Raport za 2010 rok - Poznański Bank Spółdzielczy
Transkrypt
Raport za 2010 rok - Poznański Bank Spółdzielczy
RAPORT ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W POZNAŃSKIM BANKU SPÓŁDZIELCZYM WG STANU NA DZIEŃ 31 GRUDNIA 2010 ROKU ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK WPROWADZENIE Raport „Adekwatność kapitałowa i zarządzanie ryzykiem w Poznańskim Banku Spółdzielczym” (dalej „Raport”) został przygotowany zgodnie z wymogami art. 111a ustawy Prawo bankowe1, z uwzględnieniem wymogów określonych w Uchwale nr 385/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2008 roku w sprawie szczegółowych zasad i sposobu ogłaszania przez banki informacji o charakterze jakościowym i ilościowym dotyczących adekwatności kapitałowej oraz zakresu informacji podlegających ogłaszaniu. Niniejszy Raport został przygotowany zgodnie z przyjętą przez Bank Polityką informacyjną w zakresie adekwatności kapitałowej 2, która określa szczegółowe informacje o zakresie ujawnianych informacji w zakresie adekwatności kapitałowej, sposobie ich weryfikacji oraz publikacji. Informacje zawarte 31 grudnia 2010 r. w Raporcie dotyczą roku obrotowego zakończonego dnia O ile nie zaznaczono inaczej, dane liczbowe prezentowane są w pełnych złotych, a ewentualne różnice w sumach i udziałach mogą wynikać z zaokrągleń kwot do pełnych złotych oraz zaokrągleń udziałów procentowych do dwóch miejsc dziesiętnych. 1 Dz.U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939 z późniejszymi zmianami 2 Treść Polityki informacyjnej w zakresie adekwatności kapitałowej udostępniona jest na stronie internetowej Banku (www.pbs.poznan.pl) STRONA 2 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Spis treści WPROWADZENIE................................................................................................................................................. 2 1. INFORMACJE O BANKU.............................................................................................................................. 5 2. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM..........................................................................................................................6 2.1. RYZYKO KREDYTOWE.........................................................................................................................9 2.1.1 RYZYKO POJEDYNCZEJ TRANSAKCJI KREDYTOWEJ................................................11 2.1.2 POLITYKA ZABEZPIECZEŃ.....................................................................................................12 2.1.3 RYZYKO ŁĄCZNEGO PORTFELA KREDYTOWEGO.....................................................15 2.1.4 KWOTA EKSPOZYCJI WEDŁUG WYCENY BILANSOWEJ..........................................16 2.1.5 UTRATA WARTOŚCI EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH....................................................17 2.1.6 RYZYKO KONCENTRACJI KREDYTOWEJ.........................................................................18 2.1.7 ZARZĄDZANIE RYZYKIEM EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH ZABEZPIECZONYCH HIPOTECZNIE.............................................................................................22 2.2 RYZYKO RYNKOWE I RYZYKO PŁYNNOŚCI............................................................................23 2.2.1 RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ.........................................................................................23 2.2.2 RYZYKO WALUTOWE..................................................................................................................25 2.2.3 RYZYKO PŁYNNOŚCI..................................................................................................................26 2.3 RYZYKO OPERACYJNE.......................................................................................................................30 2.4 RYZYKO BRAKU ZGODNOŚCI........................................................................................................32 2.5 RYZYKO BIZNESOWE.........................................................................................................................33 3. FUNDUSZE WŁASNE..................................................................................................................................33 4. WYMOGI KAPITAŁOWE I ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA........................................................36 4.1 RYZYKO KREDYTOWE........................................................................................................................38 4.2 RYZYKO OPERACYJNE.......................................................................................................................39 4.3 KAPITAŁ WEWNĘTRZNY...................................................................................................................41 4.3.1 MINIMALNY WYMÓG REGULACYJNY – FILAR I NUK................................................43 4.3.2 OCENA ADEKWATNOŚCI KAPITAŁU WEWNĘTRZNEGO I WEWNĘTRZNY WYMÓG KAPITAŁOWY – FILAR II NUK........................................................................................43 4.3.2.1 RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ................................................................................44 4.3.2.2 RYZYKO PŁYNNOŚCI.........................................................................................................45 4.3.2.3 RYZYKO KONCENTRACJI ZAANGAŻOWAŃ............................................................46 4.3.2.3.1 RYZYKO KONCENTRACJI BRANŻOWEJ...........................................................47 4.3.2.3.2 RYZYKO KONCENTRACJI ZABEZPIECZEŃ....................................................48 4.3.2.4 RYZYKO KONCENTRACJI KAPITAŁOWEJ.................................................................49 4.3.2.4.1 RYZYKO KONCENTRACJI FUNDUSZU UDZIAŁOWEGO..........................49 4.3.2.4.2 RYZYKO KONCENTRACJI DUŻYCH PAKIETÓW UDZIAŁÓW.................50 4.3.2.5 TESTY WARUNKÓW SKRAJNYCH...............................................................................50 STRONA 3 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 4.3.2.5.1 WPŁYW STRATY W WYSOKOŚCI 2% FUNDUSZY WŁASNYCH NA WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI...................................................................................50 4.3.2.5.2 WPŁYW SPADKU FUNDUSZU UDZIAŁOWEGO O 20% NA WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI...................................................................................51 4.3.2.5.3 WPŁYW NA WEWNĘTRZNY WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI WZROSTU WYMOGÓW DODATKOWYCH DO POZIOMU 2% WYMOGÓW MINIMALNYCH..............................................................................................................................51 4.3.2.6 PODSUMOWANIE...............................................................................................................51 STRONA 4 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 1. INFORMACJE O BANKU Poznański Bank Spółdzielczy (dalej „Poznański Bank” lub „Bank”) prowadzi swą działalność od 1894 roku. Jest zarejestrowany w Sądzie Rejonowym Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS 0000042300. Jednostce nadano numer statystyczny REGON 000504887 oraz NIP 777 - 000 - 14 - 53. Poznański Bank jest spółdzielnią prowadzącą swoją działalność na podstawie: 1) ustawy z dnia 7 grudnia 2000 roku o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających 3, 2) ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe 4, 3) ustawy z dnia 16 września 1982 roku Prawo spółdzielcze 5, 4) innych ustaw oraz Statutu Banku. Poznański Bank jest zrzeszony z Gospodarczym Bankiem Wielkopolski S.A. w Poznaniu. Siedzibą Poznańskiego Banku jest miasto Poznań. Bank działa na terenie miast na prawach powiatu: Poznania i Leszna oraz powiatów: poznańskiego, leszczyńskiego, wągrowieckiego, obornickiego, szamotulskiego, nwotomyskiego, grodziskiego, kościańskiego, śremskiego, średzkiego, wrzesińskiego, gnieźnieńskiego, wolsztyńskiego, górowskiego, rawickiego i gostyńskiego. Swą działalność Poznański Bank prowadzi na rzecz osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną. 3 Dz.U. 2000 nr 119 poz. 1252 z późniejszymi zmianami 4 Dz.U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939 z późniejszymi zmianami 5 Dz.U. 1982 nr 30 poz. 210 z późniejszymi zmianami STRONA 5 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 2. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM Działalność bankowa obciążona jest wieloma rodzajami ryzyka, między innymi takimi jak ryzyko kredytowe, stopy procentowej, walutowe, płynności, operacyjne, braku zgodności, biznesowe i kapitałowe (reputacji). Podejmowanie ryzyka zmusza Bank do koncentrowania uwagi na powstających zagrożeniach, poszukiwania form obrony przed zagrożeniami i dostosowywania działalności do zmieniających się warunków zewnętrznych. Ostrożnościowe podejmowanie ryzyka, oznacza utrzymywanie racjonalnej równowagi pomiędzy prowadzeniem działalności przychodowej i kontrolowaniem ryzyka. Kontrolowanie wpływu tych rodzajów ryzyka na działalność Banku jest jednym z kluczowych celów zarządzania Bankiem, a poziom ryzyka stanowi istotny składnik procesu planistycznego. W Banku funkcjonuje zorganizowany, oparty o wewnętrzne strategie i procedury, proces zarządzania ryzykiem, w którym uczestniczą organy Banku, wyznaczone Zespoły, Komitety, Komórki organizacyjne oraz pracownicy. Na proces zarządzania ryzykiem bankowym w Poznańskim Banku składają się następujące czynności: 1) identyfikacja ryzyka – polegająca na określeniu źródeł ryzyka zarówno aktualnych, jak i potencjalnych, które wynikają z bieżącej i planowanej działalności Banku, 2) pomiar ryzyka, 3) zarządzanie ryzykiem – polegające na podejmowaniu decyzji dotyczących akceptowalnego poziomu ryzyka, planowaniu działań, wydawaniu rekomendacji zaleceń, tworzeniu procedur i narzędzi wspomagających, 4) monitorowanie – polegające na stałym nadzorze poziomu ryzyka w oparciu o przyjęte metody pomiaru ryzyka, 5) raportowanie – obejmujące dostarczanie cyklicznej informacji dla Kierownictwa Banku o skali narażenia na ryzyko i podjętych działaniach. STRONA 6 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Schemat 2.1 Elementy składowe procesu zarządzania ryzykiem Procesy zarządcze z zakresu ryzyka funkcjonują w otoczeniu, którego elementami składowymi są: 1) system regulacji wewnętrznych obejmujący metody i metodyki wykorzystywane przez Bank, 2) system informacyjny Banku umożliwiający przepływ informacji wykorzystywanych do oceny ryzyka oraz jego kontroli (w tym: podstawowe systemy informatyczne, bazy danych i dedykowane systemy eksperckie), 3) organizacja wewnętrzna (rozumiana jako struktura organizacyjna) obejmująca komórki organizacyjne, ich zadania, zakres odpowiedzialności oraz wzajemne relacje. W procesie zarządzania ryzykiem w Banku uczestniczą następujące organy, jednostki i komórki organizacyjne: 1) Rada Nadzorcza, 2) Zarząd Banku, 3) Komitet ALCO, 4) Komitet Kredytowy, 5) Wydział Analiz Ryzyka Kredytowego i Administracji Kredytów, STRONA 7 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 6) Zespół Ekonomiki i Badania Ryzyk, 7) Stanowisko audytu wewnętrznego (merytoryczne komórki Banku Zrzeszającego), 8) Pozostali pracownicy Banku. Proces zarządzania ryzykiem nadzorowany jest przez Radę Nadzorczą Banku. Rada Nadzorcza dokonuje okresowej oceny realizacji przez Zarząd Banku założeń strategicznych w odniesieniu do zasad zarządzania ryzykiem oraz alokacji kapitału na pokrycie istotnych rodzajów ryzyka w Banku. W tym celu Zarząd Banku okresowo przedkłada Radzie Nadzorczej syntetyczną informację na temat skali i rodzajów ryzyka, na które narażony jest Bank, prawdopodobieństwa jego występowania, skutków i metod zarządzania poszczególnymi rodzajami ryzyka. Rada Nadzorcza sprawuje nadzór nad kontrolą systemu zarządzania ryzykiem oraz ocenia jej adekwatność i skuteczność. Rada Nadzorcza zatwierdza w planie ekonomiczno – finansowym ogólny poziom (profil) ryzyka Banku. Zarząd Banku odpowiada za opracowanie i wdrożenie strategii zarządzania poszczególnymi rodzajami ryzyka, w tym za zorganizowanie, wdrożenie i funkcjonowanie systemu zarządzania ryzykiem oraz, jeśli to konieczne – dokonania weryfikacji w celu usprawnienia tego systemu. Instrukcje i procedury zarządzania ryzykiem obejmują pełny zakres działalności Banku. Komitet ALCO inicjuje i koordynuje działania w zakresie identyfikacji, pomiaru, limitowania, monitorowania i raportowania ryzyka. Opiniuje podejmowanie działań, zmierzających do utrzymania ryzyka na akceptowalnym poziomie. Komitet Kredytowy uczestniczy w procesie opiniowania transakcji kredytowych oraz ich klasyfikacji pod kątem ryzyka ponoszonego przez Bank. Wydział Analiz Ryzyka Kredytowego i Administracji Kredytów, za pośrednictwem funkcjonujących w nim Zespołu Analiz Ryzyka Kredytowego i Zespołu Administracji Kredytów, prowadzi czynności związane z analizą i monitoringiem ryzyka kredytowego pojedynczych transakcji (zaangażowań) kredytowych, a także administruje poszczególnymi transakcjami kredytowymi. Zespół Ekonomiki i Badania Ryzyk monitoruje realizację wyznaczonych celów i zadań strategicznych, procesów tworzenia zysku oraz przedstawia i monitoruje pozycję Banku w zakresie bezpieczeństwa finansowego i operacyjnego. Podstawowe zadania Zespołu to gromadzenie, przetwarzanie, pomiar i raportowanie odpowiednim organom i komórkom Banku, informacji dotyczących podejmowanego przez Bank ryzyka, opracowywanie regulacji wewnętrznych w zakresie zarządzania ryzykami oraz szacowania wewnętrznych wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka. STRONA 8 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Stanowisko audytu wewnętrznego ma za zadanie kontrolę i ocenę skuteczności działania systemu zarządzania ryzykiem oraz dokonywanie regularnych przeglądów prawidłowości przestrzegania zasad zarządzania ryzykiem, obowiązujących w Banku. Stanowisko dostarcza obiektywnej oceny adekwatności i skuteczności funkcjonującego systemu zarządzania oraz zgodności przeprowadzanych operacji bankowych z wewnętrznymi regulacjami Banku. Zadania Stanowiska mogą zostać zlecone do realizacji przez odpowiednie służby Banku Zrzeszającego. Pozostali pracownicy Banku mają obowiązek przestrzegania zasad zarządzania poszczególnymi rodzajami ryzyka, obowiązujących w Banku w formie wewnętrznych regulacji i zaleceń, uczestnictwa w postępowaniu wyjaśniającym przyczyny wystąpienia zdarzeń generujących ryzyko oraz raportowania tych zdarzeń. 2.1. RYZYKO KREDYTOWE Ryzyko kredytowe związane jest z możliwością poniesienia straty finansowej spowodowanej brakiem zdolności klienta do obsługi długu albo odmową wypełnienia zobowiązań wynikających z umowy wobec Banku. Ryzyko kredytowe dotyczy wszystkich aktywów bilansowych, do których Bank ma tytuł prawny oraz pozycji pozabilansowych. Obejmuje ono działalność kredytową oraz działalność na rynku hurtowym (lokaty międzybankowe, dłużne papiery wartościowe itp.). Celem strategicznym w zakresie zarządzania ryzykiem kredytowym jest utrzymywanie stabilnego i zrównoważonego pod względem jakości i ilości portfela kredytowego, równocześnie cechującego się dochodowością oraz bezpieczeństwem rozumianym jako minimalizacja ryzyka wystąpienia ekspozycji kredytowych zagrożonych utratą wartości. Proces zarządzania ryzykiem kredytowym w Banku przebiega w następujących etapach: 1) Identyfikacja czynników ryzyka kredytowego, 2) Ocena oraz ustalenie dopuszczalnych norm ryzyka (limity), 3) Monitorowanie, pomiar i raportowanie ryzyka, 4) Wdrażanie technik redukcji ryzyka, 5) Zarządzanie ryzykiem rezydualnym zabezpieczonych hipotecznie), (w tym analiza ryzyka ekspozycji 6) Testy warunków skrajnych, 7) Kontrola zarządzania ryzykiem kredytowym. Bank zarządza ryzykiem kredytowym zarówno w odniesieniu do ryzyka pojedynczej STRONA 9 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK transakcji jak i ryzyka portfela kredytowego. Bank zarządza ryzykiem kredytowym w odniesieniu do pojedynczego kredytu poprzez: 1) Badanie wiarygodności i zdolności kredytowej przed udzieleniem kredytu, 2) Prawidłowe zabezpieczanie zwrotności ekspozycji kredytowych, z regulacjami wewnętrznymi Banku, gwarantujące zwrotność kredytów, zgodnie 3) Bieżący monitoring zabezpieczeń kredytowych, 4) Dokonywanie okresowych przeglądów ekspozycji kredytowych oraz tworzenie rezerw celowych, 5) Prawidłowe prowadzenie windykacji i nadzoru nad trudnymi kredytami, 6) Kontrolę działalności kredytowej. Zarządzanie ryzykiem kredytowym w odniesieniu kredytowego Banku przeprowadzane jest za pomocą: do łącznego zaangażowania 1) Dywersyfikacji ryzyka (limity koncentracji), 2) Analizy skuteczności przyjmowanych zabezpieczeń ekspozycji kredytowych, 3) Analizy struktury portfela kredytowego, 4) Monitorowania ekspozycji zagrożonych, ich struktury, czynników ryzyka, 5) Przedsięwzięć organizacyjno – kadrowych polegających w szczególności na: a) Organizacji bezpiecznych systemów podejmowania decyzji kredytowych, b) Prawidłowym przepływie informacji, c) Odpowiednim doborze i szkoleniu kadr, d) Nadzorze nad działalnością kredytową. W Banku stosowane są techniki ograniczania ryzyka kredytowego (możliwe do zastosowania metody ograniczania skutków ryzyka kredytowego), tj.: 1) Pomniejszanie podstawy tworzenia rezerw celowych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 16.12.2008r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków 6, 2) Pomniejszanie wag ryzyka przypisywanych ekspozycjom kredytowym zabezpieczonym hipotecznie na nieruchomości mieszkalnej w rachunku wymogów kapitałowych na podstawie Załącznika nr 4 do Uchwały KNF w sprawie 6 Dz. U. z 2008 r. nr 235 poz. 1589 STRONA 10 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK adekwatności kapitałowej7, 3) Techniki redukcji ryzyka kredytowego – zgodnie z Załącznikiem nr 17 do Uchwały KNF w sprawie adekwatności kapitałowej 8. 2.1.1 RYZYKO POJEDYNCZEJ TRANSAKCJI KREDYTOWEJ Zasady zarządzania ryzykiem kredytowym w odniesieniu do pojedynczej transakcji kredytowej w Poznańskim Banku obejmują procedury, praktyki, mechanizmy kontroli wewnętrznej składające się na metodykę oceny ryzyka kredytowego przed udzieleniem kredytu oraz w trakcie trwania umowy kredytowej. System zarządzania ryzykiem kredytowym pojedynczej transakcji/kredytobiorcy obejmuje: 1) Stosowane metodyki oceny zdolności kredytowej, określone dla każdej z grup ekspozycji, charakteryzujących się podobnymi cechami, 2) Bieżący monitoring ustanowionych zabezpieczeń kredytowych, 3) Przegląd ekspozycji kredytowych i tworzenie rezerw celowych, 4) Windykację i restrukturyzację oraz nadzór nad kredytami zagrożonymi, 5) Kontrolę działalności kredytowej. Stosowane w Banku metodyki oceny zdolności kredytowej określają regulaminy, instrukcje, procedury oraz inne regulacje kredytowe zapewniające standaryzację świadczonych usług oraz ograniczające ryzyko kredytowe. W stosunku do ekspozycji kredytowych zaliczanych do klasy ekspozycji detalicznych, zgodnie z Załącznikiem nr 4 Uchwały KNF w sprawie adekwatności kapitałowej 9, Bank stosuje ujednolicone zasady oceny zdolności kredytowej, dostosowane do ich charakterystyki ryzyka oraz zarządzanie portfelowe. W stosunku do ekspozycji kredytowych zaliczanych do klasy ekspozycji wobec przedsiębiorców, obok przyjętych metod oceny zdolności kredytowej, Bank przewiduje możliwość stosowania indywidualnych zasad zarządzania. Bank udziela kredytów konsumenckich i zawiera z kredytobiorcami umowy o kredyty konsumenckie z zachowaniem zasad określonych w Ustawie o kredycie konsumenckim10. W 7 8 9 10 Banku prowadzony jest systematyczny monitoring sytuacji ekonomicznej Uchwała Komisji Nadzoru Finansowego nr 76/2010 z dnia 10 marca 2010 r. z późn. zm. Ibidem Ibidem Ustawa z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim Dz. U. z 2001 nr 100 poz. 1081 z późn. zm. STRONA 11 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK kredytobiorców oraz zabezpieczeń, zgodnie z formą i trybem określonym w wewnętrznych regulacjach Banku. Bank dokonuje wyceny i aktualizacji aktywów i zobowiązań pozabilansowych oraz tworzy rezerwy na ryzyko związane z działalnością banku zgodnie z obowiązującymi ustawami i rozporządzeniami oraz z procedurą tworzenia rezerw, obowiązującą w Banku. 2.1.2 POLITYKA ZABEZPIECZEŃ Prowadzona przez Poznański Bank polityka zabezpieczeń ma na celu należyte zabezpieczenie interesu Banku, w tym przede wszystkim ustanowienie zabezpieczenia dającego możliwie najwyższy poziom odzysku z wierzytelności w przypadku konieczności prowadzenia działań windykacyjnych. Polityka w zakresie prawnych form zabezpieczeń określona została w przepisach wewnętrznych, między innymi w Polityce kredytowej Banku. Zgodnie z obowiązująca w Banku Instrukcją ustanawiania prawnych form zabezpieczeń wierzytelności Banku oraz zapisami Polityki kredytowej zakłada się się, że przyjmowane zabezpieczenia powinny spełniać kryteria płynności, wartości oraz dostępu i możliwości ich kontroli. Bank preferuje zabezpieczenia zwrotności kredytów, które pozwalają na: 1) skuteczną egzekucję należności w przypadku braku spłaty kredytów, 2) pomniejszenie podstawy tworzenia rezerw celowych, 3) przypisanie niższych wag ryzyka ekspozycjom kredytowym w rachunku wymogu kapitałowego. Stosowane przez Poznański Bank w praktyce prawne formy zabezpieczeń zależą m.in. od: 1) rodzaju kredytu, 2) wielkości ekspozycji kredytowej, 3) okresu spłaty. W zakresie przyjmowania prawnych form zabezpieczeń Bank ustala następujące preferencje: 1) kredyty konsumpcyjne: poręczenie wg prawa cywilnego, przewłaszczenie rzeczy ruchomych lub zastaw rejestrowy, hipoteka, weksel, 2) kredyty obrotowe: przewłaszczenie rzeczy ruchomych, blokada środków pieniężnych, kaucja, cesja wierzytelności, poręczenie wg prawa cywilnego, hipoteka, zastaw rejestrowy, weksel, STRONA 12 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 3) kredyty inwestycyjne: hipoteka na nieruchomości, zastaw rejestrowy, przewłaszczenie rzeczy ruchomych, poręczenie wg prawa cywilnego, gwarancje, weksel. Preferencje określone powyżej nie wykluczają stosowania innych form zabezpieczeń zwrotności kredytów. Bank Dopuszcza przyjęcie systematycznych wpływów na rachunek jako jedynego zabezpieczenia dla kredytów odnawialnych w rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowym udzielanych wiarygodnym i znanym Bankowi klientom, posiadającym czynny rachunek w Banku przez okres co najmniej 3 miesięcy oraz kredytów w rachunku bieżącym udzielanych wiarygodnym i znanym Bankowi klientom, posiadającym czynny rachunek w Banku przez okres co najmniej 6 miesięcy. Zabezpieczenia w formie przewłaszczenia lub zastawu rejestrowego środków obrotowych Bank stosuje jako zabezpieczenie dodatkowe (uzupełniające). Przy udzielaniu kredytów przeznaczonych na finansowanie rynku mieszkaniowego zabezpieczenie obligatoryjnie ustanawiane jest w postaci hipoteki na nieruchomości. Do czasu skutecznego ustanowienia zabezpieczenia hipotecznego (w zależności od rodzaju kredytu oraz jego kwoty) przyjmuje się zabezpieczenia przejściowe. Zabezpieczając ekspozycje kredytową Bank preferuje zabezpieczenia rzeczowo – osobiste, uwzględniające zmianę ich wartości w okresie spłaty. mieszane, Podstawowe zabezpieczenia, uznawane za najkorzystniejsze przez Bank to: 1) zdeponowane w Banku, lub w banku będącym stroną trzecią, środki pieniężne, 2) hipoteka na gruntach rolnych, 3) hipoteka na nieruchomości mieszkalnej, 4) poręczenia Banku Gospodarstwa Krajowego, Funduszy Poręczeń Kredytowych, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, itp., 5) poręczenia i gwarancje jednostek samorządu terytorialnego, banków. W przypadku kredytów zabezpieczonych hipotecznie Bank przyjmuje, że wskaźnik LtV 11 powinien wynosić maksymalnie 0,80. W przypadku stwierdzenia wzrostu wskaźnika LtV o co najmniej 0,10 ponad poziom akceptowany Bank podejmuje działania w kierunku: 11 Wskaźnik LtV oznacza wskaźnik wyrażający stosunek wartości ekspozycji kredytowej do wartości zabezpieczenia. Przez wartość zabezpieczenia należy rozumieć wartość rynkową nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie