1 - Instytut Odlewnictwa

Transkrypt

Instytut Odlewnictwa
RAPORT
2009
INSTYTUT ODLEWNICTWA
KRAKÓW 2010
Redaktor Naukowy: prof. UP Andrzej Baliński
Zespół opracowujący:
mgr inż. Anna Antosiewicz, mgr Małgorzata Bielecka, mgr Elżbieta Balcer, mgr inż. Małgorzata Budziaszek,
Danuta Głownia, dr inż. Aleksander Fajkiel, dr inż. Aleksander Karwiński, inż. Marta Konieczna, dr inż. Jacek
Krokosz, dr inż. Marzanna Książek, mgr Marcin Latałło-Anulewicz, mgr inż. Krystyna Łuszczkiewicz,
mgr Joanna Madej, mgr inż. Franciszek Pezarski, dr inż. Krystyna Rabczak, doc. dr hab. inż. Natalia Sobczak,
prof. dr hab. inż. Jerzy J. Sobczak, mgr inż. Agnieszka Kryczek
Skład komputerowy: Patrycja Rumińska
Projekt okładki: lic. Agnieszka Fiutowska
© Copyright by Instytut Odlewnictwa
Kraków 2010
ISBN 978-83-88770-46-3
Wydanie I
Wydawca:
ul. Zakopiańska 73
30-418 Kraków
www.iod.krakow.pl
Druk i oprawa:
Spis treści
DANE ORGANIZACYJNE . . . . . . . . . . . . . . . . 5
PROGRAM NAUKOWY . . . . . . . . . . . . . . . . 14
DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZO-ROZWOJOWA . . . 19
DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWO-BADAWCZA . . . . 77
CERTYFIKACJA WYROBÓW I NORMALIZACJA . 80
PATENTY I ZGŁOSZENIA . . . . . . . . . . . . . . . 87
WSPÓŁPRACA Z ZAGRANICĄ
. . . . . . . . . . . 88
KONFERENCJE, SEMINARIA I SZKOLENIA . . . . 91
DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA . . . . . . . . . . . 99
NAGRODY I WYRÓŻNIENIA . . . . . . . . . . . . 103
INWESTYCJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
PUBLIKACJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
1
DANE ORGANIZACYJNE
Pełna nazwa jednostki oraz nazwa skrócona
INSTYTUT ODLEWNICTWA – IOd
Jednostka badawczo-rozwojowa
Siedziba jednostki oraz dane teleadresowe
30-418 KRAKÓW, ul. Zakopiańska 73
tel.: +48 (12) 26 18 111, fax: +48 (12) 26 60 870
e-mail: [email protected], www.iod.krakow.pl
Oznaczenia ewidencyjne
Numer Krajowego Rejestru Sądowego – KRS: 0000109686
Numer identyfikacyjny REGON:
000031331
Numer identyfikacyjny NIP:
675-000-00-88
w roku 2009
5
DANE ORGANIZACYJNE
Struktura i organizacja
Instytut Odlewnictwa został powołany w 1946 roku jako wiodąca jednostka badawcza zaplecza
naukowego odlewnictwa. Koncentrując się na problemach odbudowy, a następnie modernizacji krajowego odlewnictwa w ciągu ponad sześćdziesięciu lat działalności, zapisał na swym koncie wiele
udanych i oryginalnych rowiązań w zakresie nowych materiałów, technologii odlewniczych, aparatury
kontrolno-pomiarowej, maszyn oraz urządzeń. W końcu lat siedemdziesiątych, dzięki współpracy
z UNIDO (ONZ), Instytut Odlewnictwa stał się znaczącym w świecie centrum szkolenia kadr odlewniczych krajów rozwijających się.
Ostatnie lata działalności naukowo-badawczej i rozwojowej Instytutu Odlewnictwa są ściśle
związane z wprowadzeniem nowych zasad finansowania, wynikających z funkcjonowania praw rynku w zastosowaniu do polskiej gospodarki. Dzisiejszy Instytut Odlewnictwa jest jednostką badawczorozwojową respektującą te zasady i świadczącą usługi zarówno dla przemysłu odlewniczego, jak
i innych branż przemysłu, instytucji i urzędów oraz partnerów zagranicznych. Misją Instytutu jest
kreowanie nowych energooszczędnych i ekologicznych technologii i materiałów oraz podejmowanie
kompleksowych i interdyscyplinarnych zadań w różnych gałęziach przemysłu.
Działalność Instytutu obejmująca problematykę z zakresu odlewnictwa, w dziedzinie badań podstawowych, jak i stosowanych, związanych z opracowaniem nowych tworzyw oraz technologii odlewniczych, a także ekspertyz, realizowana jest przez wysoko specjalizowaną i doświadczoną kadrę
naukową.
Struktura organizacyjna Instytutu jest ściśle związana z zakresem jego działalności.
Efekty naukowo-techniczne szczególnie widoczne są w obszarach:
- metalurgii i technologii produkcji odlewów z różnych tworzyw odlewniczych (na bazie Fe,
Al, Cu, Mg, Zn, Sn, Ti, Ni, Co oraz metalowych materiałów kompozytowych);
- technologii mas formierskich, odlewania kokilowego, ciśnieniowego i precyzyjnego, odlewania z zastosowaniem modeli zgazowywanych;
- regeneracji i utylizacji odpadów odlewniczych;
- wytwarzania form i rdzeni oraz regeneracji mas formierskich;
- szybkiego prototypowania, skanowania przestrzennego, symulacji zalewania, krzepnięcia
i rozkładu naprężeń;
- badań:
• wysokotemperaturowych stanu ciekłego oraz reaktywności i stabilności cieczy metalowej w kontakcie z materiałami stałymi,
• właściwości mechanicznych i struktury tworzyw odlewniczych oraz parametrów fizykochemicznych i technologicznych materiałów podstawowych i pomocniczych,
• wad odlewów.
Usługi Instytutu obejmują wszystkie formy działalności badawczo-wdrożeniowej, od planowania
i badań wstępnych, aż po wdrożenie i analizę ekonomiczną przedsięwzięcia.
Podstawowa działalność badawcza Instytutu jest wspomagana przez szeroko pojmowaną informację naukową, działalność certyfikacyjną, normalizacyjną, a także wydawniczą oraz szkoleniową
dla kadry pracującej w przemyśle odlewniczym.
Instytut Odlewnictwa utrzymuje rozległe kontakty z zagranicznymi Instytutami o takim samym
lub zbliżonym profilu działalności oraz z przedsiębiorstwami, w zakresie wymiany naukowej i technicznej, a także realizacji wspólnych projektów badawczych - jest także członkiem wielu organizacji
i stowarzyszeń międzynarodowych.
6
w roku 2009
DANE ORGANIZACYJNE
Dyrekcja
Dyrektor
–
prof. dr hab. inż. Jerzy Józef Sobczak
Zastępca Dyrektora
–
dr inż. Józef Turzyński
Główna Księgowa
–
Barbara Lis
Rada Naukowa - 2009
Przewodniczący:
prof. dr hab. inż. Marek Hetmańczyk (Politechnika Śląska)
Zastępcy przewodniczącego:
prof. dr hab. inż. Józef Szczepan Suchy (Akademia Górniczo-Hutnicza)
prof. dr hab. inż. Paweł Zięba (Instytut Metalurgii i Inżynierii Materiałowej Polskiej Akademii Nauk)
doc. dr hab. inż. Andrzej Baliński, prof. UP (Instytut Odlewnictwa)
Członkowie:
prof. dr hab. inż. Andrzej Białobrzeski (Instytut Odlewnictwa)
prof. dr hab. inż. Zbigniew Górny (Instytut Odlewnictwa)
doc. dr hab. inż. Natalia Sobczak (Instytut Odlewnictwa), przewodnicząca Komisji Nauki,
Parametryzacji i Kwalifikacji Kadr
dr inż. Tadeusz Bogacz (Metalodlew)
dr inż. Edward Czekaj (Instytut Odlewnictwa)
dr inż. Aleksander Fajkiel (Instytut Odlewnictwa)
dr inż. Aleksander Karwiński (Instytut Odlewnictwa), przewodniczący Komisji do Spraw Strategii
Rozwojowej
dr inż. Jacek Krokosz (Instytut Odlewnictwa)
dr inż. Marzanna Książek (Instytut Odlewnictwa)
dr inż. Zenon Pirowski (Instytut Odlewnictwa)
dr inż. Andrzej Wojciechowski (Instytut Transportu Samochodowego)
dr inż. Zdzisław Żółkiewicz (Instytut Odlewnictwa), przewodniczący Komisji Finansów
mgr inż. Stanisław Soja (Ministerstwo Gospodarki)
mgr inż. Paweł Darłak (Instytut Odlewnictwa)
mgr inż. Andrzej Gwiżdż (Instytut Odlewnictwa)
inż. Krzysztof Siwecki (Instytut Odlewnictwa)
Sekretarz Techniczny:
mgr inż. Janina Marzencka (Instytut Odlewnictwa)
w roku 2009
7
DANE ORGANIZACYJNE
Kadra Zarządzająca - 2009
Sekretarz Naukowy
– doc. dr hab. inż. Andrzej Baliński, prof. UP
Doradca ds. Naukowych
– prof. dr hab. inż. Zbigniew Górny, mDHC
Pełnomocnik Dyrektora ds. Foresightu
– doc. dr inż. Jerzy Tybulczuk
Pełnomocnik Dyrektora ds. Programów
Unii Europejskiej
– mgr Marcin Latałło-Anulewicz
Pełnomocnik Dyrektora ds. Jakości
– mgr inż. Anna Antosiewicz
(do 31.03.2009 - mgr inż. Marek Szanda)
Centrum Badań Wysokotemperaturowych
– doc. dr hab. inż. Natalia Sobczak
Centrum Projektowania i Prototypowania
– dr inż. Aleksander Karwiński
Pracownia Metod Szybkiego Prototypowania
– mgr inż. Piotr Kowalski
Pracownia Odlewnictwa Artystycznego
– dr inż. Jacek Krokosz
Zakład Stopów Metali Nieżelaznych
– dr inż. Aleksander Fajkiel
Zakład Stopów Żelaza
– dr inż. Zenon Pirowski
Zakład Technologii
– dr inż. Irena Izdebska-Szanda
(do 28.08.2009 - mgr inż. Franciszek Pezarski)
Zespół Laboratoriów Badawczych
– dr inż. Marzanna Książek
Laboratorium Ochrony Środowiska
– dr inż. Janusz Faber
Laboratorium Badań Struktury i Właściwości
– inż. Krzysztof Siwecki
Laboratorium Chemii i Materiałów Formierskich – mgr Stefan Kozieł
Biuro Certyfikacji i Normalizacji
– mgr inż. Małgorzata Budziaszek
Branżowy Punkt Kontaktowy Odlewnictwa
– mgr Marcin Latałło-Anulewicz
Centrum Informacji i Promocji
– mgr Joanna Madej
Centrum Projektów i Monitoringu
– mgr inż. Agnieszka Kryczek
Główny Księgowy
– Barbara Lis
Dział Spraw Pracowniczych i Administracji
– Danuta Głownia
8
w roku 2009
Pracownia
Odlewnictwa
Artystycznego
Dr in.
Jacek Krokosz
Laboratorium
Ochrony
rodowiska
Dr in.
Janusz Faber
Dr in.
Marzanna Ksiek
Dr in.
Aleksander Karwiski
Doc. dr hab. in.
Natalia Sobczak
Pracownia Metod
Szybkiego
Prototypowania
Mgr in.
Piotr Kowalski
Zespó
Laboratoriów
Badawczych
Centrum
Projektowania
i Prototypowania
Naukowa kadra
kierownicza
Laboratorium
Bada Struktury
i Waciwoci
In.
Krzysztof Siwecki
Dr in.
Irena IzdebskaSzanda
Zakad
Technologii
Prof. dr hab. in. Jerzy Józef Sobczak
Prof. dr hab. in. Zbigniew Górny
Doc. dr hab. in. Natalia Sobczak
Doc. dr hab. in. Andrzej Baliski
Dr. in. Irena Izdebska-Szanda
Doc. dr in. Jerzy Tybulczuk
Dr in. Józef Turzyski
Dr in. Marzanna Ksiek
Dr in. Aleksander Karwiski
Dr in. Aleksander Fajkiel
Dr in. Zenon Pirowski
Dr in. Janusz Faber
Mgr Stefan Kozie
In. Krzysztof Siwecki
Centrum Bada
Wysokotemperaturowych
Penomocnicy Dyrektora
Mgr
Marcin Latao-Anulewicz
Mgr in.
Anna Antosiewicz
Doc. dr in.
Jerzy Tybulczuk
Doradcy Dyrektora
Prof. dr hab. in.
Zbigniew Górny
Sekretarz Naukowy
Doc. dr hab. in.
Andrzej Baliski
Laboratorium
Chemii
i Materiaów
Formierskich
Mgr
Stefan Kozie
Dr in.
Aleksander Fajkiel
Zakad Stopów
Metali
Nieelaznych
Dr in.
Zenon Pirowski
Zakad Stopów
elaza
Zastpca Dyrektora
Dr in.
Józef Turzyski
Dyrektor Instytutu
Prof. dr hab. in.
Jerzy Józef Sobczak
DANE ORGANIZACYJNE
Struktura działów naukowo-badawczych - 2009
w roku 2009
9
DANE ORGANIZACYJNE
Zatrudnienie
PRACOWNICY NAUKOWI wg kategorii zatrudnienia, wieku i płci
do 30*
31 - 40
41 - 50
51 - 60
61 - 65
powyżej 66
RAZEM
Pracownicy
Jednostki
1.
2.
Profesor
Docent
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
1
-
-
-
1
2
3
1
3
4
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
-
1
-
1
1
-
2
2
1
3
4
4.
Adiunkt
-
1
1
3
-
3
1
-
1
2
6
8
-
4
4
-
1
1
6
12
18
5.
Asystent
1
1
2
-
7
7
-
-
-
7
7
14
2
2
4
-
-
-
10
17
27
1
2
3
3
7
10
1
-
1
10
14
24
2
7
9
1
5
6
18
35
53
RAZEM
K – kobiety
M – mężczyźni
R – razem
* kategoria wiekowa
PRACOWNICY BADAWCZO-TECHNICZNI wg kategorii zatrudnienia, wieku i płci
Pracownicy
jednostki
1.
2.
3.
31- 40
41-50
51- 60
61- 65
powyżej 66
RAZEM
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
Główny
specjalista
badawczotechniczny
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
-
1
-
-
-
-
1
1
1
1
2
Starszy
specjalista
badawczotechniczny
-
-
-
-
-
-
-
-
-
2
2
4
-
6
6
-
-
-
2
8
10
Specjalista
badawczotechniczny
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
3
2
5
-
6
6
-
1
1
3
9
12
RAZEM
10
do 30
w roku 2009
DANE ORGANIZACYJNE
PRACOWNICY INŻYNIERYJNO-TECHNICZNI wg kategorii zatrudnienia, wieku i płci
do 30
Pracownicy jednostki
1.
2.
Główny
specjalista
inżynieryjnotechniczny
Starszy
specjalista
inżynieryjnotechniczny
31 - 40
41 - 50
51 - 60
61 - 65
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
1
-
2
2
-
-
-
1
1
2
1
powyżej 66
RAZEM
R
K
M
R
K
M
R
-
-
-
-
-
-
-
3
4
-
-
-
2
7
9
M
-
3.
Specjalista
informatyczny
-
1
1
-
1
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
2
2
4.
Specjalista
inżynieryjno techniczny
-
-
-
1
-
1
-
-
-
-
1
1
-
-
-
-
-
-
1
1
2
5.
Inżynier
3
8
11
-
1
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
3
9
12
6.
Starszy technik
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
1
-
-
-
-
-
-
-
1
1
7.
Technik
-
1
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
1
3
11
14
1
4
5
-
-
-
1
3
4
1
3
4
-
-
-
6
21
27
RAZEM
PRACOWNICY ADMINISTRACYJNO-EKONOMICZNI wg kategorii zatrudnienia, wieku i płci
do 30
31 - 40
41 - 50
51 - 60
61 - 65
powyżej 66
RAZEM
Pracownicy jednostki
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
1.
Główny
specjalista
adm.- ekonom.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
-
1
-
-
-
-
-
-
1
-
1
2.
Starszy
specjalista
adm.- ekonom.
-
-
-
-
1
1
-
-
-
2
-
2
-
-
-
-
-
-
2
1
3
3.
Specjalista
adm.- ekonom.
1
-
1
3
-
3
1
-
1
2
-
2
-
-
-
-
-
-
7
4.
Samodzielny
referent adm.ekonom.
-
-
-
1
-
1
4
-
4
2
1
3
-
-
-
-
-
-
7
1
8
5.
Referent adm.ekonom.
-
-
-
1
1
2
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
1
2
7.
Kasjerka
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
-
1
-
-
-
-
-
-
1
-
1
8.
Radca prawny
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
-
1
-
-
-
1
-
1
1
-
1
5
2
7
5
-
5
8
1
9
1
-
1
-
-
-
20
3
23
RAZEM
w roku 2009
-
7
11
DANE ORGANIZACYJNE
PRACOWNICY OBSŁUGI i INNI wg kategorii zatrudnienia, wieku i płci
do 30
Pracownicy
jednostki
31 - 40
41 - 50
51 - 60
61 - 65
powyżej 66
RAZEM
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
1.
Kierowca
-
-
-
-
-
-
-
1
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
1
2.
Pracownik
socjalnoadministracyjny
-
-
-
-
-
-
1
-
1
2
-
2
-
1
1
-
-
-
3
1
4
RAZEM
-
-
-
-
-
-
1
1
2
2
-
2
-
1
1
-
-
-
3
2
5
PRACOWNICY Instytutu Odlewnictwa - ogółem wg kategorii zatrudnienia, wieku i płci
do 30
Pracownicy
jednostki
31 - 40
41 - 50
51 - 60
61 - 65
powyżej 66
RAZEM
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
1.
Pracownicy naukowi
1
2
3
3
7
10
1
-
1
10
14
24
2
7
9
1
5
6
18
35
53
2.
Pracownicy
badawczotechniczni
-
-
-
-
-
-
-
-
-
3
2
5
-
6
6
-
1
1
3
9
12
3.
Pracownicy
inżynieryjnotechniczni
3
11
14
1
4
5
-
-
-
1
3
4
1
3
4
-
-
-
6
21
27
4.
Pracownicy
administracyjnoekonomiczni
1
-
1
5
2
7
5
-
5
8
1
9
1
-
1
-
-
-
20
3
23
Pracownicy obsługi
i inni
-
-
-
-
-
-
1
1
2
2
-
2
-
1
1
-
-
-
3
2
5
5
13
18
9
13
22
7
1
8
24
20
44
4
17
21
1
6
7
50
70
120
5.
RAZEM
PRACOWNICY Instytutu Odlewnictwa wg kryterium wieku, płci i wykształcenia
do 30
Pracownicy
jednostki
31 - 40
41 - 50
51 - 60
61 - 65
powyżej 66
RAZEM
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
K
M
R
1.
Wyższe
5
12
17
8
14
22
2
-
2
16
18
34
4
15
19
1
6
7
36
65
101
2.
Policealne
średnie
zawodowe
-
-
-
-
-
-
3
-
3
4
-
4
-
2
2
-
-
-
7
2
9
3.
Średnie
ogólne
-
1
1
1
-
1
-
-
-
2
1
3
-
-
-
-
-
-
3
2
5
4.
Zasadnicze
zawodowe
-
-
-
-
-
-
2
1
3
1
1
2
-
-
-
-
-
-
3
2
5
5.
Podstawowe
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
5
13
18
9
14
23
7
1
8
23
20
43
4
17
21
1
6
7
49
71
120
RAZEM
12
w roku 2009
DANE ORGANIZACYJNE
System Zarządzania Jakością
W Instytucie Odlewnictwa funkcjonują następujące systemy zarządzania:
• System zarządzania jakością wg normy PN-EN ISO 9001:2001, obowiązujący w całej
organizacji.
• System zarządzania wg normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005, obowiązujący w Zespole
Laboratoriów Badawczych.
