Zbiornik Racibórz - inwestycja

Zbiornik Racibórz - inwestycja
Wpisany przez Paweł Pistelok
piątek, 23 kwietnia 2010 10:09 - Poprawiony wtorek, 25 sierpnia 2015 13:03
Zbiornik Racibórz - inwestycja
System ochrony przeciwpowodziowej dorzecza Górnej i Środkowej Odry.
WSTĘP
Istniejący system ochrony przeciwpowodziowej dorzecza Górnej i Środkowej Odry w głównych
swych zarysach ukształtowany został w pierwszym trzydziestoleciu naszego wieku. Na system
ten, tworzony głównie po powodzi 1903r., a następnie modernizowany i uzupełniany, składa się
zabudowa hydrotechniczna w postaci zbiorników retencyjnych, polderów, suchych zbiorników
przeciwpowodziowych, kanałów ulgi i wałów przeciwpowodziowych. Powódź w lipcu 1997 r.
poddała egzaminowi niewiele zmieniany system ochrony, który w wielu przypadkach okazał się
niewystarczający. Większość urządzeń przeciwpowodziowych okazała się niewystarczająca,
zwłaszcza w odniesieniu do aglomeracji miejskich zlokalizowanych w Dolinie Odry. Wielkość
strat bezpośrednich oszacowano wtedy na 9,24 mld złotych.
Rysunek 1. Dolina rzeki Odry poniżej Raciborza w czasie powodzi z lipca 1997 r
W drugiej połowie 1997 r. zaczęto prace nad "Generalną strategią ochrony przed powodzią
1/8
Zbiornik Racibórz - inwestycja
Wpisany przez Paweł Pistelok
piątek, 23 kwietnia 2010 10:09 - Poprawiony wtorek, 25 sierpnia 2015 13:03
dorzecza Górnej i Środkowej Odry po Wielkiej Powodzi Lipcowej 1997 r.. Prace te, zakończone
we wrześniu 1998 r. wykazały, że istniejący system nie gwarantuje bezpiecznego przejścia
katastrofalnych wód powodziowych, a przeciwdziałać temu można poprzez zwiększenie retencji
powodziowej w Dolinie Odry. W 1999 r. w wyniku połączenia Programu ODRA 2006 oraz
Programu dla Odry powstał „Program dla Odry 2006”, którego celem jest zbudowanie systemu
zintegrowanej gospodarki dorzecza Odry, zapewniającego między innymi zabezpieczenie
przeciw powodziowe Doliny Odry. Zarówno w "Generalnej strategii ..." jak również w „Programie
dla Odry 2006”, zakłada się, jako podstawę, wybudowanie zbiornika Racibórz na rzece Odrze
oraz Kamieniec Ząbkowicki na Nysie Kłodzkiej. Jedynie dzięki uwzględnieniu zbiornika
Racibórz, którego oddziaływanie sięgać będzie aż po Wrocław, można w sposób całościowy
oddziaływać na gospodarkę wodną rzeki Odry.
Rysunek 2. Centrum Raciborza wraz z fragmentem Odry Miejskiej
Historia prac koncepcyjnych
Nad koncepcją zbiornika zaczęto zastanawiać się ponad 100 lat temu, po przejściu
katastrofalnej powodzi w 1880 r. Pierwsze, powstałe do lat 60-tych XX wieku, opracowania
zakładały budowę wielozadaniowego zbiornika o objętościach od 290 mln m3 do 695 mln m3.
Zakładały one zalanie doliny Odry od Raciborza do Bohumina, na obszarze od 71 km2 do 102
km2. Jednakże skala tych inwestycji okazała się zbyt wielka, aby ją sfinansować w normalnych
cyklach realizacyjnych. Dlatego w połowie lat 70-tych, opracowano kolejną wersję rozwiązania
przestrzennego i technicznego, która jest obecnie realizowana. Opiera się ona na skojarzeniu
etapowej budowy zbiornika z sukcesywnym wyeksploatowaniem kruszywa w obrębie jego
przyszłej czaszy. Dzięki takiemu postępowaniu, mającemu znamiona rekultywacji terenów
zdewastowanych eksploatacją kruszywa, można maksymalizować pojemność zbiornika
równolegle z prowadzeniem pełnej rewaloryzacji terenów rolnych, leśnych i zasiedlonych na
jego obrzeżach.
