J. polski

Język polski
Gimnazjum
Klasy
PODSTAWA PROGRAMOWA ...................................... 2
Magdalena Bobińska
PROGRAM NAUCZANIA
O programie .............................................................................................................................. 5
Uwagi dotyczące korzystania z programu ............................................................................ 7
Uwagi o realizacji programu ................................................................................................... 7
Przewidywane osiągnięcia ucznia po zakończeniu trzyletniego cyklu
kształcenia gimnazjalnego ...................................................................................................... 7
Cele szczegółowe, treści kształcenia, teksty oraz propozycje ścieżki
czytelniczo-medialnej w poszczególnych klasach ............................................................ 8
1–3
PODSTAWA PROGRAMOWA
JĘZYK POLSKI
III etap edukacyjny
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
(Dziennik Ustaw z 2009 r. Nr 4, poz. 17)
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacji
– werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia;
krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.
Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym
jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcia w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające
charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo
zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dla kultury polskiej i światowej.
III. Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe,
coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
1) odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie;
2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;
3) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
4) odróżnia informacje o faktach od opinii;
5) rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;
6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;
7) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację);
8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;
9) rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski;
10) rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż);
11) czerpie dodatkowe informacje z przypisu.
2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:
1) samodzielnie dociera do informacji – w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych;
2) stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu
informacji;
3) korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych,
synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich – w formie książkowej i elektronicznej.
2
Planowanie pracy
Podstawa programowa
3. Świadomość językowa. Uczeń:
1) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy;
2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;
3) dostrzega zróżnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime
i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście;
4) rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu;
5) rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę – rozumie ich funkcje;
6) rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania
bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;
7) odróżnia temat fleksyjny od końcówki;
8) odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika
oraz imiesłowy – wyjaśnia ich funkcje w tekście;
9) rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów
w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez
nauczyciela.
1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
1) opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
2) rozpoznaje problematykę utworu.
2. Analiza. Uczeń:
1) przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;
2) charakteryzuje postać mówiącą w utworze;
3) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;
4) wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych);
5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego);
6) przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat);
7) rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), tragedię, balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną;
8) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
9) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;
10) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;
11) uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki:
literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.
3. Interpretacja. Uczeń:
1) przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;
2) uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;
3) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach).
4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:
1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz
określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja-nietolerancja, piękno-brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;
2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna,
samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość, dostrzega i poddaje refleksji
uniwersalne wartości humanistyczne;
3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych,
kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.
3
Planowanie pracy
Podstawa programowa
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach
gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci
literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia,
rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmianę i styl języka do
gatunku, w którym się wypowiada;
2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat;
3) tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi;
4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst,
dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy
i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne
błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne;
5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi;
6) przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych środków przekazywania informacji, takich jak:
SMS, e-mail, czat, blog (ma świadomość niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji powodowanych
anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania obcych, ośmieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w sytuacjach kłopotliwych,
zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii);
7) stosuje zasady etykiety językowej – wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski), zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela,
lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych
i obraźliwych;
8) świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z Internetu.
2. Świadomość językowa. Uczeń:
1) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;
2) sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu
młodzieżowego;
3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy
dla wyrażenia zamierzonych treści;
4) stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie;
5) stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do
wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom;
6) wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik;
7) przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje
strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na
imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamienia
mowę niezależną na zależną;
8) wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników
wypowiedzi;
9) wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosuje wołacz w celu osiągnięcia
efektów retorycznych;
10) stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników,
liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);
11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska).
4
Planowanie pracy
Program nauczania
Teksty kultury
1. Teksty poznawane w całości – nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką:
*Jan Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia; Molier Świętoszek lub
Skąpiec; *Ignacy Krasicki – wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta; Adam Mickiewicz – wybrana ballada,
*Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa – wybrana nowela; *Henryk Sienkiewicz
– wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub Potop); wybrane wiersze następujących poetów XX w.:
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski,
Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec lub Arkady Fiedler
Dywizjon 303; utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty
Ildefons Gałczyński – wybrane utwory; Stanisław Lem – wybrane opowiadanie; Sławomir Mrożek – wybrane
opowiadanie; Antoine de Saint Exupéry Mały Książę; wybrana powieść przygodowa; wybrana młodzieżowa
powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów
podejmujących problematykę dojrzewania); wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela
Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle’a lub Agaty
Christie); wybrane opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej); wybrana powieść
współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej); inne pozycje książkowe wskazane
przez nauczyciela lub zaproponowane przez młodzież (przynajmniej jedna rocznie).
2. Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela):
Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pieśń o Rolandzie; Juliusz Słowacki
Balladyna; Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego; Ryszard Kapuściński – wybrany utwór.
Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn św. Pawła
o miłości); wybrane mity greckie.
3. Wybór publicystyki z prasy i innych środków społecznego przekazu; wybrany komiks; wybrane programy
telewizyjne.
PROGRAM NAUCZANIA
O programie
Program nauczania języka polskiego „Świat w słowach i obrazach II” przeznaczony dla klas I, II i III gimnazjum
jest zgodny z Podstawą programową wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, która obowiązuje od września 2009 roku.
Program ściśle związany jest z cyklem podręczników Witolda Bobińskiego do kształcenia literackiego i kulturowego Świat w słowach i obrazach oraz Zofii Czarnieckiej-Rodzik Gramatyka i stylistyka do kształcenia językowego. Jego głównym celem jest wykształcenie absolwenta gimnazjum – samodzielnie myślącego, świadomego
i krytycznego odbiorcy kultury (wysokiej i popularnej), sprawnie posługującego się poprawną i estetyczną polszczyzną, wyposażonego w podstawowe narzędzia pozwalające poruszać się w świecie literatury, filmu, teatru
i mediów.
Program dzieli się na następujące części:
1. Kształcenie językowe.
2. Tworzenie różnych form wypowiedzi.
3. Czytanie tekstów literackich.
4. Teatr, film, media.
5. Słuchanie i czytanie.
6. Samokształcenie.
Układ programu ma charakter spiralny, nie chronologiczny. Szczególny nacisk został położony na powiązanie treści polonistycznych z plastyką, muzyką, kulturą masową i edukacją medialną.
5
Planowanie pracy
Program nauczania
1.
W ramach kształcenia językowego uczeń doskonali swoje umiejętności sprawnego posługiwania się językiem w mowie i piśmie. Szczególny nacisk został położony na umiejętności praktyczne, poprawność językową,
kulturę słowa, interpunkcję, ortografię. Ważne jest także, aby uświadomić uczniowi istnienie różnych odmian
polszczyzny: tej oficjalnej i tej, którą najczęściej posługuje się na co dzień – potocznej, gwarowej, ale także
regionalnej. W pierwszej klasie jednym z głównych zadań nauczyciela jest wyrównywanie ewentualnych różnic
w umiejętnościach językowych uczniów, dlatego wiele miejsca poświęcono na powtórzenie wiadomości z fleksji
i składni zdania pojedynczego. Klasa druga to rozszerzenie wiadomości z fleksji, składnia zdania złożonego
i podstawowe wiadomości ze słowotwórstwa. Program dla klasy trzeciej obejmuje zdania wielokrotnie złożone,
omówienie najważniejszych zjawisk fonetycznych (w celu uczulenia uczniów na prawidłową wymowę) oraz rozszerzenie wiadomości ze słowotwórstwa.
