zabawki dydaktyczno – rozwojowe dla dzieci z zespołem downa
Transkrypt
zabawki dydaktyczno – rozwojowe dla dzieci z zespołem downa
Józef Masajtis Anna Ziemska Katedra Architektury Tekstyliów Politechnika Łódzka ZABAWKI DYDAKTYCZNO – ROZWOJOWE DLA DZIECI Z ZESPOŁEM DOWNA Streszczenie: W referacie przedstawiono propozycję zabawek dydaktycznorozwojowych dla dzieci niepełnosprawnych z zespołem Downa w przedziale wiekowym od 3-7 lat. Zabawki mają na celu zwiększenie u dzieci reaktywności na bodźce wzrokowe, dotykowe i słuchowe 1. TEORETYCZNE WPROWADZENIE DO PROBLEMÓW WYCHOWAWCZYCH DZIECKA NIEPEŁNOSPRAWNEGO Wychowywanie dziecka z upośledzeniem wymaga od opiekunów dogłębnego rozumienia ich potrzeb. Dziecko takie potrzebuje więcej pomocy i zrozumienia. Jednocześnie nie umie ono upominać się w jakikolwiek wyraźny sposób te potrzeby. Nauka dziecka z zespołem Downa jest trudna. Zabawa dla tych dzieci ma duże znaczenie. Szczególnie zabawa w grupie. Grupa stwarza większe możliwości wykorzystania potencjału tkwiącego w dzieciach. Dla nich bardzo ważne jest wrażeniowo - spostrzegawcze poznawanie świata. Rozróżnianie wrażeń i spostrzeżeń nie jest dla nich jednak łatwe. O wrażeniowym poznawaniu możemy mówić wtedy, gdy zachowanie się danej osoby dowodzi, że reaguje ona na dany przedmiot tylko ze względu na jakąś pojedynczą jego cechę. Takie reagowanie jest charakterystyczne tylko dla dziecka w okresie niemowlęcym, które poznaje świat i otoczenie właśnie drogą wyłącznie wrażeń. Już w drugiej połowie pierwszego roku życia dziecko zaczyna coraz wszechstronniej poznawać świat używając innych receptorów. Głębiej upośledzeni potrzebują dłuższego czasu na takie poznawanie, które nazywamy wielozmysłowym. Jeszcze w wieku szkolnym powinni oni mieć możliwość potwierdzania dotykiem doznań wzrokowych. Doznania dotykowe, niezależnie od tego, że same stanowią ważny składnik poznawania świata, są ponadto samoistnym źródłem przyjemności. Na przykład, przyjemne jest głaskanie miękkiego futerka, przesypywanie piasku między palcami, wyrabianie gliny itp. 2. SZCZEGÓŁOWE ZAPOZNANIE Z POTRZEBAMI DZIECKA Z ZESPOŁEM DOWNA Głębsza analiza powyższego problemu pozwoliła wnikliwiej spojrzeć na samo schorzenie i potrzeby tych dzieci. Zespół Downa to poważne zaburzenie genetyczne spowodowane obecnością dodatkowego chromosomu (triosomia 21). Zachorowalność na ta chorobę jest dość znaczna i wynosi około 1 na 600 noworodków. W każdym okresie rozwoju psychicznego dziecka potrzeby poznawcze ujawniają się inaczej, stosownie do możliwości pojmowania dziecka. Upośledzeni, którzy z opóźnieniem przekraczają kolejne etapy rozwoju, przejawiają formy ciekawości i samorzutnej aktywności poznawczej odpowiadające ich poziomowi rozwoju. Dlatego też: Materiał, jaki dziecku podsuwamy, musi być dostosowany do jego poziomu rozwoju. Na przykład, gdy rozwój umysłowy dziecka jest pod pewnymi względami porównywalny z rozwojem dziecka trzyletniego, punktem wyjściowym do programu zajęć dydaktycznych powinien być materiał w zasadzie dostępny do zrozumienia dla trzylatka. Zachowana być musi właściwa proporcja pomiędzy poznawczą aktywnością samorzutną i kierowaną. Dziecko głębiej upośledzone niewątpliwie rzadko ma możliwość swobodnej, spontanicznej zabawy. Dorośli mają tendencje do narzucania dziecku zabaw, do których jeszcze nie dorosło, tym samym nie dopuszczają do zabaw, które w tym właśnie czasie byłyby dla dziecka odpowiednie i rzeczywiście sprzyjające jego rozwojowi umysłowemu. Można stwierdzić, iż dzieci upośledzone i to nawet w stopniu głębokim nie są pozbawione potrzeby poznawania i zdobywania nowych sprawności. Dlatego musimy dostrzec i docenić przejawy samorzutnej aktywności dzieci i traktować je jako punkt wyjścia do zajęć kierowanych. Gdy natomiast zajęcia te będą znajdowały się w „strefie najbliższego rozwoju” to wówczas dzieci będą przyswajały odczucia w sposób trwały i w powiązaniu z całokształtem swej aktywności psychicznej, wzbogacając osobowość społeczną. Dziecko w znacznym stopniu upośledzone musi dużo więcej czasu poświęcić na rozpoznanie nawet najbardziej prostych form. Poznawanie nowego przedmiotu zajmuje mu więcej czasu. Zrozumienie celowości budowy może ograniczyć się do najprostszych form geometrii. Duże formy przedmiotowe przyciągają jego uwagę. Bryła o ciekawej budowie, kolorystyce, fakturze interesuje małego odbiorcę. Dlatego przemyślana budowa przedmiotu, jego faktura i kolor może spowodować przytrzymanie uwagi dziecka właśnie na tej konstrukcji. 