2/8
Zbiornik Racibórz - inwestycja
Wpisany przez Paweł Pistelok
piątek, 23 kwietnia 2010 10:09 - Poprawiony wtorek, 25 sierpnia 2015 13:03
Rysunek 3. Budowla przelewowo-spustowa widok od strony wody dolnej.
Koncepcja ta zakłada budowę dwuczęściowego zbiornika, przystosowanego do żeglugi
śródlądowej, w klasie odpowiadającej Kanałowi Odra-Dunaj. Docelowa pojemność całego
kompleksu może osiągnąć 350 mln m3, a kształt i pojemność będą wynikać z powierzchni
terenu przeznaczonego pod zbiornik oraz zakresu eksploatacji kruszywa i wykorzystania
nadkładu.
Wykonane do Wielkiej Powodzi Lipcowej 1997 r. opracowania zakładały budowę
wielozadaniowego zbiornika, który miał służyć ochronie przeciwpowodziowej, poprawie
warunków żeglugowych, zaopatrzeniu w wodę, energetycznemu wykorzystaniu stopnia
piętrzącego i rekreacji.
Dopiero po 1997 r. zrewidowano założenia budowy zbiornika Racibórz, uznając za
najważniejszą jego rolę w ochronie przeciwpowodziowej Doliny Odry od Raciborza do
Wrocławia. Temu celowi podporządkowana jest obecna koncepcja, zakładająca następujące
etapowanie budowy:
Etap I - zrealizowana budowa polderu „Buków” o powierzchni około 8 km2 i pojemności
maksymalnej 50 mln m3. Wydanie decyzji o pozwoleniu na użytkowanie nastąpiło z końcem
2000 roku, natomiast trwały jeszcze roboty budowlane które zakończono w IV kwartale 2001r.
Polder zapewnia redukcję najwyższych fal powodziowych o 10 - 14%.
Etap II - budowa suchego zbiornika p. powodziowego „Racibórz Dolny” o pojemności 185 mln
m3 przy aktualnej topografii terenu. Zbiornik zapewnia redukcję fali powodziowej z 1997r.
Q=3120 m3/sek. do wielkości 1538 m3/sek. przy dysponowaniu 48 godzinną prognozą dopływu
lub do wielkości około 1800 m3/sek. przy 24 godzinnej prognozie dopływu do zbiornika.
Lokalizacja inwestycji.
Zbiornik Racibórz Dolny mieści się w granicach województwa śląskiego na terenach
należących do miasta Raciborza oraz gmin Krzyżanowice, Kornowac, Lubomia i Gorzyce.
Ogółem obiekt ten zajmie powierzchnię 2626 ha, na której znajdować będzie się czasza
3/8
Zbiornik Racibórz - inwestycja
Wpisany przez Paweł Pistelok
piątek, 23 kwietnia 2010 10:09 - Poprawiony wtorek, 25 sierpnia 2015 13:03
zbiornika, obwałowania, kanał zrzutowy oraz obiekty melioracyjne regulujące stosunki wodne
na przyległym terenie. Zbiornik Racibórz Dolny zajmuje tereny od mostu drogowego w
Krzyżanowicach, aż za rozgałęzienie rzeki Odry na Odrę Miejską i Kanał Ulgi w Raciborzu. Na
obszarze tym znajdują się użytki rolne, lasy, użytki kopalne oraz tereny osiedlowe, tj. wsie
Nieboczowy i Ligota Tworkowska zamieszkałe przez ok. 240 rodzin.
Rysunek 4. Rozwidlenie rzeki Odry na Odrę Miejską i Kanał Ulgi w Raciborzu, lokalizacja
zapory czołowej.
