docDet finns för många böcker?
download 
Reklamacja Transkrypt
Det finns för många böcker?
������ ���� Polonia Suecia tidskriften för kultur och information | kwartalnik kulturalno-informacyjny Det finns för många böcker? Intervju med Ryszard Kapuściński Jest za dużo książek? Att stånga pannan blå och gul med polsk byråkrati? Kjell Albin Abrahamson Bóść się z polską biurokracją pris: , SEK ����� �������������� �������� ��������������������� ������������������������������ ��������������� ������������������������������ ������������� ������������������ ������� ��� ����������������� �������������������������� ���������������������� �������������� ��������������� ������������������������������� ����������������� ������������������������� ������������������������������� �������������������������������������� ��������������� ������������������������������������������ Vitt och rött – vaja framför oss Białe z czerwonym – powiewaj przed nami*) iałoczerwone kolory kojarzą sie zwedom z anią ale pracujemy nad tym by kojarzyły się też z olską strindbergowskim zerwonym pokoju który miał swój rzeczywisty pierwowzór w erns cafe w ztokholmie zbierali się pod koniec w dziennikarze artyści i intelektualiści salonie olskiego nstytutu zdjęcie na str gdzie zbiera się przy różnych okazjach zainteresowana polską kulturą i polsko szwedzkimi kulturalnymi związkami mieszana polskoszwedzka publiczność urządzono w grudniu iałoczerwony po kój rzestrzeń salonu wypełniona została nadmuchiwanymi trójwymiarowymi abstrakcyjnymi formami pokrytymi również abstrakcyjnym białoczerwonym motywem zaprojektowanymi przez oannę cias e powietrzne rzeźby o wymiarach od dwóch do czterech metrów to są w reczywistości miniatury modele monumentalnych obiektów – dwunastometrowych – które miały powiewać nad nami w ztokholmie w ciągu całego oku olskiego rozstawione w atrakcyjnych punktach miasta o tego nie doszło z powodów bardzo przyziemnych ale może jednak jeszcze dojdzie a razie ozdabiają salon wystawowy nstytutu olskiego i – niektóre z nich wystawione na zewnątrz – pokazują z daleka gdzie znajduje się dobry adres w ztokholmie ak brzmi tytuł drukowanego w tym numerze eseju iotra egielskiego dyrektora nstytutu o ulicy illowej illagatan gdzie ma swoją siedzibę nstytut fascynującej historii znajdujących się przy niej pałaców i skromniejszych budowli i zamieszkujących je teraz i niegdyś ludzi i o ich nieoczekiwanych nieraz związkach z olską o rzeczywiście dobry adres ie tylko z powodu sąsiedztwa z najbogatszymi rodzinami w zwecji ale i dlatego że jest po co tu przychodzić venskar förknippar vitt och rött med anmark men vi arbetar på att de färgerna även ska förknippas med olen ugust trindbergs roman öda rummet som hade sin förebild i erns afé i tockholm samlades under slutet av talet journalister konstnärer och intellektuella olska institutets salonger bilder på s där en blandad polsksvensk publik intresserad av polsk kultur och polsksvenska kulturella förbindelser samlas vid olika tillfällen arrangerades i december itröda rummet nstitutets salonger fylldes av uppblåsta tredimensionella abstrakta former täckta med likaledes abstrakta vitröda motiv formgivna av oanna cias essa tvåtre meter stora luftskulpturer är i själva verket miniaty rer modeller av de tolvmeters enorma objekt som skulle ha placerats ut på strategiska platser i tockholm och vaja över oss i staden under hela olenåret u blev det aldrig så av mycket jordiska skäl men än är det kanske inte för sent ills vidare pryder de olska institutets utställningssalong n del av dem är placerade utanför och visar på långt håll var det finns en bra adress i tockholm å lyder titeln på en essä om illagatan där nstitutet har sitt säte ssän är skriven av nstitutets direktör iotr egielski och finns i detta nummer et är en fascinerande historia om de palats och blygsammare byggnader som är belägna bredvid nstitutet och om de människor som fordom och nu har bebott dem liksom deras ibland oväntade kopplingar till olen et är verkligen en bra adress nte bara för att den har veriges rikaste familjer till sina grannar utan för att det finns ett och annat att gå dit för *) Antoni Gorecki ( – ) I jultider bar julsångsskörerna med sig masker fästa på stavar. Den mest skräckinjagande var Turon. Troligtvis var det uroxen (på polska ”tur”) som liknar bisonoxen och som levde i Polens urskogar ändå in på -talet som var urbilden till denna mask. Turon-masken–ett massivt huvud med horn – framställdes ur trä och bekläddes med päls. I käften rymdes en tjock, röd tunga samt vassa tänder av spikar. På den nedre käken limmades ett skägg i linnetråd fast, på den övre – igelkottstaggar eller skinnbitar. W czasie Bożegonarodzenia kolędnicy nosili ze soba na kijach maski. Najgroźniejszą był Turoń. Pierwowzorem był tur – żyjący w puszczach polskich jeszcze w XVII w. Maskę turonia – masywną, rogatą głowę – wyrabiano z drewna i obijano futrem. W paszczy był gruby, czerwony język i ostre zęby z gwoździ. Do dolnej szczęki przyklejano brodę z nici lnianych, do górnej – szpilki lub skórki jeża. ��� �� �� �� � Omslagsillustration / ilustracja na okładce: Joanna Ocias � Suecia Polonia Innehåll / Spis treści Jest za dużo książek? Rozmowa z Ryszardem Kapuścińskim Det finns för många böcker? Samtal med Ryszard Kapuściński Katarzyna Suchcicka, wiersze Katarzyna Suchicka, dikter | översättning Lennart Ilke Bóść się z polską biurokracją | Kjell Albin Abrahamson Att stånga pannan blå och gul mot polsk byråkrati | Kjell Albin Abrahamson Villagatan , czyli dobry adres w Sztokholmie | Piotr Cegielski Villagatan , eller en bra adress i Stockholm | Piotr Cegielski Biało-czerwony pokój, wystawa Vit-röda rummet, utställning Poland – the natural choice | Samtal med Juliusz Sochan, vd för Polska statens turistbyrå Rozmowa z Juliuszem Sochanem, dyr. sztokholmskiego ośrodka Polskiej Organizacji Turystycznej Życie codzienne i artystyczne, Recenzje Vardag & kulturevenemang, Recensioner Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande numren av Suecia Polonia så sätt in SEK på plusgiro -. Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne numery Suecii Polonii wpłać SEK na plusgiro -. Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu. ��� �� �� �� � � �� � � � �� � � � W skali planety następuje ogólny postęp, w tym sensie, że jest coraz więcej telewizorów, komputerów, samochodów. Na miejsce konfliktu z czasów zimnej wojny – między demokracją a totalitaryzmem – wszedł inny konflikt: między bogatymi a biednymi, który generuje postęp zawierający w sobie chorobę, czyli rosnącą nierówność. Z jednej strony wielkie bogactwa, z drugiej wielka bieda, ale bieda o rozbudzonych oczekiwaniach, których nie da się zaspokoić – mówi Ryszard Kapuściński. Nie ma wyjścia radykalnego. Sytuację można trochę łagodzić, ale mechanizmów nie da się zmienić w obecnym kształcie świata. Jest w Afryce kilka krajów, które sobie dają doskonale radę, i są państwa upadłe, failed states, np. Somalia, Sierra Leone, Czad – skazane na zupełną niemożność istnienia. Ale istnieją dzięki pomocy zagranicznej, nie rządzone przez żaden rząd centralny albo rządzone przez rząd bardzo słaby, który nie kontroluje więcej terytoriów niż własna stolica. Widziałem to. Nie chcę o tym mówić. Opisałem to jako reporter. Det finns för många böcker? Jest za dużo książek? säger Ryszard Kapuściński i ett samtal med ”Suecia Polonia” mówi Ryszard Kapuściński w rozmowie ze „Suecią Polonią” Zbigniew Bidakowski: W Podróżach z Herodotem sugeruje Pan, że reportaż jest pierwszym gatunkiem literackim na świecie. yszard apuściński ak chociaż nie reportaż w sensie gatunku nowoczesnego ajpierwszą formą literacką była oczywiście ballada – gdy ludzie zbierają się przy ognisku i snują opowieści eportaż jest – obok ballady która ma formę zrytmizowaną poetycką – zapisem apisem pamięciowym relacją z wydarzenia w którym autor uczestniczył jako naoczny świadek lub uczestnik a forma pojawia się przed wszystkimi innymi apisy z którymi się stykamy z naj bardziej zamierzchłych czasów to oprócz praw ammurabiego właśnie relacje o tym co ktoś widział co ktoś usłyszał co się wyda rzyło tym sensie reportaż jest najpierwotniejszą formą zapisu czy to pamięciowego czy tekstowego stnieje równolegle z balladą i epopeją czyli gatunkami poetyckimi atunek prozatorski zaczyna się od pierwszych prób zanotowania jakiegoś wydarzenia powołanie króla śmierć króla wojna pokój o wszystko zapisywał kronikarz roszę zwrócić uwagę że w języku hiszpańskim nie ma określenia reportaż tylko zachowuje się łacińskie określenie cronica abriel arcia arquez nazywa się novelista i cronista po polsku byśmy powiedzieli powieściopisarz i reporter o reportaż to w pewnym sensie kronika historia panowania królów cesarzy czy historia jednej kampanii wojennej o właśnie robił erodot – szeroki uogólniony zapis historyczny ale i relacja z konkretnego wydarzenia stotą zapisu reporterskiego jest właśnie próba uchwycenia wydarzenia które się wydarzyło naprawdę i w którym uczestniczyli autentyczni ludzie ZB: Dlaczego w takim razie, skoro reportaż ma tak szacowne korzenie, uważany jest, podobnie jak w ogóle dziennikarstwo, På global nivå råder allmänt framåtskridande i den meningen att det finns allt fler teveapparater, datorer och bilar. Konflikten mellan demokrati och totalitarism under kalla kriget har ersatts av en annan konflikt, den mellan fattiga och rika. Denna konflikt genererar ett framåtskridande som bär på en sjukdom; en ojämlikhet som bara växer och växer. Å ena sidan har vi stora rikedomar, å andra sidan stor fattigdom, men det är en fattigdom med väckta förväntningar som inte går att infria, säger Ryszard Kapuściński. Det finns ingen radikal utväg. Man kan mildra situationen en aning, men i den form världen har idag går det inte ändra på mekanismerna. Det finns några länder i Afrika som klarar sig utmärkt, och det finns fallna stater, failed states, t.ex. Somalia, Sierra Leone, Tchad – dömda till fullständig oförmåga att existera. Men de existerar tack vare hjälp från utlandet. De styrs inte av någon central regering eller så styrs de av en mycket svag regering som inte har kontroll över ett större teritorrium än den egna huvudstaden. Jag har sett det. Jag vill inte tala om det. Jag har skrivit om det som reporter. Zbigniew Bidakowski: I På resa med Herodotos hävdar ni att reportageformen är den första litterära genren i världen. Ryszard Kapuściński: a men inte reportage i bemärkelsen modern genre en första litterära formen var naturligtvis balladen män niskor samlades runt en brasa och berättade historier id sidan av balladen som har en rytmisk poetisk form är reportaget en anteckning n minnesanteckning en redogörelsen för en händelse som författaren har tagit del av antingen som ögonvittne eller del za niższy gatunek piśmiennictwa. To do Marqueza należy przecież powiedzenie, że dziennikarstwo to dobra szkoła pisania, trzeba jednak wiedzieć, kiedy je rzucić i przejść do prawdziwej literatury... RK: le to się nigdy nie stało w jego wypadku arquez to mój przyjaciel i mogę to powiedzieć z satysfakcją – on do tej pory jest dziennikarzem arquez jest klasycznym przykładem związków między reportażem a prozą artystyczną wiele jego prozatorskich utworów jest zainspirowanych jego własnymi reportażami lub stanowią ich rozwinięcie wiązki te są bardzo bezpośrednie o jest w ogóle tradycja latynoamerykańska szyscy pisarze uprawiają tam dziennikarstwo iszą do gazet mają swoje programy radiowe to jest inaczej niż w olsce i o ile się orientuję w zwecji rowadzę co roku w meryce acińskiej seminaria dla młodych pisarzy którzy są jednocześnie dziennikarzami ni tego nie rozdzielają ówienie o niższych i wyższych formach literackich wynika z tradycji romantycznej w której za dzieło sztuki uchodziło wyłącznie to co było owocem natchnienia atchniona była poezja natchnieniem była proza artystyczna iłą rzeczy reportaż jest zaprzeczeniem tak pojętego natchnienia bo jest oparty na autentycznym wydarzeniu czy na autentycznych postaciach obec tego to co nie było płodem natchnienia nie uchodziło za szczyty kultury a tradycja jest bardzo silna w olsce a tradycja np w meryce acińskiej w ogóle nie istnieje w iszpanii podobnie – tam pisarze poeci są dziennikarzami radycja romantyczna jest też słabo widoczna w krajach anglosaskich rodkowoeuropejska tradycja wyraźnego podziału też zanika est coraz więcej nagród literackich przyznawanych za reportaż rzy czym trzeba tu tagare en formen uppträdde före alla andra lla anteckningar från urgamla tider som vi har kommit i kontakt med är förutom ammurabis lag just redogörelser för vad någon har sett vad nå gon har hört eller vad som har hänt den meningen är reportaget den ursprungligaste formen av anteckning vare sig det är en min neanteckning eller ren text en existerar vid sidan av balladen och eposet det vill säga vid sidan av poetiska genrer rosagenren tar sin början med de första försöken att skriva ner någon händelse utnämnandet av en kung en kungs bortgång krig fred lltsam mans har skrivits ner av en krönikör ägg märke till att ordet reportage inte finns i spanska språket där har det latinska ordet cronica bevarats abriel arcia arquez kallar sig novelista och cronista på svenska skulle vi säga romanförfattare och reporter ör ett reportage är i viss mån en krönika historien om kungars eller kejsares herravälde eller en historia om en krigskampanj et var just vad erodos ägnade sig åt – brett generaliserad historik men han redogjorde även för konkreta händelser eportages själva väsen är just försöket att fånga en händelse som faktiskt har ägt rum och som verkliga personer har tagit del i ZB: Om nu reportaget har så aktningsvärda rötter, varför anser man då att det, liksom journalistik över huvud taget, är en sämre form av litteratur? Det var ju Marquez som sade att journalistik var en bra skrivskola, men man bör veta när man ska lämna den och övergå till riktig litteratur... RK: en det har aldrig blivit så i hans fall arquez är min vän och jag kan säga till min förnöjelse att han fortfarande är journalist arquez är ett klassiskt exempel på banden mellan reportage och Mali przyjaciele z Tanzanii. Små vänner från Tanzania. Foto. Ryszard Kapuściński dokonać kolejnych rozróżnień w chwili obecnej w związku z kolo salnym rozwojem technik komunikowania się nastąpiło też ogromne zróżnicowanie gatunkowe w obrębie dziennikarstwa dróżniamy reportaż literacki od reportażu gazetowego który zresztą zanika i zastępuje go komentarz – też przecież nie będący czystą nagą informacją ZB: Jakby Pan sam określił dwie swoje książki: Cesarz i Szach-inszach, jako historyczny reportaż literacki? RK: dzisiejszym czasie z ustaleniem gatunków jest trudność yjemy w epoce którą amerykański antropolog i teoretyk kultury lifford eertz określił swego czasu epoką gatunków zmąconych jednej książce występuje kilka gatunków eżeli weźmiemy taką słynną książkę evitrausse’a Smutek tropików to właściwie tam mamy pięć gatunków – jak ją zakwalifikować amy tam wyniki badań antropologicznych reportaż wspomnienie ale jest to jedna spójna książka moim wypadku występuje podobny problem księgarniach nowo jorskich odnajduję swoje książki w siedmiu różnych działach np fryka historia współczesna reportaż eseistyka a własny użytek mówię zawsze że ja piszę po prostu tekst dla mnie wartością jest to w jaki sposób uda mi się wyrazić w tym tekście to co chcę powiedzieć o siadając do pisania nie zakładam teraz napiszę powieść a teraz będę pisał poemat iadam bo chcę napisać jakąś rzecz bo uważam że to co mam na myśli powinienem jakoś zwerbalizować a nad gatunkiem w trakcie pisania nie zastanawiam się po prostu piszę ZB: Skąd wziął się język Cesarza – przypominający Gombrowicza. Czy było to celowe nawiązanie, czy samo tak wyszło, tzn. temat narzucił takie narzędzie? RK: enezą moich książek jest to że ja przez lata całe pracowałem jako korespondent agencji prasowej o była cena moich podróży tym czasie kiedy podróżowałem nie można było mieć własnych pieniędzy na podróżowanie moje podróże były zawsze bardzo drogie bo ja podróżowałęm do dalekich zakątków świata i to nie tylko podróżowałem ja tam po prostu mieszkałem onad połowę mego życia zawodowego przemieszkałem jeżdżąc i pisząc tóż język agencji prasowej jakim posugiwałem się wtedy jest językiem szalenie ubogim informacji prasowej bieżącej chodzi o lapidarność i szybkość ie chodzi o bogaty styl ornamenty – odwrotnie to jest przeszkodą hodzi o to by przesłać informację przy pomocy niewielkiej liczby słów oszty en język zawsze taki będzie ystarczy słów w dowolnym języku żeby przekazywać informacje na dowolny temat Są setki książek o Herodocie. Nie interesowało mnie napisanie kolejnej książki o postaci, o której zresztą wiemy bardzo mało. Dlatego też nie pisałem jej, dopóki nie wpadłem na jakiś pomysł, jak mam to opowiedzieć tóż pracując w rzecim wiecie znalazłem się wobec ludów i cywilizacji zupełnie dla mnie nowych i zacząłem wkrótce odczuwać niedostatek języka którym się opisuje tę rzeczywistość konstnärlig prosa många av hans prosaverk är inspirerade av hans egna reportage eller är en utveckling av dem essa band är mycket direkta et är över huvud taget en latinamerikansk tradition är utövar alla författare journalistik e skriver för tidningar och har sina egna radioprogram et är annorlunda mot hur det är i