Alergia – testy diagnostyczne
Transkrypt
Alergia – testy diagnostyczne
Farmakoterapia Farmakoterapia Alergia – testy diagnostyczne Diagnostyka alergii rozpoczyna się od wywiadu przeprowadzonego przez lekarza oraz od badania fizykalnego pacjenta. Ustala się ewentualne rodzinne predyspozycje oraz skłonności do reakcji alergicznych występujące w przeszłości. Potem przychodzi czas na testy. Jeżeli w wywiadzie wykazane zostaną ewentualne możliwości wystąpienia uczulenia, przeprowadzane są badania diagnostyczne na alergię: • testy skórne z alergenami – punktowe, śródskórne, naskórne, • badania serologiczne – oznaczenie immunoglobulin IgE, • testy ekspozycyjne – alergen podawany jest w postaci wziewnej lub do jamy nosowej, kolejno ocenia się stopień reakcji błony śluzowej nosa, • testy prowokacji, • testy wziewne dooskrzelowe – badanie polega na ocenie reaktywności dróg oddechowych na konkretny alergen. Testy skórne z alergenami Jest to najpopularniejsza metoda rozpoznawania alergii, charakteryzująca się niewielkimi kosztami i szybkimi wynikami. Testy ukazują przede wszystkim alergie skórne, jednak w mniejszym stopniu umożliwiają również wykrycie kataru siennego, alergii pokarmowej, alergii na kurz, pleśń czy sierść. Badanie polega na spowodowaniu kontaktu między skórą pacjenta a alergenem podejrzewanym o wywoływanie uczulenia oraz sprawdzeniu reakcji organizmu (czy wystąpi stan zapalny) na dany czynnik w miejscu kontaktu. Do testów stosuje się alergeny wystandaryzowane; wykonuje się je na skórze niezmienionej – miejscami wykonania są wewnętrzne powierzchnie przedramienia lub plecy pacjenta. W tej grupie możemy wyróżnić trzy typy testów: • Test punktowy – dość mało czuły, jednak bezpieczny i prosty do wykonania. Polega na nałożeniu na skórę pacjenta, w odstępach co 3 cm, na 18 plecach bądź na przedramieniu, kilku kropli różnych antygenów. W tym samym czasie przeprowadza się testy kontrolne z histaminą. Próbę wykonuje się specjalnie do tego przeznaczonym nożykiem – kropla alergenu trafia w powierzchnię warstwy skóry. U dorosłego człowieka na każdym przedramieniu możemy wykonać od 10 do 12 testów. Reakcja odczytywana jako dodatnia uwydatnia się po 15–20 minutach w postaci bąbla otoczonego rumieniem. Testy ocenia się na podstawie wielkości bąbla i rumienia. Przed badaniem pacjent nie może zażywać leków przeciwalergicznych oraz wapna. • Test śródskórny – bardziej czuły i precyzyjny. Badanie polega na wstrzyknięciu roztworów alergenów w powłoki skórne pacjenta, po czym wytwarza się podskórny pęcherzyk o średnicy 3–4 mm. Wyniki odczytuje się po 20 minutach oraz po 6–8 i 24–48 godzinach. • Badanie płatkowe (naskórkowe) – sprawdza, jak określony alergen działa w kontakcie ze skórą. Próbę przeprowadza się, nakładając alergeny w postaci maści na skórę, a także zabezpiecza je przed działaniem czynników zewnętrznych. Wyniki odczytuje się po 2–3 dniach. Nie powinien być wykonywany na skórze opalonej. Najczęściej test ten wykorzystywany jest do sprawdzenia oddziaływania na nikiel, gumę, balsamy czy dezodoranty. Skórne testy alergiczne nie mogą być wykonywane podczas występowania ostrych chorób infekcyjnych i przewlekłych chorób układowych. Kobiety w ciąży również nie powinny poddawać się tego rodzaju próbom, ze względu na możliwość wystąpienia reakcji anafilaktycznej. Chory przed wykonaniem testów