a280 - Nagórnik
Transkrypt
a280 - Nagórnik
Monticola saxatilis (Nagórnik) Monticola saxatilis A280 (L., 1776) Nagórnik (nagórnik skalny) Rzàd: wróblowe, podrzàd: Êpiewajàce, rodzina: drozdowate Status wyst´powania w Polsce Gatunek skrajnie nielicznie l´gowy w Karpatach i sporadycznie na Wy˝ynie Krakowsko-Cz´stochowskiej. Opis gatunku Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi gatunkami Sylwetka ptaka siedzàcego bardziej przypomina du˝à bia∏orzytk´ Oenanthe oenanthe (A277 nieopisana w tej ksià˝ce) ni˝ drozdy z rodzaju Turdus. Cz´sto potrzàsa ogonem, podobnie jak spotykany w tych samych siedliskach kopciuszek Phoenicurus ochruros (A273, nieopisany w tej ksià˝ce), jest jednak od niego znacznie wi´kszy. Samiec trudny do pomylenia z jakimkolwiek innym europejskim gatunkiem. Biologia Tryb ˝ycia Gatunek dzienny, zwykle samotniczy. Podczas wiosennej w´drówki m∏ode ptaki mogà tworzyç niewielkie skupienia. L´gi Gatunek terytorialny, przylot na l´gowisko w drugiej dekadzie kwietnia. Zazwyczaj najwczeÊniej rewiry zajmujà starsze doÊwiadczone samce. M∏ode ptaki osiedlajà si´ zwykle w pobli˝u miejsca wyklucia. Gniazdo zak∏ada w szczelinach skalnych, w miejscach silnie nas∏onecznionych. Wyboru miejsca na gniazdo dokonuje samica i sama je buduje. Gniazdo jest starannie uplecione z traw, korzonków i mchu, wyÊcielone cieniutkimi korzonkami i mchem. W zniesieniu 4–6 (5) jaj, 1 l´g w roku, w maju lub czerwcu (w Europie Po∏udniowej zdarzajà si´ 2 l´gi), samica wysiaduje 14–15 dni, m∏ode opuszczajà gniazdo po 14–16 dniach, czasem jeszcze przed uzyskaniem pe∏nej zdolnoÊci do lotu. Dojrza∏oÊç p∏ciowà osiàga w 2. roku ˝ycia. W´drówki W´drowny: przylot na l´gowiska po∏o˝one w pó∏nocnej cz´Êci zasi´gu nast´puje w kwietniu, odlot w sierpniu i wrzeÊniu, podczas w´drówek mo˝e byç spotykany równie˝ w innych siedliskach ni˝ siedlisko gniazdowe. W´druje nocà, pojedynczo lub w niewielkich grupach (m∏ode ptaki wiosnà). Ptaki lecà szerokim pasem przez Sahar´ – od Maroka po P∏w. Synaj. Zimowanie Zimuje g∏ównie na suchych obszarach Afryki Równikowej (zw∏aszcza sawanny). Pokarm W sk∏ad pokarmu wchodzà najcz´Êciej du˝e owady, gàsienice motyli, chrzàszcze, prostoskrzyd∏e, niekiedy Êlimaki, niewielkie ˝aby i jaszczurki. Poluje, zajmujàc zwykle eksponowane miejsce (ska∏a, drzewo), cz´sto chwyta owady w locie. Diet´ uzupe∏nia pokarmem roÊlinnym: jagodami i nasionami. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Nieco mniejszy od szpaka, zachowaniem przypomina bia∏orzytk´, drganiem ogona pleszk´ lub kopciuszka. D∏ugoÊç cia∏a 19 cm, rozpi´toÊç skrzyde∏ 33–37 cm, masa cia∏a 43–63 g. Wyst´puje dymorfizm p∏ciowy: samiec w szacie godowej jest ubarwiony jaskrawo, g∏owa, szyja i plecy sà niebieskie, z bia∏à plamà na dolnej cz´Êci grzbietu, skrzyd∏a czarniawe, spód cia∏a i ogon pomaraƒczowordzawe. Samica jest jaÊniejsza, z nakrapianym wierzchem cia∏a i ogólnym bràzowawym tonem upierzenia. Jesienià u samców barwy sà znacznie bardziej przyt∏umione jasnymi brzegami piór. Ptaki w upierzeniu m∏odocianym podobne sà do samicy, ale bardziej bràzowe i obficiej nakrapiane. G∏osy: Êpiew zwi´z∏y, melodyjny (Êpiewa równie˝ samica, choç rzadziej ni˝ samiec), barwa g∏osu fletowa, ale wplata równie˝ tony zgrzytliwe; naÊladuje te˝ g∏osy innych ptaków. Wabi, wydajàc krótkie serie dêwi´ków zbli˝onych do „tek”. G∏os alarmowy brzmi jak p∏aczliwy pisk, podobnie jak u gila. Wyst´powanie Siedlisko Tereny otwarte ze ska∏ami wapiennymi: po∏udniowe stoki gór, ods∏oni´cia skalne, murawy kserotermiczne, nieczynne kamienio∏omy, ruiny zamków. Ze wzgl´du na sposób zdobywania pokarmu preferuje miejsca z pojedynczymi kar∏owatymi drzewami lub krzewami. 