olen och i verige såvitt jag förstår ag håller varje år seminarier i ati namerika för unga författare som samtidigt är journalister e gör ingen åtskillnad Det finns hundratals böcker om Herodotos. Jag var inte intresserad av att skriva ytterligare en bok om en person som vi för övrigt vet mycket lite om. Därför skrev jag den heller inte förrän jag fick en idé om hur jag skulle berätta etta tal om låga och höga litterära former kommer från den romantiska traditionen där endast det som var frukten av inspira tion betraktades som ett konstverk oesin var besjälad konstnärlig prosa var inspiration aturligtvis är reportaget själva motsatsen till inspiration i denna bemärkelse eftersom det baserar sig på verkliga händelser eller verkliga personer ågot som inte var en produkt av inspiration betraktades heller inte som förstklassig kultur olen är den traditionen mycket stark en existerar över huvud taget inte i tex atinamerika inte heller i panien – där är författare och poeter journalister en romantiska traditionen är inte heller speciellt påtaglig i de anglosachsiska länderna en entraleurope iska traditionen med denna tydliga uppdelning håller också på att försvinna llt fler priser tilldelas reportage essutom måste man göra nya uppdelningar i takt med att kommunikationstekniken har utvecklats så väldigt har det också skett en stor uppdelning av olika genrer inom journalistiken i skiljer på litterära reportage och tidningsreportage som för övrigt håller på att försvinna och ersättas av kommentaren som inte heller är blott och bart informa tion ZB: Hur skulle ni själv definiera era två böcker Kejsaren och Shahernas shah? Som historiska litterära reportage? RK: u för tiden är det svårt att fastställa genre i lever i en epok som den amerikanska antropologen och kulturteoretikern lifford eertz på sin tid har kallat för de otydliga genrernas epok en och samma bok kan flera olika genrer förekomma åt oss ta évitrauss berömda bok Tropisk elegi är har vi faktiskt fem genrer – hur ska man klassificera en sådan bok i har antropologiska forskningsresultat reportage och memoarer men det är en sammanhängande bok mitt fall har vi ett samma problem boklådor i ew ork kan jag hitta mina böcker på fem olika hyllor t ex frika modern historia reportage essäistik ör egen del säger jag alltid att jag skriver texter helt enkelt ch för mig är värdet i dessa texter hur väl jag lyckas uttrycka det jag vill säga är jag sätter mig ner för att skriva föresätter jag mig inte att jag ska skriva en roman eller ett poem ag sätter mig därför att jag vill skriva något därför att jag anser att jag på något sätt bör verbalisera det jag har i tankarna och jag funderar inte på genre när jag skriver jag bara skriver ������������� ����������� �� ��� ������������� ���������� � �������� ������������������ ���������� � ��������� � �������� ���������������������������������������������������� ����������� ���� – nieprzekazywalną w języku krótkiej wiadomości agencyjnej obec tego postanowiłem pisząc informację dodawać swoją wersję szystkie moje książki to są drugie tomy jakichś pierwszych tomów które nie istnieją bo zginęły w powodzi informacji te drugie tomy nazywają się Cesarz albo Wojna futbolowa czy Heban. siążki te były wynikiem nie literackiej inspiracji tylko niedosytu człowieka który przyjeżdża z pewnej cywilizacji styka się z inną i stara się ją opisać przekazać rzy Cesarzu nie patrzyłem na żadne literackie wzory po prostu zafascynowały mnie mechanizmy władzy które zobaczylem ruchy społeczne kultura starałem się to wszystko opisać tak jak to odczuwałem yłem i czuję się reporterem tak że te wszystkie książki powtarzam z uporem uważam za reportaże iech będzie że to reportaż literacki czyli tak zwane nowe dziennikarstwo jak to sobie merykanie wymyślili w latach tych tzn takie pisarstwo które opisuje autentyczne wydarzenia i postaci ale używa metod literatury pięknej dlatego że tylko przy pomocy tych metod można oddać takie rzeczy jak zapach barwę uczucia nastroje ego nie da się wyrazić w prostym języku dziennikarskim oją ambicją było zawsze pisanie każdej książki inaczej ażda książka dla mnie musi być inna jeśli nie jest – to jej po prostu nie piszęyć może jest za dużo książek na świecie ie potrzeba ich pisać sobiście podchodzę do tego z pokorą i tylko wówczas biorę się do pisania kiedy czuję że mógłbym napisać o czymś inaczej – bardzo dużo czytam przed pisaniem i czytam nie tylko dlatego żeby lepiej poznać dany temat ale dlatego że bardzo dużo o wszy stkim już napisano a nie cierpię powtarzania się ą setki książek o erodocie ie interesowało mnie napisanie kolejnej książki o postaci o której zresztą wiemy bardzo mało latego też nie pisałem jej dopóki nie wpadłem na jakiś pomysł jak mam to opowiedzieć ZB: Szach-in-szach i Cesarz to książki całościowe, pokazujące w jednym obrazie, czy w jednej metaforze rzeczywistość systemu władzy w Iranie i Etiopii. Natomiast Imperium jest zupełnie inne. To tradycyjny zbiór reportaży na temat Rosji. Czy wynika to z tego, że rzeczywistości rosyjskiej nie da się objąć jednym obrazem i każdy piszący o Rosji musi dzielić ją na kawałki i je opisywać? RK: ą zjawiska gdzie szlak jest przetarty nie chodzi nawet o to że temat jest przemielony sto razy ale o to że wypracowane są pewne modele opisu am gdzie przystępujemy do opisu dużej cywilizacj – stajemy dosyć bezradni iedy avio az napisał książkę o ndiach stwierdził ndie jest znacznie łatwiej opisać we fragmentach niż w całości ając do czynienia z takimi ogromami prawie kontynentami ratujemy się dzieleniem amy dwa wyj ścia albo decydujemy się pójść na daleko idące uproszczenia i uogólnienia i tracimy w ten sposób największy smak opisu jakim jest szczegół albo możemy wybrać tylko jakiś drobiazg i wtedy gubimy perspektywę musimy szukać jak radzili starożytni recy złotego środka ie potrafimy ani napisać książki globalnej ani nie potrafimy oddać całości poprzez fragment ie wymyślono takiego sposobu u jest wyższość pisarzy literatury pięknej nad pisarzami non fiion literaturze pięknej autor mówi to jest mój świat który ja stworzyłem i koniec non fiion mamy odniesienie do realnego świata i każdy czytelnik może powiedzieć nie to wygląda zupełnie inaczej ożemy się starać jedynie o przybliżenie nigdy nie możemy odwzorować realnego świata ZB: Kiedyś obiecał Pan czytelnikom reportaż ze swojego dzieciństwa – z Pińska. W Szwecji ukazał się jakiś czas temu Mieszkaniec Timbuktu (Mali) zaprosił mnie do siebie, poczęstował herbatą, a ja zrobiłem m Timbuktubo (Mali) bjöd mig hem till sig, bjöd på te och jag gjorde den porträtten Foto. Rys ZB: Varifrån kommer språket i Kejsaren, det påminner om Gombrowicz språk. Var det avsiktligt eller blev det bara så, var det ämnet som dikterade vilket redskap ni skulle använda? RK: rsprunget till mina böcker är att jag under flera år arbetade som korrespondent på en pressagentur et var priset för mina resor å den tiden när jag reste fick man inte ha egna pengar att resa för ch mina resor var alltid väldigt kostsamma eftersom jag reste till avlägsna hörn i världen jag inte bara reste jag bodde där helt enkelt er än halva mitt yrkesverksamma liv har jag flyttat runt samtidigt som jag rest och skrivit ressagenturens språk som jag använde mig av på den tiden är nämligen ett oerhört fattigt språk löpande pressinformation gäller det att vara kortfattad och snabb är räknas inte en rik stil eller ornament – tvärtom sådant är i vägen et gäller att skicka information med hjälp av ett litet antal ord llt kostar et språket kommer alltid att förbli sådant et räcker med ord på valfritt språk för att förmedla information om valfritt ämne är jag arbetade i tredje världen befann jag mig bland folk och civilisationer som var helt nya för mig och jag började snart känna av torftigheten i det språk med vilket jag beskrev verkligheten en var omöjlig att förmedla på agenturens korta nyhetsspråk ärför beslutade jag mig för att bifoga min egen version lla mina böcker är andra versionen av en första version som inte finns därför att den har försvunnit i informationsflödet ch den andra volymen har namn som Kejsaren eller Fotbollskriget eller Ebenholts e böckerna är inte resultatet av litterär inspiration utan av otillfredsställelsen hos en människa som kommer resande från en viss civilisation och kommer i kontakt med en annan och som försöker beskriva och förmedla den är jag skrev Kejsaren letade jag inte efter litterära förebilder jag var helt enkelt fascinerad av maktens mekanismer som jag fick se av de sociala rörelserna av kulturen ch jag för sökte beskriva det som jag upplevde ag var och känner mig som en reporter därför betraktar jag alla mina böcker som – jag upprepar det än en gång – reportage åt gå för att det är litterära reportage eller så kallad new journalism som amerikanerna funderade ut på talet d v s en sådan form av skrivande som beskriver verk liga händelser och personer men använder skönlitterära metoder eftersom det bara är med hjälp av dessa man kan återge lukt färg känslor och stämningar et går inte att uttrycka med ett enkelt tidningsspråk in ambition har alltid varit att skriva varje bok på ett nytt sätt arje bok måste vara ny för mig är den inte det skriver jag den helt enkelt inte et kanske finns för många böcker i världen an behöver inte skriva dem ersonligen närmar jag mig det hela med ödmjukhet och sätter bara igång att skriva när jag känner att jag kan skriva om något på ett nytt sätt – jag läser väldigt mycket innan jag skriver och jag läser inte bara för att lära känna ett visst ämne bättre utan för att det redan finns så mycket skrivet om allt och jag står inte ut med upprepningar et finns hundratals böcker om erodotos ag var inte intresserad av att skriva ytterligare en bok om en person som vi för övrigt vet mycket lite om ärför skrev jag den heller inte förrän jag fick en idé om hur jag skulle berätta obiłem mu ten portret Foto. Ryszard Kapuściński album z tekstem Andersa Bodegarda zawierający zdjęcia z Pańskiej podróży do Pińska. RK: hciałbym napisać o swoim dzieciństwie w ińsku nie repor taż z miasta oczywiście rzedstawić świat widziany oczami ma łego dziecka roblemy mam w tej chwili takie po pierwsze język uszę wynaleźć język którym by się dało opisać świat jaki widziało małe dziecko bo ja byłem bardzo mały kiedy stamtąd wyjechałem miałem lat yślę stale o tym jestem zżyty z tym tematem często jeżdżę do ińska bardzo mnie to miejsce urodzenia fascynuje rugi problem to jest kłopot z nadmiarem ja mam ciągle niewypisanych wiele tematów swoich reportaży i to mi ciągle odsuwa ten ińsk am np drugą część Hebanu pomyślaną o meryce acińskiej a w ogóle piszę mało i przy moim tempie pisania moim sposobie pisania biorąc jeszcze pod uwagę mój wiek nie daję rady ze wszystkim le chcę to napisać jest dużo książek o wowie i innych miastach byłych kresów wschodnich a o ińsku nie ma prawie niczego ardzo chciałbym ale na mur nie mogę obiecać isanie to jest w pewnym sensie niespodzianka nagle coś przychodzi do głowy rzuca się wszystko i bierze do roboty potem czytelnicy mówią no dobrze napisał an o erodocie ale miał an napisać o ińsku le napisałem o erodocie o bardzo dobrze za to dziękujemy ale gdzie tamta książka ten sposób wpadam we własną pułapkę i dlatego staram się nie obiecywać ZB: Shahernas shah och Kejsaren är böcker som i en helhetsbild eller en metafor visar det verkliga maktsystemet i Iran och Etiopien. Imperium är däremot helt annorlunda. Det är en traditionell reportagesamling om Ryssland. Beror det på att den ryska verkligheten inte går att omfatta med en bild och att alla som skriver om Ryssland måste dela upp landet i bitar och beskriva dem? RK: et finns fenomen där hjulspåren är utnötta et handlar inte ens om att ämnet har malts sönder hundra gånger utan om att det redan finns vissa utarbetade beskrivningsmodeller är vi tar oss före att beskriva en stor civilisation är vi tämligen hjälplösa fter att avio az skrivit en bok om ndien konstaterade han ndien är betydligt enklare att beskriva i fragment än i dess helhet är det handlar om något så ofantligt nästan en kontinent tar vi till uppdelningar i har två utvägar antingen bestämmer vi oss för långtgående förenklingar och generaliseringar å så sätt förlorar vi detaljerna som ger mest doft åt beskrivningen eller så kan vi bara välja ut en bagatell och då förlorar vi perspektivet en vi måste hitta vad de gamla grekerna kallade för den gyllene medelvägen i kan varken skriva en global bok eller återge helheten genom ett fragment ågot sådant sätt finns inte äri ligger de skönlitterära författarnas överlägsenhet i förhållande till författare till non fic tion skönlitteratur säger författaren det här är min värld som jag har skapat och därmed jämt non fiion finns relationer till den verkliga världen och varje läsare kan säga nej det ser helt an norlunda ut i kan bara försöka närma oss vi kan aldrig efterbilda den verkliga världen ZB: Någon gång lovade ni läsarna ett reportage om er barndom i Pinsk. I Sverige kom det för några år sedan ut ett album med text av Anders Bodegård och som innehöll foton från er gemensamma resa till Pinsk. RK: ag skulle vilja skriva om min barndom i insk nget reportage a przykład Imperium nie planowałem pisać isałem książkę o mi nie ale zaczęła się pierestrojka nastał orbaczow itd i uznałem że jesteśmy świadkami tak znaczących wydarzeń że trzeba rzucić mina i zająć sie tym potem czytelnicy mnie pytali a gdzie jest książka o minie ą pisarze pracujący planowo przygotowują się długo i potem piszą to co zamierzyli a ja – jestem jak poeta mnie coś nagle przychodzi do głowy i zaczynam ZB: A więc jednak natchnienie? RK: ie lubię tego słowa powiedzmy – inspiracja ługo obcuje się z jakimś tematem np z erodotem nosiłem się wiele lat ale nie wiedziałem jak to ugryźć a potem raptem coś przychodzi do głowy i jak się już zacznie to jedna scena wywołuje drugą i jakoś idzie ZB: Czy Heban to remanenty z dawnych czasów? W jakim stopniu są to przerobione stare notatki, a w jakim napisane od początku? RK: a w ogóle nie prowadzę notatek edyne zapiski które robię wchodzą oczywiście w wyborze w skład Lapidarium tej chwi li przygotowuję tom wyjdzie w r a jestem z takiej szkoły nie nagrywam nigdy zapamiętuję utrwalam w pamięci iadomo że procent rozmowy ulicznej to jest szum który służy po prostu podtrzymywaniu rozmowy od czasu do czasu tylko pada jakaś myśl opinia jeśli pracuję bez żadnych tech nicznych przyrządów to jestem skupiony na rozmowie i staram sie to co wartościowe wyłuskać aka rozmowa jest więc dla mnie wysiłkiem koncentracją dybym nagrywał – nie musiałbym się koncentrować przecież zawsze mogę to sobie później przesłuchać tak to wiem że nie mam do czego potem się odwołać yłem tak latami szkolony trzeba też pamiętać że pracowałem jako biał y człowiek wśród niebiał ych ludzie są bardzo podejrzliwi trzeba maksymalnie roztopić się w tłumie dopiero om staden naturligtvis utan visa en värld sedd genom ett litet barns ögon ust nu har jag följande problem för det första språket ag måste hitta ett språk med vilket det går att beskriva världen så som ett litet barn ser den för jag var väldigt liten när jag åkte därifrån jag var bara nio år ag tänker ständigt på det jag har vant mig vid ämnet jag åker ofta till insk min födelseort fascinerar mig mycket et andra problemet är att det finns ett övermått jag har hela tiden en mångd ämnen från mina reportage som inte är nedskrivna och det ärmar mig hela tiden från insk ag har t ex tänkt ut en andra del av Ebenholts om atinamerika ag skriver över huvud taget väldigt lite och med min takt och min sätt att skriva klarar jag inte av allt man får dessutom ta hänsyn till min ålder en jag vill skriva denna bok det finns många böcker om wów och om andra städer i de forna olens östra delarna men om insk finns nästan ingenting ag vill hemskt gärna men jag kan inte svära på att jag gör det tt skriva är i viss mån en överraskning plötsligt kommer man på något man kastar allt man har för händer och sätter igång ch sedan säger läsarna kej ni har skrivit om erodotos men ni skulle ju skriva om insk en jag har skrivit om erodot et är mycket bra vi tackar men var är den andra boken å så sätt går jag i min egen fälla och därför försöker jag att inte lova något ag hade till exempel inte planerat att skriva Imperium ag höll på att skriva en bok om di min men så inleddes perestrojkan orbatjov kom o s v och jag insåg att vi bevittnade så betydelsefulla händelser att jag var tvungen att överge min och ägna mig åt det en sedan frågade mig läsarna men var är boken om min et finns författare som arbetar enligt en plan de förbereder sig länge och väl och sedan skriver de vad de haft för avsikt men jag – jag är som en poet jag får hela tiden nya infall som jag börjar med ZB: Inspiration med andra ord? RK: ag tycker inte om det ordet låt oss kalla det ingivelse ag um gås länge med ett ämne med erodotos t ex sysslade jag i flera år men jag visste inte hur jag skulle angripa det hela men sedan kom jag plötsligt på något och när man väl har börjat framkallar en scen nästa och så rullar det på ZB: Är Ebenholts en genomgång av forna tider? I vilken grad är det gamla anteckningar som omarbetats och i vilken grad är de nyskrivna? RK: ag för över huvud taget inga anteckningar e enda anteck ningar jag gör ingår naturligtvis i urval i