Przemiany w Gdańsku w latach 1871

Tramwaje na Targu Węglowym
Targ Węglowy ok. 1905,
Był sobie Gdańsk, t. 1, s. 119
Targ Węglowy ok. 1885
Był sobie Gdańsk, t. 1, s. 119
Modernizacja – tramwaje c.d.
• 1889 – 1891 – efemeryczna linia w Brzeźnie
(prywatne przedsięwzięcie Hermanna Kullinga,
właściciela domu kuracyjnego w Brzeźnie –
centrum Brzeźna – przystanek kolejowy
Brzeźno – rychło zamknięta.
Modernizacja – tramwaje c.d.
• 1899 r. – konkurencyjna firma Danziger
Elektrische Strassenbahn AG z Nowego Portu
• 1899-1902 linia Gdańsk (Stocznia Schichau’a, od
1900 Targ Kaszubski/Kaschubischer Markt, od
1901 Żuraw, Szeroka, Korzenna) - N. Port (i dalej
Brzeźno) – wzdłuż Wisły, Wiślną, Starowiślną z
zajezdnią w . Porcie (Bergstrasse/Władysława IV)
• 1901 – linia Wrzeszcz – Brzeźno (z Waryńskiego/
Brunshofer Weg)
Modernizacja – tramwaje c.d.
• Dalsze inwestycje firmy ALS:
• Po 1900 r. linia Targ Rybny – Dworzec Główny,
ulicami Rycerska, Krosna, Wałowa
• 1908 – Oliwa – Jelitkowo
• 1903 obie gdańskie firmy połączyły się
w DANZIGER ELEKTRISCHE STRASSENBAHN AG
Modernizacja – linie tramwajowe
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Nr 1 Długi Targ (Targ Węglowy) – Oliwa
Nr 2 Długi Targ – Wrzeszcz
Nr 3 Dworzec Gł. – Targ Węglowy – Orunia
Nr 4 Targ Węglowy – Hucisko – Emaus
Nr 5 Dworzec Gł. – Długa – Łąkowa
Nr 6 Dworzec Gł. – Długa – Brama Żuławska
Nr 7 Łąkowa – Targ Rybny – Dworzec Gł.
Nr 8 Żuraw – Nowy Port – Brzeźno
Nr 9 Brzeźno – Wrzeszcz
Nr 10 Oliwa – Jelitkowo
Ogółem 41 km torów, 104 wagony w 1914 r.
Plan sieci tramwajowej do 1959 r.
Cyt. za J. Stankiewicz,
B. Szermer, Gdańsk…
Tramwaj linii 6 (od Bramy Żuławskiej
do Targu Rakowego, postój na Długim
Targu, ok. 1894)
Był sobie Gdańsk, t. 1, s. 69
Wnętrze tramwaju
Cena biletu w 1878 – 20 fenigów
Wnętrze gdańskiego tramwaju ok. 1929,
Był sobie Gdańsk, t. 1.
Gdańsk nowoczesny - koleje
• 1870 – ruch podmiejski na trasie Gdańsk Brama
Wyżynna – Sopot (bilet powrotny 5 srebrnych groszy)
• 1870 - zakończenie budowy kolei Gdańsk – Szczecin –
powstał dworzec towarowy Gdańsk Brama Oliwska
• 1893 – 1900 Dworzec Główny
• 1895 – Dyrekcja Kolei z Bydgoszczy do Gdańska (przy
Promenadzie)
• 1905 – linie wąskotorowe na Żuławy
• 1914 – nowy gmach Dyrekcji (przy Dyrekcyjnej 2/4 !)
Gdańsk nowoczesny - kanalizacja
• 1871 – zakończenie budowy kolektorów
kanalizacyjnych dla śródmieścia
(przepompownia Ołowianka, biologiczna
oczyszczalnia między Stogami a Wisłoujściem)
• W 1873 do kanalizacji podłączonych było
3.200 domów (do wodociągu – 2.470)
• 1892 – wybudowano główny kolektor
kanalizacyjny dla Wrzeszcza (podłączony do
Stogów)
Gdańsk nowoczesny - wodociągi
• 1910 – ujęcie wody we Wrzeszczu (nad
Sobieskiego)
Gdańsk nowoczesny - gaz
• 1872 – 1873 – wymiana ulicznej sieci gazowej
w całym mieście
• 1904 – nowa gazownia miejska na Wałowej
(na terenach pofortecznych) dla całego miasta
(gazownia przy Toruńskiej jako zapasowy
rezerwuar)
Gdańsk nowoczesny – bruk, ulice
• 1874 – wielka akcja kładzenia bruku i
budowania chodników – w głównych ciągach
komunikacyjnych Śródmieścia (wcześniej
zlikwidowano przedproża)
• 1894-1897 rozbiórka wałów ciągu
zachodniego (i północnego)
Gdańsk nowoczesny - szpitalnictwo
• 1875 – szpital diakonisek przy Nowych
Ogrodach 3-5 (w 1887 i 1894 rozbudowany)
• 1887 – Szpital Miejski przy Sandgrube (ks.