oraz wartość innych zabezpieczeń rzeczowych spełniających kryteria płynności, wartości oraz dostępu i możliwości ich kontroli. W wyliczeniach wskaźnika LtV nie uwzględnia się zabezpieczeń osobistych, w związku z ich odmiennym charakterem. STRONA 13 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 1) ustanowienia dodatkowych zabezpieczeń, 2) zmiany zabezpieczenia, 3) częściowego lub całkowitego wypowiedzenia warunków umowy kredytu, 4) renegocjacji warunków umowy kredytu. Powyższe działania uzależniane są od: 1) wielkości odchyleń wskaźnika LtV, 2) terminowości spłaty kredytu, 3) sytuacji ekonomiczno – finansowej kredytobiorcy, 4) dotychczasowej współpracy z kredytobiorcą, 5) sytuacji majątkowej kredytobiorcy, 6) trendów rynkowych w zakresie wartości nieruchomości. Powyższe zasady Bank stosuje do kredytów na nieruchomości mieszkaniowe dla osób fizycznych i podmiotów gospodarczych, kredytów na nieruchomości pozostałe oraz innych kredytów zabezpieczonych hipotecznie. W zakresie ograniczania ryzyka rezydualnego Bank prowadzi monitoring zabezpieczeń poprzez ocenę: 1) prawnej skuteczności przyjętych zabezpieczeń, 2) aktualnej wartości zabezpieczeń, 3) możliwości i szybkości zaspokajania się z zabezpieczenia. W przypadku wzrostu ryzyka wystąpienia mniejszej niż zakładano skuteczności stosowanych technik ograniczania ryzyka kredytowego Zarząd Banku może podjąć następujące działania: 1) opracowanie wytycznych dla pracowników kredytowych w zakresie zwiększenia wymagań oraz w sprawie dołożenia należytej staranności w zakresie przyjmowanych zabezpieczeń, 2) zaostrzenie wymagań odnośnie przyjmowanych zabezpieczeń, takich jak: a) zwiększenie wartości przyjmowanych zabezpieczeń w stosunku do udzielanych kredytów, b) zwiększenie wskaźników korygujących wartość zabezpieczeń. 3) ograniczenie akcji kredytowej w całym Banku lub w poszczególnych jednostkach organizacyjnych, STRONA 14 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 4) zmiana limitów koncentracji przyjmowanych zabezpieczeń, 5) zwiększenie wymagań odnośnie monitoringu zabezpieczeń, 6) zmiana kompetencji decyzyjnych, obowiązujących w Banku, 7) zwiększenie częstotliwości raportowania ryzyka rezydualnego, 8) szkolenia dla pracowników kredytowych, 9) zwiększenie częstotliwości kontroli w obszarach objętych ryzykiem rezydualnym. 2.1.3 RYZYKO ŁĄCZNEGO PORTFELA KREDYTOWEGO Zasady bezpiecznego zarządzania ryzykiem kredytowym w odniesieniu do łącznego zaangażowania kredytowego Banku obejmują działania polegające na: 1) dywersyfikacji ryzyka poprzez stosowanie limitów zaangażowań, 2) analizie ryzyka ekspozycji na finansowanie nieruchomości oraz zabezpieczonych hipotecznie, 3) badaniu ekspozycji zagrożonych, 4) przedsięwzięciach organizacyjno – kadrowych. Badanie ryzyka łącznego portfela kredytowego w Banku obejmuje: 1) analizę ilościową i wartościową portfela, 2) analizę wskaźnikową, 3) ocenę realizacji limitów zaangażowań, 4) analizę jakościową portfela. W celu dywersyfikacji ryzyka kredytowego w Banku funkcjonują odpowiednie do skali i złożoności działalności limity wewnętrzne ograniczające jego poziom. Przyjęte rodzaje limitów wewnętrznych oraz ich wysokość zatwierdza Zarząd Banku. Wysokość limitów jest dostosowana do akceptowanego przez Radę Nadzorczą ogólnego poziomu ryzyka Banku, zatwierdzonego w ramach założeń do planu ekonomiczno – finansowego. STRONA 15 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 2.1.4 KWOTA EKSPOZYCJI WEDŁUG WYCENY BILANSOWEJ Tabela 2.1 prezentuje informację o pozycjach bilansowych i pozabilansowych uwzględnionych w rachunku adekwatności kapitałowej Poznańskiego Banku według stanu na dzień 31.12.2009 roku oraz na dzień 31.12.2010 roku. Tabela 2.1 Ekspozycje według wyceny bilansowej (w PLN) AKTYWA KREDYTY I POŻYCZKI INWESTYCJE UTRZYMYWANE DO TERMINU WYMAGALNOŚCI** POZOSTAŁE AKTYWA*** AKTYWA FINANSOWE DOSTĘPNE DO SPRZEDAŻY ZOBOWIĄZANIA POZABILANSOWE FINANSOWE GWARANCYJNE 2010 ROK 434 711 060 284 477 635 2009 ROK STAN ŚREDNI* 348 068 606 388 796 747 231 721 965 263 287 372 130 483 864 17 706 612 95 254 471 19 049 221 104 061 772 19 404 654 2 042 949 24 563 765 22 061 765 2 502 000 2 042 949 27 798 057 23 765 162 4 032 895 2 042 949 26 507 421 23 445 357 3 062 064 * Wartość średnia wyznaczona została jako średnia arytmetyczna wartości ekspozycji z poszczególnych kwartałów 2010 roku. ** Obejmują instrumenty dłużne i pozostałe należności (w przypadku Poznańskiego Banku pozycja ta obejmuje głównie lokaty na rynku międzybankowym). *** Obejmują: kasę i środki w Bank Zrzeszającym (GBW S.A.), rzeczowe aktywa trwałe, wartości niematerialne i prawne, aktywa z tytułu podatku dochodowego, aktywa trwałe lub grupy aktywów zaklasyfikowane jako przeznaczone do sprzedaży, pozostałe aktywa. Pozycjami generującymi dla Poznańskiego Banku największy poziom ryzyka kredytowego są udzielone kredyty i pożyczki, a także zobowiązania pozabilansowe o charakterze finansowym (głównie niewykorzystane linie kredytowe). Istotną pozycję stanowią również należności z tytułu lokat międzybankowych, ulokowanych w Banku Zrzeszającym GBW S.A., jednakże ryzyko kredytowe z nimi związane jest zasadniczo niższe w stosunku do ryzyka udzielonych kredytów, pożyczek i zobowiązań pozabilansowych dotyczących finansowania. W 2010 roku największy udział w strukturze ekspozycji Poznańskiego Banku stanowiły ekspozycje zabezpieczone na nieruchomościach (47,17%). Znaczącą kwotę stanowiły również ekspozycje wobec instytucji – banków (33,71%), a także ekspozycje wobec przedsiębiorców 12,73%. STRONA 16 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Tabela 2.2 Ekspozycje w podziale na klasy – 2010 rok (w PLN) KLASA EKSPOZYCJI* RZĄDY I BANKI CENTRALNE SAMORZĄDY TERYTORIALNE I WŁADZE LOKALNE ORGANY ADMINISTRACJI I PODMIOTY NIEPROWADZĄCE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ INSTYTUCJE – BANKI PRZEDSIĘBIORCY DETALICZNE ZABEZPIECZONE NA NIERUCHOMOŚCIACH PRZETERMINOWANE POZOSTAŁE RAZEM ŁĄCZNA KWOTA ŚREDNIA KWOTA EKSPOZYCJI** EKSPOZYCJI** 1 377 104 1 291 249 3 411 805 3 869 870 949 110 833 633 152 829 533 57 727 313 4 505 645 213 877 853 1 096 757 17 596 503 453 371 623 120 843 917 66 916 057 4 773 500 190 302 026 1 182 871 18 940 834 408 953 956 * Zgodnie z §20 Załącznika nr 4 do Uchwały nr 76/2010 Komisji Nadzoru Finansowego. ** Wartość ekspozycji bilansowych i ekwiwalentu bilansowego zobowiązań pozabilansowych nieuwzględniająca technik ograniczania ryzyka kredytowego. Średnia kwota ekspozycji dla poszczególnych klas obliczona została jako średnia arytmetyczna wartości ekspozycji z poszczególnych kwartałów 2010 roku. 2.1.5 UTRATA WARTOŚCI EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH Poznański Bank w działalności kredytowej definiuje należności przeterminowane i dokonuje ich klasyfikacji zgodnie z podejściem określonym w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków12. Jako ekspozycję przeterminowaną Bank uznaje każdą należność z tytułu kapitału lub odsetek nie spłaconą w terminie umownym. Ekspozycjami zagrożonymi są należności poniżej standardu, wątpliwe i stracone, zgodnie z kryteriami określonymi w Rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków 13. Bank dokonuje klasyfikacji ekspozycji kredytowych do odpowiednich kategorii ryzyka, stosując dwa kryteria: 1) kryterium terminowości – terminowość spłaty kapitału lub odsetek, 2) kryterium ekonomiczne – badanie sytuacji ekonomiczno – finansowej dłużnika. W Banku funkcjonują procedury wewnętrzne dotyczące zasad klasyfikacji ekspozycji 12 Dz. U. z 2008 r. Nr 235, poz. 1589 z późniejszymi zmianami 13 Ibidem STRONA 17 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK kredytowych i tworzenia rezerw celowych, które wskazują tryb podejmowania decyzji w sprawie klasyfikacji i rezerw. Decyzje podejmowane są w okresach kwartalnych w drodze szczegółowego przeglądu portfela kredytowego z uwzględnieniem terminowości spłat oraz sytuacji ekonomiczno – finansowej podmiotów, a także stanu prawnego zabezpieczenia branego pod uwagę przy pomniejszaniu podstawy tworzenia rezerw celowych. Bank tworzy rezerwy celowe. Rezerwy celowe tworzone są na ryzyko związane z działalnością Banku w odniesieniu do ekspozycji kredytowych zaklasyfikowanych do: 1) kategorii "normalne" – w zakresie ekspozycji kredytowych wynikających z pożyczek i kredytów detalicznych, 2) kategorii "pod obserwacją", 3) grupy "zagrożone" – w tym do kategorii "poniżej standardu", "wątpliwe" lub „stracone”. Wysokość tworzonych rezerw związana jest bezpośrednio z kategorią ryzyka, do której została zaklasyfikowana ekspozycja oraz z jakością przyjętych zabezpieczeń prawnych ekspozycji. Tabela 2.3 Zmiany wartości celowych - 2010 rok (w PLN) odpisów aktualizujących z tytułu ODPISY AKTUALIZUJĄCE – KREDYTY I INNE NALEŻNOŚCI BILANS OTWARCIA SPISANIE W CIĘŻAR ODPISÓW UTWORZONE ODPISY ROZWIĄZANE ODPISY BILANS ZAMKNIĘCIA utraty wartości / rezerw WARTOŚĆ 2 670 174 -29 647 201 778 -177 579 2 664 726 2.1.6 RYZYKO KONCENTRACJI KREDYTOWEJ Poznański Bank zarządza ryzykiem koncentracji kredytowej w odniesieniu do: 1) zaangażowań wobec pojedynczych klientów oraz grup klientów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie, 2) zaangażowań wobec grup klientów lub portfeli kredytowych obciążonych tym samym czynnikiem ryzyka. W szczególności Bank monitoruje portfele kredytowe w ujęciu: 1) branż gospodarki, STRONA 18 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 2) prawnych form zabezpieczeń. Ryzyko koncentracji zaangażowań wobec pojedynczych klientów oraz grup powiązanych klientów monitorowane jest zgodnie z Instrukcją zarządzania ryzykiem kredytowym w odniesieniu do: 1) limitu koncentracji zaangażowań (łączna kwota jednostkowego zaangażowania nie może przekraczać 25% funduszy własnych Banku w przypadku podmiotów niepowiązanych z Bankiem oraz 20% funduszy własnych w przypadku podmiotów powiązanych z Bankiem), 2) limitu dużych zaangażowań (suma pojedynczych zaangażowań przekraczających 10% funduszy własnych Banku nie może przekroczyć progu 500% funduszy własnych Banku14). Tabela 2.4 Zaangażowanie wobec 20 największych klientów (w PLN)15 LP 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 RAZEM WARTOŚĆ 7 704 331 7 441 577 7 418 227 6 981 600 6 937 908 6 887 156 6 339 673 6 298 093 5 775 481 5 504 177 4 634 350 4 389 388 4 034 169 3 739 956 3 398 375 3 367 715 3 312 518 3 114 179 2 951 330 2 902 044 103 132 248 % FUNDUSZY WŁASNYCH 22,61% 21,84% 21,77% 20,49% 20,36% 20,21% 18,60% 18,48% 16,95% 16,15% 13,60% 12,88% 11,84% 10,98% 9,97% 9,88% 9,72% 9,14% 8,66% 8,52% 302,66% 14 Na podstawie przeprowadzonej analizy Bank dostosował limit dużych zaangażowań do skali działalności i profilu ryzyka Banku ustalając jego wartość na ostrożnościowym poziomie 500% funduszy własnych – poziom referencyjny, wynikający z art. 71 ustawy Prawo bankowe, to 800% funduszy własnych. 