üvegfestésre
alkalmazott anyag
chromotypia
[a)
technika
wypukłego
drukowania wielobarwnego; b) odbitka
wykonana tą metodą] – kromotípia;
többszínnyomás, többszínnyomat
chromotypografia [przestarz. →chromotypia] –
(gör.) kromotipográfia; nyomdai eljárás
többszínű nyomások előállítására
chromowanie
–
(műszaki)
krómozás;
fémtárgyaknak
elektronikus
bevonása
krómmal
chromowy, -a, -e – krómos, krómchromożelatyna – (fényképészet) krómzselatin;
káliumbikarbonáttal kezelt zselatin, mely
fény hatásra vízben oldhatatlanná válik
chromy, -a, -e [I. 1. kulawy; 2. o pracach,
działaniach: źle wykonany lub źle
funkcjonujący] – sánta, béna, nyomorék
chromy [człowiek kulawy], chroma – sánta, béna,
nyomorék (ffi/nő)
chronicznie – krónikusan, állandóan
chroniczny, -a, -e [med. przewlekły, zastarzały,
długotrwały] – (gör.) krónikus (chronicus),
(orvosi) idült, tartós, huzamos; állandóvá
vált; hosszan elhúzódó; lassú lefolyású,
hosszan tartó
chronić (chroni) [zabezpieczać przed czymś
niekorzystnym lub niebezpiecznym] –
védeni, megvédeni; őrizni, megőrizni; óvni,
megóvni,
oltalmazni
vkit;
vigyázni
vkire/vmire; (ukrywać) bújtatni, rejteni
chronić coś – védeni vmit
chronić od słonca – óvni a naptól
chronić
producentów
krajowych
przed
zagraniczną konkurencją – védeni a
belföldi termelőket a külföldi versenytől
chronić przed wilgocią! – nedvességtől óvandó!,
szárazon tartandó!
842
chronić środowisko naturalne – természeti
környezetet védeni
chronić się [1. zabezpieczać się przed czymś;
2. szukać schronienia] – óvakodni (vmitől),
idegenkedni (vmitől); (ukrywac się) rejtőzni,
rejtőzködni, bujkálni; védekezni; óvja v. védi
magát; elkerülni vmit
chronić się od zarazy – védekezni a fertőzés ellen
chronić się przed deszczem – védi magát az eső
elől v. esőtől
chronić (chroni) się przed kim/czym – védekezni
(vmi ellen); elbújni vki elől; húzódozni
(vkitől/vmitől)
chronić się przed bombardowaniem – védekezni
a bombatámadás ellen
chronić się przed deszczem – eső elől védekezni
chronienie – védelem, védekezés, megvédés
chroniony, -a, -e – védett (terület, faj)
chrono- [pierwszy człon wyrazów złożonych
czasem] – (gör.) chrono-, krono-; időchronobiologia
[nauka
o
zagadnienaich
związanych z rytmem biologicznym
organizmów] – időbiológia; élő szervezetek
biológiai ritmusát vizsgáló tudományág
chronograf [I. 1. antyczna lub średniowieczna
kronika; 2. autor takiej kroniki; II.
przyrząd samopiszący do rejestrowania w
sposób ciągły przebiegu zjawisk lub
procesów w czasie] – (gör.) kronográf,
időmérő, időíró; időpontok feljegyzésére
szolgáló
műszer;
(ir.)
krónikás;
(asztronómia)
a csillagoknak a távcső
fonálkeresztjén való áthaladási idejének
rögzítésére alkalmazzák
chronografia [1. zob. I chronograf w zn. 1.;
2. daw. kronikarstwo; II. ogół metod
służących do notowania za pomocą
chronografu momentów, w których
powstają różne fazy zjawisk nagłych] –
(ir.) krónikaírás; kronográfia, időmérés
chronograficzny, -a, -e – kronográfiai
chronologia [1. następstwo, kolejność dat,
okresów, wydarzeń w czasie; nauka o
mierzeniu i ustalaniu czasu; 2. nauka o
mierzeniu czasu, kolejności następowania
po sobie wydarzeń, zjawisk, a także
oznaczenie wydarzenia, zjawiska wg
przyjętego
podziału
czasu.
Nazwa
pochodzi od greckich słów chronos (czas) i
logos (słowo, nauka). Jest to kolejność
chronologiczna.; 3. jedna z podstawowych
nauk pomocniczych historii, zajmująca się
sposobami
określania
czasu,
czyli
systemem datowania (np. kalendarzach).
Metoda chronologii pozwala na ustalenie
np. świąt ruchomych przypadających na
dany
rok,
lub
dnia
tygodnia
-
Wersja 01 01 2017
przypadającego na daną datę.] – (gör.)
kronológia, 1. időszámítás; időrend, időbeli
sorrend; az időmérés és az időszámítás
tudománya; 2. az időszámítással, az idő
beosztásával, kormeghatározással és a régi
naptárakkal foglalkozó tudomány
chronologia matematyczna, czyli astronomiczna
[badająca ruchy ciał niebieskich, o ile
pozostają one w związku z mierzeniem
czasu. Przede wszystkim pozorny ruch
Słońca wokół Ziemi i rzeczywisty ruch
Księżyca wokół Ziemi] – matematikai v.
csillagászati időszámítás
chronologia techniczna, czyli historyczna
[badająca historyczne podziały czasu,
dokonywane przede wszystkim na
podstawie
ruchu
ciał
niebieskich,
sprowadzająca
je
do
podziałów
stosowanych
dzisiaj.
Chronologia
historyczna
jest
jedną
z
nauk
pomocniczych historii. Jest niezbędna do
ustalenia czasu powstania źródeł.] –
műszaki v. történeti időszámítás
chronologicznie – időrendben, kronologikus
sorrendben
chronologiczny, -a, -e [ułożony wg następstwa
wydarzeń, kolejności dat.] – (gör.)
kronológikus, időrendichronologiczny porządek – időrendi sorrend
chronometr [b. dokładny przenośny zegar
sprężynowy (gł. w astr. i nawigacji).] –
(gör.) kronométer; időmérő, különösen
pontos járású óra
chronometraż
[pomiar
czasu
trwania
określonych zjawisk, procesów lub
poszczególnych czynności] – kronometrázs;
időtartammérés
chronometraż
wyścigów
–
stopperezés,
eredménymérés, időmérés
chronometrażowy, -a, -e – időtartamméréses
chronometrażysta – időmérő ember
chronometria [nauka o pomiarach czasu, ich
metodach, przyrządach i błędach] –
kronometria; időmérés
chronometryczny, -a, -e – kronometrikus;
időmérési, időméréses
Chronos [mit. gr. uosobienie czasu] – (gör.)
Chronos; az idő megszemélyesítése isteni
alakban is (némelykor Kronosszal, az istenek
ősapjával)
chronoskop [rodzaj chronometru] – (gör.)
kronoszkóp; eszköz rövid időtartamok
mérésére
chronoskopowy, -a, -e – (gör.) kronoszkópchronostych lub chronogram [jeden ze sposobów
zapisywania dat rocznych stosowany w
okresie baroku] – kronogramma [egy olyan
– általában latin nyelven íródott – mondat
843
vagy felirat, amelyben bizonyos betűket
római számokként
értelmezve,
majd
összeadva egy számot, általában egy
évszámot kapunk eredményül. A szó a görög
kronosz (Κρόνος, Kronosz titán nevéből),
azaz idő és a gamma, azaz betű szavak
összetételéből született.]
chropawość, chropowatość – érdesség; durvaság,
egyenetlenség; rece
chropawy,
-a,
-e
[1. mający
szorstką
powierzchnię; 2. o dźwięku, głosie:
matowy, niemelodyjny; 3. daleki od
ideału,
wymagający
poprawy];
chropowaty, -a, -e – érdes, durva,
egyenetlen; recés, recézett
chropowata powierzchnia – érdes felület
chropowacieć [stawać się chropowatym] –
eldurvulni, érdessé válni
Chroszcz nagołodygowy (Teesdalia nudicaulis
(L.) R. Br.) [Drobna roślina roczna z
przyziemną różyczką liściową. Łuszczynki
okrągłosercowate, u góry nieco wycięte,
wąziutko
oskrzydlone.
Gatunek
zachodnioeuropejski,
w
Europie
Środkowej, także u nas, rzadki; rośnie w
miejscach piaszczystych na niżu. Kwitnie
V.] – rejtőke (Teesdalia nudicaulis)
chrumknąć — chrumkać [1. o świni: wydać
niski, chrapliwy dźwięk; 2. o głosie
wydawanym przez świnię] – (hangutánzó
szó) a disznó v. malac által kiadott alacsony,
rekedtes hang
chrup, chrup [dźwięk wydawany podczas
gryzienia] – krr, krr (hangutánzó)
chrupać, chrupnąć – (trzeszczeć) ropogni, (gryżć)
rágcsálni, ropogtatni; reccsenni
chrupać sucharki – kétszersültet ropogtatni
chrupanie – recsegés, ropogás
chrupiący, -a, -e – ropogós
chrupnąć — chrupać (chrupnie) [1. wydać
charakterystyczny odgłos podczas łamania
się, kruszenia itp.; 2. chrupać: gryźć coś
twardego, kruchego, powodując przy tym
charakterystyczny odgłos] – roppanni,
megroppanni; reccsenni, megreccsenni; felfelropogni; ropogni; (przegryżć) roppantani;
(chrupać) ropogtatni, rágcsálni
chrust [1. suche gałęzie; 2. daw. gęste zarośla;
3. daw. faworki] – rőzse; bozót, cserje;
kidőlt fa; (faworki) csörgőfánk, csöröge
chruściany, chrustowy, -a, -e – rőzsechruściel [Derkacz (Crex crex)] – Crea; haris
[(Crex crex) a madarak (Aves) osztályának a
darualakúak (Gruiformes) rendjéhez, ezen
belül a guvatfélék (Rallidae) családjához
tartozó faj]; gázló-költöző madár; nyáron
nádasokban (szántóföldeken gyakori)
-
Wersja 01 01 2017
Chruściel [wieś w Polsce położona w
województwie warmińsko-mazurskim, w
powiecie
braniewskim,
w
gminie
Płoskinia] – Chruściel (lengyel falu)
chruścina [dawniej: chrustniak, chruśniak] –
csalit, bozót
chruśniak malinowy – málnabokor
chryja [1. pot. awantura; 2. daw. rozprawa,
mowa lub rodzaj szkolnego ćwiczenia
retorycznego; 3. zob. chreia] – kria;
terjengős előadás; botrány, balhé, hecc; (átv.)
erkölcsi prédikáció, lelki fröccs; ramazúri,
hangos veszekedés; zűr; dawn zrí [(szleng)
balhé; Korábbi ‘rendőr, rendőrség’ jelentése
alapján biztos, hogy ez a tolvajnyelvi szó a
Zrínyi név első szótagjával azonos, és a
hajdan a Zrínyi utcában állt budapesti
rendőr-főkapitányságra utalt a 20. század
elejétől.];
chrypa [zmiana barwy głosu na niski, chropawy,
zwykle wskutek stanów zapalnych krtani],
chrypka – rekedtség, hurut [mieć chrypkę:
rekedt]
chrypieć
[1. mówić
ochrypłym
głosem;
2. wydawać ochrypły dźwięk] – berekedni;
rekedt; rekedten beszélni
chrypliwie – rekedten
chrypliwość – rekedtség
chrypliwy, -a, -e [o dźwięku, głosie: niski,
chropawy] – rekedt, berekedt
chrypnąć [dostawać chrypy] – berekedni
chrystianizm
[religia
lub
doktryna
chrześcijańska] – kereszténység, keresztény
vallás (chrześcijaństwo)
Chrystogram [1. w sztuce chrześcijańskiej
monogram złożony z greckich liter X i P
lub I i X (początkowych liter imienia
Chrystus lub Jezus Chrystus) tworzących
krzyż.
Używany
w
sztuce
wczesnochrześcijańskiej od III w. jako
symbol Jezusa Chrystusa.2. monogram
będący symbolem Jezusa Chrystusa w
formie akronimu. Z greki jest to skrót
imienia IHΣΟΥϚ (Jezus). W prawosławiu
jest on złożony z liter X i P lub I i X
układających się w krzyż. Są to
początkowe litery jednego z dwóch
wyrazów w grece: Chrystus lub Jezus
Chrystus.
W
kulturze
zachodniej
występują wymienne złożenia: "IHS" oraz
"IHC" będące odpowiednimi (pierwsza,
druga i ostatnia) literami (jota-eta-stigma)
greckiego imienia Jezusa: ΙΗΣΟΥϚ
(Ιησους) (czyt. Iesu:s). Napis ten wraz z
krzyżem podobno miał ujrzeć cesarz
Konstantyn Wielki we śnie przed bitwą z
Maksencjuszem w 312 r. przy moście
mulwijskim. Skrót w formie "IHS" po raz
844
pierwszy pojawił się na monetach
Justyniana II na przełomie VII–VIII
wieku.] – krisztogram; Krisztus-monogram
[1.
Jézus Krisztus nevének görög
kezdőbetűiből (khi, ró) kialakított jel, mely
Krisztust, a 4. sz: a keresztet is jelezte.
Kezdetben
rövidítésként
használták
szövegösszefüggésben,
olykor
ragozott
formában is. A 4. sz-tól Nagy Konstantin cs.
(ur. 306-337) látomása alapján gyorsan
népszerűvé vált. Fölkerült a labarumra,
pajzsokra és pénzekre is. A krisztogramban
elrejtett
keresztet
gyakran
világosan
kiemelték, ebből önállósult a 4. sz. közepétől
előforduló
crux
monogrammatica,
'monogramos kereszt', mely a konstantini
változatban is előfordult. A 4. sz. végén a
krisztogram más Krisztus-szimbólumokkal
(A és Ω, galamb, hal, páva) együtt is
előfordul. A kk-ig világi tárgyakon is
megtalálható (ajtón), különösen Szíriában,
mint apotropaion. - 2. IHS.]
Chrystologia [w szerokim tego słowa znaczeniu
to nauka o Jezusie Chrystusie. W
węższym znaczeniu stanowi jeden z
działów teologii chrześcijańskiej. Dalsze
próby uściślenia chrystologii napotykają
na trudności w postaci różnego
rozumienia Jezusa Chrystusa. W związku
z tym nie można mówić o chrystologii w
ogólności, ale o chrystologii katolickiej,
prawosławnej, luterańskiej i chrystologii
innych
kościołów,
związków
wyznaniowych,
chrystologii
uwarunkowanej kulturowo (chrystologia
afrykańska) czy wręcz chrystologii
konkretnych
teologów.
Spory
chrystologiczne to spory o rozumienie
samego Boga. Argumenty używane w tych
sporach
to
argumenty
biblijne
(chrystologia biblijna), historyczne np.
chrystologia
patrystyczna
czy
odwoływanie się do orzeczeń soborowych:
Sobór efeski (431 r.), Sobór Chalcedoński
(451 r.) i Sobór konstantynopolitański III
(680-681 r.). Chrystologie uznane m.in.
przez Kościół katolicki jako błędne czyli
herezje:
doketyzm,
emanacjonizm,
subordynacjonizm,
modalizm,
adopcjonizm, apolinaryzm, nestorianizm,
monoenergizm,
monofizytyzm,
monoteletyzm.] – (gör.) krisztológia
[Krisztusról szóló tan, a keresztény
hitágazattan (dogmatika) azon része, mely a
Jézus Krisztus személyére vonatkozó
hitcikkeket tárgyalja.]
chrystologiczny znak [złożenie palców prawej
ręki
tak,
aby
utworzyły
figurę
początkowych
liter
imienia
Jezus
Chrystus w alfabecie greckim (IS XS). Z
-
Wersja 01 01 2017
tym gestem jest zwykle przedstawiany
Chrystus, także kapłani składają tak palce
przy udzielaniu błogosławieństwa.] –
krisztológiai jelzés
Chrystus (grec. ho Christos - ten Pomazaniec,
hebr. Masziach, stąd wyrazy Chrystus i
Mesjasz) [1. drugie imię Jezusa z
Nazaretu; 2. W Starym Testamencie
pomazywani do rządzenia byli królowie,
np. Saul, Dawid, Cyrus. W późniejszych
czasach Starego Testamentu i w całym
Nowym Testamencie słowo Pomazaniec
oznaczało Pana, który jest Chrystusem,
pomazanym,
czyli
namaszczonym
Duchem Świętym.] – (gör. Christos: a
felkent) Krisztus; Jézus; felkent, a héber
messiás görög megfelelője
Chrystus frasobliwy [w polskiej rzeźbie ludowej:
wyobrażenie znękanego Chrystusa w
postawie siedzącej, z głową wspartą na
dłoni] – a szenvedő Krisztus
Chrystus frasobliwy:
a szenvedő Krisztus
Chrystus-Król (zob. Król – Chrystus) [Chrystus
Król (łac. Christus Rex) teologiczny tytuł
Jezusa z Nazaretu ściśle związany z
pojęciem Królestwa Bożego i wiary
chrześcijan w panowanie Jezusa w tym
królestwie jako Bożego Pomazańca.] –
Krisztus Király (lat. Christus Rex; Rex
Regum Dominus dominantium): a mindenség
Istentől fölkent uralkodója, akit János
evangélista a látomásaiban látott: „Fehér
lovon ül, hűségesnek és igaznak hívják.
Igazságosan ítél és harcol. Szeme olyan,
mint a lobogó tűz, a fején ékes korona. Neve
föl van írva, de senki sem ismeri, csak Ő
maga. Vértől ázott ruha van rajta, a neve:
Isten Igéje. Az égi seregek fehér lovon
kísérik, tiszta fehér patyolatba öltözve.
Szájából éles kard tör elő, hogy lesújtson a
nemzetekre (...) Öltözetén a csípő körül ez a
név volt felírva: királyok Királya, uralkodók
Ura.” (Jel 19,11-16). - 1. Az ÓSz Messiásvárásának lényeges része egy megváltó
király várása. 2. Az ÚSz-ben beteljesednek a
jövendölések.]
Chrystus Zmartwychwstały – a Feltámadt
Krisztus
845
chrystusowiec [1. wyznawca jednego z wyznań
protestanckich,
członek
Kościoła
Chrystusowego; 2. katolicki kapłan lub
zakonnik,
członek
Towarzystwa
Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej;
3. uczestnik powstania chrystusowców
(Cristada, 1926-29) w Meksyku] –
(különböző elnevezésekben) krisztusichrytusowy, -a, -e – krisztusi
chryzantem, chryzantema (Chrysanthemum) [1.
roślina ozdobna kwitnąca jesienią; 2.
synonim złocień (Dendranthema Des Moul)
– rodzaj bylin lub półkrzewów należący
do rodziny astrowatych. Liczy ok. 50
gatunków.] – (gör. Chrysanthemum)
krizantém [ősszel nyíló, több színben is
előforduló,
hosszú,
kekeny
tömött
szirmokból álló virágjáért termesztett fészkes
virágzatú fehér v. sárga virágú növény;
aranyvirág]
Chryzantema w śniegu – havas krizantém
Chrysanthemum (złocień) – Chrysanthemum;
Margitvirág;
Egynyári
margaréta
(Chrysanthemum
carinatum);
Színes
margaréta (Chrysanthemum coccineum)
o Chrysanthemum segetum (złocień polny) –
Aranyvirág; vetési aranyvirág (Chrysanthemum
segetum)
o Dendranthema zawadskii (chryzantema
Zawadzkiego
[złocień
Zawadzkiego])
(=Chrysanthemum zawadskii) – Margitvirág;
Zawadski-margitvirág
(Chrysanthemum
zawadskii)
o Dendranthema ×hortorum (chryzantema
ogrodowa
[złocień
ogrodowy])
(=Chrysanthemum xhortorum, Dendranthema
indicum × morifolium) – Őszi krizantém;
Dendranthema
x
grandiflorum
(Chrysanthemum hortorum)
o Tanacetum parthenium (wrotycz maruna
[złocień
maruna])
(=Chrysanthemum
parthenium)
–
Őszi
margitvirág
(Chrysanthemum parthenium)
o Tanacetum corymbosum ssp. corymbosum
(wrotycz
baldachogroniasty
typowy)
(=Chrysanthemum corymbosum) – sátoros
margitvirág (Chrysanthemum corymbosum)
o Tanacetum corymbosum ssp. clusii (wrotycz
baldachogroniasty
Klusjusa
[złocień
podbaldachowy])
(=Chrysanthemum
subcorymbosum)
–
Chrysanthemum
subcorymbosum
o Balsamita major (złocień balsamiczny
[wrotycz
szerokolistny,
bełżyna
balsamiczna])
(=Tanacetum
balsamita,
Chrysanthemum balsamita) – Balzsamos
aranyvirág (Chrysanthemum balsamita)
o Leucanthemum
(jastrun
[złocień,
margerytka]) – margitvirág v. margaréta;
aranyvirág, (gör.) krizantém (Chrysantheum)
(złocień)
-
Wersja 01 01 2017
o Leucanthemum vulgare [Jastrun właściwy,
złocień właściwy, jastrun wczesny] – réti
margitvirág v. margaréta
o Leucanthemopsis
alpina
ssp.
tatrae
(złocieniec alpejski tatrzański [wrotycz
alpejski
tatrzański,
złocień
alpejski
tatrzański])
(=Chrysanthemum
alpinum,
Tanacetum alpinum) – Havasi margitvirág
(Chrysanthemum alpinum)
o Chrysanthemum
coronarium
(złocień
wieńcowy [złocień koronowy]) – tavaszi
krizantém (Chrysanthemum coronarium)
o Margitvirág (Chrysanthemum majus)
o Chrysanthemum
carinatum
(złocień
trójbarwny) (=Ismelia carinata) – Egynyári
margaréta (Chrysanthemum carinatum)
o Coleostephus
multicaulis
(złocień
wielołodygowy) (=Chrysanthemum multicaule)
– Chrysanthemum multicaule
o Ajania pacifica (z. ajania) – Ajania (Ajania
pacifica)
o Arctanthemum arcticum (złocień arktyczny)
–
sarkvidéki krizantém (Arctanthemum
arcticum)
chryzantemowy, -a, -e – krizantém-; krizantémos
chryzmat [znak przyjęcia sakramentu] – (gör.)
krizma (kryżmo); szentelt olaj, kenet
chryzoberyl [Al2BeO4 minerał z gromady
tlenków. Jest minerałem rzadkim. Nazwa minerału wywodzi się od greckich
słów chrysos - złoto oraz beryllos - beryl.] –
(chrysoberyll)
krizoberill
(ásvány);
sárgászöld, üvegfényű, átlátszó rombos
kristályú
ásvány;
berilliumaluminát:
BeAl2O4; (nemes ékkő, a homokban találják
Brazíliában, Ceylon Borneó szigetén)
Święty Chryzogon (wł. San Crisogono) [żył III
lub IV wieku (śmierć przed 314), był
kapłanem rzymskim, prawdopodobnie
biskupem Akwilei, podczas prześladowań
religijnych za rządów cesarza Dioklecjana
uwięziony i zesłany do Akwilei, gdzie
poniósł śmierć męczeńską poprzez ścięcie i
wrzucenie ciała do morza. Święty
Chryzogon jest jednym z wymienianych
świętych w Communicantes Kanonu
Rzymskiego.] – Szent Crisogon keresztény
vértanú
 Bazylika św. Chryzogona w Rzymie,
zwana również Bazylika św. Chryzogona
na Zatybrzu (wł. Basilica di San
Crisogono in Trastevere lub też San
Crisogono) [rzymskokatolicki kościół
tytularny w Rzymie. Świątynia ta jest
kościołem parafialnym oraz kościołem
tytularnym, mającym również rangę
bazyliki mniejszej. Budowla ta była
wznoszona i przebudowywana na
przestrzeni V i VIII wieku, we wnętrzu
na szczególną uwagę zasługują 24
antyczne kolumny, jak również Cosmati
-
Wersja 01 01 2017
oraz kościół dolny. Świątynia była
kościołem narodowym Sardynii i
Korsyki.] – San Crisogono bazilika
Rómában
846
Basilica di San Crisogono
chryzolit [Mg2 SiO4 minerał z grupy oliwinów,
zwany oliwinem właściwym, także
forsterytem. - Nazwa pochodzi od gr.
chrysos (khrysos) = złoty oraz lithos =
kamień,
skała
i
nawiązuje
do
charakterystycznej barwy tego minerału.]
– (chrysolith) krizolit; zöld színű drágakő ún.
nemes olivin (Brazíliában, Hátsó-Indiában,
Felső-Egyiptomban található)
chrysopras, Chryzopraz (Prazer) [nazwa
pochodzenia greckiego, wynikająca z
połączenia słów chrysos - złoto i prasinos zielonkawy]
–
(gör.)
chrysopras;
krizoprász; szemcsés szerkezetű zöld színű
kalcedon; drágakő (legfőbb termőhelye
Szilézia)
chrzan [1. roślina warzywna z dużymi liśćmi i
grubym, mięsistym korzeniem o ostrym
smaku i zapachu; 2. przyprawa z korzenia
tej rośliny] – torma (Armoracia rusticana)
[egy gyógy- és fűszernövény. Népies neve:
közönséges torma, csípős torma]
chrzan pospolity (Armoracia lapathifolia) [bylina
z rodziny krzyżowych pochodząca z
Europy Wschodniej; liście trujące dla
krów] – Közönséges torma (Armoracia
lapathifolia) [Évelő, lágyszárú növény,
fűszer- és gyógynövény. Eredet: DélkeletEurópa
termékeny
talajú
réteken,
parlagokon,
patakpartokon
honos.
Hazánkban nem őshonos, de sokfelé
termesztik tudatosan. Gyakran elvadul. Más
néven csípős torma.]
chrzan, cebula, dym łzy wyciskają – torma,
vöröshagyma, füst könnyet csavar
chrzan tarty – reszelt torma
chrzan z majonezem – majonézes torma
chrzan z octem – ecetes torma
chrzan pospolity (Armoracia lapathifolia)
chrzanić [1. posp. mówić głupstwa; 2. posp. robić
coś źle] – badarságokat, ostobaságokat
fecsegni; össze-vissza beszélni, locsogni;
kontárkodni
chrzanić się [1. posp. psuć się; 2. posp. robić coś
zbyt długo, bez rezultatu; 3. posp. mieszać
się, plątać się w czyimś umyśle] – romlani,
elromlani,
megromlani,
tönkremenni,
poshadni, szétmenni; piszmogni
chrzanowy, -a, -e – tormás, tormachrząknąć (chrząka) — chrząkać [1. wydać
krótki, nieartykułowany dźwięk z krtani;
2. o świni: wydać niski, chrapliwy dźwięk]
– köhécselni, krákogni, torkát köszörülni;
(świnia) röfögni, röffenni
chrząkanie, chrząknięcie – köhécselés, krákogás,
torokköszörülés; röfögés
chrząstka (łac. cartilago) [1. elastyczna tkanka
tworząca niektóre części szkieletu; 2.
Chrząstka, tkanka chrzęstna, rodzaj
tkanki łącznej szkieletowej, zbudowanej z
komórek chrzęstnych - chondrocytów
[komórki chrzęstne wchodzące w skład
tkanki chrzęstnej Zanurzone są one w
istocie
międzykomórkowej
zwanej
chondryną]
oraz
bezpostaciowej
substancji
międzykomórkowej,
składającej się z istoty podstawowej (kwas
hialuronowy i proteoglikany) zwanej
macierzą (matrix) oraz dużych ilości
włókien
białkowych:
klejodajnych
(kolagenowych) i elastycznych.] – porc (lat.
cartilago), porcogó; (élelmiszer) mócsing
chrząstka nalewkowata – kannaporc
chrząstka pierścieniowata – gyűrűporc
chrząstka stawowa a. międzystawowa (łac.
cartilago
articularis)
[pokrywa
powierzchnie stykających się ze sobą
kości, zapobiega ścieraniu się kości jest
odporna na tarcie i ułatwia poślizg. W
847
chrząstce stawowej mogą występować
ubytki.] – izületi porc
chrząstka tarcsowa – pajzsporc (a gége elülső
porcogója)
chrząstka tarczowata krtani – (bonc) pajzsporc [a
gége legnagyobb porca. Kívülről férfiaknál,
mint az ádámcsutka jelenik meg. A
kiemelkedés oka, hogy a két oldalsó lemeze
elől férfiaknál hegyesebb szögben találkozik,
mint a nőknél.]
chrząstkowacieć – porcossá válni
chrząstkowaty, -a, -e [mający budowę zbliżoną
do chrząstki]; chrząstkowy, -a, -e – porcos,
porcogós
chrząszcz [owad mający dwie pary skrzydeł, z
których przednie osłaniają skrzydła tylne i
odwłok] – bogár
chrząszcz kolorado (zob. stonka w zn. 1.) –
(ziemnaczana) bogár, féreg; burgonyabogár,
kolorádóbogár
chrząszcz majowy – cserebogár (chrabąszcz)
chrząszczyk – bogárka
chrząszczyk korowy – szúbogár
chrzciciel [podn. osoba udzielająca chrztu] –
keresztelő ember
chrzcić
[1. udzielać
chrztu;
2. nazywać,
mianować; 3. nadawać imię; 4. w religii
chrześcijańskiej: oczyszczać z grzechu
pierworodnego; 5. żart. rozcieńczać wodą
wódkę,
sok
itp.]
