Odnawialne źródła energii a ich oddziaływanie na - Eko-DOk

Odnawialne źródła energii a ich oddziaływanie na - Eko-DOk

energia wiatru, energia wody, energia geotermalna, biomasa,
energia promieniowania słonecznego, ocena, oddziaływanie
Grażyna ŁASKA, Bartłomiej OCH*
ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII A ICH ODDZIAŁYWANIE
NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
W pracy dokonano charakterystyki odnawialnych źródeł energii z uwzględnieniem ich energetycznego wykorzystania i wpływu oddziaływania na środowisko przyrodnicze. W ocenie aktualnego stanu
i rozwoju energetyki stwierdzono, że potencjał energii odnawialnych w Polsce wynosi 25 GW, z którego największy udział wśród nośników energii ma promieniowanie słoneczne (11,7 GW), biomasa
w postaci słomy (5GW), ciepło wnętrza Ziemi (3,2 GW), biomasa w postaci drewna (3 GW), woda
(1,4 GW), biopaliwa (0,5 GW) i siła wiatru (0,2 GW). Należy zaznaczyć, że Polska z krajów Unii Europejskiej wyróżnia się największym udziałem surowców konwencjonalnych (węgiel kamienny i brunatny) w wytwarzaniu energii elektrycznej. Dokonana w pracy analiza oddziaływania odnawialnych
źródeł energii na środowisko przyrodnicze wskazuje zarówno na ich pozytywny, jak i negatywny
wpływ na jego ochronę.
1.WSTĘP
17 grudnia 2008 roku, Parlament Europejski przyjął Pakiet KlimatycznoEnergetyczny, zgodnie z którym kraje członkowskie Unii Europejskiej (UE) do 2020
roku powinny o 20% ograniczyć emisję gazów cieplarnianych, do 20% zwiększyć
udział źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym oraz podnieść o 20% efektywność energetyczną [12]. W efekcie przyjęcia tego dokumentu, energetyka odnawialna
w Polsce weszła w okres dynamicznego rozwoju [5, 14, 23, 24]. Perspektywa wyczerpania się zasobów konwencjonalnych (surowców i paliw kopalnych) oraz negatywne
skutki dla środowiska związane z ich wydobywaniem i przetwarzaniem, nasilają tendencję do poszukiwania alternatywnych źródeł energii i realnej szansy ochrony zasobów naturalnych dla przyszłych pokoleń [9, 15, 21]. Odnawialne źródła energii od__________
* Politechnika Białostocka, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, ul. Wiejska 45E, 15-351
Białystok, [email protected]
364
G. ŁASKA, B. OCH
grywają istotną rolę w działaniach związanych z ochroną środowiska, przeciwdziałaniem zmianom klimatu i dywersyfikacją źródeł energii [27]. Jednak, czy rzeczywiście niosą one ze sobą same korzyści. W pracy przedstawiono wszystkie aspekty
odnawialnych źródeł energii w ochronie środowiska, zarówno pozytywne, jak i negatywne wynikające z produkcji i eksploatacji wybranych ich rodzajów [5, 15, 22, 23].
Celem pracy jest ocena aktualnego stanu i rozwoju energii odnawialnych w Polsce
z uwzględnieniem ich energetycznego wykorzystywania i wpływu oddziaływania na
środowisko przyrodnicze. Na podstawie charakterystyki odnawialnych źródeł energii,
tj. energii wiatru [2, 8], energii wodnej [11], energii geotermalnej [1, 10] energii ze
spalania biomasy [16, 17] oraz energii promieniowania słonecznego [7], w pracy
omówiono bezpieczeństwo energetyczne i ochronę środowiska przyrodniczego przed
negatywnymi skutkami oddziaływania procesu wytwarzania energii [6, 14, 19, 22,
23]. Obecnie, jest to ważny problem badawczy w kontekście zachodzących przemian
gospodarczych w Polsce.
2.CHARAKTERYSTYKA ŹRÓDEŁ ENERGII ODNAWIALNEJ W POLSCE
Do odnawialnych źródeł energii zalicza się energię wiatru, energię wodną, energię
geotermalną, energię ze spalania biomasy oraz energię promieniowania słonecznego
[9, 15, 18, 21, 24, 27].