15 Zaangażowanie łączne wobec klientów (bilansowe i pozabilansowe) zgodnie z art. 71 ustawy Prawo bankowe. STRONA 19 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Największa koncentracja zaangażowania Poznańskiego Banku w stosunku do jednego klienta lub grupy klientów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie ukształtowała się na dzień 31.12.2010 r. na poziomie 22,61%. Suma dużych zaangażowań wyniosła na koniec 2010 roku 246,76% funduszy własnych wobec limitu 500%. Ryzyko koncentracji kredytowej monitorowane jest również w stosunku do branż gospodarki, wyznaczanych na podstawie klasyfikacji PKD działalności prowadzonej przez klientów instytucjonalnych. W przypadku branż o wyższym poziomie ryzyka Bank stosuje limity ograniczające skalę zaangażowania Banku wobec tych branż. Zasady klasyfikacji ryzyka koncentracji branżowej pod względem istotności Bank ustala w oparciu o Instrukcję zarządzania ryzykiem kredytowym oraz Instrukcję oceny adekwatności kapitałowej. Na 31.12.2010 r. nie występował istotny poziom koncentracji kredytowej wobec podmiotów z tej samej branży gospodarki. Tabela 2.5 Koncentracja branżowa ekspozycji kredytowych (w %) BRANŻA Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Budownictwo Przetwórstwo przemysłowe Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Transport i gospodarka magazynowa; Informacja i komunikacja Inne Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją; Pozostała działalność usługowa Ochrona zdrowia i opieka społeczna Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych; Dostawa wody i gospodarka ściekami Edukacja Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe %FW %PORTFELA16 155,71% 25,69% 109,78% 18,12% 103,17% 17,03% 83,13% 13,72% 64,59% 22,07% 22,02% 18,66% 10,66% 3,64% 3,63% 3,08% 10,35% 5,43% 1,71% 0,90% 3,82% 2,88% 0,63% 0,48% 2,60% 1,78% 0,43% 0,29% 16 Obejmuje portfel ekspozycji kredytowych wobec podmiotów prowadzących działalność rolniczą oraz podmiotów gospodarczych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Ekspozycje wobec rolników indywidualnych, nie podlegających wpisowi do rejestru REGON, ujęto w branży Rolnictwo. STRONA 20 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK zabezpieczenia społeczne Ryzyko koncentracji kredytowej monitorowane jest również w stosunku do ekspozycji kredytowych zabezpieczonych tym samym rodzajem zabezpieczenia. W przypadku prawnych form zabezpieczeń o wyższym poziomie ryzyka Bank stosuje limity ograniczające skalę zaangażowania Banku wobec tych zabezpieczeń. Zasady klasyfikacji ryzyka koncentracji prawnych form zabezpieczeń pod względem istotności Bank ustala w oparciu o Instrukcję zarządzania ryzykiem kredytowym oraz Instrukcję oceny adekwatności kapitałowej. Na 31.12.2010 r. nie występował istotny poziom koncentracji kredytowej wobec ekspozycji kredytowych zabezpieczonych tym samym rodzajem zabezpieczeń. Tabela 2.6 Koncentracja ekspozycji kredytowych wg zabezpieczeń (w %) %PORTFELA17 RODZAJ ZABEZPIECZENIA %FW Hipoteka na nieruchomości komercyjnej i pozostałej 253,50% 33,98% Cesja wierzytelności 251,49% 33,71% Poręczenie według prawa cywilnego oraz przystąpienie do długu 96,13% 12,89% Hipoteka na nieruchomości mieszkalnej 61,98% 8,31% Zastaw rejestrowy lub przewłaszczenie rzeczy ruchomych 51,17% 6,86% Weksel własny in blanco lub poręczenie według prawa wekslowego Blokada środków pieniężnych 30,96% 4,15% 0,45% 0,06% 0,30% 0,04% Ubezpieczenie kredytu 17 Obejmuje portfel ekspozycji zabezpieczonych. W tabeli pominięto pozycje niezabezpieczone oraz pozycje z zerowymi stanami / udziałami. STRONA 21 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 2.1.7 ZARZĄDZANIE RYZYKIEM EKSPOZYCJI KREDYTOWYCH ZABEZPIECZONYCH HIPOTECZNIE Zarządzanie ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie w Poznańskim Banku obejmuje następujące elementy: 1) analizę skuteczności zabezpieczeń, ze szczególnym uwzględnieniem hipoteki na nieruchomości w ramach zarządzania ryzykiem rezydualnym, 2) ustalenie i monitorowanie wewnętrznych limitów zaangażowania w ekspozycje kredytowe związane z finansowaniem nieruchomości, 3) monitoring ekspozycji kredytowych i zabezpieczeń oraz rynkowych cen nieruchomości zgodnie z właściwymi procedurami Banku w zakresie monitoringu ekspozycji kredytowych i zabezpieczeń oraz klasyfikacji i tworzenia rezerw celowych, 4) ocena wpływu wzrostu rynkowych stóp procentowych na ryzyko kredytowe, w oparciu o zapisy Zasad zarządzania ryzykiem stopy procentowej, 5) analiza struktury długoterminowych aktywów z Zasadami zarządzania ryzykiem płynności, i pasywów Banku, zgodnie 6) ocena wpływu spadku cen nieruchomości na poziom ryzyka Banku, 7) wyznaczanie i monitorowanie wskaźnika LtV, 8) prezentowanie wyników analiz Kierownictwu Banku. Bank monitoruje zmiany zachodzące na rynku nieruchomości oraz weryfikuje wartość rynkową nieruchomości, stanowiących zabezpieczenie ekspozycji kredytowych. Weryfikacja i monitoring prowadzone są na podstawie dokumentów przedkładanych przez kredytobiorcę oraz informacji i danych gromadzonych bezpośrednio przez pracowników Banku, z wykorzystaniem między innymi baz danych o nieruchomościach (AMRON – system Analiz i Monitorowania Rynku Obrotu Nieruchomościami). STRONA 22 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 2.2 RYZYKO RYNKOWE I RYZYKO PŁYNNOŚCI Ryzyko rynkowe jest rozumiane jako ryzyko poniesienia straty na skutek niekorzystnych zmian parametrów rynkowych takich jak stopa procentowa i kursy walutowe. Ryzyko stopy procentowej to ryzyko wynikające z narażenia aktualnego i przyszłego wyniku finansowego Banku oraz posiadanych kapitałów (funduszy) na niekorzystny wpływ zmian niezależnych od Banku rynkowych stóp procentowych. Ryzyko walutowe to ryzyko poniesienia straty z tytułu niekorzystnych zmian kursów walutowych. Ryzyko walutowe jest generowane przez występowanie otwartych pozycji walutowych w poszczególnych walutach. Ryzyko płynności związane jest z brakiem możliwości terminowego wywiązania się ze zobowiązań w wyniku braku płynnych środków, a w konsekwencji z poniesieniem dodatkowych kosztów, związanych z koniecznością zaciągnięcia zobowiązań lub sprzedażą aktywów na niekorzystnych warunkach. 2.2.1 RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ Strategicznym celem zarządzania ryzykiem stopy procentowej jest utrzymanie relacji przychodów i kosztów odsetkowych w granicach nie zagrażających bezpieczeństwu Banku i akceptowanych przez Radę Nadzorczą. Do obowiązków Banku związanych z zarządzaniem ryzykiem stopy procentowej oraz marżą odsetkową należy: 1) codzienna działalność operacyjna, 2) kształtowanie polityki stóp procentowych Banku. Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej oraz marżą odsetkową opiera się na: 1) analizie obecnego oraz prognozowanego kształtowania się stóp procentowych na rynku międzybankowym, 2) analizach narażenia Banku na ryzyko stóp procentowych oraz analizach oprocentowania produktów Banku, 3) prognozach kształtowania się przyszłego wyniku odsetkowego, 4) dostępności produktów aktywnych i pasywnych, 5) przestrzeganiu ustalonych limitów, 6) realizowaniu celów przyjętych w strategii Banku. STRONA 23 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej oraz marżą odsetkową odbywa się poprzez: 1) kształtowanie oprocentowania aktywów i pasywów, 2) wydłużanie aktywów bądź pasywów poprzez szersze zastosowanie instrumentów o stałej stopie procentowej, 3) skracanie aktywów bądź pasywów poprzez zwiększanie udziału instrumentów o zmiennej stopie procentowej, 4) zmianę długości zapadalności aktywów o oprocentowaniu stałym, 5) zwiększenie liczby umów z klauzulą możliwej zmiany oprocentowania, 6) zmniejszenie lub zwiększenie zaangażowania w aktywach mniej wrażliwych na zmiany stóp procentowych, 7) zmianę strategii kredytowej. Kształtowanie poziomu oprocentowania produktów oferowanych przez Bank uwzględnia: 1) analizę oprocentowania produktów u konkurencji i na rynku międzybankowym, 2) wpływ zmiany oprocentowania na inne ryzyka Banku, 3) strategię działania i rozwoju Banku, 4) marże realizowane na poszczególnych produktach. Istotnym elementem ograniczania ryzyka stopy procentowej jest zwiększanie udziału przychodów pozaodsetkowych w przychodach ogółem. Podstawowe wskaźniki charakteryzujące poziom (profil) ryzyka stopy procentowej Bank określa w założeniach do planu ekonomiczno – finansowego. Bank w oparciu o przeprowadzane testy warunków skrajnych przeprowadza symulację wyniku finansowego w przyszłości. Bank bada wpływ istotnego wzrostu stóp procentowych na spłacalność kredytów oraz informuje klientów o wzroście ryzyka związanego ze wzrostem rynkowych stóp procentowych. Do pomiaru ryzyka stopy procentowej Bank stosuje metodę luki przeszacowań, miarę wrażliwości dochodu odsetkowego oraz testy warunków skrajnych. Wrażliwość dochodu odsetkowego jest miarą określającą zmianę dochodu odsetkowego wynikającą ze skokowej zmiany stóp procentowych. Miara ta uwzględnia zróżnicowanie terminów przeszacowań poszczególnych pozycji odsetkowych w każdym z wybranych horyzontów czasowych. Luka przeszacowań prezentuje różnicę między wartością bieżącą pozycji aktywnych oraz STRONA 24 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK pasywnych narażonych na ryzyko stopy procentowej, podlegających przeszacowaniu w danym przedziale czasowym. Testy warunków skrajnych dla ryzyka stopy procentowej służą do oszacowania potencjalnych strat wynikających z utrzymywanej struktury bilansu i pozycji pozabilansowych w przypadku wystąpienia sytuacji na rynku, która nie jest standardowo opisana za pomocą miar statystycznych. W Banku stosuje się scenariusze hipotetyczne, w których arbitralnie przyjmowana jest zmiana stóp procentowych o ± 200 punktów bazowych. Pomiar ryzyka stopy procentowej prowadzony jest w cyklach miesięcznych przez Zespół Ekonomiki i Badania Ryzyk. Informacje o narażeniu na ryzyko stopy procentowej są prezentowane Komitetowi ALCO oraz Radzie Nadzorczej w układzie kwartalnym. Na dzień 31.12.2010 roku w ramach pomiaru ryzyka przeprowadzono testy warunków skrajnych. Wyliczenie zmian dochodu odsetkowego odbyło się przy założeniu zmian stóp referencyjnych o 200 punktów bazowych. Dodatkowo w analizie uwzględniono te pozycje, których wysokość oprocentowania jest niższa niż założony przedział zmian; w tym przypadku zmianę wyniku na tych pozycjach obliczono przyjmując dopuszczalny maksymalny poziom obniżenia oprocentowania. W przypadku wzrostu stóp procentowych potencjalna zmiana wyniku odsetkowego wyniosła (+)1.111.172 PLN co stanowi 8,61% dochodu odsetkowego, który Bank by uzyskał w okresie 12 miesięcy, gdyby stopy procentowe pozostały na niezmienionym poziomie. Natomiast w przypadku spadku, zmianę tę oszacowano na (-)2.422.813,5 tys. zł, co stanowi 18,77% dochodu odsetkowego możliwego do uzyskania przez Bank w okresie 12 miesięcy przy założeniu, że nie nastąpią zmiany stóp procentowych. 2.2.2 RYZYKO WALUTOWE Zarządzanie ryzykiem walutowym w Poznańskim Banku polega m.in. na zawieraniu transakcji o takiej strukturze oraz warunkach, które w najbardziej efektywny sposób zabezpieczają Bank przed potencjalnymi stratami z tytułu zmian kursów walutowych minimalizując związane z nim ryzyko. Podstawowym celem Banku jest utrzymywanie pozycji walutowej całkowitej w wysokości nie przekraczającej 2% funduszy własnych, która nie wiąże się z koniecznością utrzymywania regulacyjnego wymogu kapitałowego na ryzyko walutowe. Strategią Banku jest prowadzenie konserwatywnej polityki w zakresie ryzyka walutowego, tzn. kształtowanie pozycji w granicach nie wiążących się z koniecznością utrzymywania wymogu kapitałowego, zgodnie z Uchwałą KNF w sprawie wyznaczania STRONA 25 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK wymogów kapitałowych banków18. Należy podkreślić, że takie podejście nie ogranicza w żaden sposób rozwoju wolumenu transakcji walutowych oferowanych klientom Banku. Bank będzie kształtował pozycję walutową w ramach limitu otwartej pozycji walutowej całkowitej nie przekraczającej 2% funduszy własnych oraz limitów dla każdej z walut osobno, dostosowując operacyjnie zajmowaną pozycję w danej walucie obcej do kształtowania się kursu złotego. Na rynku walutowym, Bank przykłada szczególną uwagę do rozwoju operacji z klientami i prowadzi ciągłe prace nad rozszerzeniem zakresu i udoskonaleniem oferty produktów i usług. Działania swoje opiera w szczególności na uelastycznieniu oferty produktowej, pozwalającej na lepsze zaspokojenie indywidualnych potrzeb klientów adekwatnie do sytuacji rynkowej. Zgodnie z profilem biznesowym Banku oraz strukturą jego bazy klientów, szczególny nacisk położono na dopasowywanie oferty produktowej i kanałów zawierania transakcji do potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw prowadzących wymianę handlową z zagranicą. Poziom ryzyka walutowego w działalności Banku z tytułu ryzyka kursowego ograniczony jest poprzez limity maksymalnej pozycji walutowej (w tym limity pozycji dla poszczególnych walut). Wszystkie limity z zakresu ryzyka walutowego uchwala Zarząd Banku. Monitoring wykorzystania limitów w zakresie ryzyka walutowego realizowany jest zgodnie z obowiązującymi w Banku Zasadami zarządzania ryzykiem walutowym w Poznańskim Banku Spółdzielczym. Na dzień 31.12.2010 roku całkowita pozycja walutowa wyniosła 160.681 PLN. Wartość ta była niższa od 2% funduszy własnych – Bank nie wyznaczał wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka walutowego. 