–
keresztelni,
megkeresztelni; (zsarg.) vedelni, inni
chrzcić kogoś – keresztelni vkit
chrzcić się [być chrzczonym] – megkeresztelkedni
chrzcielnica [1. kościelne naczynie z wodą
święconą używaną przy chrzcie; 2. łac.
babtisterium; 3. zbiornik na wodę
chrzcielną umieszczony w świątyni, w
prezbiterium lub oddzielnej kaplicy,
służący
do
udzielania
chrztu]
–
keresztelőkút, keresztelőmedence [fedővel
ellátott kör v. nyolcszögletű vízmedence,
többnyire (óriási) kehely formájú, fedelén
legtöbbször Keresztelő Szt. János szobrával];
keresztelőkút
chrzciny [1. przyjęcie wydane z okazji chrztu
dziecka; 2. należały w Polsce do
uroczystości
mniej
więcej
hucznie
obchodzonych. W każdym, nawet ubogim
stanie w dniu tym wyprawiali rodzice
według możności większą lub mniejszą
ucztę. Rodzice chrzestni dają w darze dla
dziecka ozdobną czapeczkę i koszulkę.
Zamożniejsi ofiarowują sztukę płótna
białego, lub krzyżyk kosztowny. 3. żart.
lanie] – (ünnep) keresztelő, keresztelés;
(tréf.) verés
chrzciny – (ünnep) keresztelő
-
Wersja 01 01 2017
chrzczenie
–
keresztelés,
megkeresztelés;
keresztségben való részesítés á
chrzczony, -a, -e – megkeresztelt
chrzest (grec. baptizo - zanurzyć całkowicie w
wodzie) [1. sakrament, którego celem jest
zmazanie grzechu pierworodnego przez
symboliczne polanie wodą lub zanurzenie
w wodzie; też: związany z nim obrządek
nadania
imienia
oraz
przyjęcia
chrzczonego
do
wspólnoty
chrześcijańskiej; 2. uroczystość oddania
jakiegoś obiektu do użytku związana z
nadaniem mu imienia; 3. uczestniczenie
po raz pierwszy w jakiejś akcji; 3. wyraz
ten
spotykamy
już
w
Starrym
Testamencie w Septuagincie w II Król.
5;14, gdzie mowa o Naamanie, który
zanurzył się całkowicie w Jordanie siedem
razy i całkowicie został uleczony z trądu.
W Nowym Testamencie Jan Chrzciciel
chrzcił tych, co pokutowali i mieli
uwierzyć w przychodzącego wtedy
Mesjasza, którym był Jezus z Nazaretu.
Dla zidentyfikowania się z człowiekiem
Pan też dał się ochrzcić, ale nie dla
pokuty. Wyrażenia 'chrzest Duchem
Świętym' nie ma w Biblii, ale jest
wyrażenie:
'zostaniecie
ochrzczeni
Duchem Świętym i ogniem', co spełniło się
w dzień Pięćdziesiątnicy, dla Żydów, a dla
innych ludzi w trakcie kazania Piotra, co
oznaczało otrzymanie Ducha Świętego. Po
tym wydarzeniu ludzie zostali ochrzczeni
w wodzie. Po swoim zmartwychwstaniu,
tuż przed wniebowstąpieniem, Chrystus
polecił, by narody nauczano dla
uwierzenia, po czym mają być ochrzczeni
w Imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego, co
też czyniono po wylaniu Ducha Świętego.
Chrzczono tych, co byli w stanie
zrozumieć ten duchowy, poprzedzający
chrzest, proces zachodzący w czasie
odrodzenia duchowego. Pismo Święte
wyraźnie mówi, że chrzczono mężczyzn i
niewiasty, tzn. takich, co są w stanie
zrozumieć, co czynią. Przy czym chrzcząc,
chrzczący i chrzczony obaj wstępowali do
wody. Chrzest nie zbawia, ale jest
zewnętrznym symbolem śmierci dla
świata i zmartwychwstania duchowego,
które dokonuje się w zmartwychwstałym
Jezusie Chrystusie. Według Nowego
Testamentu jest tylko jeden chrzest.
'Ochrzczenie w jedno ciało' jest
wyrażeniem metaforycznym i oznacza
stanie się cząstką ciała Chrystusa, co
dokonuje się w czasie odrodzenia
duchowego. Chrzest niemowląt przez
pokrapianie i oblewanie nie ma podstaw w
Piśmie Świętym. Chrzest nad umarłymi
848
jest wymysłem ludzkim powstałym już
wśród pierwszych chrześcijan, przed
którym Pismo Święte wyraźnie ostrzega.
(Umarły mógł za życia wcale nie wiedzieć,
co chrzest znaczy).] – 1. keresztelés,
keresztelő [trzymać do chrztu: keresztvíz alá
tartani]; 2. keresztség [szentség; jegye a víz;
a bűn megbocsátásának és az egyházba való
felvételnek aktusa; különféle formája van: 1.
a baptizma (ez az eredeti) a vízbe való teljes
bemerítés; 2. a vízzel, a keresztelő kancsóval
történő leöntés; 3. a víz hintése; 4. a vízzel
való keresztvetés a fejre; két típusa van: a)
gyermekkeresztség; b) felnőttkeresztség; az
elsőnél a szülők és a keresztszülők tesznek a
gyermek nevében fogadalmat és a történelmi
egyházak gyakorolják; a másodiknál hitbeli
döntés, a hit megvallása után történik. Az
egyetlen szentség, melyet minden egyház
elfogad.]
chrzest bojowy – tűzkeresztség
chrzest krwi – vérkeresztség
chrzest ognia, chrzest ogniowy – tűzkeresztség
chrzestny, -a, -e – kereszt-, keresztelő
chrzestny syn – keresztfia (vkinek)
chrześcijanin [nazwa ta ma oznaczać naśladowcę
Chrystusa.
Powstała
w
Antiochii
Syryjskiej około roku 42. Poznawano
wtedy chrześcijan po gorliwości w
naśladowaniu Chrystusa i szerzeniu Jego
nauki, ale dziś jest inaczej, bo i wrogowie
Chrystusa
nazywają
siebie
chrześcijanami.], chrześcijanka – (gör.–
szláv) keresztény, keresztyén (ffi, nő) [a
Christianos, Krisztust követő hívő kifejezése,
ebben a formában a rk. egyházban
honosodott meg és lett általánosan
elfogadottá (= keresztyén)]; keresztyén [a
“Christianos” a Krisztuskövető kifejezése,
elsőnek a görög pogányok használták,
hozzánk a középkorban szláv közvetítéssel
jutott el: ma a protestánsok szóhasználata]
chrześcijanistwo – keresztényiség
chrześcijanizm – (chrześcijaństwo) kereszténység,
keresztény vallás
chrześcijański, -a, -ie – keresztény, keresztényi (po
chrześcijańsku: keresztényi módon)
chrześcijańska demokracja [ruch społecznopolityczny
nawiązujący
do
zasad
etycznych
chrześcijaństwa i
nauki
Kościoła
katolickiego]
–
(pol.)
kereszténydemokrácia
chrześcijańsko-żydowski, -a, -ie – keresztényzsidóchrześcijaństwo [1. religia opierająca się na
nauce
Jezusa
Chrystusa;
2. ogół
chrześcijan] – kereszténység, keresztény
vallás; (ogół chrześcijan: kereszténység,
-
Wersja 01 01 2017
keresztény világ) [főbb ágai: 1. római és
görög katolikus egyház; 2. pr. egyházak; 3.
ort. egyházak; 4. szabadegyházak és
szabadegyházi közösségek – magyarországi
egyházak]
chrześnica, chrześniaczka [córka chrzestna] –
keresztlány, keresztleány
chrześniak [1. syn chrzestny; 2. (łac. chondroma)
jest łagodnym nowotworem tkanki
chrzęstnej, różnicującym się w kierunku
chrząstki
szklistej;]
–
keresztfiú;
(chondroma) porcdaganat
chrzęstniak przykostny (chondroma periostale)
– csontmelletti porcdaganat
chrząsnąć, chrząstnąć, chrzęsnąć, chrzęstnąć —
chrzęścić [wydać chrzęst] – csörögni,
zörögni; csikorogni
chrzęst [odgłos kruszenia się, łamania się czegoś
lub tarcia o coś] – csörgés, zörgés
chrzęszczenie – csörgés, csikorgás
CHS (ang. Cylinder-Head-Sector, czyli cylindergłowica-sektor) jest metodą adresowania
danych na dysku twardym.] – CHS,
Cylinder / Head / Sector (Cilinder /Fej
/Szektor) [Az a szektor, amit olvasni
akarunk, van neki egy címe. A régebbi
esetben a címzést egy számhármassal
(Cylinder-Head-Sector) lehetett elvégezni,
ami optimális esetben is csak 1024*64*255
szektor, azaz 8GB elérését tesz lehetővé.]
chucerko – éhenkórász nőcske
chuch [pot. powietrze wydychane podczas
chuchania] – lélekzet, lehelet; levett figura,
leütött figura (dámajátékban)
chuchać – 1. lehelni, rálehelni; ráfújni, megfújni;
elcsenni, megfújni; 2. kényeztetni
chuchać na kogo – dédelgetni, kényeztetni vkit
chuchnąć — chuchać [1. intensywnie wyrzucić
powietrze z płuc; 2. chuchać: rozgrzewać
oddechem; 3. chuchać: pot. pielęgnować,
ochraniać; też: obchodzić się z kimś lub z
czymś bardzo delikatnie] – lehelni,
rálehelni; ráfújni, megfújni; elcsenni,
megfújni
chuchnięcie – lélegzés, légzés, lélegzet, lehelet
chuchraczek – éhenkórász emberke; véznácska
chuchro, chuchrak [pot. osoba wątła i drobna];
chucherko – éhenkórász, nyápic alak,
vékonypénzű v. vékonydongájú v. vézna
ember
chuchrowato – éhenkórászan, nyápican
chuchrowaty, chucherkowaty, -a, -e –
éhenkórász, nyápic
Chucks (buty) – Chucks [A fűzős, fehér
gumibetétes textil sneaker (a magas szárú
tornacipő utcai változata) elnevezése. Az
elnevezést elsőként a Converse használta.]
849
Chucks
chuczać, chucznąć – lehelettel melegíteni, lehelni
chuczeć (chuczy) – dörögni
chudawy, -a, -e – vézna, cingár
chuderlactwo,
chuderlawość
–
véznaság,
soványság
chuderlak [pot. człowiek chudy i chorowity] –
éhenkórász, nyápic alak, vékonypénzű v.
vékonydongájú v. vézna ember (chuchro)
chuderlawy, -a, -e – vézna, beteges, cingár,
vékony, lefogyott, száraz, aszott, girhes,
nyomorúságos
chudeusz [pot. człowiek chudy i słaby] – sovány
ember; szegény ördög; éhenkórász
chudnąć [1. tracić na wadze; 2. przen. zmniejszać
się, ubożeć] – fogyni, lefogyni, soványodni,
lesoványodni
chudnięcie – fogyás, soványodás
chudo – soványan, véznán
chudoba [daw. skromny dobytek lub niewielkie
gospodarstwo] – vagyonka; egész holmi;
jószág
chudopacholstwo [temu chudopacholstwu, o tym
chudopacholstwie] – (dawno) nyomor,
szegénység
chudopachołek [1. daw. człowiek pochodzący z
niezamożnej szlachty lub z niższych
warstw społecznych; 2. lekcew. człowiek
ubogi] – földhözragadt szegény, éhenkórász
chudość – soványság, vékonyság
chudy, -a, -e [1. bardzo szczupły; 2. zawierający
mało tłuszczu; 3. nieurodzajny; 4. cienki,
lichy; 5. skromny, nieobfity; 6. biedny;
7. zawierający mało jakichś ważnych
składników] – sovány, szikár (gebe), girhes;
nyurga; száraz, zsírtalan; szegény; ösztövér
chuda fara – szegény eklézsia; (átv.) nyomor,
ínség
chuda fara sam pleban dzwoni – (közmondás)
szegény az eklézsia, maga harangoz a pap
chudy jak deska – nagyon sovány; szikár, mint a
vasalódeszkla; lapos mint a deszka (sovány
nőről)
chudy jak patyk – sovány, mint a keszeg
chudy jak szczapa – sovány mint a gebe; csont és
bőr; sovány mint a piszkafa
-
Wersja 01 01 2017
chudziak [1. pot. ze współczuciem o człowieku
wychudzonym, mizernym; 2. pot. człowiek
nieszczęśliwy,
godny
współczucia],
chudziatko] – kis nyápic gyerek v. emberke;
(tréfás) kis vakarcs
chudzielec [pot. człowiek chudy] – sovány ember,
(pies) agár
chudzina [1. pot. z politowaniem o chudym
człowieku lub zwierzęciu; 2. pot. człowiek
nieszczęśliwy, godny współczucia] – nyápic
chudziuchny, -a, -e; chudziuteńki, chudziutki, -a,
-ie – soványka, vékonypénzű, véznácska,
nyápic
1
chuj [1. wulg. penis, członek; kutas, falus, fallus,
fujara; fiut, lacha, pała, kapucyn, wacek,
laga, siusiak, pindol, kuśka; 2. wulg.
wysoce obraźliwa forma zwrotu do
mężczyzny (por. chujek)] – (wulg.) fasz;
fütyi
2
chuj [jeden z języków używanych w Gwatemali
i Meksyku] – chuj (nyelv)
chuligan [1. człowiek naruszający normy
współżycia
społecznego
2.
nazwa
zapożyczona od nazwiska Hooligan (lub
Hoolihan) irlandzkiej rodziny drobnych
złodziejaszków
mieszkających
na
przełomie XIX i XX wieku w londyńskiej
dzielnicy Southwark, w Polsce określająca
młodego człowieka, na ogół kilkunastolub dwudziestoparolatka, który w sposób
szczególnie agresywny i ostentacyjny
łamie zasady współżycia społecznego,
dokonując
drobnych
kradzieży
i
rozbojów, zaczepiając osoby postronne,
niszcząc mienie i wdając się w bójki z
innymi osobami. Chuligani zazwyczaj
działali w kilkuosobowych grupach,
dających im przewagę fizyczną nad
pojedynczymi przechodniami, a także
poczucie siły i bezkarności.] – (ang.→or.)
huligán,
garázda,
vagány,
csibész,
csirkefogó, útonálló, jampec, strici; huligán,
nyers, durva, erőszakos, elvetemült ember;
(dawno)
a
társadalomra
veszélyes
munkakerülő ember; a társadalmi együttélés
szabályait semmibe vevő, munkakerülő,
garázda, hotrányt okozó - rendszerint
fiatalkorú – személy; ellenforradalmi
terrorakciókra könnyen kapható személy
chuliganeria
[1. gromada
chuliganów;
2. chuligaństwo] – huligánság
chuligański, -a, -ie – huligán-, csavargóchuligaństwo – garázda elemek;
csibészség,
gazság, garázdaság; huligánság (fiatalkorú
bűnözés és bűnözők)
chuliganić, chuliganić się – huligánkodni,
randalírozni
850
chuliganizm – (ang.→lat.) huliganizmus; a
huligánokra jellemző viselkedésmód; rablás,
fosztogatás, erőszakoskodás; huligánizmus
chulo
–
(sp.)
chulo;
gyalogharcos
a
bikaviadalokban
Chur (jama) [1. Razem z Aaronem podpierał
ręce Mojżesza w walce Izraelitów z
Amalekitami. Razem z Aaronem miał
pieczę nad obozem w czasie pobytu
Mojżesza na górze Synaj. 2. Syn Kaleba,
dziadek Besaleela. 3. Jeden z królów
madianickich, zabity razem z Balaamem.
4. Ben Hur (syn Hura) - oficer Salomona.
5. Syn Efraty. 6. Ojciec Refajasza. Wrócił
z niewoli.] – Húr (bibliai név) [1. Midiánita
király (4Móz 3,18; Józs 13,21); 2. Salamon
egyik helytartójának atyja (1Kir 4,8).; 3.
Áronnal együtt tartotta Mózes karját az
amálekitákkal vívott csata idején (2Móz
17,10.12); 4. Besáléel (1) nagyatyja (2Móz
31,2; 35,30; 38,22; 1Krón 2,19-20); 4. Júda
(1) fia (1Krón 4,1); 6. Refája (5) atyja (Neh
3,9)]
Chus, także Kusz (czarny) [sun Chama, wnuk
Noego. Miał wielu potomków. Jego synem
był także Nimrod - wielki mocarz na
ziemi, założyciel miasta Babel. Potomkami
Kusza są Etiopczycy (Abisyńczycy).] –
KÚS (fekete, szerecsen, sötétbőrű; a
megégett arcok földje; összevisszaság,
zűrzavar; összefutott nép). [Hám (1) fia, Nóé
unokája (1Móz 10,6-8; 1Krón 1,8-10).]
Chusaj, Chuszaj (pośpiech, wierność) [przyjaciel
i doradca Dawida, który mu pomógł w
ucieczce przed synem Absalomem] –
(bibl.) Khúsai [2 Sámuel 16:16 Mikor pedig
az Arkeából való Khúsai, a Dávid barátja
bement
Absolonhoz,
monda
Khúsai
Absolonnak: Éljen a király, éljen a király!
16:17 És monda Absolon Khúsainak: Ez-é a
barátod iránti szereteted? Miért nem mentél
el barátoddal? 16:18 Felele Khúsai
Absolonnak: Nem, hanem a kit az Úr és ez a
nép választ, és az Izráelnek minden fiai: azé
leszek és azzal maradok.]
chusta [1. duża chustk; 2. część stroju kobiecego
służąca jako okrycie głowy szyi i pleców;
niegdyś powszechnie używana, zarówno
przez mieszczki jak i kobiety z gminu, dziś
raczej
element
stroju
ludowego.
Przeznaczone na zimę robione były z
wełny lub koziego runa i zakrywały całą
postać. Istniały też chustki mniejsze,
obejmujące plecy i zakrywające dekolt.
Innym rodzajem są chusty noszone tylko
na głowie, wiązane z tyłu lub pod brodą.
Chusty męskie, perkalowe lub jedwabne,
stanowiły w XIX wieku przejście od
żabotu do krawata. 3. szeroka wstążka lub
-
Wersja 01 01 2017
pasek z błyszczącej tkaniny jedwabnej.
Noszona luźno na stroju, zawiązana na
tyle lub boku, której końce wiszą.
Poprzednik wojskowego munduru, jej
kolor był jedynym sposobem rozróżnienia
jednostki wojskowej] – kendő, fejkendő;
vállszalag [Fényes selyem típusú szövetből
készült széles szalag, amit a ruha fölött, a
vállon lazán átvetve hordanak, a végei
lelógnak. Eredetileg a katonai egyenruha
részét képezte és színösszeállítása az adott
hadsereg színeinek felelt meg.]
chusta harcerska – cserkész nyakkendő
chusta pionierska – dawn. úttörőnyakkendő
chusta szkocka [Ogólne określenie na tkaninę
przypominająca szkocki tartan i nie jest
przeznaczana na wełniane ubiory.] –
kendő; pléd [Nagykockás, tarka gyapjúvagy gyapjú típusú szövet, amelynek
mintázata a skót tartan mintázatára hasonlít.
Takarókat készítenek belőle.]
CHUSTA szkocka czerwona
chusta na ramiona – vállkendő
chusta z frędzlami – rojtos kendő
chusta zbroczona krwią – a kendő v. zsebkendő
véres
chusteczka – kis kendő, keszkenő, kendőcske; (na
szyję) sál, (na głowę) fejkendő; (na nosa)
(női) zsebkendő
chusteczka batystowa – batisztkendőcske, batiszt
zsebkendő
chusteczka do nosa [1. obszyty kawałek płótna
niewielkich rozmiarów lub miękki i
przyjemny w dotyku papier do higieny
twarzy podobnej wielkości. 2. kwadratowa
bawełniana
tkanina
z koronkowymi
mocno ozdobionymi brzegami. Dziecięca,
damska i męska (największa) różnią się
rozmiarem. Mogą być jednokolorowe lub
wzorzyste. Wykorzystywane do higieny
osobistej ale także jako element ozdobny –
w okresie Renesansu. 3. obszyty kawałek
płótna niewielkich rozmiarów lub miękki i
przyjemny w dotyku papier do higieny
twarzy podobnej wielkości.] – (női)
zsebkendő [Négyzet alakú pamutszövetdarab, megerősített vagy csipkés széllel.
Mintázata, mérete attól függ, hogy férfiak,
nők, vagy gyerekek számára készül-e. Lehet
egyszínű vagy tarkánszőtt. Egészségügyi
vagy divatkellékként szolgálhat. Eredete a
reneszánsz időkre tehető, ekkor dísznek
használták.]
851
chusteczka do nosa
chusteczka higieniczna – papírzsebkendő
chusteczka
(ozdobna)
do
kieszonki
–
díszzsebkendő
chusteczka jedwabna – selyemkendő
chusteczka w marynarce [Modna husteczka
dekoracyjna, która jest składana na różne
sposoby i trzymana w kieszeni na klatce
piersiowej
płasszcza
lub
żakietu
(marynarki). Kolorem pasuje do odzieeży.
Może być częścią kompletu z krawatem.] díszzsebkendő – díszzsebkendő [dívatos,
dekoratív zsebkendő, amit sokféleképpen
hajtogatnak és a kabát, zakó felső zsebében,
látható módon helyeznek el. Színe
illeszkedik
a
ruhadarabhoz
ill.
a
nyakkendőhöz. Kapható már eleve összeillő
nyakkendő-díszzsebkendő együttes is.]
chusteczka wystaje z kieszeni – a zsebkendő kiáll
v. kilátszik a zsebből
chusteczka ze sztucznego jedwabiu – műselyem
kendő
chusteczki higieniczne – papírzsebkendő
chustka [1. kwadratowy lub trójkątny kawałek
tkaniny noszony na głowie lub na szyi;
2. niewielki kawałek materiału używany
zwykle do wycierania nosa] – (kis) kendő,
fejkendő, főkötő, kendő; nagykendő
chustka do nosa – zsebkendő (férfi); keszkenő
(női)
chustka jedwabna – selyemkendő, selyem
keszkenő v. zsebkendő
chustka kordonkowa – vastagszálú selyem kendő
chustka kraciasta – kockás kendő
chustka na głowę – fejkendő
chustka na szyję – sál, vállkendő
chustka w kraty – kockás kendő
chustki kamganrowa – fésűsgyapjú kendő
chustkowy, -a, -e; chusteczkowy, -a, -e – kendő-,
zsebkendőchutor [dawna zagroda wiejska na słabo
zaludnionych
obszarach
Rosji
lub
przysiółek
stanicy
kozackiej
na
ukraińskich stepach] – (dawno) tanya
chwacki, -a, -ie – derék, daliás, deli, délceg, bátor;
fürge, élénk, ügyes
chwacko – 1. derekasan, bátran, merészen, 2.
fürgén
-
Wersja 01 01 2017
chwalba [1. daw. pochwała, uznanie; 2. daw.
przechwalanie się] – dicsekvés, kérkedés,
hencegés,
hetvenkedés,
öndicséret,
szájhősködés
chwalca [osoba wychwalająca kogoś lub coś] –
dicsérő, dicsőítő, magasztaló
chwalebnie – dicséretre méltóan, dicséretesen
chwalebność – dicséretreméltóság, vminek a
dicséretes volta
chwalebny, -a, -e [1. godny pochwały;
2. przynoszący chwałę] – dicséretes, dicső,
dicsőséges; dicséretre méltó
Chwalebny dzień [zob. Dzień chwały; Wspaniały
dzień Boga lub Chwalebny dzień Pański] –
az Úr dicsőséges napja [Ézsaiás 35. eljön az
Úr dicsőséges napja, amikor a vakok látni
fognak, a sánták ugrálnak, mint az őzek, és a
némák énekelni fognak, és eljön az Úr
örömének napja a Sionra.]
Biblia Warszawska Izaj. 35: 1 Niech
się rozweseli pustynia i spieczona ziemia; niech
się rozraduje i zakwitnie step! 2 Niech jak
złotogłów bujnie zakwitnie i weseli się, niech się
raduje i wydaje radosne okrzyki! Chwała Libanu
będzie mu dana, świetność Karmelu i Saronu;
ujrzą one chwałę Pana, wspaniałość naszego
Boga.
3 Wzmocnijcie opadłe ręce i zasilcie omdlałe
kolana! 4 Mówcie do zaniepokojonych w sercu:
Bądźcie mocni, nie bójcie się! Oto wasz Bóg!
Nadchodzi pomsta, odpłata Boża! Sam On
przychodzi i wybawi was!
5 Wtedy otworzą się oczy ślepych, otworzą się
też uszy głuchych. 6 Wtedy chromy będzie skakał
jak jeleń i radośnie odezwie się język niemych,
gdyż wody wytrysną na pustyni i potoki na stepie.
7 Rozpalona ziemia piaszczysta zmieni się w
staw, a teren bezwodny w ruczaje; w legowisku
szakali będzie miejsce na trzcinę i sitowie. 8 I
będzie tam droga bita, nazwana Drogą Świętą,
Nie będzie nią chodził nieczysty; będzie ona
tylko dla jego pielgrzymów. Nawet głupi na niej
nie zbłądzi. 9 Nie będzie tam lwa i zwierz
drapieżny nie będzie po niej chodził, tam się go
nie spotka. Lecz pójdą nią wybawieni. 10 I wrócą
odkupieni przez Pana, a pójdą na Syjon z
radosnym śpiewem. Wieczna radość owionie ich
głowę, dostąpią wesela i radości, a troska i
wzdychanie znikną.
Ézsaiás 35. 1 Örvend a puszta és a kietlen hely,
örül a pusztaság és virul mint őszike. 2 Virulva
virul és örvend ujjongva, a Libánon dicsősége
adatott néki, Karmel és Sáron ékessége;
meglátják ők az Úrnak dicsőségét, Istenünk
ékességét.
3 Erősítsétek a lankadt kezeket, és szilárdítsátok
a tántorgó térdeket. 4 Mondjátok a remegő
szívűeknek: legyetek erősek, ne féljetek! Ímé,
Istenetek bosszúra jő, az Isten, a ki megfizet, Ű
jő, és megszabadít titeket!
5 Akkor a vakok szemei megnyílnak, és a
süketek fülei megnyittatnak, 6 Akkor ugrándoz,
mint szarvas a sánta, és ujjong a néma nyelve,
mert a pusztában víz fakad, és patakok a
kietlenben. 7 És tóvá lesz a délibáb, és a szomjú
föld vizek forrásivá; a sakálok lakhelyén, a hol
feküsznek, fű, nád és káka terem. 8 És lesz ott
ösvény és út, és szentség útának hívatik:
tisztátalan nem megy át rajta; hisz csak az övék
az; a ki ez úton jár, még a bolond se téved el; 9
Nem lesz ott oroszlán, és a kegyetlen vad nem jő
fel reá, nem is található ott, hanem a megváltottak
járnak rajta! 10 Hisz az Úr megváltottai
megtérnek, és ujjongás között Sionba jönnek; és
örök öröm fejökön, vígasságot és örömöt
találnak; és eltűnik fájdalom és sóhaj.
852
chwalenie – dicsérés, dicsőítés, magasztalás
chwalenie się – dicsekvés, öndicsérés, hetvenkedés,
hencegés, kérkedés
chwalić (chwali) [1. mówić o kimś lub o czymś z
uznaniem; 2. daw. czcić] – dicsérni,
dicsőíteni, magasztalni
chwalić kogoś – dicsérni v. dicsőíteni vkit
chwalić się [podkreślać własne zalety lub zasługi]
– dicsekedni, eldicsekedni; hencegni,
hetvenkedni, kérkedni, büszkélkedni
chwalić się czym – dicsekszik
chwalipięta [pot. ironicznie lub lekceważąco o
kimś, kto się chwali] – beképzelt, öntelt,
önhitt, nagyképű
chwała [zob. Dzień chwały; 1. powszechne
uznanie,
cześć;
2. chluba,
ozdoba;
3. zaszczyt, honor] – hála, dicsőség; üdv
[pełen chwały: dicsőséges, dicső]
Chwała (hebr. kabod, grec. doxa, ang. glory, niem.
Herrlichkeit Gottes) [chwała i sława to nie
jedno i to samo. Chwałę zdobywa się
mozolnym trudem, czasami z narażeniem,
albo i utratą życia, może być poznana i
odkryta
dopiero
przez
późniejsze
generacje; podczas, gdy sławnym można
się stać przez czyny chwalebne, ale nie
koniecznie. Być sławnym może oznaczać
być popularnym, mieć rozgłos. Pan nasz
okrył się chwałą, gdy jako niewinny
cierpiał za winnych i jako bezgrzeszny
sądzony był przez grzeszników, gdy
objawiał światu czym jest miłość i
posłuszeństwo wobec Boga - Ojca, który
Go za to wziął do Swej chwały, gdzie
obecnie przebywa. W Starym Testamencie
oddawać chwałę może oznaczać oddawać
cześć, pokłon, ukorzenie się przed Bogiem.
Jest także chwała od ludzi. Syn przyjdzie
w chwale Ojca. Szczepan widział chwałę
Bożą i Jezusa. Chwała Boga ukazywała się
w obłoku. Chwała Boga objawiona jest w
stworzeniu. Jezus Chrystus jest Panem
chwały. Wierzący w Pana otrzymują
chwałę od Boga przez Jezusa Chrystusa.
Chrystus jest żywotem i ci, co z Niego są
zrodzeni, będą w chwale. Ciało Pana po
-
Wersja 01 01 2017
zmartwychwstaniu było chwalebne.] –
(rel.) hála, dicsőség
chwała Bogu! – hála Istennek!, hála Isten!
chwast [I. roślina dziko rosnąca w ogrodzie lub
na polu, hamująca wzrost roślin
użytkowych; II. 1. daw. pęczek nici, piór
lub włosia użyty jako ozdoba; 2. Chwast,
chwost kutas (tur. kutaz) – wyrób
szmuklerski w formie pędzla, ze
związanych ze sobą, oplecionych nitek
jedwabnych, wełnianych, metalowych,
frędzli. Używany do ozdoby ubiorów,
tkanin dekoracyjnych (portier, zasłon). 3.
frędzel z nici, włóczki lub jedwabiu, a
niegdyś ze złota lub srebra. Używano ich
obficie w dawnym stroju polskim: do delii
i opończy, do czapki, do szpady, do liberii
i do koni. Za Zygmunta Augusta nosiły je
kobiety przy sukniach. Bardzo modne
były frędzle w liberiach za Stanisława
Augusta. W drugiej połowie XIX wieku
stały się popularną ozdobą mebli. 4.
ozdoba z nici, włóczki lub sznurka.