• System zarządzania wg normy PN-EN 45011:2000, obowiązujący w Biurze Certyfikacji
i Normalizacji.
Systemy te są zintegrowane w obszarze takich działań, jak realizacja auditów wewnętrznych,
przeglądy wykonywane przez Kierownictwo. Systemy zarządzania funkcjonują w Instytucie Odlewnictwa od ponad 10 lat.
Poszczególne systemy oceniane są przez niezależne jednostki, zgodnie z ustawą „O ocenie
zgodności” i każdy z tych systemów potwierdzony jest odpowiednim certyfikatem.
System zarządzania jakością w Instytucie Odlewnictwa posiada certyfikat nr 466/3/2007
wydany przez PCBC SA w zakresie: ”Wykonawstwo projektów naukowo-badawczych i badawczorozwojowych, świadczenie usług obejmujących informację naukowo-techniczną, szkolenia i wydawnictwa, prowadzenie działalności badawczo-naukowej szczególnie dla przemysłu odlewniczego”.
System zarządzania w Zespole Laboratoriów Badawczych posiada certyfikat akredytacji nr
AB 494 wydany przez PCA, na zakres działalności określony w zakresie Akredytacji nr AB 494.
System zarządzania w Biurze Certyfikacji i Normalizacji posiada certyfikat akredytacji nr AC 030
wydany przez PCA, na zakres działalności określony w Zakresie Akredytacji nr AC 030.
W roku 2009 we wszystkich systemach zarządzania oprócz działań obligatoryjnych dla poszczególnych systemów, prowadzono prace związane z ich doskonaleniem w zakresie podnoszenia kwalifikacji pracowników oraz zmian w dokumentacji, dostosowując ją do zmieniającej się struktury organizacyjnej i aktualnych wymagań.
W systemie zgodnym z PN-EN ISO 9001:2001, dokonano przeglądu dokumentacji, zapisów
i uproszczenia jej do niezbędnych działań w zakresie przeglądu i zatwierdzenia. Dzięki temu została
uproszczona strona formalna systemu, przez co system stał się bardziej przyjazny i mniej zbiurokratyzowany.
W systemie zgodnym z PN-EN ISO/IEC 17025:2005 rozszerzono zakres akredytacji o badania
różnego rodzaju stali, doposażono laboratorium w nowoczesną aparaturę pozyskaną dzięki realizacji
projektu strukturalnego oraz udoskonalono dokumentację systemu sprowadzając ją do Księgi Jakości i instrukcji badawczych.
W systemie zgodnym z PN-EN 45011:2000 udoskonalono dokumentację systemu sprowadzając
ją do Księgi Jakości i kilku instrukcji oraz wydano certyfikaty na wyroby dotychczas nie certyfikowane
przez Biuro Certyfikacji i Normalizacji.
W okresie tym wszystkie systemy uzyskały wynik pozytywny podczas auditów nadzoru lub recertyfikacyjnych.
w roku 2009
13
2
1
PROGRAM NAUKOWY
Organizacja działów naukowo-badawczych
W Instytucie Odlewnictwa prowadzone są prace naukowo-badawcze związane z takimi
zagadnieniami, jak:
• Krzepnięcie i krystalizacja metali i ich stopów.
• Opracowywanie nowych tworzyw odlewniczych o specjalnych właściwościach (stopy żelaza, metali nieżelaznych – szczególnie nowych stopów magnezu i nadstopów niklu, kompozyty – szczególnie na osnowie stopów aluminium).
• Nanotechnologia tworzyw, szczególnie w zakresie nanofaz i struktur koloidalnych.
• Procesy wytapiania i obróbki cieplnej.
• Konstrukcja oraz projektowanie odlewów z zastosowaniem wspomagania komputerowego w aspekcie procesów termicznych i oczekiwanych właściwości fizykochemicznych,
mających wpływ na właściwości użytkowe odlewu.
• Materiały formierskie (w tym procesy regeneracji osnów ziarnowych i recykling materiałów
odpadowych).
• Specjalne metody wytwarzania odlewów (w tym techniki szybkiego prototypowania RPS
– Rapid Prototyping Systems).
• Modelowanie procesów odlewniczych.
• Specjalistyczne analizy chemiczne, metalograficzne i teksturalne.
• Ekologia i sozologia procesów odlewniczych.
• Systemy ekspertowe.
Prace naukowo-badawcze są realizowane w układach horyzontalnych w sześciu wysoko
wyspecjalizowanych jednostkach badawczych (Zakładach i Centrach) oraz w grupach badawczych
Sekretarza Naukowego i Doradcy Dyrektora. Kompleksowe opracowanie zagadnień badawczych
jest możliwe dzięki zastosowaniu układu wertykalnego w zakresie wymagań i warunków brzegowych
rozpatrywanych procesów.
Poniżej podano (w kolejności alfabetycznej) zakres działania i kompetencje jednostek badawczych Instytutu.
Centrum Badań Wysokotemperaturowych
14
•
Wysokotemperaturowe badania kinetyki zwilżania i rozpływania się ciekłych metali i stopów w kontakcie z materiałami stałymi.
•
Wysokotemperaturowe badania reaktywności i stabilności chemicznej układów metal/metal; metal/ceramika; metal/szkło; szkło/ceramika.
•
Wysokotemperaturowe badania napięcia powierzchniowego, gęstości oraz rozszerzalności lub skurczu metali i stopów w stanie ciekłym i ciekło stałym.
•
Badania materiałów metodami analizy termicznej, pozwalające na identyfikację i analizę przemian fazowych, wyznaczanie parametrów obróbki cieplnej stopów odlewniczych,
konstrukcję wykresów CTPc dla stali i żeliwa sferoidalnego ADI, określenie zależności
ciepła właściwego i gęstości od temperatury, określenie współczynników rozszerzalności
liniowej, określenie ciepła (entalpii) przemian fazowych, określenie parametrów kinetycznych przemian fazowych.
w roku 2009
PROGRAM NAUKOWY
•
Badania przewodnictwa cieplnego i temperaturowego różnorodnych materiałów (metale, stopy, tworzywa porowate i warstwowe, materiały kompozytowe) w zakresie temp.
20–1500°C.
•
Badania topografii powierzchni materiałów za pomocą SPM (Scanning Probe Microscope) w zakresie temperaturowym 20–300°C na stanowisku NTEGRA-THERMA.
•
Wysokotemperaturowe badanie korozyjne w atmosferach (utleniających, redukujących,
gazach: SO2, H2S, CO2, para wodna) wraz z analizą gazów resztkowych (termowaga,
spektometr masowy), w tym kinetyka utleniania.
Kierownik Centrum: doc. dr hab. inż. Natalia Sobczak - tel: +48 (12) 26 18 526
e-mail: [email protected]
Centrum Projektowania i Prototypowania
•
Badanie zjawisk fizykochemicznych w procesie powstawania warstwowych, odlewniczych
form ceramicznych, stosowanych w procesach odlewania precyzyjnego (w tym modeli
zgazowywanych).
•
Badania właściwości fizykochemicznych i technologicznych materiałów formierskich i pomocniczych stosowanych w technologiach odlewania precyzyjnego.
•
Opracowanie technologii odebrania precyzyjnego i wdrożenie do praktyki przemysłowej.
•
Realizacja nowych konstrukcji modeli, odlewów i innych komponentów metodami szybkiego prototypowania RPS (Rapid Prototyping Systems).
•
Projektowanie, prototypowanie oraz weryfikacja technologii z wykorzystaniem metod numerycznych, w tym technologii wykonywania specjalnych odlewów ze stopów metali szlachetnych i stopów reaktywnych (np. stopy tytanu).
•
Opracowywanie i wykonywanie specjalistycznej aparatury kontrolno-pomiarowej.
•
Wykorzystanie nowoczesnych systemów wspomagania komputerowego do opracowania
technologii (systemy CAD), analizy i optymalizacji parametrów procesu odlewania w formach piaskowych, warstwowych i metalowych (system MagmaSoft), analizy i optymalizacji konstrukcji odlewów w aspekcie naprężeń własnych i eksploatacyjnych (połączenie
systemów MAGMASoft i ABAQUS).
Kierownik Centrum: dr inż. Aleksander Karwiński - tel: +48 (12) 26 18 416
Zakład Stopów Metali Nieżelaznych
•
Opracowywanie nowych tworzyw odlewniczych na bazie metali nieżelaznych.
•
Opracowywanie nowych preparatów pomocniczych, szczególnie dla odlewnictwa
ciśnieniowego oraz ich wdrażanie w odlewniach, a także ocena przydatności
w warunkach krajowych odlewni materiałów pochodzących z importu.
•
Stosowanie metod wspomagania komputerowego procesów odlewniczych oraz technik
szybkiego prototypowania przy opracowywaniu założeń i technologii wykonywania
odlewów.
•
Opracowywanie założeń do mechanizacji i automatyzacji procesów technologicznych
w odlewnictwie metali nieżelaznych.
w roku 2009
15
PROGRAM NAUKOWY
•
Wprowadzanie wyników badań do praktyki odlewniczej, udział we wdrożeniach
w przemyśle oraz wykonywanie prac usługowych, instruktażowych i ekspertyz.
•
Opracowywanie wytycznych do projektów technologicznych budowy nowych lub
modernizacji istniejących odlewni oraz opiniowanie założeń techniczno-ekonomicznych,
dokonywanie oceny stanu technicznego maszyn i urządzeń oraz współudział w
opracowywaniu projektów konstrukcji maszyn i urządzeń oraz oprzyrządowania
odlewniczego.
•
Prowadzenie produkcji doświadczanej w zakresie wykonywania odlewów i materiałów
pomocniczych związanej z realizacją zadań badawczo-wdrożeniowych.
•
Prowadzenie szkoleń, seminariów i konferencji w zakresie nowoczesnych technologii
odlewniczych metali nieżelaznych, upowszechnianie osiągnięć Zakładu i przekazywanie
informacji o światowych nowościach technicznych z tematycznego zakresu działalności
Zakładu.
Kierownik Zakładu: dr inż. Aleksander Fajkiel - tel: +48 (12) 26 18 284
Zakład Stopów Żelaza
•
Prace badawcze w zakresie opracowywania nowych rodzajów żeliwa sferoidalnego,
wermikularnego, stopowego i staliwa, jako tworzywa odlewów pracujących w ekstremalnie trudnych warunkach zewnętrznych.
•
Opracowanie i wdrożenie do produkcji sferoidyzatorów, modyfikatorów i odtleniaczy dla
żeliwa i staliwa.
•
Opracowywanie i wdrożenie związane z procesem topienia i odlewania stopów na osnowie Fe, Co, Ni, Cu i Al.
•
Badania zjawisk erozyjnych tworzyw odlewniczych.
•
Prace badawcze w zakresie zmian wartości charakterystycznych parametrów fizycznych
stopów odlewniczych, podczas procesu ich topienia, zalewania i krzepnięcia.
•
Prace badawcze w zakresie wykorzystania materiałów poprodukcyjnych w metalurgii stopów żelaza i metali nieżelaznych.
Kierownik Zakładu: dr inż. Zenon Pirowski - tel: +48 (12) 26 18 518
Zakład Technologii
16
•
Prace badawcze w zakresie nowoczesnych technologii wytwarzania form i rdzeni (coldbox, warm-box, proces CO2, formowanie skorupowe, masy formierskie syntetyczne,
samoutwardzalne i chemoutwardzalne), związane z opracowywaniem nowych i udoskonalaniem istniejących materiałów formierskich (szczególnie spoiw nieorganicznych)
z uwzględnieniem problematyki ekologicznej i ekonomicznej.
•
Prace badawcze procesów regeneracji osnów ziarnowych ze zużytych mas formierskich
i rdzeniowych.
•
Prace badawcze związane z recyklingiem materiałów odpadowych, powstałych w procesach odlewniczych.
w roku 2009
PROGRAM NAUKOWY
•
Projekty koncepcyjne i technologiczne związane z regeneracją osnów ziarnowych (w tym
nadzór nad ich wdrożeniem do praktyki odlewniczej).
Kierownik Zakładu: dr inż. Irena Izdebska-Szanda - tel: +48 (12) 26 18 250
Zespół Laboratoriów Badawczych
Zespół Laboratoriów Badawczych prowadzi zarówno niezależne prace badawczo-naukowe, związane z zakresem swojej działalności, jak również wykonuje badania i ekspertyzy
dla jednostek badawczych Instytutu, dotyczące wytwarzania materiałów, analiz chemicznych
metali i stopów, badań mechanicznych, metalografii oraz ekologii.
Kierownik Zespołu: dr inż. Marzanna Książek - tel: +48 (12) 26 18 229
Laboratorium Ochrony Środowiska
•
Prace badawcze związane z bezpieczeństwem i ochroną zdrowia pracowników w zakresie hałasu, wibracji, zapylenia, stężeń związków chemicznych, mikroklimatu, oświetlenia
stanowisk pracy, wydatku energetycznego.
•
Prace badawcze dotyczące takich zagadnień, jak emisja zanieczyszczeń z procesów
przemysłowych, wymywalność zanieczyszczeń z odpadów odlewniczych oraz odpadów
pochodzących z innych gałęzi przemysłu, wydzielalność związków chemicznych podczas
rozkładu termicznego materiałów formierskich.
•
Badania emisji związków zapachowych (odorów).
•
Prace badawcze związane z określeniem właściwości szerokiej gamy materiałów formierskich i pomocniczych, stosowanych w procesach odlewniczych, szczególnie w aspekcie
ekologicznym.
Kierownik Laboratorium: dr inż. Janusz Faber - tel: +48 (12) 26 18 587
Laboratorium Badań Struktury i Właściwości
•
•
•
Prace badawcze z zakresu klasycznej mikroskopii metalograficznej metali, stopów, kompozytów, materiałów ceramicznych, połączeń metal-kompozyt, metal-ceramika i metal
-metal, z użyciem unikatowej techniki kolorowego trawienia do ujawnienia składników fazowych i mikrostrukturalnych.
Prace badawcze związane z ujawnieniem i identyfikacją wad materiałowych, określeniem
mechanizmu i drogi pękania w materiale metalowym na podstawie morfologicznej identyfikacji przełomu, obserwacji powierzchni szorstkich (w zakresie powiększeń 30–30 000x),
szczególnie powierzchni surowych, powierzchni przełomów po zniszczeniu katastrofalnym lub eksploatacyjnym oraz w próbach laboratoryjnych, w odniesieniu do odlewów
i ceramiki.
Badania związane z identyfikacją składników mikrostruktury metalowych materiałów
konstrukcyjnych w wyniku zastosowania kryteriów morfologicznych i lokalnego składu
w roku 2009
17
PROGRAM NAUKOWY
•
•
•
•
chemicznego, a także z ujawnieniem i oceną mikroniejednorodności mikrostrukturalnej
i chemicznej materiału.
Prace badawcze związane z analizą morfologii składników mikrostruktury metali, stopów
(w zakresie powiększeń 30–50 000x) oraz ceramiki (w zakresie powiększeń 30–10 000x),
w tym również morfologii 3D na preparatach głęboko trawionych.
Badania i analiza składu chemicznego w mikroobszarach, w tym analiza jakościowa
(zakres analizowanej energii linii charakterystycznych: 0–20 keV, bezwzględna granica
wykrywalności dla detektora krzemowego SATW: Z = 4 (beryl), zdolność rozdzielcza detektora: 133 eV oraz analiza ilościowa (z zastosowaniem metody „bezwzorcowej” oraz
porównawczej z korekcją ZAF4 FLS lub PROZA).
Badania mechaniczne i badania dla potrzeb certyfkacji wyrobów.
Badania defektoskopowe (metodą ultradźwiekową, magnetyczno-proszkową, radiograficzną oraz metodą tomografii komputerowej).
Kierownik Laboratorium: inż. Krzysztof Siwecki - tel: +48 (12) 26 18 297
Laboratorium Chemii i Materiałów Formierskich
•
Prace badawcze z zakresu analizy składu chemicznego materiałów odlewniczych (stopy
metali, materiały wsadowe, materiały formierskie), realizowane z zastosowaniem klasycznych metod (mokrych).
•
Prace badawcze związane z analizą składu chemicznego stopów żelaza, kobaltu, magnezu, aluminium, miedzi, tytanu i niklu, z zastosowaniem spektroskopii emisyjnej.
•
Badania zawartości tlenu, azotu, wodoru, węgla, siarki w metalach oraz materiałów wzorcowych (próbki wzorcowe kalibracyjne i rekalibracyjne do spektrometrów).
•
Badania piasków, wraz z oceną ich właściwości termicznych do 600°C, organicznych oraz
nieorganicznych, a także klejów, oddzielaczy i powłok ochronnych.
Kierownik Laboratorium: mgr Stefan Kozieł - tel: +48 (12) 26 18 403
18
w roku 2009
1
3
DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZO-ROZWOJOWA
DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA
Zastosowanie nowoczesnych metod badań chemicznych zanieczyszczeń powietrza
w ochronie środowiska.
Kierownik projektu: dr inż. Janusz Faber
Zadanie 1: Opracowanie metodyki identyfikacji odorów emitowanych z procesów odlewniczych przy użyciu elektronicznego nosa.
Termiczny rozkład związków chemicznych
stosowanych w odlewnictwie jako środki wią
żące mas formierskich lub innych substancji
technologicznych z reguły wiąże się z emisją do
otoczenia różnego rodzaju zapachów odczuwa
nych przez zmysł powonienia. W skład widma
zapachu wchodzą rozmaite związki organiczne,
których część można zidentyfikować przy użyciu
tzw. elektronicznego nosa.
Celem pracy było opracowanie metodyki
prowadzenia przy użyciu elektronicznego nosa
pomiarów zapachów emitowanych z wybranych
odlewniczych procesów technologicznych oraz
wyodrębniania charakterystycznych związków
zapachowych z widma zapachu i ich identyfika
cja. Badania zostały przeprowadzone w warun
kach przemysłowych na terenie odlewni stopów
żelaza.
Zadanie 2: Walidacja metod stosowanych
w badaniach środowiska pracy do oznaczania stężeń zanieczyszczeń powietrza przy zastosowaniu mierników bezpośredniego pomiaru.
Praca obejmowała wyznaczenie parame
trów charakteryzujących metody stosowane
w pomiarach środowiskowych do oznaczania
stężeń zanieczyszczeń powietrza z zastosowa
niem mierników bezpośredniego pomiaru: CO,
NO2, zgodnie z polityką jakości zawartą w nor
mie PN-EN ISO/EC 17025:2005.
W pracy określono następujące elemen
ty walidacji: zakres pomiarowy, oznaczalność,
precyzję w warunkach powtarzalności. Określo
ny został budżet niepewności oraz niepewność
rozszerzona metody dla poszczególnych, wyżej
wymienionych zanieczyszczeń.
Przeprowadzenie procesu walidacji metody
oznaczania stężeń tlenku węgla oraz dwutlenku
azotu w powietrzu na stanowiskach pracy po
zwoliło na dostosowanie wartości ich stężenia
do wymagań norm europejskich.
Próba zastosowania metody pomiaru emisji akustycznej w laboratoryjnych metodach
laboratoryjnych.
Kierownik projektu: mgr inż. Michał Wójcicki
Celem pracy badawczej była próba za
stosowania metody pomiaru emisji akustycznej
w laboratoryjnych metodach badawczych. Jed
ną z metod służących dokładnemu pomiarowi
procesów zachodzących przy obciążaniu mate
riału, a także monitorowaniu stanu technicznego
eksploatowanych obiektów jest metoda emisji
akustycznej (AE). Terminem emisja akustyczna
określa się zjawisko generacji fal sprężystych
w ośrodkach stałych i cieczach. Źródłem gene
racji tych fal są zarówno procesy rozwoju mi
kropęknięć, generacja i anihilacja dyslokacji, jak
i wzajemne przemieszczanie się fragmentu
badanego ośrodka połączone z tarciem. Pod
stawową zaletą AE jest to, że sygnalizuje ona
wczesne, bardzo wolno powiększające się de
fekty obiektów technicznych. Stąd też, badania
emisji akustycznej są dość często stosowane
w przemyśle do specjalistycznych celów oraz spo
tykane są jako uzupełniające metody badawcze
w inżynierii materiałowej.