2.2.3 RYZYKO PŁYNNOŚCI Celem strategicznym Banku w zarządzaniu płynnością jest pełne zabezpieczenie jego płynności, minimalizacja ryzyka utraty płynności przez Bank w przyszłości oraz optymalne zarządzanie nadwyżkami środków finansowych. Realizacja strategii zarządzania płynnością następuje poprzez równoczesne zarządzanie aktywami i pasywami oraz pozycjami pozabilansowymi Banku. Zarządzanie ryzykiem płynności w Banku ma charakter skonsolidowany i całościowy. Oznacza to zarządzanie płynnością złotową i walutową, zarówno w odniesieniu do pozycji bilansowych jak i pozabilansowych we wszystkich horyzontach czasowych ustalonych przez Bank i obejmuje wszystkie komórki i jednostki organizacyjne Banku. 18 Uchwała Komisji Nadzoru Finansowego nr 76/2010 z dnia 10 marca 2010 r. z późn. zm. STRONA 26 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Struktura posiadanych przez Bank aktywów powinna umożliwiać elastyczne dostosowywanie się do potrzeb płynnościowych. W tym celu Bank dywersyfikuje swoje aktywa według następujących kryteriów: 1) płynności, 2) bezpieczeństwa, 3) rentowności. Bank może regulować swoją płynność płatniczą poprzez wykorzystywanie szeregu instrumentów oferowanych przez Bank Zrzeszający. Po stronie aktywnej są to przede wszystkim rachunki bieżące i lokaty terminowe, które charakteryzują się wysoką płynnością. Po stronie pasywnej jest to kredyt w rachunku bieżącym oraz inne kredyty celowe oferowane przez Bank Zrzeszający. Płynne finansowanie swoich klientów Bank może prowadzić poprzez system współfinansowania konsorcjalnego z Bankiem Zrzeszającym. Celem poprawy płynności, Bank może przeprowadzać z Bankiem Zrzeszającym transakcje sprzedaży wierzytelności. Bank zakłada utrzymanie dotychczasowej struktury depozytów przyjętych od klientów Banku, gdzie głównym źródłem finansowania aktywów są depozyty podmiotów niefinansowych, ludności i budżetu. Celem Banku jest wydłużenie średniego terminu wymagalności przyjmowanych depozytów, tak aby Bank mógł otwierać, po stronie aktywnej, pozycje o dłuższym horyzoncie czasowym. Bank będzie dążył do takiego konstruowania produktów depozytowych, aby było to optymalne pod kątem ryzyka płynności. Przyjmowane przez Bank lokaty walutowe - ze względu na ich relatywnie niski udział w ogólnej strukturze przyjmowanych lokat ogółem - nie stanowią obecnie zagrożenia dla jego płynności. Jednakże, wraz z rozwojem działalności walutowej, w coraz większym stopniu, Bank narażony będzie na ryzyko płynności wynikające z przepływów walutowych. Ze względu na aktualną skalę tej działalności, Bank będzie dążył do pełnego zrównoważenia niedopasowania aktywów i pasywów walutowych. Z punktu widzenia zarządzania płynnością Banku najważniejsza jest analiza poziomu płynności w ujęciu krótko- i średnioterminowym. W celu posiadania pełnej oceny strukturalnej posiadanych aktywów i pasywów dokonuje się analizy w poszczególnych przedziałach czasowych. Bank ogranicza ryzyko płynności poprzez stosowanie systemu limitów oraz odpowiednie kształtowanie struktury posiadanych aktywów i pasywów. Bank dokonuje identyfikacji wszelkich zagrożeń związanych z ryzykiem utraty płynności. W zależności od stwierdzonego charakteru zagrożenia utraty płynności Bank postępuje STRONA 27 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK według określonych procedur awaryjnych. Istotnym warunkiem utrzymania płynności w przyszłości jest zarządzanie płynnością długoterminową. Bank bada strukturę pasywów długoterminowych w powiązaniu ze strukturą aktywów długoterminowych i ustala limity zaangażowania w aktywa długoterminowe, określone w Zasadach zarządzania ryzykiem płynności. Za skuteczność systemu zarządzania ryzykiem płynności odpowiada Zarząd Banku, a nadzór nad zarządzaniem ryzykiem płynności sprawuje Członek Zarządu – I Wiceprezes. Zadania związane z utrzymywaniem płynności Banku wykonywane są przez Komórkę zarządzającą (Zespół Rozliczeń), a zadania związane z pomiarem, monitorowaniem i kontrolowaniem ryzyka płynności w Banku wykonuje Komórka monitorująca (Zespół Ekonomiki i Badania Ryzyk). W 2010 roku podstawowymi źródłami finansowania działalności Banku były: 1) baza depozytowa19, 2) środki jednostek budżetowych, 3) kapitał (fundusze własne) Podstawowym źródłem finansowania działalności Banku (kredytowej) w 2011 roku był tzw. osad na środkach pozyskanych. Osad oznacza najbardziej stabilną część tych środków, w stosunku do której, z wysokim prawdopodobieństwem można stwierdzić, że przez dłuższy okres utrzyma się w Banku, tj. deponenci nie wypłacą środków pieniężnych w kwocie, która powodowałaby przekroczenie tego poziomu. Tabela 2.7 Stabilność środków pozyskanych na dzień 31.12.2010 roku (w %) RODZAJ Środki bieżące osób fizycznych Środki terminowe osób fizycznych Środki bieżące podmiotów gospodarczych Środki terminowe podmiotów gospodarczych BAZA DEPOZYTOWA Środki bieżące jednostek budżetowych Środki terminowe jednostek budżetowych JEDNOSTKI BUDŻETOWE WSKAŹNIK OSADU 87,20% 91,18% 74,90% 77,86% 84,68% 37,46% 43,01% 40,73% Stabilność bazy depozytowej na dzień 31.12.2010 r. kształtowała się na poziomie 84,68%. Największą stabilność w tej kategorii posiadały środki terminowe osób fizycznych (91,18%), a najmniejszą środki bieżące od podmiotów gospodarczych (74,90%). 19 Zobowiązania terminowe i bieżące wobec osób fizycznych oraz innych podmiotów niefinansowych z wyłączeniem transakcji dotyczących obrotu na hurtowym rynku finansowym. STRONA 28 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Zgodnie z Uchwałą nr 386/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie ustalenia wiążących banki norm płynności, Poznański Bank dokonuje kalkulacji nadzorczych miar płynności na każdy dzień sprawozdawczy. Tabela 2.8 Kalkulacja nadzorczych miar płynności na dzień 31.12.2010 roku AKTYWA W PLN A1 Podstawowa rezerwa płynności 146 486 377 A2 Uzupełniająca rezerwa płynności 0 A3 Pozostałe transakcje zawierane na hurtowym rynku finansowym 12 220 596 A4 Aktywa o ograniczonej płynności 262 183 542 A5 Aktywa niepłynne 13 419 207 PASYWA W PLN Fundusze własne pomniejszone o sumę wartości wymogów kapitałowych z tytułu B1 ryzyka rynkowego i wymogu z tytułu ryzyka rozliczenia dostawy oraz ryzyka kontrahenta B2 Środki obce stabilne 34 075 572 301 654 520 B3 Pozostałe zobowiązania na hurtowym rynku finansowym 360 000 B4 Pozostałe zobowiązania 2 092 689 B5 Środki obce niestabilne 91 437 983 MIARY PŁYNNOŚCI WARTOŚĆ MINIMALNA WARTOŚĆ M1 Luka płynności krótkoterminowej ((A1 + A2) - B5) 0,00 55 048 394 M2 Współczynnik płynności krótkoterminowej ((A1 + A2) / B5) 1,00 1,60 Współczynnik pokrycia aktywów niepłynnych funduszami własnymi (B1 / A5) 1,00 2,54 Współczynnik pokrycia aktywów niepłynnych i aktywów o M4 ograniczonej płynności funduszami własnymi i środkami obcymi stabilnymi ((B1 + B2) / (A5 + A4)) 1,00 1,22 M3 Luka płynności krótkoterminowej20 wyliczonej na dzień sprawozdawczy 31.12.2010 r. była dodatnia i wyniosła 55 048 394 PLN. Przez cały okres 2010 roku poziom luki kształtował się na bezpiecznym poziomie i nie występowało ryzyko przekroczenia nadzorczych miar płynności. Współczynnik płynności krótkoterminowej wyniósł 1,60, co oznacza, że aktywa płynne były o 60% wyższe od środków obcych niestabilnych, które są najbardziej 20 Wyrażona w postaci różnicy pomiędzy podstawową i uzupełniającą rezerwą płynności (aktywa płynne) a środkami obcymi niestabilnymi (niestabilna część pasywów). STRONA 29 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK narażone na wypłacenie przez kontrahentów. Płynność długoterminowa wyrażona za pomocą współczynnika pokrycia aktywów niepłynnych funduszami (2,54 przy wartości minimalnej na poziomie 1,00) oraz współczynnika pokrycia aktywów niepłynnych i aktywów o ograniczonej płynności funduszami własnymi i środkami obcymi stabilnymi (1,22 przy wartości minimalnej 1,00) była niezagrożona. 2.3 RYZYKO OPERACYJNE W Poznańskim Banku ryzyko operacyjne definiowane jest jako ryzyko powstania straty wynikającej z niedostosowania lub zawodności wewnętrznych procesów, ludzi i systemów technicznych lub zdarzeń zewnętrznych. Podstawowym celem zarządzania ryzykiem operacyjnym w Banku jest osiągnięcie możliwie najwyższych – w warunkach funkcjonowania Banku – standardów zarządzania ryzykiem operacyjnym, co pozwoli na utrzymanie bezpieczeństwa Banku i jego zasobów na akceptowalnym poziomie, a także zapewni utrzymanie osiągniętej pozycji rynkowej. Dla osiągnięcia celów podstawowych Bank optymalizuje efektywność gospodarowania poprzez działania, które obejmują między innymi: 1) zapobieganie i minimalizowanie strat operacyjnych oraz eliminowanie przyczyn ich powstawania, 2) zapewnienie adekwatnego poziomu kompetencji kadr uczestniczących w procesie zarządzania ryzykiem operacyjnym, 3) doskonalenie wiedzy i umiejętności zarządzania ryzykiem operacyjnym, pracowników zaangażowanych w proces 4) budowę optymalnych struktur zarządzania ryzykiem oraz systemów bezpieczeństwa, 5) wdrożenie i doskonalenie infrastruktury technicznej i technologicznej wspierającej zarządzanie ryzykiem operacyjnym, 6) opracowanie/pozyskanie informatycznych systemów wspierających zarządzanie ryzykiem, 7) racjonalizację kosztów funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem operacyjnym, 8) zwiększenie szybkości oraz adekwatności reakcji Banku na zdarzenia od niego niezależne. Podział kompetencji w obszarze zarządzania ryzykiem operacyjnym został jednoznacznie określony w regulacjach wewnętrznych Banku. STRONA 30 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Zgodnie z w/w regulacjami, całokształt zagadnień z zarządzaniem ryzykiem operacyjnym nadzorowany jest przez Zarząd Banku, który: 1) zatwierdza politykę zarządzania ryzykiem operacyjnym, określającą strategię zarządzania ryzykiem, zasady funkcjonowania procesu zarządzania ryzykiem operacyjnym, 2) powołuje skład Komitetu Zarządzania Ryzykiem Operacyjnym i zatwierdza zasady jego funkcjonowania, 3) okresowo informuje Radę Nadzorczą o przyjętej strukturze i zasadach zarządzania ryzykiem operacyjnym, profilu ryzyka oraz zmianach w polityce, 4) aktywnie wspiera operacyjnym, wdrażanie i realizację procesów zarządzania ryzykiem 5) określa akceptowalny, ogólny poziom ryzyka, zatwierdzając kryteria oceny ryzyka zawierające miary prawdopodobieństwa i konsekwencji finansowych ryzyka operacyjnego, 6) zatwierdza kryteria oceny zapobiegawczych i kontrolnych, adekwatności istniejących mechanizmów 7) zapewnia pracownikom uczestniczącym w procesie zarządzania ryzykiem operacyjnym zdobycie niezbędnej wiedzy i umiejętności oraz zapewnia pracownikom niezbędne wsparcie techniczne oraz dostęp do odpowiednich, zasobów, 8) sprawuje nadzór nad całym systemem zarządzania ryzykiem operacyjnym. Bank zarządza ryzykiem operacyjnym w sposób systemowy i bieżący. Systemowe zarządzanie ryzykiem operacyjnym polega na tworzeniu rozwiązań bieżącego zarządzania ryzykiem operacyjnym i obejmuje ono: 1) tworzenie wewnętrznych regulacji i procedur dotyczących ryzyka, 2) rozwiązania organizacyjne dotyczące zarządzania ryzykiem, 3) rozwiązania techniczne, 4) doskonalenie wiedzy i umiejętności pracowników uczestniczących w zarządzaniu ryzykiem operacyjnym, 5) tworzenie i wdrażanie systemów bezpieczeństwa. W systemowym zarządzaniu ryzykiem szczególny nacisk położony jest na identyfikację ryzyka operacyjnego poprzez określenie źródeł i czynników ryzyka oraz na analizę związków pomiędzy ryzykiem operacyjnym, a innymi rodzajami ryzyka, w szczególności STRONA 31 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK kredytowego i rynkowego. Bieżące zarządzanie ryzykiem operacyjnym polega na: 1) zapobieganiu zdarzeniom operacyjnym, powstającym w produktach, procesach wewnętrznych oraz w systemach, stosując narzędzia i instrumenty proponowane/dostarczane przez jednostki i komórki organizacyjne oraz Komitet Zarządzania Ryzykiem Operacyjnym, 2) podejmowaniu działań zmierzających do ograniczenia liczby i skali występujących zagrożeń (incydentów), 3) rejestrowaniu danych o zdarzeniach operacyjnych, 4) likwidowaniu negatywnych skutków ryzyka. W bieżącym zarządzaniu ryzykiem operacyjnym szczególny nacisk położony jest na wyjaśnienie przyczyn powstawania zidentyfikowanych incydentów (zdarzeń operacyjnych). Poznański Bank wdrożył aplikację OpRisk Manager, która wspomaga proces zarządzania ryzykiem operacyjnym. 