Zawarcie i ustanie małżeństwa

dr hab. Bartłomiej Swaczyna
Materiały na ćwiczenia z prawa cywilnego
- Zawarcie i ustanie małżeństwa –
1. Janina i Ryszard zamierzali się pobrać. Kilka tygodni przed planowanym ślubem
ulegli wypadkowi samochodowemu. Obrażenia, których doznali, wymagają
wielomiesięcznego leczenia w szpitalu. Ze względu na rodzaj obrażeń każde z nich jest
leczone w innym szpitalu, a szpitale te są oddalone od siebie o kilkaset kilometrów. W tej
sytuacji postanowili wziąć ślub przez pełnomocników. Janina udzieliła pełnomocnictwa
swojemu bratu Kamilowi, który jest częściowo ubezwłasnowolniony. Natomiast Ryszard
ustanowił swoim pełnomocnikiem szesnastoletniego kuzyna, Aleksandra. Obydwa
pełnomocnictwa wymieniały osobę, z która małżeństwo ma zostać zawarte, i zostały
udzielone na piśmie. Podpis Ryszarda poświadczył notariusz, a podpis Janiny został
potwierdzony przez trzech świadków: ordynatora, kapelana oraz prezesa zarządu fundacji
działającej na terenie szpitala.
Czy i ewentualnie z jakim skutkiem narzeczeni mogą w ten sposób zawrzeć małżeństwo?
2. Władysław, który piastował stanowisko kierownika u.s.c. w L., zamierzał poślubić
Barbarę. Ślub odbył się w u.s.c. w L., gdzie ceremonii przewodniczył sam Władysław. Po
złożeniu przez nupturientów oświadczeń, że wstępują w związek małżeński, Władysław
podpisał się na akcie stanu cywilnego zarówno jako nupturient, jak i jako kierownik u.s.c.
Swój podpis złożyła także Barbara. Pożycie Barbary i Władysława nie układało się jednak
najlepiej. W końcu Barbara wystąpiła z pozwem o rozwód.
Czy powództwo to powinno zostać uwzględnione?
Por. orz. SN z dnia 10 września 1957 r., 2 CR 707/57, PiP 1959, z. 4, s. 785.
3. Malwina i Władysław zawarli małżeństwo przed duchownym kościoła katolickiego i
wyrazili równocześnie wolę zawarcia małżeństwa ze skutkami w sferze prawa cywilnego.
Ksiądz, przed którym Malwina i Władysław zawarli małżeństwo, był kuzynem Władysława.
Ponieważ kuzyni darzyli się zaufaniem, ksiądz powierzył Władysławowi dostarczenie
zaświadczenia o złożeniu oświadczeń woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa
podlegającego prawu polskiemu do urzędu stanu cywilnego. Władysław zamierzał to uczynić
we worek – trzeciego dnia po ślubie. Nie mógł jednak znaleźć zaświadczenia, które odnalazło
się dopiero w piątek. Ostatecznie w poniedziałek rano dostarczył je do u.s.c., a kierownik
urzędu sporządził akt małżeństwa. Miesiąc później Władysław zmarł w wyniku udaru mózgu.
Brat Władysława, który znał perypetie brata z zaświadczeniem i szczerze nie znosił Maliwny,
od początku miał wątpliwości, czy małżeństwo Malwiny i Władysława zostało prawidłowo
zawarte, ale Władysław nie chciał o tym rozmawiać. Po śmierci Władysława brat zaczął się
jednak zastanawiać, czy nie można by zakwestionować związku zmarłego z Malwiną. Mimo
wyrzutów sumienia, które potęgowały się na myśl, co powiedzieliby na takie postępowanie
nieżyjący już rodzice braci, udał się do adwokata z prośbą o poradę.
Jaką odpowiedź powinien otrzymać?
Por. wyrok SN z dnia 3 marca 2004 r., III CK 346/02, OSP 2005, nr 2, poz. 23.
4. Ewelina wstąpiła do Kościoła Orędowników Kosmicznego Umysłu. Na spotkaniach
członków Kościoła poznała Dariusza. Wkrótce postanowili się pobrać. Ślub odbył się przed
kapłanem kierującym życiem duchowym lokalnej dywizji Kościoła. Nowożeńcy,
przedstawiwszy uprzednio sporządzone przez kierownika u.s.c. zaświadczenie stwierdzające
brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, oświadczyli wolę jednoczesnego
zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Następnego dnia kapłan nadał na
poczcie listem poleconym zaświadczenie sporządzone zgodnie z wymogami art. 8 § 2 k.r.o.