Rogaczewskiego) 24
• 1908 – poradnia przeciwgruźlicza (z aparatem
rentgenowskim) przy Sierocej 6
• 1911 – Szpital Miejski przy (dzis.) Dębinkach
• 1912 – Szpital Położniczy przy (dzis.) Klinicznej
Gdańsk - szpitalnictwo
• 1897 – pierwsza konna
karetka
• Samochód karetka
Gdańsk nowoczesny - telefony
• 1884 – pierwsza publiczna rozmównica
telefoniczna w budynku przy Długim Targu 45
dla klientów giełdy zbożowej w Dworze Artusa
• 1886 – instalowanie telefonów w
mieszkaniach prywatnych Wrzeszcza, Nowego
Portu, Oliwy
Gdańsk nowoczesny - elektryczność
• 1886 – w ogrodzie kawiarni „Zur Halben Alee”
przy Wielkiej Alei pokaz oświetlenia elekrycznego
(z prądnicy lokomobila o mocy 8KM)
• 1887 – w latarni morskiej w N. Porcie
zastosowano światło elektryczne
• 1898 – pierwszy prąd z elektrowni miejskiej na
Ołowiance (do 1914 turbiny o mocy 4140 kW),
mieszkania Śródmieścia, Wrzeszcza, w l. 1908-12
port gdański, Siedlce, Przeróbka, Stogi, St. Szkoty,
Suchanino, Ostrów, Brzeźno, Zaspa
Gdańsk - lotnictwo
• 1910 – lotnisko na wyspie Ostrów
• 1912 - 1913 – lotnisko we Wrzeszczu (przy
Labesa – Nad Stawem)
Polacy w Gdańsku
• 1871 – zmarł Jan Teodor Mill, ostatni polski
kaznodzieja w luterańskiej kaplicy św. Anny
• 1876 – Towarzystwo „Ogniwo” (pierwszy
prezes Stanisław Wilczewski) 160 członków, w
1891 – tylko 23.
Stan miasta w roku 1914 (1918)
• 6425,27 ha (obszar miasta wzrósł ponad 4 razy)
• W 1914 r. było w mieście 15.800 budynków (w
1918 r. – 16.176) – ich liczba potroiła się w
stosunku do 1871 r.
• Mieszkało w nich 188.346 mieszkańców
(podwojenie liczby w stosunku do 1871 r.)
• WNIOSKI: mniejsza gęstość zaludnienia (średnia),
większa liczba jednorodzinnych domów = większy
komfort zamieszkiwania, włączenie ter. wiejskich
Dzielnice prestiżu / dzielnice ubóstwa
• Strefa prestiżu: Główne Miasto (handel,
usługi), Nowe Ogrody (zarząd, budowle
pożytku publicznego), Długie Ogrody, Górny,
częściowo Dolny Wrzeszcz (handel,
mieszkania)
• Strefa ubóstwa: Nowy Port, Letnica, Siedlce i
Emaus, częściowo Stare Miasto (duża liczba
zgonów), Orunia i Oruńskie Przedmieście
Wpływ wojny (1914-1918) na sytuację
wewnętrzną Gdańska
• Spadek wzrostu demograficznego,
spowodowany mobilizacją, pogorszeniem się
warunków ekonomicznych i zdrowotnych
mieszkańców, wyjazdami do Rzeszy
• W sierpniu/wrześniu 1914 r. poczucie
zagrożenia ze strony Rosjan
• Rozwój branż zbrojeniowych
• Brak siły roboczej, kobiety idą do fabryk
(ściąga się Polaków z Kongresówki)
Wpływ I wojny światowej na Gdańsk
• 1914, 5 sierpnia – wprowadzenie kartek na żywność
• 1914, 2 września – jeńcy rosyjscy spod Tannenberga (obóz
jeniecki na Przeróbce)
• 1914, 14 września – pożyczka wojenna (z Gdańska 12
milionów marek)
• 1917, 1 marca – rekwizycja dzwonów na cele wojenne
• 1917, kwiecień – wiece antywojenne socjaldemokratów
(robotników)
• 1918, 10 listopada – w Gdańsku rady robotniczo-żołnierskie
• 1918, 14 listopada – Polska Rada Ludowa (Józef Wybicki)