Energia wiatru jest energią pochodzenia słonecznego, gdzie 1–2% tej energii docierając do powierzchni Ziemi ulega zamianie na energię kinetyczną wiatru, stanowiąc
2700 TW [15]. W Polsce jest 253 koncesjonowanych elektrowni wiatrowych o łącznej
mocy około 553 MW [2, 27]. W latach 1991–2009, w naszym kraju nastąpił bardzo
dynamiczny przyrost mocy zainstalowanej w elektrowniach wiatrowych z 0,25 MW
(w 1991 roku) do 553 MW (w 2009 roku). W latach 2001–2009, średnie tempo przyrostu nowych mocy kształtowało się na poziomie 32%, przy największym przyroście
w 2006 roku do 54,2% (116,6 MW). Szacuje się, że produkcja energii elektrycznej
z wiatru w Polsce na przestrzeni lat 2004–2008 wzrosła z 142,3 GWh do 790,2 GWh
[2]. Według Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej, realnym do osiągnięcia,
poziomem rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce do 2020 roku, jest instalacja 11–14
tysięcy MW i osiągnięcie produkcji energii elektrycznej z elektrowni wiatrowych na
poziomie 24–31 TWh. Pokryje to wówczas 12% zapotrzebowania na energię elektryczną w 2020 roku [15, 18, 27].
Energetyka wodna obejmująca energię cieków lądowych, fal, prądów i pływów
morskich stanowi 20% jej udziału w światowej produkcji energii elektrycznej [14,
23]. W Polsce udział energetyki wodnej w produkcji energii elektrycznej to zaledwie
1,1% [8]. Teoretyczne zasoby energii w Polsce to 23–25 TWh rocznie, przy potencjale
technicznym 12,0–13,7 TWh, gdyż nie jest możliwe wykorzystanie wszystkich, silnie
Odnawialne źródła energii a ich oddziaływanie na środowisko przyrodnicze
365
zmiennych w ciągu roku stanów wód i urządzeń technicznych. Przy aktualnych zasobach rzek Polski, roczna produkcja energii elektrycznej z wody przepływowej to maksymalnie około 8 TWh [11], a największa ich koncentracja jest w dorzeczu Wisły
(około 68%) oraz Odry i rzek przymorza (około 30%). W Polsce istnieje 130 zawodowych elektrowni wodnych, 124 elektrownie wodne przepływowe, 3 elektrownie
przepływowe z członem pompowym i 3 elektrownie szczytowo-pompowe [27]. Zakłada się, że w latach 2009–2013, w krajach UE nastąpi 20% wzrost energii elektrycznej wytwarzanej z energii wody. Dla Polski oznacza to zwiększenie liczby małych
elektrowni wodnych o około 130 i wzrost wyprodukowanej energii wodnej z 156,9
GWh do 188,3 GWh [11, 27].
W Art. 2 pkt. c dyrektywy 2009/28/WE energię geotermalną zdefiniowano, jako
energię składowaną w postaci ciepła pod powierzchnią ziemi [12], a jej źródła sklasyfikowano ze względu na wysokość temperatury i stan skupienia nośnika ciepła. Są to
grunty i skały do głębokości 2500 m, wody gruntowe, wody gorące i ciepłe, para
wodna, wysady solne, gorące skały [27]. Zasoby geotermalne dzielimy na hydrotermiczne i petrotermiczne [21, 27]. Zasoby hydrotermiczne to woda, para lub mieszanina parowo-wodna, które występują w szczelinach skalnych o temperaturze 200–
300°C, w żyłach wodnych lub w warstwach wodonośnych o temperaturze 60–95°C.
Zasoby petrotermiczne są zmagazynowane w gorących warstwach skalnych. Wykorzystanie zasobów geotermalnych zależy od temperatury czynnika grzejnego. Przyjęto, że opłaca się go wykorzystać do produkcji energii elektrycznej przy temperaturze
powyżej 120–150°C [21].
Polska ma bogate zasoby wód geotermalnych o średniej entalpii [25]. Całkowita
ich objętość w kraju wynosi 6,7·103 km3 (około 3 objętości Bałtyku), a zasoby cieplne
tych wód są szacowane na 34 mld ton paliwa umownego. Najbardziej zasobne w wody regiony, to grudziądzko-warszawski (3100 km3) i szczecińsko-łódzki (2854 km3)
skupiające około 90% wszystkich zasobów geotermalnych w Polsce [1, 10]. Energia
geotermalna jest wykorzystywana bezpośrednio do produkcji prądu elektrycznego
(pary o temperaturze powyżej 120°C) oraz w ciepłownictwie (pary i wody o temperaturach poniżej 120°C) [1, 27]. Podzielono ją umownie na wysokotemperaturową (geotermia wysokiej entalpii GWE) i niskotemperaturową (geotermia niskiej entalpii
GNE). W Polsce temperaturę 20°C przyjęto za wartość graniczną, od której Prawo
górnicze i geologiczne uznaje wody podziemne za termalne [20].