2.4 RYZYKO BRAKU ZGODNOŚCI Ryzyko braku zgodności rozumiane jest jako ryzyko poniesienia sankcji prawnych, powstania strat finansowych bądź utraty reputacji lub wiarygodności wskutek niezastosowania się Poznańskiego Banku, pracowników Poznańskiego Banku lub podmiotów działających w jego imieniu do przepisów prawa, regulacji wewnętrznych oraz przyjętych przez Bank standardów postępowania, w tym norm etycznych. Celem zarządzania ryzykiem braku zgodności jest utrwalanie wizerunku Poznańskiego Banku jako podmiotu działającego zgodnie z prawem, przyjętymi standardami postępowania, godnego zaufania, uczciwego i rzetelnego, poprzez eliminowanie ryzyka braku zgodności, przeciwdziałanie możliwości wystąpienia utraty reputacji lub wiarygodności Poznańskiego Banku oraz przeciwdziałanie ryzyku wystąpienia strat finansowych lub sankcji prawnych mogących być rezultatem naruszenia przepisów i norm postępowania. W Banku funkcjonuje wydzielona jednostka do spraw ryzyka braku zgodności. Zadania jednostki ds. ryzyka braku zgodności powierzono Stanowisku ds. Koordynacji Kontroli Wewnętrznej i Zarządzania Ryzykiem Braku Zgodności. Odpowiedzialnym za koordynację procesu identyfikacji i zarządzania w Banku ryzykiem braku zgodności, jak też za nadzór nad działaniami jednostki ds. ryzyka braku zgodności, jest Prezes Zarządu. STRONA 32 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 2.5 RYZYKO BIZNESOWE Ryzyko biznesowe w Poznańskim Banku postrzegane jest jako ryzyko wpływu zmian warunków makroekonomicznych na poziom pozostałych ryzyk oraz na adekwatność kapitałową. Ryzykiem biznesowym Bank zarządza opracowując plan ekonomiczno - finansowy, w którym uwzględnia wpływ warunków makroekonomicznych na poziom ryzyk oraz adekwatność kapitałową w okresie planowanym. Zasady zarządzania ryzykiem biznesowym zawiera Instrukcja sporządzania i monitorowania planu ekonomiczno-finansowego. 3. FUNDUSZE WŁASNE Fundusze własne Poznańskiego Banku składają się z funduszy podstawowych i funduszy uzupełniających. W skład funduszy podstawowych wchodzą: 1) fundusze zasadnicze, które stanowią: a) fundusz udziałowy – tworzony z wpłat udziałów członkowskich oraz z odpisów na oprocentowanie udziałów członkowskich z podziału zysku netto, b) fundusz zasobowy – tworzony z wpłat przez członków wpisowego i z części nadwyżki bilansowej, c) fundusz rezerwowy – tworzony z części nadwyżki bilansowej na pokrycie strat bilansowych Banku lub na inne cele, 2) pozycje dodatkowe funduszy podstawowych, które stanowią: a) fundusz ogólnego ryzyka – na niezidentyfikowane ryzyko działalności bankowej, tworzony zgodnie z przepisami ustawy Prawo bankowe, b) niepodzielony wynik z lat ubiegłych, c) wynik finansowy netto w trakcie zatwierdzania oraz wynik netto bieżącego okresu sprawozdawczego – obliczony zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości, pomniejszony o wszystkie przewidywane obciążenia i dywidendy, w kwotach nie większych niż kwoty zysku zweryfikowane przez biegłego rewidenta. Ponadto fundusze podstawowe pomniejszane są o: 1) wartości niematerialne i prawne wyceniane według wartości bilansowej, 2) zaangażowania kapitałowe21 Banku w instytucje finansowe, instytucje kredytowe, 21 Zaangażowania w podmioty określone w Uchwale nr 381/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia STRONA 33 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK banki krajowe, banki zagraniczne i zakłady ubezpieczeń, wyrażone w postaci: a) posiadanych akcji lub udziałów, b) kwot zakwalifikowanych do zobowiązań podporządkowanych, c) innego zaangażowania kapitałowego w składniki zaliczane do funduszy własnych lub kapitałów tych podmiotów, w tym dopłaty na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, według wartości bilansowej w wysokości 50% tych zaangażowań, W skład funduszy uzupełniających wchodzą: 1) fundusz z aktualizacji wyceny majątku trwałego 22, 2) za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego: a) dodatkowa odpowiedzialność członków Banku, w części określonej przez Komisję Nadzoru Finansowego, b) zobowiązania podporządkowane, rozumiane jako zobowiązania z tytułu przyjęcia przez Bank – w kwocie i na zasadach ustalonych w decyzji Komisji Nadzoru Finansowego, środków pieniężnych spełniających zgodnie z umową łącznie następujące warunki: 1. środki pieniężne przyjęto na okres co najmniej 5 lat (okres umowy), 2. środki pieniężne nie mogą być wycofane z banku przed upływem okresu umowy, 3. środki pieniężne podlegają zwrotowi w ostatniej kolejności w przypadku upadłości banku lub jego likwidacji, 4. zwrot środków pieniężnych nie jest zabezpieczony przez bank bezpośrednio lub pośrednio. Ponadto fundusze uzupełniające pomniejszane są o 50% wartości zaangażowań kapitałowych23 Banku w instytucje finansowe, instytucje kredytowe, banki krajowe, banki zagraniczne i zakłady ubezpieczeń. W przypadku, gdyby wartość tych pomniejszeń 17 grudnia 2008 roku, zmienionej Uchwałą nr 367/2010 KNF z dnia 12 października 2010, obowiązującą od danych za 31 grudnia 2010 roku. 22 Na podstawie rozporządzeń Ministra Finansów w latach 1993 – 1995 dokonywane były przeszacowania wartości majątku trwałego. Skutki tych przeszacowań oraz umorzeń wniesione zostały na ten fundusz. Przy zbywaniu lub likwidowaniu środków trwałych, które podlegały przeszacowaniu odpowiadający im fundusz z wyceny przenoszony jest na fundusz zasobowy. 23 Zaangażowania w podmioty określone w Uchwale nr 381/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2008 roku, zmienionej Uchwałą nr 367/2010 KNF z dnia 12 października 2010, obowiązującą od danych za 31 grudnia 2010 roku. STRONA 34 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK obniżyła wysokość funduszy uzupełniających poniżej zera, kwota ta odejmowana jest od funduszy podstawowych. Tabela 3.1 Fundusze własne Poznańskiego Banku (w PLN) I FUNDUSZE WŁASNE II FUNDUSZE WŁASNE PODSTAWOWE 1. FUNDUSZE ZASADNICZE BANKU (BEZ KAPITAŁU / FUNDUSZU REZERWOWEGO) 1. FUNDUSZ UDZIAŁOWY 2. FUNDUSZ ZASOBOWY 2. KAPITAŁY / FUNDUSZE REZERWOWE 1. KAPITAŁ REZERWOWY ŁĄCZNIE Z NIEPODZIELONYM ZYSKIEM LAT UBIEGŁYCH 2. ZYSK NETTO BIEŻĄCEGO OKRESU ORAZ ZYSK W TRAKCIE ZATWIERDZANIA W CZĘŚCI ZWERYFIKOWANEJ PRZEZ BIEGŁEGO REWIDENTA 3. FUNDUSZ OGÓLNEGO RYZYKA NA NIEZIDENTYFIKOWANE RYZYKO DZIAŁALNOŚCI BANKOWEJ 4. POZYCJE POMNIEJSZAJĄCE FUNDUSZE PODSTAWOWE 1. WARTOŚCI NIEMATERIALNE I PRAWNE WYCENIONE WEDŁUG WARTOŚCI BILANSOWEJ III FUNDUSZE WŁASNE UZUPEŁNIAJĄCE 1. KAPITAŁ (FUNDUSZ) Z AKTUALIZACJI WYCENY RZECZOWYCH AKTYWÓW TRWAŁYCH 2. POZYCJE DODATKOWE FUNDUSZY UZUPEŁNIAJĄCYCH 1. ZOBOWIĄZANIA PODPORZĄDKOWANE 2010 ROK 2009 ROK 34 075 572 30 856 014 29 599 989 25 461 172 28 4 24 1 763 521 242 736 812 000 812 685 24 2 21 1 009 179 830 007 075 000 075 053 100 000 100 000 1 636 685 907 053 500 000 -144 483 500 000 -54 956 -144 483 3 219 558 -54 956 4 138 817 419 558 2 800 000 2 800 000 438 817 3 700 000 3 700 000 W 2010 roku fundusze własne Poznańskiego Banku wzrosły o 15,12% głównie wskutek ich zasilenia z tytułu wpłat udziałów członkowskich (wzrost funduszu udziałowego o 107,48% w stosunku do poziomu z 2009 roku) oraz zaliczenia do funduszu zasobowego kwoty zysku netto za 2009 rok nie zaliczonej do funduszy podczas śródrocznego badania sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta w 2009 roku24 (przyrost funduszu zasobowego o kwotę 2 412 737 PLN, tj. o 11,05% w stosunku do 2009 roku). 24 W trakcie śródrocznego badania sprawozdania finansowego w 2009 roku zaliczono do funduszy własnych kwotę zweryfikowanego wyniku bieżącego netto w wysokości 907 053 PLN. STRONA 35 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 4. WYMOGI KAPITAŁOWE I ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA Adekwatność kapitałowa jest stanem, w którym wysokość posiadanych przez Poznański Bank kapitałów (funduszy własnych) w pełni zabezpiecza wymogi regulacyjne w zakresie minimalnych wymogów kapitałowych25 oraz wymogów dodatkowych26. Na podstawie obowiązującej w Poznańskim Banku Instrukcji oceny adekwatności kapitałowej dokonywana jest agregacja łącznej kwoty kapitału, poprzez wyliczanie wewnętrznego współczynnika wypłacalności27, uwzględniającego łącznie wymogi minimalne oraz dodatkowe. Minimalne wymogi kapitałowe na ryzyka ujęte w Filarze I w Banku obejmują: 1) łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego - obliczany zgodnie z Załącznikiem nr 4 do Uchwały KNF w sprawie adekwatności kapitałowej 28, 2) łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka rynkowego, rozumianego jako ryzyko walutowe – obliczany zgodnie z Załącznikiem nr 6 do Uchwały KNF w sprawie adekwatności kapitałowej29, 3) łączny wymóg kapitałowy z tytułu przekroczenia limitu koncentracji zaangażowań i limitu dużych zaangażowań - obliczany zgodnie z Załącznikiem nr 12 do Uchwały KNF w sprawie adekwatności kapitałowej 30, 4) łączny wymóg kapitałowy z tytułu przekroczenia progu koncentracji kapitałowej - obliczany zgodnie z Załącznikiem nr 13 do Uchwały KNF w sprawie adekwatności kapitałowej31, 5) łączny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego - obliczany zgodnie z Załącznikiem nr 14 do Uchwały KNF w sprawie adekwatności kapitałowej 32. 25 Wymogi kapitałowe wyliczane na pokrycie ryzyk ujętych w Filarze I NUK, tj. ryzyka kredytowego, rynkowego, przekroczenia limitu koncentracji, przekroczenia progu koncentracji kapitałowej oraz operacyjnego. 26 Wymogi wyliczone na ryzyka nie ujęte w Filarze I NUK, a które Bank uznał za istotne. 27 Wskaźnik obliczony w procentach jako pomnożony przez 100 ułamek, którego licznikiem jest wartość funduszy własnych, zaś mianownikiem pomnożona przez 12,5 suma minimalnych wymogów kapitałowych z tytułu ryzyk Filaru I NUK oraz dodatkowych wymogów kapitałowych na ryzyka nie ujęte w Filarze II. 28 Uchwała Komisji Nadzoru Finansowego nr 76/2010 z dnia 10 marca 2010 r. z późn. zm. 29 Ibidem. 30 Ibidem. 31 Ibidem. 32 Ibidem. STRONA 36 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Wewnętrzne wymogi kapitałowe w Banku obejmują ryzyka istotne dla Banku, wymienione w Uchwale nr 383/2008 KNF33, nie ujęte w Filarze I, tj.: 1) wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka płynności, 2) wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka stopy procentowej w księdze bankowej w tym: a) ryzyka przeszacowania, b) ryzyka bazowego, 3) wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka koncentracji kredytów, 4) wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kapitałowego, W procesie szacowania wymogów dodatkowych w Filarze II NUK wykorzystywane są efekty pomiaru ryzyka, dokonywanego w oparciu o obowiązujące procedury w zakresie zarządzania tymi ryzykami. Informacje o strukturze minimalnych wymogów kapitałowych (Filar I NUK) przedstawiono w tabeli 4.1. Tabela 4.1 Struktura minimalnych wymogów kapitałowych (w PLN) ŁĄCZNY WYMÓG KAPITAŁOWY RYZYKO KREDYTOWE RYZYKO RYNKOWE (WALUTOWE) RYZYKO OPERACYJNE INNE RODZAJE RYZYKA* 2010 ROK 2009 ROK 25 824 437 21 337 463 23 301 496 18 965 796 0 0 2 522 941 2 371 667 0 0 * Obejmuje wymogi kapitałowe z tytułu przekroczenia limitu koncentracji zaangażowań i limitu dużych zaangażowań oraz przekroczenia progu koncentracji kapitałowej. 