Lapidarium. ust nu hål ler jag på att förbereda den femte delen som kommer ut år ag är av en sådan skola jag spelar aldrig in jag präglar in allt i minnet ela av ett samtal på gatan utgörs som bekant av brus som helt enkelt tjänar till att upprätthålla samtalet det är bara då och då som det kommer fram en tanke en åsikt ch när jag arbetar utan tekniska instrument är jag koncentrerad på samtalet och försöker vaska fram det som är värdefullt tt samtal är en ansträngning för mig jag är koncentrerad m jag skulle spela in behövde jag inte vara koncentrerad jag kunde ju alltid lyssna igenom det senare en på det här viset vet jag att jag inte har något att stödja mig på senare å har jag skolats genom åren an måste också komma ihåg att jag har arbetat som vit människa bland ickevita ch männis kor är mycket misstänksamma man måste försöka att smälta in i mängden så gott det går et är först då omgivningen eller den grupp i vilken vi befinner oss är öppen gentemot oss är de ser att wtedy to środowisko grupa w której się znajdujemy jest dla nas otwarta iedy jednak wiedzą tam siedzi dziennikarz albo kiedy nieprzygotowanemu człowiekowi podsuwa an mikrofon to on zmienia język stara się mówić oficjalnie jest nienaturalny eporter nie powinien w ogóle zwracać na siebie uwagi yciąga notatnik i zaczyna zapisywać – ludzie zaraz reagują co on tam zapisuje po co dla kogo on to robi a zawsze pracowałem metodą zapamiętywania także wzrokowego o więc wracając do Hebanu miałem wiele historii zapamię tanych ale nie miałem kiedy ich napisać odobnie jest z książką o meryce ołudniowej nie miałem dotąd okazji jej napisać oza tym ta specyfika pracy reportera jest przerzucany ciągle z miejsca na miejsce yłem kiedyś dłużej w udanie chciałem napisać książkę o udanie ale gdzie tam przerzucili mnie zaraz do hile z książką o udanie koniec osiedziałem trochę w hile i zaraz pojechałem do razylii mienność pól tematycznych jest w tym zawodzie tak ogromna że pozostaje w człowieku mnóstwo historii niewypisanych i właśnie Heban jest takim płodem napisanym od początku do końca z pamięci ZB: Tym sposobem wraca Pan do korzeni literatury, kiedy nie było jeszcze pisma i historie tkwiły tylko w pamięci opowiadającego. Jest książka Mario Vargasa Llosy Gawędziarz o prymitywnym plemieniu w Amazonii, gdzie tytułowy bohater jest przybyszem z zewnątrz, z naszej cywilizacji: wtopił się w to plemię i przekazuje ich tradycje. RK: edną z najważniejszych cech reportera poza ciekawością jest empatia – umiejętność nieudawanego wczucia się w dane środowisko estem w jakiejś małej wsi gdzieś w ndiach trafiłem tam przypadkowo sprawy mieszkańców są mi nieznane ale staram się je poznać i przeżywać razem z nimi nawet przez ten krótki czas kiedy tam jestem oza aparatem fotograficznym techniki nie używam ponie waż mam wrażenie że staje ona miedzy mną a światem le fotografowanie nie ma nic wspólnego z pisaniem a to roz dzielam iedy jestem w jakimś miejscu gdzieś przez kilka dni i zbieram materiał do reportażu to nigdy nie fotografuję potem sobie robię dzień wolny i w tym dniu tylko fotografuję tedy zwracam uwagę na coś zupełnie innego rzy reportażu na to co człowiek ma mi do powiedzenia przy robieniu por tretu ten człowiek może w ogóle się do mnie nie odezwać iedy idę z kimś ulicą i dyskutuję o sytuacji politycznej w tym kraju to mnie nie interesuje architektura ale kiedy mam dzień fotografowania tego miasta to najbardziej interesują mnie gzymsy bramy balkony itd ziękuję za rozmowę rozmawiał bigniew idakowski där sitter en journalist eller när ni håller fram en mikrofon mot en oförberedd människa då ändrar han språk han försöker tala officiellt och blir onaturlig n reporter bör över huvud taget aldrig dra till sig uppmärksamhet m han tar fram ett anteckningsblock och börjar skriva reagerar folk och undrar vad är det han skriver varför för vem gör han det ag har alltid arbetat med minnesmetoden även när det gäller det visuella ör att återgå till Ebenholts så fanns det många historier jag lagt på minnet men jag hade inte tid att skriva ner dem å samma sätt är det med boken om atinamerika jag har hittills inte haft något tillfälle att skriva den et specifika med en reporters arbete är dessutom att han hela tiden flyttas från plats till plats n gång var jag en längre tid i udan jag ville skriva en bok om udan men nej då jag förflyttades genast till hile och det blev ingen bok om udan ag var ett tag i hile och sedan åkte jag till rasilien e tematiska fälten förändras enormt i det här yrket och det finns en rad oskrivna historier kvar inom en ust Ebenholts är en bok som skrivits från pärm till pärm ur minnet ZB: På så sätt återvänder ni till litteraturens rötter, då skriften ännu inte fanns och historier bara existerade i berättarens minne. Det finns en bok av Mario Vargas Llosa, Berättaren, som handlar om en primitiv stam i Amazonas. Titelhjälten är en nykomling utifrån, från vår civilisation: han har absorberats av stammen och förmedlar deras traditioner. RK: n av de viktigaste egenskaperna för en reporter förutom ny fikenhet är empati – förmågan att oförställt leva sig in i ett visst sammanhang m jag av en händelse befinner mig i en liten by nå gonstans i ndien och invånarnas angelägenheter är okända för mig försöker jag ändå sätta mig in i dem och genomleva dem tillsammans med invånarna även om jag bara är där en kort tid örutom kamera använder jag ingen teknik jag har känslan av att tekniken kommer emellan mig och världen en att fotografera har ingenting gemensamt med att skriva ag skiljer på det är jag är några dagar på någon plats någonstans och samlar material till ett reportage fotograferar jag aldrig en sedan tar jag ledigt en dag och den dagen fotograferar jag bara å lägger jag märke till helt andra saker är jag gör ett reportage är det vad en människa har att berätta men när jag tar ett porträtt av den människan behöver han över hu vud taget inte tilltala mig är jag går längs en gata och diskuterar den politiska situationen i landet med någon är jag inte intresserad av arkitekturen men när jag har en dag för att fotografera staden är det gesimser portar balkonger o s v som intresserar mig mest ack för samtalet bigniew idakowski yszard apuscinskis senaste bok På resa med Herodotos kommer ut på svenska i mars nästa år på onnier Katarzyna Suchcicka Med tiden Ból mój Tiden har alltså visat sig vara biologi! Inte pengar, hopp eller Gud... Ty podły dystansie niegodziwy między ludźmi co nie pozwalasz im się przybliżyć do siebie. Biologin är en drottning – ond, självsvåldig, hänsynslös. Wydajesz się skrywać podejrzenia co do drugiego. Förgäves ska du be henne. Du kan bara ge dig I hennes våld. Tiden finns inte, blott processerna. Z czasem Więc czas się okazał biologią! Nie pieniędzmi, nadzieją, Bogiem... Biologia jest królową złą, samowładczą, bezwzględną. Darmo ją o coś prosić. Możesz jej się jedynie oddać we władanie. Tak odrzucona tak odsunięta odchodzę płacząc a w środku pusto. A może oni nie mieli co dać? Du nedriga skändliga distans människor emellan som inte låter dem närma sig varandra Som om du dolde misstankar mot andra Sålunda avvisad bortstött går jag min väg gråtande och min inre är tomt Men de hade kanske ingenting att ge? Pragmatyzm miłosny Ciało – coś co żyje niszczy się i męczy ciąży nam, nas dręczy. Ale, pożądanie! O, jak lekko ono niesie ciało w świat! Nie o młodość – módl się o miłość namiętną. Czasu nie ma, są tylko procesy. Z tomu Dzikie kryształy Wydawnictwo Nowy Świat Min smärta Översättning Lennart Ilke, ur diktsamling Vilda kristaller, Ilke Bokförlag Kärlekens Pragmatism Kroppen – något som lever förfaller och tröttas tynger och plågar oss Men åtrån! O, hur lätt den bär kroppen ut i världen! Inte om ungdom – om lustfylld kärlek ska du be Kjell Albin Abrahamson Bóść się z polską biurokracją Att stånga pannan blå och gul mot polsk byråkrati Kiedy spotykam Szwedów trwa na ogół najwyżej pół minuty zanim pada pytanie – ak to jest mieszkać w olsce amo pytanie jeszcze mogę wytrzymać ale niepojęte jest dlaczego zadający je muszą zawsze mieć współczujący głos niej więcej taki jakim się mówi do ludzi obciążonych nieuleczalną chorobą lbo jakim właściciel psa wyobraża sobie że trzeba rozmawiać z dziećmi lbo jakim rodzic małego dziecka myśli że trzeba rozmawiać z psami När jag träffar svenskar brukar det ta högst en halv minut innan frågan kommer – ur är det att bo i olen ag kan stå ut med själva frågan men det är obegripligt varför frågeställarna alltid ska ha något medlid samt i rösten ngefär som när man talar med människor med obotliga sjukdomar ller som hundägare inbillar sig att man ska prata med barn ller som småbarnsföräldrar tror att man ska prata med hundar onieważ pytanie jest tak wielkie i jednocześnie tak małe tracę mowę nie wiem co powiedzieć anim zdążę wpaść na jakąś pomysłową odpowiedź nadlatuje w powietrzu kolejne pytanie jak zeschnięty jesienny liść – naczy podoba ci się ciekawi się współczujący głos i – wierzcie lub nie – przekrzywia wdzięcznie głowę ak się mianowicie robi kiedy rozmawia sie z chorym na ids albo biedakiem dotkniętym umysłowym tsunami żeby dobrowolnie przenieść się do olski odoba się mamroczę cicho sam do siebie podoba to się dziewczynie do dziecka albo studentowi na wymianie y pozostali zdzieramy się na chleb powszedni około tysiąca zwedów pracuje w olsce głównie biznesmeni a jestem korespondentem zagranicznym i próbuję tłumaczyć że zwecja jest co najwyżej cen tralnym punktem peryferii i jak to jest że to co jest prawdą w erlinie i enie jest kiepskim żartem w eidelbergu ftersom frågan är så stor och samtidigt så liten blir jag alldeles stum vet inte vad jag ska säga nnan jag hunnit hitta på något fyndigt svar flyger redan följdfrågan förbi i luften som ett skrumpet höstlöv – ag menar trivs du undrar den medlidsamma rösten och – tro det eller ej – lägger nu huvudet på sned å ska man nämligen göra när man talar med aidspatienter eller med stackare som drabbats av den mentala tsunamin att frivilligt flytta till olen rivs tänker jag tyst för mig trivs gör au pairflickor och utbytesstudenter i andra sliter för brödfödan omkring tusen svenskar arbetar här i olen mest affärsmän jälv är jag utrikeskorrespondent och för söker förklara att verige på sin höjd är periferins medelpunkt och hur det kommer sig att det som är sanning i erlin och ena bara är dåligt skämt i eidelberg – olska leży w każym razie w centrum nauczyłem się odpowiadać nalogicznie do repliki pierwszego dnia w pracy po nieudanym urlopie w każdym razie z pogodą mieliśmy szczęście olska naprawdę leży w centrum wydarzeń iętnaście lat temu grani czyła z trzema krajami zisiaj nie ma żadnego z nich wiązku owieckiego zechosłowacji i eraz olska ma siedmiu sąsiadów zy można mieszkać bardziej centralnie eden z sąsia dów iałoruś jest ponadto jedyną dyktaturą uropy outpost of tyranny żeby zacytować amerykańską sekretarz stanu onoleezzę ice – ważasz że to fajnie sąsiadować z dyktaturą o na to odpowiedzieć ówię tak przeczytaj moją kiążke o iało rusi to zrozumiesz że dyktatura rzadko jest nudna albo milczę myśląc o geniuszu nart ngemarze tenmarku nie opłaca się tłumaczyć tym co niczego nie rozumieją ak podoba mi się w olsce ak myślę że to jest pasjonujący kraj z fascynującymi ludźmi iedy jednak zmuszony jestem mieć do czynienia z polskimi biurokratami tęsknię do domu do zwecji iedy inni zagraniczni zwedzi tęsknią za alles kaviar albo musztardą lott ja tęsknie za zwyczajnym szwedzkim biurokratą eby uzyskać pozwolenie na pobyt zmuszony byłem pięć razy odwiedzić urząd a każdym razem pytałem – olen ligger i alla fall centralt har jag lärt mig att svara n parallell till repliken första dagen på jobbet efter en misslyckad semester i hade i alla fall tur med vädret olen ligger verkligen mitt i smeten ör femton år sedan gränsade olen till tre länder e är alla borta ovjetunionen jeckoslovakien och u har olen sju grannländer an man bo mer centralt n av grannarna itryssland är dessutom uropas enda diktatur outpost of tyranny för att citera s utrikesminister ondolezza ice – ycker du att det är spännande att bo granne med en diktatur ad svarar man då ntingen säger jag a läs min bok om itryssland så förstår du att diktaturer sällan är tråkiga eller också tiger jag och tänker på skidgeniet ngemar tenmark e lönse int förklar för dom som int begrip a jag trivs i olen a jag tycker att det är ett spännande land med fascinerande människor en när jag tvingas ha att göra med polska byråkrater längtar jag hem till verige är andra utlands svenskar längtar efter alles kaviar och lottssenap längtar jag efter en alldeles vanlig svensk byråkrat ör att få mitt polska uppehållstillstånd tvingades jag fem gånger besöka myndigheten arje gång frågade jag – r det nu allt som krävs för att jag ska få uppehållstillstånd varet var klart som vattnet från en ällbäck i eskiderna – zy to już wszystko co potrzebne do otrzymania pozwolenia dpowiedź była krystaliczna jak woda z beskidzkiego źródła – ak to wszystko iedy następnym razem odwiedzałem urząd zawsze jakiegoś przeklętego papieru brakowało albo musiał być przetłumaczony na polski – le zaświadczenie że jestem korespondentem zwedzkiego adia jest napisane po angielsku ie ma nikogo kto zna angielski – ie musi być przetłumaczone na polski już nic więcej nie jest potrzebne dpowiedź była krystaliczna – i tym razem zimna – jak woda z beskidzkiego źródła – ie nie potrzeba już żadnych papierów czywiście ciągle brakowało jakiegoś papieru – statnio kiedy tu byłem powiedziano mi że mam już wszystkie potrzebne papiery i dokumenty – ani która z anem rozmawiała musiała być źle poinfor mowana ówię z pełną odpowiedzialnością nawet w wiązku owieckim biurokraci nie byli tak niekompetentni i bezczelni jak w olsce rząd karbowy każdego kraju przyjmuje z otwartymi ramionami cudzoziemca który chce dobrowolnie płacić tu podatki le nie w olsce utaj wygląda jakbym każdego miesiąca próbował wyłudzić pieniądze z rzędu omimo że przez całe życie nie byłem karany spotykam się tu z większą podejrzliwością niż recydywista istocie nic nie mam za te pieniądze które płacę w olsce poza możliwością bezpłatnego oddychania używnym powietrzem i swobodnego spacerowania po nierównych chodnikach łacę i tak z jednego powodu w piekle podatkowym zwecji płaciłbym jeszcze więcej – an przecież nie ma pitu wykrzyknęła z wyrzutem blondynka o tapirowanych włosach i krwistoczerwonych paznokciach – czywiście że mam odpowiedziałem zatopiony w myślach po szwedzku pitt – ptaszek czując się zraniony w męskiej dumie – ogóle an nie ma nie ma an żadnego pitu upierała się kobieta wyglądająca jakby chciała wyłupić mi oczy swoimi długimi pazurami rozumiałem że tym razem nie chodziło o pesel ani o nip tylko wlasnie o pit zwecji jest tylko heretycki numer personalny łącznie z czterema ostatnimi cyframi ale w olsce jest kilka systemów identyfikacyjnych aprawdę próbowałem załatwić je wszystkie ale po kilku godzinach przed drzwiami do pitu poddałem się to oskarża zwecję że jest zbiurokratyzowana nie wie o czym mówi iększość spraw daje sie załatwić zwykłą rozmową telefoniczną jeśli nawet oczekiwanie na linii i liczba komend gwiazdka – kwadracik rośnie w niepokojącym tempie zwedzcy urzędnicy może mają swoje wady i braki ale mają też przynajmniej fundamentalną świadomość że siedzą na swoich tyłkach żeby służyć ogółowi ni już zrozumieli że biurokraci są dla obywateli olsce jest to samo – tylko na odwrót zimną twardą i szarą cementową ścianę która nazywa się polska biurokracja można sobie rozbić głowę ic nie pomaga oże łapówki ale te dla mnie są nie do pomyślenia ie z powodu sknerstwa lecz dlatego że tego instrumentu nie stosuje się w nowo czesnym społeczeństwie i zwłaszcza w kraju nii końcu olska chciała być członkiem nii i musi akceptować reguły gry ożna by pomyśleć że cementowa ściana zniknie gdy państwo wielkiego brata rozluźniło swój żelazny uścisk i pozwoliło – a det är allt är jag nästa gång besökte myndigheten så var det likt förbaskat något papper som saknades eller måste översättas till polska – en intyget att jag är veriges adios korrespondent är ju skrivet på engelska inns det ingen som kan läsa engelska – ej det måste översättas till polska – edan är det inget mer som krävs varet var klart – och den här gången kallt – som vattnet från en ällbäck i eskiderna – ej sedan behövs inga mer papper aturligtvis saknades det fortfarande papper – örra gången det vill säga sjätte gången som jag var här hette det att nu har jag alla papper och dokument – amen som talade med er måste ha varit felinformerad ag säger det på fullt allvar inte ens i ovjetunionen var byråkra terna så ignoranta och fräcka som i olen arje lands skattemyndighet välkomnar en utlänning som frivil ligt vill betala in skatt å icke i olen är är det som om jag varje månad försöker lura av skattemyndigheten pengar ast jag aldrig varit straffad i hela mitt liv möts jag av en större misstänksamhet än vad som drabbar återfallsförbrytare princip får jag inget för de skattepengar som jag betalar in i olen mer än att gratis få andas begagnad luft och fritt promenera på ojämna trottoarer ag betalar i alla fall av ett enda skäl i skattehelvetet verige skulle jag betala ännu mer – i har ju ingen pit skrek förebrående den blonda kvinnan med tuperat hår och blodröda naglar – et har jag visst det svarade jag eftersom jag satt