2.
Ważną częścią programu jest kształcenie i doskonalenie sprawnego wyrażania swoich myśli i poglądów
w mowie i piśmie. Służy temu poznawanie i ćwiczenie różnych form wypowiedzi ustnej i pisemnej, także tych
drobnych, użytkowych takich jak ogłoszenie, dedykacja, podanie itp.
3.
Układ tekstów w poszczególnych klasach oparty jest na kryterium genologicznym, czyli na nauce o rodzajach, gatunkach i konwencjach literackich. W klasie pierwszej dominuje realizm, klasa druga to poznanie konwencji groteskowej, trzecia zaś literatury fantastycznonaukowej i fantasty. (Nie oznacza to, że np. w klasach
drugiej i trzeciej nie znajdziemy utworów realistycznych. Program prezentuje też teksty, w których następuje
przemieszanie rozmaitych konwencji i gatunków). Również konstrukcja podręczników w każdej klasie odzwierciedla porządek genologiczny. Rozdziały literackie grupują teksty należące do tego samego rodzaju literackiego (w klasie 1) i tej samej konwencji prezentowania świata przedstawionego (w klasie 2 i 3). Program wyodrębnia jeszcze jedną grupę utworów – nie na zasadzie genologicznej – lecz hierarchicznej i chronologicznej. Są to
utwory mitologiczne i biblijne oraz teksty najstarsze, fundamentalne dla kultury europejskiej i polskiej. Utwory te
prezentowane są na początku każdego podręcznika w rozdziale Początki świata, początki słowa. W poszczególnych rozdziałach teksty ułożone są w układzie chronologicznym.
Istnieje także inny klucz doboru tekstów: umożliwia on wędrówkę po najważniejszych motywach literackich
i kulturowych.
4.
Ważne jest uzupełnianie literatury o konteksty filmowe, plastyczne i muzyczne, co sugerują podręczniki związane z programem. Utwory literackie prezentowane w programie powinny być punktem wyjścia do rozmowy
o wartościach i ponadczasowych zagadnieniach egzystencjalnych, w ten sposób służyć mają kształtowaniu
człowieka wrażliwego na piękno, patrioty, tolerancyjnego, a jednocześnie nawykłego do refleksji nad sobą
i losem innych.
5.
Uczniowie będą poznawać utwory w całości lub we fragmentach, w niektórych wypadkach decyzja w tej
sprawie została pozostawiona nauczycielowi. Większość tekstów wskazano precyzyjnie, ale niekiedy polonista
może wybierać samodzielnie spośród utworów wskazanych w programie, tak jest najczęściej w wypadku poezji.
Teksty literackie, które trafiły do programu z podstawy programowej, zostały oznaczone gwiazdką (*).
Ważną częścią programu jest dział poświęcony teatrowi, filmowi i mediom. W tym zakresie ideą programu
jest wykształcenie człowieka świadomego znaczenia kultury teatralnej, krytycznego odbiorcy dzieła filmowego,
rozmaitych gatunków dziennikarskich, a także odpornego na manipulację świata mediów i reklamy, świadomie
i krytycznie poruszającego się w świecie kultury popularnej. W każdej klasie znajdują się zagadnienia związane
z teatrem, filmem i mediami.
6.
W programie nie pominięto też zagadnień służących zdobywaniu i doskonaleniu umiejętności samokształcenia, która towarzyszy człowiekowi przez całe życie.
6
Planowanie pracy
Program nauczania
***
Uwagi dotyczące korzystania z programu
• Działy: „czytanie i słuchanie” oraz „samokształcenie” są w podobny sposób realizowane przez cały cykl nauki
w gimnazjum, wobec czego zostały uwzględnione tylko raz – w tabeli klasy pierwszej.
• Terminy w rubryce „pojęcia” pojawiają się tylko raz, zawsze wtedy, kiedy uczeń po raz pierwszy zetknie się
z zagadnieniem, ale oczywiste jest, że do wielu pojęć nauczyciel musi i może wracać wielokrotnie przy okazji
omawiania innych zagadnień.
• W każdej klasie znajduje się zestaw kilku dłuższych tekstów literackich. Niektóre z nich bez szkody dla
konstrukcji programu nauczyciel może przesunąć do innej klasy. Wszystko zależy od możliwości uczniów,
tempa w realizacji programu czy upodobań polonisty. Należy jednak wziąć pod uwagę, że podstawa
programowa zakłada, że gimnazjalista przeczyta w roku szkolnym nie mniej niż pięć dłuższych pozycji
książkowych.
• Zaproponowane jako kontekst filmy, spektakle Teatru Telewizji, fragmenty utworów muzycznych nie muszą
zostać zrealizowane w całości. Nauczyciel może dokonać wyboru, może też zaproponować inne pozycje.
Należy jednak pamiętać, że w trzyletnim cyklu edukacji gimnazjalnej uczniowie powinni w całości obejrzeć
(i omówić – a więc zanalizować, zinterpretować) przynajmniej jeden film i spektakl teatralny.
Uwagi o realizacji programu
Realizację programu umożliwia korzystanie z cyklu do kształcenia literackiego i kulturowego Świat w słowach
i obrazach Witolda Bobińskiego oraz cyklu do kształcenia językowego Gramatyka i stylistyka Zofii Czarnieckiej-Rodzik, a także innych pomocy dydaktycznych dostosowanych do podręcznika: kart pracy, płyt CD, plansz.
Pomagają one zrealizować program w sposób interesujący i wszechstronny.
Przewidywane osiągnięcia ucznia po zakończeniu trzyletniego cyklu
kształcenia gimnazjalnego
Uczeń:
• Czyta ze zrozumieniem różne teksty kultury i teksty użytkowe. Potrafi wyselekcjonować z czytanego tekstu
potrzebne informacje, odpowiednio je uporządkować.
• Czyta głośno, biegle, poprawnie i ze zrozumieniem, zwracając uwagę na interpunkcję i prawidłową intonację.
• Słucha uważnie i aktywnie, zapamiętuje przekazywane informacje, potrafi zanotować to, co istotne.
• Dostosowuje swoje wypowiedzi ustne i pisemne do określonej sytuacji komunikacyjnej.
• Mówi i pisze poprawnie pod względem językowym i stylistycznym.
• Potrafi posługiwać się różnymi formami wypowiedzi pisemnej, także formami użytkowymi.
• Ma podstawową wiedzę o języku umożliwiającą mu swobodne i poprawne komunikowanie się w mowie
i piśmie.
• Zna podstawowe zasady ortograficzne i interpunkcyjne i posługuje się nimi.