33 Uchwała Nr 383/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz szczegółowych warunków szacowania przez banki kapitału wewnętrznego i dokonywania przeglądu procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego. STRONA 37 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Na dzień 31.12.2010 roku największą część łącznego wymogu kapitałowego (Filar I) w Poznańskim Banku stanowił wymóg z tytułu ryzyka kredytowego (90,23%). Wykres 4.1 Struktura wymogu kapitałowego (Filar I) wg rodzajów ryzyka – 2010 rok (w %) 9,77% RYZYKO KREDYTOWE RYZYKO OPERACYJNE 90,23% 4.1 RYZYKO KREDYTOWE Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego na dzień 31.12.2010 roku został wyznaczony metodą standardową, zgodnie z Załącznikiem nr 4 do Uchwały 76/2010 KNF34. Wartość tego wymogu w podziale na poszczególne klasy ekspozycji zaprezentowano w tabeli 4.2. Tabela 4.2 – Struktura wymogu kapitałowego na ryzyko kredytowe w 2010 roku KLASA EKSPOZYCJI WYMOGI KAPITAŁOWE RZĄDY I BANKI CENTRALNE SAMORZĄDY TERYTORIALNE I WŁADZE LOKALNE ORGANY ADMINISTRACJI I PODMIOTY NIEPROWADZĄCE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ INSTYTUCJE – BANKI PRZEDSIĘBIORCY DETALICZNE ZABEZPIECZONE NA NIERUCHOMOŚCIACH PRZETERMINOWANE POZOSTAŁE RAZEM 0 53 505 55 753 2 426 137 3 250 277 209 475 16 282 567 123 518 900 263 23 301 495 34 Uchwała Komisji Nadzoru Finansowego nr 76/2010 z dnia 10 marca 2010 r. z późn. zm. STRONA 38 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Największy wymóg kapitałowy Poznański Bank zobowiązany jest utrzymywać na pokrycie ryzyka związanego z ekspozycjami zabezpieczonymi na nieruchomościach, co wynika ze stosowanej w Banku polityki zabezpieczeń, a pośrednio z przyjętej metodologii klasyfikacji ekspozycji kredytowych. Niski wymóg kapitałowy na ekspozycje wobec Instytucji – Banków, mimo wysokiej wartości ekspozycji, wynika z niskich wag ryzyka przypisywanych tym podmiotom Znaczącą część tych ekspozycji stanowią lokaty międzybankowe w Banku Zrzeszającym, dla który stosowane są wagi ryzyka na poziomie 20 – 50%. 4.2 RYZYKO OPERACYJNE Wymóg kapitałowy na ryzyko operacyjne na dzień 31.12.2010 roku został wyznaczony metodą podstawowego wskaźnika (BIA), zgodnie z Załącznikiem nr 14 do Uchwały 76/2010 KNF35. Wskaźnik stanowi średnią za okres trzech lat obrotowych, wyników wyliczanych jako sumę następujących pozycji rachunku zysków i strat Banku 36: 1) Przychody z tytułu odsetek 2) Koszty z tytułu odsetek 3) Przychody z tytułu prowizji 4) Koszty z tytułu prowizji 5) Przychody z udziałów lub akcji, pozostałych papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych o zmiennej kwocie dochodu 6) Wynik operacji finansowych 7) Wynik z pozycji wymiany 8) Pozostałe przychody operacyjne Każda pozycja rachunku wyników musi być uwzględniona odpowiednio ze znakiem dodatnim lub ujemnym. Wyniku za którekolwiek z trzech lat obrotowych, rozumianych dla celów obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego metodą podstawowego wskaźnika jako okresy dwunastomiesięczne, jeżeli jest ujemny lub równy zero, nie uwzględnia się w obliczeniach średniej.. Średnią oblicza się na koniec roku obrotowego, do dnia 31 stycznia na podstawie wyników z ostatnich trzech dwunastomiesięcznych okresów. 35 Ibidem. 36 Z uwzględnieniem korekt o których mowa w Uchwale 76/2010 KNF z późn. zm. STRONA 39 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK Jeżeli dane finansowe nie zostały zbadane przez biegłego rewidenta, Bank wykorzystuje dane szacunkowe. Po uzyskaniu opinii z badania sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta Bank dokonuje niezwłocznie stosownej aktualizacji obliczeń wymogu kapitałowego. Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego według metody podstawowego wskaźnika stanowi 15% wskaźnika, o którym mowa powyżej. Wymóg kapitałowy K oblicza się według poniższego wzoru: −1 ∑ max (w i ; 0) K= i=−3 n ×15 % gdzie: wi – roczny wynik w i-tym roku, n – liczba lat w których wi > 0 Przy obliczaniu wymogu na dany rok obrotowy (i=0), uwzględnia się rok, na koniec którego dokonuje się obliczeń (i=-1) i dwa kolejne lata go poprzedzające (i=-2,-3). Zgodnie z powyższym, na dzień 31.12.2010 roku wyznaczono wymóg kapitałowy na ryzyko operacyjne w wysokości 2 522 941 PLN. STRONA 40 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 4.3 KAPITAŁ WEWNĘTRZNY W Banku funkcjonuje podział realizowanych zadań, który zapewnia niezależność funkcji pomiaru, monitorowania i kontrolowania ryzyka od działalności operacyjnej, z której wynika podejmowanie ryzyka przez Bank. W procesie wyznaczania wymogów kapitałowych w Banku uczestniczą następujące organy i komórki organizacyjne: 1) Rada Nadzorcza, 2) Zarząd Banku, 3) Zespół Sprawozdawczości, 4) Zespół Ekonomiki i Badania Ryzyk, 5) Stanowisko Audytu Wewnętrznego. Podstawowe zadania realizowane przez komórki organizacyjne, zaangażowane w proces wyznaczania wymogów kapitałowych Banku to: 1) Rada Nadzorcza: zatwierdza cele strategiczne w zakresie ryzyka kapitałowego i planowania kapitałowego oraz pozostałych rodzajów ryzyka, dokonuje okresowej oceny realizacji przez Zarząd Banku założeń Strategii i polityk zarządzania ryzykiem w odniesieniu do zasad zarządzania ryzykiem kapitałowym w Banku. W tym celu Zarząd Banku okresowo przedkłada Radzie Nadzorczej syntetyczną informację na temat zasad wyznaczania wymogów kapitałowych oraz informuje o wysokości współczynnika wypłacalności w cyklach i w zakresie określonych w Instrukcji Systemu Informacji Zarządczej. Rada Nadzorcza sprawuje nadzór nad utrzymaniem wymogu kapitałowego dostosowanego do akceptowalnego poziomu ryzyka i dokonuje oceny przeglądu procesu szacowania kapitału wewnętrznego Banku. 2) Zarząd Banku odpowiada za opracowanie, wdrożenie i funkcjonowanie zasad wyznaczania wymogów kapitałowych, dba o zgodność tych zasad z regulacjami zewnętrznymi. Zarząd Banku dokonuje przeglądu i oceny poprawności i utrzymania wymogów kapitałowych na odpowiednim poziomie nie rzadziej niż raz w roku. 3) Zespół Sprawozdawczości ma za zadanie zaliczanie ekspozycji kredytowych do odpowiednich klas i przyporządkowanie im odpowiednich wag ryzyka, obliczanie minimalnych wymogów kapitałowych na poszczególne rodzaje ryzyka Filaru I NUK oraz sporządzanie informacji zarządczej w zakresie wysokości współczynnika wypłacalności, której cykl i zakres określony jest w Instrukcji Systemu Informacji Zarządczej. STRONA 41 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 4) Zespół Ekonomiki i Badania Ryzyk wyznacza wewnętrzne wymogi kapitałowe na ryzyka filaru II NUK oraz sporządza kompleksową informację na temat adekwatności kapitałowej Banku dla Zarządu Banku i dla Rady Nadzorczej, zgodnie z Instrukcją Systemu Informacji Zarządczej. Zespół ma obowiązek dokonywania w cyklach rocznych przeglądów procesu szacowania wymogów wewnętrznych i prezentowanie wyników tego przeglądu Zarządowi i Radzie Nadzorczej Banku. 5) Stanowisko Audytu Wewnętrznego ma za zadanie kontrolę i ocenę poprawności wyznaczania wymogów kapitałowych z obowiązującymi w tym zakresie regulacjami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Bank może zlecać zadania audytu wewnętrznego merytorycznej komórce Banku Zrzeszającego na podstawie odrębnie zawartej umowy. Proces szacowania wymogów kapitałowych oraz poddawany corocznej ocenie przez Radę Nadzorczą. planowania kapitałowego jest Procedura oceny szacowania wymogów wewnętrznych jest poddawana corocznej analizie przez Zespół Ekonomiki pod kątem: 1) weryfikacji procedur uznawania poszczególnych rodzajów ryzyka za istotne, 2) istotności poszczególnych rodzajów ryzyka, 3) konieczności uwzględnienia w rachunku adekwatności kapitałowej wymogów innych niż ujęte w Instrukcji oceny adekwatności kapitałowej, 4) występowania portfela handlowego w działalności Banku, 5) znaczących zmian w Strategii, profilu lub skali działalności Banku. 6) stosowanych metod pomiaru ryzyka. 7) zmian w strukturze organizacyjnej. 8) zmian zewnętrznych przepisów (ryzyko braku zgodności). Wyniki przeprowadzonego przeglądu są prezentowane Zarządowi Banku w formie pisemnej. Zarząd Banku dokonuje weryfikacji procedur szacowania wymogów kapitałowych. Zarząd Banku prezentuje Radzie Nadzorczej w sposób syntetyczny informację o dokonanym przeglądzie procesu szacowania kapitału wewnętrznego i proponuje ewentualne zmiany. Na podstawie informacji Zarządu Banku – Rada Nadzorcza dokonuje oceny skuteczności systemu wyznaczania wymogów kapitałowych. STRONA 42 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 4.3.1 MINIMALNY WYMÓG REGULACYJNY – FILAR I NUK Punktem wyjściowym dla ustalenia kapitału wewnętrznego Banku są rozwiązania oparte o minimalny regulacyjny wymóg kapitałowy (8%) wynikające z zasad określonych dla Filaru I, a sprecyzowanych szczegółowo w Uchwale nr 76/2010 KNF w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka37. Na dzień 31.12.2010 r. Poznański Bank Spółdzielczy w kalkulacji minimalnego wymogu regulacyjnego uwzględniał wymogi kapitałowe z tytułu: 1) ryzyka kredytowego, 2) ryzyka rynkowego (walutowego), 3) ryzyka operacyjnego, 4) przekroczenia koncentracji zaangażowań i limitu dużych zaangażowań, 5) przekroczenia progu koncentracji kapitałowej. Na dzień 31.12.2010 r. minimalny wymóg regulacyjny, oszacowany w ramach Filaru I, wyniósł 25.824.437 PLN, a wielkość wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyk kształtowała się następująco: 1) ryzyko kredytowe: 23.301.496 PLN, 2) ryzyko rynkowe: 0,00 PLN, 3) ryzyko operacyjne: 2.522.941 PLN. 4.3.2 OCENA ADEKWATNOŚCI KAPITAŁU WEWNĘTRZNEGO I WEWNĘTRZNY WYMÓG KAPITAŁOWY – FILAR II NUK W ramach Filaru II ustalany jest przez Bank kapitał, mający na celu pokrycie wszystkich zidentyfikowanych w trakcie procesu wyznaczania wewnętrznego wymogu kapitałowego istotnych rodzajów ryzyka, występujących w jego działalności oraz czynników otoczenia gospodarczego. Wewnętrzny wymóg kapitałowy (inaczej kapitał wewnętrzny) zawiera wymogi kapitałowe na ryzyka nie w pełni pokryte w ramach wymogu regulacyjnego, a także wymogi na wszelkie istotne ryzyka, które nie są ujęte w ramach I Filara. 37 Uchwała Komisji Nadzoru Finansowego nr 76/2010 z dnia 10 marca 2010 r. z późn. zm. STRONA 43 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 4.3.2.1 RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ Ze względu na brak/nieznaczącą skalę działalności handlowej w Banku (w rozumieniu przepisów Komisji Nadzoru Finansowego), Bank wyznacza wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka stopy procentowej w portfelu bankowym z tytułu ryzyka: 1) przeszacowania, 2) bazowego. Bank przeprowadza analizę wpływu szokowanych zmian rynkowych stóp procentowych na wynik finansowy, zgodnie z Zasadami zarządzania ryzykiem stopy procentowej. W przypadku gdy zmiana oprocentowania o 200 punktów bazowych powoduje spadek wyniku finansowego Banku o ponad 15% sumy funduszy własnych, Bank wyznacza wewnętrzny wymóg kapitałowy na pokrycie ryzyka stopy procentowej w wysokości 8% nadwyżki wyliczonych skutków zmian wyniku finansowego ponad 15% sumy funduszy własnych. W przypadku, gdy zmiana stóp procentowych o 200 punktów bazowych spowoduje spadek wyniku finansowego o nie więcej niż 15% funduszy własnych Banku – wewnętrzny wymóg kapitałowy wynosi 0. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, że kwotowa zmiana wyniku finansowego, na skutek szokowej zmiany stóp procentowych, na dzień 31.12.2010 r. wyniosła -2.422.813,5 PLN. Procentowy udział zmiany wyniku finansowego w funduszach własnych Banku na dzień badania wyniósł: 7,11%. Na podstawie w/w oszacowań ustalono, że wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka przeszacowania wynosi 0 PLN. Bank dokonuje analizy ryzyka bazowego poprzez zestawienie skumulowanych luk niedopasowania według poszczególnych stawek bazowych (stopa redyskonta weksli, WIBID/WIBOR, EURIBOR/LIBOR), zgodnie z Zasadami zarządzania ryzykiem stopy procentowej. Bank określa lukę skumulowaną (w wartości bezwzględnej) w niedopasowaniu aktywów i pasywów odsetkowych o oprocentowaniu zmiennym dla każdej ze stawek bazowych. Zakłada się szokowe niedopasowanie zmiany stawek bazowych ustalone jako spread (w wartości bezwzględnej) pomiędzy stawką WIBID 3M a stopą redyskonta weksli w NBP obowiązującymi na datę analizy – test warunków skrajnych. Jeżeli zsumowana kwota iloczynu otwartej pozycji Banku wyznaczonej dla każdej stawki bazowej oraz wartości w/w spread'u przekracza 2% funduszy własnych obowiązujących na STRONA 44 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK datę analizy, to Bank tworzy wewnętrzny wymóg kapitałowy na pokrycie tego ryzyka w wyliczonej kwocie – w przeciwnym wypadku wewnętrzny wymóg kapitałowy wynosi 0 W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, że na dzień 31.12.2010 r. nie wystąpiło niedopasowanie stawek bazowych (wartość spread = 0). Na podstawie w/w oszacowań ustalono, że wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka bazowego wynosi 0 PLN. 4.3.2.2 RYZYKO PŁYNNOŚCI Do wyznaczenia wewnętrznego wymogu kapitałowego na pokrycie ryzyka płynności Bank wykorzystuje relację wartości aktywów płynnych i środków obcych niestabilnych na dzień analizy procesu szacowania wymogów wewnętrznych, przy czym przyjmuje się, że Bank będzie utrzymywał minimalną wartość wskaźnika „aktywa płynne/środki obce niestabilne” na poziomie minimum 100%. Wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka płynności stanowi 8% kosztu pozyskania (w skali 12 miesięcy) brakującej kwoty aktywów płynnych do minimalnego poziomu aktywów płynnych. Przy wyznaczaniu kosztu, o którym mowa powyżej, przyjmuje się, że źródłem finansowania niedoboru aktywów płynnych są środki pożyczane z Banku Zrzeszającego w postaci kredytu w rachunku bieżącym lub innej formy finansowania, określonej w odrębnych regulacjach. W przypadku, gdy na dzień wyznaczania wewnętrznych wymogów kapitałowych Bank utrzymuje wskaźnik „aktywa płynne/środki obce niestabilne” na poziomie minimum 100% to wymóg wewnętrzny równy jest 0. W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono, że udział aktywów płynnych w środkach obcych niestabilnych na dzień 31.12.2010 r. wyniósł 160,20%. Na podstawie w/w oszacowań ustalono, że wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka płynności wynosi 0 PLN. STRONA 45 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 4.3.2.3 RYZYKO KONCENTRACJI ZAANGAŻOWAŃ Wyznaczenie wewnętrznego wymogu kapitałowego na pokrycie ryzyka koncentracji zaangażowań kredytowych dokonuje się na podstawie analizy wykonania limitów zaangażowań ekspozycji kredytowych, zgodnie z zasadami określonymi w Instrukcji zarządzania ryzykiem kredytowym. Do wyliczania wymogu na ryzyko koncentracji bada się następujące rodzaje limitów: 1) Limity na ekspozycje wobec podmiotów z tej samej branży, 2) Limity na ekspozycje zabezpieczone tym samym rodzajem zabezpieczenia. Gdy jakikolwiek z przyjętych przez Bank limitów został przekroczony, Bank analizuje skalę przekroczenia danego limitu poprzez: 1) wyznaczenie kwoty przekroczenia limitu przemnożonej przez wartość odpowiadającą średniej ważonej z wag ryzyka dla ekspozycji kredytowych w Banku, 2) wyznaczenie sumy w/w wartości – dalej „zsumowana wartość przekroczeń” W przypadku, gdy limity nie są przekroczone lub gdy zsumowana wartość przekroczeń, o której mowa powyżej jest niższa niż 2% funduszy własnych Banku – wymóg kapitałowy wynosi 0. Jeżeli zsumowana wartość przekroczeń, o której mowa powyżej jest wyższa niż 2% funduszy własnych, Bank tworzy wewnętrzny wymóg kapitałowy w wysokości 8% zsumowanej wartości przekroczeń. STRONA 46 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 4.3.2.3.1 RYZYKO KONCENTRACJI BRANŻOWEJ W zakresie wyznaczania wewnętrznego wymogu kapitałowego na ryzyko koncentracji branżowej zaangażowań kredytowych wykorzystywane są wyniki badania limitów z zakresu ryzyka kredytowego ustalone w Instrukcji zarządzania ryzykiem kredytowym. Zestawienie limitów koncentracji branżowej przedstawiono w tabeli 4.3. Tabela 4.3 – Limity koncentracji branżowej wyrażone jako % funduszy własnych Banku BRANŻA LIMIT Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 400% Górnictwo i wydobywanie 300% Przetwórstwo przemysłowe 300% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych; Dostawa wody i gospodarka ściekami 300% Budownictwo 200% Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 300% Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 300% Transport i gospodarka magazynowa; Informacja i komunikacja 300% Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 300% Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 300% Administracja społeczne 300% publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia Edukacja 300% Ochrona zdrowia i opieka społeczna 300% Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją; Pozostała działalność usługowa 300% Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby 300% domowe Organizacja i zespoły eksterytorialne 300% Inne 300% W wyniku przeprowadzonej analizy na dzień 31.12.2010 r. stwierdzono, że limity dotyczące koncentracji ekspozycji wobec podmiotów z tej samej branży, ustalone STRONA 47 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK w ramach Instrukcji zarządzania ryzykiem kredytowym, nie zostały przekroczone. Na podstawie w/w oszacowań ustalono, że wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka koncentracji branżowej wynosi 0 PLN. 4.3.2.3.2 RYZYKO KONCENTRACJI ZABEZPIECZEŃ W zakresie wyznaczania wewnętrznego wymogu kapitałowego na ryzyko koncentracji ekspozycji kredytowych zabezpieczonych tym samym rodzajem zabezpieczenia wykorzystywane są wyniki badania limitów z zakresu ryzyka kredytowego ustalone w Instrukcji zarządzania ryzykiem kredytowym. Limit koncentracji zabezpieczeń przedstawiono w tabeli 4.4. Tabela 4.4 – Limity koncentracji zabezpieczeń wyrażone jako % funduszy własnych Banku RODZAJ ZABEZPIECZENIA LIMIT Weksel własny in blanco lub poręczenie według prawa wekslowego 450% Poręczenie według prawa cywilnego oraz przystąpienie do długu 450% Zastaw rejestrowy lub przewłaszczenie rzeczy ruchomych 450% Blokada środków pieniężnych 600% Kaucja 600% Cesja wierzytelności 450% Hipoteka na nieruchomości mieszkalnej 400% Hipoteka na nieruchomości komercyjnej i pozostałej 400% Gwarancja 450% Ubezpieczenie kredytu 450% Inne formy zabezpieczeń prawnych 300% Kwotę przyjętych zabezpieczeń ogranicza się do aktualnej na dzień analizy wartości zabezpieczanej ekspozycji kredytowej. Jeżeli ekspozycja kredytowa zabezpieczona jest kilkoma rodzajami zabezpieczeń, to dla każdego rodzaju zabezpieczenia określa się proporcjonalną wartość ekspozycji, jaką zabezpiecza, poprzez przemnożenie udziału wartości pojedynczego zabezpieczenia w całkowitej wartości zabezpieczeń i aktualnej kwoty ekspozycji kredytowej. W procesie oceny koncentracji zabezpieczeń Bank przyjmuje wartość zabezpieczenia osobistego maksymalnie do kwoty ekspozycji kredytowej. STRONA 48 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK W wyniku przeprowadzonej analizy na dzień 31.12.2010 r. stwierdzono, że limity dotyczące koncentracji ekspozycji zabezpieczonych tym samym rodzajem zabezpieczenia, ustalone w ramach Instrukcji zarządzania ryzykiem kredytowym, nie zostały przekroczone. Na podstawie w/w oszacowań ustalono, że wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka koncentracji przyjętych form zabezpieczeń wynosi 0 PLN. 4.3.2.4 RYZYKO KONCENTRACJI KAPITAŁOWEJ Oceny koncentracji kapitałowej dokonuje się w obszarze: 1) koncentracji funduszu udziałowego, 2) koncentracji „dużych” pakietów udziałów. Wewnętrzny wymóg kapitałowy na pokrycie ryzyka kapitałowego stanowi większa z wartości wymogu: 1) na koncentrację funduszu udziałowego, 2) na koncentrację „dużych” pakietów udziałów. 4.3.2.4.1 RYZYKO KONCENTRACJI FUNDUSZU UDZIAŁOWEGO Oceny istotności ryzyka koncentracji funduszu udziałowego, Bank dokonuje poprzez ustalenie skali udziału funduszu udziałowego w funduszach własnych posiadanych na datę analizy. Bank uznaje, że ryzyko koncentracji funduszu udziałowego jest istotne i wyznacza wewnętrzny wymóg kapitałowy na pokrycie tego ryzyka, jeżeli poziom wskaźnika udziału stanowi powyżej 30%. Wewnętrzny wymóg kapitałowy dla ryzyka koncentracji funduszu udziałowego oblicza się od nadwyżki stanowiącej różnicę pomiędzy faktycznym poziomem funduszu udziałowego a kwotą stanowiącą równowartość 30% sumy funduszy podstawowych i uzupełniających, przy zastosowaniu wagi 8%. W wyniku przeprowadzonej analizy na dzień 31.12.2010 r. stwierdzono, że udział funduszu udziałowego w funduszach własnych Banku wyniósł 13,27%. Na podstawie w/w oszacowań stwierdzono, że limit 30% nie został przekroczony. Ustalono, że wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka koncentracji funduszu udziałowego wynosi 0 PLN. STRONA 49 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK 4.3.2.4.2 RYZYKO KONCENTRACJI DUŻYCH PAKIETÓW UDZIAŁÓW Oceny istotności ryzyka koncentracji „dużych” pakietów udziałów Bank dokonuje poprzez ustalenie skali udziału sumy „dużych” pakietów udziałów w funduszu udziałowym posiadanym na datę analizy. Za „duży” pakiet udziałów Bank uznaje kwotę sumy udziałów posiadanych przez jednego Członka Banku na poziomie co najmniej 5% funduszu udziałowego. Bank uznaje ryzyko za istotne i wyznacza wewnętrzny wymóg kapitałowy na pokrycie tego ryzyka, jeżeli w Banku występują „duże” pakiety udziałów i jeżeli suma „dużych” pakietów udziałów jest większa niż 30% funduszu udziałowego. Wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka koncentracji „dużego” pakietu udziałów, Bank oblicza jako różnicę pomiędzy wartością „dużego” pakietu udziałów, a wartością 5% funduszu udziałowego, przy zastosowaniu wagi 8%. Wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu „dużych” pakietów udziałów stanowi sumę wszystkich wewnętrznych wymogów kapitałowych wyznaczonych dla każdego „dużego” pakietu udziałów odrębnie. W wyniku przeprowadzonej analizy na dzień 31.12.2010 r. stwierdzono, że udział dużych pakietów udziałów w funduszu udziałowym wyniósł 5,53%. Na podstawie w/w oszacowań stwierdzono, że limit 30% nie został przekroczony. Ustalono, że wewnętrzny wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka koncentracji dużych pakietów udziałów wynosi 0 PLN. 4.3.2.5 TESTY WARUNKÓW SKRAJNYCH Testy warunków skrajnych w zakresie adekwatności kapitałowej przeprowadzono w zakresie: 1) analizy wpływu straty w wysokości 2% funduszy własnych na współczynnik wypłacalności, 2) analiza wpływu spadku wartości udziałów o 20% na współczynnik wypłacalności, 3) analiza wpływu wzrostu wymogów dodatkowych na ryzyka nie ujęte w Filarze I do poziomu 2% wymogów minimalnych. 4.3.2.5.1 WPŁYW STRATY W WYSOKOŚCI 2% FUNDUSZY WŁASNYCH NA WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI Na podstawie testu warunków skrajnych ustalono, że wystąpienie straty w wysokości 2% STRONA 50 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK funduszy własnych Banku spowoduje ukształtowanie się współczynnika wypłacalności na poziomie 10,34%. Współczynnik wypłacalności, z uwzględnieniem warunków skrajnych, przewyższa wartość minimalną 8%. 4.3.2.5.2 WPŁYW SPADKU FUNDUSZU UDZIAŁOWEGO O 20% NA WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI Na podstawie testu warunków skrajnych ustalono, że spadek wartości funduszu udziałowego o 20% spowoduje ukształtowanie się współczynnika wypłacalności na poziomie 10,27%. Współczynnik wypłacalności, z uwzględnieniem warunków skrajnych, przewyższa wartość minimalną 8%. 4.3.2.5.3 WPŁYW NA WEWNĘTRZNY WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI WZROSTU WYMOGÓW DODATKOWYCH DO POZIOMU 2% WYMOGÓW MINIMALNYCH Na podstawie testu warunków skrajnych ustalono, że wzrost wymogów dodatkowych do poziomu 2% wymogów minimalnych spowoduje ukształtowanie się wewnętrznego współczynnika wypłacalności na poziomie 10,34%. Współczynnik wypłacalności, z uwzględnieniem warunków skrajnych, przewyższa wartość minimalną 8%. 4.3.2.6 PODSUMOWANIE Na podstawie przeprowadzonego badania adekwatności kapitału wewnętrznego stwierdzono, że minimalny wymóg kapitałowy w pełni zabezpiecza ryzyka ujęte w ramach Filaru I NUK. Stwierdzono również, że poziom istotności ryzyk nie ujętych w ramach Filaru I NUK, na pokrycie których Bank zobowiązany jest zapewnić dodatkowy kapitał, nie wymaga dotworzenia dodatkowej kwoty wymogów kapitałowych. Na 31.12.2010 r. wewnętrzny wymóg kapitałowy ustalono na poziomie 25.824.437 PLN, a wewnętrzny współczynnik wypłacalności ukształtował się na poziomie: 10,56%. Na podstawie przeprowadzonych testów warunków skrajnych ustalono również, że Bank STRONA 51 ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA I ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – 2010 ROK posiada odpowiednie bufory kapitałowe na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowej (skrajnej). STRONA 52