försjunken i svenska tankar och kände hur min manlighet sårades – et har ni inte alls det ni har ingen pit envisades kvinnan och såg ut som om hon ville klösa ögonen ur mig med sina långa klor å insåg jag att den här gången var det inte pesel och inte nip utan just pit verige finns bara det förkättrade personnumret inklusive de fyra sista siffrorna men här i olen finns flera olika identifieringssystem ag hade verkligen försökt att skaffa dem alla men gav upp efter ett par timmar framför de galonklädda pitdör rarna en person som anklagar verige för att vara byråkratiskt vet inte vad hon talar om et mesta går att lösa med ett vanligt telefonsamtal även om telefonköandet ökar och antalet stjärna fyrkantkommandon sprider sig oroväckande snabbt e svenska tjänstemännen må ha sina fel och brister men de har åtminstone den fundamentala insikten att de sitter på sina breda bakar för att ge service åt allmänheten e har förstått att byråkraterna är till för medborgarna olen är det samma sak – fast tvärt om ot den kalla hårda och grå cementvägg som heter polsk by råkrati kan man stånga pannan blå och gul nget hjälper anske mutor men det är otänkbart för mig nte av snålhet utan för att bestickning inte hör hemma i en modern civilisation och i ett land et var faktiskt olen som bad om att få bli medlem i och då får olen acceptera spelreglerna u skulle man ju kunna tro att cementväggen försvinner när pappa staten släpper sitt järngrepp och den flexibla och tjänstevil liga marknaden tar över yttsan en privatiserade polska motsvarigheten till elia är inget annat än den byråkratiserade marknadens egen rankenstein nget monster kan bli större farligare och värre än elekomunikacja olska .. en så kallade lå linjen som ska upplysa om allt och enkelt rätta till felaktigheter är ett förstaaprilskämt timmar om dygnet varje dag året runt elastycznemu i otwartemu rynkowi przejąć inicjatywę kurat prywatyzowany polski odpowiednik elii to nic innego jak rankenstein zbiurokratyzowanego rynku aden potwór nie może być większy groźniejszy i gorszy od elekomunikacji olskiej . . ak zwana łękitna inia mająca inforować o wszystkim i w pro sty sposób załatwiać sprawy jest dowcipem primaaprlisowym godziny na dobę każdego dnia przez cały rok to nie jest zadowolony z nonsensów z łękitnej inii musi udać się na ul więtej arbary la całej arszawy z okolicami jest tylko to jedno miejsce gdzie kilka ań godzinami i dniami rozwiązuje sprawy które przedszkolak zrozumiałby w minutę ydział spraw bardziej skomplikowanych jest otwarty trzy dni w tygodniu po kilka godzin ciasnym pozbawionym okien wąskim i beztlenowym kory tarzu tłoczą się starzy i młodzi panie z henną i czarni punkowcy krzyczące dzieci w wózkach i weterani wojenni na wózkach inwa lidzkich plus szwedzki korespondent wmawiający sobie w swojej zarozumiałości że ma ważniejsze sprawy do załatwienia rzeba tylko poczekać eraz wszedł numer prawdopodobnie znowu roztrzęsiona emerytka która zapewnia że nie dzwoniła za złotych łyszę przez drzwi jak kobieta płacze – ie było mnie nawet w domu am tylko zł emerytury ak moglam wydzwonić za tysięcy en som inte är nöjd med nonsenssvaren från lå linjen måste bege sig till ul wietej arbary ör hela arszawa med omnejd finns detta enda ställe där ett antal damer i timmar och dagar ska reda ut vad ett dagisbarn skulle ha förstått på en minut vdelningen för mer komplicerade ärenden har öppet tre dagar i veckan några timmar varje gång en trång fönsterlös smal och syrelös korridor trängs gamlingar och unga hennafärgade damer och svarta punkare skrikande små barn i vagnar och krigsveteraner i rullstol plus en svensk utrikeskor respondent som i högmod inbillar sig att han har viktigare saker att göra et är bara att vänta ust nu betjänas nr , troligtvis återigen en darrande pensionär som försäkrar att hon inte ringt för femtontusenfemhundraåttio fyra zloty ag hör genom dörren hur kvinnan hulkar – ag har ju inte ens varit hemma ag har ju bara sexhundra i pension ur skulle jag kunna ringa för femtontusen n ny kund kommer in och tar sin kölapp han stirrar på kölap pens höga nummer med samma skräckslagna blick som en hare på en huggorm nr n och samma mening studsar som en boll mellan väggarna eller upprepas som ett omkväde i en gammal folk visa – ervicen var banne mig bättre under kommitiden rött svettig och med bultande huvudvärk är det äntligen min tur ud giv mig kraft mumlar jag och går in chodzi nowy klient i bierze numerek patrzy na wysoki numer przerażonym wzrokiem jak zając na żmiję o samo zdanie odbija sie jak piłka między ścianami i powtarza jak refren – obsługa była jak pragnę zdrowia lepsza za komuny męczony spocony i z łomoczącym bólem głowy doczekuję się w końcu mojej kolejki oże dopomóż mamroczę i wchodzę do środka Kjell Albin Abrahamson był dramaturgiem w Szwedzkiej Telewizji i szefem kultury w Szwedzkim radio. Jest weteranem wśród szwedzkich korespondentów zagranicznych, był w Moskwie, Wiedniu i w Warszawie. Od roku mieszka znowu w Warszawie pracując jako korespondent z Środkowej i Wschodniej Europy – wolny strzelec dla Szwedzkiego radia i Sydsvenska Dagbladet. Wydał wiele książek, ostatnio „Enkel biljett till Polen” (Fischer & Co) recenzowaną w SP nr /. Inna książka „Polen – diamant i aska” () ukazała się również po polsku „Polska – diament w popiele” (). Kjell Albin Abrahamson har varit dramaturg på SVT och kulturchef på Sveriges Radio. Han är veteran bland Sveriges utrikeskorrespondenter med stationeringar i Moskva, Wien och Warszawa. Han är sedan återigen bosatt i Warszawa där han som frilans är Sveriges Radios och Sydsvenskans Central- och Östeuropakorrespondent. Han är också författare till flera böcker, den senaste ”Enkel biljett till Polen” (Fischer & Co) recenserades i nummer / av Suecia Polonia. Hans bok Polen – diamant i aska () finns även i polsk översättning Polska – diament w popiele (). översättning g av R. Piotr Cegielski Villagatan , eller en bra adress i Stockholm czyli dobry adres w Sztokholmie tym budynku spędziłem sześć lat racowałem w nim a towarzyszył mi dzielnie zespół ale nie była to typo wa praca a stanowisku szefa nstytutu olskiego funkcjonowałem jako dyplomata – menedżer zyli organizowałem koncerty pokazy filmów wystawy gościłem artystów uczonych polityków wariatów co często na jedno wychodziło publicz ność szwedzką polską polonijną to szczególny typ olaków dlatego go wyodrębniam wydawałem przyjęcia i – last but not least – troszczyłem się o klimat en klimat budowali oczywiście głównie goście – tu grzecznie pijała herbatki i niegrzecznie paliła isława zymborska to tu skandalizowały samą swoją obecnością orota ieznalska uzanna anin ulita ójcik i oanna ajkowska a na grzebiących w jego życiu prywatnym dzienni karzy wściekał się oman olański u uporczywie milczał yszard rynicki plany nowych książek snuł aweł uelle nie trzeźwiał ani przez chwilę aniel lbrychski tu o hamburgerach z conalda marzył zesław iłosz tu czarowali publiczność anuta tenka ałgorzata ieczyńska erzy tuhr an owicki i dam anuszkiewicz tu geniusz rylca zesław łania podszczypywał młodsze od niego o lat gwiazdki filmowe tu olśniewały urodą zabella corupco i jej matka agdalena tu ostatni koncert przed śmiercią dała alina zernytefańska ecz ważnym ba chyba nawet koniecznym składnikiem atmo sfery nstytutu jest właśnie ten egzotyczny swą południową architekturą dwupiętrowy dom przy illagatan arto najpierw przyjrzeć się samej ulicy niedługiej liczącej zaledwie trzynaście posesji po lewej stronie i dwanaście po prawej ej początki sięgają lat wieku kiedy to sztokholmskim planistom zamarzyło się utworzenie dzielnicy willowej – illastaden położonej tuż obok arku umlegården i iblioteki rólewskiej iedaleko serca miasta a jednak na uboczu d parku illastaden oddzielono piękną esplanadą ‒ arlavägen o pierwszych willach na illagatan która stanowiła główną oś całej dzielnicy rychło nie pozostało jednak śladu ceny gruntu szybko poszły tu w górę a miejscu małych domków na przełomie i wieku wyrosły pałace i okazałe rezydencje ajmniejsza zmiana w skali zabudowy dotyczyła domu narożnego przy illagatan czyli budynku mieszczącego dziś nasz nstytut le o tym za chwilę isavis nstytutu znajdują się dwa budynki pod jedynką brzydki nieste ty najnowszy przy ulicy gmach należący do wielkiego wydawniwa atur och ultur zbudowany w latach - dla venska kogs industriföreningarna zwedzkiego wiązku rzemysłu eśnego obok pod trójką klasycystyczny pałacyk ungliga itterhetsakademien czyli rólewskiej kademii auk umanistycznych gdzie także ulokowaliśmy swój przyczółek w postaci siedziby sztokholmskiego oddziału owarzystwa zwedzkoolskiego detta hus har jag tillbringat sex år är har jag verkat med duktiga medarbetare ch jobbet har varit högst ovanligt om chef för olska nstitutet är man både diplomat och manager ag har fått ordna konserter filmvisningar och utställningar ta hand om konst närer vetenskapsmän politiker och dårar vilket ibland kan vara samma sak både svenska och polska besökare för att inte nämna en speciell sorts publik svenska polacker ag har fått vara värd på mottagningar och – sist men inte minst – haft att vårda det lokala klimatet etta klimat har givetvis huvudsakligen skapats av gästerna är drack isława zymborska snällt sitt te och rökte inte lika snällt sina cigaretter är ställde orota ieznalska uzanna anin ulita ójcik och oanna ajkowska till skandal med sin blotta närvaro och oman olański rasade mot journalister som ställt närgångna frågor är teg yszard rynicki still aweł uelle smidde planer på nya böcker och aniel lbrychski tycktes aldrig nyktra till är drömde zesław iłosz om hamburgare från conalds här charmades publiken av skådespelare som anuta tenka ałgorzata ieczyńska erzy tuhr an owicki och dam anuszkiewicz är nöp den store mästergravören zesław łania sextio år yngre filmstjärnor och zabella corupco och hennes mor agdalena bländade alla med sin skönhet är gav alina zernytefańska sin sista konsert mellertid är det exotiska trevåningshuset på illagatan med sin syd ländska arkitektur också viktigt och kanske av avgörande betydelse för nstitutets atmosfär ill att börja med bör man begrunda gatan där huset står illagatan är ganska kort med hus på vänstra sidan och på den högra atan har sitt ursprung i talet då tockholms planerare drömde om att skapa en villastadsdel – illastaden – just vid umlegården och ungliga iblioteket vsides men ändå nära stadens hjärta rån umlegården avskildes den med arlavägens vackra esplanad e första villorna på illagatan som var stadsdelens huvudartär var snart ett minne blott arkpriserna steg i snabb takt stället för småhus byggdes vid sekelskiftet palats och residens elativt minst förändrat blev hörnhuset på illagatan dvs olska nstitutets hus er om detta längre fram ittemot nstitutet finns två fastigheter illagatan det nyaste och fullaste huset på gatan som tillhör det stora förlaget atur och ultur et byggdes - för venska kogsindu Villagatan, drzeworyt wg. rysunku R.Haglunda, . s t r i f ören i n g a r n a Villagatan, träsnitt enl. ritning av R. Haglund, 1879 uset bredvid på nr alej po nieparzystej stronie imponująca secesyjna siedziba zwedz kiego owarzystwa ekarskiego a rogiem ulicy stermalmsgatan mamy pod trzynastką pałac vara reugera czyli gigantyczną kamienicę słynnego króla zapałczanego aferzysty finansowego a skądinąd przy jaciela olski jego młodszy brat orsten był konsulem honorowym który w r popełnił w aryżu głośne na całą uropę samobójstwo otem wzrastał i mieszkał tu przez całe życie największy szwedzki magnat telewizyjny an tenbeck on z kolei w r zasłynął śmiercią z prze jedzenia ychowała się tu także jego siostra późniejsza minister spraw zagranicznych zwecji argaretha af gglas zachodnim skrzydle tego gmachu mieści się ambasada elgii od numerem od połowy lat do początku ulokowana była kolejna placówka dyplomatyczna – ambasada sowiecka o r kierowała nią osławiona czerwona hrabina leksandra ołłontaj zwolenniczka wolnej miłości i całkowitej swobody seksualnej jako narzędzia dezintegracji starego świata tąd prowadzono intensywną działalność szpiegowską tu łopotała czerwona flaga spowita kirem po śmierci talina a nieco wcześniej w czerwcu r demonstrowano po zestrzeleniu przez owietów szwedzkiego samolotu wojskowego oleciały wtedy szyby był to chyba jedyny naprawdę niespokojny moment w dziejach ulicy o owietach budynek przejęła ółnocna orea która jednak po kilkunastu latach szczęśliwie wyniosła się z illagatan umer zajmują reprezentacyjne lokale – rólewskiej olitechniki statnia demonstracja jaka przeszła tą ulicą odbyła się kilka lat temu pod oknami ambasady zech po tym jak w radze uwięziono grupę szwedzkich antyglobalistów było się bez incydentów mbasada zech oraz – ulokowane w oficynie − zeskie entrum mieszczą się w pałacyku pod numerem anim przeszła w ich ręce rezydencja była min własnością barona ohana annerheima brata arla ustafa – marszałka i prezydenta inlandii który w latach - był na illagatan częstym gościem o annerheimach na lat dom przejął książę arl z bocznej linii ernadottów o stronie parzystej naszym sąsiadem jest pałac allenbergów z r powszechnie znany jako allenbergska mieszkał tu min scar allenberg obecnie goszczący także hilipsonów jedną z najbogatszych rodzin szwedzkich rtystka alin hilipson oraz prof ennart hilipson wybitny światowej rangi specjalista z zakresu biologii molekularnej są zapalonymi kolekcjonerami sztuki nierzadko też gośćmi wernisaży w nstytucie radziadek ennarta hilipsona alther zbudował dużą willę sasiadującą z allenbergską oraz z illagatan – od r mieści się tam polska ambasada olejni potentaci – xel ohnson ruppen – rezydują w klasycy zującym pałacyku pod szóstką od ósemką mamy jeden z najpiękniej szych przykładów rezydencjalnej szwedzkiej secesji projektu ustafa ermanssona budynku powstałym w latach - dziś mieści się redakcja äkartidningen azety lekarskiej ieco dalej pod rozlokowało się amfundet e io owarzystwo ziewięciu czyli młodszy wariant zwedzkiej kademii przyznający kilka prestiżowych nagród literackich wielkiej secesyjnej kamienicy pod numerem od drugiego roku życia wychowywał się ngmar ergman yprowadził się stąd jako szesnastolatek w roku kiedy to jego ojciec pastor rik ergman objął parafię edvigi leonory w innej części dzielnicy stermalm zieciństwo i młodość spędzone na illagatan nie były jednak najszczęśliwszym okresem w jego życiu raumatyczne związki z ojcem który regularnie go tyranizował i bił do dziś są obsesyjnym tematem jego twórczości filmowej i pisarskiej ak illagatan jest ulicą ekskluzywną jednym z najlepszych adresów w ztokholmieetr kwadratowy mieszkania kosztuje tu tysięcy koron i więcej illagatan jest w ogóle synonimem dobrego czy wręcz snobistycznego adresu w zwecji gmach nstytutu olskiego to är ungliga itterhetsakademiens klassicistiska palats där vi också har ett fäste i svenskpolska föreningens tockholmsavdelning ängre fram på den udda sidan står den imponerade byggnad som är säte för venska äkaresällskapet ortom hörnet med stermalmsgatan finns på nr en gigantisk fastighet kallad var reugers palats efter den ökände tändstickskungen finansmannen och olenvännen hans yngre bror orsten var polsk honorärkonsul som begick det självmord som fick efterverkningar i hela det dåtida uropa är bodde under hela sitt liv an tenbeck den största svenska mogulen vars död blev vida känd när han dog av överkonsumtion reugers palats var också barn domshem för tenbecks syster sedermera utrikesministern argaretha af gglas fastighetens västra flygel finns idag elgiens ambassad å illagatan fanns från mitten av talet och fram till början av talet en annan beskickning – den sovjetiska ambassaden ram till leddes den av den berömda röda grevinnan lexandra ollontaj förespråkare för fri kärlek och fullständig sexuell frihet som instrument för upplösning av den gamla världen ärifrån leddes en mycket intensiv spionverksamhet här fladdrade den röda fanan med sorgband efter talins död ite tidigare i juni demonstrerades efter att ovjetunionen skjutit ner ett svenskt spaningsplan av typ å slogs fönsterrutorna sönder och det var måhända den enda oroväckande stunden i gatans historia fter ovjetunionen övertog ordkorea fastigheten men flyttade lyckligtvis efter ett dussintal år å nr finns s representationslokaler inrymda en sista demonstrationen som gick på illagatan ägde rum för några år sedan utanför den jeckiska ambassadens fönster då en grupp svenska antiglobalister hade fängslats i rag en det hela avlöpte utan incidenter jeckiska ambassaden och jeckiska entret i gårdshuset är inrymda i en liten palatsbyggnad på illagatan örr ägdes detta hus av baron ohan annerheim bror till arl ustaf finländsk marskalk och president som - ofta var gäst på illagatan fter annerheims ägdes huset under år av prins arl från en sidogren av ätten ernadotte år granne på jämna sidan är allenbergpalatset byggt allmänt känt som allenbergska är bodde bl a scar allenberg dag har familjen hilipson en av veriges förmögnaste familjer sin bostad i huset onstnärinnan alin hilipson och prof ennart hilipson en framstående världsberömd specialist i molekylärbiologi är inbitna konst samlare och inte sällan gäster på nstitutets vernissager redvid allen bergska och olska nstitutet byggde ennart hilipsons gamle farfar en stor villa edan är denna säte för olska ambassaden ndra storheter − xel ohn son ruppen − residerar