Rola animatorów kultury w epoce ponowoczesnej
Transkrypt
Rola animatorów kultury w epoce ponowoczesnej
PRZEGLĄD Edukacyjny 1 (73) Anna Iwicka-Okońska Rola animatorów kultury w epoce ponowoczesnej O animacji kultury w Polsce i w krajach Unii mówi się już od wielu lat, rozumiejąc ją jako pomoc w rozwiązywaniu problemów organizacyjnych wolnego czasu, która ukierunkowana jest na zmniejszenie dysonansu między oczekiwanym a rzeczywistym zachowaniem jednostki. Podstawowym celem tak rozumianej animacji jest wzbogacenie czasu wolnego wartościami, które dają szansę zaspokojenia rosnących potrzeb człowieka, a także rozwijanie i kształtowanie tych potrzeb. Dlaczego członkom naszego społeczeństwa ta pomoc jest potrzebna? Zmieniające się warunki społeczno-ekonomiczne kraju, niedostateczny mecenat państwa nad kulturą powodują, że wielu dorosłych Polaków zmienia swoje zachowania kulturalne w czasie wolnym, a tym samym może spowodować brak odpowiednich wzorów uczestnictwa w kulturze w środowisku domowym. Może to mieć wpływ na kształtowanie się mechanizmów dyferencjacji (zróżnicowania) kulturalnej młodego pokolenia, na tworzenie się elit kulturalnych, jak również powiększanie się grup społecznych zapóźnienia czy wręcz kalectwa kulturalnego. I tu pojawia się zadanie dla nauczycieli – uświadomienie uczniom, że satysfakcja, jaką starają się uzyskać z czasu wolnego wcale nie jest sprawą dużej ilości czasu, większej ilości pieniędzy, bogatszej infrastruktury, natomiast zależy od tego, w jaki sposób środki te wykorzystamy. Jest i kolejny powód, dla którego działania animatorów kultury są takie ważne, a wiąże się on z problemem, polegającym na tym, jak chronić i wspierać kulturę w okresie, gdy Europa zmierza do integracji? Tworząc zwartą całość, jedną Europę, powinniśmy jednak znaleźć sposób na zachowanie kulturalnej odrębności. Młodzież odczuwa, że jest jej w narodowym modelu kultury symboliczno-romantycznej po prostu za ciasno. Mamy tu chyba do czynienia ze swoistym kryzysem tożsamości na drodze do wykreowania nowego modelu kultury. Jeśli nie mamy możliwości „powrotu do czystych kultur narodowych, stoimy przed faktem kreacji nowej wersji kultury, która by potrafiła pomieścić w sobie wymiary kultury uniwersalnej (jako efekt jednoczenia świata), a równocześnie zachować coś z tego, co każdego z nas współkształtuje i w pewnym sensie wyznacza istotne elementy kultury narodowej1. Jest jeszcze trzeci aspekt animacji kultury, a raczej animacji społeczno-kulturalnej. Toczące się w ostatnich latach w Polsce dyskusje i spory polityczne na temat kształtowania demokracji, koncentrują się wokół form sprawowania władzy i zasad wolnorynkowego systemu gospodarczego, PREZENTACJE marginalne zaś w nich miejsce zajmuje kulturowy wymiar demokracji i edukacja kulturalna. Tymczasem wymiar ten stanowi niezbędny warunek urzeczywistnienia demokracji, a wartości kultury traktowane są często jako kryteria oceny stanu i postępu demokracji w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i edukacyjnej2. Animacja pojawia się przede wszystkim w społeczeństwach demokratycznych, w których ceni się spontaniczną aktywność jednostek i grup, jest wyrazem rosnących swobód obywatelskich i kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego. Chodzi tu o aktywność grup samoorganizujących się „dla wzięcia losu we własne ręce”, o aktywność stowarzyszeń społecznych i środowisk lokalnych. Animacja jest wyrazem akcentowania wielości sposobów uczestnictwa w kulturze, podkreślania różnorodności stylów życia, istnienia odrębnych tradycji