W związku z powyższym zostały przeprowa
dzone badania na dwóch różnych rodzajach stali.
We wszystkich wypadkach rejestracji charaktery
stycznych wielkości sygnałów emisji akustycznej
obserwowano wzrosty tych charakterystyk wraz
ze wzrostami obciążeń rozciągających. Stwier
w roku 2009
19
dzenie to dotyczy zależności amplitudy impulsu
od wielkości obciążeń rozciągających, zależno
ści czasu trwania impulsu od wielkości obciążeń
i czasu narastania impulsu od wielkości obcią
żeń (rys. 1–3).
Ponadto praca pozwoliła na zapoznanie się
z możliwościami praktycznego zastosowania AE
w Zespole Laboratoriów Badawczych. Metody
AE można stosować do badań kontrolnych odle
wów pracujących pod dużymi obciążeniami jako
metody sygnalizujące pojawianie się odkształceń
plastycznych. Metoda ta mogłaby być szczegól
nie przydatna do sprawdzenia skuteczności ob
róbki cieplnej i stopnia niejednorodności budowy
strukturalnej w odlewie.
Rys. 3. Czas narastania sygnałów AE w funkcji
czasu na poszczególnych poziomach obciążeń dla
próbek ze stali 45
Opracowanie procedur badawczych oznaczania ciężkich metali (arsen, kadm, bizmut,
ołów) w żeliwie i innych materiałach odlewniczych metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacją elektrotermiczną
(GFAAS).
Kierownik projektu: mgr inż. Beata Czawa
Rys.1. Amplitudy sygnału AE od czasu trwania próby
na poszczególnych poziomach obciążeń dla próbki
ze stali 45
Rys. 2. Zależność czasu trwania sygnału AE od
czasu trwania próby na poszczególnych poziomach
obciążeń dla próbki ze stali 45
20
w roku 2009
Celem pracy było opracowanie procedur
badawczych umożliwiających oznaczanie śla
dowych zawartości toksycznych metali ciężkich
w żeliwie i innych materiałach odlewniczych
(złomy, żelazostopy, materiały formierskie) meto
dą absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomi
zacją elektrotermiczną (GFAAS).
Opracowana procedura badawcza została
zwalidowana, przeprowadzono jej sprawdzenie
stosując certyfikowane materiały odniesienia,
oraz oszacowano niepewność uzyskanych wy
ników. Procedurę zastosowano do przeprowa
dzenia badań zawartości metali ciężkich w po
branych a następnie przygotowanych zgodnie
z procedurą próbek żeliwa z 6 odlewni krajowych
oraz 5 próbek pobranych z odlewów staliwnych
rożnych producentów. Uzyskane wyniki wskazu
ją na różną zawartość metali ciężkich zależną
od stosowanych materiałów wsadowych.
Uzyskane w trakcie badań wyniki zostały
sprawdzone metodą dodatku wzorca. Metoda ta
dobrze określa prawidłowość stosowania opra
cowanej procedury badawczej i jej odpowiednią
precyzję. Opracowana procedura może być sto
sowana w bieżącej pracy laboratorium, a metoda
badawcza może zostać zastosowana do badań
innych materiałów stosowanych w odlewnictwie:
materiałów odpadowych, pyłów, szlamów i ście
ków pochodzących z odlewnictwa.
cie spektrometru). Na tej podstawie stwierdzono,
że błąd względny otrzymanych wyników analizy
nie jest większy niż 10% (jego wielkość zależy
od pierwiastka i poziomu koncentracji) i że me
toda nie wykazuje „biasu”, tj. nie jest obarczona
błędem systematycznym.
Opracowanie spektrometrycznej metody Tabela 1. Dane krzywych kalibracyjnych
oznaczania składu chemicznego niektórych
Oddz.
Zakres
stopów aluminium (siluminów) na nowym
Pierwiastek Dł. fali, nm Wielomian między
oznaczania
spektrometrze optycznym GDS850A (LECO).
pierw.
Al
396,152
dół
góra
Kierownik projektu: mgr Stefan Kozieł
Praca była wykonana w ramach działalności
statutowej na nowo zakupionym spektrometrze
firmy LECO typ GDS850A z wyładowaniem ja
rzeniowym jako źródłem wzbudzenia.
W pierwszym etapie wyznaczono, w oparciu
o zalecenia producenta, parametry aparaturowe
programu analitycznego dla stopów aluminium.
Następnie w przygotowanym programie wy
konano analizę spektralną posiadanych wzor
ców kalibracyjnych stopów aluminium (głównie
siluminów) (w ilości 37 sztuk). W oparciu o otrzy
mane wyniki analizy wyznaczono przebieg krzy
wych kalibracyjnych dla następujących 23 pier
wiastków: Ag, B, Be, Bi, Ca, Cd, Co, Cr, Cu, Fe,
Li, Mg, Mn, Na, Ni, Pb, Si, Sn, Sr, Ti, V, Zn, Zr.
Krzywe wyznaczono metodą ze standar
dem wewnętrznym Al396,152 nm, ze względny
mi koncentracjami, bez parametru „sputter rate”.
Krzywe te aproksymowane były wielomianami
pierwszego i drugiego stopnia.
Błąd wyznaczenia krzywej kalibracyjnej
w niektórych przypadkach (dla Cr, Fe, Pb, Sn, Ti
i Zn) zmniejszano przez uwzględnianie oddziały
wań międzypierwiastkowych (multiplikatywnych
i addytywnych).
W tabeli 1 podano zakresy oznaczania ana
lizowanych pierwiastków opracowaną metodą.
Na rysunku 1 zamieszczono przykładowo
krzywe kalibracyjne dla sodu i krzemu w silumi
nie.
Dla oszacowania niepewności opracowanej
metody dla wybranych pierwiastków przeanalizo
wano sześć wybranych wzorców kalibracyjnych
siluminów w warunkach powtarzalności (pomiary
jednego dnia, po jednej korekcie) i odtwarzalno
ści (wyniki z różnych dni, po każdorazowej korek
Ag
520,907
1 stop.
0,01
0,20
B
208,957
1 stop.
0,002
0,01
Be
313,042
1 stop.
0,002
0,02
Bi
306,772
1 stop.
0,01
0,5
Ca
393,367
1 stop.
0,002
0,012
Cd
228,802
1 stop.
0,002
0,01
345,351
1 stop.
0,01
0,25
425,433
1 stop.
0,015
0,4
Cu
327,396
2 stop.
0,05
5,5
Fe
371,994
2 stop.
0,05
1,5
Li
670,784
1 stop.
0,002
0,02
Mg
285,213
2 stop.
0,05
3,2
Mn
403,449
2 stop.
0,03
2,7
Na
588,995
1 stop.
0,002
0,025
349,296
1 stop.
0,03
3,2
220,353
1 stop.
0,02
0,4
288,158
1 stop.
0,02
27
317,505
1 stop.
0,01
0,2
407,771
1 stop.
0,005
0,07
337,279
2 stop.
0,005
0,3
V
411,179
1 stop.
0,005
0,12
Zn
330,294
1 stop.
0,015
7,3
Zr
339,198
1 stop.
0,01
0,25
Pb
Fe
Zn
Cu
Pb, Zn
Cu, V
Pb
w roku 2009
21
a)
b)
Rys. 1. Krzywe kalibracyjne dla sodu (a) i krzemu
(b) w siluminach wyznaczone na spektrometrze
optycznym GDS850A (LECO)
Projektowanie i optymalizacja technologii
wytwarzania odlewów żeliwnych z wykorzystaniem algorytmów genetycznych w programie MAGMAfrontier.
Kierownik projektu: mgr inż. Stanisław Pysz
W pracy przeprowadzono analizę wybra
nych odlewów z wykorzystaniem programów
MAGMAiron, MAGMAfrontier, MAGMAsterss,
MAGMAlink oraz ABAQUS.
Celem przeprowadzonych analiz numerycz
nych procesu odlewania i eksploatacji wybranych
elementów odlewanych z żeliwa sferoidalnego,
było zapoznanie się z możliwościami zaimple
mentowania danych dotyczących warunków po
czątkowych z programu do symulacji procesów
22
w roku 2009
odlewniczych do programu umożliwiającego
analizy wytrzymałościowe oraz określenie wpły
wu procesu odlewania na warunki eksploatacyj
ne.
Z przeprowadzonych analiz numerycznych
wynika, że naprężenia własne w odlewie nie
zawsze powodują ich sumowanie z naprężenia
mi eksploatacyjnymi. Jednak w przypadku nie
których odlewów naprężenia odlewnicze mogą
prowadzić do zbyt silnej koncentracji naprężeń,
powodując pojawienie się naprężeń o warto
ściach znacznie przekraczających założone do
puszczalne wartości naprężeń w odlewie.
Zakładanie ściśle jednorodnych właściwości
we wszystkich przekrojach konstrukcji, okazuje
się założeniem prowadzącym do uzyskania wy
ników analiz obarczonych dużą niepewnością.
Szczególnie ważna wydaje się więc współpraca
inżyniera konstruktora z technologami i koniecz
ność prowadzenia szeregu analiz numerycznych,
łączonych już na etapie projektowania konstrukcji
odlewanej, w celu uniknięcia błędnej interpretacji
późniejszych wyników analiz eksploatacyjnych.
Dalsze prace związane z możliwościami im
plementacji wyników z programu MAGMASoft,
powinny się skupić głównie na poznaniu mecha
nizmu konwersji siatek i sposobów przypisywa
nia otrzymanych wartości naprężeń, temperatu
ry, przemieszczeń czy danych termofizycznych
uzyskiwanych w programie MAGMASoft do ana
liz prowadzonych z wykorzystaniem metody ele
mentów skończonych.
Badanie zjawisk fizykochemicznych w pocesie wytapiania oraz odlewania stopów na
bazie niklu i żelaza, zachodzących w wyniku
wprowadzania mikrododatków i dodatków
stopowych.
Kierownik projektu: dr inż. Zenon Pirowski
Zadanie A: Rozpoznanie procesów topienia i
odlewania stopów na bazie niklu przeznaczonych do pracy w ekstremalnych warunkach
termicznych (stopy INCONEL)
Prowadzący zadanie: mgr inż. Waldemar Uhl
W ramach tego zadania opracowano mono
grafię obejmującą 65 pozycji literaturowych, sta
nowiąca załącznik do sprawozdania.
Tytuł monografii: „Nikiel i jego stopy specjal
nego przeznaczenia”.
W początkowym etapie pracy badawczej
określono skład chemiczny stopu Inconel 740
i wybrano jednostki piecowe do wytopów prób
nych. Następnie wytypowano i sprawdzono róż
ne rodzaje form przeznaczonych do zalewania
przedmiotowym stopem - wytopy próbne.
Najlepszą jakość powierzchni zewnętrznej
odlewów uzyskano stosując formy wykonane
z masy furanowej i ceramicznej na bazie krze
mianu etylu. Wykonano cztery wytopy próbne.
Analizowano skład chemiczny wytopów. Z dwóch
najlepszych wybrano materiał do badań materia
łowych. W oparciu o otrzymane odlewy wykona
no próbki do badań właściwości mechanicznych,
fizycznych oraz badań struktury. Część próbek
poddano obróbce cieplnej, a następnie bada
niom materiałowym w temperaturach otoczenia
i podwyższonych oraz badaniom rentgenowskim
oraz frakrograficznym.
Badania właściwości mechanicznych nie
dały jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o wła
ściwy dobór obróbki cieplnej tego stopu (wyniki
badań różnią się znacznie między sobą, co może
też wynikać z wad wewnętrznych badanych pró
bek).
Reasumując można stwierdzić, że w wyniku
przeprowadzonych działań udało się otrzymać
stop Inconel 740 o założonym składzie chemicz
nym i dobrej jakości powierzchni zewnętrznej
odlewów. Przeprowadzone pomiary właściwo
ści mechanicznych zarówno w temperaturze
otoczenia, jak i podwyższonych do 800°C dały
w niektórych przypadkach zadowalające rezultaty
(R sięgające 800 MPa w temperaturze otocze
nia i R w temperaturze 800°C ponad 450 MPa).
Jednak w części odlewów wystąpiły wady we
wnętrzne, które mogły być spowodowane jako
ścią metalu (za wysoka temperatura zalewania),
niewłaściwą technologią formy lub niewłaściwie
dobranym procesem obróbki cieplnej. Elementy
te mają być dopracowane w następnym etapie
pracy.
Odlewy próbek wytrzymałościowych wykonane ze
stopu wytapianego w piecu próżniowym Radyne
Zadanie B: Określenie roli pierwiastków międzywęzłowych (np.: azotu, boru) w procesie
krystalizacji żeliwa sferoidalnego oraz określenie ich wpływu na przemiany strukturalne
w procesie obróbki cieplnej przy hartowaniu
izotermicznym.
Prowadzący zadanie: mgr inż. Andrzej
Gwiżdż
Temat ten obejmował określenie roli pier
wiastków międzywęzłowych (azotu i boru) w pro
cesie krystalizacji żeliwa sferoidalnego i w pro
cesie obróbki cieplnej. Hartowanie z przemianą
izotermiczną żeliwa sferoidalnego ma na celu
otrzymanie ausferrytycznej struktury osnowy.
Jest to obróbka cieplna polegająca na chłodze
niu stopu z temperatury austenityzacji w spe
cjalnej kąpieli solnej. W celu uzyskania w tych
odlewach odpowiedniej struktury po hartowaniu
wprowadza się dodatki stopowe zwiększające
jego hartowność (kinetykę przemiany bainitycz
nej), np. nikiel, miedź, molibden. Wiele pierwiast
ków polepszających hartowność stali nie może
być skutecznie stosowanych w żeliwie sferoidal
nym ze względu na ich szkodliwe oddziaływanie
z punktu widzenia procesu sferoidyzacji grafitu
i samej grafityzacji. We wstępnych pracach ba
dawczych stwierdzono pozytywny wpływ mi
krododatków boru na proces zwiększenia in
tensywności przemiany izotermicznej żeliwa
sferoidalnego.
Wykonano następujące gatunki żeliwa:
skład podstawowy 1/ADI, z dodatkiem azotu
2/N1 i 4/N24/B oraz boru 3/B1 i 5/B2. Przepro
wadzono dwa rodzaje obróbki izotermicznej
w roku 2009
23
w temperaturze 275 i 350ºC. Zbadano proces
krzepnięcia i stygnięcia odlewów oraz określono
strukturę i twardość. Wykonano badania wytrzy
małościowe (R ,A5.KV, HB) oraz mikrostruktury
po obu rodzajach obróbki cieplnej.
Przeprowadzona analiza wyników prób i ba
dań pozwoliła stwierdzić:
mikrodatki pierwiastków międzywęzłowych
B i N powodują powstanie w strukturze wyj
ściowej żeliwa wydzieleń eutektyki cemen
tytu, które po obróbce izotermicznej żeliwa
pozostają, lecz w postaci mniejszych wy
dzieleń;
dodatki te powodują powstanie struktury że
liwa CADI, którego właściwości wytrzymało
ściowe (R , A5, KV) są niższe niż w żeliwie
ADI lecz odporność na zużycie ścierne po
winna być wyższa, dodatek łączny B i N po
woduje takie same efekty.
Struktura żeliwa ADI z dodatkiem N1, traw.,
pow. 500x
Zadanie B1: Sterowanie strukturą stopów żelaza poprzez zastosowanie innowacyjnych
sposobów modyfikacji w formie.
Prowadzący zadanie: doc. dr inż. Jerzy
Tybulczuk
Celem pracy było przeprowadzenie wstęp
nych badań nad wpływem modyfikatora nanie
sionego na powierzchnie formy. Podczas prac
przygotowawczych zdecydowano się użyć ta
niego i dostępnego modyfikatora FeSi75T. Sam
proces modyfikacji polega na rozpuszczeniu
naniesionej warstwy modyfikatora, co powoduje
konieczność doboru odpowiedniej granulacji mo
dyfikatora (0,1–0,5 mm). Aby sprawdzić wpływ
grubości ścianki na efekt modyfikacji zdecydo
wano się na wykorzystanie próbki schodkowej.
Z klinów pobierano próbki do badań własności
wytrzymałościowych natomiast badania meta
lograficzne prowadzono na próbkach schodko
wych. Dla każdego wytopu rejestrowano krzywą
stygnięcia w próbkach CES. Następnym krokiem
było wyznaczenie do badań żeliwa perlitycznego,
ferrytycznego, Niresist oraz staliwa. Wszystkie
modele były formowane w formie bentonitowej
na mokro. Nanoszenie modyfikatora prowadzo
no za pomocą specjalnie przygotowanego na
czynia zakończonego sitem.
Uzyskane wyniki wskazują na wyraźny
wpływ tej modyfikacji na strukturę i właściwości,
dotyczy to szczególnie wydłużenia. Obserwując
mikrostrukturę można również zauważyć istot
ne różnice w wielkości i ilości wydzieleń grafitu.
Jednakże mała ilość prób pozwala jedynie na
potwierdzenie, że modyfikacja w formie wpływa
korzystnie na postać grafitu, zwłaszcza w cienko
ściennych odlewach. Dokładne ustalenie para
metrów takich jak ilość modyfikatora, granulacja
modyfikatora itp. muszą być ustalone w dalszych
badaniach.
Struktura żeliwa CADI z dodatkiem B2 i N2, traw.,
pow. 500x
Wydzielenia grafitu w żeliwa sferoidalnym
perlitycznym, pow.100x (bez modyfikacji)
24
w roku 2009
Wydzielenia grafitu w żeliwie sferoidalnym
perlitycznym, pow. 100x (po modyfikacji)
Struktury staliwa stopowego, pow.100x
(bez modyfikacji)
Struktury staliwa stopowego, pow. 100x
(po modyfikacji)
Ocena możliwości utylizacji odpadowych
i poprodukcyjnych materiałów hutniczych
i odlewniczych w procesie wytapiania metali
i stopów.
Kierownik projektu: mgr inż. Andrzej Pytel
jako masy wypełniającej do form kształtowych
(kostki brukowe). Badano też możliwości wyko
nania kształtek spieczonych (koagulacja żużla)
jako alternatywy dla żużla granulowanego w nie
których zastosowaniach (stworzenie większych
wydzieleń i porowatej powierzchni zamiast szkli
stej). Wykonano analizę sitową żużla w różnych
etapach jego wykorzystania. W wyniku przepro
wadzonych badań stwierdzono możliwość:
• czyszczenia odlewów i elementów metalo
wych w oczyszczarkach, zwłaszcza bębno
wych;
• zastosowania żużla granulowanego jako ma
teriału wypełniającego elementy betonowe
(kostka brukowa, płyty, krawężniki, korytka
ściekowe itd.). Wymaga to jednak bardziej
dogłębnych badań;
• koagulacji żużla i wytworzenia porowatej
powierzchni (wersje z różną zawartością le
piszcza);
Wstępne próby topienia żużla w piecu
z wyłożeniem grafitowym i powolnym studzeniem
wykazały szklistą niekorzystną strukturę. Na ry
sunkach 1–4 przedstawiono fotografie z wybra
nych badań. Próby czyszczenia skorodowanych
odlewów (fragmentów gąsek surówkowych)
i elementów stalowych przeprowadzono stosując
oczyszczarkę bębnową. Próby przeprowadzono
obserwując powierzchnię czyszczonych elemen
tów po 20 i 40 minutach. Na rysunku 1 pokazano
oczyszczone w oczyszczarce bębnowej (w cza
sie 20 minut) odlewy gąsek. Rysunek 2 przed
stawia odlewy oczyszczone w oczyszczarce wir
nikowej. Rysunki 3 i 4 przedstawiają spieczone
kształtki z żużla i przełomy kostek brukowych
z różną zawartością żużla jako wypełniacza
(0 cz. wagowych żużla, 1 cz. wagowa cementu
+ 4 części piasku budowlanego; 2 cz. wagowe
żużla granulowanego, 2 części wag. piasku i 1
część wagowa cementu; 3 części żużla, 1 część
piasku, 1 część cementu).