Czy kierownik u.s.c. powinien sporządzić akt małżeństwa zawartego między Eweliną i
Dariuszem?
5. Anna i Zygmunt byli małżeństwem. Zygmunt miał siostrę Elżbietę, która wyszła za
mąż za Stanisława. Po pewnym czasie małżeństwo Anny i Zygmunta zakończyło się
rozwodem. Niewiele później Stanisław zginął w wypadku samochodowym. W rok później
okazało się, że ojciec Anny i Elżbieta chcieliby się pobrać. Kierownik u.s.c. odmówił jednak
przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez ojca Anny i Elżbietę.
Czy kierownik u.s.c. postąpił prawidłowo?
6. Czesława i Stefan, którzy byli małżeństwem, adoptowali Roberta w drodze
przysposobienia pełnego. Przysposabiający mieli jeszcze dwoje naturalnych dzieci – Alinę i
Jacka. Po kilku latach Robert i Alina postanowili się pobrać. Decyzja ta była dla Czesławy i
Stefana dużym zaskoczeniem zwłaszcza, że byli przekonani o niezgodności z prawem takiego
małżeństwa.
Czy pogląd rodziców Aliny jest trafny?
7. Franciszek prowadził gospodarstwo rolne obejmujące 30 ha gruntów. Miał dwóch
synów – Krzysztofa i Edwarda. Krzysztof, mimo ukończenia 31 lat, nie założył rodziny i
mieszkał z ojcem, pomagając mu w gospodarce. Edward był żonaty, miał dwójkę dzieci i
mieszkał w mieście; nie był wszakże zainteresowany pracą na roli. Bardzo już schorowany
Franciszek chciał powołać do dziedziczenia w testamencie tylko Krzysztofa. Postawił jednak
warunek, że Krzysztof znajdzie sobie żonę; w przeciwnym razie jedynym spadkobiercą
zostanie Edward. Jak się okazało, znalezienie żony nie było łatwym zadaniem. W końcu
Krzysztof umówił się z mieszkającą w sąsiedniej wsi Natalią, że wezmą fikcyjny ślub, a w
zmian Krzysztof po śmierci ojca odstąpi Natalii grunt o pow. 5 ha. Tak też się stało. Wkrótce
po wykonaniu umowy Natalia wystąpiła do sądu z pozwem o unieważnienie małżeństwa z
Krzysztofem.
Jaki powinien być wyrok sądu?
8. Tomasz od lat bezskutecznie zabiegał o względy Pauliny. W końcu zdesperowany
zagroził, że jeżeli Paulina nie wyjdzie za niego za mąż, to pod jej nieobecność podpali dom, w
którym sama mieszkała po śmierci rodziców. Paulina zdając sobie sprawę, że Tomasz może
spełnić swoją groźbę (we wsi mówiono, że niedawna seria podpaleń to jego dzieło), wzięła z
nim ślub. Kiedy po ośmiu miesiącach aresztowano Tomasza w związku z podpaleniem kilku
gospodarstw rolnych, Paulina postanowiła wystąpić do sądu z pozwem o unieważnienie jej
małżeństwa z Tomaszem z powodu groźby podpalenia domu.
Jaki powinien być wyrok sądu?
9. Alina i Dariusz zawarli małżeństwo, z którego przyszło na świat dwoje dzieci. Kiedy
dzieci były już dorosłe, Dariusz wyjechał na roczne stypendium naukowe za granicę, gdzie
związał się z Janiną. Dariusz i Janina wzięli za granicą ślub na miesiąc przed powrotem do
kraju. Wkrótce po zakończeniu stypendium Dariusz jadąc z Aliną samochodem miał
wypadek. Oboje zmarli na miejscu wypadku, zanim nadeszła pomoc. Janina zamierza
dochodzić swoich uprawnień do spadku po Dariuszu, a dzieci Dariusza z małżeństwa z Aliną
chcą plany te udaremnić.
Czy może im się to udać?