Pojedyncze nitki złożone w połowie i
przewiązane
razem
stanowiły
wykończenie pasów szlacheckich w
dawnej Polsce. Za Zygmunta Augusta
kobiety nosiły je przy sukniach. Zdobiono
nimi również opończe, czapki, szpady itp.
Obecnie używane są do wykończenia
zasłon, ewentualnie w obiciach mebli.] –
(zielsko) gaz, gyom, gyomnövény; (ozdoba)
bojt, rojt
chwast rybny, rybi [ryby o małej wartości
użytkowej] – kis értékű v. értéktelen halak
chwast segetalny – szántóföldi (szegetális)
növények
chwastowy, -a, -e – gazos, gyomos
chwastobójczy,
-a,
-e
[o
substancjach
chemicznych: niszczący chwasty] –
gyomirtóchwaścić się – ellepi a gyom, gazosodni
chwaścisty, -a, -e – gyomos, gazos
chwat [1. człowiek odważny, dzielny, śmiały;
śmiałek, zuch, odważniak;
2. w
łowiectwie:
półkole
w
żelazie
nastawionym
na
zwierzynę,
które
zatrzaskuje się przez poruszenie się
zwierza; 3. w zoologii: ryba karpiowata,
brzuchopłetwa] – fenegyerek; legény a
talpán; (vad) csapda; (hal) pontyféle hal
chwiać [poruszać lub pochylać w różne strony] –
ingatni, himbálni, lengetni, rázni
chwiać (chwieje) się [1. poruszać się lub pochylać
w różne strony; 2. nie móc utrzymać
równowagi; 3. upadać, zanikać; 4. być
niezdecydowanym, wahać się] – billegni,
imbolyogni, támolyogni, tántorogni, inogni,
853
ingadozni; lengeni, lengedezni; himbálódzik;
libegni
[ceny się chwieją: az árak
ingadoznak]; (o zębach) mozogni
chwiać się na nogach – botladozni, imbolyogni,
támolyogni; alig áll a lábán
chwianie – ingadozás, ingás, lengés, imbolygás
chwianie
się
–
támolygás,
ingadozás,
határozatlanság, habozás
chwiat [daw. człowiek energiczny, zaradny i
śmiały] – derék fickó; fenegyerek
chwiejnie – ingadozón, ingadozva; bizonytalanul,
határozatlanul
chwiejność – állhatatlanság, ingadozás, ingatagság,
határozatlanság,
bizonytalanság;
megbízhatatlanság
chwiejność charakteru – jellemgyengeség, ingatag
jellem, ingatagság
chwiejny, -a, -e [1. przechylający się w różne
strony, chybotliwy; 2. niezdecydowany,
często zmieniający zdanie] – határozatlan,
rozoga; ingadozó, ingatag, állhatatlan;
támolygó, lengő; szabálytalan, egyenetlen,
rendszertelen,
ugrásszerű;
bizonytalan
(ember)
chwiejny chód – ingó léptek, ingó járás
chwila [1. krótki odcinek czasu; 2. pewien okres,
czas, pora], chwileczka – pillanat,
szempillantás, perc [co chwila: minden
pillanatban; na chwilę: egy pillanatra; do
chwili obecnej: eddig, mostanáig, a jelen
pillanatig; w tej chwili: azonnal, rögtön,
ebben a pillanatban; od tej chwili: mostantól,
ettől a pillanattól kezdve; za chwilę: azonnal,
egy pillanat múlva; lada chwila: minden
pillanatban; w danej chwili: az adott
pillanatban; w wolnych cwiliach: szabad
időben]; idő, időszak (w odpowiedniej
chwili: a megfelelő időben)
chwila dziejowa – történelmi pillanat
chwila krytyczna – kritikus pillanat
chwila nieprzytomności – önfeledt pillanat
chwila odpowiednia – megfelelő pillanat
chwila przełomowa – döntő pillanat
chwila wytchnienia – (átv.) lélegzetvétel,
pillanatnyi pihenés
chwila zapomnienia – a feledés pilalnata
chwilami – néha, időnként, időközönként; bizonyos
időközökben
chwile jego są policzone – percei már meg vannak
számlálva
chwile miłosne (randka) – pásztoróra, randevú,
szerelmi pillanat
chwileczka, chwilka – egy rövid pillanat; röpke
pillanat
chwileczkę! – mindjárt!, rögtön!, azonnal!, pillanat!
chwileczkę (w tej chwili) – rögtön
-
Wersja 01 01 2017
chwileczkę, zaraz połączę – (telefon) kis türelmet
kérek, azonnal kapcsolom
chwileczkę, zaraz poproszę – (telefon) kis
türelmet kérek, azonnal adom
chwileczkę, zaraz zgaszę światła – egy pillanat,
mindjárt eloltom a villanyt
chwilowo – egyelőre, pillanatnyilag, ez idő szerint,
ideiglenesen, momentán
chwilowo nie mamy ani jednego wolnego pokoju
– pillanatnyilag nincs egyetlen szabad
szobánk sem
chwilowość – pillanatnyiság, pillanatszerűség,
ideiglenesség, momentaneitás
chwilowy, -a, -e [1. występujący w danej chwili;
2. trwający tylko chwilę] – pillanatnyi,
jelenlegi, ez idő szerinti, ideiglenes,
átmeneti, momentán; időleges
chwilowa gęstość energii akustycznej –
pillanatnyi hangenergia-sűrűség
chwilowa moc akustyczna – pillanatnyi
hangenergia
chwilowa moc akustyczna mowy – pillanatnyi
beszédteljesítmény
chwilowa moc wyjściowa
–
pillanatnyi
kimenőteljesítmény
chwilowa
niedyspozycja
–
pillanatnyi
indiszponáltság v. indiszpozíció
chwilowa prędkość akustyczna – pillanatnyi
részecskesebesség
chwilowe ciśnienie akustyczne – pillanatnyi
hangnyomás
chwilowe natężenie dźwięku [Wartość chwilowa
strumienia
energii
akustycznej
przepływającej
przez
jednostkową
powierzchnię w kierunku chwilowej
prędkości akustycznej w tym miejscu. Jest
to wielkość wektorowa, która jest równa
iloczynowi
chwilowego
ciśnienia
akustycznego w punkcie i chwilowej
prędkości akustycznej.] – pillanatnyi
hangerősség
chwilowe wychłenie (przesunięcie) akustyczne –
pillanatnyi részecskekiesés
chwilowy
sprzymierzeniec
–
ideiglenes
szövetséges
chwycić — chwytać [1. wziąć kogoś, coś szybkim
ruchem w rękę, zęby itp. i trzymać mocno;
2. postrzec coś słuchem lub wzrokiem;
3. zacząć orientować się w czymś lub
rozumieć coś; 4. o uczuciu lub jakimś
stanie: ogarnąć, opanować kogoś, coś; 5. o
argumentach,
reklamie:
trafić
do
przekonania] – fogni, elfogni, megfogni;
ragadni, megragadni; elkapni; fogdosni;
kézre keríteni (vkit); markolni, megmarkolni
chwycić byka za rogi – belevágni a dologba;
nekikezdeni vminek; nekifogni vminek
854
chwycić coś w imadło – satuba fogni vmit
chwytać v. chwycić (co) zachłannie – két kézzel
kap (vmin):
chwycić dwie sroki za ogon – [két szarka farkát
fogja] két fából faragni; két lóra tenni, két
lovat nyergelni
chwycić kogo na czym – rajtakapni vkit vmin
chwycić kogo/co pod pachę – felkarolni vkit/vmit
chwycić kogo w pasie – derékon kapni vkit;
átölelni vkinek a derekát
chwycić (kogo) za kołnierz – galléron ragadni;
nyakon csípni
chwycić kogoś za ucho – fülön csípni v. fogni vkit
chwycić na oślep – találomra kiragad
chwycić na słowie – szaván fogni v. venni
chwycić w lot – röptében elkapni
chwycić za broń – fegyvert fogni v. ragadni
chwycić za gardło – torkon ragadni
chwycić za klamkę – kilincet megfogni
chwycić za oręż – fegyvert (kardot, szablyát) fogni
v. ragadni
chwycić za pióro – tollat fogni v. ragadni
chwycić za ręce – megragadni a kezét
chwycić za serce – szíven találja; megragadja
(olvasmány, film stb.)
chwycić za słowa – szavaiba belekapaszkodik;
szavaihoz ragaszkodik; szaván fogni;
szószerint venni
chwycić za słowo – szaván fogni v. venni
chwycił się drabiny oburącz – kétkézzel
kapaszkodott v. fogódzott a létrába
chwyciły go mdłości – hányinger (rosszullét) fogta
el
chwycić się — chwytać się [1. chwycić jeden
drugiego; 2. ująć coś szybko w ręce dla
utrzymania równowagi] – fogni, megfogni;
kapaszkodni, megkapaszkodni; fogódzkodni,
felhasználni
chwytać się (czego) – megfogódzik (vmiben)
chwycić się środków – intézkedni; intézkedéseket
foganatosítani;
intézkedéseket
tenni;
eszközökhöz nyúlni
chwytać się wsztystkiego – minden szalmaszálba
belekapaszkodik
chwycić się za co – megfogni vmit; vmibe
kapaszkodni v. belekapaszkodni; vmi után
kap
chwyciwszy za włosy – megragadja a hajánál fogva
chwyt [1. chwycenie czegoś ręką lub narzędziem;
2. zaplanowane,
sprytne
posunięcie;
3. określony
sposób
chwycenia
przeciwnika w walkach wręcz; 4. daw.
uchwyt, zaczep] – fogás; csel, cselfogás;
trükk, fortély
-
Wersja 01 01 2017
chwyt [(text.) właściwość dzianiny lub tkaniny
ujmowana dotykiem, odróżniająca jeden
gatunek od drugiego. Dodatkowy proces
badawczy w celu oceny różnic właściwości
materiałów
włókienniczych.
Jest
przeprowadzany za pomocą dotyku dłonią
powierzchni materiału włókienniczego.
Stosowany do zbadania różnic we
właściwościach,
głównie
sztywności,
miękkości, ostrości oraz efektu łączenia
oraz układu powierzchni na skórze
palców. Chwyt zależy od surowca, splotu,
nabrania, przędzy, wykończenia oraz
ogólnej
struktury
materiału
włókienniczego.] – fogás (kelméé) [A
kelmék
egy
fontos,
összetett
minőségjellemzője,
amit
érzékszervi
megítéléssel (tapintással, a kézben történő
gyűrögetéssel) lehet megállapítani. Ezzel a
módszerrel több különböző tulajdonságot is
megállapítanak, köztük a keménységet ill.
puhaságot, a kelmefelület érdességét,
textúráját, hajlékonyságát, rugalmasságát,
ami az ujjakkal érzékelhető. A fogás függ a
kelme nyersanyagától, szerkezetétől, a benne
lévő fonalak finomságától és jellegétől,
kikészítésétől. Kutatások folynak arra, hogy
az így megállapított szubjektív értékelést
műszeres mérések összevont értékelésével
próbálják helyettesíteni.]
chwyt pod pachy – mellkasi fogás; szállítófogás
chwyt reklamowy – reklámfogás
chwyt uwalniający od objęć tonącego – szabaduló
fogás
chwyt za głowę – fejfogás
chwytacz (zob. chwytak) – fogdmeg; (műszaki)
fogó, befogó; rögzítő, lefogó, markoló;
kapaszkodó ember
chwytać (zob. chwycić) – fogni (chwycić);
fogódzkodni
chwytać powietrze [z trudem oddychać ustami:
Chorzy na astmę bardzo często mają
trudności
z
oddychaniem.
Chwytają
powietrze dusząc się i krztusząc.] – levegő
után kapkod
chwyta mróz – fagyni kezd
chwytał ją żal niezmierny – mérhetetlen fájdalom
fogta el
chwytać za broń – fegyvert fogni, fegyvert ragadni
chwytać za kołnierz – nyakon csípni
chwytać za słowo – szaván fogni
chwytać się (zob. chwycić się) – (kogo/czego)
fogni, megfogni; ragadni, megragadni (vmit);
folyamodni (vmihez)
chwytać się coś – fogódzkodni, kapaszkodni
chwytać się do nowych środków – új eszközökhöz
folyamodik
855
chwytać się ostatecznych środków – végső
eszközökhöz nyúlni v. folyamodni
chwytać się wszelkich sposobów – minden eszközt
megragadni; minden lehetőséget v. módot
kihasználni, megragadni; közhellyé válni
chwytać się wszystkiego – kapkod fűhöz-fához
chwytający za serce – szívbemarkoló
chwytak [część niektórych urządzeń służąca do
chwytania
i
przenoszenia
różnych
substancji lub przedmiotów] – fogó,
befogó; rögzítő, lefogó, markoló
chwytliwy, -a, -e [1. atrakcyjny, trafiający do
przekonania; 2. łatwo chwytający; 3. o
umyśle: łatwo przyswajający coś] –
kapaszkodó; makacs
chwytnik – fogó, lefogó; kapocs; (növénytan)
léggyökér szőrképlet
chwytność – kapaszkodás, fogás (lehetősége)
chwytny, -a, -e [1. przystosowany do chwytania;
2. łatwo przyswajający coś] – kapaszkodó;
makacs (chwytliwy)
chwytny ogon [służy do przytrzymywania się
wśród gałęzi] – fogódzófarok
chyba
[I partykuła wyrażająca przypuszczenie
mówiącego, że komunikowany w zdaniu sąd
jest prawdziwy, np. Chyba doszliśmy do
porozumienia.;
II
składnik
spójników
złożonych chyba że, chyba żeby, które
komunikują, iż tylko w wypadku zajścia
zdarzenia, o którym mowa w zdaniu
podrzędnym, nie nastąpi to, o czym mowa w
zdaniu nadrzędnym, np. Naprawię to jutro,
chyba żebym miał gości.] – hacsaknem,
legfeljebb, alighanem; hacsak nem [pójdę
chyba że deszcz będzie padał: megyek,
hacsak nem esik az eső], kivéve; talán,
valószínűleg, persze, alighanem [już chyba
jest w domu: alighanem már otthon van];
(pewnie) bizonyára, persze, természetesen
[no chyba: hát persze]; valószínűleg
chyba coś się stało – talán történt valami
chyba ma pan (panie) rację – azt hiszem, igaza
van
„Chyba
masz
słuszność”
zauważył
–
„Valószínűleg igazad van” jegyezte meg
chyba nie… (+/-) – hacsak nem, talán nem…,
aligha
chyba on (ona) może ci coś doradzić – ő talán tud
neked tanácsolni vmit
chyba (tak/nie) - talán, valószínűleg, alighanem
chyba śnię? – tán álmodom
chyba tak – talán igen
chyba to będzie dobre – talán ez jó lesz; ez talán
jó lesz
chyba z tego nic nie będzie – ebből alighanem
semmi sem lesz; ebből bizony semmi sem
lesz; ebből ugyan semmi sem lesz
chyba znasz to nazwisko? – talán ismered a nevét?
-
Wersja 01 01 2017
chyba że – hacsak nem…; alighanem; lehet hogy
chyba że tak – hacsak úgy nem!, csakis!, nyilván
(úgy)!, meghiszem azt!, csak úgy lesz az!,
az már más!
chyba się spóźni – talán késik
chyba się roztrzęsę ze złości – (átv.) mérgemben
agyonütlek
chybcikiem – gyorsan, hirtelen
chybiać – téveszteni, nem találni; melléfogni
chybiać celu – célt téveszteni; nem talál célba
chybić — chybiać [1. nie trafić w cel; 2. nie
przynieść pożądanego efektu] – téveszteni,
eltéveszteni, elhibázni vmit [na chybił trafił:
találomra, vaktában]
chybić celu – célt téveszt; túllő a célon
chybienie – melléfogás
chybiony, -a, -e – célt tévesztett, eltévesztett;
elhibázott, sikertelen, nem sikerült
chybione dzieło – elhibázott mű; rosszul sikerült
mű
chybiony strzał – (wojsko) eltéveszett lövés
chybki, -a, -ie [1. daw. szybki i zwinny; 2. daw.
chybotliwy] – gyors, fürge, sebes;
hajlékony, simulékony
chybko – fürgén, gyorsan (szybko)
chybkość – fürgeség, gyorsaság (szybkość)
chybnąć [poruszyć, zakołysać czymś] – 1. (ritka)
himbálni, hintázni, hintáztatni, ringatni,
rázni, lengetni, mozgásba hozni (chybotać)
2. nem sikerül
chybnąć się [zachwiać się] – meginogni; (átv.)
bizonytalankodni
chybnięcie – ingás, lengés, ringás, himbálózás,
hintázás; ringatás, himbálás
chybotać [1. poruszać czymś w różne strony;
2. przechylać się z jednej strony na drugą]
– himbálni, hintázni, hintáztatni, ringatni,
rázni, lengetni, mozgásba hozni
chybotać się [przechylać się z jednej strony na
drugą] – ringani, lengeni, himbálódzni
chybotanie – himbálózás, himbálódzás; ringás,
ingás, ingadozás; bukdácsolás
chyby – hacsak nem
chycić, chytać [chwycić, chwytać] – [Słowniczek
języka śląskiego] fogni, elfogni, megfogni;
ragadni, megragadni; elkapni
chylać – hajlékony, hajladozik
chylić [pochylać lub przechylać coś] – hajlítani,
meghajlítani; hajtani, lehajtani, meghajtani
chylić czoło przed kimś – fejet hajtani vki előtt
chylić głowę przed kim/czym – fejet hajt vki/vmi
előtt
chylić przed czym głowę – fejet hajtani vmi előtt
chylić się [1. pochylać lub przechylać się;
2. zniżać się; 3. zbliżać się do końca;
856
4. kierować się w jakąś stronę] – hajolni,
meghajolni, lehejolni; hajlani, meghajlani
(hajlik)
chylić się do upadku – hanyatlani; hanyatló félben
lenni; lebukófélben lenni; végét járni
chylić się ku upadkowi – hanyatlani
chylić się ku starości – a sír felé hajolni; öregedni
chylić się pod napórem czegoś – elhajlani vmilyen
nyomásra
chyluria (chłonkomocz) [obecność chłonki w
moczu. Mocz ma wówczas mleczną
barwę.] – (gör.) chyluria; nyirok-vizelés;
tropikus betegség, okozója fonalféreg
chylus [zob. mlecz w zn. 4.] – (lat.) chylus;
nyiroknedv, tápnedv; a belekből felszívódó
nyirok; fehér, tejszerű folyadék, amely
emésztéskor jut a bélcsatorna nyirokereibe
chyłkiem
[1. ukradkiem,
niepostrzeżenie;
2. potajemnie] – meghajolva; lopva,
lopakodva; óvatosan; titokban, titkon;
settenkedve
chyłkiem się skradać – lopakodni, ólálkodni,
settenkedni
chyłomierz [1. przyrząd pokładowy wskazujący
pochylenie samolotu albo statku względem
jego osi; 2. przyrząd do sprawdzania
wysokości jednej szyny toru w stosunku
do drugiej] – hajlásmérő, dőlésmérő,
klinométer
chyrpa [brzydka kobieta] – [Słowniczek języka
śląskiego] csúnya nő
chytrek – (tréfás) ravasz kópé, ravasz ember; nagy
ravasz
chytro, chytze – ravaszul, alattomban, fondorlattal,
furfangosan
chytrość – ravaszság, ravaszkodás, furfang,
furfangosság, fondorlat, fortély, fortélyosság,
alattomosság; kapzsiság, mohóság
chytrus [1. pot. człowiek przebiegły; 2. pot.
człowiek chciwy i skąpy], chytruska –
ravasz, furfangos, fortélyos, alattomos;
kapzsi, mohó (ffi, nő)
chytry, -a, -e [1. przebiegły, podstępny, też:
świadczący o takich cechach; 2. chciwy,
skąpy; 3. pot. pomysłowo zrobion] –
agyafúrt, ravasz [to chytra sztuka: ez ravasz
fickó], furfangos, fondorlatos, fortélyos,
alattomos, hamiskás; kitanult; rafinált;
(chciwy) kapzsi, mohó
chytra sztuka – (átv.) ravasz alak v. ügy
chytry jak lis – ravasz róka; ravasz, mint a róka
chytry jak wąż – ravasz, mint a kígyó
chytry na pieniądze – pénzsóvár, kapzsi
chytrze – ravaszul, fondorlattal, furfangosan,
alattomban
chytrzenie – ravaszkodás
-
Wersja 01 01 2017
chytrzyć (chytrzy) [1. przejawiać chciwość i
skąpstwo;
2. postępować
chytrze,
używając wybiegów i podstępów] –
ravaszkodni
chyżo – gyorsan, frissen, hirtelen, sebesen,
szaporán, fürgén
chyżonogi – gyors lábú, fürge lábú
chyżość – gyorsaság, sebesség, frisseség
chyży, -a, -e [szybko poruszający się lub szybko
wykonywany; szybki] – röpke; sebes, gyors,
élénk, friss, fürge
chyży lot – gyorsrepülés
chyży jeleń – iramszarvas
ci – (od ten) ezek, ők, azok; (od ty) neked [dam ci
jeść: adok neked enni]
ci chłopcy, to hajdamaki – ezek a fiúk nagy
csibészek
ci, co tu leżą – azok, akik itt fekszenek
ci dwaj ludzie dopaszowali się – ez a két ember
illik egymáshoz; jól összeillenek
ci i tamci – ezek é azok; ezek és amazok
ci, którzy dokoła nas żyją – azok, akik körülöttünk
élnek
Ci studenci są dobrzy, a jacy są tamci? – Ezek jó
egyetemisták, és milyen amazok?
CIA, Central Intelligence Agency (pol.
Centralna
Agencja
Wywiadowcza)
[rządowa agencja służby wywiadowczej
USA, zajmująca się pozyskiwaniem i
analizą informacji o zagranicznych
rządach,
korporacjach
i
osobach
indywidualnych oraz opracowywaniem,
na podstawie tych informacji, raportów
dla instytucji rządowych USA. Agencja
organizowała także operacje, których
celem była interwencja w wewnętrzne
sprawy
wybranych
państw,
od
propagandy po wspieranie oddziałów
paramilitarnych.
Jednym
z
wielu
przykładów takich interwencji jest udział
w organizacji zamachu stanu w Iranie w
1952 (Operacja Ajax).] – (ang.) Central
Intelligence
Agency,
rövidítve
CIA
(magyarul Központi Hírszerző Ügynökség);
[az amerikai hadsereg és légierők központi
hírszerző ügynöksége [az Amerikai Egyesült
Államok szövetségi hírszerző szervezete.]
ciachać przez pół – félbevágni, félbehasítani
ciachać mieczem – karddal átvágni, karddal
szétvágni
ciachnąć — ciachać [1. pot. uciąć coś ostrym
narzędziem; 2. pot. szybko wykonać jakąś
czynność] – elvágni, elmetszeni, leszelni
ciachnąć się — ciachać się [pot. skaleczyć się] –
megsebesülni, megsérülni, megnyomorodni,
megcsonkulni
857
ciaciać [upiększać, zbyt delikatnie postępować z
kimś lub czymś (ziemia lubliniecka)] –
[Słowniczek języka śląskiego] szépíteni,
megszépíteni, szebbé tenni
ciacho – „süti” (sütemény)
ciała – anyagok, testek
ciała acetonowe [związki chemiczne powstające
w organizmie ludzi i zwierząt jako
produkty przemiany materii] – acetonok
ciała białkowate – fehérjék, fehérjefélék
ciała ciekłe – cseppfolyós anyagok
ciała fluoryzujące – fluoreszkáló testek
ciała fosforyzujące – foszforeszkáló testek
ciała ketonowe [związki chemiczne powstające w
organizmie ludzi i zwierząt w wyniku
spalania kwasów tłuszczowych] – ketonok
[láncközi oxocsoportot (═O) tartalmazó
oxigéntartalmú
szerves
vegyületek.
Általános képletük: R1-CO-R2. A képletben
szereplő R1, R2 láncokat a keton
oldalláncainak nevezzük.]
ciała niebieskie – égitestek
ciała
odpornościowe
[płyny
ustrojowe
warunkujące odporność organizmu na
drobnoustroje i ich toksyny] – immunizáló,
védő anyagok
ciała proste – egyszerű testek
ciała stałe – szilárd anyagok
ciała znajdują się w ruchu lub spoczynku – a
testek vagy mozgásban vagy nyugalmi
állapotban vannak
ciałem i duszą – testtel-lélekkel
ciałko – testecske, részecske, sejt
ciałko krwi – vérsejt [białe ciałka krwi:
fehérvérsejtek; czerwone ciałka krwi:
vörösvérsejtek]
ciałko zieleni [zob. chloroplast] – zöld testecske;
kloroplasztiszok
Ciałko żółte (corpus luteum) [1. gruczoł
dokrewny powstający okresowo w jajniku
samic ssaków po wydzieleniu się jaja z
jajnika
2.
gruczoł
wewnętrznego
wydzielania, powstający w jajniku
podczas cyklu płciowego ssaków i
człowieka (w drugiej połowie cyklu
miesiączkowego) z pękniętego pęcherzyka
Graafa
(jajeczkowanie).
Wytwarza
hormon
zwany
progesteronem
umożliwiający zagnieżdżenie się zarodka
w macicy i utrzymanie ciąży.] sárgatest
(corpus luteum) (a petefészekben)
ciało [1. mięśnie, skóra i tkanka tłuszczowa
obrastająca szkielet
człowieka
lub
zwierzęcia; 2. organizm ludzki lub
zwierzęcy jako całość (czasem tylko o
tułowiu);
3. zwłoki;
4. grupa
ludzi
powołana do pełnienia jakichś zadań;
-
Wersja 01 01 2017
5. obiekt lub substancja o określonych
właściwościach; 6. mat. dowolny zbiór co
najmniej dwóch elementów, w którym
określone są i wykonalne działania
dodawania i mnożenia, przy spełnieniu
określonych warunków; 7. w ST oznacza
wszystkie istoty żyjące, tak ludzi, jak i
zwierzęta. Dalej oznacza: 1) człowieka
jako istotę znikomą i doczesną; 2) u św.
Pawła - grzeszny pierwiastek w człowieku,
walczący z łaską.] – 1. test [w zdrowym
ciele zdrowy duch: ép testben ép lélek], 2.
hulla, holttest, tetem; 3. izom, hús; 4.
valóság, realitás (projekt); 5. (grono osób)
testület, szerv, kar; 6. anyag
ciało [struktura
formalizująca własności
algebraiczne liczb wymiernych, czy liczb
rzeczywistych. W trakcie badań nad tymi
obiektami
rozwinął
się
aparat
matematyczny (tzw. teoria Galois)
umożliwiający
rozwiązanie
takich
problemów jak rozwiązalność równań
wielomianowych (jednej zmiennej) przez
tzw. pierwiastniki (działania obowiązujące
w ciałach i wyciąganie pierwiastków), czy
wykonalność
pewnych
konstrukcji
klasycznych (konstrukcji geometrycznych,
w których dozwolone jest korzystanie z
wyidealizowanych cyrkla i linijki).
Działem matematyki zajmującym się
opisem tych struktur jest teoria ciał] –
(mt.) test [Az algebrában a test egy olyan F =
(T, + , *) kétműveletes algebrai struktúrát
jelöl, ahol T kommutatív csoportot alkot a +
("összeadás") műveletre nézve, a *
("szorzás") kommutatív, asszociatív, minden
nem nulla elemnek van inverze a * műveletre
nézve, továbbá a * művelet disztributív a +
műveletre. Egyes szerzők testnek nevezik az
olyan algebrai struktúrákat is, amelyekben a
szorzás nem feltétlenül kommutatív, de a
fenti tulajdonságok egyébként teljesülnek. E
cikkben az ilyen struktúrákat ferdetestnek
nevezzük, és testen mindig kommutatív
ferdetestet értünk.]
ciało astralne – asztráltest
ciało człowieka, ciało ludzkie – emberi test
ciało doradcze – tanácsadó testület
ciało dyplomatyczne – diplomáciai kar v. testület
ciało elastyczne – rugalmas test
ciało flakowate – petyhüdt test
Ciało i Krew [semityzm, oznaczający naturę
ludzką] – test és vér; (átv.) emberi természet
Ciało i Krew Chrystusa [ zob. Eucharystia: Chleb
i wino jako ciało i krew Chrystusa;] –
„Jézus teste és vére”
Jézus teste és vére.
És mikor eljött az idő, asztalhoz üle, és a tizenkét
apostol ő vele egyetembe.
858
És monda nékik: Kívánva kívántam a husvéti
bárányt megenni veletek, mielőtt én szenvednék:
Mert mondom néktek, hogy többé nem eszem
abból, míglen beteljesedik az Isten országában.
És a pohárt vevén, minekután hálákat adott,
monda: Vegyétek ezt és osszátok el magatok
között:
Mert mondom néktek, nem iszom a szőlőtőkének
gyümölcséből, míglen eljő az Isten országa.
És minekutána a kenyeret vette, hálákat adván
megszegé, és adá nékik mondván: Ez az én
testem, mely ti érettetek adatik: ezt
cselekedjétek az én emlékezetemre.
Hasonlóképen a pohárt is, minekutána
vacsorált, ezt mondván: E pohár amaz új
szövetség az én véremben, mely ti érettetek
kiontatik.