309 Ptaki (cz´Êç II) Poradniki ochrony siedlisk i gatunków A280 Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej, które mogà byç istotne dla gatunku 6170 Nawapienne murawy wysokogórskie (Seslerion tatrae) i wyle˝yska Ênie˝ne (Arabidion coeruleae) 8120 Piargi i go∏oborza wapienne ze zbiorowiskami Papaverion tatrici lub Arabidion alpinae 8210 Wapienne Êciany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis 8220 Âciany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami z Androsacetalia vandelii Rozmieszczenie geograficzne Wyst´puje w górach po∏udniowej i Êrodkowej Europy, od Hiszpanii i Portugalii, po Turcj´ i Kaukaz. Dalej w Iranie, Pakistanie, Afganistanie, Turkmenii, pó∏nocnych Chinach i po∏udniowej Syberii (góry Tien-szan, A∏taj), si´gajàc a˝ po Bajka∏. Poza Eurazjà gnieêdzi si´ tylko w Maroku i Algierii. Nie wyró˝niono podgatunków. G∏ówny obszar wyst´powania na zimowiskach rozciàga si´ w Afryce na po∏udnie od Sahary, od pó∏nocnej Nigerii i Kamerunu na zachodzie po Tanzani´ i Etiopi´ na wschodzie. Niewielka liczba osobników zimuje w Afryce na pó∏noc od Sahary i na Pó∏wyspie Arabskim. Rozmieszczenie w Polsce W okresie l´gowym stwierdzony w Tatrach, Pieninach, Bieszczadach i na Wy˝ynie Krakowsko-Cz´stochowskiej. Poza l´gami stwierdzany wyjàtkowo w innych rejonach kraju. cji (5000–50 000 p.) i W∏och (5000–10 000 p.), a tak˝e Hiszpanii (3500–4800 p.). Mniejsze populacje (od 1000 do 5000 p.) gnie˝d˝à si´ na terenie Chorwacji, Albanii i Bu∏garii. W XX w. obserwowano kurczenie si´ area∏u l´gowego, zanikanie niewielkich, lokalnych, dawniej stabilnych stanowisk i spadek liczebnoÊci na ca∏ym areale wyst´powania. W wielu krajach liczebnoÊç osiàgn´∏a stan niegwarantujàcy odbudowy stabilnej populacji, np. w Czechach uznano nagórnika za gatunek wymar∏y w 1979 r. Cz´Êç z tych trendów okaza∏a si´ z czasem nietrwa∏a, jednak na W´grzech, w S∏owacji, Ukrainie, Pó∏wyspie Iberyjskim i Mo∏dawii liczebnoÊç nadal raczej si´ zmniejsza. Wed∏ug ostatnich oszacowaƒ w granicach Polski gnieêdzi si´ 0–5 p. Poniewa˝ nagórnik osiàga w Polsce pó∏nocnà granic´ zasi´gu l´gowego, mo˝na oczekiwaç wahaƒ liczebnoÊci par l´gowych: w niektóre lata gatunek ten mo˝e gniazdowaç w odpowiednich dla niego siedliskach, a w inne nie. Równie˝ podczas w´drówek nagórnik jest w kraju bardzo rzadko spotykany. Zagro˝enia Gatunkowi zagra˝a w Polsce: • niepokojenie w miejscach dogodnych do l´gów (turystyka, sport wspinaczkowy); • sukcesja drzew i krzewów oraz planowe zalesianie siedlisk dogodnych do gniazdowania (wapienne doliny po∏o˝one w Jurze Krakowsko-Cz´stochowskiej); • eutrofizacja i zanieczyszczenie Êrodowiska prowadzàce do zmiany w∏aÊciwoÊci gleb i bujnego rozwoju roÊlinnoÊci; • wydobywanie kopalin. Status ochronny Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek obj´ty ochronà Êcis∏à (Dz U z 2004 r. Nr 220, poz. 2237) Polska czerwona ksi´ga zwierzàt (2001): CR gatunek skrajnie zagro˝ony Status zagro˝enia w Europie: (D) gatunek zagro˝ony z racji zmniejszania si´ liczebnoÊci populacji BirdLife International: SPEC 3 Dyrektywa Ptasia: Art. 4.2 Konwencja Berneƒska: za∏àcznik II Konwencja Boƒska: za∏àcznik II Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania Nale˝y: • wprowadziç zakaz uprawiania sportu wspinaczkowego w miejscach stwierdzenia nagórnika w okresie l´gowym; • uregulowaç ruch turystyczny w miejscach stwierdzenia nagórnika w okresie l´gowym; • wprowadziç zakaz zalesiania wapiennych dolin; • wprowadziç zakaz wydobywania kopalin w miejscach wyst´powania gatunku. Propozycje badaƒ Wyst´powanie gatunku na obszarach chronionych 310 Wyst´puje w Tatrzaƒskim PN, Pieniƒskim PN, Bieszczadzkim PN, Zespole Jurajskich PK, rezerwatach przyrody po∏o˝onych w Ma∏ych Pieninach – Bia∏a Woda i Wàwóz Homole. Nale˝y zbadaç: • liczebnoÊç krajowej populacji l´gowej; • wybiórczoÊç siedliskowà; • skutecznoÊç dzia∏aƒ podejmowanych dla ochrony gatunku. Rozwój i stan populacji Monitoring WielkoÊç europejskiej populacji nagórnika szacowana jest na 32 000–110 000 p. Najwi´ksze populacje l´gowe stwierdzono na obszarze Grecji (10 000–20 000 p.), Tur- • coroczna kontrola zaj´cia przez pary l´gowe miejsc najcz´stszych pojawów nagórnika, w okresie maj – czerwiec. Metodyka do opracowania. Monticola saxatilis (Nagórnik) Bibliografia Stanis∏aw Tworek, Grzegorz Cierlik A280 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków BAUER H.G., BERTHOLD P. 1997. Die Brutvögel Mitteleuropas. Bestand und Gefährdung. Wiesbaden, 715 s. BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN. BAZA DANYCH POLSKIEGO ATLASU ORNITOLOGICZNEGO. Zak∏ad Ornitologii PAN. BIRDLIFE INTERNATIONAL / EUROPEAN BIRD CENSUS COUNCIL. 2000. European bird populations: estimates and trends. Cambridge, 160 s. BRICHETTI P., FRAISSINET M., SANIGA M. 1997. Rock Thrush Monticola saxatilis. W: Hagemeijer W. J. M., Blair M. J. The EBCC Atlas of European Breeding Birds. Their distribution and abundance. London, s. 540. CRAMP S. (red.) 1988. Handbook of the Birds of Europe, the Middle East and North Africa. The Birds of the Western Palearctic. Vol. 5. Turant Flycatchers to Thrushes. Oxford, 1063 s. GLUTZ v. BLOTZHEIM U. N., BAUER K. M. 1988. Handbuch der Vögel Mitteleuropas. Band 12. Wiesbaden, 1240 s. G¸OWACI¡SKI Z., PROFUS P., WUCZY¡SKI A. 1995. Zarys awifauny Bieszczadzkiego Parku Narodowego i problemy jej ochrony. Roczniki Bieszczadzkie, 4: 259–263. HORDOWSKI J. 1999. Ptaki polskich Karpat Wschodnich i Podkarpacia. Tom I. PrzemyÊl, 186 s. KOMISJA FAUNISTYCZNA 1991. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1989. Raport nr 6. Not. Orn., 32, 3–4: 125–142. KOMISJA FAUNISTYCZNA 2000. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 1999. Raport nr 16. Not. Orn., 41, 4: 293–316. MIELCZAREK P., CICHOCKI W. 1999. Polskie nazewnictwo ptaków Êwiata. Not. Orn., 40, zeszyt specjalny: 1–264. PROFUS P. 2001. Monticola saxatilis (Linne, 1776) – Nagórnik (drozd skalny). W: G∏owaciƒski Z. (red.) Polska czerwona ksi´ga zwierzàt. Kr´gowce. Warszawa, s. 257–259. SÁNCHEZ A. 1994. Rock Thrush Monticola saxatilis. W: Tucker G. M., Heath M. F. (red.) Birds in Europe; their conservation status. Conservation Series No. 3. BirdLife International, Cambridge, s. 390–391. SNOW D.W., PERRINS C.M. 1998. The Birds of the Western Palearctic. Concise Edition. Vol. 2. Passerines. Oxford, New York, s. 1009–1697. TOMIA¸OJå L. 1990. Ptaki Polski; rozmieszczenie i liczebnoÊç. Warszawa, 462 s. TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s. WALASZ K., MIELCZAREK P. (red.) 1992. Atlas ptaków l´gowych Ma∏opolski 1985–1991. Wroc∏aw, 522 s. 311