Według definicji UE biomasa obejmuje wszelką substancję organiczną pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego oraz wszystkie pochodne substancje uzyskane z transformacji surowców pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego [12]. W krajach UE wykorzystanie biomasy jest szacowane na około 16%, podczas gdy w Polsce wynosi ono
zaledwie 4–8% i wynika głównie z energetycznego wykorzystania słomy, drewna
i odpadów drzewnych [13, 14, 26]. Biomasę jako substrat do produkcji paliw dzielimy
na biopaliwa pierwotne (jest to biomasa wykorzystana bezpośrednio w formie nieprzetworzonej lub po wstępnej obróbce) i biopaliwa wtórne (jako produkt procesu kon-
366
G. ŁASKA, B. OCH
wersji biomasy do postaci np. etanolu, biodiesla). Biopaliwa wtórne dzielimy na generacje i wyróżniamy wśród nich [16]: biopaliwa I generacji - produkowane z substratów, które są bezpośrednio wykorzystywane do produkcji żywności; biopaliwa II generacji - należące do tzw. grupy materiałów lignocelulozowych, które nie są
bezpośrednio wykorzystywane do produkcji żywności (np. drewno); biopaliwa III
generacji - produkowane z przetworzenia roślin i mikroorganizmów wodnych (np.
glonów) [3, 4]. Do głównych technik energetycznego wykorzystania biomasy zaliczamy konwersję termochemiczną, konwersję biochemiczną i ekstrakcję olejów. Najpowszechniejsza jest konwersja termochemiczna realizowana przez trzy procesy termiczne (spalanie, pirolizę i zgazowanie) [13, 17].
Potencjał techniczny biopaliw stałych w Polsce szacuje się na około 407,5 PJ
w skali roku. Są to nadwyżki biomasy pozyskanej w rolnictwie (około 195 PJ),
w leśnictwie (101 PJ), w sadownictwie (57,6 PJ) i odpady drzewne z przemysłu
drzewnego (53,9 PJ). Zasoby biomasy rolniczej możliwej do wykorzystania na cele
energetyczne są zależne od upraw zbóż i rzepaku, gdzie z 1 ha uprawy zbóż można
zebrać od 10 do 14 Mg·ha-1 suchej masy słomy. Średnie plony suchej masy siana z łąk
wynoszą ponad 12–15 Mg·ha-1, a z rodzimych traw 12–30 Mg·ha-1 [17, 26]. Uzupełnieniem bilansu podaży biomasy na rynku energetycznym jest jej pozyskiwanie
z plantacji wieloletnich roślin rodzimych (wierzba krzewiasta Salix viminalis L.)
i z gatunków aklimatyzowanych w Polsce (np. ślazowca pensylwalskiego Sida hermafrodita (L.) Rusby, miskanta olbrzymiego Miscanthus x gigantheus) Gatunki te zalicza
się do wysoko produktywnych roślin wytwarzających lignino-celulozową biomasę
o potencjalnym plonie suchej masy 30 Mg·ha-1·rok-1 [26]. Aktualnie powierzchnie
wieloletnich roślin energetycznych w Polsce szacuje się na około 4 tys. ha, w tym
połowę areału stanowią plantacje wierzby energetycznej. Potencjalną podaż biomasy
z plantacji roślin energetycznych określa się na poziomie około 50 mln Mg
o wartości energetycznej około 400 mln GJ, co jest równoważne energetycznie 20%
węgla zużywanego w krajowej energetyce (1900 mln GJ · 0,2 = 380 mln GJ). Pozyskanie takiej ilości biomasy wiąże się z przeznaczeniem na ten cel około 1,3–1,5 mln
ha użytków rolnych [16, 26]. Według Agencji Rynku Energii w 2010 roku wykorzystano 4,5 mln Mg biomasy, co stanowi zwiększenie jej udziału do produkcji biopaliw,
w stosunku do 2009 roku o 300 tys. Mg. Po przeliczeniu na wartość kaloryczną,
w 2010 roku, zużywano miesięcznie średnio 4,5 PJ [17, 26].