• Zna objęte programem teksty literackie. Potrafi podać ich autorów, nazwać gatunek, umieścić w odpowiednim
kontekście historycznym.
• Potrafi wypowiadać się na temat przeczytanego tekstu, obejrzanego filmu, spektaklu, dzieła plastycznego
czy usłyszanego utworu muzycznego. Dostrzega w nim wartości uniwersalne i patriotyczne. Analizuje utwór
i próbuje go interpretować.
• Wyraża swoją opinię na temat tego, co przeczytał, obejrzał, doświadczył w różnych sytuacjach życia codziennego. Potrafi uzasadnić swoje zdanie.
• Kulturalnie uczestniczy w dyskusji, wyrażając swoje zdanie, słuchając innych dyskutantów, zgadzając się
z nimi lub polemizując.
• Świadomie i krytycznie korzysta z oferty mediów. Zna podstawowe gatunki dziennikarskie.
• Potrafi samodzielnie uczyć się, zdobywać potrzebną wiedzę z różnych źródeł, także mediów elektronicznych.
7
Planowanie pracy
Program nauczania
Cele szczegółowe, treści kształcenia, teksty oraz propozycje ścieżki
czytelniczo-medialnej w poszczególnych klasach
KLASA I
KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE
Treści kształcenia
Pojęcia
Umiejętności
Fleksja
czasownik
• forma osobowa,
• odmiana czasownika (koniugacja):
osoba, czas, tryb,
• liczba,
• rodzaj,
• strona czynna i bierna,
• czasowniki przechodnie i nieprzechodnie,
• dokonane i niedokonane,
• trudne formy czasownika
Uczeń: rozpoznaje czasownik, odróżnia formę osobową od nieosobowej,
poprawnie tworzy i stosuje czasowniki w różnych formach, zna funkcję
trybów czasownika, zna zasady
ortograficzne związane z pisownią
partykuł nie i by z czasownikiem,
odróżnia czasowniki dokonane od
niedokonanych, przechodnie od
nieprzechodnich, dostrzega różnicę
między stroną czynną i bierną, przekształca zdania w stronie czynnej
na bierną i odwrotnie, zna funkcję
czasownika w zdaniu.
rzeczownik
• przypadki (deklinacja),
• oboczności,
• trudne formy rzeczownika
Uczeń: rozpoznaje rzeczownik,
poprawnie stosuje różne formy
rzeczownika, a w wypadku rzeczowników o trudnej odmianie świadomie
korzysta z odpowiednich słowników,
zna zasady ortograficzne (pisownia
z partykułą nie, małą i wielką literą,
zakończeń -ji, -ii, -i), zna funkcję
rzeczownika w zdaniu.
przymiotnik
• stopniowanie przymiotnika,
• krótkie formy przymiotnika,
• przymiotniki nieodmienne
Uczeń: rozpoznaje przymiotnik, zna
jego zastosowanie i świadomie z tej
wiedzy korzysta, umie stopniować
przymiotniki i stosuje odpowiednie
stopnie ze względu na przekazywaną
informację i intencję wypowiedzi,
dostosowuje formę przymiotnika do
rzeczownika, zna zasady ortograficzne (pisownia z partykułą nie, małą
i wielką literą), zna funkcję przymiotnika w zdaniu.
liczebnik
• liczebniki: główne, porządkowe,
zbiorowe, ułamkowe, nieokreślone
Uczeń: rozpoznaje różne rodzaje
liczebników, dostosowuje formy
rzeczownika i czasownika do liczebnika, wie, kiedy używać liczebników
zbiorowych i czyni to prawidłowo,
zna funkcję liczebnika w zdaniu.
przysłówek
• przysłówki odprzymiotnikowe i nie
utworzone od przymiotników,
• stopniowanie przysłówków odprzymiotnikowych
Uczeń: rozpoznaje przysłówki, zna
ich zastosowanie, umie je stopniować i stosuje odpowiednie stopnie
ze względu na przekazywaną informację i intencję wypowiedzi, umie
rozpoznać przysłówki, których się nie
stopniuje, zna zasady ortograficzne
(pisownia z partykułą nie), zna funkcję przysłówka w zdaniu.
8
Planowanie pracy
Treści kształcenia
Program nauczania
Pojęcia
Umiejętności
zaimek
• zaimki: rzeczowne, przymiotne,
liczebne, przysłowne
Uczeń: rozpoznaje różne typy
zaimków, zna ich funkcję i potrafi
wykorzystać je w zdaniu, zastępując
nimi inne części mowy, poprawnie
stosuje dłuższe i krótsze formy zaimków rzeczownych, stara się używać
poprawnych form wszystkich typów
zaimków, zna ich funkcję w zdaniu.
przyimek
• przyimki proste i złożone,
• wyrażenie przyimkowe
Uczeń: rozpoznaje przyimki, wie, co
to jest wyrażenie przyimkowe, wie,
że przyimek narzuca formę przypadka stojącym przy nim wyrazom,
zna zasady ortograficzne związane
z pisownią przyimków złożonych
i wyrażeń przyimkowych.
spójnik
Uczeń: rozpoznaje spójniki, prawidłowo używa ich w zdaniach pojedynczych i złożonych, przekształca zdania pojedyncze na złożone, używając
spójników, zna zasady interpunkcyjne i poprawnie je stosuje.
partykuła
Uczeń: rozpoznaje partykuły, zna
funkcję partykuły i potrafi stosować
tę część mowy ze względu na treść
i intencję wypowiedzi, zna zasady
ortograficzne dotyczące pisowni łącznej i oddzielnej niektórych partykuł.
wykrzyknik
Uczeń: rozpoznaje wykrzykniki, zna
ich funkcję i potrafi je stosować
w celu uwydatnienia emocji, zna
zasady interpunkcyjne i poprawnie je
stosuje.
Składnia zdania pojedynczego
zdanie, równoważnik zdania
• zdanie oznajmujące, pytające,
rozkazujące, wykrzyknikowe,
• zdanie rozwinięte, nierozwinięte
Uczeń: odróżnia równoważnik zdania
od zdania, umie przekształcać je
wzajemnie, zna funkcję równoważników zdań i świadomie potrafi ich
używać, zna i świadomie używa różnych zdań pojedynczych ze względu
na treść i intencję wypowiedzi, zna
i poprawnie stosuje zasady interpunkcyjne w zdaniu pojedynczym.
części zdania pojedynczego
• orzeczenie czasownikowe i imienne,
• podmiot gramatyczny, domyślny,
logiczny, szeregowy, zdanie bezpodmiotowe,
• przydawka,
• dopełnienie,
• okolicznik: miejsca, czasu, sposobu, celu, przyczyny, warunku
i przyzwolenia,
• rozbiór logiczny zdania,
• związki składniowe: związek główny, związki poboczne,
• związek zgody, rządu, przynależności
Uczeń: rozpoznaje części zdania,
zna ich znaczenie i funkcję, potrafi
je świadomie zastosować w zdaniu,
wie, jakimi częściami mowy można
je wyrażać, odróżnia zdanie podmiotowe od bezpodmiotowego, formułuje i zasadnie wykorzystuje zdanie
bezpodmiotowe, zna różne
rodzaje podmiotów i orzeczeń
i świadomie je stosuje, przeprowadza rozbiór logiczny zdania, wydziela
związek główny i związki poboczne
zdania, wyróżnia związek zgody,
rządu i przynależności.