W pracy przedstawiono szereg prób i badań
mających na celu przeanalizowanie możliwości
zagospodarowania żużla odpadowego granulo
wanego, z pieca elektrycznego Huty Miedzi Gło
gów II. Przeprowadzono próby: topienia i odle
wania żużla, czyszczenia odlewów i elementów
stalowych w oczyszczarkach bębnowej i taśmo
wo wirnikowej, dodatku żużla granulowanego
w roku 2009
25
Ocena możliwości wykorzystania techniki
szybkiego prototypowania w odlewnictwie
oraz opracowanie założeń i wykonanie serii
modeli i odlewów artystycznych.
Kierownik projektu: dr inż. Jacek Krokosz
Rys. 1. Odlewy gąsek po 20 min czyszczenia
Rys. 2. Wygląd odlewów po 15 min czyszczenia
Rys. 3. Spieczone kształtki z żużla
Rys. 4. Przełomy kostek brukowych z różną
zawartością żużla
26
w roku 2009
W ramach pracy opracowano założenia do
technologii wykonywania odlewów z zastosowa
niem technik szybkiego prototypowania.
W przypadku wykonywania jednostkowych
odlewów zarówno przy zastosowaniu technik
szybkiego prototypowania, jak i technologii spe
cjalnych opracowanie technologii wytwarzania
wymaga indywidualnego podejścia do każdego
przypadku.
Każdorazowo należy określić także podsta
wowe parametry technologiczne. Tylko indywi
dulne podejście do opracowania optymalnego
wariantu technologicznego zapewnia uzyskanie
założonych właściwości odlewu.
Z przeprowadzonych badań technik RPS
będących w posiadaniu Instytutu Odlewnictwa
wynikają następujące wnioski:
1. Najbardziej przydatną techniką do opraco
wania plików modeli oraz odlewów artystycz
nych jest technika projektowania CAD i ska
nowania 3D.
2. Najlepszym sposobem (czas wykonania
oraz cena) wykonania modeli dla odlewów
artystycznych jest technika Z-Corporation.
Niestety wykonane modele posiadają budo
wę warstwową co wynika z analizy komputero
wej obiektów i nanoszenia proszku.
Omówiono zagadnienia związane z wyko
naniem dokładnych prostopadłościennych form
ceramicznych umożliwiających zachowanie pod
czas pomiarów niezbędnej równomierności prze
pływu prądu elektrycznego.
Zaprezentowano konstrukcję doświadczal
nego elektromagnesu.
W końcowej części przedstawiono uzyska
ne rezultaty separacji cząstek SiC w ciekłym me
talu.
Przykłady wykonania modeli w technice
Z-Corporation
3. W tym przypadku, po procesie nasycenia
spoiwami i ich utwardzeniu, modele wyma
gają wstępnej obróbki powierzchni przy po
mocy np. drobnoziarnistego papieru ścierne
go lub innych materiałów obróbczych.
4. Najbardziej optymalnymi technologiami od
lewniczymi dla modeli wykonanymi w tech
nice RPS jest metoda wytapianych modeli
i metoda Shaw’a.
5. Zasady obróbki mechanicznej tzw. cyze
lowanie, pozostają niezmienione i są takie
same jak dla modeli i odlewów wykonanych
w innych technikach.
Doświadczalne stanowisko do badania wpływu siły
Lorentza na układ ciekły metal-ceramika
Zbadanie wpływu siły Lorentza na układ ciekły metal-ceramika.
Kierownik projektu: mgr inż. Wojciech
Leśniewski
Celem pracy było rozwiązanie problemów
konstrukcyjnych związanych z wpływem siły Lo
rentza na układ ciekły metal-ceramika wytwarza
ny z wykorzystaniem kompozytu DURALCAN
F3S.20S.
w roku 2009
27
Badania związane z opracowaniem nowych
materiałów odlewniczych oraz nowych technologii.
Kierownik projektu: mgr inż. Władysław
Madej
Etap I. Dobór parametrów procesu metalurgicznego w celu zwiększenia wytrzymałości
materiałowej wysokofosforowego żeliwa na
odlewy wstawek hamulcowych dla transportu kolejowego (kontynuacja tematu).
Celem pracy pierwszego etapu było opraco
wanie metody zwiększenia wytrzymałości wielo
fazowego wysokofosforowego żeliwa (o zawarto
ści fosforu w przedziale 2–3%), przeznaczonego
na odlewy wstawek hamulcowych dla transportu
kolejowego.
Wraz ze wzrostem zawartości fosforu w że
liwie następuje znaczne obniżenie właściwości
mechanicznych, zmniejsza się wytrzymałość,
pojawia się kruchość metalu. Żeliwo P10 stoso
wane w krajowym kolejnictwie (zawierające około
1% fosforu) charakteryzuje wytrzymałość na roz
ciąganie w przedziale 220–240 MPa, a podwyż
szenie zawartości fosforu powoduje gwałtowny
spadek wytrzymałości. Z tego powodu do formy
przed zalaniem zakładane jest wzmacniające
zbrojenie stalowe, a sama wstawka może być
zastosowana ze sztywnym mocowaniem. Skom
plikowana technologia wykonania i mocowania
utrudnia wdrażanie do powszechnego użytko
wania tego typu odlewów, charakteryzujących
się wysokimi właściwościami eksploatacyjnymi.
Żeliwo zawierające 3% fosforu zapewnia najkrót
szą drogę hamowania przy wszystkich prędko
ściach doświadczalnych. Wstawki z tego żeliwa
są stosowane przez koleje amerykańskie, belgij
skie, angielskie i znane są pod nazwą SAMSON,
W krajowym kolejnictwie nie są stosowane.
Przeprowadzone w Instytucie badania
wykazały, że właściwości mechaniczne wyso
kofosforowego żeliwa, o ustalonym składzie
chemicznym, mogą być podwyższone dzię
ki mikrododatkom i zabiegom metalurgicznym
prowadzonym na wytopionym metalu. Z zasto
sowaniem mikrododatków, takich jak wanad
i bor zwiększano wytrzymałość na rozciąganie
o 25–30%. W wyniku prowadzonych zabiegów
metalurgicznych wytrzymałość wzrastała o 80–
100% osiągając wartość 190–230 MPa w przy
28
w roku 2009
padku wysokofosforowego żeliwa o zawartości
fosforu w przedziale 2,7–2,84%.
Pozytywny wynik pracy przybliżył perspek
tywę zastosowania w krajowym transporcie ko
lejowym nowej generacji szczęk hamulcowych
zapewniających bezpieczeństwo jazdy oraz zna
czące efekty ekonomiczne i ekologiczne.
Etap II. Zbadanie oraz analiza parametrów
fizykochemicznych
i
technologicznych
obecnie stosowanych otulin izolacyjno-egzotermicznych, opracowanie optymalnych,
w aspekcie technologicznym i ekologicznym.
Kierownik projektu: mgr inż. Zbigniew
Stefański
Celem pracy drugiego etapu dotyczącego
otulin było zbadanie oraz analiza parametrów
fizykochemicznych i technologicznych obecnie
stosowanych w produkcji odlewów ze stopów że
laza, otulin izolacyjno-egzotermicznych do izolo
wania nadlewów, a także opracowanie nowych,
o optymalnej jakości pod względem technolo
gicznym, a zwłaszcza ekologicznym. Prace te
należy traktować jako rozpoznawczy etap, do
celowo planuje się uruchomienia produkcji tych
otulin w ramach projektów celowych.
Zbadano oraz dokonano analizy parame
trów fizykochemicznych i technologicznych
obecnie stosowanych zagranicznych otulin izo
lacyjno-egzotermicznych (krajowe nie są produ
kowane), opracowano technologię wykonywania
otulin dla potrzeb uruchomienia ich produkcji
w ramach projektu celowego. Na podstawie wy
ników badań dotyczących skuteczności działania
opracowanych w Instytucie Odlewnictwa otulin
stwierdzono, że jakość ich jest porównywalna do
otulin firm zagranicznych.
Przeprowadzono badania porównawcze
dotyczące emisji szkodliwych związków wydzie
lających się z otulin podczas wykonywania odle
wów, w wyniku oddziaływania wysokiej tempe
ratury. Zbadano wydzielające się lotne związki
organiczne, wielopierścieniowe węglowodory
aromatyczne (WWA), węglowodory benzolowe
(BTX) i inne związki, które nie wzięły udziału
w reakcjach termicznej polikondensacji i polime
ryzacji. Są one szczególnie szkodliwe ze wzglę
du na ich działanie kancerogenne, mutagenne
i teratogenne. Kolejne szkodliwe związki wydzie
lające się z mas formierskich to dioksyny, furany
oraz lotne związki organiczne (VOCs). Badania
związane z poprawą ekologii stosowania otulin
będą kontynuowane w następnym roku.
Ilość lotnych związków organicznych emitowanych
podczas wykonywania odlewów, dla badanych mas
formierskich i otulin egzotermicznych
Ilość związków z grupy WWA emitowanych z mas
formierskich i otulin egzotermicznych podczas
wykonywania odlewów
Ocena możliwości poprawy jakości odlewów
staliwnych w wyniku zastosowania w masach bentonitu zmodyfikowanego nośnikami
węgla błyszczącego.
Stefański
Celem pracy było zbadanie wpływu zasto
sowania w masach formierskich bentonitowych
dodatków typu nośniki węgla błyszczącego na
jakość powierzchni odlewów staliwnych, a także
wpływu tych dodatków na jakości uzyskiwanej
warstwy przypowierzchniowej odlewów staliw
nych (naskórka odlewniczego). Sprawdzono czy
zastosowane dodatki węglowe w masie formier
skiej wpływają na zmiany struktury warstwy przy
powierzchniowej odlewów oraz czy ewentualne
zmiany mogą dyskwalifikować odlew.
Odpowiedzi otrzymane na te pytania są
bardzo istotne ze względów praktycznych,
w aspekcie określenia możliwości zastosowania
w bentonicie zmodyfikowanym, przeznaczonym
dla odlewów staliwnych, różnego rodzaju do
datków modyfikujących, poprawiających jego
jakość, a także ze względów poznawczych.
W badaniach porównano struktury form
węgla pirolitycznego (błyszczącego) w różnych
próbkach w oparciu o badania dyfrakcji rentge
nowskiej (RTG) i badania mikroskopowe (SEM).
Badania dyfrakcji rentgenowskiej przepro
wadzono za pomocą dyfraktometru rentgenow
skiego typu PHILIPS APD X-Pert PW3020 przy
zastosowaniu promieniowania CuKα monochro
matyzowanego refleksyjnym monochromatorem
grafitowym.
Badania mikroskopowe prowadzono za po
mocą skaningowego mikroskopu elektronowego
JEOL 5500 LV wyposażonego w system EDS
firmy IXRF.
W wyniku badań stwierdzono, że w od
lewach wykonanych w „formach na wilgotno”,
występowała warstwa naskórka o zwiększonym
udziale ferrytu, w stosunku do centrum odlewu
(naskórek ferrytyczny, odwęglony). Taki skład fa
zowy świadczy o zmniejszonej zawartości węgla
w tej strefie odlewu. Zakres przypowierzchnio
wej strefy ferrytycznej był zróżnicowany w odle
wach ze wszystkich rodzajów masy, największe
odwęglenie występowało w odlewach wyko
nanych w formach z mas bez dodatku węgla,
a najmniejsze w odlewach wykonanych w for
mach z mas zawierających 1,5% węgla.
W żadnym z badanych odlewów nie stwier
dzono, aby dodatki węglowe zastosowane
w masie formierskiej powodowały nawęglenie
powierzchni odlewów staliwnych. W każdym
przypadku obserwowano odwęglenie większe
lub mniejsze. Wniosek ten jest odmienny od in
formacji zawartej w danych literaturowych wska
zujących, że dodatki węglowe zawarte w masie
formierskiej powodują nawęglenie powierzchni
odlewów staliwnych. Stwierdzono, że dodatki
w roku 2009
29
tworzące węgiel błyszczący zastosowane w ma
sach formierskich powodują pogorszenie jakości
powierzchni odlewów.
Wytrzymałość resztkowa Mpa
Dyfraktogramy dla przykładowych substancji
węglowych - powiększenie. Opis osi: oś x - kąt odbłysku; oś y - intensywność
nologiczne oceny jakości i możliwości zagospo
darowania pyłów z regeneracji mas formierskich
ze spoiwami organicznymi. Oceniano zarówno
możliwości zagospodarowania pyłów w odlewni,
jak i poza nią oraz możliwości ich neutralizacji.
Przeprowadzone badania wykazały, że:
• Pyły odpadowe z regeneracji mas żywicz
nych można stosować jako częściowy (do
50%) zamiennik za pył węglowy, przy spo
rządzaniu mas z bentonitem.
• W przypadku mas ze szkłem wodnym, do
datek pyłów poregeneracyjnych może być
korzystny przy odlewaniu stopów niskoto
pliwych, ze względu na korzystną charakte
rystykę wytrzymałości resztkowej mas z ich
udziałem w zakresie temperatur od 300° do
700°C.
masa ze szkłem wodnym
masa ze szkłem wodnym i dodatkiem pyłu 1
masa ze szkłem wodnym i dodatkiem pyłu 2
Wpływ dodatku pyłu poregeneracyjnego na zmianywartości wytrzymałości resztkowej masy formierskiej
Prace nad identyfikacją i zagospodarowaniem
odpadów poregeneracyjnych, w szczególności z technologii mas ze spoiwami organicznymi.
Kierownik projektu: dr inż. Irena IzdebskaSzanda
Stały rozwój nowoczesnych technologii
formy i rdzenia oraz coraz ostrzejsze wymaga
nia ekologiczne stawiane odlewniom, implikują
konieczność zwrócenia szczególnej uwagi już
nie tylko na problem regeneracji zużytych mas
formiersko-rdzeniowych, ale i odpadów porege
neracyjnych.
W ramach pracy statutowej przeprowadzo
no badania fizykochemiczne, techniczne i tech
30
w roku 2009
•
Ze względu na zawartość krzemionki i wy
soką wartość opałową, pyły z regeneracji
mas żywicznych, zarówno furanowych, jak
i rezolowych (alkalicznych) stanowią cenny
materiał do produkcji paliw alternatywnych
w przemyśle cementowym.
Wartość opałowa, MJ/kg
Mikrostruktura próbki 3wn,trawiona pow. 200x,
widoczne odwęglenie warstwy przypowierzchniowej
odlewu (lewa strona rysunku)
Pyły z regeneracji
mas furanowych
Pyły z regeneracji z
żywicą alkaliczną
Zużyte opony
Wartość opałowa pyłów poregeneracyjnych w porównaniu
do wartości opałowej zużytych opon samochodowych
•
•
Korzystny wpływ zaawansowanego utlenia
nia można zauważyć jedynie w przypadku
pyłów poregeneracyjnych z mas z żywicą
alkaliczną. Natomiast cenne usługi w neu
tralizacji pyłów odpadowych oddaje działanie
ultradźwięków (zastosowanie płuczki ultra
dźwiękowej).
Próby i badania technologiczne zagospoda
rowania pyłów poregeneracyjnych w produk
cji ceramiki budowlanej wykazały, że moż
na je stosować jako półprodukt (zamiennik
świeżego piasku) w tej gałęzi produkcji. Ze
względu na granulację, niską nasiąkliwość
i wysoką gęstość nasypową, materiały te
mogą być wykorzystane w produkcji zapraw
budowlanych.
Analiza produkcji odlewów w świecie.
Kierownik projektu: mgr inż. Agnieszka
Kryczek
Praca jest kontynuacją systematycznie gro
madzonych i opracowywanych analiz na temat
trendów i tendencji rozwoju odlewnictwa w świe
cie. Informacje te są niezbędne dla oceny pozycji
polskiego odlewnictwa oraz ustalania kierunków
i zmian warunkujących dostosowanie krajowych
odlewni do średniego poziomu światowego.
Szczegółowe analizy obejmują zmiany
produkcji odlewów (w ostatnim dziesięcioleciu)
ogółem i według tworzyw, w świecie, krajach
Unii Europejskiej, krajach Europy ŚrodkowoWschodniej i Wschodniej oraz w wybranych kra
jach świata według następującego podziału:
kraje wysokorozwinięte (USA, Japonia,
Niemcy, Francja, Włochy, Wlk.Brytania,
Hiszpania);
kraje rozwijające się (Chiny, Indie, Meksyk,
Brazylia, Korea, Tajwan, Turcja);
kraje byłego RWPG (Polska, Czechy, Ukra
ina, Białoruś, Węgry, Rumunia).
Ponadto praca zawiera dane dotyczące za
trudnienia, ilości odlewni, wskaźników wydajno
ści w odlewniach, wynagrodzenia w przemyśle
odlewniczym, a także rynku odbiorców odlewów
Źródłem danych w zakresie produkcji odle
wów w świecie były:
raporty publikowane przez American Foun
dry Society w czasopiśmie Modern Casting
,
raporty American Foundry Society (AFS) Metalcasting Forecast & Trends,
raporty CAEF (Committee of Associations of
Europeean Foundries),
literatura branżowa z poszczególnych kra
jów.
Istotną informacją w realizowanej pracy jest
sytuacja polskiego odlewnictwa na tle krajów
Unii Europejskiej.
Struktura produkcji odlewów w krajach Eu
ropy Środkowo-Wschodniej i Wschodniej znacz
nie się różni od udziału poszczególnych tworzyw
odlewniczych w całkowitej produkcji u czołowych
producentów odlewów w świecie. Charakteryzu
je się ona przede wszystkim zdecydowanie niż
szym udziałem odlewów z żeliwa sferoidalnego
jak też stosunkowo niskim udziałem odlewów ze
stopów metali nieżelaznych.
Główne trendy w przemyśle odlewniczym są
odpowiedzią na sytuację u głównych odbiorców
odlewów, takich jak: przemysł samochodowy,
przemysł budowy maszyn, jak również innych
branż dla których odlewnictwo dostarcza swoje
odlewy. Przeprowadzona analiza odbiorców od
lewów ze stopów żelaza (w wybranych krajach
UE) dla dwóch największych segmentów ryn
ku t.j. dla motoryzacji oraz przemysłu maszy
nowego wskazuje, że udział tych dwóch branż
w całkowitej sprzedaży odlewów ze stopów
żelaza osiąga, a nawet przekracza 80% (np.
w krajach takich jak Niemcy, Portugalia, Finlan
dia) całkowitej produkcji tych odlewów.
Produkcja odlewów w wybranych krajach Unii Europejskiej
w 2008 roku
w roku 2009
31
Opracowanie fizykochemicznych podstaw
sterowania oddziaływaniem w reaktywnym
układzie ciekły metal/ciało stałe w praktycznych aspektach wytwarzania materiałów zaawansowanych metodami ciekło-fazowymi.
Kierownik projektu: doc. dr hab. inż. Natalia
Sobczak
W 2009 roku kontynuowano prace nad udo
skonaleniem istniejących procedur badawczych
służących do pomiaru właściwości fizykoche
micznych dla materiałów reaktywnych, w tym:
1. Opracowano metodyką otwierania granicy
rozdziału ciekła kropla metalu z podłożem
stałym w wysokich temperaturze podczas
badań zwilżalności układów reaktywnych
w warunkach wysokiej próżni lub gazu niere
aktywnego z wykorzystaniem uniwersalnego
zestawu aparaturowego do kompleksowych
badań właściwości ciekłych metali i stopów
w wysokich temperaturach dla układów cha
rakteryzujących się wysoką adhezją stop
Ni/Al2O3. W ramach tego etapu odbył się staż
naukowy dr inż. Fabrizio Valenza z Istituto
per I’Energetica e le Interfasi (IENI-CNR)
Genova, Włochy.
2. Opracowano metodykę badań topografii po
wierzchni materiałów oraz obrazowanie ich
topografii powierzchni 2D, 3D oraz profilowa
nie powierzchni z wykorzystaniem mikrosko
pu ze skanującą sondą NTEGRA THERMA
produkcji NT-MTD zakupionego ze środków
projektu MCITiM – Małopolskiego Centrum
Innowacyjnych Technologii i Materiałów.