Promieniowanie słoneczne jest zmiennym źródłem energii, zależnym od warunków
meteorologicznych oraz ruchu obrotowego Ziemi wokół swojej osi i ruchu Ziemi wokół Słońca. Roczna gęstość promieniowania słonecznego w Polsce wynosi od 950
kW·h/m2 (obszar Sudetów) do 1081 kW·h/m2 (wschodnia część Polski) [7]. Na terenie
naszego kraju niewielkie są różnice regionalne w zasobach energii słonecznej, gdzie
średnia roczna dawka napromieniowania słonecznego w regionie stołecznym wynosi
967 kW·h/m2, a w pasie nadmorskim 1064 kW·h/m2 [8]. Energię słoneczną przetwarza się najczęściej w energię cieplną za pomocą kolektorów i w energię elektryczną,
Odnawialne źródła energii a ich oddziaływanie na środowisko przyrodnicze
367
za pomocą ogniw fotowoltaicznych (ang. Photovoltaic PV). Wyróżnia się aktywny
i pasywny sposób konwersji energii promieniowania słonecznego. Sterowanie systemami aktywnymi wymaga doprowadzenia z zewnątrz dodatkowej energii, zazwyczaj
elektrycznej. Systemy pasywne są stosowane przede wszystkim w budownictwie
przez odpowiednie kształtowanie bryły budynku [7]. W polskich warunkach uzasadnione jest wspomaganie energią słoneczną tylko produkcję ciepłej wody użytkowej.
Zainstalowane w Polsce kolektory mają łączną powierzchnię 167520 m2, a stosując
przelicznik 0,7 kW/m2, odpowiada to 117264 kW mocy cieplnej. Potencjalna moc
cieplna zainstalowanych kolektorów odpowiada mocy grzewczej ciepłowni dla 50–60
tys. miasta [7].
3. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO PRZED NEGATYWNYMI
SKUTKAMI PROCESU WYTWARZANIA ENERGII
W działaniach na rzecz ochrony środowiska przy wytwarzaniu paliw i energii najważniejsze jest bezpieczeństwo energetyczne (pokrycie zapotrzebowania odbiorców
na energię przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska), poprawa konkurencyjności krajowych podmiotów gospodarczych na rynkach międzynarodowych i na rynku
wewnętrznym oraz ochrona środowiska przyrodniczego przed negatywnymi skutkami
oddziaływania procesów energetycznych i zachowanie zasobów energetycznych dla
obecnych i przyszłych pokoleń [19, 22]. Do głównych wytycznych ochrony środowiska w programach sektorowych energetyki, które nakreślają dokumenty rządowe należy:
Ograniczenie zużycia energii do 2025 roku do poziomu 120% zużycia z
roku 2002,
Zmniejszenie udziału węgla brunatnego i kamiennego w bilansie krajowym
do 60%,
Zwiększenie do 7,5% udziału energii odnawialnych w bilansie paliw i
zwiększenie co najmniej o 1% energii z zagospodarowania odpadów,
Eliminowanie urządzeń o sprawności niższej niż 80% przy spalaniu paliw
stałych,
Zastępowanie węgla kamiennego, gazem ziemnym, olejem opałowym niskosiarkowym, energią elektryczną i paliwami z biomasy,
Wdrożenie optymalizacji działań sektora energetycznego na rzecz środowiska
z wykorzystaniem pozwoleń na emisję,
Dialog sektora energetycznego ze społeczeństwem i organami władzy.
368
G. ŁASKA, B. OCH
3.1. POZYTYWNE I NEGATYWNE SKUTKI ODDZIAŁYWANIA ENERGETYKI WIATROWEJ
Energia pozyskiwana z farm wiatrowych nie powoduje zanieczyszczenia środowiska, cechuje się odnawialnością zasobów w czasie i nie wymaga innych surowców
(np. wody, biomasy) do produkcji [9]. Ważnym efektem wykorzystania energii wiatru
jest również zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego naszego kraju w wyniku
dywersyfikacji dostaw energii (zmniejszenie konieczności importu energii pierwotnej
z paliw kopalnych) i decentralizacji jej wytwarzania (generacja rozproszona) [24].