9
Planowanie pracy
Program nauczania
Treści kształcenia
Pojęcia
Umiejętności
Formy wypowiedzi
opinia i jej uzasadnienie, dyskusja
• argument,
• sąd
Uczeń: potrafi wyrazić swoją opinię,
zna i stosuje zwroty służące podkreśleniu własnego zdania zarówno
wtedy, gdy jest go całkowicie pewien,
jak i wtedy, gdy się waha, umie ją uzasadnić za pomocą argumentów, zna
i używa zwrotów wprowadzających
poszczególne argumenty, uczestniczy
w dyskusji, przedstawia swoje zdanie,
przyjmuje poglądy innych lub z nimi
polemizuje, potrafi dyskutować w sposób kulturalny, szanując odmienną
opinię innych dyskutantów, stosuje
zwroty grzecznościowe sprzyjające
kulturalnej wymianie poglądów.
opowiadanie z elementami innych
form wypowiedzi, np. dialogu,
opisu, charakterystyki
• narrator, narracja, wstęp, zawiązanie akcji, rozwój akcji, punkt kulminacyjny, zwrot akcji, zakończenie
Uczeń: potrafi napisać opowiadanie
z zachowaniem reguł rządzących tą
formą wypowiedzi, stara się posługiwać odpowiednim i barwnym
słownictwem.
recenzja
Uczeń: potrafi wygłosić lub zredagować recenzję, np. książki, filmu,
spektaklu, odróżnia część sprawozdawczą od oceniającej, zwracając
szczególną uwagę na tę ostatnią,
posługuje się słownictwem oceniającym i wartościującym oraz słownictwem z różnych dziedzin sztuki
w zależności od tematu recenzji.
zaproszenie, dedykacja, ogłoszenie
Uczeń: potrafi napisać zaproszenie,
dedykację, ogłoszenie, zna funkcję
tych form użytkowych, redaguje tekst
zwięzły, spójny, zawierający niezbędne informacje, posługuje się odpowiednim słownictwem.
opis, rozmowa o dziele plastycznym
Uczeń: potrafi w formie ustnej lub
pisemnej opisać reprodukcję dzieła
sztuki, wyrazić swoje odczucia
i refleksje, stosując słownictwo
wartościujące i oceniające, posługuje
się podstawowym słownictwem
z zakresu sztuk plastycznych.
redakcja tekstu pisemnego
Uczeń: potrafi napisać twórczy
plan swojej wypowiedzi pisemnej,
redaguje wypowiedź, sprawdzając
tekst napisany na brudno, szukając
błędów i poprawiając błędy
językowe, stylistyczne, ortograficzne
i interpunkcyjne, dba o kompozycję
wypowiedzi, stosuje akapity, dba
o estetykę pisma.
KSZTAŁCENIE LITERACKO-KULTUROWE
• Biblia* – fragmenty Księgi Rodzaju
(Opis stworzenia świata i ludzkości*), Przypowieść* o siewcy,
10
• motyw, symbol, alegoria, przypowieść,
Uczeń: zna teksty literackie wymienione w programie, dzieli się refleksjami i odczuciami na ich temat,
Planowanie pracy
Program nauczania
Treści kształcenia
• mit o Tezeuszu, kontekst
muzyczny: oratorium J. Haydna
Stworzenie świata (fragm.),
• Pieśń o Roladzie* (fragm.),
• Jan Kochanowski – wybrane
fraszki*,
• Ignacy Krasicki – wybrane bajki*,
• Adam Mickiewicz – wybrane
bajki*, wybrana ballada*, np.
Świtezianka, Dziady cz. II*,
• Bolesław Prus* – wybrana nowela,
• Sławomir Mrożek* – wybrane
opowiadanie, np. Śpiąca królewna, Artysta,
• Antoine de Saint-Exupéry Mały
Książe*,
• poeci polscy XX w.: Maria
Pawlikowska-Jasnorzewska*,
Kazimierz Wierzyński*, Wisława
Szymborska*, Zbigniew Herbert*,
ks. Jan Twardowski*, Adam
Zagajewski,
• Aleksander Fredro Zemsta*, konteksty audiowizualne: filmowa
adaptacja utworu A. Wajdy (2002)
lub spektakl Teatru Telewizji
w reżyserii J. Świderskiego (1972)
lub O. Lipińskiej (1994)
• Wiliam Szekspir Romeo i Julia*,
konteksty muzyczny i audiowizualny: balet S. Prokofiewa
Romeo i Julia (fragmenty), wybrana filmowa adaptacja dramatu lub
spektakl Teatru Telewizji w reżyserii J. Gruzy (1974),
• wybrana powieść: przygodowa
i obyczajowa podejmująca tematykę dojrzewania*, np. Małgorzata
Musierowicz Opium w rosole
lub Dorota Terakowska Córka
Czarownic,
• wybrany komiks*,
• teatr,
• film,
• prasa
Pojęcia
• mit,
• epos rycerski,
• fraszka, apostrofa,
• bajka,
• ballada,
• dramat,
• nowela,
• liryka, podmiot liryczny, środki
artystyczne, rym,
• komedia, intryga, komizm, humor:
sytuacyjny, postaci, słowny, tekst
główny, tekst poboczny (didaskalia), akty, sceny,
• tragedia, tragizm, dialog, monolog,
Umiejętności
potrafi sprecyzować ich temat
i problematykę, odróżnia utwory
realistyczne od fantastycznych i groteskowych, potrafi streścić utwór,
scharakteryzować bohaterów, podać
jak najwięcej informacji o podmiocie
lirycznym w wierszu, nazwać jego
uczucia, odróżnia narrację pierwszoosobową od trzecioosobowej i rozumie ich funkcję w tekście, wskazuje
i nazywa użyte w utworze środki artystyczne, zna elementy konstrukcyjne
utworu; rozpoznaje rodzaje i gatunki
literackie, nie myli rodzaju i gatunku;
odróżnia utwory kultury wysokiej od
utworów kultury popularnej, posługuje się tymi pojęciami; zna budowę
dramatu, potrafi porównywać między
sobą utwory literackie, dostrzega
podobieństwa, rozpoznaje te same
motywy w różnych tekstach, potrafi
przedstawić propozycję odczytania
utworu i uzasadnić ją, w interpretacji
uwzględnia konteksty, np. biograficzny, historyczny, interpretuje głosowo
wybrane utwory lub ich fragmenty,
posługuje się pojęciami dotyczącymi
wartości i ich przeciwieństw, potrafi
wskazać je w czytanych tekstach,
rozpoznaje w utworach podstawowe
zagadnienia egzystencjalne i potrafi
o nich rozmawiać; dostrzega różnorodność postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych i kulturowych.