i det klassiska palatset på illaga tan å nr finns ett av de Villagatan w r. Pierwszy z prawej vackraste exemplen på svensk fragment budynku przy Villagatan , dalej sekelskiftesarkitektur projek „Wallenbergska” Villagatan, år , till höger fastigheten Villagatan , längre bort terat av ustaf ermansson ”Wallenbergska”, vykort fastigheten som byggdes - finns idag redaktionen för äkartidningen ite längre fram på nr finns amfundet e io en yngre version av venska kademien som utdelar prestigefyllda litterära priser en annan stor sekelskiftsfastig het på illagatan bodde ngemar ergman från två års ålder ärifrån flyttade han som åring då hans far pastor rik ergman tog över edvig leonora församling i en annan del av stermalm en ungdoms åren på illagatan var inte de lyckligaste i hans liv ans traumatiska relation till den tyranniske fadern är ett obsessivt återkommande temat i hans filmer och böcker å nog är illagatan en exklusiv gata och en av de bästa adresserna i tockholm vadratmeterpriset överstiger kronor illagatan niewątpliwie jedna z najpiękniejszych budowli ztokholmu ostatnich lat wieku owstała w roku dla inżyniera majora laesa delskölda posła do iksdagu członka rólewskiej kademii auk budo wniczego kolei żelaznych podróżnika i autora dzieł podróżniczych historycznych oraz interesujących wspomnień w czterech tomach delsköld był też właścicielem modnego dziś jako cel weekendowych wypadów barokowego pałacu w teninge pod ztokholmem ierwszy budynek na parceli przy illagatan piętrowa willa eder schiöldska zbudowana w stylu neogotyckim stała zaledwie lat do r byt słabo posadzona została rozebrana i zastąpiona dwu piętrowym domem z płaskim dachem obficie czerpiącym z antyku i rene sansu delsköld będąc pod wrażeniem swych śródziemnomorskich podróży sam zaplanował willę edług jego autorskich szkiców projekt wykonał architekt ilhelm lemming okoje na piętrze rozmieszczone były symetrycznie wokół centralnego salonu z przeszklonym dachem czyli atrium ryzy na ścianach budynku wykonano z paryskiego gipsu ściany pierwszego piętra z różowego cementu z reliefami francuskiej lilii alkon od strony arlavägen wychodzący na umlegården i ibliotekę rólewską wspierają dwie polerowane granitowe kolumny roku po śmierci pierwszego właściciela willę kupił szef spółki górniczej rängesbolag – rik risell łynny sztokholmski architekt erdinand oberg autor tak znakomitych budowli w sto licy zwecji jak książęcy pałacyk aldermarsudde ielska alleriet czy ppenbarelsekyrkan w podsztokholmskim altsjöbaden dokonał wewnątrz budynku szeregu zmian w duchu secesji le do dziś we wszystkich przewodnikach po architekturze ztokholmu gmach znany jest jako delsköldska villan d chwili przejęcia domu przez rodzinę risell stał się on miejscem spotkań sztokholmskiej elity kulturalnej ona rika risella – tina aernrisell prowadziła estetycznopolityczny salon realizując w ten sposób swoje zainteresowania społeczne i kulturalne nętrza domu były często wykorzystywane jako sceneria filmów fabularnych takiej atmosferze wychowywała się również arin ich córka od do roku żona słynnego pisarza i dziennikarza ustafa ellströma - o właśnie tu w powstała jego czołowa powieść nörmakare ekholm får en idé która stała się przełomem w jego karierze cześniej w latach - był korespondentem wielkiego dziennika agens yheter w ondynie aryżu i owym orku a początku lat trzydziestych był jednym z niewielu szwedzkich dziennikarzy dostrzegających zagrożenie ze strony rodzącego się na zizmu owodzą tego jego korespondencje z erlina z roku r ellström został członkiem zwedzkiej kademii przyznającej literacką nagrodę obla o śmierci arin risell w roku od jej spadkobierców willę kupiło państwo polskie którego mbasada mieści się w sąsiednim domu przy arlavägen e względu na zabytkowy charakter budynku zgodę na tę transakcję musiał wydać sam król yła to zresztą jedna z ostatnich przed śmiercią decyzji ustawa dolfa udynek przejęto czerwca r monarcha zmarł września apłacono , mln koron co okazało się znakomitym interesem latach i ceny nieruchomości w tej części ztokholmu poszybowały w górę arunkiem sprzedaży willi było zachowanie jej jako obiektu kulturalnego ze względu na rolę w szwedzkiej historii kultury i wartość architektoniczną budynku isję tę staraliśmy się wypełniać jak najlepiej iotr egielski är synonymt med en bra eller rent av snobbig adress i verige ch olska nstitutets hus är utan tvekan en av tockholms vackraste byggnader från slutet av talet uset uppfördes för ingenjören och majoren laes delsköld Salon przy Villagatan , początek xx tillika riksdagsman medlem i wieku. Fot. arch. Salongen på Villagaungliga etenskapsakademien järn tan i början av nittonhundratalet vägsbyggare resande och författare till reseböcker och historisk litteratur samt intressanta memoarer i fyra volymer delsköld var också ägare till barockslottet teninge utanför tockholm idag ett populärt mål för helgutflykter en första fastigheten på tomten illagatan den ederschiöldska tvåvåningsvillan i neogotisk stil fick bara stå i år fram till en var felaktigt grundlagd och revs och ersattes av ett trevåningshus med platt tak och påfallande associationer till antiken och renässansen delsköld planerade villan själv under intryck av sina medelhavsresor fter hans skisser utfördes ritningarna av arkitekten ilhelm lemming nteriören var en atriumbyggnad med rummen på övervåningen symme triskt placerade runt en central salong med ljusgård riserna är i parisisk gips första våningens mosaik är i rosa cement med fransk lilja i relief alkongen mot arlavägen som vetter mot umlegården och ungliga iblioteket vilar på två polerade granitkolonner r efter den första ägarens död förvärvades villan av rik risell som var ägare till rängesbolaget en framstående svenske ar kitekten erdinand oberg som gjort så fantastiska byggnader som rins ugens aldemarsudde hielska alleriet och ppenba relsekyrkan i altsjöbaden förändrade interiören till jugendstil en ännu idag betecknas huset i alla böcker om tockholms arkitektur som delsköldska villan edan familjen risell flyttat till huset blev det en mötesplats för tock holms kulturelit rik risells hustru tina aernrisell höll ofta este tiskpolitisk salong där hon odlade sina sociala och kulturella intressen nteriörerna användes ofta som sceneri för filminspelningar denna atmosfär växte deras dotter arin upp mellan och gift med ustaf ellström - känd författare och journalist och även medlem i venska kademien är skrev han sin genombrottsroman nörmakare ekholm får en idé i digare - hade han varit a gens yheters utrikeskorrespondent i ondon aris och ew ork fter arin risells död för värvades villan av polska staten som har ambassad i grannfastigheten på arlavägen ed hänsyn till bygg nadens historiska värde måste köpet Instytut Polski, Villagatan . Fot. Michał godkännas av självaste kungen et Bieniasz var för övrigt ett av de sista besluten som fattades av ustav dolf astigheten övertogs den juni och kungen dog den september riset var , miljoner kronor vilket senare visat sig vara ett klipp nder och talen rakade fastighetspriserna i denna del av tockholm i höjden tt villkor för polska statens förvärv av fastigheten var att huset skulle skyddas som kulturhus med anledning av dess roll i svensk kulturhistoria och dess arkitektoniska värde etta uppdrag har vi försökt uppfylla på bästa möjliga sätt iotr egielski översättning alina oldfarb Poland – the natural choice rozmowa z Juliuszem Sochanem – dyrektorem sztokholmskiego ośrodka Polskiej Organizacji Turystycznej samtal med Juliusz Sochan, vd för Polska statens turistbyrå Zbigniew Bidakowski: Jak Pan ocenia Polski Tydzień na Gotlandii? Juliusz Sochan: estem bardzo zadowolony z promocji olski jako kraju turystycznego asze stoisko zlokalizowane zostało w centrum handlowym w isby cieszyło się ogromnym zainte resowaniem i duża ilość materiałów promocyjnych trafiła do potencjalnych turystów nie tylko zresztą szwedzkich ale z całego świata dzięki temu że zatrzymywały się w isby ogromne promy wożące turystów po uropie byli iszpanie rancuzi iemcy merykanie apończycy toisko zorganizowane było we współpracy z ałopolską rganizacją urystyczną i rzędem arszałkowskim województwa małopolskiego ktywnie włą czył się też rząd arszałkowski województwa pomorskiego i omorska rganizacja urystyczna zięki nim zespoły folklo rystyczne z aszub ierakowice oraz órale ąccy z ałopolski wspaniale prezentowały polski folklor worzyli happeningi chodząc po ulicach isby co spotykało się ze świetnym przyjęciem publiczności ważam jedynie że termin był trochę nietrafiony ponieważ było to po okresie wakacyjnym i jeżeli takie imprezy miałyby się powtarzać to absolutnie musi to być przed słynnym tygodniem średniowiecznym bo wtedy mamy tłumy szwedzkich turystów przebywających na otlandii na wakacjach tym roku po tygodniu średniowiecznym nie było na otlandii tylu osób na ile można było liczyć olskę było jednak widać i to w różnych aspektach bo i współ czesny jazz i folklor i nowoczesna sztuka ciekawa była promocja arszawy edną z najważniejszych spraw było odsłonięcie tablicy pamiątkowej na grobach ludzi którzy dotarli do otlandii w słyn nej akcji białych autobusów olejnym problemem jest dotarcie do mediów okalne media bardzo szeroko opisywały ydzień olski na otlandii szkoda że centralne media szwedzkie nie przekazały żadnych relacji z tej imprezy ZB: Jaki był stosunek między głównym organizatorem tej imprezy a Polską Organizacją Turystyczną? Czy to było wspólne przedsięwzięcie? JS: rganizatorem ze strony szwedzkiej była właściwie jedno osobowo konsul onorowa pani nger arlevi która jest bardzo aktywna właśnie w branży turystycznej jest właścicielką biura podróży jest osobą znaną w środowisku orza ałtyckiego zrzeszeniu miast hanzeatyckich itd e strony polskiej koordy natorem był dyr nstytutu olskiego iotr egielski i jego zespół Zbigniew Bidakowski: Vad anser ni om Polenveckan på Gotland? Juliusz Sochan: ag är mycket nöjd med marknadsföringen av olen som turistland årt stånd var förlagt till isbys affärscen trum det väckte stort intresse och en stor mängd reklammaterial nådde potentiella turister ör övrigt inte bara svenska turister utan turister från hela världen tack vare att stora färjor som skep par turister runt i uropa anlöpte hamnen i isby är fanns spanjorer fransmän tyskar amerikaner och japaner årt stånd arrangerades i samarbete med länet ałopolskas turistbyrå och re gionala förvaltning ven länet omorskis turistbyrå och regionala förvaltning deltog aktivt ack vare dem framförde folksång och dansensemblerna ierakowice från asjubien och órale ąccy från ałopolska härlig polsk folklore e ställde till med en hap pening när de gick runt på gatorna i isby vilket fick ett strålande bemötande ag anser bara att tidpunkten var lite olycklig eftersom den låg efter semestertid och om sådana evenemang ska upprepas måste de absolut äga rum innan den berömda medeltidsveckan å tillbring ar mängder av svenska turister sin semester på otland et här året var det inte så mycket folk på otland efter medeltidsveckan som man hade räknat med olen märktes dock och det ur olika aspekter för där fanns både modern jazz och folklore och modern konst arknadsföringen av arszawa var intressant tt av de viktigaste inslagen var avtäck andet av en minnesten över de polacker som kom till otland med de berömda vita bussarna och ligger begravda där ästa problem är att nå ut till media okalpressen beskrev mycket omfattande olenveckan på otland men det är synd att rikstäckande media inte tog upp något från evenemanget ZB: Hur var förhållandet mellan huvudorganisatören och Polska statens turistbyrå? Var det ett gemensamt företag? JS: en svenska sidans organisatör var egentligen en person olens honorärkonsul i isby nger arlevi som är mycket aktiv inom just turistbranschen on äger en resebyrå och är en känd profil i ster sjökretsar och ansastäder oordinator från den polska sidan var iotr egieleski direktör för olska institutet och hans team samt polska ambassaden i var bara där som ett av alla inslag ittills har vi velat visa olen som ett vänligt trevligt och sympa tiskt land där man kan tillbringa en mycket trevlig helg u satsar vi mer på längre vistelser semestrar et är något överraskande att många skandinaver i år har åkt till olen med hela sin familj mbasada y byliśmy tutaj tylko jednym z elementów tej akcji ZB: Do jakiego kraju zaprasza Pan Szwedów? JS: otąd chcieliśmy pokazywać olskę jako kraj przyjazny miły sympatyczny gdzie można spędzić bardzo miło pobyt weekendowy eraz stawiamy bardziej na pobyty dłuższe wakacyjne u pewnemu zaskoczeniu w tym roku bardzo wielu kandynawów pojechało do olski z całymi rodzinami na dłuższe wakacje nad polskim morzem i w polskich górach est to bardzo ważna zmiana ponieważ do tej pory głównym celem wyjazdów były wyjazdy tzw city break gdzie jeździ się poznawać polską kulturę tradycję do arszawy rakowa z ieliczką dańska a w dalszej kolejności rocławia oznania i zczecina który jest głównym celem przyjezdnych z południa zwecji orwegii i anii tej chwili bardzo intensywnie promujemy pobyty w polskich uzdrowiskach i to w innej formule niż dotąd zięki ogromnej zmianie jakościowej obsługi w tej chwili proponujemy formułę pa and eauty jest bardzo duże zainteresowanie ze strony kandynawów głównie kobiet + które wyjazdy traktują nie w pierwszym rzędzie jako leczenie ale relaks i upiększenie ferta polska z miesiąca na miesiąc jest bogatsza przykładem uzdrowiska takie jak ołobrzeg amień omorski onstancin olanica udowa rynica zczawnica iechocinek ałęczów ozwija się to błyskawicznie a naszą rolą jest jak najszerzej te możliwości promować rugim ważną gałęzią jest turystyka golfowa w zwecji sezon golfowy jest krótki a w golfa grają tu miliony ludzi nasza oferta spotyka się z zainteresowaniem oferujemy pola golfowe w całej olsce kandynawia dała nam w roku pół miliona turystów w tym tys zwedów przy ludności wszytkich krajów ponad mln est to relatywnie dużo więcej niż z rancji czy łoch o ale kandynawowie jadąc do uropy lądem muszą przejechać przez olskę i chętnie się tam zatrzymują ZB:Ale jak zatrzymać ich na dłużej? JS: aszym hasłem ogólnym dzisiaj jest oland – the natural choice do kandynawów mówimy przyjedź odkryj swoje sąsie dzkie państwo o oni często nie zdają sobie sprawy jak blisko ta olska leży odzina lotu a promem taka sama odległość jak do inlandii zysta żywa natura i nasze hasło można rozumieć podwójnie jako oczywisty wybór i jako wybór natury od tym hasłem pokazujemy różne rzeczy udrowiska spotkania z naturą turystyka aktywna rowerowa konna kajakowa sporty ekstremalne np skałkowanie raz możliwość spędzania wakacji w polskich pałacach i zamkach ą to podróże od zamku do zamku inowie już tego próbują i są zachwyceni bo oni u siebie nie mają tego rodzaju możliwości atalog na ten temat cieszy się ogromnym zainteresowaniem jest jeszcze jeden ważny segment organizacja konferencji i poby tów pracowniczych w olsce np wyjazdy integracyjne akie kon ferencje możemy organizować na najwyższym poziomie för att tillbringa en längre semester vid den polska kusten och i de polska bergen et är en mycket viktig förändring eftersom det huvudsakliga målet för resor till olen hittills har varit resor av typen city break när man åker för att lära känna polsk kultur till arszawa raków med ieliczka dańsk och i förlängningen till rocław oznań och zczecin som är huvudmål för besökare från södra verige orge och anmark ust nu marknadsför vi mycket intensivt polska kurortsvistelser och det i en annan form än tidigare ack vare en stor serviceför bättring kan vi nu erbjuda pa and eauty ntresset är stort från skandinaviskt håll huvudsakligen från kvinnor + som i första hand inte betraktar dessa resor som behandling utan som avkopp ling och något de gör för sitt yttre et polska utbudet blir rikare från månad till månad exempel på det är kurorter som ołobrzeg amień omorski onstancin olanica udowa rynica zczawnica iechocinek och ałęczów et hela utvecklas blixt snabbt och vår uppgift är att stödja detta på alla sätt n annan viktig gren är golfturism verige är golfsäsongen kort och det är miljoner människor som spelar golf här i kan erbjuda golfbanor över hela olen kandinavien har år gett oss en halv miljon turister däribland svenskar av en sammanlagd befolkning på miljoner elativt sett är det mycket mer än antalet turister från rankrike eller talien et är ju också så att skandinaver som landvägen reser ut i uropa måste passera genom olen och de stannar gärna till där ZB: Men hur ska man förmå dem att stanna längre? JS: år allmänna slogan är idag oland – the natural choice ch till skandinaver säger vi kom hit upptäck ert grannland fta är det nämligen så att de inte inser hur nära olen ligger n timmes flygresa och med färja är det samma avstånd som till inland n ren levande natur och vårt motto kan man förstå på två sätt som ett självklart val och som att välja naturen nder denna slogan visar vi olika saker kurorter naturmöten aktiv semester på cykel till häst med kajak eller extremsporter tex klippklättring amt möjligheten att tillbringa semestern i polska palats och slott esor från slott till slott inländarna har redan provat på det och de är stormförtjusta för de har inga sådana möjligheter hos sig år katalog med detta innehåll har väckt stort intresse * sid Julisz Sochan (z lewej) ze