Najskuteczniejszym efektem ekologicznym wykorzystania energii wiatrowej jest jednak obniżenie emisji szkodliwych substancji do środowiska. Badania wskazują, że
elektrownia wiatrowa produkująca rocznie 30000 kWh chroni atmosferę przed dodatkowym zanieczyszczeniem dwutlenkiem siarki (SO2) - 240 kg, tlenkami azotu (NOx) 180 kg, dwutlenkiem węgla (CO2) - 37500 kg oraz pyłami - 27 kg, popiołami i żużlem
- 2100 kg [23].
Negatywne skutki oddziaływania elektrowni wiatrowych to ingerencja w liczne
elementy środowiska przyrodniczego. Wpływ na szatę roślinną wiąże się z likwidacją
roślinności na terenie bezpośredniej lokalizacji poszczególnych turbin. Negatywny
wpływ na zwierzęta prowadzi do fragmentacji siedlisk i ich migracji na inne tereny
w poszukiwaniu nowych miejsc do rozrodu i żerowania. Zagrożenia dla awifauny
i chiropterofauny to liczne kolizje z wiatrakami oraz ograniczenie ich przestrzeni żerowiskowej i miejsc lęgowych. Budowa elektrowni wiatrowych ma również wpływ na
warunki życia i zdrowie ludzi poprzez oddziaływanie na środowisko akustyczne
(szum aerodynamiczny) i zakłócanie fal ultradźwiękowych [15]. Znana choroba wśród
ludzi, tzw. „syndrom turbiny wiatrowej” powoduje zespół objawów, które wynikają
z bliskiego sąsiedztwa turbin wiatrowych, a w szczególności emitowanego przez nie
hałasu i infradźwięków. Inne negatywne oddziaływania farm wiatrowych to ich duże
rozproszenie w terenie, wprowadzanie zakłóceń do sieci energetycznych ze względu
na zmienną prędkość i kierunek wiatru (zmiany dobowe i roczne), konieczność stosowania akumulatorów energii (cykliczność pracy) i wysokie koszty inwestycyjne.
3.2. POZYTYWNE I NEGATYWNE SKUTKI ODDZIAŁYWANIA ENERGETYKI WODNEJ
Do pozytywnych efektów oddziaływania elektrowni wodnych należy ich większa
sprawność i 8–10 razy tańsze koszty wytwarzanie energii elektrycznej niż w elektrowniach konwencjonalnych. Elektrownie wodne nie zanieczyszczają środowiska spalinami i pyłami, nie zużywają paliw naturalnych i stanowią zabezpieczenie przeciwpożarowe [11, 21].
Negatywne oddziaływania elektrowni wodnych wynika z ich ingerencji w liczne
elementy środowiska przyrodniczego. Poprzez zmiany struktury hydrologicznej (podniesienie poziomu wód gruntowych przed zaporą, obniżenie za zaporą) powodują one
Odnawialne źródła energii a ich oddziaływanie na środowisko przyrodnicze
369
przemiany krajobrazu, szaty roślinnej i świata zwierzęcego na obszarze planowanej
inwestycji. Mogą one prowadzić do zmiany trofii ekosystemów wilgotnych, powstania
zbiornika wodnego w dolinie cieku i zmiany struktury krajobrazu poprzez zalanie
i zniszczenie ekosystemów leśnych, zamulanie zbiorników, które powoduje odtlenienie wody i zamieranie w niej życia. Negatywny wpływ na faunę, wynika z możliwości
powstania bariery ekologicznej pomiędzy populacjami zwierząt, która prowadzi do
braku przepływu genów, i w konsekwencji, do kurczenia się zasięgu ich występowania (ryby, płazy, ssaki).
3.3. BIOPALIWA A OCHRONA ŚRODOWISKA
Do bezpośrednich zalet paliw pochodzenia roślinnego (biopaliw) należy ograniczenie efektu cieplarnianego poprzez redukcję emisji gazów cieplarnianych i całkowita ich zdolność do biodegradacji. Spalanie 1 dm3 biopaliwa z rzepaku w porównaniu
z 1 dm3 oleju napędowego zmniejsza ilość wydzielonego CO2 o ok. 2 kg [26]. Dodanie paliw pochodzenia roślinnego do paliw ropopochodnych poprawia też biodegradowalność mieszaniny, gdzie czas jej rozpadu jest 2 razy krótszy niż samego mineralnego oleju napędowego [26].