3. Przeprowadzono badania kilku grup różno
rodnych materiałów w tym metali, ceramik,
szkieł, jak również połączeń różnorodnych
materiałów, materiałów metalizowanych oraz
włóknistych. Rysunek 1 ilustruje przykład ba
dań topografii powierzchni azotku krzemu po
oddziaływaniu z ciekłym aluminium w wyso
kiej temperaturze w wykorzystaniem urzą
dzenia NTEGRA THERMA.
Kropla Al
Podłoże Si3
4
+Al2O3
2
O3
Rys. 1. Obrazy topografii powierzchni podłoża
Si N4 l2O
O po oddziaływaniu z kroplą ciekłego me2
talu w temperaturze 1000°C oraz po częściowym usunięciu
kropli poprzez zasysanie do kapilary w temperaturze badań:
a) 2D obraz otwartej powierzchni, b) 3D obraz otwartej powierzchni, c) 3D w obszarze triple line zakrzepłej kropli Al
pozostającej na badanym podłożu.
4. Opracowano metodykę tworzenia litografii
za pomocą mikroskopu ze skanującą son
dą NTEGRA THERMA w trybie semicontact
przez zmianę miejscowego ładunku elek
trycznego na monokrysztale Si w rozdziel
czości 20 μm. Metoda to umożliwia tworzenie
na powierzchni próbki przewodzącej lokal
nych zmian ładunku elektrostatycznego bez
naruszania topografii powierzchni. Rysunek
2 ilustruje przykład wykonania loga instytutu
metodą litograficzną.
Rys. 2. Obraz rozkładu ładunki elektrostatycznego otrzymany za pomocą litografii na mikroskopie ze skanującą sondą
NTEGRA THERMA produkcji NT-MTD
32
w roku 2009
5. Opracowano metodykę badań napięcia po
wierzchniowego stopów wysoko reaktyw
nych metodą kropli wiszącej oraz metody
kę badań napięcia powierzchniowe o takich
stopów przy jednoczesnym wykorzystaniu
w jednym teście dwóch metod pomiarowych
– metody kropli leżącej i metody kropli wi
szącej. Przeprowadzono badania napięcia
powierzchniowego stopów na bazie tytanu
układu Ti-Al-X (X=Nb, Ta). Pracę realizowa
no we współpracy z Istituto per I’Energetica e
le Interfasi (IENI-CNR) Genova, Włochy oraz
German Aerospace Center (DLR) Cologne,
Germany w ramach projektu europejskiego
IMPRESS [1, 2] (rys. 3).
Otrzymane w ten sposób materiały poddano
badaniom za pomocą dyfrakcji rentgenowskiej
oraz analizy termicznej na skaningowym kalory
metrze różnicowym. Wykazano, że możliwe jest
otrzymywanie kompozytu opartego na osnowie
związku międzymetalicznego Cu9Al4 zbrojonego
Al2O3 w skutek szeregu reakcji chemicznych in
dukowanych bodźcami mechanicznymi.
Innowacyjna technologia kształtowania złożonych konstrukcyjnie, o wysokich eksploatacyjnych właściwościach, odlewów ze stopów aluminium i magnezu, otrzymywanych
w kierunkowo stygnących formach ceramicznych
Kierownik projektu: dr inż. Edward Czekaj
Rys. 3. Pomiar napięcia powierzchniowego metodami
kropli wiszącej (pendant drop) oraz kropli leżącej (sessile
drop) wykonane w Instytucie Odlewnictwa dla ciekłych
stopów Al-Ti-X (X=Nb, Ta)
Synteza nanomateriałów (nanokompozytów)
z wykorzystaniem mechanicznego stopowania w warunkach minimalizujących zagrożenia dla środowiska naturalnego.
Kierownik projektu: mgr inż. Tomasz Reguła
W niniejszym projekcie zastosowano nowa
torskie podejście do rozwiązania problemu otrzy
mywania nanowymiarowych proszków kompo
zytowych o homogenicznym rozmieszczeniu
składników w układach Cu-O-Al. Wykorzystano
proces mechanosyntezy w wysokoenergetycz
nym młynie kulowym w celu przeprowadzenia
reakcji redukcji malachitu Cu2(OH)2CO3, aktyw
nym sproszkowanym glinem Al0 do postaci Cu0,
a w następstwie obecności w układzie odpowied
nio dobranych dodatkowych ilości glinu, utworze
nie faz międzymetalicznych Cu Al obok ceramiki
(Al2O3).
Realizacja tematu pracy statutowej dotyczy
ła w jednej części wspomagania projektu badaw
czego Nr 3 T08B 033 29 pt. (zlec. wew. 5151/00)
„Badania procesu otrzymywania odlewów pre
cyzyjnych ze stopów aluminium o złożonej kon
strukcji i wysokim stopniu jednorodności struk
tury” (realizowanego w Instytucie Odlewnictwa
w Krakowie, na zlecenie Ministerstwa Edukacji
i Nauki), z drugiej – zbadanie możliwości otrzymy
wania precyzyjnych odlewów ze stopów magne
zu w nowatorskim procesie typu SOPHIA® czy
HERO Premium Casting®. Zaprezentowa-ne zo
stały wstępne wyniki otrzymywania precyzyjnych
odlewów ze stopów aluminium przy wykorzysta
niu stanowiska do kierunkowego krzepnięcia.
W technologii SOPHIA® czy HERO Pre
mium Casting® najczęściej zastosowanie znaj
dują stopy aluminium A355, A356 i A357 (typu
AlSi7-8Mg0,3-0,6). Maksymalne wymiary gaba
rytowe odlewów sięgają wielkości 1500–1800
mm, a ich masa - 0,02–140 kg. Typowe przykła
dy współczesnych zastosowań nowej technologii
pokazana na rysunku 1.
w roku 2009
33
Klapa podestu wyładunkowego dla samolotu Airbas A330/340500-600 – stop A357
(GF-AlSi7-Mg0.6,
obrobiony cieplnie); wymiary: 600 mm x 500
mm x 250 mm; waga:
9,5 kg
Rama skrzydła drzwi
wejściowych samolotu,
wykonana ze stopu A357
w technologii SOPHIA®;
gabaryty odlewu: 106 x 56
x 9 cm
Kokpit samolotu
B 767; Jedenaście odlewów
zamiast 296
elementów
z blachy stalowej
Rys. 1. Przykłady odlewów ze stopów aluminium
wykonanych w technologii typu SOPHIA® czy HERO
Premium Casting®
Nowatorskie rozwiązania techniczne pozwa
lają na zapewnie względnej powtarzalności i rów
nomierności mechanicznych i technologicznych
właściwości, przy rozpiętości grubości ścianek
odlewów od 1,5 do 50 mm. Charakterystyczne
zmiany w mechanicznych właściwościach aluminiowych odlewów - przy zastosowaniu techno
logii SOPHIA®, w odniesieniu do tradycyjnego
odlewania w formach ceramicznych - ilustruje
poniższy rysunek 2.
Zastosowanie nowego procesu zwięk
)
sza właściwości wytrzymałościowe (R
p0,2
o 20–30% (i więcej), natomiast plastyczność
wzrasta w tym czasie o około 150%. Tego typu
różnice występują pomiędzy odlewaniem po
dobnego typu stopów (A356, A357) w formach
piaskowych oraz metalowych (kokilach); należy
uznać je za istotne. Pokazane na rysunku 2 róż
nice w mechanicznych właściwościach są m.in.
pochodną zmian w mikrostrukturze stopów alu
minium krzepnących według nowej technologii.
W odniesieniu do tworzyw na bazie magne
zu postanowiono sprawdzić, na ile dokonane
wybory technologicznych rozwiązań – w odnie
sieniu do stopów aluminium – będą przydatne
w przypadku stopów magnezu. W szczególności
w pierwszej kolejności zbadano reakcję ciekłego
stopu z wyselekcjonowanym cieczami chłodzą
cymi, w tym na podłożu polimerowym (rys.3)
Ocenie poddawano też reakcje ciekłego sto
pu magnezowego z formą ceramiczną o wypeł
niaczu oraz spoiwie na bazie związków krzemu,
szeroko stosowanych w technice precyzyjnego
odlewania metodą traconego wosku dla stopów
żelaza, miedzi i aluminium. Jednak zauważono,
iż wykorzystanie, jako wypełniacza, glinokrze
mianowego w postaci syntetycznego molochitu
daje zadowalające wyniki (rys. 4)
Rys. 4. Odlewy ze stopu magnezu typu AZ91 wykonane w formie ceramicznej: a) na osnowie kwarcu
(SiO2); b) przy zastosowaniu molochitu
Rys. 2. Porównanie podstawowych mechanicznych
właściwości stopów aluminium (A356, A357), przy
zastosowaniu technologii SOPHIA® oraz tradycyjnej
metody precyzyjnego odlewania
34
w roku 2009
Dużo miejsca w pracach eksperymental
nych zajęły próby dotyczące zbadania reakcji
wybranych związków, stanowiących podstawę
pokryć stosowanych do form i rdzeni przy odle
waniu do form piaskowych i metalowych (koki
li), w kontekście ich zastosowania na pierwszą
warstwę formy ceramicznej. Na podstawie tych
prób, postanowiono wytworzyć odlewy doświad
czalne ze stopu AZ91, stosując jednak ogólnie
używany w Instytucie Odlewnictwa w Krakowie
oraz Przedsiębiorstwie Innowacyjnym Odlewnic
twa SPECODLEW Sp. z o.o. LUDOX® TMA [bę
dący wodnym roztworem – 30–50-procentowego
CIECZ
CHŁODZĄCA
(w % wag). – koloidalnego ditlenku (dwutlenku)
krzemu (SiO2)].
Wyniki prac świadczą o możliwości opraco
wania nowej technologii precyzyjnego odlewania – do form ceramicznych, metodą traconych
modeli (np. woskowych), jednakże wymaga to
realizacji kompleksowych badań, np. w ramach
projektu badawczego.
OGÓLNY STAN PRÓBKI
Widok I
a)
WODA (A)
(H2O)
b)
CHŁODZIWO
POLIMEROWE
Widok II
KOMENTARZ
Para wodna powoduje powstawanie
licznych
por
wewnętrznych
i zewnętrznych na schłodzonej
w niej próbce. Jej ocena wstępna,
jako chłodziwa do stopów magnezu
wypada zdecydowanie negatywnie.
Podobnie jak w przypadku
stopów aluminium, zastosowaniach
dla odlewniczego stopu magnezu
typu AZ91 20-procentowy roztwór
wodny polimerowego chłodziwa
doskonale spełnia swoje zadanie.
Powierzchnia próbki jest gładka
i błyszcząca.
Rys. 3. Ogólny stan próbek ze stopu magnezu (typu AZ91) odlewanych do: a) wody; b) specjalnego, wodnego
roztworu (ok. 20-procentowego), polimerowego chłodziwa
Nowa generacja materiałów formierskich stosowanych w szybkim prototypowaniu oraz
w specjalnych technologiach odlewania.
Kierownik projektu: dr inż. Aleksander
Karwiński
Celem pracy było opracowanie nowej gene
racji materiałów formierskich przeznaczonych do
wykonywania form odlewniczych stosowanych
w technikach szybkiego prototypowania, jak
również do wykonywania form i elementów form
wykorzystywanych w specjalnych technologiach
odlewania (np. metale reaktywne, materiały kom
pozytowe).
Celem utylitarnym było rozszerzenie moż
liwości wykonywania odlewów precyzyjnych ze
stopów reaktywnych oraz podjęcie próby wy
konania wyrobów ceramicznych stosowanych
w procesie odlewania.
Wysoką jakość odlewów precyzyjnych osią
gnąć można jedynie przez użycie nowoczesnych
typów spoiw oraz ciekłych mas ceramicznych,
służących do wytwarzania form odlewniczych.
Spoiwa, masy ceramiczne i formy odlewnicze
powinny, więc charakteryzować się wieloma
specyficznymi właściwościami, m.in. homoge
nicznością składu i stabilnością parametrów fizy
kochemicznych, dobrą zwilżalnością hydrofobo
w roku 2009
35
wych powierzchni modeli, znaczną szybkością
parowania i żelowania, odpowiednią przepusz
czalnością gazów, wytrzymałością mechaniczną
i niską podatnością na deformacje. W przypad
ku wykonywania odlewów o najwyższej jakości,
np. odlewów łopatek dla lotnictwa ze stopów
niklu bądź odlewów implantów dla medycyny
ze stopów tytanu wymagania te stają się jesz
cze wyższe. W tym przypadku spoiwo i forma
odlewnicza muszą się charakteryzować się wy
jątkową stabilnością termiczną, brakiem znaczą
cych deformacji i zmian struktury krystalicznej
i brakiem reaktywności chemicznej. Szczególnie
niepożądana jest możliwość tworzenia warstw
tlenkowych i związków międzymetalicznych, po
garszających właściwości powierzchniowe odle
wów. Jednoczesne sprostanie tym różnorodnym
i często wykluczającym się wymaganiom możli
we jest jedynie w przypadku poznania mechani
zmów zjawisk fizykochemicznych zachodzących
w układach zdyspergowanych (koloidalnych),
jakimi są spoiwa i ciekłe masy ceramiczne. Po
znanie tych mechanizmów było, więc podsta
wowym celem naukowym niniejszego projektu
badawczego, istotnym ze względu na brak pod
stawowych badań naukowych nad stabilnością
i dynamiką tych układów. Przeprowadzone zo
stały także modelowe wysokotemperaturowe
badania kinetyki oddziaływania materiału formy
ceramicznej w kontakcie z reaktywnymi stopami.
Modelowe ciekłe masy ceramicznej posłużyły do
wykonania próbnych odlewów ze stopów tytanu.
W roku 2008 w Centrum Projektowania
i Prototypowania Instytutu Odlewnictwa zostało
uruchomione gniazdo wykonywania odlewów
prototypowych. Dotychczas stosowane były ma
teriały modelarskie i formierskie dostarczone
przez producentów urządzeń. Dalsza eksploata
cja urządzeń wymaga podjęcia próby zastąpie
nia dotychczas stosowanych materiałów przez
opracowane w Instytucie zamienniki albo opra
cowane nowe rozwiązania techniczno-technolo
giczne.
Wykonana praca posiadała dwa wątki,
a mianowicie:
1. Dobór i opracowanie nowych materiałów
przeznaczonych do zastosowania w techni
kach RP.
2. Opracowanie materiałów do sporządzania
36
w roku 2009
oprzyrządowania odlewniczego oraz form
odlewniczych przeznaczonych do stosowa
nia w rozwiązaniach technologicznych do
tyczących specjalnych technologii odlewni
czych (np. odlewanie stopów reaktywnych).
Celem prowadzonych prac był dobór, na
podstawie badań właściwości fizykochemicz
nych i technologicznych, zamienników mate
riałów konstrukcyjnych na matryce do wyko
nywania modeli, materiałów modelarskich do
wykonywania modeli odlewniczych i innych oraz
materiałów formierskich do wykonywania form
odlewniczych przeznaczonych do wykonywania
odlewów zgodnie z metodą wytapianych modeli.
Przedmiotem badań były materiały prze
znaczone do wykonywania warstwowych, ce
ramicznych form odlewniczych lub elementów
form odlewniczych. Opracowano rozwiązanie
technologiczne bazujące na nowej generacji
spoiw wodnych, które są roztworami koloidalny
mi takich tlenków jak TiO2, Y2O3, ZrO2, CeO2. Zo
stała określona optymalna zawartość substancji
koloidalnej (wiążącej) oraz optymalna zawartość
substancji, takich jak np. środki powierzchnio
wo-czynne, środki zapobiegające tworzeniu się
piany.
Obok badań związanych ze spoiwami pro
wadzone były badania materiałów ceramicz
nych. Celem tych badań było określenie opty
malnego składu chemicznego (brak reakcji na
granicy forma ciekły metal). Badania tych re
akcji prowadzone były wspólnie z Centrum Ba
dań Wysokotemperaturowych. Przeprowadzono
również badania, których celem było określenie
optymalnego składu ziarnowego stosowanych
materiałów ceramicznych, jak również lepkości
pozornej ciekłej masy ceramicznej, zapewniają
cej najkorzystniejsze parametry procesu tech
nologicznego wykonywania form ceramicznych
oraz kształtek ceramicznych.
W wyniku przeprowadzonych prac:
• rozszerzono metodykę badań właściwości
formy ceramicznej o czteropunktowy pomiar
wytrzymałości na zginanie próbek masy ce
ramicznej,
• opracowano technikę wykonywania i wyko
nano tygle cyrkonowe do topienia stopów
tytanu,
• wykonano próbne odlewy ze stopów tytanu.
Opracowanie kompleksowej technologii przygotowania ciekłego metalu, odlewania (formy
ceramiczne i metalowe) oraz obróbki cieplnej
stopów magnezu i ich kompozytów.
Etap 3: Parametry technologiczne odlewania
grawitacyjnego, kokilowego i ciśnieniowego.
Kierownik projektu: mgr inż. Krzysztof Saja
Prowadzona praca dotyczyła doboru para
metrów technologicznych odlewania grawitacyj
nego, kokilowego i ciśnieniowego wybranych
stopów magnezu. Z uwagi na fakt, że stopy ma
gnezu charakteryzują się brakiem stabilności wła
ściwości reologicznych i fizykomechanicznych
w czasie wypełniania wnęki formy przeprowa
dzono badania mające na celu określenie wpły
wu poszczególnych parametrów procesu tech
nologicznego na jakość odlewu. Decydującymi
parametrami technologicznymi są: temperatura
metalu przy zalewaniu formy, rodzaj i temperatu
ra formy, czas zalewania, szybkość krzepnięcia,
oraz moment wyjęcia odlewu z formy, a także
dla odlewów grawitacyjnych - obróbka cieplna.
W przypadku odlewania ciśnieniowego do
datkowymi parametrami są wielkości związane
z pracą maszyny (prędkość, ciśnienia) oraz mate
riały pomocnicze stosowane przy odlewaniu (ro
dzaj pokrycia adhezyjnego oraz rodzaj środków
smarnych). Dla realizacji celu pracy opracowano
plan doświadczenia, minimalizując ilość wyko
nanych prób. Badania zostały przeprowadzone
na maszynie ciśnieniowej Bühler o sile zwierania
160 Ton, znajdującej się na wyposażeniu Insty
tutu Odlewnictwa. Do celów badawczych użyto
formy odlewniczej odwzorowującej odlew poka
zany na rysunku 1.
Rys. 3. Wykresy quasi-jednoczynnikowego wpływu
X1 (prędkość I fazy pracy maszyny), X2 (prędkość
II faza pracy maszyny), X3 (III faza pracy maszyny),
X4 (temperatura metalu), X5 (temperatura formy) na
wydłużenie otrzymanych próbek
Przeprowadzono weryfikację wyników ba
dań metodą numerycznej symulacji kompute
rowej, otrzymane rezultaty w wersji skróconej
przedstawiono na rysunku 2.
Rys. 2. Proces wypełniania wnęki formy
przy następujących
parametrach: prędkość I fazy 0,42 m/s,
prędkość II fazy 1,25
m/s
Rys. 1. Ogólny
widok modelu 3D
oraz odlewu
zastosowanego
w badaniach
w roku 2009
37
Na podstawie przeprowadzonych badań
można stwierdzić, że:
1. Decydującymi czynnikami wpływającymi na
właściwości mechaniczne odlewów ciśnie
niowych ze stopu magnezu AZ91 jest tempe
ratura metalu, temperatura formy, prędkość
tłoka, ciśnienie przetłaczania oraz ciśnienie
doprasowania III fazy, przy czym na poszcze
gólne właściwości każdy parametr wpływa
w innym stopniu (rys. 3). Wykonane badania
prasowania w stanie ciekłym (squeeze casting) stopów magnezu z węglikiem krzemu
pozwoliły na określenie wpływu na wielko
ści ciśnień prasowania właściwości fizykomechanicznych otrzymanych odlewów.
2. Według danych literaturowych na jakość od
lewów ciśnieniowych wpływa około 100 czyn
ników, oczywiście nie wszystkie w istotny
sposób. Badania przeprowadzone w niniej
szej pracy na wybranych, najistotniejszych
parametrach temperaturowych i związanych
z pracą maszyny pokazują, że istnieje duża
korelacja między tymi parametrami. Koniecz
ne jest określenie optymalnych parametrów,
indywidualnych dla danego odlewu, gdyż jak
wskazują badania duże znaczenie na jakość
odlewu ma m.in. grubość jego ścianki.