Lukács: 22: 14-20.
ciało idioelektryczne – ideoelektrikus test
ciało katalityczne – katalizáló anyag
ciało komórki nerwowej – idegsejttest
ciało komórkowe – sejttest
ciało lotne – illó anyag; gáz; légnemű test
ciało ludzkie – emberi test
ciało modzelowate, spoidło wielkie mózgu (łac.
corpus callosum) [największe spoidło
mózgu, zbudowane z włókien nerwowych,
łączących korę obu półkul mózgowych] –
(lat.) corpus callosum azaz kérgestest, azaz
CC; a két agyféltekét összekötő rostköteg.
[1. az agykérgi idegsejtek nyúlványit
(axonjait) tartalmazó pályarendszer, főleg
különböző kortiko-kortikális rostok alkotják.
2. Több, mint 200 millió idegszálból áll. A
CC segítségével "kommunikál" a két oldal
egymással, másrészt a CC koordinálja a két
oldal "munkáját". Például (és majd még
nagyon
sok
példát
hozok)
a mozgáskoordinációhoz vagy komplex
információk kezeléséhez, megemésztéséhez
nagyon fontos, hogy kinőjön az ember CCje. A CC a terhesség 12-16. hetében fejlődik
ki, az első harmad végefelé. A születés után
a már kifejlődött corpus callosum
"tökéletesedik", egészen a kamaszkorig. Úgy
12 éves kor körül már alapvetően úgy
működik, mint felnőtt korban fog.]
ciało nabite – szilárd test
ciało nauczycielskie – tanári testület, tanári kar
ciało niebieskie [obiekt znajdujący się poza
Ziemią w przestrzeni wszechświata] –
égitest
ciało nieelastyczne – rugalmatlan test
ciało nieorganiczne – szervetlen anyag
ciało obce [przedmiot lub substancja, które
dostały się przypadkiem do organizmu lub
zostały tam sztucznie wprowadzone] –
(orvosi) idegentest [Az emberi test valamely
szervébe, szövetébe, kivezető csövébe vagy
-
Wersja 01 01 2017
üregébe rendellenes módon bekerülő
valamilyen élettelen test (por, fém vagy
üvegszilánk, lövedék, oltott mész stb.).]
ciało obsypane krostami – varral elborított test
ciało obsypuje się krostami – a test elvarasodik
ciało odpadało mu od kości – a hús levált a
csontjairól
ciało organiczne – szerves anyag
ciało nauczycielskie; ciało pedagogiczne – tanári
kar, tantestület; tanszemélyzet; tanári testület
ciało płynne – cseppfolyós anyag, folyékony test
ciało prawodawcze – törvényhordozó testület
ciało przedstawicielskie – képviselő testület
ciało samorządowe – képviselő-testület
ciało spoczynkowe – nyugvó test
ciało stałe [substancja niebędąca gazem ani
cieczą, mająca określony kształt i
objętość] – szilárd test
ciało szkliste – üvegtest (szemnél)
ciało sztywne [bryła sztywna (inaczej: ciało
sztywne, ciało rozciągłe)] – rugalmatlan,
merev test
ciało trójwymiarowe – háromdimenziós test
ciało ustawodawcze – törvényhozó testület
ciało w stanie ciekłym – cseppfolyós állapotú test
ciało w stanie stałym – szilárd halmazállapotú test
ciało w trumnie zetlało – a test a koporsóban
feloszlott v. oszlásnak indult
ciało włosami zarosłe – szőrrel benőtt test; szőrös
test
ciało zepsuło się – a test elenyészett
ciało zmarłego tężeje – a holttest megmerevedik
ciało żeńskie [ciało kobiece oraz żeńskie] – női
test
ciałopalenie [palenie zwłok ludzkich jako obrzęd
chowania zmarłych] – halotthamvasztás
CIAM (Międzynarodowy Kongres Architektury
Nowoczesnej, fr. Congrès International
d'Architecture Moderne) [międzynarodowa
organizacja
architektów
modernistycznych
powstała
dla
wzajemnej konsultacji i konsolidacji
rozwoju współczesnej architektury i jej
propagowania. CIAM powstał w 1928
wskutek ogólnoeuropejskiego protestu
architektów
nowoczesnych
po
unieważnieniu wygranej Le Corbusiera w
konkursie na Pałac Ligi Narodów w
Genewie w 1927. Pierwszym prezesem
został Szwajcar Karl Moser. W 1933
architekci czwartego kongresu CIAM
utworzyli Kartę Ateńską, zbiór postulatów
dotyczących urbanistyki i architektury
mieszkaniowej, stanowiących później
ogólnie uznawany wzorzec w wielu
krajach europejskich. Po przerwie
859
spowodowanej II wojną światową CIAM
został reaktywowany i działał do 1956.] CIAM
(Congres
Internationaux
d’Architecture Moderne, magyarul „Modern
Építészet
Nemzetközi
Kongresszusa”);
Athéni Karta [a modern építészet nemzetközi
szervezete volt 1928 és 1959 között. A
különböző
országokban
rendezett
kongresszusok jelentős szerepet játszottak a
modern építészet elveinek kialakításában és
elterjesztésében. Az egyik vezéralakja Le
Corbusier volt. A CIAM magyar csoportja
révén magyar építészekre is hatást
gyakorolt.]
ciamajda
[pot.
człowiek
ślamazarny
i
niezaradny], ciamcialamcia – mafla,
bamba, együgyü (ciapa)
ciamrać [zjadać] – [Słowniczek języka śląskiego]
enni, megenni, falatozni, felfalni; marni,
emészteni
ciao! [wym. cziao] (pot. do widzenia) – (ol.) ciao!,
szervusz (serwus, cześć, czołem)!
ciap [pot. odgłos chodzenia po błocie] – cuppogás
ciapa [pot. osoba ślamazarna lub niezdarna] –
mafla, mélé szájú, balek, pipogya ember,
tökfilkó, piszmogó, bamba, együgyü
ciapać po błocie – sárban gázolni, cuppogni a
sárban
ciapkapusta (lub pańciówa) [1. ciapkapusta,
kapusta z kartoflami (danie obiadowe); 2.
jest to danie podawane na Śląsku w
postaci
wymieszanych
w
papkę
ziemniaków i białej lub kiszonej
(kwaszonej) kapusty oraz podsmażonego
w kostkę boczku, kiełbasy i zrumienionej
cebulki. Tego typu danie podaje się z
mięsem, często z żeberkami. Inne
określenia to: ciaperkapusta, ciaperkraut,
ciaprówa,
pańczkraut,
klaplastra,
ciamciówa] – [Słowniczek języka śląskiego]
káposzta krumplival (étel)
ciapkapusta
ciapnąć — ciapać [1. pot. uderzyć lub uciąć coś
ostrym narzędziem; 2. ciapać: pot. iść
powoli, z trudem, zwłaszcza po błocie; 3.
upaść, energicznie siąść] – dünnyögni,
mormolni;
vágni,
odavágni;
csapni,
odacsapni; elesni
-
Wersja 01 01 2017
ciapowaty, -a, -e – mafla, málé
ciapowatość – maflaság, bambaság
ciapryka, ciaplyta [błoto, wszelki mokry bród,
zob. → maras] – [Słowniczek języka
śląskiego] lucsok, sár, szenny, latyak, iszap;
mocsár; vizes gázló
ciarach1 – hétszilvafás, bocskoros nemes;
udvaronc; éhenkórász
ciarach2
[brudas (ziemia lubliniecka)] –
[Słowniczek języka śląskiego] piszkos,
mocskos, koszos (ember)
ciarki (lekkie dreszcze) – borzongás, libabőr,
borsódzás
ciarki mnie przechodzą a. ciarki mnie przeszły –
megborzongtam; végigfut a hátamon a hideg,
borsódzik a hátam; libabőrös lesz a hátam
ciarki mu chodzą po plecach – borsódzik a háta;
hideg fut végig a hátán
ciarki po mnie chodzą – borsódzik a hátam; a
hideg fut rajtam végig
ciarki przechodzą mi po plecach – végigfut a
hideg a hátamon; borsódzik a hátam
ciarki przeszły kogo – borzongás futott végig
vkinek a hátán
ciasno – szorosan egymás mellett, szűken,
szűkösen
ciasno mi w tych butach – szorít ez a cipő
ciasność – szűkösség, szorosság, szűk hely, kis
hely; korlátoltság
ciasnota [1. brak miejsca; 2. brak szerszych
horyzontów umysłowych] – helyszűke,
szűkösség, szorosság, vminek a szűke
ciasnota umysłu – korlátoltság
ciasny, -a, -e [1. taki, w którym jest mało
miejsca; 2. o ubraniu: zbyt mały lub
wąski; 3. składający się z ludzi lub
przedmiotów znajdujących się bardzo
blisko siebie; 4. pozbawiony szerszych
perspektyw,
horyzontów;
5. będący
wyrazem
czyjejś
ograniczoności;
6. nieobejmujący całego zagadnienia,
ograniczony do wąskiego zakresu] –
szoros, szűk, keskeny; (átv.) korlátolt, tompa
ciasne buty – szűk cipő
ciasne mieszkane – szűk lakás
ciasnocha [spódnica wiejska nie przestronna i
fałdzista, lecz wąska z oszczędności] –
falusi bő és ráncolt szoknya, keskeny
szűkítéssel
ciasteczka bez tłuszczu – zsírtalan sütemény
ciasteczka smażone w tluszczu – zsírban sült
sütemény
ciasteczko – sütemény; süti
ciastkarnia [sklep z ciastkami; też: wytwórnia
ciast i ciastek] – cukrászat, cukrászda
ciastka na tłuszczu – hájas tészta
860
-
Wersja 01 01 2017
ciastko [niewielki kawałek słodkiego ciasta,
często z kremem lub owocami] – sütemény,
tészta; cukrászsütemény
ciastko cukiernicze – cukrászsütemény
ciastko deserowe – aprósütemény, teasütemény
ciastko drożdżowe – kelttészta; kelttésztából
készült sütemény
ciastko kremowe – krémes sütemény
ciastko osiądzie – a tészta nem kel
ciastko tortowe – mignon, tortaszelet
ciastko z kremem – krémes (lepény)
ciastko z pianki – habcsók
ciasto na kluski – krumplistészta, galuska-tészta
ciasto osiądzie – a tészta összeesik
ciasto parzone [ciasto, do którego przygotowania
rozrabia się mąkę wrzątkiem] – gőzölt
burgonyalisztből készült tészta
ciasto piernikowe – mézes tészta
ciasto podnosi się – a tészta kel v. megkel
ciasto podrosło – a tészta megkelt
ciasto półfrancuskie – omlós tésztafajta
ciasto półfrancuskie drożdżowe – omlós kelttészta
fajta
ciasto [1. gęsta masa powstała ze zmieszania
mąki z wodą lub mlekiem, często z
dodatkiem drożdży, jaj, tłuszczu i
przypraw; 2. wypiek z takiej masy;
3. jakakolwiek
masa
powstała
ze
zmieszania sypkiego lub kruchego
materiału z płynem] – tészta (nyers
állapotban);
édestészta,
sütemény,
cukrászsütemény; torta, kalács
ciasto biszkoptowe – piskótatészta
ciasto biszkoptowe z czekoladową polewą i bitą
śmietaną – somlói galuska
ciasto domowe – házi sütemény
ciasto drożdżowe – kelttészta
ciasto francuskie (listkowe) [fr. pâte feuilletée; 1.
rodzaj ciasta o specyficznej, warstwowej
strukturze w postaci cieniutkich listków.
Owa właściwość występuje dzięki dużej
zawartości
tłuszczu,
umiejętnemu
wałkowaniu i pieczeniu w wysokiej
temperaturze; 2. delikatne tłuste ciasto
składające się z wielu cienkich płatków] –
leveles tészta, hájas tészta; vajas tészta
ciasto jest bardzo dobra – a sütemény nagyon jó
ciasto jest bardzo smaczna – a sütemény nagyon
finom
ciasto już wyrosło – a tészta már megkelt
ciasto kręcone – fonott kalács
ciasto kruche [ciasto, do którego dodaje się
stosunkowo dużo tłuszczu i które po
upieczeniu łatwo się kruszy] – omlós tészta,
omlós sütemény, „linzer”
ciasto na drożdżach – kelt tészta
ciasto półfrancuskie drożdżowe
ciasto półkruche [ciasto podobne do kruchego,
ale zawierające mniej tłuszczu] – (kevést
zsír tartalmazó) omlós tésztafajta
ciasto półkruche ze śliwkami – omlós tészta
szilvalekvárral
ciasto rośnie – a tészta kel
ciasto się opiecze – a tészta megpirul
ciasto słone a. słone ciasto – sós sütemény
ciasto świąteczne – ünnepi kalács
ciasto urośnie – a tészta megkel
ciasto z ośmiu jajek – nyolctojásos tészta
ciasto zbite – sűrű tészta
ciastowata masa – tésztaszerű massza
ciastowaty, -a, -e – tésztás, tészta
ciaśniutieńki, ciaśniutki -a, -ie – szoroska,
keskenyke
ciaśniutieńko, ciaśniutko – szorosan egymás
mellett, szűkecskén
ciąć (ciętnie) [1. dzielić coś na części ostrym
narzędziem; 2. uderzać czymś ostrym,
raniąc; 3. o niektórych owadach: kłuć lub
gryźć; 4. zmniejszać wielkość czegoś;
5. szybko, z impetem przebijać się przez
coś, rysować się na czymś wyraziście; 6. o
deszczu, wietrze: zacinać; 7. mówić coś
śmiało, bez osłonek; 8. robić coś z werwą,
zwłaszcza grać lub tańczyć] – vágni,
metszeni, szelni; (rovar) megcsípni
ciąć biczem – korbácsolni, korbáccsal verni
ciąć coś – lecsípni vmit
ciąć materiał ze skosu – ferdén szabja az anyagot
ciąć na kawałki – darabokra vágni; összevagdalni
ciąć na sieczkę – szecskázni
ciąć nożem – késsel vágni
ciąć szablą – kaszabolni, karddal vágni
861
ciąć się [1. kłócić się z kimś; 2. bić się na szable
lub inną ostrą broń; 3. o psach: gryźć się]
– vagdalkozni (párbajban, vitában)
ciąg [1. układ położonych jedna za drugą dróg,
ulic lub rzeczy; 2. nieprzerwana ciągłość
czegoś w czasie, w następujących po sobie
zdarzeniach; 3. przepływ powietrza, wody,
gazu itp. spowodowany różnicą ciśnień;
4. siła napędzająca samolot lub rakietę,
wytwarzana przez silnik odrzutowy lub
śmigłowy; 5. zbiór liczb uporządkowanych
według pewnej zasady; 6. gromadna
wędrówka zwierząt na żerowiska lub
tarło; 6. pojęcie matematyczne, intuicyjnie
– zbiór ponumerowanych obiektów.] –
folyamat, folyamatosság, folytatás [jednym
ciągiem: egy szuszra, egyszerre, egy
huzamban; w ciągu + B: (vmi) folyamán,
alatt]; huzat; madarak vonulása, húzása; (mt.)
sorozat; (földmérés) poligonvonal; (pociąg)
húzás
ciąg arytmetyczny [1. ciąg liczb, w którym każda
liczba następna powstaje przez dodanie do
poprzedniej jakiejś stałej liczby (np. 1, 3,
5, 7...); 2. zob. postęp arytmetyczny] –
számtani haladvány v. sorozat
ciąg Cauchy'ego [ciąg spełniający warunek
Cauchy'ego. Jest funkcją o wartościach w
dowolnych przestrzeniach metrycznych, a
nawet w dowolnych przestrzeniach
liniowo-topologicznych.]
Cauchysorozatok
[Augustin-Louis
Cauchy-ról
kapták a nevüket, és fontos szerepet
játszanak a matematikai analízisben.
Szemléletesen, egy sorozat akkor Cauchysorozat, ha a sorozat elejét le tudjuk vágni
úgy, hogy a maradék elemek tetszőlegesen
közel legyenek egymáshoz.]
ciąg
dalszy
nastąpi
(cdn.)
[formułka
zapowiadająca ukazanie się następnej
części artykułu, powieści itp.] – folytatása
következik (folyt. köv.), folytatjuk
ciąg fal – hullámvonulat
ciąg geometryczny [1. postęp geometryczny; 2.
ciąg liczb, w którym każda liczba
następna powstaje przez pomnożenie
poprzedniej przez jakąś stałą liczbę] –
mértani haladvány v. sorozat
ciąg głosek – hangsor
ciąg impulsów – impulzussor
ciąg konwergencyjny – konvergens sorozat
[Konvergens sorozatok összege, szorzata,
skalárszorosa, hányadosa is konvergens, és a
határérték megegyezik a határértékek
összegével, szorzatával, skalárszorosával,
hányadosával. (Hányadosnál természetesen
nem kerülhet a nevezőbe 0, azaz a
nevezőbeli sorozat egy eleme sem lehet 0, és
nem is tarthat 0-hoz, hogy értelmes legyen)]
-
Wersja 01 01 2017
monotoniczny
(rosnący,
malejący,
niemalejący,
nierosnący)
[funkcja
monotoniczna o wartościach w zbiorze
z pewnym porządkiem liniowym (np.
zbiór
liczb
rzeczywistych).
Dla ciągów warunek na monotoniczność
można zapisać prościej. Np. dla ciągu
rosnącego ma on postać (jeżeli
):
dla dowolnego
.]–
monoton sorozat
ciąg
nieskończony
[mat.
ciąg
mający
nieskończenie wiele wyrazów] – végtelen
sorozat
ciąg ograniczony [funkcja ograniczona o
wartościach w zbiorze
z pewnym
porządkiem liniowym (np. zbiór liczb
rzeczywistych)] – korlátos sorozat
ciąg pieszy – járdasor
ciąg rozbieżny – divergens sorozat
ciąg skończony [mat. ciąg o skończonej liczbie
wyrazów] – véges sorozat (k=0,1,2,...N-1)
ciąg stały [funkcja stała o wartościach w zbiorze
.
ciąg
Jeżeli
warunek na „stałość”
funkcji można zapisać tak:
dla dowolnego
. ] – állandó sorozat
ciąg technologiczny [zespół maszyn i urządzeń
potrzebnych do kolejnych prac przy
wytwarzaniu określonego produktu] –
technológiai folyamat
ciąg zbieżny [ciąg mający granicę (właściwą).
Jest funkcją o wartościach w dowolnych
przestrzeniach metrycznych a nawet w
przestrzeniach topologicznych. Ciągi,
które nie są zbieżne, nazywa się ciągami
rozbieżnymi.] – konvergens sorozat
ciąg zmian formy terminu (ang. feedback) [proces
stopniowego
modyfikowania
przetłumaczonego złożonego terminu
celem otrzymania w wyniku terminu
najbardziej satysfakcjonującego] - (ang.
feedback) visszacsatolás
ciąg zstępujący [ciąg podzbiorów pewnego
zbioru,
które
spełniają
warunek
zawierania każdego wyrazu w wyrazie go
poprzedzającym.] – csökkenő sorozat
ciąg żurawi – a darvak vonulása
ciągać (ciąga) [1. pot. przesuwać coś ciężkiego w
różne strony; 2. pot. prowadzić kogoś w
wiele miejsc; 3. pot. szarpać, pociągać] –
vonni, húzni, rángatni, ráncigálni, vonszolni,
cibálni, hurcolni; átv. meghurcolni
ciągać kogoś po sądach – bíróság elé hurcolni vkit;
perben állni vkivel; pereskedni
ciągać plik – letölteni egy fájlt
862
ciągać się [1. pot. szarpać siebie wzajemnie; 2.
chodzić z kimś w wiele miejsc] – cibálják,
ráncigálják egymást; járkálni (vhová)
ciągać się po sądach – járni a bíróságokat,
pereskedni
ciąganie – húzás, vonás, vonszolás
ciągle, cięgiem [1. bez przerwy, stale; 2. w sposób
cykliczny, co jakiś czas] – folyton,
folytonosan,
folyamatosan;
folyvást,
folytatólag,
folytatólagosan;
állandóan,
mindig, váltig, szüntelenül; nyakra-főre;
örökösen
ciągle pędzić – állandóan siet
ciągle piekło między nimi – örökösen
veszekszenek
ciągle powtarzasz, że lubisz porądek – állandóan
(folyton) ismétled, hogy szereted a rendet
ciągle spieszyć się – állandóan siet
ciągle straszyć kogoś – ijesztgetni vkit
ciągle to samo – mindig ugyanaz
ciągliwość – nyúlékonyság
ciągliwy, -a, -e [mający zdolność do rozciągania
się i trwałych odkształceń] – nyúló,
nyúlékony
ciągła <fala> – folyamatosan állandó, nem
csillapított, folytonos (hullám)
ciągłość – (nieustanność) folytonosság, állandóság;
maradandóság; (kolejność) folyamatosság,
sorrend
ciągłość bilansowa – mérleg-folytonosság
ciągłość działanią – a működés folytonossága
ciągłość ewidencji księgowej – könyvelési
nyilvántartás folymatossága
ciągłość planu – terv folyamatossága
ciągłość produkcji – termelés folyamatossága
ciągłość treści – a tartalom folyamatossága
ciągły, -a, -e [1. trwający bez przerwy;
2. powtarzający się stale; 3. ciągnący się
nieprzerwanie w przestrzeni] – folytonos,
folytatólagos; állandó, szüntelen; örök,
örökös
ciągłe krzyki i hałasy – folytonos kiabálás és lárma
ciągłe opady – tartós csapadék
ciągnący się – nyúló; nyúlós
ciągnąć (ciągnie) [1. przesuwać, wlec lub
przewozić kogoś, coś z wysiłkiem; 2. pot.
brać kogoś ze sobą, prowadzić dokądś,
zwykle wbrew jego woli; 3. wyciągać coś
skądś; 4. pociągać, szarpać; 5. przechylać
kogoś swoim ciężarem; 6. rozciągać coś
wzdłuż; 7. wchłaniać, chłonąć; 8. pić,
zwłaszcza długo i wolno; 9. kontynuować
jakieś
działanie
lub
wypowiedź;
10. stanowić
atrakcję,
pokusę;
11. zmierzać w jakimś kierunku, zwykle
gromadnie; 12. pot. dawać sobie z czymś
-
Wersja 01 01 2017
radę; 13. mieć do czegoś pociąg,
skłonność; 14. o wietrze, chłodzie: wiać,
przenikać; 15. zbliżać się, nadciągać;
16. zakładać przewody, instalacje lub
budować drogi; 17. wyrabiać druty, pręty
i rury na ciągarkach; 18. tłoczyć na prasie
naczynia
z
blachy
lub
tworzyw
sztucznych] – húzni, húzogatni, huzigálni; (z
powrotem) visszahúzni; cibálni, rángatni,
ráncigálni; vonni, vonszolni, vontatni;
(przyciągać) vonzani; magához vonzani,
magához
szívni;
vonulni,
elvonulni,
áthaladni; húzni, behúzni (levegő);
ciągnąć – húzni! (ajtót)
ciągna wojska – csapatok vonulnak
ciągnąć dalej – tovább folytatni
ciągnąć dochód z czego – jövedelmet, hasznot
húzni vmiből
ciągnąć kogo za język – (átv.) kikérdezni vkit;
beszéltetni vkit; kiházni (a szót) vkiből; szóra
bírni v. kivallatni vkit
ciągnąć korzyści – hasznot húzni, hasznot hajtani
ciągnąć korzyść z czego – hasznot v. előnyt húzni
(vmiből); tőkét kovácsolni (vmiből)
ciągnąć linię – kötelet húzni
ciągnąć los, ciągnąć losy – sorsot húzni
ciągnąć plik – letölteni egy fájlt
ciągnąć supełek a. supełki – sorsot húzni
ciągnąć taczkę – (átv.) targoncát húzni
ciągnąć weksel – váltót intézvényezni
ciągnąć wodę ze studni – vizet húz a kútból
ciągnąć z czego korzyść – hasznot v. előnyt húzni
(vmiből)
ciągnąć z kogo/z czego – pénzt csalni ki vkiből;
kihasználni vkit/vmit
ciągnąć za uszy – 1. fülét húzni; (átv.) segíteni
vkinek
ciągnąć zysk z czegoś – nyereséget v. hasznot
húzni vmiből; profitálni (vmiből)
ciągnąć (ciągnie) zyski – nyerészkedik
ciągnie od okna – az ablak felől huzat van; az
ablaktól húz (a huzat)
ciągnąć się [1. pot. szarpać jeden drugiego;
2. rozciągać się, wydłużać się; 3. być
ciągniętym, wleczonym; 4. posuwać się, iść
lub jechać powoli, z trudem; 5. zajmować
pewien obszar, zwłaszcza wydłużony;
6. unosząc
się
w
powietrzu,
rozprzestrzeniać się; 7. trwać, zwłaszcza
długo] – húzódni (húzódik), széthúzódni,
elterülni, terjedni, kiterjedni; feküdni,
(przewlekać) tartani, eltartani, elhúzódni;
vonulni
ciągnąć się sznurem – vonalban v. zsinórban
húzódni
863
ciągnienie [losowanie w loterii, grze, konkursie]
– húzás, vontatás
ciągnienie loterii – sorsjáték húzása; sorshúzás
ciągnienie trzeciej klasy – harmadik osztály
húzása (sorsjátékban)
ciągnięcie – húzás, vonás; vontatás; rántás
ciągnięcie korzyści – előnyök szerzése, kihasználás
ciągnięcie wozu – a kocsi húzása
ciągnik [pojazd z silnikiem o dużej mocy,
przystosowany do ciągnięcia lub pchania
pojazdów i urządzeń bez własnego
napędu] – vontató, traktor
ciągnik gąsienicowy [ciągnik jest gąsieniczny] –
hernyótalpas traktor v. vontató (caterpillar)
ciągnik rolniczy, potocznie traktor [pojazd
używany do przemieszczania pojazdów,
maszyn i urządzeń nie posiadających
własnego napędu (np. przyczep), do
napędu
maszyn
i
urządzeń
nieposiadających własnego silnika za
pośrednictwem wałka odbioru mocy
(WOM),
koła
pasowego
(obecnie
praktycznie nie występuje) lub złączy
hydrauliki zewnętrznej.] – mezőgazdasági
vontató, traktor
ciągnik
siodłowy
[ciągnik
drogowy,
przystosowany do ciągnięcia naczepy] –
nyerges vontató
ciągnikowy, -a, -e – vontató, vontató-; traktor
ciągotki, ciągoty [1. pot. pociąg do kogoś lub
czegoś; 2. daw. dreszcze] – (dawno) vágy,
vágyakozás
ciągowy, -a, -e – folyamatciąża [1. u kobiet i samic ssaków: okres od
zapłodnienia do urodzenia potomstwa;
2. stan kobiety lub samicy w tym okresie]
– (brzemię) teher, súly; (med) gesztáció
(gestatio)
(=graviditas);
másállapot,
terhesség; a fogamzástól a szülésig terjedő,
általában 280 napig tartó időszak [być w
ciąży: terhes, állapotos; zajść w ciążę:
teherbe esni]
ciąża nieprawidłowa – rendellenes terhesség
ciąża mnoga, wieloraka [ciąża, podczas której w
macicy rozwija się więcej niż jeden płód] –
többes terhes, ikerherhesség
ciąża patologiczna – veszélyeztetett terhesség
ciąża pozamaciczna [ciąża patologiczna, w której
płód rozwija się poza jamą macicy] –
méhenkívüli terhesség
ciąża prawidłowa – normális terhesség
ciąża przenoszona [ciąża, w której po 14 dniach
od przewidzianego terminu porodu nie
rozpoczęła się akcja porodowa] – áthordott
terhesség
ciąża urojona – képzelt terhesség
ciąża zaawansowana – előrehalaott terhesség
-
Wersja 01 01 2017
ciąża zagrożona – veszélyeztetett terhesség
ciążać [znaczyło to samo, co później, z
niemieckiego pfanden, nazwano fantować i
z łac. – egzekwować. W Litwie ciążę
zwano zajmowaniem. Statut litewski
przepisywał, aby zajmujący bydło ze
szkody zawiadamiał właściciela bydła, aby
je na porękę odebrał, a szkody, jak
gromada czyli, „kopa” oszacuje, zapłacił.
Ciąża miała także znaczenie kary sądowej,
a pobierana była nietylko w pieniądzach,
ale i w naturze. Według statutu
wiślickiego ciąża w bydle, gdzie dwory
królewskie
dalekie,
do
dworu
wojewodzińskiego lub kasztelańskiego
gnana być ma.] – (pénzügy) terhelni;
behajtani, végrehajtani
ciążarna (kobieta) – terhes nő
ciążek, ciążki – súlyzó
ciążenie – nehézkedés
ciążenie powszechne (zob. grawitacja) –
gravitáció; általános tömegvonzás
ciążowy, -a, -e – terhes, nehéz
ciąży mu/jej na sumieniu – átv. nyomja a lelkét
ciążyć [1. przygniatać, przytłaczać swym
ciężarem;
2. być
uciążliwym,
przeszkadzać komuś w czymś] –
nehézkedni, nehezedni, nehezülni; terhelni,
megterhelni; nyomni; hajlani vmire
ciążyć do złego – hajlani a rosszra
ciążyć na (czyim) sumieniu – nyomja (vkinek a)
lelkiismeretét
ciąży na kimś podejrzenie – gyanú terhel vkit
ciąży na nim obowiązek – kötelezve van vmire;
köteles
cibora jadalna, migdał ziemny (Cyperus
esculentus L.) [1. cibora uprawiana ze
względu na jadalne, mączyste bulwy
korzeniowe; 2. gatunek rośliny należący
do rodziny ciborowatych] – mandulapalka
(Cyperus esculentus L.) [a Cyperaceae
családjába tartozó évelő növény, mely
trópusi-szubtrópusi elterjedésû faj]
Cibora zmienna, c. przemiennolistna, papirusik
(Cyperus alternifolius L.) [gatunek rośliny z
rodziny
ciborowatych
(Cyperaceae).