2.1 Cel pracy Postawiony cel polegał właśnie na zwiększeniu u dzieci reaktywności na bodźce wzrokowe, dotykowe i słuchowe. Podporządkowany temu był plan postępowania polegający na takim działaniu w stosunku do dzieci, aby: • Skupić ich uwagę na bodźcu wzrokowym, dotykowym, słuchowym tak, aby łączyć te doznania z odczuciami przyjemnymi, gdyż tylko wtedy dzieci będą miały ochotę doświadczenia te ponawiać. • Bodźce, które docierają do dziecka były zrozumiałe lub przynajmniej znane, albo podobne do znanych, w przeciwnym razie prowadzą do stanu dezorientacji i niepokoju. • Nasilenie bodźców było dostosowane do indywidualnej wrażliwości dziecka. 3. MATERIAŁ DOŚWIADCZALNY 3.1 Badanie wrażliwości dzieci na kolor Przeprowadzono badania na grupie dzieci z zespołem Downa w przedziale wiekowym 3-7 lat. Po wstępnej analizie nie stwierdzono konieczności stworzenia podgrup wiekowych dla badanych dzieci, gdyż ich reakcje nie wykazywały istotnych różnic w zakresie preferencji kolorystycznych i kształtów wybieralnych przedmiotów. Zauważalne różnice występowały jedynie w sprawności manualnej, która nie była istotna dla prowadzonych badań. Istotne 2 różnice w reakcjach dzieci pojawiają się z chwilą rozpoczęcia nauki w szkole, tzn. około 8 roku życia. W pierwszym etapie dzieci malowały farbami. Każde dziecko malowało dwukrotnie w określonych odstępach czasowych. Podczas pracy dziecko miało przed sobą ułożony poziomo karton oraz miseczki z farbami. W kolejny etapie zakłócono porządek ustawienia miseczek, zapobiegając w ten sposób wybieraniu przez dzieci tych samych barw, po które najłatwiej było sięgać. Badania doprowadziły do ciekawych spostrzeżeń. U dzieci pojawiła się bardzo silna potrzeba malowania barwnych plam. Większość badanych dzieci malowała bardzo dynamicznie, gwałtownie, energicznie, szybko, mocno naciskając pędzel. Gwałtowne ruchy podczas malowania sprzyjały rozładowaniu napięcia. Stwierdzono związek między dominującym u dzieci nastrojem a wybieranymi przez nie barwami. Dzieci odczuwały potrzebę ekspresji, a co więcej potrafiły wyrazić swoje stany uczuciowe w formie kompozycji barwnych. 3.1.1 Wyniki badań Wyniki badań przedstawiają się następująco: Zdecydowanie najczęściej wybieranymi kolorami były w kolejności: czerwony, żółty, niebieski, zielony, czarny. 3.2 Badanie wrażliwości dzieci na kształt W celu uzyskania jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, jaka forma geometryczna najbardziej interesuje dzieci przeprowadziłyśmy indywidualne badania z każdym dzieckiem. W trakcie zabawy klockami o kształcie kwadratu, trójkąta, wieloboku, koła sprawdzona została częstotliwość zainteresowania. 3.2.1 Wyniki badań Najczęściej wybieranymi figurami były: kwadrat i wielokąt. 3.3 Rozwiązanie problemu Po wielu wnikliwych przemyśleniach, analizach użyteczności projektowanych przedmiotów można było dojść do wniosku, że najlepsze będą zabawki, które należy zaprojektować na podstawie zarejestrowanych wyników. Zaproponowano projekt zabawki w formie kostki wykonanej w preferowanych przez dzieci kolorach i ich różnych zestawieniach. Projekt taki został zrealizowany. Zabawki miały wprowadzić dzieci w zagadnienia związane z kolorem, kształtem, dotykiem, dźwiękiem. Przez połączenie odpowiednich surowców włókienniczych wyrób uzyskał cechy temperaturowe użytych barw. Przykładowo kostka koloru czerwonego (Rys.1) – miła w dotyku sprawia wrażenie ciepła; natomiast, gabarytowo identyczna kostka koloru zielonego – o śliskiej powierzchni sprawia wrażenie zimna. 