Opracowanie metodyki badań i określenie
przewodnictwa cieplnego wybranych materiałów odlewniczych.
Kierownik projektu: dr inż. Marta Homa
W ramach realizacji tematu wykonano na
stępujące zadania:
1. Opracowano metodykę badawczą wyzna
czania przewodności cieplnej dla wybranych
materiałów: monolitycznych, kompozyto
wych, materiałów dwu i trójwarstwowych
oraz materiałów porowatych, która obejmuje
realizację trzech etapów badań:
• etap I – wyznaczenie przewodnictwa tempe
raturowego w funkcji temperatury (metoda
LFA),
• etap II – wyznaczenie ciepła właściwego
w funkcji temperatury (metoda DSC),
• etap III – wyznaczenie zmian wymiarowych
i gęstości w funkcji temperatury (metoda dy
latometryczna).
38
w roku 2009
Obliczenie wartości współczynnika prze
wodności cieplnej (λ) zgodnie z zależnością (1)
na podstawie zmierzonych wartości przewodnic
twa temperaturowego przeprowadzono w opar
ciu o oprogramowanie urządzenia LFA 427:
• Przy wyznaczaniu charakterystyk, należy
wprowadzić do zbioru właściwości mate
riałowych badanego tworzywa pliki (tabli
ce) wartości ciepła właściwego [T, cp(T)]
i gęstości [T, ρ(T)]. Dane te mogą pochodzić
z dostępnych baz danych lub tablic właści
wości termofizycznych materiałów o zbliżo
nych do badanego właściwościach lub mogą
być wyznaczone eksperymentalnie [1] przy
zastosowaniu aparatury firmy Netzsch – dy
latometru DIL 402C/4/G oraz kalorymetru
DSC 404 C/3/G Pegasus, pracującej w labo
ratorium Centrum Badań Wysokotemperatu
rowych Instytutu Odlewnictwa.
Materiałem wytypowanym do badań były:
wybrane materiały monolityczne: stopy użyt
kowe (Ni, AlTi6, Al),
kompozyty niegradientowe: kompozyt 101,
kompozyt 102, kompozyt 103, kompozyt
104, materiał referencyjny (stop AK12),
materiał dwuwarstwowy: stal Crofer22APU
utleniona w atmosferze powietrza w tempe
raturze 600°C w czasie 24h (Crofer22APU/
warstwa tlenkowa),
materiał trójwarstwowy: powłoka/stopxx/
kompozyt,
materiały porowate (masy formierskie): Eko
sil + ZrO2, Titanbinder + ZrO2, Yttra + ZrO2.
Do wykonania pomiarów wykorzystano za
kupione przez Instytut Odlewnictwa, dzięki do
tacji aparaturowej na działalność statutową (De
cyzja Nr 425/E-141/S/2007-2), urządzenie typu
laser-flash LFA 427/4/G firmy Netzsch, służące
do badań przewodnictwa temperaturowego me
tali i stopów w stanie stałym i ciekłym, materia
łów ceramicznych oraz materiałów proszkowych.
Budowę urządzenia i zasadę pomiaru szczegó
łowo opisano w pracy [1].
Wyznaczenie współczynnika przewodnictwa
temperaturowego próbek wykonano w trzech za
kresach temperaturowych:
od 100°C do 500°C dla próbek stopów użyt
kowych i mas formierskich,
od 200°C do 1000°C dla materiałów dwui trójwarstwowych,
od 25°C do 300°C dla kompozytów niegra
dientowych.
Badania prowadzono w warunkach próżni
rzędu 10-4 mbar (dla stopów użytkowych i kom
pozytów niegradientowych), oraz w atmosferze
argonu (100 ml/min) w przypadku mas formier
skich, materiałów dwu- i trójwarstwowych. Sto
sowanie w badaniach próżni lub gazu obojętne
go jest zależne rodzaju badanego materiału.
Obliczenia współczynnika przewodnic
twa temperaturowego dla wszystkich badanych
materiałów wykonano według modelu matema
tycznego Cape-Lehmana. Przykładowy wykres
zależności współczynnika przewodnictwa tem
peraturowego w funkcji temperatury dla kompo
zytów niegradientowych przedstawiono na rys.
1.
.
101
102
42
2
temperaturowego [ mm /s ]
Współczynnik przewodnictwa
43
103
41
104
40
39
38
37
36
35
0
50
100
150
200
250
300
350
o
Temperatura [ C]
Rys. 1. Wykres zależności zmian współczynnika przewodnictwa temperaturowego od temperatury dla kompozytów
niegradientowych
2. Opracowano procedurę przygotowania pró
bek do obserwacji przy zastosowaniu Ska
ningowej Mikroskopii Elektronowej (analiza
powierzchni oraz zgładów poprzecznych
i ukośnych) po uprzednio wykonanych ba
daniach przewodnictwa temperaturowego.
Polega ona na wykonaniu następujących
działań przygotowawczych oraz metod ba
dawczych:
• etap I - (metalizacja powierzchni próbek)
przy zastosowaniu srebra – próbki metalicz
ne, węgla – próbki po badaniach w atmosfe
rze utleniającej;
• etap II - SEM powierzchni w tym mikrostruk
tura, EDS, linia, mapping;
• etap III – wykonanie zgładu metalograficzne
go (prostopadły i/lub ukośny);
etap IV - metalizacja zgładów węglem;
etap V - SEM zgładu, w tym mikrostruktura,
EDS, linia, mapping.
Badania przewodnictwa temperaturowego
wytypowanych grup materiałów wskazują na nie
zwykle szerokie możliwości tej metody badaw
czej, szczególnie w zakresie analizy struktural
nej materiałów stosowanych w odlewnictwie jak
i komputerowej symulacji procesów krzepnięcia
i studzenia stopów odlewniczych.
•
•
Wpływ ultraszybkiej obróbki cieplnej na
strukturę i właściwości stopów na przykładzie brązów aluminiowych.
Kierownik projektu: prof. dr hab. inż.
Zbigniew Górny
W brązach aluminiowych istotne znaczenie
ma uniknięcie rozpadu eutektoidalnego β→α+γ2
czyli o zachowanie struktury β do temperatur
otoczenia - również dla stopów zawierających
ekwiwaletnie ponad 10% wag. Al, a do takich
należą badane wyrywkowo stopy CuAl10Ni4Fe4
i CuAl10Fe3Mn2. Oczywiście faza β ulega z ob
niżeniem temperatury przemianom w stanie sta
łym
β→β’β1→β’1
najpierw w porządkującej (nieporządek –
porządek), a później martenzytycznej.
Równocześnie ulegają zmianom sieci kry
staliczne: A2→B2→DO3→DO22.
Utrzymanie fazy β1 i β’1 do temperatur oto
czenia możliwe jest częściowo wskutek przesy
cania (hartowania) z temperatury 950°–1000°C
w wodzie lub oleju. Aby zwiększyć prędkość har
towania postanowiono, skorzystać z urządzenia
mikrojetowetgo, którego moduł wykonany został
w szwajcarskiej firmie Novalrec Sarl, a stanowi
sko przystosowano do schładzania form cera
micznych (rys. 1) dokonano w Przedsiębiorstwie
Handlowo Usługowym Jacek Bochenek.
Dla stopu CuAl10Fe4Ni4 uzyskano przy
ulepszeniu cieplnym wartości: R = 648 do 724
MPa, a wydłużenia A5 = 12,3 do 27,0%, nato
miast dla stopu CuAl10Fe3Mn2, R = 622 MPa
i A5 – 27,5 wobec R = 378 MPa i A5 = 9,3% dla
stopu bez obróbki cieplnej.
Zaobserwowano znaczne rozdrobnienie
mikrostruktury, liczne wydzielanie fazy bogatej
w roku 2009
39
w żelazo oraz globularną mieszaninę faz α+β;
występowały również strefy o morfologii płytko
wej, które można uznać za powstałe z mikroob
szarów ziarn fazy β’.
W porównawczych badaniach innych wa
riantów hartowania uzyskano średnie prędkości
zmian temperatury w zakresie temperatur 885–
100°C stygnięcia próbki:
•
•
•
•
•
•
7,09°C/s
3,96
8,3
8,13
155,4
190,5
•
120,2
•
19,9
•
7,10
•
119,3
w sprężonym powietrzu
w azocie gazowym
w ciekłym azocie
w CO2 (bez redukcji ciśnienia)
w wodzie przez zanurzenie
w mikrojetcie z wykorzystaniem
wody
w roztworze wodnym 10% NaCl
przez zanurzenie
w polihartenolu (20%) przez
zanurzenie
w polihartenolu (100%) przez
zanurzenie
w roztworze wodnym (10% NaOH)
przez zanurzenie
Badania metalograficzne materiałów wielofazowych z wykorzystaniem komplementarnych technik mikroskopowych.
Kierownik projektu: dr inż. Małgorzata
Warmuzek
W pracy analizowano obrazy mikrostruktu
ry wielofazowej, otrzymane podczas obserwacji,
wykonanych za pomocą mikroskopu świetlne
go (obrazy 2D) oraz skaningowego mikroskopu
elektronowego (obrazy 3D), na przykładzie ma
teriału kompozytowego, zbrojonego włókniście
włóknami na bazie Al2O3, o osnowie aluminio
wej. Jako model przyjęto mikrostrukturę zawie
rającą cząstki fazy dyspersyjnej, o jednakowym
kształcie i wielkości, w jednofazowej osnowie.
Uwzględniono wpływ lokalnej anizotropii oraz
usytuowania (przypadkowego i zorientowanego)
płaszczyzny zgładu metalograficznego wzglę
dem osi symetrii badanego elementu.
a) model
b) α=0
c) 0 <α<90
d) α=90
Rys. 1. Geometria składnika mikrostrukturalnego
w badanym materiale: a) cylinder jako przybliżenie
geometrii włókna zbrojącego, b) przekrój równoległy do osi cylindra, przechodzący przez jego oś, c)
przekrój nachylony do osi cylindra, d) przekrój prostopadły do osi cylindra, (α- kąt pomiędzy osią cylindra
a płaszczyzną przekroju)
Rys. 1. Widok stanowiska mikrostrumieniowego
(mikrojetowego) po przeprowadzonych zmianach:
1 – zmodernizowany moduł mikrostrumieniowy
(mikrojetowy) po przeprowadzonych zmianach 2 –
piec wysokotemperaturowy, 3 – szybki przetwornik
temperatury, 4 – komputer rejestrujący
40
w roku 2009
Średnia
Średnia ±Odch.std
Średnia±1,96*Odch.std
Rys. 2. Wynik pomiaru średnicy włókna; a) porównanie wyników uzyskanych w mikroskopie świetlnym (LM)
w zależności od powiększenia mikroskopowego (BF - jasne pole widzenia, DC - kontrast fazowy), b) porównanie wyników uzyskanych w mikroskopie skaningowym (SEM), w mikroskopie świetlnym (LM, BF) oraz na
obrazie binarnym (AXIO)
Tabela 1. Wyniki dwustronnego testu t dla założonej o hipotezy zerowej Ho (d - średnica włókna)
prawdziwość Ho
tabl
Lp.
Ho
obl
α = 0,05
α = 0,01
1
d (LM,BF) = d (LM,DC)
3,92301
2,021
2,423
2
d (LM,BF)=d (SEM)
7, 41279
2,021
2,423
3
d (LM,BF) = d (AXIO)
1,57999
2,021
2,423
Stwierdzono występowanie zależności po
między wynikami pomiaru wybranego lokalnego
parametru geometrycznego (średnicy włókna),
charakteryzującego cząstki fazy dyspersyjnej,
od powiększenia mikroskopowego (rys. 2a),
techniki obserwacji oraz cyfrowego przetwo
rzenia obrazu mikrostruktury (rys. 2b). Metodą
falsyfikacji hipotez zerowych Ho (tab. 1), za po
mocą dwustronnego testu t – Studenta, zweryfi
kowano statystyczną istotność różnic pomiędzy
wynikami pomiarów średnicy włókna, jakie wy
stępowały przy stosowaniu różnych kombinacji
parametrów, charakteryzujących obserwacje
mikroskopowe. Poprzez odniesienie uzyska
α = 0,05
α = 0,01
nych wyników do literaturowej wartości referen
cyjnej (rys. 2a) dokonano optymalizacji zestawu
parametrów (takich jak kontrast i powiększenie
mikroskopowe) obserwacji mikrostruktury w mi
kroskopie świetlnym zapewniających założoną
precyzję i dokładność wyników pomiarów śred
nicy cząstek aproksymowanych cylindrem.
Załączono wykaz oraz objaśnienia specja
listycznych pojęć, używanych w wizualnych ba
daniach metalograficznych i ilościowej analizie
obrazu mikroskopowego.
w roku 2009
41
Zastosowanie pola magnetycznego do szacowania struktury żeliwa i stali stopowej przy
użyciu czujników opartych na efekcie Halla.
Kierownik projektu: mgr inż. Krzysztof
Jaśkowiec
Celem projektu było sprawdzenie możliwo
ści wykorzystania czujników Halla do szacowania
udziału w strukturze faz magnetycznych, porów
nanie wyników uzyskanych dzięki wykorzystaniu
urządzenia Ferrikomp oraz pomiarów realizowa
nych za pomocą sondy wykonanej z magnesu
stałego i czujnika Halla.
W początkowym etapie przeprowadzono
analizę dostępnych na rynku czujników Halla.
Czujnik Halla jako element mierzy pole induko
wane w jego otoczeniu. Źródłem takiego pola
może być magnes stały lub elektromagnes. Do
badań zastosowano czujnik CS3503 jednakże
na rynku istnieje wiele rodzajów czujników, które
również mogą spełnić postawione kryteria.
Wybrano parametry będące najważniejszy
mi dla określenia udziału poszczególnych faz
magnetycznych w danym materiale. Określono
grupę materiałów, a następnie odlano wzorce,
które zostały przebadane. Prace realizowano
wykorzystując jako źródło pola magnetycznego,
magnes neodymowy.
Sprawdzono wpływ kształtu, odległości,
chropowatości, wad powierzchniowych na wyniki
pomiarów. W większości przeprowadzonych ba
dań uzyskano większą czułość i powtarzalność
wyników, co szczególnie było widoczne dla ba
dania wpływu odległości czoła czujnika od po
wierzchni mierzonej.
Podsumowując można stwierdzić, że czujnik
Halla spełnia założoną role. Hallotrony, jako ele
menty zamknięte nie pozwalają na modyfikację.
Zagadnieniem, nad którym należy się szczegól
nie zastanowić jest źródło pola magnetycznego,
jego umiejscowienie i rodzaj.
42
w roku 2009
Budowa sondy
Opracowywanie i upowszechnianie informacji naukowo-technicznej i działalność wydawnicza.
Kierownik projektu: mgr Joanna Madej
Temat realizowany był w czterech podstawowych działaniach:
1. Prowadzenie bibliotek: Biblioteki Technicznej
i Biblioteki Norm
Biblioteka Instytutu Odlewnictwa udostęp
nia swoje zbiory nieprzerwanie od 1946 roku.
Jest placówką ogólnopolską, właściwie jedyną
w swojej branży. Posiada specjalistyczne zbiory,
systematycznie powiększane (w skład których
wchodzą także unikatowe, cenne egzemplarze).
Zbiór książek zgromadzonych w bibliotece za
wiera ponad 19 000 voluminów. W omawianym
roku powiększył się 99 poz. (zakup książek kra
jowych i zagranicznych, dary oraz wydawnictwa
własne IOd). Kompletny zbiór prac i projektów
naukowo-badawczych pracowników IOd zawiera
ogółem 6461 poz. W roku 2009 zarejestrowano
22 prace (prace zbiorcze w ramach poszcze
gólnych działów Instytutu Odlewnictwa za rok
2008). Działalność Biblioteki Technicznej poza
uzupełnianiem, katalogowaniem i przechowywa
niem zbiorów oraz ich udostępnianiem skierowa
na była również na rozeznanie oferty programów
bibliotecznych, służących do komputeryzacji bi
blioteki i digitalizacji jej zbiorów.
Działalność związana z prowadzeniem bi
blioteki norm obejmowała: wypożyczanie norm,
bieżącą informację normalizacyjną dla pracowni
ków IOd, Specodlewu, zakładów przemysłowych:
udostępnianie zbiorów na miejscu pracownikom
przemysłu i uczelni; aktualizację wykazu norm
stosowanych przez poszczególne zakłady IOd;
zakup i rejestrację nowych norm; aktualizację
zbioru norm na podstawie czasopisma NORMA
LIZACJA i na podstawie baz norm w internecie.
2. Utrzymanie i zasilanie baz danych
W ramach tej części prowadzono dwie wła
sne bazy:
faktograficzna baza danych „SINTE,” istnie
jącą od 1977 r., a od roku 2007 działającą
w MySQL.
Baza SINTE jest specjalistyczną bazą
z zakresu odlewnictwa i dziedzin pokrewnych lub
związanych z określonymi technologiami wytwa
rzania (np. zagadnienia metalurgii, badań wła
ściwości stopów odlewniczych, obróbki cieplnej
odlewów, badań odlewów, wspomagania kompu
terowego w odlewnictwie, ochrony środowiska,
zagadnienia związane z organizacja produkcji,
zarządzaniem, kosztami, wykorzystaniem ener
gii i nawet wpływem rodzaju technologii na glo
balne ocieplenie). Materiałami źródłowymi bazy
są czasopisma techniczne i naukowe, polskie
i zagraniczne, zeszyty naukowe krajowych uczel
ni technicznych, prace naukowe Instytutu Odlew
nictwa, wydawnictwa konferencyjne - będące w
posiadaniu Biblioteki Instytutu Odlewnictwa.
W roku 2009 baza powiększyła się o 776
rekordów. Aktualnie baza liczy 37 tys. rekordów.
Baza jest częściowo dostępna dla wszystkich na
stronach www Instytutu Odlewnictwa.
Biorąc pod uwagę tytuły prenumerowane
za cały wymieniony okres to liczba abstraktów
wybranych i opracowanych na podstawie artyku
łów z nich pochodzących wynosi z: Giesserei
- 2162, Giesserei-Erfahrungsaustasch - 488,
Konstruieren+Giessen - 383, Przegląd Odlew
nictwa - 894 Litiejnoje .Proizwodstwo - 2171,
Processy lit'ja - 596, Modern Casting - 820, Fo
undry Trade Journal (+ Foundrymen) - 483.
Procentowo liczba abstraktów w zależności
od kraju wydania czasopisma (dane pochodzą
z lat 1990-2009) przedstawiono na rysunku po
niżej:
Z bazy SINTE wykonuje się na zamówienie
pracowników Instytutu, studentów i pracowników
uczelni, zakładów przemysłowych zestawienia
tematyczne.
baza „Publikacje”, która działa od 2004 roku
i zawiera dane o publikacjach oraz dorobku
naukowym pracowników Instytutu z lat 20042009. Baza ta liczy aktualnie 697 pozycji.
Baza „Publikacje” jest dostępna tylko dla
pracowników IOd.
3. Organizowanie praktyk i zwiedzania Instytutu
W 2009 roku praktykę zawodową odbyło 32
studentów (AGH, Politechnika Krakowska Poli
technika Śląska, Uniwersytet Pedagogiczny)
i uczniów (Zespół Szkół Chemicznych, Zespół
Szkół Łączności), dyplomową – 6 studentów
(Uniwersytet Pedagogiczny, AGH, Uniwersytet
Ekonomiczny) na stażu zawodowym przebywały
2 osoby (Akademia Sztuk Pięknych). Programy
zwiedzania i praktyk są każdorazowo ustalane
z opiekunami grup (praktyk) i dostosowane do
typu szkół, kierunku i roku studiów. W tym roku
większość
praktyk dyplomowych odbywała
się w Centrum Projektowania i Prototypowania
i dotyczyły one zarówno symulacji procesów od
lewniczych, jak i digitalizacji czy też zagadnień
szybkiego prototypowania.