• epika,
• inscenizacja, scenografia, scenograf, reżyser, reżyseria, dramaturg,
znaki teatralne: słowo, głos, mimika, gest, ruch sceniczny, kostiumy,
rekwizyt, dekoracja, oświetlenie,
muzyka, efekty dźwiękowe,
• scenariusz, scenopis, adaptacja
filmowa, film dokumentalny,
• artykuł, informacja, notatka, reportaż, felieton
Uczeń: zna i posługuje się podstawowymi pojęciami z zakresu teatru
i dramatu, potrafi nazwać znaki teatralne, wie, że istnieją różne odmiany
teatru, np. opera, pantomima, balet,
Uczeń: wie, co to jest adaptacja
filmowa, potrafi wymienić przykłady
dzieł filmowych przeniesionych na
ekran, rozumie zasady rządzące
adaptacją, zna pojęcia scenariusz,
scenopis, nie myli ich z tekstem
sztuki teatralnej, zna pojęcie film
dokumentalny i umie odróżnić go od
filmu fabularnego,
Uczeń: zna pojęcia informacja, reportaż, felieton, potrafi odróżnić informację prasową od innych tekstów
dziennikarskich i rozumie jej funkcje.
11
Planowanie pracy
Treści kształcenia
Program nauczania
Pojęcia
Umiejętności
ZDOBYWANE UMIEJĘTNOŚCI
samokształcenie
Uczeń potrafi: samodzielnie wyszukiwać informacje w różnych źródłach,
np. w książkach, prasie, Internecie;
stara się krytycznie je ocenić; ma
świadomość, że szczególnie w prasie i Internecie obok informacji istotnych znajdzie również nieprzydatne;
korzysta z biblioteki jako źródła
informacji; posługuje się słownikami:
języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznym, wyrazów
obcych, synonimów, antonimów,
szkolnym słownikiem terminów
literackich
czytanie i słuchanie
Uczeń potrafi: wyszukać w odbieranych komunikatach pisanych
i mówionych (także z przypisu)
potrzebne informacje, zacytować;
umie uporządkować je w zależności
od funkcji; nie myli faktów z opinią, prawdy i kłamstwa; odróżnia
wypowiedzi o różnym charakterze:
perswazyjne, argumentacyjne, emocjonalne; rozpoznaje intencje wypowiedzi; umie rozpoznać w wypowiedzi agresję i manipulację.
KLASA II
KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE
Treści kształcenia
Pojęcia
Umiejętności
Fleksja
czasownik
• formy nieosobowe: bezokoliczniki, formy zakończone na -no,
-to, konstrukcje z się, imiesłowy
przymiotnikowe czynne i bierne,
imiesłowy przysłówkowe współczesne i uprzednie
Uczeń: rozpoznaje różne nieosobowe
formy czasownika, wie, czym różnią
się od formy osobowej, zna ich funkcję w zdaniu, potrafi tworzyć prawidłowo imiesłowy, zna zasady ortograficzne (pisownia z partykułą nie).
Składnia zdania złożonego
zdanie złożone współrzędnie i podrzędnie, imiesłowowy równoważnik
zdania
12
• zdanie współrzędnie złożone: łączne, rozłączne, wynikowe, przeciwstawne,
• zdanie podrzędne: okolicznikowe,
przydawkowe, dopełnieniowe,
podmiotowe,
• imiesłowowy równoważnik zdania
Uczeń: odróżnia zdanie złożone
współrzędnie od zdania złożonego
podrzędnie, rozpoznaje rodzaje zdań
złożonych współrzędnie i zdań podrzędnych, zna i poprawnie stosuje
zasady interpunkcyjne w zdaniach
złożonych, umie graficznie przedstawić budowę zdań złożonych (wykres
zdania), potrafi tworzyć różne rodzaje zdań złożonych, potrafi tworzyć
zdania złożone współrzędnie ze zdań
pojedynczych, potrafi przekształcać
Planowanie pracy
Treści kształcenia
Program nauczania
Pojęcia
Umiejętności
zdania pojedyncze na złożone podrzędnie i odwrotnie, wyróżnia i potrafi
utworzyć imiesłowowy równoważnik
zdania, zna jego funkcję, potrafi prawidłowo przekształcać imiesłowowy
równoważnik zdania na zdanie podrzędne i odwrotnie, zna zasady interpunkcyjne związane z imiesłowowym
równoważnikiem zdania i poprawnie
je stosuje, potrafi prawidłowo używać
imiesłowowego równoważnika zdania, wie, kiedy jest to niemożliwe.
Słowotwórstwo
wyrazy podstawowe i pochodne
• podstawa słowotwórcza,
• oboczność,
• formant, funkcje formantów słowotwórczych,
• różne rodzaje formantów (przedrostek, przyrostek, wrostek, formant
zerowy),
• parafraza słowotwórcza
Uczeń: wie, co to jest wyraz podstawowy i pochodny, zna budowę słowotwórczą wyrazu pochodnego, zna
zasady powstawania wyrazów, potrafi
oddzielić podstawę słowotwórczą od
formantu, wie, że w podstawie słowotwórczej mogą zachodzić oboczności
i potrafi je wskazać, zna różne rodzaje
formantów, ma świadomość, jakie
funkcje pełni formant w powstawaniu
różnych kategorii znaczeniowych
wyrazu, nie myli słowotwórczej budowy wyrazu z fleksyjną.
rodzina wyrazów
• rdzeń wyrazu,
• rdzeń oboczny
Uczeń: wie, co to jest rodzina wyrazów, potrafi wskazać i tworzyć wyrazy
z tej samej rodziny, wie, co to rdzeń
wyrazu i potrafi go wskazać, nie myli
rdzenia z podstawą słowotwórczą,
wie, że istnieją rdzenie oboczne
i potrafi wskazać występujące między
nimi oboczności, nie myli wyrazów
pokrewnych i bliskoznacznych.
wyrazy złożone
Uczeń: potrafi odróżnić wyrazy
złożone od prostych, potrafi tworzyć
wyrazy złożone, zna ich budowę,
potrafi wskazać formanty, zna zasadę
ortograficzną (pisownia z łącznikiem
lub bez).
skrótowce i skróty
Uczeń: potrafi odróżnić skróty od
skrótowców, zna zasady ortograficzne
rządzące pisownią skrótowców, potrafi
je prawidłowo wymawiać i odmieniać,
a w razie wątpliwości potrafi skorzystać z odpowiedniego słownika, wie,
które skrótowce się nie odmieniają,
potrafi dostosować formę czasownika
do skrótowca, zna zasady interpunkcyjne dotyczące skrótów i stosuje je,
zna najczęściej używane skróty.
Formy wypowiedzi
dyskusja
• teza, hipoteza, argumenty, kontrargumenty, podsumowanie
Uczeń: doskonali swoją umiejętność
uczestniczenia w dyskusji, zwracając
szczególną uwagę na uprzejmość
i kulturę słowa.