kulturowych, istnienia rozmaitych subkultur w ramach kultury dominującej. Animacja może być wykorzystana jako metoda stosowana w ruchach regionalistycznych, wspierająca realizację idei „małych ojczyzn”3. Chodzi o różnorodne propozycje społeczne lub kulturalne mające na względzie potrzeby społeczności lokalnej, polepszenie charakteru życia, pogłębienie kontaktów międzyludzkich, o świadome zachęcanie i stymulowanie jednostek oraz grup do samodzielnego projektowania i realizowania zadań. Powszechny kryzys Powszechny kryzys, jakiego współcześnie doświadczamy obejmuje różne obszary życia i przybiera rozmaite formy. Najbardziej charakterystycznymi aspektami tego zjawiska są destrukcja i atomizacja środowisk społecznych, narastające poczucie alienacji i samotności, kryzys tradycyjnych instytucji i wszelkich autorytetów, zagrożenia ekologiczne, postępujący zamęt i chaos spowodowany rozkładem elementarnych norm moralnych i obyczajowych, uwarunkowany radykalnymi zmianami cywilizacyjnymi i kulturowymi. Żyjemy w wieku rewolucji informatycznej, otwarcia na świat i zmian w zakresie wiedzy i wartości, postępującej heterogenizacji i pluralizacji kultury, dostarczającej wielu wzorów i norm – często sprzecznych ze sobą. Zwielokrotniają się oddziaływania mediów we wszystkich wymiarach życia, wzmagają się kontakty z innymi kulturami i cywilizacjami. Trwa ostra, nie pozbawiona emocji debata między modernizmem (nowoczesnością) i postmodernizmem (ponowoczesnością) nad kryzysem kultury przełomu tysiąclecia oraz sposobami jego przezwyciężenia – tak dramatycznie charakteryzuje nasze czasy Mieczysław Gałaś4. Rzeczywiście, w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku, dzięki nowoczesnym technologiom komunikacyjnym świat skurczył się do wymiaru „globalnej wioski”. W jego ramach upowszechnia się tendencja do unifikacji dostępnych treści kultury, do ujednolicania naszego obrazu świata i naszego zachowania w świecie. Ta tendencja ma charakter uniwersalistyczny, tworzy typ człowieka kultury technicznej. Tej tendencji do unifikacji przeciwstawia się postępująca tendencja do artykulacji ukrywanych dotąd różnic. W wielu miejscach współczesnego świata dokonuje się emancypacja ras, narodów, klas i płci, upadek systemów totalitarnych, rozpad starych i powstawanie nowych organizmów państwowych i społecznych, odradzanie się nacjonalizmów, „migracje ludów”. Gwałtowne zmiany techniczne i informatyczne łączą się z pomieszaniem uznawanych dotąd wartości. Stwarza to zarówno możliwości rozwoju człowieka, jak i zagrożenia. Dla edukacji istotne jest pyta- 11 PREZENTACJE nie: Jak pogodzić zrodzoną przez współczesną cywilizację techniczną tendencję do globalizacji świata z respektem dla unikatowości poszczególnych kultur? Jak sprawić, by „globalna wioska” nie niszczyła odrębności i bogactwa wartości charakterystycznych dla kultur etnicznych i narodowych? W jaki sposób kształtować kompetencje intelektualne i moralne Polaków do uczestnictwa w kulturze, by bez stosowania przymusu podtrzymać w nich wysiłek sublimacji potrzeb i wartości oraz bronić kultury przed trywializacją, naporem materializmu, nihilizmu, nierozumnym konsumizmem i szmirą epatującą brutalnością, przemocą i wulgaryzmem? Jaką wiedzę, postawy i wartości w zakresie edukacji kulturalnej powinna promować szkoła, a jakie miejsce przypada wpływom instytucji pozaszkolnych: rodzinie, grupom rówieśniczym, kulturze masowej, środowisku lokalnemu i społeczeństwu? Jedno jest pewne: żadna współczesna kultura narodowa nie jest samowystarczalna, żadna nie