współpracownikami z POT Juliusz Sochan (till vänster) och medarbetare ZB: A kultura, czy może być magnesem dla turystów, co mówi Pańskie doświadczenie? JS: na jest magnesem mamy wiele pytań na temat różnych im prez i jest bezdyskusyjne że imprezy typu azz amboree czy * str Foto. Stefan Markiewicz życie codzienne i artystyczne Y Chcę miotać gromy Akcja mającego powstać w przyszłym roku nowego szwedzkiego filmu – „Chcę miotać gromy” – ma rozgrywać się w Polsce. Dwie znane postacie szwedzkiego świata kultury: historyk i pisarz Peter Englund oraz, również pisarz, ale, przede wszystkim, reżyser filmowy Kristian Petri zakończyli prace nad wspólnym scenariuszem. Będzie to film wojenny – wyjaśnia Petri. Jego gatunek mozna chyba określić jako filozoficzny film akcji. Adresujemy go zarówno do szerokiej publiczność jak i bardziej wymagajacych widzów. Akcja filmu toczy się w r. Trwa tzw. Wielka Wojna Północna. Na ziemiach Rzeczpospolitej panuje chaos. Zmagają się na nich obce wojska: Szwedzi Karola XII, Sasi Augusta, Rosjanie Piotra I. Oficjalnie Polska nie jest stroną w tej wojnie. Ale elektor saski August jest równoczesnie królem Polski jako August II zwany Mocnym. Dzięki szwedzkim bagnetom część szlachty wybiera na tron polski antykróla Stanisława Leszczyńskiego, sojusznika Karola XII. Jego stronnicy stają zbrojnie po stronie Szwedów. Zwolennicy Augusta Mocnego po stronie Sasów. W kraju panuje trudny do ogarnięcia chaos. Płoną miasta, miasteczka, wsie, pałace i dwory. Giną ich mieszkańcy. Niewielki oddział Szwedów wyrusza na poszukiwanie żywności. Zajmuje, i tak już wygłodzoną, polską wieś. Zdesperowani żołnierze starając sie zdobyć jedzenie zaostrzają terror wobec mieszkańców wioski. Wreszcie dochodzi do zbrodni. Polscy chłopi zostają zmasakrowani. Przypomina to wydarzenia w Song My podczas wojny wietnamskiej – mówi Kristian Petri. Podobna przemoc mogła się zdarzyć w czasie każdej wojny. Choćby ostatnio na Bałkanach albo gdziekolwiek w świecie. Tytuł zaczerpnięty jest z wiersza ojca szwedzkiej poezji Georga Stiernhielma (-) uczonego i poety, współczesnego wielu wojnom, który sam od nich ucierpiał. vardag & kulturevenemang Ten film ma sie jednak rozgrywać w Polsce. Jest to na pewno pomysł Petera Englunda. Najmłodszego członka Szwedzkiej Akademii przyznającej literacką Nagrodę Nobla. Zasiada w niej od r. na fotelu nr . Mówi się o nim, że jest gwiazdą szwedzkiego pisarstwa historycznego, że przywrócił historię Szwedom. Englund nie pisze o łatwych dla swego czytelnika sprawach. Jego debiutancka „Połtawa” stała się wielkim czytelniczym sukcesem. Choć opowiadała o bitwie zakończonej szwedzką klęską, która położyła kres ponad stuletniej potędze kraju. Kolejne dwie książki „Lata wojen” (Ofredsår) oraz „Niezwyciężony ” (Den oövervinnerlige) stanowią cykl poświęcony wydarzeniom XVII w., które przeorały centralną Europę włącznie z Polską i Szwecją. „Niezwyciężony” jest równocześnie pierwsza opowieścią o nieznanej zupełnie szwedzkim czytelnikom wojnie toczonej gdzieś za morzem, którą w Polsce nazywa się szwedzkim potopem. W sumie dzieło Englunda mówi o zadziwiających militarnych sukcesach małego kraju, które przekształciły go na pewien okres w mocarstwo europejskie. I o zwykłych ludziach, którzy tego dokonali, bo zostali przez los wplątani w historyczne wydarzenia. (Pisaliśmy o tych ksiażkach i pisarstwie Englunda w nrze / SP). Wszytkie te książki przełożył na język polski Wojciech Łygaś a opublikowało gdańskie wydawnictwo Finna. Sam Englund odwiedził Polskę w r. i podpisywał swe książki na dorocznych warszawskich Targach Książki Historycznej. Pisarz nie raz dawał wyraz zaskoczeniu, jak okrutna była i może nadal być wojna i jak okrutni bywali Szwedzi. Nie ukrywa tego w swoich książkach. A ponieważ dużą część wojen, o których pisał, rozgrywała się na polskich ziemiach, wybierając obecnie dla filmu jako miejsce akcji Polskę, jak gdyby chce złożyć hołd skrzywdzonym niegdyś przez jego rodaków. Natomiast wspólczesnym widzom w Sztokholmie czy Malmö przypomnieć, że przeszłość ich kraju kryje wiele ciemnych kart. Kristian Petri ma na swym koncie kilka filmów dokumentalnch i fabularnych. Z tych drugich najgłośniejszy jest„Detaljer” (Szczegóły, ), dramat obyczajowy będący ekranizacją sztuki głośnego szwedzkiego dramaturga współczesnego Larsa Norén. Film był nominowany w kategorii najlepszej reżyserii do Guldbagge – Złotego Chrząszcza, dorocznej nagrody szwedzkiej kinematografi. Ostatnio Petri zakończył prace nad kolejnym dokumentem „Brunnen” (Studnia). Film opowiada o losach Orsona Wellesa twórcy „Obywatela Kane” – jednego z najważniejszych filmów w dziejach kinematografi światowej. Welles pod koniec życia przeniósł się do Hiszpanii. Podejrzewany w USA o prokomunistyczne poglądy nie miał już szansy na pracę w Hollywood. Zajmował się reżyserowaniem filmików reklamowych. W Hiszpanii starał się przygotować ogromne i utopijne przedsięwzięcie ekranizacji „Don Kichota”. Reżyser stał się ogromnym miłośnikiem walk byków i to do tego stopnia, iż życzył sobie być pochowanym w pobliżu jednej z aren. Stało się tak i jako jego grobowiec wykorzystano nieczynną już studnię na terenie posiadłości jednego z najsłynniejszych matadorów. Obecnie „Brunnen” jest prezentowany publiczności amerykańskiej i będzie reprezentował Szwecję na festiwalu filmowym w Locarno. Petri zapowiada, że „Chcę miotać gromy” nie bedzie filmem łatwym, ale będzie prawdziwym. Niepodobnym do historycznych filmów kostiumowych. Nie będzie w nim sztywnych i gładkich oficerskich kapeluszy, błękitnych mundurów żołnierzy Karola XII-tego. Oni tak nie wyglądali – mówi. Po kilku latach wojny nosili nawet różne mundury, zdarte z poległych wrogów. I tylko szwedzkie, niebiesko-żółte opaski pozwalały odróżniać ich od nieprzyjaciół na polu bitwy. Scenariusz Englunda i Petriego ukazał sie w formie książkowej w Albert Bonniers Bokförlag. Zdjęcia rozpoczną się w . Będzie to prestiżowa produkcja. O prawo wystąpienia w filmie będą ubiegać się najlepsi aktorzy. Plenerowe zdjęcia do filmu kręcone będą w Polsce, być może w miejscach gdzie kiedyś rozgrywały się dramatyczne wydarzenia. Michał Haykowski życie codzienne i artystyczne Y Jag skall dundra Nästa år kommer det att spelas in en ny svensk film, vars handling utspelas i Polen. Två kända svenska kulturpersonligheter, historikern och författaren Peter Englund samt författaren men framför allt filmregissören Kristian Petri, har just avslutat samarbetet med filmens manus. ”Det kommer att bli en krigsfilm”, förklarar Petri. ”Man kan kanske beteckna den som en filosofisk actionfilm. Den vänder sig både till en bredare publik och till de mer kräsna biobesökarna.” Handlingen utspelar sig under det stora nordiska kriget. I Polen råder kaos. Där krigar tre främmande trupper: den svenske Karl XII:s armé, den sachsiske kurfursten Augusts armé och den ryske tsaren Peter I:s armé. Officiellt deltar inte Polen i kriget. Men den sachsiske kurfursten August är samtidigt Polens kung, under namnet August II (den starke). Tack vare svenska bajonetter väljer en del av den polska adeln August II:s motståndare Stanislaw Leszczynski, Karl XII:s bundsförvant, till kung. Hans anhängare tar till vapen på svenskarnas sida och August II:s anhängare på sachsarnas. I Polen råder ett oöverblickbart kaos. Både stora och små städer, byar, palats och herrgårdar står i brand. Invånarna dör. Ett mindre svenskt förband beger sig iväg för att leta efter förnödenheter. De intar en redan utsvulten polsk by. Desperata soldater försöker att skaffa mat genom att skärpa terrorn mot befolkningen i den lilla byn. Till slut övergår det i rena förbrytelserna. ”Det påminner om händelserna i Song My under Vietnamkriget”, säger Kristian Petri. ”Samma övergrepp kan hända i varje krig. Som på Balkan nyligen eller var som helst i världen.” Filmens titel är hämtad från en dikt av den svenska skaldekonstens fader, Georg Stiernhielm (-), ämbetsman och skald, samtida med många krig och själv drabbad av dem. Filmen ska dock utspela sig i Polen. Det är säkert Peter Englunds idé. Den yngsta medlemmen av Svenska akademien som varje år vardag & kulturevenemang delar ut Nobelpriset. Han blev invald år på stol nummer . Det sägs att han är det svenska historieskrivandets stjärna, att han har återgett svenskarna deras historia. Englund skriver inte om saker som är lätta för hans läsare. Hans debutbok ”Poltava” blev en stor läsarsuccé, trots att den handlar om det slag som slutade med svenskt nederlag och som satte stopp för landets mer än hundra år långa stormaktstid. De två följande böckerna, ”Ofredsår” och ”Den oövervinnelige”, utgör en serie tillägnad de händelser som under -talet plöjde igenom Centraleuropa, inklusive Polen och Sverige. ”Den oövervinnelige” är samtidigt den första romanen om det för den svenske läsaren helt okända krig som försiggick någonstans bortom havet och som i Polen går under benämningen Den svenska syndafloden. Kort sagt handlar Englunds bok om ett litet lands militära framgångar som för en tid förvandlade det till en europeisk stormakt. Och om de vanliga människor som åstadkom detta, därför att de av ödet blev indragna i historiska händelser (vi skrev om dessa böcker och om Englunds författarskap i nummer / av Suecia Polonia). Wojciech Lygas har översatt alla dessa böcker till polska och de är utgivna av förlaget Wydawnictwo Finna i Gdansk. Englund själv besökte Polen år och signerade sina böcker på den årliga mässan för historiska böcker i Warszawa. Englund har mer än en gång gett uttryck för sin förvåning över hur grymma krig kunde vara och fortfarande är, och hur grymma svenskarna var. Det är inget han döljer i sina böcker. Och eftersom en stor del av de krig han skriver om ägde rum i Polen, var det kanske för att hylla alla dem som hans landsmän förbrutit sig mot som man valde Polen som det land där den nya filmen ska utspela sig. Och för att påminna dagens biopublik i Stockholm eller i Malmö om att det är många mörka sidor som döljer sig i deras lands förflutna. i kategorin bästa regi. Guldbaggen är det pris som årligen delas ut av Svenska Filminstitutet. Petri avslutade nyligen arbetet med en ny dokumentär ”Brunnen”. Filmen handlar om Orson Welles, mannen bakom ”Citizen Kane”, en av filmhistoriens viktigaste filmer. Welles flyttade mot slutet av sitt liv till Spanien. Han misstänktes för att vara kommunistsympatisör och som sådan hade han inte längre någon chans att få arbeta i Hollywood. Han ägnade sig istället åt att regissera reklamfilmer. I Spanien försökte han förbereda en enorm och utopisk satsning, filmatiseringen av ”Don Quijote”. Welles blev en så stor beundrare av tjurfäktning att han ville begravas i närheten av en tjurfäktningsarena. Han fick som han ville och hans aska ligger begravd i en brunn på bakgården hos en berömd tjurfäktare. För närvarande visas ”Brunnen” för en amerikansk publik och kommer att representera Sverige på filmfestivalen i Locarno. Petri tillkännager att ”Jag skall dundra” inte kommer att bli någon lätt film, men desto mer äkta. Olik alla andra historiska kostymfilmer. Det kommer inte att förekomma några oklanderliga officershattar eller blå karolineruniformer. ”De såg inte ut så”, säger Petri. ”Efter några år av krig hade de till och med olika uniformer som de tagit från stupade fiender. Och det var bara på de svenska blå-gula bindlarna som man kunde skilja dem från fiender på slagfältet.” I höst kom Englunds och Petris filmmanus ut i bearbetad bokform på Albert Bonniers Bokförlag. Inspelningen av filmen inleds år . Det kommer att bli en prestigefull produktion. De bästa skådespelarna kommer att vilja vara med. Utomhusscenerna ska spelas in i Polen, kanske på samma plaster som de dramatiska händelserna en gång utspelade sig. Michal Haykowski Kristian Petri har flera dokumentärer och långfilmer bakom sig. Av de senare har ”Detaljer”, , blivit mest uppmärksammad. Det är ett drama baserat på en text av den framträdande svenske dramatikern Lars Norén. Filmen nominerades till Guldbaggen życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Jednak pianiści niedocenieni przez jury warszawskiego konkursu też robią światowe kariery. Jednym z nich jest Ivo Pogorelic z byłej Jugosławii. Kilka konkursów temu nowatorski interpretator Chopina nie został nawet dopuszczony do finału. Publiczność gwałtownie wygwizdała i wytupała ten werdykt, krytycy go wyśmiali, Martha Argerich (sama zwyciężczyni jednego z poprzednich konkursów) na znak protestu opuściła jury. Pogorelic wyjechał z Warszawy i nigdy już się w Polsce nie pojawił. Foto. Warsaw Voice Konkurs Chopinowski W październiku odbył się w Warszawie XV jubileuszowy Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina. Za najlepszego pianistę międzynarodowe jury uznało Polaka Rafała Blechacza. Poprzednio Polak – był nim Krystian Zimmerman – zwyciężył w konkursie lat temu. Międzynarodowy Konkurs Chopinowski to jeden z najstarszych konkursów muzycznych na świecie, o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie. Jest jednym z nielicznych monograficznych konkursów pianistycznych: poświęcony wykonawstwu muzyki jednego kompozytora. Pozwala to oceniać aktualny poziom pianistyki w ogóle, a chopinistyki w szczególności, ale daje też możliwość zaobserwowania zmieniającego się stosunku do samych dzieł chopinowskich, do poszczególnych form muzycznych. Pierwszy Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina odbył się w dniach – stycznia roku w sali Filharmonii Warszawskiej. Zwycięzcą został wybitny później rosyjski (sowiecki) pianista i pedagog Lew Oborin. W r. do konkursu przystąpiło pianistów z ośmiu krajów. Z biegiem lat impreza rozrosła się, przyciągała coraz większą liczbę uczestników. Rekord zanotowano podczas X Konkursu. Wtedy, w r., w przesłuchaniach konkursowych wzięło udział aż młodych pianistów z krajów ( z krajów europejskich i z pozaeuropejskich). Konkursy odbywają się co pięć lat. II wojna Światowa zaburzyła ten rytm. Pierwszy powojenny konkurs odbył się w , następny w r. i odtąd konkursy odbywają się już regularnie. Młodzi pianiści grają na przesłuchaniach konkursowych w porządku alfabetycznym nazwisk, począwszy od wybranej losowo litery. Najmłodszy uczestnik dotychczasowych konkursów miał lat, najstarszy – . Otrzymanie nagrody na Międzynarodowym Konkursie Chopinowskim ułatwia karierę artystyczną uczestnika, toruje mu drogę do najsłynniejszych sal koncertowych. W polskich Konkursach Chopinowskich zdobywali sławę tacy uznani potem pianiści jak: Lew Oborin, Stanisław Szpinalski, Aleksander Uniński, Jakov Zak, Witold Małcużyński, Jan Ekier, Halina Czerny Stefańska, Bella Davidovich, Barbara Hesse–Bukowska, Adam Harasiewicz, Wladimir Ashkenazy, Fu Ts’Oung, Lidia Grychtołówna, Maurizio Pollini, Martha Argerich, Garrick Ohlsson, Piotr Paleczny, Eugene Indjic, Krystian Zimerman, Dang Thai Son, Stanislav Bunin, Kevin Kenner, Alexei Sultanov, Yundi Li. Od lat w konkursie dominują liczebnie młodzi artyści z Dalekiego Wschodu. W tym roku w finale, do którego dopuszczono osób znalazło się dwóch Polaków i Rosjanin oraz piątka pianistów japońskich (w tym Naomi Kudo zamieszkała w USA), trójka z Korei Pld. i Chinka z Hong Kongu. W tegorocznym konkursie drugiej nagrody nie przyznano. Trzecią zdobyli ex equo panowie Dong Hyek Lim i Dong Min Lim z Korei Płd. a czwartą ex equo panowie Shohei Sekimoto i Takashi Yamamoto z Japonii. Piątej nagrody nie przyznano, zaś szósta przypadła pianistce z Hong Kongu Ka Ling Colleen Lee. Y Chopintävlingen I oktober gick XV Internationella Chopintävlingen av stapeln i Warszawa. Polacken Rafał Blechacz utsåg till bästa pianist av en internationell jury. Förra gången en polack vann tävlingen – då hette han Krystian Zimerman – var för trettio år sedan. Den prestigefyllda Internationella Chopintävlingen är en av världens äldsta musiktävlingar och har världsrykte. Den är en av få pianotävlingar som tillägnas musik av en enda kompositör. Det gör det möjligt att bedöma den aktuella nivån på pianospel i allmänhet och hur Chopins musik spelas i synnerhet. Den ger också möjlighet att observera hur życie codzienne i artystyczne Y förhållandet till Chopins själva verk och till enskilda musikformer förändras. Den första Internationella Chopintävlingen ägde rum den - januari i Warszawas filharmoni. Segrade gjorde den senare mycket framstående ryska (sovjetiska) pianisten och pedagogen Lew Oborin. År medverkade pianister från länder i tävlingen. Med åren blev tävlingen allt större och lockade till sig fler och fler deltagare. Rekord noterades under X Internationella Chopintävlingen , då så många som unga pianister från länder deltog i provspelningarna ( stycken från europeiska länder och stycken från utomeuropeiska). Tävlingen äger rum vart femte år. Andra världskriget rubbade den rytmen. Den första tävlingen efter kriget ägde rum år , nästa och sedan dess går tävlingarna av stapeln regelbundet. De unga pianisterna spelar i alfabetisk ordning. Man drar lott om vilken bokstav som ska få börja. Den yngsta tävlingsdeltagaren hittills var år och den äldsta år. vardag & kulturevenemang tha Argerich (själv vinnare av en av de tidigare tävlingarna) lämnade juryn i protest. Pogorelic lämnade Warszawa och har aldrig återvänt till Polen. Sedan flera år är det unga pianister från Fjärran Östern som till antalet dominerar tävlingen. I