13
Planowanie pracy
Program nauczania
Treści kształcenia
Pojęcia
recenzja
Umiejętności
Uczeń: doskonali swoją umiejętność pisania recenzji, wzbogaca ją
o słownictwo z dziedziny gatunków
filmowych i montażu.
rozprawka
• teza, hipoteza, argument, kontrargument
Uczeń: potrafi pisać rozprawkę, wie,
co to jest: teza, hipoteza, argument,
kontrargument, zna zasady kompozycyjne rządzące rozprawką, stosuje
odpowiedni dla tej formy wypowiedzi
język i styl, dba o logikę argumentacji, umie posłużyć się cytatem, odpowiednio go zapisać, stworzyć przypis.
charakterystyka porównawcza
Uczeń: potrafi napisać charakterystykę porównawczą, wie, kiedy
posłużyć się tą formą wypowiedzi,
zna jej zasady kompozycyjne, potrafi
scharakteryzować i ocenić postacie,
o których pisze, umie posłużyć się
odpowiednim słownictwem: opisującym, charakteryzującym, oceniającym i wartościującym.
opis przeżyć wewnętrznych
Uczeń: potrafi napisać opis przeżyć
wewnętrznych, zna jego elementy,
stosuje barwne słownictwo, plastyczne określenia, związki frazeologiczne
nazywające uczucia, emocje, stany
psychiczne.
sprawozdanie
Uczeń: potrafi napisać sprawozdanie, zna cel tej formy wypowiedzi,
jej budowę, przestrzega kolejności
chronologicznej zdarzeń, potrafi
dokonać selekcji materiału, pamięta
o zwięzłości i rzeczowości, stosuje
odpowiedni styl i słownictwo.
wywiad
Uczeń: próbuje przeprowadzać
wywiad, wybiera rozmówcę, temat,
stara się w miarę swoich możliwości
poszerzyć swoją wiedzę o rozmówcy
lub temacie, korzystając z dostępnych źródeł informacji, przygotowuje
pytania, redaguje przeprowadzoną
rozmowę.
KSZTAŁCENIE LITERACKO-KULTUROWE
• Biblia* – fragmenty Księgi Rodzaju
i Księgi Wyjścia (Wygnanie z Raju,
Wędrówka do Ziemi Obiecanej),
kontekst muzyczny: J.F. Händel
Izrael w Egipcie – fragmenty oratorium, kontekst filmowy: jedna
z części Dekalogu w reżyserii
K. Kieślowskiego, np. I lub X,
• przypowieść ewangeliczna* (Syn
marnotrawny),
• Homer – fragmenty Iliady*
i Odysei*,
• O Królu Arturze i Rycerzach
Okrągłego Stołu (fragm.),
14
• przypowieść,
• epos,
Uczeń: zna teksty literackie wymienione w programie, dzieli się refleksjami i odczuciami na ich temat,
potrafi sprecyzować ich temat i problematykę, odróżnia utwory realistyczne od fantastycznych i groteskowych,
potrafi streścić utwór, scharakteryzować bohaterów, podać jak najwięcej
informacji o podmiocie lirycznym
w wierszu, nazwać jego uczucia,
odróżnia narrację pierwszoosobową
od trzecioosobowej i rozumie ich
funkcję w tekście, wskazuje i nazywa
użyte w utworze środki artystyczne,
Planowanie pracy
Program nauczania
Treści kształcenia
Pojęcia
• Jan Kochanowski Treny*: V, VII,
VIII,
• Sławomir Mrożek* – wybrane opowiadanie, np. Baba, dramat Na
pełnym morzu (fragm.), kontekst
muzyczny: groteska w muzyce,
np. Wlazł kotek na dach i Bach! sł.
i muz. M. Matuszewski,
• Ernest Hemingway – wybrane
opowiadanie, np. Stary człowiek
i morze,
• poeci XX w.: Bolesław Leśmian,
Julian Tuwim*, Konstanty Ildefons
Gałczyński*, Czesław Miłosz*,
ks. Jan Twardowski*, Wisława
Szymborska*, Zbigniew Herbert*,
Tadeusz Różewicz, Miron
Białoszewski,
• Miron Białoszewski – Pamiętnik
z powstania warszawskiego*
(fragm.), kontekst teatralny:
adaptacja Teatru Telewizji w reżyserii M. Zmarz-Koczanowicz,
(2004),
• utwór podejmujący problematykę
Holokaustu*, np. wybrane opowiadanie Idy Fink, kontekst filmowy:
A. Wajda Korczak (1990) (fragm.)
lub S. Spielberg Lista Schindlera
(1993) (fragm.),
• Aleksander Kamiński Kamienie na
szaniec*, kontekst filmowy: Akcja
pod Arsenałem, reż. J. Łomnicki
(1977),
• Henryk Sienkiewicz* wybrana
powieść historyczna, np. Krzyżacy,
Quo vadis, Potop,
kontekst filmowy: adaptacja
wybranej powieści historycznej
Sienkiewicza,
• Molier Skąpiec*,
• wybrany utwór detektywistyczny*,
np. Agata Christie Dwanaście prac
Herkulesa lub Dziesięciu małych
Murzynków (I nie było już nikogo),
• tren,
• film,
• gatunki filmowe: melodramat,
western, komedia, film science
fiction, grozy, sensacyjny, montaż,
• radio,
• groteska,
• pamiętnik, wspomnienie,
Umiejętności
zna elementy konstrukcyjne utworu;
rozpoznaje rodzaje i gatunki literackie, nie myli rodzaju i gatunku;
odróżnia utwory kultury wysokiej od
utworów kultury popularnej, posługuje się tymi pojęciami; zna budowę
dramatu, potrafi porównywać między
sobą utwory literackie, dostrzega
podobieństwa, rozpoznaje te same
motywy w różnych tekstach, potrafi
przedstawić propozycję odczytania
utworu i uzasadnić ją, w interpretacji
uwzględnia konteksty, np. biograficzny, historyczny, interpretuje głosowo
wybrane utwory lub ich fragmenty,
posługuje się pojęciami dotyczącymi
wartości i ich przeciwieństw, potrafi
wskazać je w czytanych tekstach,
rozpoznaje w utworach podstawowe
zagadnienia egzystencjalne i potrafi
o nich rozmawiać; dostrzega różnorodność postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych i kulturowych.
• powieść historyczna,
• komedia charakterów, farsa,
• literatura detektywistyczna, kryminalna,
Uczeń: zna pojęcie gatunku filmowego; zna najważniejsze gatunki
filmowe i potrafi je od siebie odróżnić
na podstawie najbardziej charakterystycznych cech; potrafi podać
przykłady filmów reprezentujących
dany gatunek; zna pojęcie montażu
filmowego i rozumie jego funkcję
w dziele filmowym.
Uczeń: wie, na czym polega specyfika współczesnego radia pozostającego w kręgu kultury popularnej;
uświadamia sobie jego wady i zalety.