Pierwotny zasięg obejmował wschodnią
Afrykę z Madagaskarem oraz Półwysep
Arabski. Rozprzestrzeniony został w
uprawie i zdziczał niemal w całej strefie
tropikalnej i subtropikalnej. Występuje na
brzegach rzek i jezior.] – vízipálma
(Cyperus
alternifolius)
[a
sásfélék
(Cyperceae) családjába tartozó mintegy 600
faja közül egy mocsári fűfaj]
CIC, Counter Intelligence Corps [nazwa
kontrwywiadu
Armii
Stanów
Zjednoczonych w okresie II wojny
864
światowej oraz wczesnym okresie zimnej
wojny. Po 1961 r. rolę CIC przejęła
Służba Wywiadu Armii USA (am. U.S.
Army Intelligence Corps), a po 1967 r.
Agencja Wywiadu Armii USA (am. U.S.
Army Intelligence Agency). ] – (ang.) CIC;
(kémelhárító testület) az Amerikai Egyesült
Államok kémelhárító szervezete
CIC- Codex Juris Canonici [Codex Iuris
Canonici, Pii X Pontificis Maximi iussu
digestus, Benedicti Papae XV auctoritate
promulgatus
(pol.
kodeks
prawa
kanonicznego) to pierwsza nowoczesna
kodyfikacja prawa kanonicznego Kościoła
katolickiego
obrządku
łacińskiego
promulgowana 27 maja 1917 r. przez
Benedykta XV bullą Providentissima
Mater Ecclesia. Kodeks wszedł w życie 19
maja 1918.] – CIC- Codex Juris Canonici; a
rk. egyház hivatalos törvénygyűjteménye
[Codex Iuris Canonici, Kánonjogi Kódex,
CIC: 1. a római katolikus egyház
törvénykönyve 1918. V. 19-1983. XI. 27-ig.
Szt X. Pius 1904. III. 19: állította fel a
kodifikáló biz-ot. Pietro Gasparri bíb.
irányításával készült, XV. Benedek 1917. V.
27: hirdette ki.]
cicer cum caule [1.o różnego rodzaju rzeczach
pomieszanych bezładnie: groch z kapustą;
2. łac., (tytuł zbioru anegdot hist.obyczajowych Juliana Tuwima, będący tł.
polskiego idiomu:) groch z kapustą (właśc.
'ciemieżyca z kapustą')] – (lat.) cicer cum
caule [latin szentencia]; (borsó káposztával)
zagyvaság
cicerone [wym. cziczerone] [daw. osoba będąca
czyimś przewodnikiem, zwłaszcza po
zabytkach, muzeach] – (ol.) cicerone;
idegenvezető; kiállításvezető
ciceronować – idegenvezetősködni
cicatrix (blizna; szrama) – (lat.) cicatrix; heg,
forradás
cichaczem [1. po cichu, niepostrzeżenie; 2. w
tajemnicy przed innymi], cichem –
titokban, lopva, suttyomban, alattomban,
halkan; titkon
cichaczem się wyprowadzić – titokban távozni;
angolosan eltávozni
cichnąć [1. stawać się cichym, cichszym;
2. przestawać rozmawiać; 3. uspokajać
się, ustawać lub zanikać] – (hang) halkulni,
elhalkulni,
lehalkulni;
csendesedni,
elcsendesülni, lecsendesülni; tompulni
cicho [wykrzyknik, za pomocą którego mówiący
chce kogoś uciszyć] – csend! csend legyen!
cicho – csendben, halkan, halk hangon; csendesen,
szótlanul, nyugodtan; suttogva (cicho jak
makiem
zasiał:
[csendes
mint
a
mákültetvény] néma csend)
-
Wersja 01 01 2017
cicho bądź! – csend legyen!; hallgass!. (dla psa)
kuss!
cicho jak makiem zasiał – (közm.) [csend volt,
mintha mákot vetnének] olyan csönd volt,
hogy a légy zümmögését is meg lehetett
volna hallani
cicho siedzieć – csendben ülni; nyugtonmaradni
cichociemny [1. w czasie II wojny światowej:
żołnierz polski szkolony na Zachodzie do
walki konspiracyjnej, zrzucany na tereny
okupowane
przez
Niemcy;
2. pot.
funkcjonariusz tajnej policji] – (katona)
ejtőernyős vadász
cichociemny, -a, -e [związany z działalnością
cichociemnych] – (katona) ejtőernyős
vadászCichorium pumilum Jacq. [roślina w krajach
śródziemnomorskich, a także w rejonie
Kaukazu i Turkiestanu] – Törpekatáng
(Cichorium
pumilum)
[Keserűfüvek
Keserűsaláta (Reichardia tingitana) A
Pészach, a „kovásztalan kenyér ünnepe ”
Akkor tartják, amikor mi a húsvétot. Az
izraeliták köszönetet mondanak a tavaszi
gabonatermésért, az árpáért. Az ünnep alatt
bárányt esznek, hozzá kovásztalan kenyeret
és keserű növényeket (mint pl. a cikória,
keserűsaláta), emlékezve az Egyiptomból
való menekülésre.]
cichość [cisza, milczenie] – nyugalom, hallgatás
cichusieńki, cichuśki, cihutki, -a, -ie – halk,
csendeske
cichuśko, cichutko – halkan, csendben
cichy,
-a,
-e [1. mało
słyszalny;
2. o
urządzeniach: pracujący bez hałasu;
3. «pogrążony w ciszy; 4. niezwracający
na siebie uwagi, małomówny; też: potulny,
łagodny; 5. pozbawiony rozgłosu, pompy;
6. niczym niezmącony; 7. nielegalny lub
nieoficjalny] – halk, szótlan, zajtalan;
csendes; hangtalan, néma; (spokojny)
nyugodt [cicha okolica: csendes környék v.
vidék]
cicha msza – csendes mise, kismise
cicha skarga – néma, csendes kesergés v.
panaszkodás
cicha woda brzegi rwie [osoba, która wydaje się
z pozoru cicha, nieśmiała, mało
towarzyska,
może się okazać
w
rzeczywistości zupełnie inna – energiczna,
zabawna, towarzyska] – közm. lassú víz
partot mos
ciche strojenie – némahangolás
ciche
strojenie
(odbiornik
radiowy)
–
zajkompenzáló (szabályozó)
cichy głos – halk hang, csendes hang
cichy jakby go nie było – olyan csendes, mintha
nem élne; olyan csends, mintha itt sem lenne
865
cichy wspólnik – (kereskedelem) csendestárs
cicisbero – (ol.) cicisbero; házibarát
cicis – (héber) cicisz; a zsidók imaköpenyének a
rojtja
cichi! [w lewo! (przy powożeniu komenda dla
konia) (ziemia lubliniecka)] – [Słowniczek
języka śląskiego] balra! (utasítás lónak)
cićki [zanieczyszczenia w formie kulki z włókien
materiału lub nici (na ubraniach)] –
[Słowniczek języka śląskiego] golyó v. gömb
alakú anyagok v. cérnák bekoszolás
ci-devant [wym. s-i dewã] [dawny, poprzedni] –
(fr.) azelőtti [cidevatis: a nemesek forradalmi
gúnyneve]
Cie – (fr.) Cie; a Campagnie megjelölés rövidítése
(társaság)
ciebie – neked; téged
ciec (zob. cieknąć) – szivárogni, csepegni,
csurogni, folyni, folydogálni; futni; ömleni
ciecierzyca – vadborsó, csicseriborsó
Ciecierzyca pospolita (Cicer arietinum L.)
[gatunek rośliny jednorocznej należący do
rodziny
bobowatych.
Pochodzi
z
zachodniej Azji. Nie rośnie dziko, jest
wyłącznie
rośliną
uprawną.]
–
csicseriborsó (Cicer arietinum L.)
cieciorka – 1. (samica cietrzewia) nyírfajd; 2.
vadborsó, csicseriborsó
Cieciorka (Coronilla L.) [rodzaj roślin z rodziny
bobowatych] – koronafürt (növényfajta)
[Sárga koronafürt (Coronilla coronata L.)]
Cieciorka pstra
Cieciorka pstra (Coronilla varia L.) [gatunek
rośliny z rodziny bobowatych (Fabaceae).
Według nowszych ujęć taksonomicznych
gatunek ten włączony został do rodzaju
Securigera i ma nazwę Securigera varia
L.(Lassen) Svensk Bot. Tidskr. 83:86.
1989. Pochodzi z Azji i Europy, ale
rozprzestrzenił się także w Nowej Zelandii
i Północnej Ameryce. Jest również
uprawiany w wielu krajach świata. W
Polsce na stanowiskach naturalnych jest
dość pospolity.] – Tarka koronafürt
-
Wersja 01 01 2017
(Securigera varia v. Coronilla varia L.) [a
pillangósvirágúak (Fabaceae) családjába
tartozó szálas takarmány növényfaj. Száraz
és félszáraz sziklai és pusztai gyepek
jellemző növénye. Kaszálókon, szárazabb
réteken és nyílt erdőben gyakori lágy szárú,
30–120 cm magas vagy hosszú kúszó, évelő
növény. Élettartama 4–6 év. Enyhén
mérgező.]
Cieciorka [wieś w Polsce położona w
województwie pomorskim, w powiecie
starogardzkim, w gminie Kaliska] –
Cieciorka (lengyel falu)
ciecz [substancja płynna o określonej objętości,
ale bez określonej postaci, przybierająca
kształt naczynia, w którym się znajduje] –
folyadék
cieczenie [1. powolne zsuwanie się grubej
pokrywy zwietrzelinowej po stokach;
2. łow. szybka ucieczka piesza ptaków] –
ömlés, folyás
cieczka [okres popędu płciowego u samic
niektórych
ssaków,
poprzedzony
krwawieniem z narządów rodnych] –
(állat) tüzelés; folyás a párzási időszakban
cieć [pot. dozorca] – (biz) házmester, házfelügyelő
ciek [ogólne określenie wszelkiego rodzaju wód
powierzchniowych liniowych, płynących
pod wpływem siły ciężkości, płynące stale
lub w ciągu dłuższych okresów w
wyżłobionych przez siebie łożyskach
otwartych. Pojęcie cieku należy łączyć z
płynącą wodą i korytem przez nią
wyżłobionym.] – felszíni vízfolyás
ciekarnie się – (vadászat) koslatás
ciekaw, ciekawy – érdekes, kíváncsi
ciekaw jestem – kíváncsi vagyok
ciekawić [budzić zainteresowanie] – érdekelni
ciekawić się [przejawiać zainteresowanie czymś
lub kimś] – érdeklődni
ciekawie – kiváncsian, érdeklődve; érdekesen
ciekawie opowiadać – érdekesen tud elbeszélni v.
elmesélni; érdekes elbeszélő; jó elbeszélő
ciekawie się przyglądać – (kiváncsian) nézelődni
ciekawostka [nieznany wcześniej, interesujący
szczegół lub fakt] – furcsaság, érdekesség
ciekawostkowy, -a, -e – furcsa, érdekes
ciekawostka [nieznany wcześniej, interesujący
szczegół lub faktą – érdekesség
ciekawostki – érdekességek
ciekawostkowy, -a, -e – érdekességi (fok, mutató)
ciekawość – kiváncsiság, érdekesség [przez
ciekawość: kíváncsiságból]
ciekawość pierwszy stopień do piekła – [a
kívácsiság az első lépés a pokolba] aki
kíváncsi, hamar megörekszik
866
ciekawski, -a, -ie [pot. nadmiernie interesujący
się
cudzymi
sprawami;
też:
charakterystyczny dla takiej osoby] –
kíváncsi, kíváncsiskodó
ciekawski [pot. osoba nadmiernie interesująca
się cudzymi sprawami], ciekawska –
kíváncsi, kíváncsiskodó (ffi, nő)
ciekawy, -a, -e [1. interesujący się czymś,
pragnący
coś
wiedzieć;
też:
charakterystyczny dla takiej osoby;
2. budzący zainteresowanie; 3. taki, który
się czymś interesuje, chce mieć informacje
na dany temat; 4. taki, który wzbudza
zainteresowanie; 5. reg. łódz. taki, który
szybko chodzi, cieka; 6. st.pol., łow. rączy]
– (interesujący) érdekes, érdeklődést keltő,
az érdeklődést felkeltő; fordulatos; (czego)
kíváncsi (vre); kotnyeles
ciekawa fabuła powieści – a regény érdekes
meséje
ciekawa historia – érdekes történet
ciekawa rzecz – érdekesség; érdekes (dolog)
ciekawe czasy – érdekes idők
ciekawe, że miesiące w jezyku polskim mają
swoje własne polskie nazywy – érdekes,
hogy a hónapoknak a lengyel nyelvben saját
lengyel nevük van
ciekawy czegoś – vmire kíváncsi
ciekawy typ – érdekes fickó
ciekłokrystaliczny, -a, -e – folyadékkristályos
ciekłokrystaliczny wyświetlacz, LCD – LCD
(Liquid Crystal Display) folyadékkristályos
kijelző
ciekły, -a, -e [mający konsystencję cieczy] –
folyékony, cseppfolyós, híg, ritka
ciekłe kryształy (Liquid crystals) [nazwa fazy
pośredniej
między
ciekłym
i
krystalicznym stanem skupienia materii,
którą
charakteryzuje
zdolność
do
płynięcia, charakterystyczna dla cieczy i
jednocześnie
dalekozasięgowe
uporządkowanie
tworzących
ją
cząsteczek, podobnie jak to ma miejsce w
kryształach.] – folyékony kristályok
cieknąć (ciecze) [1. płynąć wolno małymi
strużkami; 2. o naczyniu, dachu itp.: być
nieszczelnym, przepuszczać wodę; 3. łow.
o zwierzynie, zwłaszcza o ptactwie:
umykać, biec szybko] – folyni, szivárogni,
ömleni, csorogni, csörgedezni
cieknie mu z nosa – folyik az orra
cieknięcie – ömlés, folyás
cielaczek, cielątko – kis borjú, boci
cielak [1. cielę; 2. pot. o kimś niezaradnym lub
nierozgarniętym] – borjú
cielątko z łysiną – hókás kisborjú
cielec (daw. byczek) – tinó, borjú
-
Wersja 01 01 2017
cielenie się – borjadzás
cielesność – testiség; vminek testi v. megfogható
volta; konkrétság
cielesny, -a, -e [1. dotyczący ciała człowieka;
2. związany z pociągiem płciowym] – testi[kara cielesna: testi fenyíték]
Cielesny Człowiek (grec. sarkikos) [wg I Kor.
3;1-4 to człowiek odrodzony, jednak nie
rósł duchowo, żywił się tylko mlekiem,
pozostał dziecięciem.] – Testi Ember (1
Kor. 3;1-4)
3,1 Én sem szólhattam néktek, atyámfiai, mint
lelkieknek, hanem mint testieknek, mint a
Krisztusban [Ján. 16,12.] kisdedeknek.
3,2 Téjnek italával tápláltalak titeket és nem
kemény eledellel, mert még nem bírtátok volna
meg, sőt még most sem bírjátok meg: [2 Pét. 2,2.
Zsid. 5,12.13.]
3,3 Mert még testiek vagytok; mert a mikor
írigykedés, versengés [rész 1,10.11.11,18.] és
visszavonás van köztetek, vajjon nem testiek
vagytok- é és nem ember szerint jártok-é?
3,4 Mert mikor egyik ezt mondja: [rész 1,12.] Én
Pálé vagyok; a másik meg: Én Apollósé; nem
testiek vagytok-é?
cieleśnie – testileg
cielę
[1. młode
niektórych
zwierząt
roślinożernych, np. krowy lub żubra;
2. pot.
o
kimś
niezaradnym
lub
nierozgarniętym] – borjú [a fiatal
szarvasmarha
neve
a
szoptatás
megszűnéséig],
szarvasborjú;
(átv.)
mamlasz, tökfilkó, birka, ökör
cielę morskie – borjúfóka, fóka
cielęcina [1. mięso z cielęcia; też: potrawa z tego
mięsa; 2. pot. o kimś mało rozgarniętym,
zwykle młodym] – borjúhús
cielęcina na zimno – hideg borjúsült
cielęcina sznyclówka – borjúremek, frikandó
cielęcina w potrawie – borjúbecsinált
cielęcy, -a, -e – borjúcielęcy miłość – kamaszszerelem
cielętnik [obora, zagroda lub pastwisko dla
cieląt] – borjúistálló; (tréfás) sétatér
cielica (młoda jałówka) – üsző; fiatal, még nem
borjadzott tehén
cieliczka [cielę, samiczka w pierwszych trzech
miesiącach życia] – üszőborjú
cielić się [o krowie i samicach niektórych innych
zwierząt roślinożernych: rodzić młode] –
borjadzani; (tehén) elleni (ellik)
cielistość – testesség; vminek testszínű volta
cielisty, -a, -e [jasnobeżowy z odcieniem
bladoróżowym] – hússzínű, testszínű; testes,
kövér
cieliste pończochy – testszínű harisnya
867
cielna [o krowie lub samicy niektórych innych
zwierząt roślinożernych: ciężarna]
–
(állat) vemhes, hasas (pl. tehén)
cielność – vemhesség
cielsko [1. pot. ciało dużego, ciężkiego człowieka
lub zwierzęcia; 2. pot. o czymś wielkim i
ciężkim] – nagy lomha test; hústömeg,
kolosszus; csúnya test
cielęcina [1. mięso z cielęcia; też: potrawa z tego
mięsa; 2. pot. o kimś mało rozgarniętym,
zwykle młodym] – borjúhús
ciemiączko [nieskostniałe spojenie łączące kości
czaszki u noworodków i niemowląt,
wypełnione błoną łącznotkankową] –
kutacs (lat. fonticulus, más nyelveken
fontanel, fontanell vagy fontanelle) [a
csecsemő koponyájának puha alkotórésze a
koponyavarratok találkozóhelyén]
ciemieniowy, -a, -e (parietalis) – parietális,
koponyafali; (parietalis), falcsonti, fali
ciemieniucha [łojotokowe, miękkie strupy na
owłosionej skórze głowy niemowlęcia] –
pörsenés, kiütés; koszmó
Fekete hunyor (Helleborus niger)
Ciemiernik biały (Helleborus niger) [Liście
odziomkowe są zimozielone, dłoniasto
złożone z listkami wydłużonymi, wąskojajowatymi, piłkowanymi i nagimi.
Kwiaty średnicy 4-8 cm pojawiają się po
1-3 na mięsistych szypułkach, w zależności
od pogody od stycznia do kwietnia.
Czasami okres kwitnienia przedłuża się do
maja, a kwiaty pojawiają się także późną
jesienią od listopada. Kolor kwiatów jest
biały z lekko zaróżowionymi brzegami
listków okwiatu i ciemnieje różowo w
miarę ich starzenia się.] – Fekete hunyor
(Helleborus niger)
Ciemiernik cuchnący (Helleborus foetidus)
[gatunekrośliny należący do rodziny
jaskrowatych. Pochodzi z południowozachodniej Europy oraz północnej Afryki
(Maroko). W Polsce nie występuje dziko,
jest uprawiany jako roślina ozdobna.] –
Büdös hunyor (Helleborus foetidus)
-
Wersja 01 01 2017
Ciemiernik cuchnący (Helleborus foetidus)
Ciemiernik czarny (Helleborus niger) – Fekete
hunyor (Helleborus niger)
Ciemiernik czerwonawy, ciemiernik purpurowy
(Helleborus purpurascens Waldst. & Kit.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
jaskrowatych] – pirosló hunyor (Helleborus
purpurascens)
[a
kétszikűek
(M[agnoliopsida)
osztályának
a
boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjéhez,
ezen belül a boglárkafélék (Ranunculaceae)
családjához tartozó faj.]
Ciemiernik czerwonawy
ciemiernik gajowy (Helleborus dumetorum
Waldst. & Kit.) – Kisvirágú hunyor
(Helleborus dumetorum)
Ciemiernik zielony (Helleborus viridis L.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
jaskrowatych. Występuje w stanie dzikim
w południowo-zachodniej i zachodniej
Europie, na północy sięga do Anglii, a na
wschodzie do Szwajcarii i Austrii. W
Polsce jest uprawiany jako roślina
ozdobna, czasami dziczeje (efemerofit)] –
zöld hunyor (Helleborus viridis) [a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának a
boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjéhez,
ezen belül a boglárkafélék (Ranunculaceae)
családjához tartozó faj.]
Ciemiernik zielony
868
-
Wersja 01 01 2017
ciemię [1. spojenie łączące kości czaszki u
noworodków; 2. część ciała; 3. część
czaszki; 4. górna część czaszki; 5. obok
potylicy] – fejbúb
Ciemiężyca biała, ciemierzyca biała (Veratrum
album L.) [gatunek rośliny z rodziny
melantkowatych.
Zasięg
gatunku
obejmuje Europę, Azję Mniejszą, Azję
Centralną, Kaukaz oraz Syberię. W Polsce
jest
rzadko
spotykana,
większość
stanowisk skupia się w Bieszczadach.
Najdalej w zachodnim kierunku sięga po
Smerek i Dziurkowiec. Poza Bieszczadami
spotykana jest tylko na Lubelszczyźnie i
tutaj w Woli Różanieckiej znajduje się
jedno z jej najliczniejszych stanowisk.] –
fehér zászpa (Veratrum album) [a
liliomvirágúak rendjébe, a zászpafélék
családjába tartozó, Magyarországon védett,
mérgező reliktum faj. Gyógynövény.]
Ciemiężyk (Vincetoxicum Wolf.) [rodzaj roślin
należący do rodziny toinowatych] –
méreggyilok
(Vincetoxicum
vagy
Cynanchum) [az APG II osztályozás szerint
a meténgfélék (Apocynaceae) családjába
tartozó növénynemzetség. Nevét a neki
tulajdonított méregellenes hatásról kapta.
Hazánkban két faja él.]
Ciemiężyk
białokwiatowy
(Cynanchum
vincetoxicum;
Vincetoxicum
officinale;
Asclepias
vincetoxicum;
Vincetoxicum
hirundinaria Medik.) [gatunek rośliny z
rodziny
toinowatych
(Apocynaceae).
Występuje w Europie Południowej,
Środkowej i Wschodniej, w Afryce
Północnej (Algieria, Maroko), w Turcji i
na Kaukazie. W Polsce jest dość pospolity
na niżu i w niższych położeniach górskich]
– Közönséges méreggyilok (Vincetoxicum
officinale vagy Vincetoxicum hirundinaria,
Medik.
1790,
vagy
Cynanchum
vincetoxicum) [Kb. 1 m magas évelő növény.
Mérgező, védett.]; más néven: Orvosi
méregölő,
ebfojtó
fű,
kecskefű,
fecskegyökér, szent Lőrinc fű, vad paprika
A fehér zászpa képe Otto Wilhelm Thomés Flora von
Deutschland, Österreich und der Schweiz című könyvéből
(Gera 1885)
Ciemiężyk
drobnokwiatowy
hirundinaria) – (növ.)
hirundinaria
Ciemiężyca
biała
(Veratrum
album
sc.
Nymphaeaceae) – alhavasi zászpa (Veratrum
album subsp.)
ciemiężyca czarna (Veratrum nigrum) – Fekete
zászpa (Veratrum nigrum)
Ciemiężyca zielona (Veratrum lobelianum s.) havasi v. alhavasi zászpa (Veratrum
lobelianum)
(Vincetoxinum
Vincetoxinum
Ciemiężyk drobnokwiatowy
ciemię [górna część czaszki], ciemiączko –
fejelágya, kutacska, fejbúb (nie w ciemię
bity: [nem verték fejbe] nem esett a feje
lágyára)
869
ciemięga [obraźl. człowiek niezaradny i
ślamazarny] – együgyű, balga, mafla ember
ciemięrzyca – hunyorgás
ciemięski, -a, -ie – elnyomó, zsarnok, leigázó
ciemiężca, ciemięzca [1. ten, kto ciemięży, gnębi;
2. ciemiężyciel] – elnyomó, zsarnok,
leigázó; kínzó
ciemiężenie – elnyomás, leigázás
ciemiężyciel [ten, kto pozbawia swobody, gnębi
lub prześladuje, wykorzystując swoją
władzę; ciemięzca, ciemiężca] – elnyomó,
zsarnok, leigázó; kínzó
ciemiężyć [pozbawiać swobody i nakładać
ciężary, wykorzystując swoją władzę] –
elnyomni, leigázni
ciemnawy, -a, -e [1. niedostatecznie oświetlony;
2. mający barwę niezbyt jasną, ale
niezupełnie ciemną; 3. nie całkiem
legalny] – kissé sötét, félig sötét; homályos,
sötétedő
ciemne – (włosy) barna [ciemne włosy: fekete haj]
ciemne kolory wysmuklają sylwetkę – a sötét
színek karcsúsítanak
ciemne pieczywo [pieczywo z ciemnej mąki, np.
żytniej lub razowej] – rozs v. árpalisztből
készült pékáru
ciemnia [1. ciemne pomieszczenie służące do
pracy z materiałami światłoczułymi;
2. poet. brak światła, ciemność] – homály,
sötétség, sötét (hely); (foto) sötétkamra
ciemnia fotograficzna – fényképészeti sötétkamra
ciemnia optyczna – sötétkamra
ciemniak [pogard. człowiek niewykształcony i
zacofany] – ostoba, „sötét” alak
ciemnica [1. ciemne pomieszczenie, zwłaszcza
więzienie; 2. półmrok lub zupełny brak
światła] – sötétség, vakhomály; tömlöc,
várbörtön, börtön mélye; sötétkamra
ciemnieć
[1. ściemniać
się,
mrocznieć;
2. nabierać ciemniejszego zabarwienia;
3. odcinać się ciemniejszą plamą na
jaśniejszym tle] – sötétülni, elsötétülni;
sötétedni,
besötétedni;
esteledni;
homályosodni;
homályosulni,
elhomályosulni
ciemnieje – sötétedik, esteledik
ciemniowy, -a, -e – sötét, homályos
ciemniusieńki, ciemniuteńki, ciemniutki, -a, -ie –
sötétke; ostobácska, tudatlanka
ciemniutko, ciemniuteńko – kissé sötéten,
butácskán, ostobácskán
ciemno [brak światła, mrok] – sötéten,
homályosan; sötét, sötét- [jest ciemno: sötét
van; robi się ciemno: esteledik, alkonyodik]
ciemno, choć daj w pysk – (átv.) tök v. vaksötét
van
-
Wersja 01 01 2017
ciemno, choć oko wykol – (átv.) vaksötétség van;
koromsötét van
ciemno
karmazynowy
–
sötétvörös,
karmazsinvörösciemno kasztanowaty – sötétbarna
ciemno[pierwszy
człon
przymiotników
złożonych wskazujący na ciemny odcień
lub na intensywność barwy określonej
przez
drugi
człon
złożenia,
np.
ciemnozielony, lub na ciemną barwę tego,
co nazywa drugi, rzeczownikowy człon
złożenia, np. ciemnoskóry] – sötétciemnobarwny, -a, -e – sötét színű
ciemnoblond [o włosach: blond o ciemnym
odcieniu] – sötétszőke
ciemnoblękitny, -a, -e – sötétkék
ciemnoblękitny kolor – sötétkék szín
ciemnobrązowy, -a, -e [będący koloru brązowego
o ciemnym odcieniu] – sötétbarna
ciemnobrunatny, -a, -e [brunatny o ciemnym
odcieniu] – sötétbarna
ciemnoczerwony, -a, -e [czerwony o ciemnym
odcieniu] – sötétpiros
ciemnofioletowy, -a, -e – sötétlila
ciemnogniady, -a, -e – barnaszínű, pej (színű)
ciemnogród [nazwa miejscowości urojonej,
oznaczająca miasto albo krainę, gdzie
panuje ciemnota umysłowa i zacofanie
pojęć, spopularyzowana przez Stanisława
Potockiego] – sötét város [képzeletbeli hely,
ahol tudatlan és maradi felfogás uralkodik]
ciemnolicy, -a, -e [daw. mający śniadą lub
ogorzałą twarz] – sötét arcú, napbarnított
ciemnoniebieski, -a, -e [niebieski o ciemnym
odcieniu] – sötétkék
ciemnooki, -a, -e [mający ciemne oczy] – sötét
szemű
ciemnopopielaty, -a, -e [popielaty o ciemnym
odcieniu] – sötétszürke (hamu színű)
ciemnoskóry, -a, -e [mający ciemną skórę] – sötét
bőrű, napbarnított
ciemnoszary, -a, -e [szary o ciemnym odcieniu] –
sötétszürke
ciemność
[1. brak
światła,
mrok;
2. wolnomularskie określenie niewiedzy,
etycznej
ignorancji
cechującej
niewtajemniczonych] – sötétség; sötét
Ciemność [(bibl.) wyraz ten może mieć więcej
znaczeń: 1. Przeciwieństwo do dnia, czyli
noc, kiedy słońce nie świeci. 2. Stan ziemi
do czasu, kiedy Bóg powiedział: 'Niech się
stanie światłość'. 3. Ciemność zesłana
przez Boga na Egipt. 4. Ciemność, która
zapanowała w czasie oddawania Ducha
Pana na krzyżu. 5. Ciemna mgła, w której
był Bóg. 6. Stan śmierci jako
przeciwieństwo do życia fizycznego. 7.
Stan, w którym znajduje się człowiek po
swoim upadku duchowym. 8. Stan, w
którym rządy sprawuje szatan, demony i
ci, co im służą. 9. Miejsce pobytu złych
duchów i upadłych aniołów, czekających
na sąd.] – sötétség [A sötétség a Bibliában
a gonoszt jelképezi, az ördögöt. A világosság
ellensége a sötétség. Az ördög ellensége a
világosságnak.]