år gick tolv personer till final, av dessa var två polacker, en ryss samt fem japanska pianister (däribland Naomi Kudo, bosatt i USA), tre från Sydkorea och en kinesiska från Hongkong. I årets tävling delades det inte ut något andrapris. Tredjepris fick ex equo Dong Hyek Lim och Dong Min Lim från Sydkorea och ärdepris ex equo Shohei Sekimoto och Takashi Yamamoto från Japan. Femtepris delades inte ut, sjättepriset däremot gick till Ka Ling Colleen Lee från Hongkong. Y kierownictwa filmu, mój asystent Andrzej Titkow. Oboje opozycjoniści wyszli właśnie z więzienia i musieli zarobić parę groszy, Rozpętała się burza. Na szczęście dla nas kontrolerom nie udało się wykryć na ekranie twarzy przestępców. Myślę, że Adam i Basia jako doświadczeni i wprawni konspiratorzy dość mieli powodów, żeby nie pchać się niepotrzebnie przed kamerę. (...) Andrzej Titkow musiał odejść z naszej ekipy. Ten epizod był zapowiedzią chmur, które zbierały się nad naszym filmem. W rok później jednak udało się Titkowowi zadebiutować głośnym dokumentalnym filmem „W takim niedużym mieście”. Później zrobił jeszcze filmów dokumentalnych, kilka fabuł telewizyjnych i kinową; pracował również w teatrze. Specjalnością Andr zeja Titkowa w dokumencie stały się filmy o wybitnych polskich pisarzach, m. in. o Andrzeju Bursie, Tadeuszu Konwickim, Marku Hłasce, Julianie Stryjkowskim, Helmucie Kajzarze, Gustawie Herlingu-Grudzińskim, Antonim Słonimskim, Hannie Krall. Przegląd filmów Andrzeja Titkowa Att ha vunnit Internationella Chopintävlingen underlättar musikkarriären och banar väg till de mest berömda konsertsalarna. I de polska Chopintävlingarna har många senare erkända pianister vunnit berömmelse, såsom Lew Oborin, Stanisław Szpinalski, Aleksander Uniński, Jakov Zak, Witold Małcużyński, Jan Ekier, Halina Czerny Stefańska, Bella Davidovich, Barbara Hesse–Bukowska, Adam Harasiewicz, Wladimir Ashkenazy, Fu Ts’Oung, Lidia Grychtołówna, Maurizio Pollini, Martha Argerich, Garrick Ohlsson, Piotr Paleczny, Eugene Indjic, Krystian Zimerman, Dang Thai Son, Stanislav Bunin, Kevin Kenner, Alexei Sultanov och Yundi Li. Även de pianister som juryn i Warszawa har underskattat gör världskarriär. En av dem är Ivo Pogorelic från f. d. Jugoslavien. För några tävlingar sedan kom inte ens denna nyskapande Chopintolkarn till final. Publiken buade vilt och stampade i golvet åt juryns utslag och kritikerna hånskrattade. Mar- W lutym r. w Instytucie Polskim odbędzie sie przegląd filmów Andrzeja Titkowa wybitnego reżysera, dokumentalisty a także scenarzysty, producenta i poety. Przez lat pracował w Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie, od roku prowadzi założone przez siebie „Studio Filmowe TAK”. Od listopada jest zastępcą kierownika Redakcji Form Dokumentalnych I programu TVP. Nie zawsze zajmował takie stanowiska. Jeszcze przed swoim debiutem był asystentem Andrzeja Wajdy przy filmie „Krajobraz po bitwie”. Z jakimi problemami musieli się borykać w tym czasie (rok ) ludzie filmu opowiada Wajda: Pierwszym ostrzeżeniem było zatrzymanie przez działających w kinematografii ludzi Urzędu Bezpieczeństwa części nakręconego przez nas materiału. Chciano koniecznie dopatrzyć się na ekranie twarzy Adama Michnika i Barbary Toruńczyk, których jako statystów zaangażował, zresztą bez wiedzy Y Visning av Andrzej Titkows filmer I februari kommer Polska Institutet att visa filmer av Andrzej Titkow, en framstående regissör och dokumentärfilmare, men också manusförfattare, producent och poet. I år arbetade han på Produktionsbolaget för dokumentär- och spelfilm i Warszawa och sedan leder han ”Studio Filmowe TAK”, ett filmproduktionsbolag som han själv har grundat. Från och med november är han även vice redaktionschef på polska televisionens dokumentärredaktion i kanal . Men det är inte alltid han har haft anställningar av den här typen. Ännu innan sin debut var han Andrzej Wajdas assistent vid inspelningen av filmen ”Krajobraz po bitwie” (”Landskapet efter slaget”). Vilka problem życie codzienne i artystyczne Y filmfolk på den tiden () kunde ställas inför berättar Wajda: Den första varningen kom när några från säkerhetstjänsten som var aktiva inom kinematografin stoppade en del av vårt inspelade material. De ville absolut återfinna Adam Michniks och Barbara Toruńczyks ansikten på filmduken. Dessa hade anställts, för övrigt utan att filmledningen hade vetskap om det, av min assistent Andrzej Titkow. De båda oppositionella hade precis kommit ut från fängelset och var tvungna att tjäna ihop en slant. Då bröt stormen lös. Som tur var för oss lyckades inte kontrollanterna att hitta brottslingarnas ansikten på filmduken. Jag tror att Adam och Basia, som erfarna och vana konspiratörer, hade tillräckligt många anledningar för att inte i onödan tränga sig in framför kameran. (...) Andrzej Titkow blev tvungen att lämna vårt team. Denna episod var en förutsägelse för de moln som började hopas ovanför vår film. Ett år senare lyckades ändå Titkow att debutera med den omtalade dokumentärfilmen ”W takim niedużym mieście” (”I en mellanstor stad”). Sedan gjorde han ytterligare dokumentärfilmer, några tv-filmer samt biofilm; han arbetade även vid teatern. Andrzej Titkows specialitet inom dokumentärfilmsgenren blev skildringar av framstående polska författare, bl a av Andrzej Bursa, Tadeusz Konwicki, Marek Hłasko, Julian Stryjkowski, Helmut Kajzar, Gustaw Herling-Grudziński, Antoni Słonimski och Hanna Krall. Y Zderzenie cywilizacji w łóżku i przy stole Dlaczego rozpadają się małżeństwa mieszane? A jeśli nawet trwają to na siłę, kosztem nadludzkich kompromisów. Cechy osobowości, wychowanie, nawyki spędzania wolnego czasu, kiedy i co jemy, religia, klimat? Czy te właśnie czynniki budują nie do pokonania mury między dwojgiem ludzi? A może poglądy polityczne, w znaczeniu political correctness, czyli na przykład poglądy na rolę kobiety w rodzinie i w społeczeństwie? vardag & kulturevenemang A może to społeczeństwo jest winne a nie indywidualne cechy dwojga ludzi. Sąsiedzi, albo koledzy z pracy odnosząc sie z rezerwą albo protekcjonalnie do kolorowego męża/ żony niszczą nieumyślnie i bezmyślnie małżeństwa? Wymowa książki – głębszej niż się to na pierwszy rzut oka wydaje – jest właściwie dość pesymistyczna: dwoje kochających się ludzi nie jest w stanie przezwyciężyć dzielących ich różnic. Wydana jakiś czas temu książka pod redakcją Kurdo Baksi „Głosy z wieloseksualnej Szwecji” składa się z dwunastu historii napisanych przez różnych autorów, w różnych poetykach: od dość suchego artykułu po ambitne literacko – niby scenariusz Bergmana – „Sceny z życia mieszanego małżeństwa”. Prawie wszystkie opowieści przedstawiają dramatyczne dzieje takich małżeństw. Zderzenie cywilizacji w domu: najmniej efektowne, najbardziej bolesne. Sam redaktor zamieścił szkic pod obiecującym tytułem „Szwedzkie kobiety rozbierają się za szybko” opowiadający historię kurdyjskiej pary. Napięcie pomiędzy równościową Szwecją, niezależnością kobiety w Szwecji a tradycyjnym kurdyjskim podziałem ról i nadrzędną rolą mężczyzny w tamtej kulturze okazało się zbyt silne. Para, kilka lat po przybyciu do Szwecji, po dwudziestu latach małżeństwa, rozwodzi się. A jak ma być mieszanka wzbogacająca jeśli żadna ze stron nie jest zainteresowana wzbogacaniem się kulturą drugiej strony. Najwidoczniej każda uważa, że jest wystarczająco bogata – niech się wzbogaca tamta druga strona. Stąd getta, niezrozumienie, dyskryminacja na rynku pracy, protekcjonalizm z obu stron: w oczach Szwedów imigranci to niesforne dzieci, które trzeba przyuczać do cywilizacji, w oczach imigrantów tubylcy są mało spontaniczni i nudni. Wróćmy do łóżka tj. do domu. We wspomnianych już „Scenach z życia mieszanego małżeństwa” Marii Holst. Grek żonaty ze Szwedką narzeka, że nie może robić przyjemnych rzeczy, kiedy ma na to ochotę, bo każde wyjście na miasto, czy spotkanie z przyjaciółmi musi być zaplanowane na tygodnie naprzód a żona wpada w panikę gdy wydarzy się coś, czego nie było w planach. Do zderzenia czy też koegzystencji a może nawet przenikania się kultur będziemy w Suecii Polonii wracać. Będziemy wracać i do tego, co zgrzyta, i co idzie jak po maśle. ZB ”Röster ur det mångsexuella Sverige”, fl. författare, red. Kurdo Baksi, Svartvitts förlag Y No więc, czy: małżeństwa mieszane, a szczególnie takie, gdzie partnerami nie sa ludzie z sąsiednich, dość podobnych krajów tylko z całkiem oddalonych od siebie i geograficznie, i mentalnie kultur – nie są możliwe? Czy obopólnie korzystna koegzystencja kulturowych mniejszości w bogatych krajach Europy – nie jest możliwa? Sądzimy, a w każdym razie tak mówimy, bo tego wymaga od nas polityczna poprawność, że mieszanka kultur jest wzbogacająca. Często jest to jednak mieszanka wybuchowa. W domu i na ulicy. Szwecja też przecież miała, na szczęście na mikroskopijną skalę w porównaniu z francuskimi, swoje rozruchy rasowo-społeczne – w Södertalje – które zaczęły się od drobnej, absurdalnej scysji między grupką nienajlepiej wychowanych ciemnoskórych chłopaków a dziewczyną. Kulturkrock i sängen och vid bordet Varför håller inte blandäktenskapen? Och när de håller är det oftast tack vare en kamp full av plågsamma kompromisser. Är det en fråga om karaktärsdrag, uppfostran, fritidsvanor, matvanor, religion, klimat? Är det dessa faktorer som bygger oöverstigliga barriärer mellan människor? Eller är det kanske politiska åsikter i betydelsen politisk korrekthet, det vill säga till exempel synen på kvinnans roll i hemmet och samhället? Kanske är det samhället vi ska skylla på snarare än individuella egenskaper? Grannar och arbetskamraters nedlåtande eller reserverade inställning till en mörkhyad życie codzienne i artystyczne Y partner kanske är en omedveten orsak till att relationerna går i kras? Bokens budskap – som är mycket mer genomtänkt än man först kan tyckas tro – är i grund och botten pessimistiskt: två älskande är oftast inte i stånd att övervinna allt det som skiljer dem. För ett tag sedan utkom boken ”Det mångsexuella Sverige” med Kurdo Baksi som redaktör. Den består av tolv berättelser skrivna av olika personer med sinsemellan mycket olika berättarstilar: alltifrån en ganska torr artikel till en litterärt ambitiös parafras av Bergman i texten ”Scener ur ett blandäktenskap”. Nästan alla inlägg berättar om dramatiska förvecklingar. Kulturkrockar i hemmet är ingen vacker syn och kan vara riktigt plågsamma. Redaktören själv har bidragit med en text med den lovande titeln ”Svenska kvinnor klär av sig för fort”. Den berättar historien om ett kurdiskt par. Spänningar orsakade av mötet mellan ett jämställt Sverige, med självständiga kvinnor, och traditionella kurdiska könsroller med mannens självklara överordning blev för stora. Efter tjugo års äktenskap, men bara ett par år efter att de kommer till Sverige, skiljer de sig. Är det alltså omöjligt att få ett blandäktenskap att fungera? Särskilt ett sådant där makarna kommer från vitt skilda och ej närbesläktade kulturer? Är det inte så att vi kan ha ömsesidig nytta av att olika kulturella minoriteter samexisterar i Europas välmående länder? Vi brukar ju anse – eller i alla fall säga – att det mångkulturella samhället berikar. Men är det inte ofta en rätt explosiv blandning? Både i hemmet och på gatan. Sverige har ju också haft sina etniskt färgade upplopp i Södertälje. Lyckligtvis är de rent mikroskopiska i förhållande till det som hände i Frankrike, men ändå. Och allt började med en obetydlig och absurd munhäfta mellan ett gäng ouppfostrade invandrarkillar och en flicka. Hur ska blandningen kunna vara berikande när ingen av parterna är intresserad av att berikas av den andre? När båda anser sig tillräckligt berikade och tycker att det är motparten som har mycket att lära. Därav vardag & kulturevenemang segregering, oförståelse, diskriminering på arbetsmarknaden och fördomar på bägge sidor. I svenskarnas ögon är invandrarna som småbarn som måste uppfostras, medan svenskarna i invandrarnas ögon är stela och tråkiga. Men vi går tillbaka till sängen, det vill säga hemmet. I den nämnda texten ”Scener ur ett blandäktenskap” av Maria Holst, klagar greken som har gift sig med en svenska på att han inte kan göra det han tycker om när han får lust att göra det. Varenda utgång på stan eller möte med vänner måste planeras veckor i förväg och hustrun drabbas av panik när något oförutsett händer. Här i ”Suecia Polonia” kommer vi att återvända till kulturkrockar, samexistens eller rent av blandning av kulturer. Vi kommer att ta upp både det som skaver och det som går som på räls. ZB. ”Röster ur det mångsexuella Sverige”, fl. författare, red. Kurdo Baksi, Svartvitts förlag Y �������������������������� ������������� ���� ������������������������� ������������ �������������� �������������������������������� ����������� ������ �������������������������� ����������� �������� ���������������������������� ����������� ������������ ��������� �������������������������������������� �������������������� ������������ ��������������� życie codzienne i artystyczne Y Tomas Tranströmer na Festiwalach Poezji w Polsce Warszawski Festiwal Poezji im. Zbigniewa Herberta odbył się na przełomie listopada i grudnia. W programie znalazły się filmy, spotkania poetyckie, wykłady. Główną ideą imprezy jest analiza dzieł Herberta w sposób nowatorski i sięganie po nieznane dotąd aspekty jego twórczości – mówi dyrektor festiwalu Józef Ruszar. Ta odsłona poświęcona jest Herbertowi jako eseiście, który pisał bardo dużo o sztuce i Herbertowi jako rysownikowi. W tej roli w ogóle nie był znany. Głównym poetyckim gościem festiwalu był wybitny poeta szwedzki Tomas Tranströmer. Spotkanie z nim, prowadzone przez tłumaczkę jego poezji Magdalenę Wasilewską-Chmurę (a wiersze po polsku czytał Mariusz Benoit) odbyło się w Filharmonii Narodowej. Wcześniej tego dnia wyświetlono dwa filmy jemu poświęcone „Przedmowa do ciszy” (reż. Bożena Garrus-Hockuba) i „Portret z komentarzem. Tomasem Tranströmer” (reż. Joanna Cichocka-Gula). Tomas Tranströmer pojechał następnie do Gdańska, gdzie był gościem Gdańskiego Festiwalu Poezji. II Warszawski Festiwal Poezji im. Zbigniewa Herberta rozpoczął się listopada akcją „Wiersz w mieście”, polegającą na rozklejaniu w autobusach, tramwajach i metrze tzw. „vlepek” z wierszami poetów uczestniczących w festiwalu. Pasażerowie tramwajów i autobusów mogli przeczytać polskie przekłady kilku wierszy Tranströmera m. in. Postludium, Oczy Satelitów, Sypie śnieg, Podpisy, Czarne widokówki. Vlepka Forma wyrazu artystycznego niosąca treści na ogół kontestacyjne, wegańskie, antyglobalistyczne lub po postu purnonsensowne, jeszcze do niedawna ścigana równie zaciekle jak graffiti za niszczenie własności. Są to różnej wielkości nalepki – nieraz zaprojektowane starannie i ze smakiem, nieraz bardzo prymitywne – naklejane w pojazdach vardag & kulturevenemang komunikacji miejskiej. Kierownictwo autobusów i tramwajów kazało złapanych na gorącym uczynku wlepiania karać za wandalizm a vlepki usuwać. Vlepkarze bronili się umieszczając vlepki o treści: „Uwaga! Autobus bez vlepki nieważny. Usuwając vlepkę powodujesz, że następny może w ogóle nie przyjechać” (aluzja do informacji na bilecie: bilet bez hologramu nieważny). Dlaczego vlepka swoją ortografią imituje język czeski – nie wiadomo. av hans polska uttolkare Magdalena Wasilewska-Chmura (de polska tolkningarna av hans dikter lästes av Mariusz Benoit) ägde rum i Nationalfilharmonikernas konserthus i Warszawa. Tidigare samma dag visades två filmer som är tillägnade honom ”Förord till tystnaden” (regi: Bozena Garrus-Hockuba) och ”Ett porträtt med kommentar. Tomas Tranströmer” (regi: Joanna Cichocka-Gulas). Tomas Tranströmer fortsatte sedan sin vistelse i Polen med att besöka Poesifestivalen i Gdansk. Dzisiaj na vlepkach drukuje się poezję i nalepia na szybach tramwajowych za zgodą dyrekcji transportu miejskiego. Upptakten till den andra upplagan av Warszawas Herbertfestival var aktionen ”Poesi på stan” som inleddes den november. Den innebar att vlepki – klistermärken med de deltagande poeternas dikter sattes upp på bussar, spårvagnar och i metron. Passagerarna kunde bland annat bekanta sig med Tranströmers dikter Postludium, Satellitögon, Snö faller, Namnteckningar, Svarta vykort i polsk tolkning). Spotkania z Tomasem Tranströmerem były promocją jego polskigo wyboru wierszy pt. „Podsłuchany horyzont” w przekładach m. in. Magdaleny Wasilewskiej-Chmury, Leonarda Neugera, Czesława Miłosza. Tomik wydało Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium”. Y Tomas Tranströmer på polska poesifestivaler Warszawas poesifestival till Zbigniew Herberts minne gick av stapeln i månadsskiftet november-december. Programmet bestod av filmer, poesiläsningar och föredrag. Huvudsyftet med evenemanget är att komma med nyskapande tolkningar och lyfta fram nya och hittills okända aspekter av Herberts lyrik, säger festivalchefen Jozef Ruszar. Årets festival var tillägnad Herbert-essäisten, som skrev mycket om konst, och Herbert-tecknaren. Den sistnämnda rollen har hittills varit helt okänd. Tomas Tranströmer var hedersgäst på festivalen. Mötet med honom, som leddes Vlepka Ett gatukonstfenomen, oftast med samhällskritiska budskap kopplade till veganrörelsen eller globaliseringsmotståndet men i vissa fall har de ett rent nonsensbudskap. Fram till nyligen