15
Planowanie pracy
Program nauczania
Treści kształcenia
• telewizja
Pojęcia
• gatunki telewizyjne, kultura popularna, kultura masowa, reklama
Umiejętności
Uczeń: zna pojęcia kultura popularna i masowa, rozpoznaje gatunki
telewizyjne z kręgu kultury masowej:
telenowela, opera mydlana, sitcom,
wideoklip, reality show; zna ich specyfikę i potrafi je krytycznie ocenić,
rozumie specyfikę reklamy; jest jej
świadomym odbiorcą.
KLASA III
KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE
Treści kształcenia
Pojęcia
Umiejętności
Składnia
wypowiedzenie wielokrotnie złożone
• wypowiedzenie główne, wypowiedzenia poboczne
Uczeń: rozpoznaje wypowiedzenia
wielokrotnie złożone i potrafi je zbudować, potrafi graficznie przedstawić
budowę wypowiedzenia wielokrotnie
złożonego, ma świadomość, że takie
wypowiedzenie może składać się ze
zdań i ich równoważników, potrafi je
odróżnić, zna zasady interpunkcyjne
rządzące wypowiedzeniami wielokrotnie złożonymi i stosuje je, potrafi
ze zdań pojedynczych stworzyć
wypowiedzenie wielokrotnie złożone.
mowa zależna i niezależna
• cytat
Uczeń: wie, co to jest mowa zależna
i niezależna, zna ich funkcje stylistyczne i potrafi odróżnić jedną od
drugiej, umie przekształcić mowę
niezależną w zależną i odwrotnie,
zna zasady interpunkcyjne związane
z mową niezależną i zależną i stosuje
je, potrafi prawidłowo graficznie zapisać dialog, zna zasady ortograficzne
związane z mową niezależną; wie, co
to jest cytat, potrafi go prawidłowo
zapisać, stosując odpowiednie zasady interpunkcyjne, podaje źródło,
z którego zaczerpnął cytat w formie
przypisu, wie, jak znaleźć źródło
cytatu np. w Internecie.
Fonetyka
głoska i litera
16
• samogłoski, spółgłoski,
• głoski ustne, nosowe, dźwięczne,
bezdźwięczne, miękkie, twarde,
• narządy mowy
Uczeń: odróżnia głoskę od litery, zna
funkcję i (znak zmiękczenia i znak
głoski lub tylko znak zmiękczenia),
poprawnie zapisuje miękkość głosek, zna i odróżnia samogłoski od
spółgłosek, zna funkcję samogłosek,
odróżnia od siebie różne rodzaje
głosek, zna zasady ortograficzne
dotyczące pisowni głosek ą i ę, ma
świadomość, że w języku polskim
pisownia wyrazu nie zawsze jest tożsama z jego wymową, poprawnie
Planowanie pracy
Treści kształcenia
Program nauczania
Pojęcia
Umiejętności
zapisuje głoski dźwięczne i bezdźwięczne mimo różnic między
wymową a pisownią, zna narządy
mowy i wie, jaką rolę odgrywają
w powstawaniu głosek.
upodobnienia pod względem
dźwięczności
• ubezdźwięcznienie i udźwięcznienie, upodobnienia wewnątrz
i międzywyrazowe, postępowe
i wsteczne, ubezdźwięcznienie
w wygłosie
uproszczenia grup spółgłoskowych
sylaba, akcent
Uczeń: zna i potrafi wskazać
udźwięcznienie i ubezdźwięcznienie
wewnątrzwyrazowe, w wygłosie i
międzywyrazowe, rozumie mechanizm powstawania tych zjawisk,
zwraca uwagę na trudności ortograficzne stąd wynikające, zna zasady
ortograficzne związane z pisownią
przedrostków zakończonych głoską
dźwięczną lub bezdźwięczną.
Uczeń: wie, co to jest uproszczenie
grupy spółgłoskowej, zna mechanizm powstawania tego zjawiska,
ma świadomość, jakie trudności
ortograficzne z tym związane może
napotykać, wie, że nie wszystkie
uproszczenia grup spółgłoskowych
są poprawne, wie, z jakiego słownika skorzystać w razie wątpliwości
dotyczących prawidłowej wymowy
i potrafi to zrobić.
• sylaby otwarte i zamknięte,
• zestrój akcentowy
Uczeń: zna pojęcie sylaby, potrafi wyraz podzielić na sylaby, zna
zasady prawidłowego przenoszenia
wyrazu z linijki do linijki; wie, co to
jest akcent, zna zasady prawidłowego akcentowania wyrazów, zna
najważniejsze wyjątki.
Słowotwórstwo i słownictwo
treść i zakres znaczeniowy wyrazu
Uczeń: rozróżnia treść wyrazu od
jego zakresu, stosuje wyrazy o znaczeniu ogólnym i szczegółowym ze
względu na treść.
synonimy, homonimy, antonimy
Uczeń: zna pojęcia synonim, wyraz
bliskoznaczny, homonim, antonim,
potrafi te wyrazy od siebie odróżnić, zna ich funkcje, wykorzystuje je
w praktyce w celu wzbogacenia swojej wypowiedzi i wyrażenia zamierzonych treści, wie, z jakich słowników
korzystać.
neologizmy
• neologizmy słowotwórcze, znaczeniowe, frazeologizmy, zapożyczenia, neologizmy artystyczne
Uczeń: wie, co to jest neologizm,
zna rodzaje neologizmów, potrafi je
odróżnić, ma świadomość, że język
nie jest strukturą zamkniętą, stale
się rozwija, zna zasady poprawności
dotyczące neologizmów, ma świadomość, że nie wszystkie są poprawne
i potrzebne i stara się je odróżnić,
wie, co to jest neologizm artystyczny
i potrafi go wskazać w utworze literackim, zna jego funkcję.
17
Planowanie pracy
Program nauczania
Treści kształcenia
Pojęcia
Umiejętności
archaizmy, archaizacja
Uczeń: wie, co to jest archaizm,
potrafi go wskazać, nie myli tego
pojęcia z archaizacją, potrafi wskazać utwory, w których zastosowano
zabieg archaizacji, zna jego funkcję.
dialekt, dialektyzmy, dialektyzacja
Uczeń: zna pojęcie dialektu, gwary,
dialektyzmu, dialektyzacji, nie myli
ich, ma świadomość, że oprócz polszczyzny literackiej istnieją dialekty,
docenia ich znaczenie; zna funkcję
dialektyzacji w utworze literackim
i potrafi ją wskazać.
Formy wypowiedzi
podanie
Uczeń: potrafi napisać podanie, ma
świadomość, że ta forma ma charakter urzędowy, zna wszystkie niezbędne elementy podania, przestrzega
odpowiedniej formy graficznej,
dostosowuje styl i język do charakteru tej formy wypowiedzi.
list prywatny i oficjalny
• list otwarty
wywiad
Uczeń: odróżnia list prywatny od oficjalnego, pamięta o niezbędnych elementach listu i jego formie graficznej,
zna zasady ortograficzne związane z
pisownią zaimków w liście, dostosowuje styl i słownictwo do charakteru
listu, wie, czym jest list otwarty.