Ostatnio, podważono poparcie dla biopaliw ze względu na ochronę środowiska
i bezpieczeństwo żywności. Ważne jest w tym przypadku pytanie - czy wielkość redukcji gazów cieplarnianych zrównoważy straty wynikające ze zmiany użytkowania
gruntów? 8 listopada 2010 roku w Brukseli opublikowano raport, z którego wynika, że
zaplanowane przez UE zwiększenie zużycia biopaliw do poziomu 10% w 2020 roku,
spowoduje zniszczenie 4,1–6,9 mln ha naturalnych ekosystemów kosztem powstania
upraw energetycznych. Zaspokojenie zapotrzebowania UE na biopaliwa będzie wymagało objęcia do 79000 km2 terenu nowymi uprawami rolnymi, co spowoduje
ogromne zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego. Ale przy uprawach energetycznych trzeba jeszcze uwzględnić zwiększoną erozję gleby, zmniejszone wychwytywania przez glebę CO2 i zmniejszenie jej wartości odżywczych, zakłócenia w gospodarce wodnej i zmniejszenie różnorodności biologicznej środowiska [15, 18, 26].
4.WNIOSKI
Potencjał energii odnawialnych w Polsce wynosi 25 GW, z którego największy
udział wśród nośników energii ma promieniowanie słoneczne (11,7 GW), biomasa
w postaci słomy (5 GW), ciepło wnętrza Ziemi (3,2 GW), biomasa w postaci drewna
(3 GW), woda (1,4 GW), biopaliwa (0,5 GW) i siła wiatru (0,2 GW). Specyficzną
cechą krajowego systemu energetycznego Polski jest jednak i tak znaczący udział
370
G. ŁASKA, B. OCH
paliw stałych w zużyciu energii pierwotnej, co jest jedną z przyczyn wysokiej energochłonności gospodarki polskiej [23]. Pomimo, że udział energii odnawialnej w bilansie energetycznym naszego kraju ciągle wzrasta, to jednak konfrontacja danych z danymi z innych krajów UE wskazuje, że nadal wiele mocy wytwórczych znajduje się in
statu nascendi, o czym świadczą „śladowe” udziały wykorzystania energii słonecznej,
geotermalnej czy wiatrowej. Dynamika rozwoju sektora energetyki odnawialnej wskazuje na jego niewystarczający rozwój, do którego obligują nas dyrektywy UE. Świadczy o tym m.in. fakt, że Polska nie osiągnęła w 2010 rok
u zakładanego wzrostu udziału energii odnawialnej do 10%. Stawia to również pod
znakiem zapytania zakładany do 2020 roku poziom 20%.
LITERATURA
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
BIELECKA A., Energia geotermalna, 2009 [dostęp: 14.04.2012] Dostępny w Internecie:
http://www.mojeopinie.pl/energia_geotermalna, 3, 1249230780.
BOCZAR T., Wykorzystanie energii wiatru. Wyd. Pomiary Automatyka Kontrola, Warszawa 2010.
BRENNAN L., OWENDE P., Biofuels from microalgae–A review of technologies for production
processing, and extractions of biofuels and co-products, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 2009, RSER-805, 1–21.
CHISTI Y., Biodiesel from microalgae, Biotechnology Advances, 2007, Vol. 25, 294–306.
CHOCAJ A., Konwencjonalne i alternatywne źródła energii, Mosina 2005.
CHOCCHI A., BEHRENS A., EGENHOFER Ch., Long-Term Energy Security Risk for Europe:
A Sector-Specific Approach, CEPS Working Document, 2009, No. 309.
CHOCHOWSKI A., Energetyka słoneczna, [w:] Zarządzanie w energetyce: koncepcje, zasoby,
strategie, struktury, procesy i technologie energetyki odnawialnej, pod red. A. Chochowskiego,
F. Krawca, Difin 2008, 267–292.
CHOCHOWSKI A., Energetyka wiatrowa, [w:] Zarządzanie w energetyce: koncepcje, zasoby,
strategie, struktury, procesy i technologie energetyki odnawialnej, pod red. A. Chochowskiego,
F. Krawca, Difin 2008, 255–266.
CIECHANOWICZ W., Odnawialne źródła energii, Aura, 2005, Nr 8, 5–7.
