PDF (In Polish)

Diametros nr 4 (czerwiec 2005): 216 – 218
Czy dowód ontologiczny jest dowodem istnienia
Boga?
(Uwaga na marginesie rozprawy Profesora Stanisława Judyckiego)
Ireneusz Ziemi ski
Poniewa Profesor Stanisław Judycki nie podj ł bezpo redniej dyskusji z tekstem
wprowadzaj cym, mój komentarz ogranicz do jednej – s dz jednak, e istotnej –
uwagi. Doceniaj c gigantyczny wysiłek intelektualny Profesora Judyckiego,
owocuj cy dwoma apriorycznymi dowodami na istnienie Boga, odnios si do
pierwszego z nich (opartego na poj ciu istnienia). Zmuszony jestem stwierdzi , e
zaprezentowany wywód nie jest konkluzywny. Wszystko, cokolwiek osi ga
Profesor Judycki w wyniku swego rozumowania to nie – wbrew deklaracjom –
absolutna pewno
istnienia Boga (jako bytu osobowego, koniecznego etc.),
wyra aj ca si w stwierdzeniu „je eli istnieje co , to istnieje Bóg”, lecz jedynie
stwierdzenie konieczno ci istnienia czego
(jakiego
bytu, czegokolwiek), co
mo na wyrazi za pomoc wyra e : „je li istnieje co , to co istnieje” lub te „je li
co
istnieje, to istnieje co ”. Powodem takiego stanu rzeczy jest obrane za
przedmiot analizy poj cie istnienia, interpretowane konsekwentnie w horyzoncie
kontrastuj cej z nim nico ci. Zgadzaj c si z intuicj , i istnienie mo na poj
tylko
w opozycji do nieistnienia (czyli nico ci) nale y zauwa y , e poj cie nico ci – jako
wewn trznie sprzeczne – nie mo e by w aden sposób egzemplifikowane ani
pomy lane. Znaczy to, e nawet płomyk ognia (o którym pisze Profesor Judycki),
ziarnko piasku czy jakikolwiek inny, nawet najdrobniejszy byt w postaci skrawka
materii, mo e by
postaci, któr
Poniewa
przez nas pomy lany wył cznie jako istniej cy (czy to w
ma aktualnie, czy w innej, jak
mo e przyj
w przyszło ci).
jednak nigdy nie jeste my w stanie pomy le unicestwienia
rzeczy (tylko jej przekształcenia), nie mo emy te
poj
adnej
sytuacji, w której
cokolwiek byłoby powoływane do istnienia (wydobywane z nico ci). Z tego
powodu postawione przez Profesora Judyckiego pytanie o warunki mo liwo ci
216
Ireneusz Ziemi ski
Czy dowód ontologiczny jest dowodem istnienia Boga?
istnienia, jest pytaniem z konieczno ci zakładaj cym istnienie jako warunek
samego tego pytania. Nie ma jednak adnej racji po temu, by owo konieczne,
nieusuwalne istnienie (poza horyzontem którego nasze my lenie jest z definicji
niemo liwe) nazywa Bogiem; w równej wszak mierze konieczne jest istnienie
najdrobniejszego kawałka materii (którego unicestwienie jest niemo liwe), ten
ostatni za trudno byłoby nazwa Bogiem (przynajmniej w sensie, w jakim poj cie
Boga rozumie Profesor Judycki).
Co wi cej, cały wywód sugeruj cy,
e pytaj c o warunki mo liwo ci
istnienia pytamy o to, jak co istniej cego mogłoby zosta wydobyte z nico ci (czy
nawet – jak mogłoby by mo liwe), zakłada w gruncie rzeczy bynajmniej nie
pierwotno
istnienia, lecz pierwotno
nico ci jako horyzontu otaczaj cego
wszelki byt. Wydaje si tymczasem, e w naszym do wiadczeniu jest dokładnie
odwrotnie;
adna rzecz nie jest nam dana w horyzoncie nico ci (nie mo emy
wszak pomy le
unicestwienia czegokolwiek, a tym bardziej unicestwienia
wszystkich rzeczy), lecz wła nie w horyzoncie bytu. Znaczy to, e ka da rzecz
konieczno , w zwi zku z czym pytanie o warunki
odsłania nam swoj
mo liwo ci jej istnienia zdaje si traci sens. Tym samym te ka da rzecz (któr
mo emy pomy le wył cznie jako istniej c ) jest jednocze nie warunkiem swej
własnej mo liwo ci i w tym sensie spełnia kryteria bytu Bo ego przyjmowane
przez Profesora Judyckiego. Z tego powodu w całej tej wyrafinowanej konstrukcji
intelektualnej mo emy dopatrzy si , co najwy ej, tezy o niemo liwo ci niebytu i
konieczno ci bytu (b d tezy, e przedmiotem my li mo e by wył cznie byt,
niebytu za
pomy le
nie mo na). Jest to wprawdzie niezwykle du o z
perspektywy metafizyki (i epistemologii), nie jest to jednak dowód istnienia Boga.
Zgadzaj c si
z Profesorem Judyckim,
e jako jedyn
dan
wyj ciow
swego dowodu obrał on poj cie istnienia, trzeba równocze nie stwierdzi ,
e
jedynym efektem tego dowodu jest nadal tylko poj cie istnienia. Jako dowód
istnienia Boga b dziemy mogli ten wywód potraktowa
tylko za cen
uto samienia czegokolwiek istniej cego (i z tego powodu wykluczaj cego
mo liwo
pomy lenia jego unicestwienia) z Bogiem lub Jego cz ci . Wtedy
jednak zmuszeni b dziemy równie zgodzi si na doktryn panteistyczn , Bóg
217
Ireneusz Ziemi ski
Czy dowód ontologiczny jest dowodem istnienia Boga?
bowiem b dzie wszystkim, co istnieje, całym wszechogarniaj cym istnieniem
maj cym w sobie zarówno racj swej konieczno ci, jak i warunki mo liwo ci.
Obawiam si jednak, e doktryna panteistyczna kłóci si z wyj ciowym poj ciem
Boga, przyjmowanym przez Profesora Judyckiego.
218