10. Patrycja kilka lat temu porzuciła swojego męża Dariusza i związała się z Tomaszem.
Decyzja Patrycji była dla Dariusza zupełnym zaskoczeniem i zaciążyła na jego dalszym
życiu. Dariusz popadł w depresję i do dzisiaj nosi w sobie poczucie krzywdy. Tymczasem w
trakcie trwania związku Patrycji i Tomasza urodziło się troje dzieci. Kiedy Tomasz
oświadczył się Patrycji, ta zdecydowała się wystąpić przeciwko Dariuszowi z powództwem o
rozwód. Dariusz nie zgadza się jednak na rozwód, ponieważ uważa, że w ten sposób
przyczyniłby się do usankcjonowania niegodnego postępowania swojej żony.
Czy powództwo Patrycji powinno zostać uwzględnione?
Zob. wyrok SN z dnia 10 maja 2000 r., III CKN 1032/99, OSN 2001, nr 6, poz. 102.
11. Norbert w trakcie trwania swojego małżeństwa z Beatą odziedziczył mieszkanie, do
którego małżonkowie wkrótce się wprowadzili. Pożycie Norberta i Beaty układało się coraz
gorzej, aż w końcu zupełnie ustało. Ciągłe awantury wszczynane przez Norberta, który od
pewnego czasu regularnie nadużywał alkoholu i znęcał się fizycznie i psychicznie nad żoną,
skłoniły Beatę do wystąpienia z powództwem o rozwód. Powódka zażądała również eksmisji
Norberta ze wspólnie zajmowanego mieszkania. Małżonkowie nie mieli wspólnych dzieci, ale
wychowywali pozamałżeńskie dziecko Beaty, które przyszło na świat, zanim wyszła za
Norberta.
Jakie rozstrzygnięcia powinny znaleźć się w wyroku rozwodowym?
Por. wyrok SN z dnia 6 listopada 1975 r., III CRN 231/75, OSN 1976, nr 10, poz. 216;
uchwała SN z dnia 23 lipca 2008 r., III CZP 73/08, OSN 2009, nr 7-8, poz. 110; por. także
art. 11a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; Dz.U. Nr
180, poz. 1493 ze zm.
12. Sąd orzekł rozwód między Joanną i Emilianem uznając oboje małżonków winnymi
rozkładu pożycia. W wyroku rozwodowym sąd przyznał także Emilianowi alimenty od
Joanny. Po czterech latach od rozwodu Emilian znalazł dobrze płatną pracę. Niestety, półtora
roku później firma popadła w kłopoty finansowe i w ramach redukcji zatrudnienia zwolniono
również Emiliana, który nie może znaleźć pracy i znowu znalazł się w niedostatku. Emilian
zażądał więc od Joanny alimentów.
Czy żądanie Emiliana powinno zostać uwzględnione?
Por. uchwała SN z dnia 15 września 1978 r., III CZP 57/78, OSP 1979, nr 10, poz. 169.
13. Między Tomaszem i jego żoną Malwiną nastąpił zupełny rozkład pożycia.
Małżonkowie zgodnie wnieśli o orzeczenie separacji bez orzekania o winie. Sąd orzekł
separację. Po uprawomocnieniu się tego orzeczenia Tomasz związał się z inną kobietą i
rozpoczął z nią pożycie. Wtedy Malwina wystąpiła z pozwem o rozwód z wyłącznej winy
Tomasza.
Jakie będzie orzeczenie sądu przy założeniu, że między małżonkami nastąpił trwały i
zupełny rozkład pożycia, Tomasz się na orzeczenie rozwodu nie godzi, a małżonkowie nie
mają małoletnich dzieci?*
14. Sąd orzekł separację między Eweliną i Fryderykiem. Minęło sześć lat i na zgodne
żądanie małżonków sąd orzekł o zniesieniu separacji. Za pieniądze zarobione już po
zniesieniu separacji Fryderyk kupił garaż. Chciałby teraz wziąć w banku pożyczkę i
ustanowić na garażu hipotekę na zabezpieczenie owej pożyczki. Ponieważ przed orzeczeniem
separacji małżonkowie ustanowili rozdzielność majątkową, Fryderyk nie zamierzał
konsultować się z żoną co do ustanowienia hipoteki. Bank zażądał jednak jej zgody.
Czy żądanie banku jest zasadne?
*
Kazus egzaminacyjny autorstwa Prof. dr. hab. F. Zolla.