Drewniane obręcze

Tekst: Michał Tabor, Zdjęcia: Ryszard Mazur
archeologia
Konstrukcyjne
właściwości drewna
ludzkość docenia od
tysięcy lat. Znajdowało
ono uniwersalne
te gatunki to drewno włókniste i podatne
na gięcie. Połączenia dokonano klejąc końce
listwy ścięte w ten sposób, aby uzyskać jak
największą powierzchnię spoiny (patrz na
rysunek). Dodatkowo spoina została wzmocniona ośmioma stalowymi sztyftami, wbitymi
po cztery w brzegi obręczy. Przed działaniem
wilgoci obręcz zabezpieczono lakierem w kolorze wiśni. Przetarcia po bokach wskazują na
użycie hamulca szczękowego.
Drewniane
obręcze
zastosowanie
w większości dziedzin
28”
życia praktycznie od
początków ludzkości,
między innymi
w budowie pojazdów.
stalowe „oczka"
W czasach starożytnych
rzymskie rydwany
fartuch
i kwadrygi toczyły się
na drewnianych kołach.
Poznanie własności
Przekrój opony fartuchowej
drewna pochodzących
od różnych gatunków
sztyfty wzmacniające
spoinę
Ta obręcz różni się pod wieloma
względami od poprzedniej. Powstała
w czasach nie tak odległych. Dziesięć lat
temu dwa fabrycznie nowe egzemplarze pojawiły się w jednym z krakowskich sklepów
rowerowych. Jeden z nich wzbogacił zbiory
rowerowych osobliwości krakowskiego
kolekcjonera. Szczegółowe pochodzenie obręczy jest trudne do
ustalenia, podobnie jak i data
produkcji. Na wewnętrznej powierzchni widnieje naklejka
z napisami „CBL Brusati”
i poniżej „Limbate – Italy”. Producentem
jest więc jakaś włoska manufaktura. Na
torowy charakter wskazuje brak powierzchni współpracujących z klockami
hamulcowymi, niska masa (352 g), 32
otwory, no i oczywiście opona szytka
z wentylem typu Presta. Szerokość obręczy wynosi 21,5 mm.
Co do użytego materiału, to jest
to bez wątpienia jesion. Widać
klejenia w płaszczyźnie pionowej – obręcz nie ma łączenia, jak
w przypadku poprzedniej, jest sklejona
ze zwiniętej w spiralę
płaskiej listwy
jesionowej.
Klejenia
wykonano
z taką dokładnością, że czasami są one trudno dostrzegalne.
Niewątpliwie takie rozwiązanie
eliminuje słaby punkt, jakim jest
miejsce łączenia. Obręcz pokryto bezbarwnym lakierem.
powierzchnia
klejenia
Schemat łączenia obręczy
drzew to ogromny
zakres wiedzy – przez
setki lat wypracowano
mnóstwo zastosowań
poszczególnych
gatunków, np. w kołach
od wozów obręcze
wykonywano
z buku, a osie
z wiązu.
DREWNIANE
JEDNOŚLADY
Pierwsze pojazdy jednośladowe były oczywiście drewniane. Mam na myśli dziewiętnastowieczną „maszynę biegową” będącą
protoplastą późniejszego bicykla i pierwszy
w świecie motocykl, skonstruowany w roku
1875 przez Gottlieba Daimlera.
Najwcześniejsze rowery również były, przynajmniej po części, drewniane.
Zaprezentowane obręcze różni przeznaczenie i rodzaj ogumienia. Pierwsza obręcz
pochodzi z lat międzywojennych. Wtedy
też użycie do tego celu drewna decydująco
wpływało na redukcję masy w stosunku do
rafki stalowej. Druga to obręcz wyczynowa
z lat powojennych, przeznaczona do wyścigów na torze.
26”
Prezentowana obręcz pochodzi
z lat międzywojennych. Rozmiarem jest zbliżona do obręczy 26”, lecz
tak naprawdę nie odpowiada obecnie
obowiązującym standardom, co powoduje, że zwykła opona do górala na nią
nie wchodzi. Obręcz ma średnicę 586
mm. Duża szerokość obręczy (29 mm)
sugeruje przeznaczenie do rowerów
ogólnego zastosowania. Masa obręczy
64
wynosi 598 g. Przewidywana ilość szprych
to 36. Zaplatając koło używano mosiężnych, długich na
22 mm nypli! Obecnie nyple tej
długości produkuje jedynie firma
Sapim z przeznaczeniem do obręczy „aero”. Pod nyple przychodziły
specjalne podkładki z wbijającymi
się w drewno ząbkami – stalowe oczka
przypominające trochę współczesne
kapsle. Podkładki te zabezpieczały obręcz przed wrzynaniem się nypla w drewno. Kwestia opon jest dość zagadkowa. Istnieje prawdopodobieństwo, że na obręcz tą
zakładano tak zwaną oponę fartuchową. Jej
budowę ilustruje rysunek. Średnica otworu
odpowiada wentylowi typu Dunlop. Brzegi
obręczy mogły współpracować z klockami hamulców szczękowych, aczkolwiek
w tamtych czasach popularne były hamulce
z pojedynczym klockiem centralnie naciskającym na bieżnik przedniej opony z tyłu
królowała tzw. kontra.
Interesujący jest sposób wykonania. Aby
uzyskać okrągły kształt listwę poddawano
podobnemu procesowi, jak w produkcji
mebli giętych. Poddaną działaniu ciepła
i wilgoci zwijano w specjalnej formie, a następnie suszono, przez co „zapamiętywała”
kształt okręgu. Materiał, z którego wykonano
obręcz to jesion lub buk. Ekspert nie był
w stanie jednoznacznie określić. Obydwa
EPOKA DURALU,
STALI,
KOMPOZYTÓW
Czasy, kiedy drewno zaczęły wypierać
inne materiały nie są tak odległe. Jeszcze
sześćdziesiąt lat temu drewno powszechnie stosowano w lotnictwie i motoryzacji.
Doskonałym przykładem tego jest samolot
z okresu II wojny światowej – He-162
Salamander – superszybki odrzutowiec
o drewnianych skrzydłach. Po wojnie
te dziedziny życia ludzkiego, a potem
także produkcja sprzętu sportowego
(narty, rakiety tenisowe) wycofały się ze
stosowania naturalnego materiału na korzyść coraz doskonalszych stopów metali,
tworzyw sztucznych i kompozytów. Zasadniczą przyczyną tego stanu rzeczy są nie
tyle gorsze właściwości drewna, co fakt,
że drewno jest tworzywem wymagającym
znacznych nakładów pracy. Procesy suszenia pochłaniają wiele czasu, a obróbka
– od zrywki do gotowego produktu – dużej liczby czynności technologicznych.
I jeszcze jedno – „rafki” aluminiowej lub
karbonowej nie zjedzą szkodniki.
65
65