Uczeń: doskonali umiejętności przeprowadzania i pisania wywiadu.
przemówienie
• retoryka, środki retoryczne:
wykrzyknienie, hiperbola, powtórzenie, cytat, kontrast, porównanie
obrazowe i przenośne, pytanie
retoryczne
Uczeń: próbuje napisać i wygłosić
przemówienie, zna zasady jego
budowy, wybiera adresata i temat,
dostosowuje styl i język wypowiedzi
do adresata i tematu, stosuje środki
retoryczne, stara się wygłosić je tak,
aby zainteresować słuchaczy, dba
o poprawną dykcję, akcent, tempo
wypowiedzi, panuje nad gestykulacją
i mimiką.
charakterystyka porównawcza
Uczeń: doskonali swoje umiejętności pisania charakterystyki porównawczej, stosuje jej różne modele
kompozycyjne.
rozprawka
Uczeń: doskonali swoje umiejętności pisania rozprawki, wplata w nią
elementy analizy lub charakterystyki
porównawczej.
KSZTAŁCENIE LITERACKO-KULTUROWE
• Biblia* – fragmenty Księgi Rodzaju
(Dzieje Noego), Przypowieść*
o talentach, hymn św. Pawła
o miłości*,
• Adam Mickiewicz Reduta
Ordona*,
• Gustaw Herling-Grudziński
Pierścień,
• Stanisław Lem* – wybrane
18
• narrator, dygresja,
• literatura fantastycznonaukowa,
Uczeń: zna teksty literackie wymienione w programie, dzieli się refleksjami i odczuciami na ich temat,
potrafi sprecyzować ich temat
i problematykę, odróżnia utwory
realistyczne od fantastycznych i groteskowych, potrafi streścić utwór,
scharakteryzować bohaterów, podać
jak najwięcej informacji o podmiocie
Planowanie pracy
Program nauczania
Treści kształcenia
•
•
•
•
•
•
•
•
•
opowiadanie, np. z Dzienników
gwiazdowych, kontekst filmowy:
Solaris, reż. S. Soderbergh (fragm.)
Aldous Huxley Nowy, wspaniały
świat (fragm.),
John R.R. Tolkien* Władca
Pierścienia (fragm.),
Andrzej Sapkowski* – wybrany utwór, kontekst muzyczny:
stylizacja w muzyce, np. Carmina
Burana C. Orffa (fragment).
Ryszard Kapuściński* – fragmenty wybranej książki, np. Wojny
futbolowej,
poeci XX w.: Bolesław Leśmian,
Krzysztof Kamil Baczyński,
Konstanty Ildefons Gałczyński*,
Czesław Miłosz*, Zbigniew
Herbert*, Wisława Szymborska*,
Stanisław Barańczak, Jacek
Podsiadło,
Juliusz Słowacki Balladyna*,
wybrana powieść współczesna
z literatury polskiej*, np. Antoni
Libera Madame,
wybrana powieść współczesna
z literatury światowej*, np. Eric
Emanuel Schmitt Oskar i pani
Róża lub Jostein Gaarder Świat
Zofii,
teatr,
• film,
• media
Pojęcia
• utopia, antyutopia,
• literatura fantasty,
• stylizacja,
• reportaż,
• bohater tragiczny, tragizm,
• aktor, komedia dell’arte, teatr
elżbietański, teatr telewizji,
• reportaż filmowy, reportaż telewizyjny, film dokumentalny, felieton
prasowy,
Umiejętności
lirycznym w wierszu, nazwać jego
uczucia, odróżnia narrację pierwszoosobową od trzecioosobowej i rozumie ich funkcję w tekście, wskazuje
i nazywa użyte w utworze środki artystyczne, zna elementy konstrukcyjne
utworu; rozpoznaje rodzaje i gatunki
literackie, nie myli rodzaju i gatunku;
odróżnia utwory kultury wysokiej od
utworów kultury popularnej, posługuje się tymi pojęciami; zna budowę
dramatu, potrafi porównywać między
sobą utwory literackie, dostrzega
podobieństwa, rozpoznaje te same
motywy w różnych tekstach, potrafi
przedstawić propozycję odczytania
utworu i uzasadnić ją, w interpretacji
uwzględnia konteksty, np. biograficzny, historyczny, interpretuje głosowo
wybrane utwory lub ich fragmenty,
posługuje się pojęciami dotyczącymi
wartości i ich przeciwieństw, potrafi
wskazać je w czytanych tekstach,
rozpoznaje w utworach podstawowe
zagadnienia egzystencjalne i potrafi
o nich rozmawiać; dostrzega różnorodność postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych i kulturowych.
Uczeń: zna pojęcia komedia dell’arte,
teatr elżbietański, teatr telewizyjny;
rozumie specyfikę teatru telewizyjnego, potrafi wskazać jego podobieństwa do teatru żywego planu
i filmu; zna wybrane spektakle teatru
telewizji.
Uczeń: ma świadomość, że współczesne kino chętnie miesza gatunki
filmowe, potrafi odczytać dzieło
filmowe nie tylko na poziomie fabuły,
ale również na poziomie symbolicznym i metaforycznym.
Uczeń: odróżnia specyfikę dziennikarstwa gazetowego od radiowego i telewizyjnego, ma świadomość, że radio
i telewizja to nie tylko obszar kultury
masowej, ale i miejsce pracy dziennikarzy, zna pojęcia reportaż radiowy,
telewizyjny, felieton prasowy, umie
odróżnić po specyficznych cechach
felieton od informacji, notatki czy
reportażu, ma świadomość, że obraz
świata kreowany przez współczesne
media bywa oddalony od rzeczywistości, zdaje sobie sprawę, że media
potrafią wykreować, wyolbrzymić
problem, stara się być świadomym
odbiorcą i oglądać krytycznie kreowany przez media obraz świata.
19
Okładka segregatora:
SŁAWOMIR SKRYŚKIEWICZ, EWA MARSZAŁ-DEMIANIUK
Redaktor graficzny:
JADWIGA ABRAMOWICZ
Redaktor inicjujący:
ROBERT WYSZOMIERSKI
Redaktor merytoryczny:
ANNA SZYMANOWSKA
Redaktor techniczny:
DANUTA GĄSIOROWSKA
ISBN 978-03-02-10727-6
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna
Warszawa 2009
Ilustracje na okładce segregatora – fragmenty obrazów:
J. Vermeer Młoda dziewczyna czyta list przy oknie; A. Macke Czytająca Elżbieta/Pfalzgalerie, Kaiserslautern,
Germany/The Bridgeman Art Library/BE&W; D. Nicholls Kobieta czytająca © David Nicholls/Corbis
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna
02–305 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 136
Adres do korespondencji: 00-965 Warszawa, p. poczt. nr 9
www.wsip.pl
Wydanie pierwsze (2009)
Arkuszy drukarskich: 2,5
Skład i łamanie: Recontra Studio Graficzne
Druk i oprawa: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy „POZKAL” w Inowrocławiu
Wydrukowano na papierze offsetowym Speed-E produkcji International Paper