870
ciemności egipskie [1. nieprzenikniona ciemność;
Biblia - Stary Testament. Jedna z
dziesięciu plag egipskich zesłanych przez
Boga za pośrednictwem Mojżesza na
Egipt. 2. nieprzeniknione ciemności (Wj
10,21-23): I rzekł Jahwe do Mojżesza:
«Wyciągnij rękę ku niebu, a nastanie
ciemność w ziemi egipskiej tak gęsta, że
można będzie dotknąć ciemności».
Wyciągnął Mojżesz rękę do nieba i nastała
ciemność gęsta w całej ziemi egipskiej
przez trzy dni. Jeden drugiego nie widział
i nikt nie mógł wstać z miejsca swego
przez trzy dni. Ale Izraelici wszyscy mieli
światło w swoich mieszkaniach.] –
egyiptomi sötétség [a zsidók Egyiptomból
való kivándorlása, az exodus előtti csapások
közül a kilencedik, az „egyiptomi sötétség”.
A Biblia leírása szerint (11)]; vaksötét
ciemnota [1. brak oświaty, zacofanie; 2. pot.
ludzie niewykształceni i zacofani] –
sötétség,
homály;
átv.
tudatlanság,
ostobaság, ósdiság, babona; lelki sötétség
ciemnowłosy, -a, -e [mający ciemne włosy] – sötét
hajú
ciemnozielony, -a, -e [zielony o ciemnym
odcieniu] – sötétzöld, méregzöld
ciemnożółty, -a, -e – sötétsárga
ciemny, -a, -e [1. słabo oświetlony lub
nieoświetlony w ogóle; 2. mający kolor
zbliżony
do
czarnego;
3. mający
intensywny, nasycony odcień; 4. o cerze,
karnacji: śniady; też: opalony; 5. o barwie
głosu, tonu: niski; 6. niebudzący zaufania;
7. niewykształcony
i
zacofany;
8. nieznany, nieodgadniony; 9. trudny do
zrozumienia;
10. smutny
lub
pesymistyczny]
–
sötét,
homályos;
(niewidomy) vak; (głupi) tudatlan, ostoba,
sötét, tanulatlan, buta; (átv.) sötét, gyanús
ciemna cera – barna arcbőr
ciemna kuchnia [kuchnia bez okna] – ablak
nélküli konyha, főzőfülke
ciemna przeszłość – sötét múlt
ciemne interesy – fekete üzlet
ciemne pieczywo [pieczywo z ciemnej mąki, np.
żytniej lub razowej] – barna péksütemények
v. pékáru
ciemne piwo – barna sör
-
Wersja 01 01 2017
ciemne sprawki – gyanús ügyek, sötét ügyek
Ciemne świecidło – barna csecsebecse [Wiersze
śródziemnomorskie.
Aleksander
Wat:
Ciemne świecidło]
ciemny charakter – sötét jellem v. alak
ciemny interes – sötét ügy; fekete üzlet
ciemny, jak tabaka w rogu – (átv.) buta, mint a
tök
ciemny jar – sötét hegyszoros
ciemny kolor – sötét szín
ciemny pokój – sötét szoba
ciemny typ – sötét alak
cienić [1. rzucać cień; 2. zasłaniać przed słońcem
lub światłem] – árnyékot vetni, árnyékolni;
fényt v. napot eltakarni v. elfedni
cienieć [1. stawać się cieńszym, chudszym; 2. o
głosie, dźwięku: stawać się cieńszym,
wyższym] – soványodni, vékonyodni
cieniować [1. uplastyczniać szczegóły za pomocą
różnych odcieni barw lub różnej grubości
linii; 2. dobierać i różnicować słowa, gesty
i inne środki wyrazu tak, aby uwydatniały
szczegóły, subtelności przekazywanych
treści; 3. modulować głos; 4. przystrzygać
włosy nierówno, stopniami, od spodu
zostawiając nieco dłuższe] – árnyékolni,
beárnyékolni;
árnyalni,
satírozni,
nüanszírozni
cieniować kredkami – színes ceruzákkal
bevonalazni
cieniować tuszem – tussal beárnyékolni
cieniowanie – árnyalás, árnyékolás, beárnyékolás
cienistość – árnyasság
cienisty, -a, -e [1. osłonięty od słońca i światła;
2. dający cień] – árnyékos, árnyas
cienisty ogród – árnyas kert
cieniuchno, ceniutko – igen finoman; vékonyan
cieniuchny, -a, -e – finom, éles
cieniutki, -a, -ie – finom, éles; vékonyka
cieniutki jak włos – hajszálvékony
cienki, -a, -ie [1. mający niewielki przekrój
poprzeczny, wąski, płaski; 2. o głosie,
dźwięku: wysoki, piskliwy; 3. o ubraniu:
lekki, przewiewny; 4. pot. o napojach,
pokarmach: mało esencjonalny]; chudy, a, -e – (niegruby) vékony, karcsú; sovány,
szikár; (rzadki, niemocny) híg, gyenge;
finom; híg, ritka, gyenge
cienka w pasie – karcsú derekú; vékony derekú
(nő), karcsú a dereka
cienka warstwa – vékony réteg
cienka zupa – híg leves
cienki głos – vékony hang
cienki jak kiszka – sovány, mint az ujjam
871
cienki jak szparag – (átv.) vékony, mint a cérna;
cérnavékony, cérnavékonyságú
cienki klient (ang. thin client) [komputer bądź
specjalizowane
urządzenie
(terminal
komputerowy) wraz z odpowiednim
oprogramowaniem
typu
klient,
umożliwiające
obsługę
aplikacji
stworzonej w architekturze klient-serwer.
Cechą szczególną cienkiego klienta jest
niezależność od obsługiwanej aplikacji
serwerowej (jej zmiana nie pociąga za
sobą
konieczności
wymiany
oprogramowania klienta). Dodatkowym
atutem jest niewielkie zapotrzebowanie na
moc przetwarzania.] – (ang.) thin client 'vékony kliens' csökkentett funkcionalitású
számítógép
cienki rosół – híg v. gyenge húsleves
cienkie podkolanówki [akcesoria odzieżowe
noszone na nogach. Są w kształcie
pończoch, a ich niższa część kończy się w
kształcie stopy; góra jest zakończona
elastyczną nitką lub elastyczną taśmą.
Dziane
z
wełny,
bawełny
lub
syntetycznego jedwabiu.] – térdharisnya
[Olyan harisnya, amelynek szára felnyúlik a
térdig és ott rugalmas (többnyire burkolt
gumi- vagy elasztánfonallal készített)
szegélyben végződik. Készítik pamutból,
gyapjúból
és
különböző
szintetikus
szálasanyagokból, utóbbin belül főleg
poliamidból vagy poli(akril-nitrilből). Ha
anyaga és szerkezete inkább a zokniéhoz
hasonlít, térdzokninak (is) nevezik.]
cienkie wino – gyenge bor
cienko – gyengén, finoman
cienko- [1. pierwszy człon przymiotników
złożonych wskazujący na cienkość tego, co
nazywa drugi człon złożenia, np.
cienkonogi;
2. pierwszy
człon
przymiotników
złożonych,
których
podstawą jest połączenie przysłówka
cienko z czasownikiem, np. cienkoprzędny
(od cienko prząść)] – gyenge-; karcsúcienko śpiewać – [gyengén énekelni] más húrokat
pengetni; lejjebb adja, alább adja; leszáll a
-
Wersja 01 01 2017
magas
lóról;
szegénységben,
rossz
körülmények közt, szűkösen élni; enged a
hangjából; megbékélni
cienkonogi, -ia, -ie [mający cienkie nogi] – karcsú
lábú; őzlábú
cienkość – vékonyság
cienkusz [słabe lub złej jakości wino, piwo,
miód] – lőre, rossz v. híg bor v. sör v. méz
cień [1. ciemne odbicie oświetlonego przedmiotu
padające na stronę odwróconą od źródła
światła; 2. miejsce zacienione; 3. ciemność,
mrok; 4. niewyraźny zarys jakiejś postaci
lub jakiegoś przedmiotu; 5. ciemne
miejsce
na
obrazie,
fotografii
kontrastujące z miejscami jasnymi;
6. odrobina lub marna resztka czegoś;
7. duch zmarłego; 8. zob. bałwan w zn. 5.]
– árnyék, árny [bać się własnego cienia: fél
a saját árnyékától]; homály, homályos hely;
árnyék, árnyékos hely; (átv.) árny, lidérc,
szellem; egy kicsi, egy szikra (cienia
prawdy); (bibl.) ÁRNYÉK [Használatos
mind szó szerinti, mind képes értelemben
(1Krón 29,15; Zsolt 17,8; 23,4; Ézs 30,3);
allegorikus értelemben is, valamilyen
teológiai kijelentés szemléltetésére (Kol
2,17; Zsid 8,5; 10,1)]
cień akustyczny – hangárnyék, akusztikai árnyék
cień do powiek a. oczu – szemhéjfesték
cień podejrzenie – a gyanú árnyéka
cieńczeć
–
vékonyodik;
elvékonyodik,
megvékonyodik
ciepełko – kissé meleg, melegecske
cieplak [prowizoryczne pomieszczenie stawiane
nad budowanym obiektem, umożliwiające
prowadzenie prac w okresie zimowym] –
kemence
cieplarka [1. komora, w której automatycznie
utrzymuje
się
stałą
temperaturę
potrzebną w przebiegu pewnych procesów
biologicznych,
np.
kiełkowania;
2. budynek
do
hodowli
drobiu
pochodzącego ze sztucznego wylęgu;
3. zob.
inkubator
w
zn.
1.]
–
szárítókemence, keltetőgép, inkubátor
cieplarnia [szklarnia, zwłaszcza do hodowli
roślin egzotycznych] – melegház, üvegház;
növényház
cieplarniany, -a, -e [1. właściwy cieplarni;
2. wyhodowany
w
cieplarni;
3. o
warunkach:
umożliwiający
bezkonfliktowy
rozwój,
często
też
powodujący czyjeś wydelikacenie] –
melegházi
ciepleć – melegedni, felmelegedni, megmelegedni
(melegedik, melegszik)
872
cieplica [gorące źródło], cieplice [uzdrowisko
mające gorące źródła] – hőforrás;
hőforrások, gyógyfürdő, termálfürdő
cieplicowy, -a, -e – hőforrásciepliczny, -a, -e - gyógyfürdői, fürdői-, termálcieplik – meleg, hőanyag
cieplikowy, -a, -e – hőcieplnie – melegen
cieplny, -a, -e [związany z ciepłem, działający na
skutek
wykorzystania
ciepła;
też:
wytwarzający lub przetwarzający ciepło]
– meleg, hőciepluchny, -a, -e; cieplusieńki, cieplutki, -a, -ie –
nagyon meleg
cieplutki,
cieplusi,
ciepluśki,
ciepluchny,
ciepluteńki, cieplusieńki – melegecske
cieplutko, ciepluśko, ciepluchno, ciepluteńko,
cieplusieńko – melegecskén
ciepławy, -a, -e – langyos
ciepło [1. temperatura pośrednia między zimnem
a gorącem; 2. ciepła pogoda; też: okres
ciepłej pogody; 3. dobre, przyjazne
uczucia; 4. serdeczna, miła atmosfera;
5. miłe wrażenie sprawiane przez ciepłe
kolory lub dźwięki; 6. energia kinetyczna
cząsteczek lub atomów ciała oraz energia
potencjalna ich wzajemnych oddziaływań]
– I. fn. hő, melegség; II. hsz. meleg; melegen
ciepło jak w ucha – nagyon meleg; füllesztő meleg
ciepło kogo przyjąć – meleged fogadni vkit;
szívélyesen fogadni vkit
ciepło mi – melegem van
ciepło się ubrać – melegen öltözni; mwelegen
felöltözködni
ciepło spalania (Qc) [ilość ciepła, jaka powstaje
przy spalaniu całkowitym i zupełnym
jednostki masy lub jednostki objętości
analizowanej substancji w stałej objętości,
przy czym produkty spalania oziębia się
do temperatury początkowej, a para
wodna zawarta w spalinach skrapla się
zupełnie. Jednostką ciepła spalania jest
J/kg.] – égéshő [(régebbi nevén égésmeleg)
az a fajlagos hőmennyiség, ami egy
kilogramm
tüzelőanyagból
összesen
felszabadul, ha az égéstermékeket a
kiindulási hőmérsékletre hűtjük vissza.
Jellemző mértékegysége: kJ/kg]
ciepło topnienia – olvadáshő [az olvadási entalpia
(ΔmH) –, az egységnyi mennyiségű anyagnak
állandó hőmérsékleten – az olvadásponton –
és
állandó
nyomáson
történő
megolvadásához szükséges hőenergia. Az
egységnyi anyagmennyiségre vonatkozó
moláris olvadáshő mértékegysége a kJ/mol, a
tömegegységre
vonatkozó
fajlagos
olvadáshőé pedig kJ/kg.]
-
Wersja 01 01 2017
jest to ilość energii potrzebnej do stopienia
jednostki masy danej substancji. W układzie SI
jednostką ciepła topnienia jest J/kg (dżul na
kilogram). Zależność ciepła pobranego przez
substancję od masy substancji jest wyrażona
przybliżonym, doświadczalnym wzorem:
Q = m·q
gdzie:
Q – ilość dostarczonego ciepła,
m – masa ciała,
q – ciepło topnienia.
ciepło ubranie – meleg ruha
ciepło uczucia – az érzések melege; az érzések
heve
ciepło utajone – rejtett v. latens v. kötött hő
ciepło właściwe (SI: J/(kgּK) ) [1. ilość ciepła
pobierana lub wydzielana przez jeden
gram danej substancji przy zmianie jej
temperatury o 1°C; 2. energia podnosząca
temperaturę ciała o jednostkowej masie o
jednostkę temperatury; 3. ilość ciepła
pobranego przez jednostkę masy danego
układu powodująca wzrost temperatury
układu o jeden stopień Kelvina (1K).] –
fajhő; hőmennyiség
ciepło wrzenia – a forrás hőfoka
ciepłokrwisty, -a, -e (zob. stałocieplny) –
melegvérű
ciepłomierz – hőmérő
ciepłostan – (ritka) közepes hőmérséklet
ciepłostka – kalória, hőegység
ciepłość – melegség
ciepłota [temperatura ciała] – hő, hőmérséklet,
melegség
ciepłota ciała – testhőmérséklet
ciepłowania – kazánház
ciepłownia [zakład wytwarzający energię
cieplną] – hőerőmű, távfűtőmű
ciepłownictwo [dział energetyki zajmujący się
wytwarzaniem energii cieplnej oraz jej
przesyłaniem] – hőenergetika
ciepłowniczy, -a, -e – hőenergetikai
ciepłownik – hőenergetikus
ciepły, -a, -e [1. mający temperaturę pośrednią
między gorącem a zimnem; 2. chroniący
przed zimnem; 3. przyjazny, życzliwy; też:
świadczący o takich cechach; 4. o głosie,
dźwięku: niezbyt wysoki, przyjemny dla
ucha; 5. o kolorach lub świetle: dający
wrażenie ciepła; 6. pot. przynoszący zyski;
7. pot. zamożny, posażny] – meleg, langyos;
lagymatag; hideget át nem eresztő
ciepła klucha – lagymatag ember
ciepła wdówka – újdonsült özvegy
ciepła woda – [langyos víz] lagymatag ember; tedd
ide, tedd oda ember
873
ciepłe kluski – (átv.) csélcsap, a határozatlan
ember; ingadozó ember; teddide-teddoda
ember
ciepłe słowa – barátságos szavak; meleg szavak
ciepły front – melegfront
ciepły klimat – meleg éghajlat
ciepły pokój – meleg szoba
cierlica [Narzędzie drewniane na czterech
nogach i o dwuch szparach, w które
zapadają odpowiednie listwy; służy do
ocierania włókien lnu i konopi z
paździerzy. Na Mazowszu i Podlasiu lud
uprawiający len i konopie używa dwuch
podobnych narzędzi: cierlicy i międlicy,
tem się różniących od siebie, że międlica
ma tylko jedną szparę, a cierlica – dwie.
Konopie po wymoczeniu i wysuszeniu
pierwej międlą na międlicy, a potem trą
na cierlicy, len zaś odrazu trą na cierlicy.]
– tiloló
cierkać [1. o niektórych owadach: wydawać
dźwięk podobny do terkotania; 2. łow. o
kuropatwach: wydawać głos] – ciripelni
cierkanie – ciripelés
cierlica [drewniany przyrząd używany dawniej
do międlenia lnu i konopi] – kendertiló,
tilológép
ciernie – tüskebokor; tövisbokor; tüskés bozót
Ciernie i Oset [1. po upadku człowieka, Bóg
rzucił na niego klątwę, rzucił ją także na
wszystko, co żyje, w rezultacie czego
ziemia miała także rodzić ciernie i osty.
Ciernie i oset używane są jako symbol
następstwa zaniedbania życia duchowego i
grzechu. Źli ludzie działają jako ciernie i
za to będą sądzeni. Świat zgotował koronę
z cierni Zbawicielowi swemu. W
tysiącleciu (Millenium) ciernie zastąpione
będą mirtem (symbol pokoju). ― 2.
Księga Rodzaju 3,18: A ona ciernie i oset
rodzić będzie tobie; i będziesz pożywał
ziela polnego.] – tövis és bogáncskóró [(1
Mózes 3,18) Töviset és bogácskórót
teremjen tenéked; s egyed a mezőnek fûvét.]
ciernik (Gasterosteus aculeatus) [ryba z rodziny
ciernikowatych. Zamieszkuje zbiorniki
wodne, a także zakola rzek gdzie prąd jest
znikomy. Występuje przy brzegu i na
płyciznach, często w tych samych
zbiornikach co cierniczek. W zakolach
rzek i w czystszych jeziorach żyje w
ławicach. Bywa hodowany w akwariach ze
względu na ciekawe obyczaje rozrodcze i
zmianę ubarwienia samców w okresie
godowym. W okresie tarła samiec buduje
gniazdo na ikrę. Nie ma wymagań co do
jakości wody.] – tüskés pikó; (Gasterosteus
aculeatus)
[a
sugarasúszójú
halak
-
Wersja 01 01 2017
(Actinopterygii) osztályának a pikóalakúak
(Gasterosteiformes) rendjéhez, ezen belül a
pikófélék
(Gasterosteidae)
családjához
tartozó faj]; csontlemezekkel borított testű,
tüskés úszójú hal
cierniowy, ciernisty – tövises, tüskés, tüske-, töviscierniowa korona [symbol męki, cierpienia (Mk
15,17-19): Ubrali Go w purpurę i uplótłszy
wieniec z ciernia włożyli Mu na głowę. I
zaczęli Go pozdrawiać: «Witaj, Królu
Żydowski!» Przy tym bili Go trzciną po
głowie, pluli na Niego i przyklękając
oddawali Mu hołd.] – töviskorona; Jézus
fejére helyezték (»tövisből font korona«
[sztefanosz eksz akanthón], vö. Mt 27,27kk
par; Mk 15,16-19; Jn 19,2) [A töviskorona
tehát végső soron az igazságért való
szenvedés és kigúnyoltatás dicsőségének
szimbóluma. Ahogyan egykor Jézus tűrve
viselte, úgy hordozzák mindazok a hívei
életükben kitartóan, akik igazán követik Őt.
Ha valahol az egyházat és tagjait nem
üldözik, vagy gúnyolják ki hitük miatt, ott
elég súlyos problémák lehetnek. A kereszt (a
szenvedés) és a töviskorona (a gúny)
hordozása a hívők ismertetőjegye, hitük és
életük igazoló pecsétje.]
cierniowa korona – töviskorona
ciernisko – tüskés hely
ciernista droga – (átv.) tövises út
ciernisty, -a, -e – tüskés, tövises
cierń [1. cienki kolec na łodydze lub pniu; też:
roślina z takimi
kolcami;
2. coś
sprawiającego przykrość, cierpienie] –
tövis, tüske
cierń Chrystusa [1. gat. ciernistej rośliny z
której upleciono koronę cierniową
Chrystusa; wg tradycji chrześcijańskiej
była to głożyna (krzew); mógł to być np.
pospolity w Palestynie Sarcopoterium
spinosum. 2. popularna nazwa kilku
kolczastych drzew i krzewów, z których
gałęzi, wg tradycji, miała być zrobiona
korona cierniowa Chrystusa. Zaliczane są
do nich zarówno gatunki rosnące na
obszarze śródziemnomorskim, np. głożyna
ciernista
(Zizyphus
spina-christi)
i
dwukolczak ciernisty (Paliurus spinachristi), jak i pochodzące z innej okolic,
np.
północnoamerykańska
glediczja
trójcierniowa (Gleditsia triacanthos).] – 1.
Krisztus tövis [A szakemberek többsége a
tüskés vérfű (Sarcopoterium spinosum), az
európai krisztustövis (Paliurus spina Christi)
és a palesztin krisztustövis (Ziziphus spina
Christi) valamelyikét tartja valószínűnek
Krisztus töviskoronájának elkészítéséhez.];
tövises vérfű (gör. akanthosz, lat.
Sarcopoterium spinosum): a rózsafélék
családjába tartozó növény. – Préd 7,6: olyan
az oktalan kacagása, mint az égő tövis
ropogása (vö. Oz 2,8; Náh 1,10; Mt 27,29;
Mk 15,17; Jn 19,5).; 2. Krisztustövis
(Paliurus
spina-christi
akantha)
[A
Földközi-tenger mellékén honos, nálunk
díszként lehetséges ültetni, pálhalevelei erős
és nagyméretű tüskévé alakultak. Szúrása
erős fájdalmat okoz. Krisztus fejére ebből
fontak királyi koronát, kezébe pedig az
egyiptomi uralkodói jelvényt, egy nádszálat
adtak (Mt 27,29; Mk 15,15—18 és Jn 19,2).]
874
cierń Chrystusa
A festmény címe: Krisztus.
Technika: olaj, falemez. Méret: 30x40 cm.
http://www.festomuvesz.hu/benkoede/index.htm
cierń w oku [dokuczliwa, dręcząca, zbędna rzecz
(Lb 33,55): Jeśli jednak mieszkańców
kraju nie wypędzicie przed sobą, będą ci,
którzy pozostaną, jakby cierniami dla
waszych oczu i kolcami dla waszych
boków] – szálka a szemben; tüske a szemben
[Más szemében a tüskét, a magunkéban a
gerendát sem; Más szemében a szálkát,
magáéban a gerendát stb. ― Sok nemzedéket
kínzott a bálványimádó népek maradéka,
mely a próféta jövendölése szerint "szálka"
volt szemükben és "tövis" az oldalukban
(4Móz 33:55).]
ciepać [rzucać] – [Słowniczek języka śląskiego]
dobni, dobálni, bedobni, vetni, hajítani;
lódítani
cierpiąco – szenvedően
-
Wersja 01 01 2017
cierpiący, -a, -e [dręczony cierpieniem, chorobą;
też: świadczący o takim stanie] – szenvedő,
fájdalmat érző, beteg
cierpiąca ludzkość – szenvedő emberiség
cierpiący [osoba cierpiąca, chora]; cierpiąca –
szenvedő (ffi/nő)
cierpiący na urojoną chorobę – hipohonder,
képzelt beteg
cierpieć (cierpi) [1. odczuwać silny ból fizyczny
lub psychiczny; 2. chorować; 3. boleć nad
czymś lub z powodu czegoś; 4. znosić
kogoś lub coś cierpliwie; 5. ponosić stratę
lub szkodę] – szenvedni, tűrni, fájdalmat
érezni, elviselni; tapasztalni, megismerni,
elszenvedni; tűrni, elviselni, szenvedni
cierpię na bezsenność – álmatlanságban szenvedek
cierpieć głód – éhezni; koplalni
cierpieć katusze – megkínozzák, kínzást
elszenvedni; kínokat szenvedni
cierpieć męczarnie – kínt szenvedni
cierpieć na coś – beteg vmivel, szenved vmiben;
szenvedni (vmiben); (boleć) szenved,
(znosić) szenvedni, elszenvedni; tűrni,
eltűrni; elviselni
cierpieć na bezsenność – álmatlanságban
szenvedni; álmatlanság gyötri
cierpieć na brak – nélkülözni; (czego) szűkében
van (vminek)
cierpieć na brak pieniędzy – pénzhiányban v.
pénzszűkében szenvedni
cierpieć na co – szenvedni
cierpieć na kolkę – görcsölni; körcsei vannak,
kólikája van
cierpieć na serce – fáj a szíve, szívpanaszai
vannak; szívbajos
cierpieć nędzę – nélkülözni, ínségben szenvedni
cierpieć niedostatek – nélkülözni; szükséget
szenved v. lát
cierpieć niedostatek (czego) – hiányt szenved
(vmiben); szűkölködni (vmiben)
cierpieć niewinnie – ártatlanul szenvedni
cierpieć udrękę – kínlódni
cierpieć z powodu braku czego – nélkülözni
cierpieć za swoje winy – hibáiért szenvedni;
bűneiért szenvedni
cierpienie [1. wielki ból fizyczny lub psychiczny;
2. Są cztery rodzaje cierpienia: cierpienie
fizyczne, cierpienie moralne, cierpienie
psychiczne i cierpienie duchowe.] –
szenvedés, tűrés, fájdalom; (choroba)
betegség; megpróbáltatás; (egyh.) golgota
cierpienie duchowe [Każde cierpienie jest
konsekwencją walki z panującym złem.
Mowa tu o walce dobrem przeciw złu.] –
zob. Oschłości duchowe – lelki szenvedés
cierpienie fizyczne – testi szenvedés; fizikai
fájdalom
Cierpienie Jezusa – zob. Męka Jezusa Chrystusa –
Jézus kínszenvedése
Jézus kínszenvedése
 Jézus a nagytanács előtt (Márk 14:53–65)
 Pilátus és a vallási vezetők (Márk 15:1–19)
 A Golgota (Márk 15:16–37)
 A Golgota jelentősége (Ésaiás 53)
 Jézus halála (Márk 15:33–41)
875
cierpienie moralne – erkölcsi szenvedés
cierpiętliwy, -a, -e – (ritka) szenvedő, tűrő,
türelmes; udvarias
cierpiętnictwo
[bierne
poddawanie
się
cierpieniom, lubowanie się w cierpieniach]
– (gúnyos) nyafkaság
cierpkawy, -a, -e – fanyarkás (ízű); kissé fanyar,
savanykás, kesernyés
cierpki, -a, -ie [1. mający kwaskowaty lub
gorzkawo-kwaśny smak; 2. o zapachu:
ostry, drażniący; 3. zgryźliwy, złośliwy;
też: charakterystyczny dla takiej osoby;
4. o
przeżyciach,
wspomnieniach:
sprawiający przykrość, ból] – fanyar;
keserű, kesernyés; savanyú
cierpka mina – savanyú arc
cierpka uwaga – csípős megjegyzés
cierpkie słowa – keserű szavak
cierpkie wino – karcos bor; savanyú bor v. újbor
cierpkość – fanyarság
cierpliwie – törelmesen, türelemmel, tűrősen
cierpliwość – türelem, törelmesség; béketűrés
cierpliwość się wyczerpała – a türelem elfogyott;
elfogyott a béketűrése
cierpliwość wszystko zwycięża – a türelem
mindent legyőz
cierpliwy, -a, -e [1. znoszący ze spokojem
przeciwności lub przykrości; 2. umiejący
wytrwale czekać] – türelmes
cierpnąć [1. odczuwać mrowie na skutek
strachu, zimna itp.; 2. o częściach ciała:
drętwieć wskutek ucisku, nieprzyjemnych
wrażeń smakowych itp.] – dermedni,
megdermedni; merevedni, megmerevedni;
zsibbadni, elzsibbadni; (zęby) vásni, elvásni
(fog)
cierpnąć ze strachu – megdermedni a félelemtől
cierpnięcie – dermedés, megdermedés; zsibbadás,
elzsibbadás
ciesielka, ciesiołka (pot. ciesielstwo) – ácsmunka,
ácsmesterség, ácsolás
ciesielstwo – ácsmesterség, ácsmunka
ciesielski, -a, -ie – ácscieszący się – örvendező; örvendő
cieszący się ogólnym poważaniem a. uznaniem –
köztiszteletben álló
-
Wersja 01 01 2017
cieszący się złą sławą – rosszhírű; rossz hírnévnek
örvendő
cieszyć [sprawiać przyjemność, radość] –
örvendeztetni, megörvendeztetni, örömet
szerezni, örömben részesíteni [bardzo mnie
to cieszy: ennek nagyon örülök]
cieszyć się (cieszę się) [doznawać radości,
zadowolenia] – örülni, (z czym) örvendeni;
örvendezni (vminek)
cieszę się – örülök, örvendek
cieszę się z tego – örülök neki v. ennek
cieszę się zdrowiem – egészségnek örvend
cieszę się że jestem w domu – örülök, hogy itthon
vagyok
cieszę się że już jesteś – örülök, hogy már itt vagy
cieszę się, że jesteś – örülök, hogy itt vagy
cieszę się, że jesteś bardzo uprzejmy – örülök,
hogy nagyon udvarias vagy
cieszę się, że mogę pana/panią poznać – örülök,
hogy megismerhetem
cieszę się, że pana (panią) poznałem (poznałam)
– örülök, hogy megismerhettem
cieszę się, że pana (panią) widzę – örülök, hogy
látom
cieszę się, że się spotkaliśmy! – örülök, hogy
találkoztunk!
cieszy się dużym uznaniem – nagy elismerésnek
örvend
cieszyć się autorytetem – tekintélynek örvendeni
cieszyć się dobrą kondycją – kitűnő erőnlétnek
örvend
cieszyć się dobrą opinią – jó híre van; jó
véleménnyel vannak róla; jó hírnévnek
örvend
cieszyć się dobrym zdrowiem – jó egészségnek
örvend, jó egészségben van
cieszyć się dużą popularnością – nagy
népszerűségnek örvend
cieszyć się mirem – megbecsülésnek örvendeni,
jóhírneve van
cieszyć się popularnością – népszerűségnek
örvendeni
cieszyć się powodzeniem – sikere van; sikernek
örvend
cieszyć się uznaniem – jó névnek örvend
cieszyć się wielkim autorytetem – nagy
tekintélynek örvend
cieszyć się wielkim poważaniem – nagy
tiszteletben áll v. kiemelkedő tiszteletnek
örvend
cieszyć się względami – vkinek a kegyét élvezni
cieszyć się z czego naprzód – előre örülni vminek
cieszyć się z czego; cieszyć się z czegoś – örülni,
örvendeni,
örvendezni
(vminek);
(autorytetem) örvendeni
876
cieszyć się z czegoś – örülni vminek
cieszyć się zaufaniem – bizalomnak örvendeni,
bizalmat élvezni
cieszyć się złą renomą – rossz hírnévnek örvend
Cieszyn (czes. Těšín, łac. Tessin, niem. Teschen)
[miasto powiatowe w województwie
śląskim, nad rzeką Olzą, na Pogórzu
Śląskim. Historyczna stolica Śląska
Cieszyńskiego. Miasto leży na granicy z
Republiką
Czeską
i
do
czasu
wprowadzenia postanowień Układu z
Schengen (21 grudnia 2007) było tam
zlokalizowane
największe
drogowe
przejście graniczne południowej Polski.] –
Cieszyn, Teschen; Tĕšin (cseh-lengyel
határváros)
Cieszynianka wiosenna (Hacquetia epipactis
Neck.ex DC.) [gatunek rośliny z rodziny
selerowatych (Apiaceae Lindl.). Gatunek
monotypowy – jedyny przedstawiciel
rodzaju cieszynianka] – Törpe dundi
(Hacquetia epipactis)
cieśla
[rzemieślnik zajmujący się obróbką
drewna, robieniem z niego konstrukcji
budowlanych i stawianiem drewnianych
domów] – ács, ácsmester (lat. ascarius, ném.