rozwija się na zasadzie inkluzji, lecz czerpie różnorodne treści i wartości spoza obrębu kultury narodowej i wprowadza je do kultury własnej. W kształtowaniu tożsamości człowieka uczestniczą zatem wątki czerpane z różnych kultur narodowych: elitarnych i popularnych, współczesnych i historycznych, a najdonioślejsze zjawiska zachodzą na pograniczu różnych całości kulturowych, na styku różnych wizji świata i człowieka, w dialogicznym kontakcie z innymi kulturami5. Apoteoza relatywizmu Oprócz wspólnych poglądów, podzielanych przez wielu autorów, nie brak propozycji kontrowersyjnych a nawet niepokojących, wiążących się głównie z nurtem postmodernistycznym, który odbierany jest jako apoteoza relatywizmu. Zgodnie z poglądami wielu filozofów, humanistów i wychowawców kultura spełnia swoje funkcje sensotwórcze, sprzyja rozwojowi człowieka i społeczeństwa, gdy w jej ramach jest miejsce na metafizykę i transcendencję, jako struktury symboliczne źródłowo wyposażające kulturę w doświadczenie sacrum, wnoszące w życie człowieka i w układy społeczne poczucie ładu, wiary, szczęścia, losu, dobra i zła, istnienia w czasie, a także doświadczenie profanum. Kultura, która sprzyja rozwojowi, korzysta z tradycji, poddaje ją nieustannej krytyce, pozwalającej ocalić i wspierać te wartości, które są żywe i inspirujące, które pozwalają zachować względną równowagę między elementami zachowawczymi i stymulującymi zmiany. Uprawomocnione miejsce zajmuje w niej dążenie do indywidualnych celów życiowych i obywatelska odpowiedzialność za życie wspólnoty, obiektywne wartości uniwersalne, transkulturowe (wolność, prawda,, godność człowieka, miłość etc.)i wartości partykularne i zmienne6. Niebezpieczeństwo w kulturze – jej kryzys lub degradacja – pojawia się wówczas, gdy absolutyzuje się jedno stanowisko. Wszystko wskazuje na to, że tak traktują kulturę postmoderniści. Ich zdaniem doświadczenia dwudziestego wieku nie pozwalają już kultywować wcześniejszej wiary w rozum, w osiągnięcia nauki i techniki, w obiektywny sens historii, we wspólnotę rodziny ludzkiej, inspirowanej przez zbiór obiektywnych ogólnoludzkich wartości. W celu wyzwolenia człowieka z modernistycznych iluzji, postmoderniści poddają dekonstrukcji a nawet destrukcji, podstawowe wartości kultury zachodniej. [...] Odcinając się od całego dziedzictwa europejskiego, w walce z dogmatyzmem i absolutnymi wartościami nowoczesności, postmo- 12 dernizm, podporządkowując kulturę feerii rynku, reklamy i mody, wprowadza nowe pojęcia i nowe kontrzasady, stanowiące często negatyw poprzednich7. W kulturze ponowoczesnej postmoderniści akcentują to, co ma w niej charakter tymczasowy, nieprzewidywalny, żywiołowy i chaotyczny, wieloznaczny, asystemowy i irracjonalny. W sposób niefrasobliwy i nonszalancki traktowana jest wszelka tradycja we własnej kulturze i w innych kulturach narodowych. Niepokojący wydaje się postępujący zanik samowiedzy historycznej, który prowadzi w konsekwencji do utraty poczucia tożsamości kulturowej. Ale po co komu tożsamość kulturowa, jeśli kulturę redukuje się do funkcji ludycznej? Ważniejsza okazuje się reklama i opakowanie produktu niż jego wartość intelektualna. Traktowanie kultury jedynie jako źródła przyjemności i zabawy, zubaża refleksję o człowieku, bowiem pomija ludzkie cierpienia i lęki, nędzę, bezrobocie i niepewność najbliższej przyszłości, nierozłącznie związane z życiem, którego my lub osoby nam bliskie, na co dzień doświadczamy. Technopol Głównym filarem kultury postmodernistycznej jest kultura masowa. N. Postman8 poddając wnikliwej