CZEKALSKI A., Energia geotermiczna, [w:] Zarządzanie w energetyce: koncepcje, zasoby, strategie, struktury, procesy i technologie energetyki odnawialnej, pod red. A. Chochowskiego, F. Krawca, Difin 2008, 293–318.
CZEKALSKI A., Mała energetyka wodna, [w:] Zarządzanie w energetyce: koncepcje, zasoby,
strategie, struktury, procesy i technologie energetyki odnawialnej, pod red. A. Chochowskiego,
F. Krawca, Difin 2008, 238–254.
DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY EUROPY nr 2009/28/WE z dnia 23
kwietnia 2009 r. – w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych.
DUDA M., Potencjał i wykorzystanie biomasy w Polsce, 2011 [dostęp: 26.04.2012] Dostępny
w Internecie: http://eas.itc.pw.edu.pl/
GORCZYCA M., Energia ze źródeł odnawialnych w Polsce na tle innych krajów Unii Europejskiej, Energetyka i Ekologia, 2011, 515–518.
GRONOWICZ J., Niekonwencjonalne źródła energii, Wyd. Instytutu Technologii Eksploatacji,
Poznań 2010.
Odnawialne źródła energii a ich oddziaływanie na środowisko przyrodnicze
371
[16] GRZYBEK A., Biomasa w energetyce, [w:] Zarządzanie w energetyce: koncepcje, zasoby, strategie, struktury, procesy i technologie energetyki odnawialnej, pod red. A. Chochowskiego, F. Krawca, Difin 2008, 319–345.
[17] GUTOWSKA A.E., Biomasa jako surowiec energetyczny, 2007 [dostęp: 26.04.2012] Dostępny
w Internecie: http://www.paze.pl/pliki/Biomasa_jako_surowiec_energetyczny.pdf
[18] JASTRZĘBSKA G., Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2009.
[19] KACZMARSKI M., Bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2010.
[20] KAPUŚCIŃSKI J., RODZOCH A., Geotermia niskotemperaturowa w Polsce i na świecie : stan
aktualny i perspektywy rozwoju. Uwarunkowania techniczne, środowiskowe i ekonomiczne, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2010.
[21] LEWANDOWSKI W.M., Proekologiczne odnawialne źródła energii, Wydawnictwa NaukowoTechniczne, Warszawa 2007.
[22] MALEJ J., Bezpieczeństwo energetyczne świata a ochrona ekosfery, Wydawnictwo Uczelniane
Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2009.
[23] MAŁECKI A., Sytuacja energetyczna w Polsce i na świecie, [w:] Natura monografie. Odnawialne
źródła energii, pod red. A. Małeckiego, Wyd. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, Oddział Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 2005, nr 12 , 9–23.
[24] NOWICKI M., Perspektywy wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce, Aura 2004,
Nr 2, 12–16.
[25] RUBIK M., Pompy ciepła w systemach geotermii niskotemperaturowej, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2011.
[26] SZLACHTA J., Zasoby biomasy, zapotrzebowanie na biomasę energetyki zawodowej, transportu
oraz perspektywy przyszłego lokalnego rynku energii odnawialnej, Wyd. Akademii Rolniczej, Wrocław 2006 [dostęp: 26.04.2012] Dostępny w Internecie: http:// old.cieplej.pl/ prezentacje/
doe2006/prezentacje/prof.%20J.%20Szlachta.pdf
[27] TYTKO R., Odnawialne źródła energii: wybrane zagadnienia, Wyd. OWG, Warszawa 2010.
RENEWABLE ENERGY SOURCES AND THEIR EFFECTS ON THE NATURAL ENVIRONMENT
The renewable energy sources are characterised in the aspects of their use and effect on the natural environment. It has been estimated that the energy produced from renewable sources in Poland reaches 25
GW, in which the greatest contribution of 11.7 GW comes from sunlight, then 5GW is obtained from
straw biomass processing, 3.2 GW comes from the earth inner heat, 3 GW is received from wood biomass
processing, 1.4 GW - from water motion, 0.5 GW - from biofuels and 0.2 GW - is the energy produced by
wind. It should be mentioned that from among the European Union members, Poland is the country in
which conventional resources (hard and brown coal) bring the main contribution to electric energy production. Analysis of the effects of renewable energy sources has revealed their positive and negative
impacts on the natural environment.