Zorganizowano zwiedzanie Instytutu Odlew
nictwa, w formie krótkiego szkolenia zapoznają
cego z wybranymi technologiami, materiałami
stosowanymi w odlewnictwie oraz nowoczesną
aparaturą badawczą, dla grup z 4 uczelni (143
osoby – Politechnika Krakowska, UP, Akademia
Humanistyczno-Techniczna, UJ).
4. Prowadzenie działalności wydawniczej*:
w roku 2009
43
W 2009 roku wykonano prace redakcyjne
i skład komputerowy:
4 numerów kwartalnika: „Prace Instytutu Od
lewnictwa”;
4 numerów e-czasopisma (kwartalnika): „Od
lewnictwo Współczesne – Polska i Świat”,
monografii:
1. Praca zbiorowa: „Raport 2008”.
2. Praca zbiorowa: „Rozwój technologii żeliwa
ADI w Polsce”.
3. Praca zbiorowa: „Foresight Technologiczny
Odlewnictwa Polskiego” pod redakcją Jerze
go Tybulczuka.
4. Ludmil Drenchev, Jerzy J. Sobczak: “GA
SARS. A specific class of porous materials”
(w IOd wykonano skład komputerowy mo
nografii – książkę wydano wspólnie z ITS).
5. Praca zbiorowa: „Innowacje w odlewnictwie”
pod redakcją Jerzego J. Sobczaka.
6. „O strukturze uwodnionego krzemianu sodu
jako spoiwa mas formierskich” – autorstwa
Andrzeja Balińskiego.
* Patrz rozdział 9 niniejszego Raportu
Rzecznictwo Patentowe.
Kierownik projektu: mgr
Marzencka
inż.
Janina
Na podstawie zgłoszeń dokonanych przez
twórców, którymi są pracownicy Instytutu i innych
jednostek, korzystając z literatury technicznej
i dostępnych baz patentowych, opracowano do
kumentację zgłoszeniową i zgłoszono do ochro
ny do Urzędu Patentowego RP następujące wy
nalazki:
1. „Żeliwo szare” zgłoszenie nr P- 387083,
twórcy: Kazimierz Głownia, Jerzy Tybulczuk
2. „Żeliwo z grafitem płatkowym” zgłoszenie nr
P-387805,
twórca: Kazimierz Głownia
3. „Sposób modyfikacji stopów w formie odlew
niczej” zgłoszenie nr P- 389683,
twórcy: Jerzy Tybulczuk, Edward Czekaj,
Krzysztof Jaśkowiec, Igor Tybulczuk, Zenon
Pirowski.
Pracownicy Instytutu otrzymywali informa
cje:
44
w roku 2009
o zgłoszonych do Urzędu Patentowego RP
wynalazkach i wzorach użytkowych z zakre
su odlewnictwa, których tematyka pokrywa
się z zakresem działania komórek IO, wraz
z kserokopią skrótu opisu;
na konkretne zapotrzebowanie informacje
wraz z wykazem zgłoszeń o zamieszczonych
w międzynarodowych bazach patentowych
zgłoszeniach wynalazków z zakresu kon
kretnej dziedziny odlewnictwa i ewentualnie
skróty lub całe opisy patentowe wskazanych
wynalazków.
Urząd Patentowy RP udzielił patenty na na
stępujące wynalazki Instytutu Odlewnictwa:
1. „Sposób otrzymywania odlewów w formie
odlewniczej z wysokojakościowego żeliwa”,
twórcy: Zbigniew Stefański, Jerzy Stachań
czyk, Janusz Cupiał, Maciej Asłanowicz,
Tadeusz Fulko, Andrzej Ościłowski - patent
nr 204604
2. „Sposób wykonywania modyfikatora w po
staci kształtek do modyfikacji żeliwa szarego
i sferoidalnego”, twórcy: Zbigniew Stefań
ski, Władysław Madej, Jerzy Stachańczyk,
Maciej Asłanowicz, Tadeusz Fulko, Andrzej
Ościłowski - patent nr 204607.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami pra
wa własności przemysłowej zostały wniesione
opłaty za ww. trzy zgłoszenia i za ww. dwa udzie
lone patenty i opłaty ochronne za dalsze utrzy
mywanie w mocy następujących patentów:
1. nr 201848 na wynalazek pt. „Piec do topienia
metali nieżelaznych, zwłaszcza dla przetopu
złomu ze stopów magnezu”,
2. nr P-357961 pt. „Sposób otrzymywania od
lewów w formie odlewniczej z wysokojako
ściowego żeliwa",
3. nr P-374955 pt. "Sposób wykonywania mo
dyfikatora w postaci kształtek do modyfikacji
żeliwa szarego i sferoidalnego”, których ce
lowość w każdym przypadku była uzgadnia
na z twórcami i zatwierdzana przez Zastępcę
Dyrektora Instytutu.
Doskonalenie i rozwój metod organizacji i zarządzania w Instytucie Odlewnictwa w zakresie systemu zarządzania jakością, systemu
ochrony informacji niejawnych oraz metod
związanych z wymaganiami zadań obronnych
w jednostkach organizacyjnych.
Kierownik
projektu:
mgr
inż.
Anna
Antosiewicz
W opracowaniu przedstawiono opis dzia
łań związanych z doskonaleniem systemu za
rządzania jakością, opracowania i wdrażania
systemu zarządzania informacjami niejawnymi,
a także „stałych dyżurów” związanych z zadania
mi obronnymi dla jednostek organizacyjnych.
W systemie zarządzania jakością przepro
wadzono aktualizację dokumentacji systemu
w odniesieniu do aktualnej organizacji Instytu
tu oraz formularzy dostosowując je do nowych
wymagań wewnętrznego zarządzania. Ponadto
przeprowadzono serię auditów wewnętrznych,
na podstawie których wdrożono działania kory
gujące. Weryfikacją funkcjonowania systemu był
audit nadzoru przeprowadzony przez PCBC SA.
Wynik auditu był pozytywny bez stwierdzonych
niezgodności. Wskazano jedynie na potrzebę
doskonalenia mierników poszczególnych pro
cesów oraz ocenę firm szkolących pracowników
Instytutu.
Na podstawie decyzji Dyrektora Instytu
tu podjęto działania związane z opracowaniem
i wdrożeniem systemu zarządzania informacja
mi niejawnymi pozwalającymi na uczestnictwo
w projektach, z którymi wiąże się ograniczenie
dostępu do informacji o charakterze niejawnym.
Dokumentem prawnym stanowiącym odniesie
nie dla tego systemu jest ustawa „O informacjach
niejawnych” z 1999 r.
We wspomnianym systemie konieczna jest
współpraca z Agencją Bezpieczeństwa We
wnętrznego, której zadaniem jest przeprowadze
nie postępowania sprawdzającego pracownika
Instytutu, proponowanego na stanowisko Pełno
mocnika ds. ochrony informacji niejawnych. Po
uzyskaniu pozytywnego wyniku weryfikacji oraz
na podstawie wydanego „Poświadczenia Bez
pieczeństwa Osobowego”, pracownik mający
pełnić funkcję pełnomocnika został przeszkolony
w zakresie informacji niejawnych.
Kolejnym krokiem w celu wdrożenia ochro
ny informacji niejawnych było opracowanie pla
nu, którego zasadniczymi elementami są:
1. Ustalenie rodzaju informacji niejawnych
oraz procedury nadawania klauzuli „zastrze
żone”.
2. Utworzenie pionu ochrony w schemacie or
ganizacyjnym Instytutu wraz z obowiązkami
dla pracowników tego pionu,
3. Organizacja kancelarii „obiegu informacji
niejawnych”.
4. Opracowanie dokumentacji obiegu i zasad
ochrony informacji niejawnych.
5. Szkolenie pracowników z zakresu ochrony
informacji niejawnych.
6. Przeprowadzenie zwykłych postępowań
sprawdzających na pisemne polecenie Dy
rektora Instytutu.
Zgodnie z zatwierdzonym przez Dyrektora
Instytutu planem opracowania i wdrożenia syste
mu ochrony informacji niejawnych, poszczegól
ne działania są obecnie realizowane.
Zadania obronne dla jednostek organizacyj
nych, w których skład wchodzi organizacja sta
łych dyżurów są wymaganiem obligatoryjnym,
zgodnym z Zarządzeniem Nr 24 Ministra Gospo
darki z dnia 27 października 2008 r. Stały dyżur
uruchamiany jest w warunkach wystąpienia za
grożenia bezpieczeństwa państwa lub podwyż
szenia gotowości obronnej.
Do podstawowych zadań tego systemu na
leży:
1. Przyjmowanie, ewidencjonowanie i na
tychmiastowe przekazywanie Dyrektorowi
Instytutu sygnałów i decyzji dotyczących
wprowadzenia określonego stanu gotowości
obronnej państwa.
2. Ewidencjonowanie i przekazywanie do stałe
go dyżuru Ministerstwa Gospodarki meldun
ków i informacji, w tym ustalonych meldun
ków i sprawozdań dobowych.
3. Przekazywanie decyzji upoważnionych or
ganów w sprawie uruchomienia określonych
zadań.
4. Przekazywanie informacji o zdarzeniach,
podejmowanych decyzjach i działaniach
w Instytucie Odlewnictwa.
Ponadto, zgodnie z wytycznymi Ministra
Gospodarki opracowana została stosowna do
w roku 2009
45
kumentacja, w skład której wchodzą:
1. Instrukcja Stałego Dyżuru Instytutu Odlew
nictwa.
2. Plan powiadamiania kierownictwa jednostki
oraz kierowników komórek organizacyjnych.
3. Wykaz ważniejszych telefonów, faksów
i adresów internetowych służb ratowniczych
oraz jednostek współdziałających.
4. Grafik zmian do pełnienia stałego dyżuru oraz
wykaz osób wyznaczonych do jego pełnie
nia.
5. Zapisy dotyczące sygnałów powszechnego
ostrzegania, informacji odbieranych podczas
dyżurów i sprawozdań z dyżurów.
Departament Spraw Obronnych Minister
stwa Gospodarki w celach kontrolno-ćwiczenio
wych uruchomił stały dyżur w Instytucie dwukrot
nie, w dniach 16 i 30 stycznia br. Czynność ta
polegała na telefonicznym odebraniu komunika
tu alarmowego przez automatyczny system alar
mowania Stałego Dyżuru Ministerstwa Gospo
darki, a następnie prawidłowemu rozszyfrowaniu
znaczenia sygnału i potwierdzeniu prawidłowości
wykonania zadania. Obydwa ćwiczenia zostały
przeprowadzone pomyślnie.
Doskonalenie i utrzymanie systemu jakości
w Biurze Certyfikacji i Normalizacji dla spełnienia wymagań normy PN-EN 45011 oraz
umowy akredytacyjna.
Kierownik projektu: mgr inż. Małgorzata
Budziaszek
systemie akredytacji.
W ramach doskonalenia systemu jakości
Biura Certyfikacji i Normalizacji wprowadzo
no niezbędne zmiany w dokumentacji systemu
i w sposobie funkcjonowania Biura, będące wy
nikiem auditów wewnętrznych i auditu zewnętrz
nego, przeglądu systemu przez kierownictwo
oraz zmian w przepisach prawnych i wymaga
niach normalizacyjnych.
Dodatkowo system jakości oraz zakres
akredytacji Biura Certyfikacji i Normalizacji zo
stał rozszerzony o możliwość oceny, akceptacji
i certyfikacji zakładowej kontroli produkcji, na
podstawie spełnienia wybranych wymagań nor
my PN-EN ISO/IEC 17021:2007, co zostało po
twierdzone nowym wydaniem Certyfikatu Akre
dytacji AC 030 wydanym przez Polskie Centrum
Akredytacji w dniu 17.09.2009 r.
Działalność normalizacyjna w odlewnictwie.
Kierownik projektu: mgr inż. Krystyna
Łuszczkiewicz
Realizacja tematu dotyczyła różnych aspek
tów działalności normalizacyjnej prowadzonej
w obszarze odlewnictwa i obejmowała:
•
•
•
Celem pracy było utrzymanie i doskonalenie
obowiązującego w Biurze Certyfikacji i Norma
lizacji systemu jakości dla spełnienia wymagań
normy PN-EN 45011:2000 oraz umowy akredy
tacyjnej.
Utrzymanie systemu jakości zostało osią
gnięte poprzez przeprowadzenie auditów we
wnętrznych zgodnie z opracowanym programem
auditów, przegląd i ocenę systemu przez kierow
nictwo wykonawcze, ciągłe monitorowanie aktu
alności norm będących w zakresie akredytacji,
pozytywną ocenę Polskiego Centrum Akredytacji
będącą wynikiem obserwacji działań i przeglądu
dokumentacji oraz poprzez odprowadzenie do
PCA wymaganych opłat za udział w krajowym
46
w roku 2009
•
prowadzenie sekretariatu Komitetu Tech
nicznego nr 301 ds. Odlewnictwa;
adaptację norm europejskich do Polskich
Norm, z zakresu działalności Komitetu Tech
nicznego nr 301 ds. Odlewnictwa;
opracowywanie ekspertyz projektów norm
przesłanych do KT nr 301 oraz innych doku
mentów normalizacyjnych, opracowanie sta
nowiska Polski i przekazanie ich do PKN;
udział w opracowywaniu projektów norm eu
ropejskich.
Zarządzanie systemem informatycznym Instytutu Odlewnictwa.
Funkcjonalna optymalizacja organizacji sieci
LAN w Instytucie Odlewnictwa oraz rozkładu
zasobów serwerów w związku z zakupem nowego serwera, a także planowaną likwidacją
podsieci NOVELL.
Tworzenie nowych aplikacji.
Kierownik projektu: dr Krystyna Rabczak
Zakres prac wykonanych w ramach niniej
szego projektu obejmował działania związane z
opracowaniem koncepcji zarządzania nowymi
serwerami oraz procedurami bezpieczeństwa
systemu informatycznego, tworzeniem nowych
aplikacji bazodanowych wspierających zarzą
dzanie Instytutem oraz aktualizację i moderniza
cję dwóch serwisów: internetowego WWW oraz
intranetowego e-BIIO.
Po zakończeniu instalacji i podstawowej
konfiguracji zakupionych serwerów i urządzeń
sieciowych, opracowano i zrealizowano kon
cepcję nowej organizacji zasobów serwerowych
oraz macierzy dyskowych.
Opracowano także założenia do polityki
bezpieczeństwa systemu informatycznego oraz
procedury bezpieczeństwa sieci z wykorzysta
niem nowych urządzeń sieciowych. Opracowano
też metody wykonywania kompleksowej archiwi
zacji danych dla wszystkich użytkowników stacji
roboczych w Instytucie, jak również przygotowa
no ich wdrożenie. Istotą nowej koncepcji archi
wizacji było wykorzystanie zwolnionego serwera
do celów zdalnego zarządzania „backup-ami”
systemów klienckich.
Wykonana została aplikacja bazodanowa
gromadząca dane dotyczące komputerów oraz
urządzeń peryferyjnych i ich szczegółowego
opisu. Aplikacja nazywa się „Baza Danych – In
wentarz”. Jest to aplikacja webowa, dostępna z
poziomu przeglądarki. Wykonana w technologii
PHP5 oraz MySQL. Aplikacja została posado
wiona na jednym z serwerów i jest dostępna po
zalogowaniu się użytkownika i poprawnym uwie
rzytelnieniu. Jest ona podstawą opracowanego
projektu centralnego monitoringu i zarządzania
zasobami komputerowymi w Instytucie.
Rys. 1. Program „Baza Danych – Inwentarz”.
Formularz zasilania bazy informacji o zasobach
komputerowych.
Drugim kierunkiem działań była aktualizacja
oraz modyfikacje istniejącego oprogramowania
z zakresu zarządzania Instytutem, a także wyko
nanie nowych aplikacji.
Realizując ten kierunek wykonano i wdro
żono nowe autorskie, interaktywnie wspierające
kierownika projektu, oprogramowanie, do zarzą
dzania projektami, w tym opracowywania da
nych autorskich dla projektów oraz raportowania
zużytych środków finansowych.
Kolejny kierunek wykonanych prac obejmo
wał aktualizację, modernizację oraz tworzenie
nowych stron w ramach istniejącego serwisu
WWW Instytutu Odlewnictwa oraz intranetowe
go serwisu e-BIIO.
Rys. 2. Nowa forma graficzna serwisu WWW
Instytutu Odlewnictwa
w roku 2009
47
Poza aktualizacją zasobów informacji prze
prowadzona była również modernizacja struktury
bazy danych, na których opiera się działanie wi
tryny WWW oraz wykonano prace przygotowaw
cze do zmiany stylu i oprogramowania nowej po
staci strony.
Wykonano zmianę strukturalną serwisu in
ternetowego Instytutu, jego format, szatę gra
ficzną oraz system zarządzania zasobami i ich
udostępnianiem (rys. 2). Zaprojektowano, opro
gramowano i wdrożono rozproszony system ak
tualizacji i zasilania zasobów informacji prezen
towanych w witrynie Instytutu (rys. 3).
Rys. 3. Dostęp do Panelu Administracyjnego systemu zarządzania tekstem dla WWW
Celem prac było dostarczenie czytelnikowi
możliwie najbardziej aktualnych informacji do
tyczących działalności Instytutu. Poczynając od
aktualizacji informacji o pracownikach Instytu
tu oraz prowadzonych i wykonanych przez nich
projektach finansowanych z różnych źródeł, po
przez prezentacje ich osiągnięć aż do informacji
o otrzymanych nagrodach i wyróżnieniach.
Rejestrowane i dokumentowane fotogra
ficznie wydarzenia z życia Instytutu znajdowały
odzwierciedlenie w serwisie zatytułowanym „Wy
darzenia-Relacje”.
„Wydarzenia medialne” wskazywały na cza
sopisma i programy radiowe oraz telewizyjne,
które związane były z działalnością Instytutu, kie
runkami jego rozwoju czy też szczególnymi osią
gnięciami jego pracowników.
Również działalność wydawnicza prowadzo
na przez Instytut znajdowała odbicie w prezenta
cji nowych książek, czy też kolejnych numerów
czasopisma „Odlewnictwo Współczesne – Pol
ska i Świat” oraz „Prac Instytutu Odlewnictwa”.
Stała aktualizacja, modernizacja oraz two
rzenie nowych stron w ramach istniejącego
48
w roku 2009
wewnętrznego serwisu Instytutu Odlewnictwa
e-BIIO, dostarczanego pracownikom Instytutu
poprzez sieć Intranet, była kolejnym kierunkiem
w ramach prezentacji działalności Instytutu.
Biuletyn ten dostarcza również informacji
o charakterze HelpDesk-u obejmującego zarów
no podstawowe zarządzenia i polecenia Dyrek
tora Instytutu, informacje z komórek organizacyj
nych, zaproszenia na zbliżające się konferencje,
jak również biblioteczkę e-czasopism z dziedzi
ny odlewnictwa.
Pozwala na wygodne korzystanie z elektro
nicznej książki telefonicznej, zawierającej rów
nież adresy e-mailowe czy Skype’owe oraz miej
sce pracy każdego pracownika.
Innym ułatwieniem jest też dostępność ca
łego zestawu aktualizowanych w sposób syste
matyczny formularzy związanych z procedurami
systemu jakości w Instytucie i wiele innych infor
macji przydatnych w codziennej pracy.
PROJEKTY BADAWCZE WŁASNE
Nowa generacja ciekłych mas ceramicznych dla odlewnictwa precyzyjnego na bazie
wielofunkcyjnych spoiw o podwyższonej
biokompatybilności.
Karwiński
Głównym celem poznawczym niniejszego
projektu badawczego jest ilościowy opis teore
tyczny i doświadczalny wpływu dodatków mo
dyfikujących na właściwości fizykochemiczne
układów dyspersyjnych zawierających wodne
roztwory koloidalne. Celem utylitarnym jest opra
cowanie nowej generacji ciekłych mas ceramicz
nych opartych na spoiwach wodnych na bazie
roztworów koloidalnych np. SiO2 bądź Y2O .