analizie trendy ją charakteryzujące nazywa je technopolem. Technopol to pewien stan kultury. To również stan umysłu. Polega na deifikacji techniki, co oznacza, że kultura poszukuje sankcji w technice, znajduje w niej satysfakcję i przyjmuje od niej rozkazy. Pasywnie poddając się nieograniczonym możliwościom stwarzanym przez postęp technologiczny, kultura postmodernistyczna rezygnuje z dbałości o wartości duchowe. Fascynuje się przedmiotami, niesłychanie wyrafinowanymi i „mądrymi” maszynami (komputer, „automatyczny pilot”, „automatyczna sekretarka”) do myślenia, zabawy, rozrywki, odwraca uwagę od żywych osobników „trudniejszych w obsłudze”, mniej podatnych na manipulację, nieobliczalnych i nieprzewidywalnych9. Społeczeństwo nastawione na nieustanny wzrost ilościowy, zorientowane na cele materialne, kreuje chorą jednostkę – człowieka zagubionego, wyalienowanego, często wątpiącego w sens własnej egzystencji. Wielka obietnica nieograniczonego postępu, panowania nad przyrodą, materialnego dostatku nie spełniła się. Jesteśmy społeczeństwem ludzi notorycznie nieszczęśliwych – samotnych, lękliwych, przygnębionych, uzależnionych, zadowolonych wówczas, gdy uda się nam zabić czas wolny. Dzisiejsze społeczeństwo określane jako „pęknięte”, „rozbite”, charakteryzuje się rozpadem tradycyjnych form społecznych. Zauważa się zjawisko masowości, z którym wiążą się złożone i naglące problemy poczucia utraty tożsamości, nieprzystosowania, patologii społecznych, dewiacji, samotności. Ginie autentyczna komunikacja międzyludzka, która zostaje sformalizowana10. Taki wizerunek współczesnego człowieka – ukazujący pozorne szczęście a rzeczywisty dramat ludzi, żyjących w dobie ponowoczesności, skłania do refleksji11 i działań w celu zmiany funkcjonującego modelu społeczeństwa. Konieczność ograniczenia procesów edukacji unifikującej na rzecz pobudzania podmiotowej kreatywności, samokształcenia, samorealizacji człowieka, stymulowania jego sił duchowych, implikuje zmiany dotychczasowych zadań edukacyjnych. Nową orientację w myśleniu o edukacji przedstawił w roku 1995 Komitet Prognoz „Polska w XXI wieku” przy Prezydium PAN w swoim raporcie zatytułowanym „Droga do roku 2010”. PREZENTACJE PRZEGLĄD Edukacyjny 1 (73) Nowe inicjatywy edukacyjne Komitet apelował o podejmowanie działań mających na celu obronę człowieka przed niebezpieczeństwem zubożenia wewnętrznego, utratą sensu życia i szacunku wobec wartości wyższych, pogłębianie humanistycznej motywacji jego wyborów, kulturę moralną, kulturę uczuć, rozwijanie zdolności do zachowań empatycznych i prospołecznych. Ważne są zarówno troska o pokój na świecie, ekologiczną jakość życia gospodarczego i społecznego, jak i kształtowanie otwartości na wielość i różnorodność świata, systemów, zachowań, wartości, poglądów i religii, poszanowanie praw człowieka, jak i pogłębianie więzi wspólnotowych między ludźmi. Nowe inicjatywy edukacyjne muszą być nastawione na upowszechnianie bardziej niż dotychczas orientacji na „być’, jako przeciwwagi dla panującej orientacji życiowej „mieć”, pobudzanie inicjatywności, aktywności, działań innowacyjnych, umiejętności odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu wspólnoty, umacnianie kulturowej tożsamości każdego narodu, każdej społeczności, Europy, świata, wreszcie – uznanie kultury za podstawowe źródło zbiorowej i jednostkowej samowiedzy, a także inspirację działań kreatywnych. Jako szansa na realizację współczesnych wyzwań edukacyjnych jawi się zespól metod zwany animacją społeczno-kulturalną, a animator kultury – realizator idei animacji w praktyce – staje się dziś postacią cenioną i poszukiwaną. 