Rysunek 5. Lokalizacja inwestycji pn. "Zbiornik Racibórz".
Parametry techniczne zbiornika
4/8
Zbiornik Racibórz - inwestycja
Wpisany przez Paweł Pistelok
piątek, 23 kwietnia 2010 10:09 - Poprawiony wtorek, 25 sierpnia 2015 13:03
W ramach budowy suchego zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny zakłada się
wykonanie następujących robót:
- 6,0 mln m3 nasypów hydrotechnicznych w zaporze czołowej i prawobrzeżnej zaporze bocznej
- 2,0 mln m3 wykopów pod obiekty oraz wykopów kanału zrzutowego, kanału zasilającego
Odrę w dolnym stanowisku oraz przełożenia Psiny
- 55 tys. m3 betonów i żelbetów w budowli upustowej, ubezpieczeniach skarp kanałów, w
obiektach melioracyjnych i mostowych
- 60,0 tys. m3 ubezpieczeń kamiennych
- 50,0 tys. m3 kubatury budynków mieszkalnych dla przesiedlonej ludności wraz z przynależną
infrastrukturą
- 1,75 tys. ton ścianek stalowych gródz dołów budowlanych i obiektów mostowych
- 675 ton konstrukcji stalowych zamknięć hydrotechnicznych
- 25 km wewnętrznych dróg eksploatacyjnych
Zbiornik zostanie ukształtowany przez wybudowanie zapory czołowej oraz zapór bocznych
lewobrzeżnej i prawobrzeżnej, tworzących czaszę zbiornika. W zaporze głównej znajdować
będzie się budowla przelewowo-spustowa z zamknięciami regulacyjnymi jak również budowla
upustowa do Odry Miejskiej. Wyprowadzony z dolnego stanowiska budowli kanał zrzutowy
włączony zostanie do Kanału Ulgi, będącego odgałęzieniem Odry prowadzącym wody po
obrzeżach Raciborza.
Tabela 1. Parametry charakteryzujące zapory zbiornika Racibórz Dolny.
Spodziewane efekty pracy zbiornika
Wezbrania do wielkości Q = 1 210 m3/s (przepływ dozwolonyze względów ekologicznych, o
prawdopodobieństwie 5% , czyli woda zdarzająca się średnio co dwadzieścia lat) będą
przepuszczane przez zbiornik bezpośrednio, bez spiętrzenia. Poza wezbraniami zbiornik nie
będzie napełniony (poza akwenami wyrobisk i samej Odry). Zbiornik przeciwpowodziowy
Racibórz Dolny umożliwi poprzez budowlę przelewowo- spustową redukcję fal powodziowych.
Efekt redukcji fal powodziowych przez zbiornik będzie znaczny i odczuwalny na całej Odrze
Środkowej. Redukcji będą podlegały jedynie fale powodziowe o kulminacjach wyższych niż
przepływ dozwolony Q = 1 210 m3/s ustalony w raporcie o oddziaływaniu na środowisko dla
5/8
Zbiornik Racibórz - inwestycja
Wpisany przez Paweł Pistelok
piątek, 23 kwietnia 2010 10:09 - Poprawiony wtorek, 25 sierpnia 2015 13:03
odcinka Odry poniżej Raciborza. Fale o kulminacji do 2 400 m3/s (jest to przepływ o
prawdopodobieństwie przewyższenia 0,2% - zbliżony do miarodajnego) będą przez zbiornik
redukowane do poziomu przepływu dozwolonego Q = 1 210 m3/s. Większe fale będą również
podlegały znaczącej redukcji. Fala powodziowa zbliżona do katastrofalnej fali z roku 1997
będzie redukowana do 1 538 m3/s, wobec jej kulminacji oszacowanej na 3 120 m3/s.
Wpływ zbiornika na środowisko
Na całej długości na obszarze zbiornika Racibórz Dolny rzeka Odra ma charakter rzeki krętej,
płynącej w środkowej części doliny. Odra jest tu uregulowana, lecz pozostawiono zakola i
starorzecza. Poziom strat bezpośrednich oszacowano wtedy na 9,24 mld złotych.