bekämpades fenomenet lika ihärdigt som klottret och betraktades som vandalism. Klistermärkena utformas i olika storlekar – vissa är mycket noggrant och stilfullt formgivna medan andra är mer primitiva. De klistras upp i kollektivtrafiken. Ledningen för Warszawas lokaltrafik har konsekvent avlägsnat alla klistermärken och straffat påkomna påklistrare. Gatukonstnärerna svarade med ett klistermärke med budskapet ”Se upp! En buss utan klistermärke är inte giltig. Om du avlägsnar detta klistermärke kanske det inte kommer fler bussar” (en parafras av texten på de hologramförsedda bussbiljetterna: en biljett utan hologram är inte giltig). Varför klistermärkena anknyter till tjeckisk stavning (”v” finns t.ex. inte på polska) är okänt. Idag trycks poesi på klistermärkena som sätts upp med myndigheternas goda minne. Mötena med Tomas Tranströmer ingick i lanseringen av ”Avlyssnad horisont” det nyligen utkomna urvalet av hans lyrik på polska. Dikterna har tolkats av bland andra życie codzienne i artystyczne Y Magdalena WasilewskaChmura, Leonard Neuger, Czeslaw Milosz. Diktsamlingen är utgiven av bokförlaget ”Gaudium”. Y Lepiej późno niż wcale Za potop sprzed lat przepraszał w Częstochowie ambasador Szwecji w Polsce Tomas Bertelman. Nie wiem, czy teraz można prosić o wybaczenie za cierpienia i zniszczenia, których dokonały wojska szwedzkie – mówił ambasador w częstochowskiej Akademii im. Jana Długosza na międzynarodowej konferencji „Jasna Góra w dobie potopu”. Ale ubolewamy, bo zniszczenia były tak wielkie, że Polacy zapamiętali je jako swoisty „potop”. Wojska szwedzkiego króla Karola Gustawa rozpoczęły czterdziestodniowe oblężenie twierdzy Jasna Góra listopada roku. To dla nas zaszczyt uczestniczył w tym jubileuszu, mimo że upamiętnia on wydarzenie oznaczające porażkę strony szwedzkiej – mówił ambasador na konferencji. Wolno chyba nam, Szwedom, powiedzieć sobie teraz, że mimo wszystko staliśmy się sprawcami czegoś, co dla polskiego narodu stanowiło i stanowi niezastąpiony symbol, źródło inspiracji, zaś w ciężkich czasach napełniało odwagą i nadzieją. Długo czekaliśmy na słowa Pana Ambasadora. Ubolewanie przyjmujemy do wiadomości. Niech pamięć na bolesną przeszłość da Polakom i Szwedom powód do życia godnego Europejczyków i chrześcijan w tym XXI wieku – powiedział Ojciec Stanisław Tomoł, rzecznik prasowy Jasnej Góry. Wcześniej szwedzcy muzealnicy vardag & kulturevenemang przekazali przeorowi klasztoru jasnogórskiego o. Bogdanowi Waliczkowi oryginalny list ojca Augustyna Kordeckiego, przeora i komendanta twierdzy jasnogórskiej, do dowódcy wojsk króla szwedzkiego gen. Burcharda Muellera z listopada roku. Przeor pisze w nim m.in. „Nie jest naszym powołaniem wybierać Królów, lecz tylko wybranych przez wysokie stany Królestwa szanować i być im posłusznymi. Kogo zatem czuwający nad Rzeczpospolitą wybierają, temu i my tak siebie samych, jako też i święte Miejsce, które dotąd w opiece i największej czci u Królów było, kornie poddajemy i poddawać będziemy (...). Widzieliśmy rozporzędzenie Jego Królewskiej Mości (dotyczące m.in. zajęcia przez wojska szwedzkie Częstochowy – red.), a ponieważ mamy dostateczną załogę do powstrzymania napadu na miejsce święte, dlatego rozporzędzenie wspomniane w wielką wprowadziło nas wątpliwość, tym bardziej, że klasztor nasz z kościołem ma od dawna wcale innego pana i nazywa się Jasną Górą, miasto zaś Częstochowa wcale do klasztoru nie należy. Dlatego błagamy usilnie Jego Dostojność, abyś zechciał zostawić w pokoju Zgromadzenie nasze i kościół Bogu i Najświętszej Bogarodzicy poświęcony (...)”. Y Bättre sent än aldrig I Częstochowa i Polen bad Sveriges ambassadör Tomas Bertelman om ursäkt för potop, ”syndafloden” som inträffade för år sedan. Jag vet inte om det går att nu i efterhand be om förlåtelse för det lidande och den förstörelse som de svenska trupperna orsakade – sade ambassadören i Częstochowas Akademi på den internationella konferensen ”Jasna Góra under syndaflodens dygn”. Men vi är mycket ledsna då förstörelsen var så pass omfattande att polackerna har kommit ihåg den just som en syndaflod. Det var den november som den svenske kungen Karl Gustavs trupper inledde den dagar långa belägringen av fästningen Jasna Góra. Det är för oss en ära att delta i detta jubileum, även om det ihågkommer en händelse som kan räknas som ett nederlag för den svenska sidan – sade ambassadören på konferensen. Men kanske har vi svenskar idag ändå rätt att säga till oss själva att vi, trots allt, är upphovsmän till något som för den polska nationen utgjorde och fortfarande utgör en oersättlig symbol, en källa till inspiration, och som i svåra tider fyllde med mod och hopp. Vi har länge väntat på ambassadörens ord. Och vi tar emot beklagandet. Må minnet om den smärtsamma dåtiden ge polacker och svenskar en anledning till ett europeiskt och kristet värdigt liv i detta : a århundrade – sade Fader Stanislaw Tomol, presstalesman för Jasna Góra. Tidigare hade svenska museitjänstemän överlämnat ett originalbrev från den november till Jasna Góras klosterföreståndare Fader Bogdan Waliczko. Brevet var skrivet av Augustyn Kordecki, klosterföreståndare och kommendant på Jasna Góras fästning för år sedan och adresserat till gen. Burchard Mueller, befälhavare för den svenske kungens trupper. I brevet skriver klosterföreståndaren bl a: ”Det är inte vårt kall att välja Kungar, endast att vörda och lyda de som blivit valda av Kungarikets högre ständer. Vem de som vakar över Polen således väljer, denne underkastar vi både oss själva och den Heliga plats som hittills har stått under Kungars högsta aktning och försorg (...). Vi såg Hans Majestät Konungens förordning (gällande bl a svenska truppers intagande av Częstochowa – red.) och eftersom vi har tillräckliga styrkor för att hindra attacken mot den heliga platsen, väckte denna nämnda förordning stor förvåning hos oss, speciellt eftersom vårt kloster med kyrka sedan länge har en ny herre och heter Jasna Góra, staden Częstochowa däremot tillhör inte alls klostret. Därför ber vi ers Höghet enträget att lämna vår Församling och vår kyrka tillägnad Gud och den heliga Modern i fred.” Y onkurs hopinowski przyciągają ludzi est wydana broszura pt ajważniejsze wydarzenia kulturalne sportowe i turys tyczne w olsce oza tym festiwale folk lorystyczne muzyka country w rągowie oraz częściej celem wyjazdu jest impreza kulturalna oza tym są stałe elementy kultury czyli muzea zabytki i to są najważniejsze atuty promocyjne olski na pewno przed uzdrowiskami o których tak dużo mó wiliśmy ZB: Co uważa Pan za swój największy sukces w czasie Pańskiej kilkuletniej pracy w Skandynawii? A jaka była porażka? Co się nie udało? JS: a największy sukces uważam wyka zanie że nieprawdziwą jest teza iż polskim placówkom działającym za granicą trudno jest się ze sobą dogadać o przeprowadzeniu siedziby ośrodka do budynku nstytutu olskiego moja współpraca z dyrektorem tej placówki iotrem egielskim układała się i układa wręcz wzorowo ielokrotnie wspólnie promujemy olskę w czasie imprez organizowanych przez nstytut lub . asze działania pokazują że jeśli się chce to dla promocji olski za granicą nie ma barier i że nasza wpaniała kultura i jej dziedziwo to najważniejszy atut dla turystów użym osiągnięciem był niewątpliwie aktywny udział ośrodka w imprezach oku olskiego w zwecji – czy wiście nie było to moje osiągnięcie tylko wszystkich zaangażowanych w to instytucji dbyło się wtedy mnóstwo imprez w całej zwecji które pokazały olskę w dużych miastach i małych miejscowościach o odegrało wielką rolę widzimy to w na szej działalności ruch turystyczny do olski zwiększył się olska była obecna w mediach w odróżnieniu od ygodnia olskiego na otlandii tym sukcesie miał swój udział i nasz ośrodek ówiąc zaś o tym co się nie udało czuję niedosyt jeśli chodzi o dotarcie polskiej oferty turystycznej do młodzieży szkolnej i akademickiej o w krótkim czasie należy zmienić en det finns ytterligare ett viktigt seg ment organisering av konferenser och vistelser för anställda i olen tex integra tionsresor i kan anordna sådana konfe renser på högsta nivå ZB: Och kultur, kan det vara en turistmagnet? Vad säger er erfarenhet om det? JS: ultur är en magnet vi får många för frågningar angående olika evenemang och det är odiskutabelt så att evenemang av typen azz amboree eller hopintävlingen lockar till sig folk et ges ut en broschyr som heter e viktigaste evenemangen inom kultur sport och för turister i olen essutom har vi folkmusikfestivaler och countrymusik i rągowo llt oftare är målet med resan något kulturellt evene mang essutom finns de konstanta kulturin slagen dvs museer och minnesmärken och de är olens viktigaste inslag i marknads föringen säkerligen före kurorterna som vi har talat så mycket om ZB: Vad anser ni vara er största framgång under de år ni arbetat i Skandinavien? Och vad är det största nederlaget? Vad har misslyckats? JS: en största framgången har tveklöst varit vår aktiva medverkan i evenemangen under olenåret i verige år et var naturligtvis inte bara min prestation utan alla delaktiga institutioners n mängd oli ka evenemang som visade olen ägde rum i hela verige i storstäder och på små orter et har haft ett stort inflytande det kan vi se i vår verksamhet turistströmmen till olen har ökat ch olen var närvarande i massmedia till skillnad från hur det var un der olenveckan på otland den succén har även olska statens turisbyrå sin del ka vi däremot tala om vi misslyckanden känner jag mig inte nöjd med hur vårt tu risterbjudande har nått fram till skol och universitetsungdomar et bör vi ändra på inom kort Dziękuję za rozmowę! Tack för samtalet! Suecia Polonia nr 4 (14)/2005 ”Suecia Polonia” utges av Föreningen Forum Suecia-Polonia/„Suecia Polonia” jest pismem wydawanym przez Stowarzyszenie Forum Suecia-Polonia Ansvarig utgivare/ Wydawca odpowiedzialny: Zbigniew Bidakowski Redaktör/Redaktor: Zbigniew Bidakowski Översättning/Tłumaczenia: Stefan Ingvarsson, Joanna Szyfter, Lisa Mendoza Åsberg, Halina Goldfarb Grafisk form/Opracowanie graficzne: Anna Bidakowska. Foto: Anna Bidakowska, Stefan Markiewicz, Polska Institutet Adress/Adres:”Suecia Polonia”, Himlabacken , Solna Tel/fax:+-()- , +-() e-mail: [email protected] Alla inbetalningar till Postgiro/ Wszystkie wpłaty na Postgiro: 194 626-8 Föreningen Forum Suecia-Polonia Redaktionen tar inget ansvar för innehåll i annonser, återsänder inte obeställd materiall och har inga möjligheter att svara på alla insända brev. Vi förbehåller oss rätter att förkorta och redigera texter samt ändra rubriker/ Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń, nie zwraca materiałów nie zamówionych i nie ma możliwości odpowiadania na wszystkie nadsyłane listy. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów. ISSN 1651-0658 ◆ / : /: , , / , /: , , . . , / , , , / , , , / „” , , / , . , / Turlista Karlskrona - Gdynia 7 januari - 18 december 2005 ���������������������������������� ������������������������������������������ ������ ������� ����� ����� ������ ����� ������ ����� ������ ����� ��� ��� ��� ���� ������� ������� ������� ������� ������� ��� ��� ��� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ��������������������������� �������������������������������������� ������ ������� ����� ����� ������ ����� ������ ����� ������ ����� ��� ��� ��� ���� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ��� ��� ��� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ��������������������������� ������������������������������������������ ������ ������� ����� ����� ������ ����� ������ ����� ������ ����� ��� ��� ��� ���� ������� ������� ������� ������� ������� ��� ��� ��� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ��������������������������� �������������������������������������� ������ ������� ����� ����� ������ ����� ������ ����� ������ ����� ��� ��� ��� ���� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ��� ��� ��� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ��������������������������� ��������������������������� ������ ������� ��� ��� ��� ���� ��� ��� ��� ����� ����� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������ ����� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������������������ ������ ������� ��� ��� ��� ���� ��� ��� ��� ����� ����� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������ ����� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ��������������������������� ������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������������ ��������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������ Priser ð Boka på telefon 031-704 00 00 eller www.stenaline.se Priser Karlskrona - Gdynia 2005 ������������������������ ������������������������������������������� ������������������������������������� ������� ������������������������������������� ������� �������������� ���������� �������������� ��������� ���������������������� ���� �������������� �������������� ������������� ����� ���������������������������������� � ��� ��� ����� ��� ��� ��� ��� ��� ��� � � � � ����� ��� ����� ��� ��� ��� ����� ��� ����� ����� ����� ����� ����� ��� ����� ����� ��� ��� ��� ��� ����� ��� ����� ����� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� � ����� ����� ����� ����� ��� ����� ��� ��� ��� �������������������������������������� ��������������������������������������������������������������� ������� ���������� ������������������������������������� ������� ����������������� ������������������������������������� ���������� ���������� �������������� ���������� ����������������� �������������� � ����� ����� ����� ���� � ����� ����� ����� ���� � ����� ����� ����� ���� � ����� ����� ����� ���� � ����� ����� ����� ���� � ����� ����� ����� ���� ��������������� ������������������������ �� ������������������������������������������������������������������������������������������������ ���������������������������������������������������������� ������������������������ ����������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������ �������������������� ��������������������������� �� ��������������������������������������������������������������������������������������� �������������������������� ���������������������������������������������������������� ������������������������ ����������� ������������������������������������������������������������������������������������������������ ����������� ������������� ������������������������������������������������� ������������ ������������������������������������������������������������������������������������ ������������ ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ���� � � � ����� ����� � � ����� ����� ����� ����������� ���������� ���� ��� ���� ��� ���� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� �������� ������ ������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������������ ����������������������������� � ���� ����������� ���������� ��������������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������� ������� � ���� ��� ������������������������ ����������� ����������� ����������� ������������ ������������� ������� ��������������� ������������������������ ����������������������������� �������������������� ��������������������������� �������������������������� ����������� ������������ ����������� ������������� ������������ ������������ ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ���� � � � ����� ����� � � ����� ����� ����� ����������� ���������� ���� ��� ���� ��� ���� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� �������� ������ ����������������������������� � ����������������������� ����������� ����������� ����������� ������������ ������������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ���� � ����� � � � � ����������� ���������� ���� ��� ���� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ������ ������������������������������������������������� � �������������������� ����������� ����������� ����������� ������������ ����������������������� ���������������������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� � ���� � ����� � ��� � � � ����������� ���������� ���� ��� ���� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ������ ������� ������� ������� ������� ������� ����� � � � � ���� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ������ ������������������������������������������������� � �������������������� ����������� ����������� ����������� ������������ ����������������������� ���������������������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� � � ���� � ����� � ��� � � � ���� ����������� ���������� ���� ��� ���� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ��� ������ ��� ������ ����������������������������������������������������� ��������������������������������������������������� ����������������������������� �������������������������������������������������������� ����������������� ���������������������������������������������������������������������������� �������������������������������������������������������������������������������������������������������� ��������������������������������������� ������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������������ ��������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������ Boka på telefon 031-704 00 00 eller www.stenaline.se
Vardag & kulturevenemang
Życie codzienne i artystyczne