Zimmermann) [1. az ősi faragó mesterségből
a
letelepedéskor
kialakult
kézműves
mesterség, a 14. sz: céhesedett. 2.
Munkájukat megszentelte a názáreti Jézus,
aki ács volt. Védősztjük Szt József, az ács, de
a középkori soproni ácsok Szt Farkast
(Wolfgangot) tisztelték pártfogójukként, s
céhüket Szt Farkas-céhnek nevezték.]
cieśla kopalniany – bányaács
cieśla okrętowy – hajóács
cieślica [siekiera ciesielska o trójkątnym ostrzu]
– vájószekerce, kapacs
cieśnina [wąski pas wody łączący dwa
rozleglejsze
zbiorniki
wodne]
–
tengerszoros, szoros (przesmyk)
Cieśnina Bassa (ang. Bass Strait) [cieśnina
między Australią (Wiktoria) a Tasmanią.
Na zachodzie sąsiaduje z Wielką Zatoką
Australijską. Jej powierzchnia to 70 000
km², długość 490 km, szerokość 287 km,
temperatura wód powierzchniowych ok.
14C. Zasolenie około 35%. Odkryta w
-
Wersja 01 01 2017
1798 przez Mateusza Flindersa, który
nazwał ją nazwiskiem doktora ze swojego
statku (George Bass). W przybliżeniu ma
240 km szerokości w najwęższym miejscu.
Znajdują się tu wyspy: Wyspa King,
Wyspa Flindersa. U wybrzeży zatoki Port
Phillip leży port Melbourne. Cieśnina jest
niebezpieczna dla żeglugi z powodu
częstych sztormów, silnych prądów
morskich i stosunkowo niewielkiej
głębokości (ok. 50-90 m) oraz wielkich fal
morskich (ponad 15 m wysokości).
Cieśnina Bassa uważana jest za jedną z
najtrudniejszych tras morskich na świecie.
Niebezpieczne są także rafy koralowe przy
wyspie King. Zatonęło bądź zaginęło tak
wiele
statków
(ok.
100
udokumentowanych katastrof, głównie w
XIX wieku) i samolotów, że wielu
porównuje ten akwen do Trójkąta
Bermudzkiego, nazywanym Wybrzeżem
Wraków. Nigdy nie odnaleziono wielu
ładunków złota, co najwyżej drobne
skarby jak garść srebrnych monet lub
porcelana. Niektóre z miejsc katastrof
morskich, n.p. Loch Ard George w parku
narodowym Port Campbell National Park,
stały się atrakcją turystyczną. Wpływanie
od zachodu w tę cieśninę nazywano
przeciskaniem się przez ucho igielne. U
wybrzeży australijskich wydobywa się
ropę naftową i gaz ziemny - złoża
Barrakuta i Marlin, przez cieśninę
prowadzą
podwodne
rurociągi
dostarczają gaz do zakładu w okolicach
Sale.] – Bass-szoros [nyugatról az Indiaióceánt köti össze az onnan keletre fekvő
Tasman-tengerrel, amely a Csendes-óceán
részét képzi. E tengerszoros az ausztráliai
Victoria államot választja el a tőle délre
fekvő Tasmaniától.1797-ben fedezte fel
George Bass. A Bass-szoros szélessége
130 km
és
240 km
között
van,
megközelítőleg 300 km hosszú, átlagosan 50
méter mély. A szigetek száma meghaladja az
ötvenet, amelyek közül a Tasmaniához
tartozó King Island és a Flinders Island ahol
állandó lakosság található. A Dél-Ausztrália
és Tasmánia között lévő Bass Strait
különleges ufóesetek helyszíne. Paul
Norman, a Viktoriánus UFO Társaság
(UFORS) képviselője és a kontinens egyik
jeles ufókutatója napvilágra hozta a
titokzatos ufóeseteket, visszamenőleg az
1900-as évekig. Az első szokatlan jelenségek
egyike az Amelia J. nevű hajó eltűnése volt,
amely egybeesett az ismeretlen eredetű
repülő objektumok megjelenésével a
térségben. Emlékezetes továbbá a 19-es
járatszámú repülőgép eltűnése a Bermuda-
877
háromszögben, ahol a kutatására kiküldött
légi járműnek ugyancsak nyoma veszett. A
legfurcsábbnak azonban Frederick Valentich
pilóta esetét tekinthetjük, akinek gépe
nyomtalanul köddé vált Bass Strait felett
1978-ban. Egyik pillanatban még beszélt a
toronnyal, a következőben megszakadt a
vonal, s többet nem hallottak felőle. Bill
Chalker ausztrál ufókutató beszámolt arról,
hogy a második világháború alatt több mint
17 katonai repülőgép tűnt el, annak ellenére,
hogy ezen a területen nem zajlott ellenséges
katonai akció. Véleménye szerint Bass Strait
egyfajta
"ablak",
melyen
keresztül
nagyszámú mozgás érzékelhető az idegen
világból.]
Bass-szoros
cieśnina Gibraltarska – a gibraltári szoros
cieśnina Koryncka – korintuszi szoros
cieśnina morska – tengerszoros
Cietrzew (cietrzew zwyczajny) (Tetrao tetrix,
dawniej również Lyrurus tetrix) [duży ptak
z rodziny głuszcowatych, zamieszkujący
lasy północnej i środkowej Eurazji.] –
fajdkakas, nyírfajd (Tetrao tetrix) vagy
(Lyrurus tetrix) [a madarak osztályának
tyúkalakúak (Galliformes) rendjébe és a
fácánfélék (Phasianidae) családjába tartozó
faj.]
nyírfajd
cietrzew głuchy; Głuszec (głuszec zwyczajny)
(Tetrao urogallus) – süketfajd (Tetrao
urogallus)
cietrzewie tokują – a nyírfajdoik dürögnek
-
Wersja 01 01 2017
cię n. (zob. ciebie hn.) – téged
cięcie [1. uderzenie ostrym tnącym narzędziem;
2. powierzchnia przedmiotu w miejscu
przecięcia; 3. przecięte miejsce na ciele;
4. zmniejszenie sum przeznaczanych na
jakieś cele; 5. usuwanie fragmentów
tekstu
lub
filmu
ze
względów
cenzuralnych
lub
kompozycyjnych;
6. wycinanie drzew chorych lub zbyt gęsto
rosnących; też: odcinanie uszkodzonych
lub zbytnio zagęszczonych gałęzi drzew
owocowych;
7. proces
dzielenia
materiałów na dwie lub więcej części za
pomocą urządzeń mechanicznych, lasera
itp.] – vágás, metszés, csapás
cięcie [dobrze opracowany szkic pewnej części
sylwetki człowieka, umieszczony na
powierzchni jako plan powierzchni lub
części stroju na podstawie wycięcia
konstrukcji lub modelu. Wyróżniamy
cięcia garniturów, płaszczy, rękawów,
kołnierzy, itd. Dla najlepszych wyników w
produkcji odzieży, c. powinno być
zharmonizowane z sylwetką, rodzajem
materiału włókienniczego, modelu, celem
użytkowania i modą.] – szabás [Az emberi
test bizonyos részének magas fokú
leképezése, áttétele egy ruhára vagy
ruharészletre a kelme megfelelő alakításával.
Beszélünk egy ruha, egy ujja, egy gallér stb.
„szabásáról”. A szabásnak harmonizálnia
kell a ruhadarab viselőjének alakjával, a
kelmetípussal,
a
viselés
módjával,
körülményeivel és a divattal.]
cięcie cesarskie [rodzaj operacji położniczej,
otwarcie jamy brzusznej i macicy w celu
wyjęcia płodu] – császármetszés
cięcie koliste – (orvosi) körvágás
cięcie krzyżowe – keresztvágás (vívásnál)
cięcie lasu – erdőírtás
cięcie płatowe – lebenyes metszés; lobotómia
cięcie szablą a. mieczem – kardvágás, kardcsapás
cięciwa [1. struna łącząca końce łuku lub kuszy,
przeznaczona do wyrzucania strzał;
2. struna z kiszek bydlęcych, rozpięta
między dwuma końcami łuku, do
wyrzucania strzały za pomocą natężenia
służąca; 3. odcinek łączący dwa dowolne
punkty
krzywej
lub
powierzchni,
niemający innych punktów wspólnych z tą
krzywą lub powierzchnią] – húr, íjhúr;
(sport) ideg; (matematika) húr; (repülés)
szelvény, szárnyszelvény
878
cięciwa aerodynamiczna – aerodinamikai szelvény
cięciwa płatu – szárnyszelvény
cięciwa skrzydła – szárnyszelvény
cięgatura, cięgaturka, cyngaturka, (z łac.
cinctura – pas) [przepaska, przepasanie] –
(dawno) öv, kötőszalag; felövezés
cięgi [1. mocne bicie; 2. ostra krytyka lub
niepowodzenia życiowe dotykające kogoś]
– verés, csapás
cięgiem, ciygiem [nieustannie] – [Słowniczek
języka śląskiego] szakadatlanul, váltig,
szüntelenül, mindúntalanul, folytonosan
ciętość – éle, élessége vminek
cięty, -a, -e [1. umiejący trafnie, ostro, często
złośliwie odpowiedzieć lub skomentować
coś; też: o takiej wypowiedzi; 2. pot. zły na
kogoś,
szukający
okazji
do
skrytykowania;
3.
o
kwiatach:
przeznaczony na wiązanki; 4. o ranie:
zadany ostrym, tnącym narzędziem] –
vágott, levágott; metszett, lemetszett [rana
cięta: vágott seb]; vágással okozott, vágásból
eredő,
vágási;
éles,
szellemes,
csattanómetsző
cięta odpowiedź – csattanó válasz
cięte bańki – köpöly
cięte pióro – éles toll; éles tollú író
cięty dowcip – maró gúny, metsző gúny
ciężar [1. waga jakiegoś ciała, siła, z jaką Ziemia
przyciąga dane ciało; 2. przedmiot, który
wiele waży; 3. to, co komuś ciąży, jest
trudne do zniesienia; 4. powinność lub
obowiązek, zwykle trudny do wypełnienia]
– (waga) súly [a fizikában a súly azon erők
eredője, amelyekkel a test a környezetére
hat], nyűg, teher, tehertétel [być ciężarem:
terhére
van
(vkinek)];
megterhelés;
nehézség; súlyosság
ciężar atomowy [daw.; zob. masa atomowa
(względna)] – atomsúly; viszonyszám,
amely azt fejezi ki, hogy az illető elem egy
-
Wersja 01 01 2017
atomja hányszor nehezebb az oxigénatom
súlyának tizenhatod részénél
ciężar brutto [ciężar towaru wraz z
opakowaniem] – bruttó súly
ciężar ciała o tej samej masie jest mniejszy na
księżycu niż na ziemi – a testek
nehézkedése a holdon kisebb, mint a földön
ciężar
cząsteczkowy
[daw.;
zob.
masa
cząsteczkowa] – molekulatömeg
ciężar dopuszczalny – megengedett súly
ciężar gatunkowy – fajsúly
ciężar gramowy – grammsúly
ciężar handlowy – kereskedelmi súly
ciężar hipoteczny – telekkönyvi megterhelés
ciężar kontrybucyjny – hadisarc
ciężar ładunku – töltetsúly
ciężar martwy – holtsúly, holtteher
ciężar mi spadł z serca – nagy kő esett le a
szívéről
ciężar molekularny – molekulasúly
ciężar netto [ciężar towaru bez opakowania] –
nettó súly
ciężar
objętościowy
jednostkowy
–
térfogategység-súly
ciężar ogólny – összsúly
ciężar pozorny [ciężar ciała zanurzonego w
płynie, zmniejszony o ciężar płynu
wypartego przez to ciało] – látszólagos súly
ciężar własny – önsúly; saját tömeg
ciężar własny pojazdu – jármű össztömege
ciężar właściwy – fajsúly
Tym czym dla masy jest gęstość, tym dla ciężaru
jest ciężar właściwy.
Ciężar właściwy definiuje się jako ciężar jednostki
objętości danej substancji. Np. w układzie SI ciężar
właściwy wyraża się w N/m3 (niutonach na metr
sześcienny), co oznacza, że ciężar właściwy jest
liczbą mówiącą o tym ile niutonów waży 1 metr
sześcienny substancji.
Ciężar właściwy możemy obliczyć ze wzoru:
P – ciężar ciała (w układzie SI w
Niutonach - N)
γ – ciężar właściwy substancji z
której zrobione jest ciało (w
układzie SI w Niutonach na metr
sześcienny - N/m3)
V – objętość ciała (w układzie SI w
metrach sześciennych - m3)
ciężarek [1. kawałek metalu służący do
obciążania czegoś; 2. pot. odważnik;
3. bryłka metalu z uchwytem na dłoń
służąca do ćwiczeń gimnastycznych] –
súly; nehezék
ciężarek funtowy – egyfontos súly
879
ciężarek gimnastyczny – súlyzó
ciężarek ołowiany – ólomsúly
ciężarna (kobieta w ciąży) – terhes (nő)
ciężarność – terhesség, másállapot
ciężarny, -a, -e [1. o kobiecie lub samicy zwierząt
żyworodnych: będąca w ciąży; 2. daw.
ciężki, obciążony czymś] – terhes,
megterhelt
ciężarna kobieta – állapotos, terhes (brzemienna)
ciężarowiec
(sztrangista)
[1.
zawodnik
uprawiający podnoszenie ciężarów; 2.
zawodnik
sportowy
uprawiający
dźwiganie ciężarów] – súlyemelő
ciężarowy, -a, -e [1. dotyczący wagi ciał;
2. przeznaczony do przewożenia ciężarów;
3. związany z podnoszeniem ciężarów] –
teherciężarówka [samochód ciężarowy] – teherautó,
teherkocsi, tehergépkocsi; szállítógépkocsi,
kamion (wieźć towary z ciężarówką: árut
szállítani; 25-tonowa: 25 tonnás)
ciężeć [syn. obciążyć; przeszkadzać; tamować;
obarczyć;
obdłużyć;
zatłoczyć]
–
elnehezedni, nehézzé válni, súlyossá válni
ciężenie – terhelés, megterhelés
ciężki, –a, -ie [1. mający duży ciężar lub
sprawiający
takie
wrażenie;
2. poruszający się z trudem; też o
ruchach: niezręczny, powolny; 3. zbyt
masywny; 4. uszyty z grubego materiału;
5. o ciosach, chwytach: mocny, silny;
6. wymagający dużego wysiłku; 7. trudny
do
zniesienia;
8. pełen
napięcia,
niepokoju; 9. o chorobie: niebezpieczny,
zagrażający
życiu;
10. o
czyjejś
umysłowości,
dowcipie:
pozbawiony
polotu, finezji; 11. o stylu, utworze:
trudny w odbiorze; 12. o głosie, dźwięku:
niski i nieprzyjemny; 13. o chmurach,
mgle:
gęsty,
nieprzejrzysty;
14. o
powietrzu:
gorący,
duszny;
15. o
pokarmie: trudny do strawienia] – súlyos,
nehéz; (trudny) nehéz; otromba; ormótlan;
nehézkes, ügyetlen; súlyos, komoly,
veszélyes, halálos; küzdelmes
ciężka artyleria [artyleria złożona z dział dużego
kalibru] – nehéz tüzérség; (tréfás) kövérek,
nehéz emberek
ciężka
atletyka
[dyscyplina
sportowa
obejmująca zapasy, boks i podnoszenie
ciężarów] – nehéz atlétika
ciężka atmosfera – nyomasztó v. fülledt v. nehéz
légkör; kellemetlen hangulat
ciężka choroba – súlyos betegség
ciężka jazda, kawaleria, konnica [daw. wojsko
konne silnie uzbrojone i opancerzone] –
nehézlovasság
-
Wersja 01 01 2017
ciężka kawaleria – nehézlovasság
[védő és
támadó fegyverekkel fölszerelt, elsősorban
közelharcra alkalmas lovasság.]
ciężka machina – nagy masina, behemót nagy dög,
súlyos gépezet
ciężka praca – nehéz munka; (szleng, a német
Strapaze szóból) strapa; megerőltető,
fárasztó munka; erős igénybevétel
ciężka próba – megpróbáltatás; nehéz próbatétel
ciężka próba wojenna – háborús megpróbáltatás
ciężka robota – nehéz munka
ciężka wina – súlyos vétek v. bűn
ciężka woda [woda, której cząsteczka składa się
z atomu tlenu i dwóch atomów deuteru] –
nehézvíz (deutérium-oxid, D2O vagy 2H2O)
[tulajdonságai nagyon hasonlítanak a
közönséges víz (H2O) tulajdonságaihoz. A
különbség abból adódik, hogy a nehézvíz
esetében mindkét hidrogénatom a hidrogén
nehezebb izotópjára (deutériumra) van
cserélve. Emiatt megváltozik a kötési energia
a vízmolekulában, maga után vonva más
fizikai és kémiai tulajdonságok változását.]
ciężka żałoba – mély gyász
ciężki błąd – súlyos hiba
ciężki chleb – (átv.) nehéz kenyér
ciężki chód – nehézkes járás
ciężki człowiek – nehéz ember
ciężki grzech – súlyos bűn
ciężki, jak kłoda – nehéz, mint egy tuskó
ciężki jak ołów – nehéz, mint az ólom; ólomsúlyú
ciężki karabin maszynowy [karabin maszynowy
przeznaczony do strzelania ze specjalnej
podstawy ogniem ciągłym] – nehéz
géppuska
ciężki oddech – nehéz lélegzet; nehéz légzés
ciężki poród – nehéz szülés
ciężki przech do zgryzienia! – nehéz dió!
ciężki przemysł – nehézipar
ciężki stan – veszélyes állapot
ciężki wodór (zob. deuter) – deutérium
ciężki
wypadek – nehéz eset, súlyos
szerencsétlenség
ciężki zawód – nehéz mesterség
ciężki znój – verejtékes munka
ciężkie dział – nehéz löveg, nehéz ágyú
ciężkie jarzmo – nehéz v. súlyos járom v. iga
ciężkie obrażenia ciała – súlyos testi sértés
ciężkie oskarżenie – súlyos vád
ciężkie pieniądze – (átv.) súlyos összegek
ciężkie podatki – súlyos adó
ciężkie polożenie finansowe – súlyos v. nehéz
pénzügyi helyzet
ciężkie przejśca – nehéz helyzet, nehéz
körülmények
880
ciężkie przestępstwo – főbenjáró bűntett
ciężkie roboty [ciężka praca, np. w
kamieniołomach, stosowana dawniej jako
kara dla przestępców] – nehéz fizikai
munka
ciężkie uszkodzenie ciała – súlyos testi sértés
ciężko – súlyosan, nehezen; nem könnyen;
nehézkesen, ügyetlenül, kínlódva; komolyan
ciężko chodzić – nehézkesen járni
ciężko chorować – betegségben senyvedni v.
sínylődni
ciężko chory – súlyosan beteg; nagybeteg; súlyos
beteg
ciężko idzie – nehezen megy
ciężko mi na sercu – nehéz a szívem, fáj a szívem;
vmi nyomja a szívemet
ciężko mi tę znieść – nehezen bírom ezt el
ciężko a. trudno mi to zrobić ― nehezemre esik
ezt megtenni
ciężko mu to przychodzić – nehezen tudja ezt
megtenni; súlyosan érinti
ciężko myślący – lassú észjárású
ciężko obciążające dowody – súlyosan terhelő
bizonyítékok
ciężko pracować – sokat dolgozni; robotolni
ciężko pracuje na chleb – nehezen keresi a
kenyerét
ciężko ranny – súlyosan sebesült
ciężkoatletyczny – nehézatlétikai
ciężkostrawny, -a, -e [ciężki do strawienia] –
nehezen emészthető
ciężkostrawne danie – nehezen emészthető fogás
ciężkość – súlyosság, súly; nehézkesség, nehézség;
gravitáció
ciężyć [przytłaczać kogoś swym ciężarem, być
dla kogoś uciążliwym; ciążyć] – nehezedik,
nehézkedik; (przygniatać) nyom
ciffon; chiffon – (fr.) chiffon; (dawno) rongy;
(kereskedelem) pamutvászon
ciga [koza] – [Słowniczek języka śląskiego] kecske
cigareta
[papieros] – [Słowniczek języka
śląskiego] cigaretta (a dohánytermékek közé
tartozó élvezeti cikk)
cima [ciemno, ciemność] – [Słowniczek języka
śląskiego] sötét, sötétség
cinerama
[sposób
szerokoekranowego
wyświetlania obrazu. Polega na użyciu
trzech zsynchronizowanych projektorów,
które wyświetlają obraz na ogromnym,
zakrzywionym ekranie o szerokości
kątowej 146°. Rejestracja obrazu dla tego
systemu również wymaga synchronizacji,
stosuje się trzy 35. milimetrowe kamery.]
– (gör.) cinerama; a szélesvásznú film egyik,
három külön filmszalagra vett és vetített
változata (a cine és a rama szavak
-
Wersja 01 01 2017
összevonásából);
szélesvásznú
mozi
panorámavetítéssel
Cineraria grandiflora – csodaszem, Cinerária,
Hamvaska (Cineraria grandiflora) [régebbi
tudományos, illetve botanikai neve alapján a
cinerária (Senecio x hybridus syn. cruentus)]
cineratio (kremacja) – cineratio, elhamvasztás,
hamuvá égetés (alkémiai művelet)
cingulum lub pasek [lniany sznurek służący do
przewiązania na biodrach alby. Bywa
zbędny, jeśli alba jest tak uszyta, że
przylega do ciała.] – Cinqulum, cingulus [1.
római katonák öve, amelyen a kardot és tőrt
viselték; 2. a r. kat. papi miseöltözet öve;
papi öv; a katolikus papok deréköve; a
ruhától eltérő színe egyházi méltóságot is
jelenthet (a kanonokoké pl. lila); 3. Az albát
összekötő, legtöbbször fehér öv. Ha az alba
szabása nem teszi szükségessé, használata
elhagyható. Így nevezik a klerikusok
reverendája felett viselt 10-12 cm széles
szalag-övet is, melynek két vége bal oldalt
függ, és rojtban végződik. A színe kifejezi a
klerikus rangját. Papoké fekete, püspöké lila,
bíborosoké vörös, a pápáé fehér.]
Cinis et manes et fabula fies [Popiołem i cieniem i
wspomnieniem się staniesz. (Persjusz)] Cinis et manes et fabula fies (Pers. 5152)
cinkciarz [pot. człowiek pokątnie handlujący
obcymi walutami] – valutakereskedő
cinkciarski,
-a,
-ie
–
valutakereskedő-;
valutakereskedői
C.I.O. [Międzynarodowy Komitet Olimpijski
(MKOl)
(fr.
Comité
International
Olimpique CIO) - międzynarodowa
organizacja założona z inicjatywy barona
Pierre'a de Coubertina 23 czerwca 1894 r.
w Paryżu. Kieruje ruchem olimpijskim
organizując co 2 lata igrzyska olimpijskie
(na przemian zimowe i letnie). MKOl jest
stowarzyszeniem
mającym
międzynarodową osobowość prawną i
status organizacji pozarządowej. Stałą
siedzibą
MKOl
jest
Lozanna
w
Szwajcarii.] – C.I.O. [Le Comité
international olympique] – Nemzetközi
Olimpiai Bizottság (NOB) [angol neve
International Olympic Committee (IOC)]
ciocia (zob. ciotka w zn. 1.) – nagynéni; néni
ciociny, -a, -e – nagynénihez tartozó
ciołek
[1. obraźl.
o
człowieku
głupim,
nierozgarniętym; 2. młody byczek; 3. łow.
roczny samiec żubra, łosia, jelenia,
daniela] – borjú, bikaborjú; (átv.) barom,
marha
ciorać [brudzić (zob. → zwroty śląskie), szurać]
– [Słowniczek języka śląskiego] piszkítani,
881
mocskolni, piszkolni, szennyezni; hangot
adni, zajongani, zörögni, zajongani
cios [1. silne uderzenie; 2. nieszczęście lub zła
wiadomość; 3. obrobiony blok kamienny,
czasem drewniany, używany jako materiał
budowlany; 4. właściwość skał, polegająca
na pękaniu ich wzdłuż regularnych
płaszczyzn pod wpływem bodźców
mechanicznych; 5. blok skalny powstały
wskutek tego procesu; 6. siekacz słonia] –
1. ütés, csapás, döfés, szúrás [druzgocący
cios: megsemmisítő csapás]; 2. csiszolható
kő, homokkő; faragott fa, faragott kő; 3.
(elefánt: siekacz słonia) agyar
cios decydujący – döntő csapás
cios krzywy – ferde vágás
cios losu – sorscsapás
cios pięścią – ökölcsapás
cios poniżej pasa – (boksz) övön aluli ütés
cios sierpowy [uderzenie w boksie zadane
półkolistym ruchem prawej lub lewej ręki]
– (jobb v. bal) horog
cios sierpowy prawą w głowę – jobbhorog a fejre
cios słonia afrykańskiego – afrikai elefánt agyar
cios śmiertelny – halálos csapás
ciosa (ryba morska) [1. kuzynka karpia; 2. ryba
morska o niezbyt smacznym mięsie, koza,
rodzina karpiowate (Morze Bałtyckie,
Kaspijskie i Czarne); 3. ryba z rodziny
karpiowatych; 4. ryba z rodziny
karpiowatych
zamieszkująca
wody
słonawe i słodkie] – pontyféle tengeri hal
ciosać (ciosa) [obrabiać kamień lub drewno
różnego rodzaju narzędziami»] – (drzewo)
faragni, megfaragni; ácsolni [cieśla];
(kamień) csiszolni, (átv.) kicsiszolni;
gyalulni, gyalulgatni, faragni, kifaragni;
pallérozni
ciosać desk – deszkát ácsolni
ciosać komu kołki na głowie – fát vágni vkinek a
hátán; fát lehetne vágni vkinek a hátán;
táncolni vkinek a fejetetején v. fejebúbján
ciosanie – faragás; (átv.) csiszolás
ciosany, -a, -e – bárdolt, faragott; (átv.) csiszolt,
kicsiszolt
ciosane drzewe – faragott fa
ciosany kamień – faragott kő
ciosna, nacięcie, narznięcie, znak herbowy lub
inny, jakie pospolicie wycinano na starych
drzewach granicznych [Ciosnka – nazwa
statku czyli narzędzia żelaznego, służącego
-
Wersja 01 01 2017
zwłaszcza bartnikom mazowieckim do
robiena ciosnek na drzewach bartnych.] –
(dawno) bevágás, bemetszés, kivágás; rovás,
rovátka
 Ciosna – wieś w Polsce położona w
województwie wielkopolskim, w powiecie
słupeckim, w gminie Strzałkowo.
 Ciosna – osada w Polsce położona w
województwie
zachodniopomorskim,
w
powiecie gryfińskim, w gminie Gryfino.
cioteczka – nénike, nagynéni
cioteczny, -a, -e – (anyai) unokatestvér
cioteczna siostra – unokanővér
cioteczne rodzeństwo [cioteczni bracia i siostry]
– unokatestvérek
cioteczny brat – unokafivér
cioteczny dziadek [wuj matki lub ojca] – apa v.
anya bácsija, nagybácsija, nagybátyja
ciotka [1. siostra matki lub ojca albo żona brata
matki lub ojca; 2. posp. miesiączka], ciocia
– nagynéni; néni
ciotuchna, ciotunia – nénike, nagynéni, (tanti)
cip-cip [pot. wykrzyknik używany w celu
przywołania ptactwa domowego] – (ptak)
csip-csip (hangutánzó szó)
cipa [1. wulg. żeński organ płciowy; 2. wulg. o
kobiecie
traktowanej
jako
obiekt
zainteresowań seksualnych; 3. wulg. o
kimś niezaradnym lub niezdarnym], cipka
[1. pot. kura, zwłaszcza młoda; 2. posp.