1 H. Kwiatkowska, Europejski wymiar edukacji: próba identyfikacji idei – implikacja dla kształcenia nauczycieli, „Studia Pedagogiczne”, t. LXI, Warszawa 1995, s. 61. 2 M. Gałaś, Wartości kulturalne w kulturze u progu XXI wieku, [w:] Edukacja kulturalna w społeczeństwie obywatelskim pod red. J. Żebrowskiego, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 1997, s. 117. 3 A. Schindler, O istocie animacji, [w:] Animacja społeczno-kulturalna wobec przemian cywilizacyjnych pod red. K. Hrycyk, Wrocław 2000, s. 15. 4 M. Gałaś, Wartości kulturalne w epoce ponowoczesnej a wyzwania edukacyjne, [w:] Edukacja kulturalna w społeczeństwie obywatelskim pod red. J. Żebrowskiego, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk, 1997, s. 118. 5 Tamże, s.119. 6 Tamże, s. 121. 7 Tamże, s. 123. 8 N. Postman, Technopol: triumf techniki nad kulturą, przeł. A. Tanalska-Dulęba, PIW, Warszawa, 1995. 9 Tamże, s. 87. 10 B. Jedlewska, Animatorzy kultury wobec wyzwań edukacyjnych, Wyd. UMCS, Lublin, 1999, s. 21. 11 Podejmują je, m.in.: I. Wojnar (Edukacja i kultura, Lublin 1991), A. Peccei (Przyszłość jest w naszych rękach, Warszawa 1987), B. Suchodolaki (Wie mimo wszystko, Warszawa 1990). Anna Iwicka-Okońska WODN w Łodzi REGULAMIN WOJEWÓDZKIEGO KONKURSU GAZETEK SZKOLNYCH GIMNAZJALNI ŻURNALIŚCI 1. W konkursie może wziąć udział każde gimnazjum z województwa łódzkiego wydające gazetkę szkolną. Konkursem nie są objęte gazetki przedmiotowe i wydawane w języku obcym oraz na nośnikach elektronicznych. 2. Zespoły redakcyjne do 16 kwietnia 2010 r. przysyłają pod adresem organizatora (Gimnazjum im. Czesława Miłosza, Topola Królewska 66, 99-100 Łęczyca) 3 numery gazetki po 4 egzemplarze każdy, wydane w danym roku szkolnym (o zakwalifikowaniu decyduje data stempla pocztowego). Do całości dołączają również kartę zgłoszeniową. 3. Zgłoszone do konkursu gazetki ocenia powołane przez organizatora profesjonalne jury złożone z dziennikarzy łódzkich gazet – według następujących kryteriów: ● różnorodność tematyki i form wypowiedzi dziennikarskiej, ● jakość tekstów (pomysłowość w konstruowaniu tekstów, poprawność stylistyczna i gramatyczna itd.), ● samodzielność myślenia, odwaga autorów w podejmowaniu problemów istotnych dla społeczności gimnazjalnej i najbliższego środowiska lokalnego, ● estetyka gazetek (rozmieszczenie tekstów i elementów graficznych, ilustracje, właściwe wykorzystanie miejsca w publikacji), ● tworzenie gazetki szkolnej o własnej treści, bez zapożyczeń z Internetu oraz innych mediów, bez prezentowania wiedzy z podręczników i encyklopedii. 4. Do 12 maja 2010 r. organizatorzy powiadamiają zespoły najwyżej ocenionych gazetek o zakwalifikowaniu się do finału i zapraszają do Gimnazjum im. Czesława Miłosza w Topoli Królewskiej na uroczystość finałową, która odbędzie się 26 maja 2010 r. w godz. 10.00-13.00. 5. Podczas uroczystości finałowej nastąpi rozstrzygnięcie konkursu i wręczenie nagród, dyplomów i podziękowań. 6. Uwagi końcowe: ● Jury konkursowe zastrzega sobie wyłączne prawo interpretacji niniejszego regulaminu. Od jego werdyktu nie przysługuje odwołanie. ● Nadesłane komplety gazetek nie podlegają zwrotowi i przechodzą na własność organizatora. ● Organizatorzy nie wydają zaświadczeń o udziale redakcji gazetki szkolnej w konkursie. Kontakt: Gimnazjum im. Czesława Miłosza w Topoli Królewskiej Topola Królewska 66 99-100 Łęczyca tel.: 024 722 3231; kom. 697 223-213 www.gmtk2.republika.pl e-mail: [email protected] 13