nie może przyjmować leków antyhistaminowych przez co najmniej 48 godzin, natomiast jeśli chodzi o leki o przedłużonym uwalnianiu, to należy zaprzestać ich stosowania 20 dni przed badaniem. Testy prowokacyjne • Prowokacja donosowa – na małżowinę nosową podaje się zawiesinę wybranego alergenu o konkretnym stężeniu; chory przechyla głowę do przodu oraz oddycha przez usta w celu uniknięcia dostania się alergenu do dolnych dróg oddechowych. Ocena badania polega na stopniu reakcji błony śluzowej nosa na podane substancje. • Prowokacja dooskrzelowa – badanie polega na wdychaniu alergenów w postaci aerozolu, o odpowiednim stężeniu. Ocena badania polega na obserwacji drzewa oskrzelowego w badaniu spirometrycznym. Określa się reaktywność dolnych dróg oddechowych na wybrany alergen, a także nadreaktywność oskrzeli. Metoda do zastosowania wyłącznie w warunkach szpitalnych. • Prowokacja dospojówkowa – badanie polega na zakraplaniu jednego oka wyciągiem alergenowym o rosnącym stężeniu, natomiast do drugiego oka podaje się rozcieńczalnik. Ocena badania polega na obserwacji, czy spojówka się zaczerwieni lub wystąpi świąd, co podnosi prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji alergicznej. • Prowokacja pokarmowa – test wykonuje się, odstawiając pokarmy podejrzewane o wywoływanie uczulenia, a następnie podając je w celu wywołania prowokacji. Ocena polega na obserwacji reakcji pacjenta. Najlepszym sposobem na zdiagnozowanie alergii pokarmowych są testy z krwi. Możemy wyróżnić badanie metodą CAP, MagicLight lub badanie IgE całkowitego. Test RAST (badanie radioalergosorpcji) pozwala na oznaczenie stężenia przeciwciał IgE – charakteryzuje się tym, że nie ma konieczności wprowadzenia do organizmu chorego żadnych substancji, nie trzeba wywoływać reakcji alergicznej. Zaletą badania z krwi jest również możliwość przeprowadzenia testu podczas zażywania leków przeciwalergicznych, antyhistaminowych czy wapna; można je nawet wykonać z krwi pępowinowej. Do badań laboratoryjnych należy oznaczanie stężenia immunoglobuliny klasy E (IgE). Biorą one udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu na infekcję pasożytniczą. Test polega na oznaczeniu poziomu całkowitych IgE – zwiększenie stężenia jest markerem uczulenia na dany antygen. Swoiste testy IgE korelują z objawami klinicznymi, stanowią alternatywę dla testów skórnych, są bezpieczne dla pacjenta, można je zastosować u każdej osoby niezależnie od wieku. Zaletą wykonania tego badania jest brak ryzyka wystąpienia reakcji anafilaktycznej. Alergeny do oznaczania swoistych IgE uporządkowano w panelach, co umożliwia wykrycie swoistych IgE skierowanych przeciwko wielu alergenom podczas jednego badania. Dodatni wynik testu obrazuje, iż u pacjenta znajdują się swoiste IgE przeciwko jednemu lub kilku alergenom zawartym w określonym panelu. Stężenie całkowitych IgE oznacza się metodami immunochemicznymi. Oznaczenie swoistych IgE w surowicy jest znaczące dla potwierdzenia zależnej reakcji pacjenta na dany alergen. Najczęściej oznacza się je w odniesieniu do roztoczy kurzu domowego, pyłku drzew, traw, chwastów, naskórków zwierząt, pleśni, jadów owadów, a także pokarmów. Wyniki testu zawsze powinny być interpretowane przez lekarza, ponieważ podniesione stężenie immunoglobulin nie zawsze świadczy o alergii, ponadto prawidłowe stężenie IgE nie wyklucza