żeński organ płciowy; 3. posp. o kobiecie,
zwłaszcza niezbyt mądrej i traktowanej
głównie jako obiekt seksualny] – (wulg.)
pina; (átv.) csirke
cipuchna – tyúkanyó, tyúkocska, pipike
CIR (ang. Committed Information Rate) (Umowny
wskaźnik
informacji)
[1.
jest
przepływnością
jaką
usługodawca
gwarantuje klientowi przy zachowaniu
parametrów jakościowych, takich jak
opóźnienie, poziom traconych ramek, itd.
Parametr CIR jest uśredniany w czasie
(zwykle bardzo krótkim), ponieważ klient
najczęściej wysyła ramki do dostawcy
usługi z prędkością interfejsu (np. 10
Mbit/s albo 100 Mbit/s), a nie z prędkością
ustaloną przez CIR (np 2 Mbit/s). Wartość
parametru CIR równa zeru oznacza
usługę niegwarantowaną (ang. Best
Effort). 2. Umowny wskaźnik informacji
(w sieci Frame Relay - średnie obciążenie
połączenia). 3. Zobowiązana szybkość
przesyłania informacji (przez łącze
wirtualne). 2. Wskaźnik CIR określa
gwarantowaną
minimalną
szerokość
dostępnego pasma w danym czasie.] –
CIR, Committed Information Rate; átviteli
sebesség
882
CIRC (Cross Interleave Reed Solomon Code)
[Korekcja Błędów] – (ang.) CIRC (Cross
Interleaving Reed-Solomon Coding) [1. a
Sony által kifejlesztett hibajavító rendszer
PCM-készülékekhez, tehát például a CDjátszókhoz is. Lényege: az adatokat
blokkokban csoportosítják, a blokkokat egy
speciális rendszer szerint összekeverik, és
ebben az új sorrendben rögzítik. Ha tehát
egyes
adatszavak
megsérülnek,
az
információból csak kisebb részletek fognak
hiányozni, s ezeket rekonstruálni lehet a
megmaradó információból. 2. Keresztben
átszőtt Reed-Solomon kódolás, a CD-k
adatstruktúrájánál
kialakításra
kerülő
hibafelismerő és javító kódolás. Egyetlen
adatblokk a jobb és a bal hangcsatorna 6-6
mintavételi értékéből képzett 12 db 16 bites
adatszót tartalmaz. A 12 db 16 bites kódszót
ezután 24 db 8 bites kódszóvá alakítják at.
Ez az adatfolyam képezi a C2 kódoló
bemenőjelét. A C2 kódoló a 24 db 8 bites
kódszavat kiegészíti 4 db Q szimbólumnak
nevezett paritáskódszóval. A C2 kódoló
kimenetén 28 db 8 bites kódszavak jelennek
meg. Ezután a kódszavak sorrendjét
összekeverik. Ennek az az értelme, hogy az
adatok ne a keletkezésük sorrendjében
kerüljenek az átviteli csatornára, hanem
időben és térben összekeverve. Ezután az
adatblokkok a C1 kódolóra kerülnek. Itt az
egyes
adatblokkok
további
4
db
paritáskódszóval egészülnek ki, ezek az ún.
P szimbólumok. Így a C1 kimenetén már
32 db 8 bites adatblokkok jelennek meg. A
teljes, 24-ről 32 adatszóra való átalakítást
nevezik CIRC kódolásnak. A ReedSolomoon-kód olyan blokk-kód, ami a
kódolás előtt az adatszavakat mátrix formába
rendezi, és a sorok és oszlopok alapján
keresztszummákat képez.]
circa [wym. c-irka] [około, mniej więcej] –
(magyarul:
cirka)
kb.,
körülbelül,
többkevesebb, megközelítőleg
Circuit (obwód) [To zbiór optycznych lub
elektrycznych
połączeń
tworzących
połączenie fizycznymi między dowolnymi
dwoma punktami sieci WAN.] – (ang.)
Circuit; kerület
Circuit switched network (sieci z komutacją
obwodów) [To taka sieć, w której
opakowane dane transmitowane do
określonego
punktu
końcowego
przesyłane są za pomocą tych samych
przełączników.] – (Circuit Switched
Network
–
SCN)
hagyományos
vonalkapcsolt hálózat
circulus vitiosus [to przeklęte błędne koło się
zamknęło] – (lat.) circulus vitiosus; vétkes
kör; körben forgó hibás okoskodás
-
Wersja 01 01 2017
kellemetlen helyzet, amely helyett csak egy
másik kellemetlen megoldás kínálkozik;
csöbörből vödörbe jutás [Hibás bizonyítás,
amely azzal bizonyít, amit bizonyítani
kellene (más a neve a logikában: petitio
princii vagy idem per idem). Az ok és az
okozat végzetes összefüggése, amelyben az
okozat növeli az ok hatóerejét.]
circumcisio (obrzezanie) – (lat.) circumcisio;
körülmetélés
Circumcisio Domini ('obrzezanie Pańskie') Circumcisio Domini; az Úr (Krisztus)
körülmetélkedésének napja, vagyis január
elseje (a zsidó vallás szerint nyolcadnap
viszik körülmetélni a gyermeket).
cirkumdederunt
(Circumdederunt,
Septuagesima) – (lat.)
cirkumdederunt
(körülvevének); halotti ének kezdete; maga a
halotti ének [katolikus temetési ének kezdő
szava (a. m. körülvevének; ti. a halál
fájdalmai, gyötrelmei); az ezzel a szóval
kezdődő latin temetési ének. Kkiegészítve:
gemitus
mortis:
Dolores
inferni
circumdederunt me (lat., körülvettek engem
a halál fájdalmai: a pokol fájdalmai
megkörnyeztek engem), a 17. zsoltár egy
része, melyet a 94. zsoltárral felváltva szokás
énekelni a kat. temetési szertartásnál.]
Circumdederunt me gemitus mortis, / Dolores
inferni
circumdederunt
me
–
Circumdederunt me gemitus mortis, /
Dolores
inferni
circumdederunt
me
[cirkum…gemitusz mortisz…dolóresz…] –
‘Körülvettek engem a halál sóhajtásai, az
alvilág fájdalmai vettek körül’. Az ún. halotti
zsoltár (Zsolt
kezdősorai; katolikus
temetésen éneklik.
"Circumdederunt me gemitus mortis:
Dolores inferni, circumdederunt me.
Non omnis moriar."
cirkumferentia
[obwód
koła]
–
(lat.)
cirkumferentia; kerület
CIRT - Computer Incident Response Team. –
CIRT, Computer Incident Response Team
[Nagyobb
cégeknél
az
üzemzavari
helyzeteket a helyi CERT (Computer
Emergency Response Team) vagy CIRT
(Computer Incident Response Team)
vizsgálja ki. A termék képes a vállalat
szervereinek adminisztratív hozzáféréseit
megbízhatóan rögzíteni, az SCB ideális
eszköz a szerverekkel kapcsolatos incidensek
– mint például a váratlan leállások vagy
biztonsági incidensek – kivizsgálásához,
mert pontos képet ad arról, hogy a
rendszergazdák mit konfiguráltak vagy
változtattak a szerveren. Ez különösen üzleti
szempontból kritikus szerverek esetén
fontos, vagy ha a vállalat egy külső – netán
883
külföldi – cégre bízta szervereinek
adminisztrálását.]
CIS (ang. Contact Image Sensor) – CIS (Contact
Image Sensor) [Lapolvasó érzékelőjének
típusa. Egyetlen lapkát használ, egyszerű
optikával és világító diódákkal.]
cis [I. krzew lub niskie drzewo iglaste o
czerwonawym drewnie; też: drewno tego
drzewa; II. [wym. c-is] muz. dźwięk c
podwyższony o pół tonu] – tiszafa (Taxus
baccata L.); (zene) cisz; a C hangnak egy
félhanggal való felemeléséből származó
hang
Cis-dur [wym. c-is dur] [gama lub tonacja
durowa] – (zene) Cisz-dúr
cis-moll [wym. c-ismol] [gama lub tonacja
molowa] – (zene) cisz-moll
Cis pospolity (Taxus baccata L.)
Cis pospolity (Taxus baccata L.) [1. gatunek
wiecznie zielonego iglastego drzewa lub
dużego krzewu z rodziny cisowatych.
Pierwotnie cis pospolity rósł w Europie, w
górach Atlas w Maroku i w zachodniej
Azji (Kaukaz). Największe osobniki znane
są z Kaukazu i Anglii (Fortingall), gdzie
osiągają do 32 m wysokości i 9 m obwodu
pnia. 2. występuje w formie krzaczastej
lub drzewiastej. Jest to dwupienna roślina
szpilkowa, o brunatnoszarej, bruzdowanej
i porozrywanej na szerokie płaty korze.
Szpilki są płaskie o długości do 4 cm i
szerokości 3 mm, od góry błyszczące i
ciemnozielone, od dołu jasno- lub
żółtawozielone.
Jedyną
nietoksyczną
częścią
tej
rośliny
jest
karminowoczerwona osnówka nasienna.
Cis
występuje
w
stanowiskach
naturalnych nader rzadko, częściej
spotyka się w formie nasadzeń sztucznych]
– közönséges tiszafa v. tiszafenyő (Taxus
baccata)
[a
tiszafafélék
(Taxaceae)
-
Wersja 01 01 2017
családjába, a Taxus nemzetségbe tartozó,
Magyarországon védett, örökzöld növényfaj.
Korábban egyszerűen tiszafának hívták, ám
ahogy a nemzetség többi faja is ismertté vált,
a „közönséges” előnevet kapta. Nyugat-,
Közép- és Dél-Európában, ÉszaknyugatAfrikában, Észak-Iránban és DélnyugatÁzsiában honos. Magyarországon nem
őshonos, középhegységi faj; megtalálható
például: Bükk – Ómassa, Lillafüred; Bakony
– Szentgál, Herend, Bakonybél területén, és
még sok helyütt diszperz jelleggel.]
CIS skaner – CIS, Contact Image Scanner
Cisa (węg. Tisza, ukr. Тиса - Tysa, słow. i rum.
Tisa, serb. Тиса - Tisa, niem. Theiß) [rzeka
w środkowej Europie, lewostronny dopływ
Dunaju. Długość - 966 km (201 km na
Ukrainie, 597 km na Węgrzech, 168 km w
Serbii; przed regulacją - 1419 km),
powierzchnia zlewni - 157.218 km², średni
przepływ u ujścia - 776 m³/s.] – Tisza
(németül Theiß, szlovákul és románul Tisa,
ukránul Тиса) [a Duna leghosszabb
mellékfolyója, Közép-Európa legfontosabb
folyóinak
egyike,
amely
áthalad
Magyarország,
Románia,
Szlovákia,
Ukrajna, valamint Szerbia területén]
cisawy,
-a,
-e
[czerwonobrunatny]
–
gesztenyebarna, dióbarna
cisawy koń – gesztenyebarna ló
CISC (technologia budowy procesorów) ((ang.)
Complex Instruction Set Computers); nazwa
architektury mikroprocesorów]; (Complex
Instruction Set Computing; przetwarzanie na
komputerze z rozbudowaną lista rozkazów)
[Które
charakteryzuje
się
dużym
zestawem rozkazów i próbuje za pomocą
jednego rozkazu wykonać jak największą
liczbę zadań i nie kładąca nacisku na
szybkość z jaką wykonywane być mogą
poszczególne
instrukcje.
Instrukcje
architektury CISC nie są wykonywane tak
szybko, jak instrukcje architektury RISC,
ale każda z nich wykonuje więcej
czynności.] – (kat.: informatyka) CISC,
Complex Instruction Set Computer; komplex
utasításkészletű
számítógép
("összetett
utasításkészlettel rendelkező számítógép")
[1. olyan processzorokat jelent, melyek
utasításkészlete jóval több, bonyolultabb
utasítást
tartalmaz,
mint
a
RISC
processzorok utasításkészlete. A CISC
processzorok utasításai általában több elemi
műveletet végeznek egyszerre, így a gépi
kódú programjaik rövidebbek, jobban
átláthatóak egy ember számára (ami nem
feltétlenül jelent előnyt, mivel a gépi kódú
programok
nagy
részét
manapság
fordítóprogramok állítják elő). Bonyolult
utasításkészletű
számítógép.
Változó
884
utasításhosszt és a processzor által
meghatározott
végrehajtási
sorrendet
definiálnak. Jellemző még a sokféle utasítás
(100-300) és címzési mód (8-20) használata,
valamint
a
mikroprogramvezérelt
utasításvégrehajtás. 2. processzortípus, mely
a RISC típusúnál többet tud, de lassabban]
ciskać (ciska) – dobni, dobálni, vetni; nyomni
ciskać gromy na kogo – lehordani vkit;
dörgedelmet tartani vkinek
ciskać piorunami v. pioruny – villámokat szórni
ciskać się na kogo – haragudni vkire
ciskać się ze złości – mérgelődni, dühöngeni,
tombolni
ciskanie – vetés, dobás, hajítás
cisnąć (ciśnie) — ciskać [1. rzucić czymś lub
kimś z siłą; 2. wyrzucić coś, pozbyć się
czegoś] – (od ciskać) hajítani, lökni, dobni;
repíteni; (rzucić) vetni; (gnieść) nyomni,
megnomni, lenyomni, nyomkodni; szorítani
cisnąć co o ziemię – földhöz vágni vmit
cisnąć do piersi – szívéhez szorítani
cisnąć kamień, cisnąć kamieniem – követ hajítani
cisnąć w kogo ciężkim przedmiotem – nehéz
tárgyat vágni vkihez
cisnąć się — ciskać się [1. pot. paść na coś albo
gdzieś z dużą siłą, gwałtownie; 2. ciskać
się: pot. wybuchać gniewem, miotać się w
złości] – tolakodni, tódulni; nyomulni
cisnąć się gromadą – sodortatja magát a tömeggel
cisowy, -a, -e – tiszafából készült, tiszafaCisowe drzewo [W starych pieśniach ludu
polskiego, zwłaszcza weselnych, na
Mazowszu, Podlasiu i w Lubelskiem,
słyszymy o wrotach i stołach cisowych.] –
(növ.) tiszafa
Cissus rhombifolia - cissus rombolistny
[Pochodzi z Afryki Południowej i
podobnie jak jego australijski krewny
(cissus antarctica) jest rośliną łatwo w
uprawie. Jego dekoracyjne listki pięknie
połyskują, ponieważ tak jak łodyga
pokryte są delikatnymi włoskami. Cissus
rombolistny równie dobrze może być
traktowany jako roślina pnąca, jak i
uprawiana w wiszących pojemnikach.
Wczesna wiosna wśród liści pojawiają się
małe kwiatki, z których - podobnie jak się
to ma w przypadku cissusa australijskiego
- tworza się małe, niejadalne jagódki.] –
Cissus rhombifolia (Rhoicissus rhomboidea)
'Ellen Danica'; hármaslevelű kúszóka,
hármaslevelú délszőlő
-
Wersja 01 01 2017
cisza [1. stan, w którym nie rozlegają się żadne
dźwięki; 2. bezwietrzna pogoda; 3. spokój
panujący
w
jakimś
miejscu;
4. równowaga duchowa; 5. brak reakcji
na coś; 6. brak wiadomości o kimś;
7. brak łączności radiowej] – csend
[érzékileg hang- és zajmentes állapot,
amelyben háborítatlanul, nyugodtan lehet
pihenni, dolgozni, szórakozni. A nyugodt
természet természetes hangjait, neszeit nem
szokták a csendet zavaró hangjelenségek
közé sorolni. Fizikailag és gyakorlatilag a
csend a 30 dBA hangnyomásszint alatti
tartományba esik], szótlanság; (brak wichru)
szélcsend; nyugalom, hallgatás; némaság
cisza! – csendet kérek! csend legyen!
cisza grobowa – síri csend; halotti csend
cisza morska – a tenger csendje
cisza niezakłócona – zavartalan csend
cisza nocna – éji v. éjszakai csend
cisza przed burzą – vihar előtti csend;
cisza przedwyborcza – kampánycsend
cisza śmiertalna – halotti csend
cisza w powietrzu – szélcsend
cisza zaległa na sali – csend üli meg a termet
ciszej – halkabban
ciszkiem – lopva, titokban, titkon, alattomban
ciśnienie [1. wielkość fizyczna równa stosunkowi
siły działającej prostopadle na daną
powierzchnię
do
wielkości
tej
powierzchni; 2. parcie krwi na ściany
naczyń
krwionośnych;
3. presja
wywierana na kogoś lub na coś] – nyomás
(fizikai), szorítás
A nyomás fizikai mennyiség, az anyagok egyik
fizikai jellemzője, állapothatározó. Jele: p. A
nyomást a nyomóerő (F) és a nyomott felület
(S) hányadosából számítjuk ki, vagyis
-
ciśnienie akustyczne – hangnyomás (P): ez a
hangrezgések által a közegben keltett
váltakozó nyomás [N*m-2 = Pascal (Pa),]. A
hangtér közvetlenül mérhető adata a
hangintenzitás:
1 P ; ahol
2
I =
*
2 d * v'
I: hangintenzitásW/m2 
P: hangnyomás N/m2 
v: a hang terjedési sebessége a hangvezető
közegben m/s
d: a hangot vezető közeg sűrűsége kg/m3 
885
ciśnienie akustyczne na unieruchomionej
membranie – erősen csillapított (fékezett)
membrán hangnyomása
ciśnienie
akustyczne
promieniowania
–
hangsugárnyomás
ciśnienie akustyczne przesterowania (mikrofon)
–
túlvezérlési
hangnyomás,
határhangnyomásszint (mikrofon)
ciśnienie
akustyczne
szczytowe
–
hangnyomáscsúcs, maximális hangnyomás
ciśnienie akustyczne szumu własnego – sajátzajhangnyomásszint
ciśnienie atmosferyczne [nacisk, jaki wywiera
powietrze na wszystkie znajdujące się w
nim przedmioty oraz na powierzchnię
Ziemi] – légköri nyomás, légnyomás
ciśnienie hydrauliczne – hidraulikus nyomás
ciśnienie hydrostatyczne [ciśnienie wywierane
przez słup cieczy, zależne od jej gęstości i
wysokości słupa] – hidrosztatikus nyomás; a
folyadék súlyánál fogva nyomást gyakorol az
alatt fekvő rétegre
ciśnienie krwi – vérnyomás
ciśnienie oleju – olajnyomás
ciśnienie powietrza – a levegő nyomása;
légnyomás
ciśnienie
promieniowania
dźwięku
–
hangsugárnyomás
ciśnienie statyczne – sztatikus nyomás
ciśnienie trzech atmosfer – három atmoszféra
nyomás
ciśnienie wody – víznyomás
ciśnienie z boku; ciśnienie boczne – oldalnyomás
[a falazatokra ható ferde nyomás vízszintes
eredője]
ciśnienie zadęcia (w piszczałkach wargowych) –
befújási hang
ciśnieniomierz [przyrząd do pomiaru ciśnienia
cieczy lub gazu] – (gör.) manométer;
nyomásmérő; (med) vérnyomásmérő
ciśnieniowy, -a, -e – nyomásciśnieniowy współczynnik odbicia dźwięku –
hangtörési (reflexiós) tényező
Wersja 01 01 2017
Citius, altius, fortius [Szybciej, wyżej, mocniej
(dewiza Igrzysk olimpijskich w 1913r. autor Henri (Didon).] – (lat.) Citius, altius,
fortius; az olimpia jelszava: gyorsabban,
magasabbra, erősebben.
Citius venit periculum cum contemnitur
[Szybciej nadchodzi niebezpieczeństwo,
gdy się je lekceważy.] – Citius venit
periculum cum contemnitur […perikulum
kum kontemnitur] – ‘Lebecsült veszély
hamarabb utolér’. [Latin bölcsesség Publilius
Syrus Szentenciáiból (92).]
Citius, altius, fortius (łac. szybciej, wyżej, silniej)
– Citius, altius, fortius!; Gyorsabban,
magasabbra, erősebben! [az olimpia jelszava:
gyorsabban, magasabbra, erősebben]
Cito [szybko, pilnie; bez zwłoki,] – (lat.) cito;
gyorsan [Kétszer ad, aki gyorsan ad /„Bis
dat, qui cito dat”/]
Cito, citissime – (lat.) Cito, citissime; gyorsan,
leggyorsabban [el kell intézni; hajdan dívott,
de a szokásból kiment fölírás leveleken]
Cito pede labitur aetes - Szybko ucieka młodość
(Owidiusz). – Cito pede labitur aetes. Gyors lábon rohan az idő. (Ovidius)
Cytryna (Citrus limon) [kształt cytryny jest
jajowaty z jednej strony zakończony
spiczasto, skórkę ma twardą koloru
żółtego. Pochodzenie cytryny nie jest
dokładnie znane, przypuszcza się że
pochodzi z Chin, Indii i Birmy. Zawiera
bardzo dużo witaminy C, posiada bardzo
mało kalorii.] – citrom; európai citromfa
(Citrus limon, syn.: Citrus medica ssp.
limonum)
citrynowy – citromcity [wym. s-ity] [dzielnica wielkich miast,
stanowiąca centrum biznesu i handlu] –
(ang.) city; (fr.) cité; (ol.) città; város;
városközpont, belváros; üzleti és banknegyed
(nagyvárosban)
ciuchara – ószeresnő
ciuchy, -a, -e – ócskaruha; zsibvásár
ciuciubabka [1. zabawa dziecięca, w której jeden
z uczestników z zawiązanymi oczami łapie
innych; 2. pot. sytuacja, w której działa się
886
bez
należytego
rozeznania]
–
szembekötősdi,
fogócskázás;
(átv.)
félrevezetni
ciul, ciulik [1. członek męski 2. obraźliwie
niedołęga, niedorajda] – hímtag; mamlasz,
fajankó, magatehetetlen fráter
ciułactwo – fösvénység
ciułacz, ciułaczka – fövény, zsugori (ffi/nő)
ciułać [pot. zbierać powoli, systematycznie
drobne kwoty pieniężne lub jakieś
przedmioty] – halmozni; kuporgatni;
zsugorgatni
ciułać grosze – kuporgatja a garast
ciułać grosz do grosza – élére rakni a garast;
zsugoriskodni
ciułać pieniądze – pénzt kuporgatni
ciupa [1. pot. więzienie; 2. pot. małe, ciasne
pomieszczenie] – dutyi, fogda
ciupać [rąbać] – [Słowniczek języka śląskiego]
vágni, hasogatni
ciupaga
ciupaga (słow. valaška, osekanec, huculsky
toporec, czes. valaška; od Wołochów; rum.
baltac, baltag) [1. góralska laska z
toporkiem lub z rączką w kształcie
toporka; 2. laska w formie siekierki o
lekkim żeleźcu i wydłużonym stylisku.
Posiada mocno okute żeleźce, czasem z
„wąsami”, pozwalające na podniesienie się
np. w czasie wspinaczki albo zadanie
ciosu.] – (gurál) fokos [a baltára hasonlító,
de annál kisebb fegyver. Nevét a
megnagyobbodott fokról (a fej éllel átellenes
oldala) kapta. Feje rézből vagy vasból
készülhet, kerek vagy négyzetes gombszerű
véggel záródik azért, hogy viselőjének kezét
ne sértse.]
ciupas
–
(történelmi)
csendőrkíséret,
csendőrfedezet
ciupasem [pot. pod przymusem, pod strażą] –
kényszer, kényszerűség, kötelezettség alatt;
őrizettel
ciupka – dutyika, fogdácska
-
Wersja 01 01 2017
[1. pot. o człowieku lekceważonym,
zajmującym podrzędne stanowisko; 2. w
dawnym wojsku: człowiek należący do
czeladzi obozowej; 3. Szlachta idąc na
wojnę, a zwłaszcza na pospolite ruszenie,
brała z sobą wozy pod broń, chleby i
obroki, a przy nich conajdzielniejszych z
czeladzi. Stąd za hufcami rycerstwa
ciągnęły się liczniejsze od nich tabory,
rojne tramem luzaków wojskowych czyli
tak
zw.
czeladników,
pachołków,
posługaczów, których najwięcej obawiała
się ludność wiejska, bo zręcznie chwytali
gdzie co mogli, i przezywała ich złośliwie
ciurami.] – (dawno) (wojsko) katona-inas,
tisztiszolga, csicskás; tökfilkó, mamlasz
ciura obozowy – szekerész, (irodalmi) cenk
(hitvány ember)
ciurkać [1. pot. lać się małą strugą z pluskiem;
2. pot. o ptakach: wywodzić trele] –
patakzani, csörgedezni, csorogni, csurgani
ciurkiem – patakozva, patakokban, patakzón,
csorogva
civis [łac., obywatel] – (lat) civis; (hist.) István
király korában a várnép megjelölése;
(dawno) városi polgár
Civis Romanus sum (Jestem obywatelem
rzymskim) – Civis Romanus sum [civisz
románusz szum] – ‘Római polgár vagyok’.
[Cicero büszke kijelentése a Verres elleni
beszédéből. Szent Pál apostolnak is
tulajdonítják e szavakat, amelyekkel a
jeruzsálemi templom előtt tiltakozott a
helyőrség ezredesénél az ellen, hogy ítélet
nélkül megostorozzák, illetve utóbb Festus
helytartónál az ellen, hogy a jeruzsálemi papi
bíróságnak kiszolgáltassa, arra hivatkozva,
hogy római polgárjoggal bír. A Biblia latin
szövegében (ApCsel 22,25-28 és 25,10-11)
egyébként ez a kijelentés nem szerepel a
fenti szavakkal, csak értelemszerűen.]
civis totius mundi [łac., obywatel całego świata;
por. z Cycerona] – (lat.) civis totius mundi;
világpolgár, kozmopolita
civitas – (lat.) civitas, (dawno) vár; (Civitas
Kielcensis - Obywatelstwo Kieleckie =
kielcei polgárok v. polgárság v. polgárjog)
Civitas Dei [łac., państwo boże] – (lat.) Civitas
Dei; Isten országa (Szent Ágoston
értelmezésében) [Isten városa, birodalma;
Augustinus fontos teológiai fogalma.
Ellentéte: CIVITAS DIABOLI: Az ördög
városa, birodalma. (Augustinus egyik fő
műve, De civitata Dei]
ciwun, [wym. c-iwun], cywun, tywoń [1. w
dawnej Polsce i na Litwie: urzędnik
ziemski, rządca dóbr lub sędzia
graniczny; 2. szlachecki urzędnik ziemski
na dawnej Litwie; 3. wyraz który (podług
ciura
887
Karłowicza) dostał się od Normandów
przez Psków na Białoruś i Litwę,
pierwotnie oznaczał urzędnika książęcego
na właściwej Litwie i Żmudzi, którego
głównym obowiązkiem było zarządzanie
dobrami
panującego
i
wybieranie
podatków.] – (dawno) jószágkormányzó;
határbíró; jószágfelügyelő [inspektor, a tiszti
kezelés alatt álló birtokok felügyeletével s a
kezelő tisztek ellenőrzésével megbizott
tisztviselő];
jószágigazgató
v.
jószágkormányzó [, a tiszti kezelés alatt álló
nagyobb birtokok legfelsőbb vezetésével
megbizott tiszt. A jószágigazgató a birtokos
képviselője, a jószágkezelés középponti
organuma, a birtokhoz tartozó összes
hivatalok ellenőre.]
ciyngiem [ciągle] – (ZL) [Słowniczek języka
śląskiego] – folyton, folytonosan
ciynszko [trudno] – [Słowniczek języka śląskiego]
nehezen, bajosan, aligha, fáradtságosan,
üggyel-bajjal
ciżba [1. wielka liczba stłoczonych ludzi; 2. tłok,
ścisk] – tolongás, tülekedés, tömeg
ciżemka, ciżemki [niskie, miękkie obuwie
skórzane bez wyodrębnionej cholewki
używane w Polsce co najmniej od IX
wieku. Cholewka ich sięgała kostki lub
wychodziła nieznacznie ponad nią. Ciżmy
były szyte z jednej formy na obydwie
stopy, kierunek buta wyrabiał się dopiero
w trakcie użytkowania. Nosek ciżmy był
albo spiczasty (IX – XIII w.) albo
zaokrąglony (X-XI w.). Zdobione od
-
Wersja 01 01 2017
połowy XII wieku w ornamentyce
ażurowej i romboidalnej. źródło: Maria
Gukowska-Rychlewska
„Historia
ubiorów”, 1968, str. 273]
– (daw)
félcipőcske; hegyesorrú cipő; kis cipellő
ciżma, ciżmy; ciżemka, ciżemki [1. but z
miękkiej skóry, o wydłużonym i lekko
podniesionym
czubie,
noszony
powszechnie w XII–XV w.; 2. obuwie
płytkie, bez cholew, po litewsku cziżma, po
węgiersku csizma, po turecku czisme.
Niewątpliwie zatem wyraz turecki przez
Ruś i Węgry przybył nad Wisłę i Niemen,
a nawet dalej, bo i niemcy mają Tschisme.
Pisarze polscy wieku XVII i XVIII
używają często tego wyrazu.; 3. rodzaj
butów o niezwykle wydłużonych noskach,
bardzo popularnych w Europie w XV
wieku, znane tam pod nazwą poulaines i
cracoves. Buty te były płytkie z krótką
cholewką sięgającą maksymalnie kostki.
Podeszwę miały płaską, bez obcasa. 4.
półbuciki z niską cholewką, bardzo modne
za Zygmunta III] – félcipő; csizma

canna pa drogie nasiona

Transkrypt

Podobne dokumenty