Obszary leśne stanowią niewielki odsetek, z jednym większym kompleksem leśnym w rejonie
Tworkowa, przylegającym bezpośrednio do rzeki. Poza obszarem inwestycji ciągnie się szeroki
pas lasów iglastych, tworząc dobrze wykształcony korytarz ekologiczny. Cały teren jest silnie
antropogenicznie przekształcony w wyniku użytkowania rolnego i eksploatacji kruszywa.
W sąsiedztwie zbiornika znajdują się dwa kompleksy stawów objęte ochroną prawną Rezerwat "Łężczok" i ZPK "Wielikąt". Wraz z zalanymi wyrobiskami pożwirowymi oraz samą
rzeką stanowią znaczny odsetek środowisk wodnych w tym rejonie, kształtując decydująco
wysokie walory przyrodnicze tego obszaru.
Rysunek 8. Przekrój przez czaszę zbiornika Racibórz Dolny
6/8
Zbiornik Racibórz - inwestycja
Wpisany przez Paweł Pistelok
piątek, 23 kwietnia 2010 10:09 - Poprawiony wtorek, 25 sierpnia 2015 13:03
Rysunek 9. Przykłady środowiska naturalnego w sąsiedztwie rzeki Odry na obszarze
planowanego zbiornika
Na omawianym fragmencie Doliny Odry powstaje niezwykle atrakcyjny obszar pod względem
przyrodniczym. Dzięki realizacji suchego zbiornika przeciwpowodziowego istnieje możliwość
zachowania w dotychczasowym stanie lasu koło Tworkowa oraz starorzeczy. Okresowe
zalewanie tych terenów pozwoli zachować ich naturalny stan, a sieć płytkich wyrobisk umożliwi
współistnienie zespołów roślinności wodnej oraz zgrupowań ptaków wodnych i wodno-błotnych.
Dodatkowo korzyścią dla środowiska będzie powstanie strefy okresowo zalewanej poprzez
wypełnienie zbiornika i tym samym utworzenie przejściowych środowisk wodno-błotnych,
zwłaszcza, że nie dojdzie przy tym do koncentracji zanieczyszczeń wód. Natomiast
projektowana budowla zrzutowa, z jednym przęsłem bez progu, zapewni swobodne
przemieszczanie się ryb.
Z przyrodniczego punktu widzenia suchy zbiornik przy zachowaniu istniejącego koryta Odry
jest rozwiązaniem korzystnym, zapewniającym bioróżnorodność i zachowanie naturalnych
walorów środowiskowych i krajobrazowych doliny Odry.
Podsumowanie
Dlaczego powinniśmy wybudować zbiornik Racibórz? Dlaczego stanowi bazę "Generalnej
strategii..." oraz Programu dla Odry 2006? Odpowiedź jest jedna - tylko ten zbiornik może
zapewnić ochronę przeciwpowodziową Górnej i Środkowej Odry. Zgodnie z Programem dla
Odry - 2006 uznaje się, że podstawowe zasady profilaktycznej ochrony przeciwpowodziowej
obejmują między innymi możliwość zatrzymania wody w dorzeczach rzek poprzez
zagwarantowanie dostatecznej retencji w projektowanych polderach i zbiornikach
przeciwpowodziowych, dzięki czemu spowolnieniu ulegnie odpływ powierzchniowy do
bezpiecznych granic. Jednocześnie należy dążyć do zachowania walorów krajobrazowych i
środowiskowych dolin rzecznych. Wszystkie wymienione założenia spełnia zbiornik Racibórz
Dolny uwzględniając dodatkowo elementy polityki ekonomicznej, przyczyniając się do rozwoju
gospodarczego regionu.
7/8
Zbiornik Racibórz - inwestycja
Wpisany przez Paweł Pistelok
piątek, 23 kwietnia 2010 10:09 - Poprawiony wtorek, 25 sierpnia 2015 13:03
8/8