istnienia choroby alergicznej. Kolejną metodą diagnostyki alergii jest rynomanometria – badanie czynnościowe układu oddechowego, polegające na ocenie zdolności przepływu powietrza przez jamę nosową; bierze się przy tym pod uwagę różnice ciśnienia między początkiem i końcem jamy nosowej. Również spirometria jest badaniem wykorzystywanym w diagnostyce astmy – określa ona objętość i szybkość przepływu powietrza w drogach oddechowych. Istnieje też metoda oceniająca liczbę granulocytów kwasochłonnych we krwi obwodowej. Badanie polega na pobraniu krwi i poddaniu jej analizie mikroskopowej, która wyznacza liczbę białych krwinek o zdolnościach kwasochłonnych (eozynofile). Krew alergika charakteryzuje się większą ich liczbą, rosnącą proporcjonalnie względem stopnia alergii. Przy alergii pokarmowej istnieje pojęcie diety eliminacyjnej, pozwalającej wykryć czynnik wywołujący dolegliwości. Po określeniu alergenu eliminujemy go z diety. Po pewnym czasie możliwe jest sprawdzenie, czy alergen nadal uczula, w związku z czym spożywa się jego małą ilość. Kiedy reakcja uczuleniowa się nie pojawia, stopniowo możemy zwiększyć ilość składnika. Przy diecie eliminacyjnej należy zwrócić uwagę na prawidłowe uzupełnianie podstawowych składników odżywczych, dlatego najlepiej ustalać ją z dietetykiem. W czasie stosowania tej diety mogą utrzymywać się objawy chorobowe, a spowodowane może to być tym, że: • wyeliminowany pokarm nie jest przyczyną objawów chorobowych, • przyczyną objawów może być składnik diety eliminacyjnej, • istnieją dodatkowe czynniki powodujące alergię, • dieta jest stosowana zbyt krótko, • świadomie lub nieświadomie nie przestrzega się diety, • występują współistniejące choroby. Kolejne badanie diagnostyczne to test cytologiczny wymazu z nosa, wskazany w diagnostyce alergicznego nieżytu nosa w celu odróżnienia od niealergicznego nieżytu nosa. Próba polega na pobraniu materiału do badania ze środkowej lub dolnej części małżowiny nosowej po uprzednim wydmuchaniu i oczyszczeniu nosa. Materiał po wybarwieniu obserwuje się i ocenia pod mikroskopem. Badania nie można wykonać przy nadmiernej ilości ropnej wydzieliny, a także krwawień z nosa. ALCAT jest testem diagnostycznym polegającym na badaniu reakcji białych krwinek na alergeny pokarmowe. Od pacjenta pobiera się krew, następnie przy wykorzystaniu aparatury komputerowej mierzy się ilość i wielkość występujących we krwi komórek układu immunologicznego, obserwuje się również zmiany, jakie w nich zaszły na skutek działalności alergenów. Próba ta ukazuje, jak alergeny pokarmowe (pleśnie, związki chemiczne, leki) wpływają na komórki. Do każdego pacjenta należy podejść indywidualnie, nie dla każdego bowiem dane testy są odpowiednie. Bardzo ważnym aspektem jest odczyt wyników – błędna interpretacja może być powodem nieprzyjemnych skutków. Należy również pamiętać, iż jednokrotne wykonanie testów nie jest wystarczające, gdyż oddziaływanie i uczulenie na różne alergeny jest zmienne i może wzrastać. W ostatnich czasach popularna jest kuracja odczulająca, która wiąże się z cotygodniowym podawaniem szczepionek przez określony czas. Jest to kuracja dość kosztowna, ponadto należy ją powtarzać co 3–4 lata. Bardzo ważną uwagą jest to, że alergia może stanowić bazę wyjściową dla innych chorób, dlatego nie możemy jej bagatelizować. mgr farm. Monika Gasztych 19