3 Rys.1 Kostki dydaktyczno – rozwojowe Do wykonania tych kostek użyto: Na kostkę o powierzchni puszystej, miłej – dzianinę z przędzy 100% PAN wykurczaną, puszystych, dzianina ta sprawia wrażenie ciepła, miękkości. Na kostkę o powierzchni śliskiej, zimnej – tkaninę z włókien ciągłych 100% PA. Tkanina daje uczucie chłodu, gładkości. Włókna PAN cechuje doskonała odporność na promieniowanie słoneczne, są odporne na działanie chemikaliów, oraz odporne biologicznie. Dlatego kolory będą zachowywały dłużej trwałość. Włókna PAN wykazują się bardzo dobrymi właściwościami mechanicznymi, wysoką odpornością na ścieranie i dobrą wybarwialnością. Kostki mają wymiary wielkości 30×30x30cm. Zaproponowane wymiary była również poddane ocenie sprawnościowej dziecka. Okazało się, iż taka wielkość kostki pozwala w sposób wygodny uchwycić ją, podnieść a nawet na niej usiąść. Kostka jest lekka, bo wypełnienie stanowiła gąbka, dlatego może ona zmieniać kształty i deformować się, powracając do pierwotnej swej wersji. Kostka może być traktowana jako piłka. Zabawki można ze sobą zestawiać dopasowywać kolorystycznie. Nadają się one świetnie do pracy rehabilitacyjnej. Dziecko nie może wyrządzić sobie krzywdy nawet, gdy kostka go przypadkowo uderzy. 4. PODSUMOWANIE Wykonane kostki zostały dostarczone do Ośrodka Rehabilitacyjnego dla dzieci niepełnosprawnych w Łodzi przy ulicy Uniejowskiej i tam były poddane sprawdzeniu.. Możemy stwierdzić, że mały odbiorca bardzo chętnie zwraca uwagę na zabawki i reaguje na dźwięk a przede wszystkim na kolor oraz fakturę. Wszystkie kostki cieszą się do dzisiaj 4 wielkim zainteresowaniem. Dzieci rzucają kostkami i układają je, natomiast bardziej zagubione dzieci traktują kostki jako przytulanki, zwłaszcza te kostki puszyste. Mała Ewa bawiąc się kostką futerkową w kolorze czerwonym mówi, że kostka jest miękka i ciepła jak kotek. Takie sformułowanie jest najlepszym dowodem na to, że projekt zaczyna się sprawdzać, a jak wiadomo uśmiech dziecka jest największą nagrodą. Upłynęły dwa lata odkąd zabawki zostały wykonane i przekazane dzieciom z Ośrodka Rehabilitacyjnego. Postanowiono sprawdzić jak zabawki sprawdzają się w praktyce i jakie są spostrzeżenia terapeutów. Przeprowadzono wywiad wśród personelu, który dowiódł, że zabawki przerosły nasze najśmielsze oczekiwania. Wszystkie założenia projektowe sprawdziły się w praktyce. Nasze kostki są wykorzystywane w celach rehabilitacyjnych, edukacyjnych jak również w zabawie. Wypowiedzi pedagogów, psychologów jak również wychowawców pracujących w tym ośrodku były tym bardziej krzepiące, gdy okazało się, że kostki cieszą się popularnością wśród dzieci z zespołem Downa, ale również z porażeniem mózgowym. Zaskoczeniem dla nas było również to, że zabawki te stały się bardzo pomocne w pracy z dziećmi niewidomymi. Dzieci te reagują na strukturę kostek. Kostki gładkie uczucie zimna, puszyste – wrażenie ciepła. Wspaniała i ciepła atmosfera pracy z małymi podopiecznymi Ośrodka przy Uniejowskiej utwierdziła nas w przekonaniu, że samodzielność tych dzieci jest bardzo dużą zasługą świadomych decyzji – nas dorosłych. Wydaje się, iż postawiony w pracy cel został w pełni osiągnięty, wzbogacając wiedzę i pomagając nie tylko dzieciom. Niewielka liczba dzieci uczestniczących w badaniach (10 osób) nie pozwala jednak generalizować wniosków, ale zachęca do dalszych, szerszych badań. LITERATURA 1. Cliff Cunningham: Dzieci z zespołem Downa – poradnik dla rodziców. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994. 2. Hanna Olechnowicz: Wyzwalanie aktywności dzieci głębiej upośledzonych umysłowo – programy i metody. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994. 3. Irena Polkowska: Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia – poradnik metodyczny dla nauczycieli. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998. 4. O. Ivar Lovaas: Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993. 5. Stefan Baley: Psychologia wychowawcza w zarysie. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994. 5