Badania przeprowadzone w ramach niniej
szego projektu badawczego umożliwiły opraco
wanie nowych metod wszechstronnej charak
terystyki fizykochemicznej spoiw i ciekłych mas
ceramicznych. Wymienić tu można konstrukcję
nowego naczyńka pomiarowego do równocze
snego wyznaczania napięcia powierzchniowego
oraz kąta zwilżania na podstawie kształtu leżą
cej kropli. Wysoką precyzję pomiarów osiągnięto
przez zastosowanie pełnego termostatowania
naczyńka, kontrolowanie atmosfery (nasycanie
parami odpowiedniego rozpuszczalnika) oraz
standaryzację przygotowania powierzchni o ści
śle zdefiniowanych właściwościach i wysokiej ho
mogeniczności. Do zdejmowania kształtu kropli
zastosowano wysokorozdzielczą kamerę CCD
wraz z układem analizy obrazu oraz opracowa
nym we własnym zakresie oprogramowaniem.
Metoda wyznaczania napięcia powierzchniowe
go oparta została na iteracyjnym rozwiązaniu
nieliniowego równania Laplace’a, natomiast kąt
zwilżania wyznaczano przez nieliniowe fitowa
nie kształtu kropli w pobliżu powierzchni wielo
mianami wysokiego stopnia.
Rozwinięto również metodykę badawczą
wyznaczania właściwości reologicznych spoiw
i ciekłych mas ceramicznych opartą na wykorzy
staniu przepływu parabolicznego Poiseuille’a.
Unikatowa konstrukcja aparatu umożliwiła wy
eliminowanie często spotykanych w klasycznych
wiskozymetrach efektów niehomogeniczności
suspensji (sedymentacji). Zastosowanie konduk
tometrycznej metody wyznaczania poziomu su
spensji, termostatowania celki pomiarowej oraz
cyfrowych czujników temperatury umożliwiło
znaczące zwiększenie precyzji pomiarów, którą
oszacowano na 0,5%.
Opracowano nową metodykę wyznaczania,
w kontrolowanych warunkach konwekcji wymu
szonej, szybkości suszenia modelowych form
ceramicznych o różnorodnym kształcie. Zasada
działania urządzenia opiera się na wymuszeniu
osiowego przepływu stagnacyjnego gazu suszą
cego o kontrolowanej intensywności i wilgotno
ści względnej. Kinetykę suszenia wyznaczano
na drodze grawimetrycznej oraz przez pomiar
przewodnictwa elektrycznego warstwy formy ce
ramicznej.
Oprócz badań doświadczalnych rozwinięto
opis teoretyczny procesów fizykochemicznych
wywierających decydujący wpływ na jakość wy
twarzanych form ceramicznych, takich jak:
• adsorpcja surfaktantów jonowych na po
wierzchni faz spoiwo/powietrze oraz elektro
lit/ciało stałe (krzemionka), wpływająca na
napięcia międzyfazowe, zwilżalność modelu
woskowego przez ciekłe masy ceramiczne
oraz stopień dyspersji materiałów ogniotrwa
łych w spoiwie;
• transport masy (wilgotności) dla różnej kon
figuracji i intensywności przepływu gazu su
szącego oraz geometrii formy ceramicznej
(zagłębienia, wnęki);
• sedymentacja, agregacja i procesy tworze
nia warstewek żelowych.
Badania te pozwoliły na sformułowanie
wielu wniosków mających istotne znaczenie po
znawcze i praktyczne, mianowicie:
• precyzyjne pomiary lepkości względnej
spoiw i suspensji pozwalają wyznaczyć
strukturę agregatów oraz ich zastępczy roz
miar hydrodynamiczny;
• dodatek substancji powierzchniowo aktyw
nych wywiera decydujący wpływ na wła
ściwości fizykochemiczne ciekłych mas ce
ramicznych, polepszając stopień dyspersji
fazy stałej, homogeniczność i stabilność
w roku 2009
49
suspensji, co umożliwia wytwarzanie form
ceramicznych o podwyższonej jakości;
• dodatek surfaktantów polepsza również
w znaczącym stopniu zwilżalność modeli wo
skowych redukując kąt zwilżania do wartości
30–40° (bez dodatku tych substancji wartość
kąta zwilżania wynosiła około 90°);
• wykazano też, że dodatek surfaktantów nie
powoduje natomiast znaczącego wzrostu
szybkości suszenia form ceramicznych, jak
często utrzymywano w literaturze patento
wej;
• efektywność suszenia, szczególnie miejsc
trudno dostępnych jak zagłębienia i wnęki,
można w znaczący sposób zwiększyć przez
zastosowanie odpowiedniej konfiguracji
strumienia gazu, prostopadłej do suszonej
powierzchni formy ceramicznej, a nie rów
noległej, jak to powszechnie stosowano do
tychczas.
W zakresie prac i badań procesu techno
logicznego podstawowym efektem przeprowa
dzonych badań jest dalsza optymalizacja składu
jakościowego i ilościowego masy ceramicznej,
z której zbudowana jest warstwowa, odlewnicza
forma ceramiczna. Można na postawie dotych
czas wykonanych prac stwierdzić, że optymalny
skład i optymalna receptura przygotowania po
winny zapewniać:
• stabilność właściwości ciekłej masy cera
micznej - możliwie krótki czas homogeniza
cji, niewielką sedymentację, dobrą zwilżal
ność powierzchni modeli woskowych, pełne
i równomierne pokrycie powierzchni zesta
wów modelowych;
• możliwie wysoką wytrzymałość na surowo
formy i odpowiednią, ale nie za wysoką wy
trzymałość formy po wygrzewaniu;
• odporność na wstrząsy cieplne – zapewnie
nie ciągłości formy ceramicznej po ostudze
niu i ponownym gwałtownym ogrzaniu (zale
wanie ciekłym metalem);
• możliwie wysoką przepuszczalność formy
ceramicznej w temperaturze zalewania cie
kłym metalem.
Badania wpływu polidyspersyjności po
zwoliły na określenie podstawowych zależności
pomiędzy składem ziarnowym i jego rozkładem
(w zakresie zarówno cząstek koloidalnych, jak
i cząstek materiału ceramicznego) a parametra
50
w roku 2009
mi technologicznymi formy ceramicznej. Podsta
wowe zależności to:
• duża powierzchnia właściwa i jednocze
śnie możliwie duża polidyspersyjność skła
du ziarnowego dla spoiwa, jak również dla
ciekłej masy ceramicznej powoduje wzrost
wytrzymałości mechanicznej warstwy formy
ceramicznej (pomiar surowej próbki);
• materiał do posypywania na pierwsze war
stwy - korzystniejsze właściwości technolo
giczne zapewnia jeśli jest stosunkowo drob
ny (do 0,2 mm) i monodyspersyjny (wyższa
przepuszczalność przy wysokiej wytrzyma
łości);
• materiał na dalsze warstwy nie powinien
zawierać drobnych ziaren poniżej 0,30 mm
(pogorszenie właściwości technologicznych
tak w zakresie wytrzymałości, jak i przepusz
czalności).
Najważniejsze efekty w zakresie rozwoju
badań procesu technologicznego prezentowanej
pracy to:
• opracowanie aparatury oraz metodyki po
miarów wytrzymałości mechanicznej cien
kich warstw ceramicznych;
• opracowanie składu przymodelowej warstwy
ceramicznej przeznaczonej do zastosowa
nie w technologii „pełnej formy” do odle
wania żeliwa stopowego i zapewne staliwa
(konieczność potwierdzenia w próbach tech
nicznych);
• rozwój metodyki sterowania parametrami
technologicznymi formy ceramicznej wyko
nywanej według metody wytapianych modeli
(przykład: uzyskanie form do precyzyjnego
odlewania stopów magnezu).
Pomiar wytrzymałości w podwyższonej temperaturze
PROJEKTY BADAWCZE ZAMAWIANE
Badania materiału na odlewy zębów i łączników do pogłębiarek.
Kierownik projektu: dr inż. Adam Kowalski
Zamawiający: Firma MTI Holland B.V., Holandia
Celem pracy był dobór składu chemicznego
i obróbki cieplnej zapewniających uzyskanie naj
wyższej plastyczności i wytrzymałości materiału
na odlewy zębów i łączników do pogłębiarek.
Określono skład chemiczny, twardość HRC,
mikrotwardość HV i mikrostrukturę dostarczo
nych odlewów zęba i łącznika. Opracowano skład
chemiczny staliwa w trzech wariantach i wykona
no obróbkę cieplną (normalizowanie i ulepszanie
cieplne) w trzech różnych cyklach dla każdego
składu chemicznego. Przeprowadzono badania
metaloznawcze dla wszystkich wariantów.
Uzyskane właściwości podano w tabeli:
Oznaczenie
próbki
,
MPa
m
,
KCV,
HRC
Staliwo o najwyższej plastyczności
1102
1205
10,8
2
Staliwo o najwyższej wytrzymałości
T4.2
Możliwości zastosowania żużla odpadowego
z pieca elektrycznego Huty Miedzi Głogów II
jako surowca do produkcji materiałów odlewanych.
Kierownik projektu: mgr inż. Andrzej Pytel
Zamawiający: KGHM ECOREN SA, Lubin
Właściwości mechaniczne
0,2
A1.1
Rys. 2. Próbka T4.2, trawiono w Mi1Fe, bainit,
martenzyt, pow. 1000x
1725
1892
2,1
8,1
51
Mikrostrukturę staliwa przedstawiono na ry
sunkach 1 i 2.
Rys. 1. Próbka A1.1, trawiono w Mi1Fe, bainit,
martenzyt, pow. 1000x
W pracy przedstawiono szereg prób i ba
dań mających na celu przeanalizowanie moż
liwości zagospodarowania żużla odpadowego
z pieca elektrycznego Huty Miedzi Głogów II,
jako surowca wykorzystywanego w procesie
odlewniczym. Przeprowadzono próby topienia
i odlewania żużla do różnych form odlewniczych,
takich jak grafitowe, bentonitowe, ceramiczne,
samoutwardzalne, metalowe. Stosowano różne
warianty czasu krystalizacji odlanych elementów
kształtowych. Stwierdzono w warunkach labora
toryjnych możliwość odlania elementów kształto
wych z żużla o strukturze krystalicznej.
Próby topienia żużla przeprowadzono
w piecu indukcyjnym średniej częstotliwości typu
RADYNE R 60/RG w tyglu o pojemności 40 kg
i wyłożeniu grafitowym. Żużel roztopiony w tem
peraturze 1300–1350°C w piecu indukcyjnym
z wyłożeniem grafitowym posiada lejność po
zwalającą na odwzorowanie kształtu formy od
lewniczej. Przeprowadzone próby laboratoryjne
wykazały skłonność ciekłego żużla do tworzenia
struktury amorficznej o niskich właściwościach
mechanicznych, można również uzyskać struk
turę krystaliczną o znacznie wyższych właści
wościach mechanicznych. W celu uzyskania po
w roku 2009
51
żądanej struktury krystalicznej należy stosować
kontrolowany proces krzepnięcia odlewu. Opra
cowanie innowacyjnej technologii wytwarzania
wyrobów odlewanych z żużla odpadowego po
winno być poprzedzone szeregiem ekspertyz
z zakresu technicznego i ekonomicznego uza
sadnienia produkcji konkretnych wyrobów. Jed
nocześnie odlewnicze zagospodarowanie żużla
stanowi znaczny postęp w dziedzinie zagospo
darowania odpadów. Na rysunku 1 pokazano
roztopiony żużel w piecu, a na rysunku 2 odlew
kształtowy z żużla.
Rys. 1. Roztopiony żużel w piecu
Rys. 2. Odlew kształtowy z żużla
Badania właściwości technologicznych stosowanych mas modelowych.
Karwiński
Zamawiający: LOTOS Parafiny Sp z o.o.,
Jasło
Masa modelowa stosowana w technologii
wytapianych modeli musi zapewnić uzyskanie
powtarzalności kształtu, odpowiednią jakość po
wierzchni modelu oraz stabilność wymiarową. Te
właściwości modeli osiągnąć można przez dobór
52
w roku 2009
odpowiednich mas modelowych stosowanych
w metodzie wytapianych modeli. Woskowe masy
modelowe dzieli się na miękkie i twarde.
Masy miękkie są mieszaniną parafiny,
stearyny i np. wosku pszczelego, wosku poliety
lenowego i innych. Właściwości technologiczne
mas modelowych można modyfikować poprzez
dobór odpowiedniego składu jakościowego i ilo
ściowego kompozycji.
Masy twarde produkowane są przez takie
firmy jak Kerr, Castaldo (USA), Blayson Olefines
(W. Brytania) czy Fuller (Niemcy). Składnikami
typowych twardych mas modelowych są: para
fina i/lub woski mikrokrystaliczne oraz dodatki
w postaci żywic syntetycznych, modyfikatorów
i barwników.
Spośród kilku pracujących aktualnie w Pol
sce odlewni precyzyjnych, zdecydowana więk
szość stosuje tzw. miękkie masy modelowe.
Każda z odlewni sama sporządza masy modelo
we według własnej receptury.
Niestabilność właściwości dostarczanych
przez producentów surowców do sporządzania
masy modelowej powoduje w konsekwencji nie
stabilność właściwości technologicznych mas
modelowych, co ma niebagatelny wpływ na ja
kość produkowanych modeli, a w dalszej kolej
ności odlewów precyzyjnych.
Twarde masy modelowe stosowane są
głównie do wykonywania odlewów jubilerskich
i artystycznych i powinny zapewniać dokładne
odtworzenie kształtów i faktury zaprojektowanych
wzorów oraz posiadać wysoką wytrzymałość
i stabilność wymiarową.
Zakres prac realizowanych w niniejszym za
daniu obejmował badania właściwości technolo
gicznych stosowanych mas modelowych zarów
no miękkich, jak i twardych.
Badaniami objęto miękkie masy modelowe
stosowane w czterech krajowych odlewniach
precyzyjnych oraz wybrane twarde masy prze
znaczone do wykonywania modeli odlewów ju
bilerskich i artystycznych. Przebadano również
próbki miękkich mas modelowych dostarczo
nych przez firmę LOTOS Parafiny Sp. z o.o.,
w tym jedną w ilości 150 kg, której przydatność
sprawdzono w warunkach produkcyjnych odlew
ni precyzyjnej PIO SPECODLEW Sp. z o.o.
W wyniku przeprowadzonych badań okre
ślono właściwości technologiczne stosowanych
mas modelowych, które pozwalają na produkcję
wysokiej jakości odlewów precyzyjnych ze sto
pów żelaza oraz odlewów jubilerskich i artystycz
nych ze stopów metali nieżelaznych.
Należy zaznaczyć, że przeprowadzone ba
dania miały charakter wstępny, rozpoznawczy,
ale ich wyniki stanowią niebagatelny przyczynek
do opracowania receptury i parametrów stoso
wania miękkich i twardych mas modelowych no
wej generacji.
Opracowanie metodyki badań właściwości
technologicznych mas modelowych.
Karwiński
Zamawiający: LOTOS Parafiny Sp. z o.o.,
Jasło
Prace badawcze wykonywano w ramach
projektu „Opracowanie nowej generacji mas mo
delowych dla odlewnictwa precyzyjnego”, który
jest realizowany w ramach programu Innowacyj
na Gospodarka 2007–2013. Działanie 1.4.
Celem zrealizowanej pracy było opraco
wanie kompleksowej metodyki badań technolo
gicznych mas modelowych przeznaczonych do
realizacji różnych rozwiązań technologicznych
produkcji odlewów precyzyjnych z zastosowa
niem metody wytapianych modeli.
Zakres prac obejmował opracowanie kon
strukcji, wykonanie nowych stanowisk do badań
właściwości technologicznych oraz opracowanie
metodyki badań.
Opracowana metodyka badań pozwala na
kompleksową ocenę właściwości mas mode
lowych zarówno parafinowo-stearynowych, jak
i mas modelowych jubilerskich, tzw. „twardych”
przeznaczonych do stosowania we wtryskarkach
półautomatycznych i automatycznych używanych
w zaawansowanych technicznie odlewniach pre
cyzyjnych.
Przy zastosowaniu opracowanej metody
ki oznaczono właściwości mas modelowych
parafinowo-stearynowych stosowanych aktualnie
w odlewniach precyzyjnych. Przedmiotem badań
były partie mas modelowych pobrane z następu
jących odlewni:
• PIO Specodlew w Krakowie,
• PIO Specodlew oddział w Radomiu,
• Odlewnia Żeliwa KRÓLMET w Zawierciu,
• Spółdzielnia Pracy ARMATURA w Łodzi.
Oprócz mas modelowych parafinowostearynowych oznaczono właściwości technolo
giczne mas modelowych stosowanych przez ju
bilerów.
Przeprowadzono również badania właściwo
ści technologicznych próbek mas modelowych
parafinowo-stearynowych przygotowanych przez
firmę LOTOS.
Opracowanie technologii i wykonanie odlewów prototypowych łopatek ze stopu FAP.
Zamawiający: Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa
Celem projektu było opracowanie technologii odlewniczej i wykonanie prototypowych od
lewów łopatek ze stopu na bazie niklu o nazwie
FAP.
W początkowym etapie pracy przeprowa
dzono wstępne próby otrzymywania zamówio
nego tworzywa FAP, celem optymalizacji techno
logii odlewania oraz określenia zgaru niektórych
dodatków stopowych. Wykonano symulację
komputerową procesów zalewania i krzepnięcia
w oparciu o badania niezbędnych parametrów
fizycznych.
Stanowisko do pomiaru strzałki ugięcia znormalizowanych próbek woskowych
w roku 2009
53
Opracowano technologię formy i wykonano
omodelowanie odlewnicze.
W oparciu o wstępne próby topienia wyko
nano szereg wytopów przedmiotowego stopu,
a powstały w tym procesie metal zalewano do
uprzednio przygotowanych form. Wykonano po
miary krzywych stygnięcia stopu. Zbadano jego
skład chemiczny oraz zawartości występujących
w nim gazów (tlen, azot). Przeprowadzono ba
dania jakościowe odlanych łopatek, a następnie
wykonano ich obróbkę wykańczającą.
Na przygotowanych próbkach określono
właściwości mechaniczne stopu oraz przeprowa
dzono badania mikrostruktury.
W wyniku podjętych działań opracowano
technologię odlewniczą dla przedmiotowych ło
patek oraz wykonano sześć sztuk odlewów łopa
tek, które przekazano Zamawiającemu do prób
eksploatacyjnych.
Technologia wykorzystywana do otrzymywania
odlewów łopatek
Kolejne sekwencje procesu krzepnięcia według
zaproponowanej technologii
54
w roku 2009
PROJEKTY CELOWE
Opracowanie i wdrożenie technologii wykonywania form i rdzeni z ekonomiczno-ekologicznym spoiwem geopolimerowym dla odlewów żeliwnych.
Kierownik projektu: dr inż. Irena IzdebskaSzanda
Umowa nr II-169/P-194/2007
Wnioskodawca: KFP „Białogon” SA,
„Odlewnia Białogon” Sp. z o.o., Kielce
Celem projektu było opracowanie, przeba
danie i wdrożenie innowacyjnej, ujednoliconej
technologii wytwarzania rdzeni z zastosowa
niem, w miejsce mas ze spoiwem organicznym,
mas na bazie nieorganicznego spoiwa geopoli
merowego, gwarantujących otrzymanie wysokiej
jakości odlewów żeliwnych.
W wyniku przeprowadzonych w ramach
projektu prac badawczych, obejmujących mię
dzy innymi modernizację i optymalizację techno
logii wytwarzania form i rdzeni z zastosowaniem
mas na bazie nowego nieorganicznego spoiwa
geopolimerowego, modernizację instalacji dozo
wania spoiwa i aktywatora do mieszarki AMD-6,
stanowiskowych instalacji zautomatyzowanego
dozowania utwardzacza gazowego, dozowania
mieszanki piasku i regeneratu, zastąpione zo
stało organiczne spoiwo, ekologicznym spoiwem
nieorganicznym.
Dzięki zastosowaniu opracowanej i wyko
nanej prototypowej instalacji automatycznego
dozowania CO2, zapewniona została we wszyst
kich punktach odbioru potrzebna ilość gazu,
co pozwoliło na racjonalne jego dozowanie,
a w konsekwencji na zmniejszenie kosztów pro
dukcji i ustabilizowanie gospodarki materiałowej
poprzez eliminację nieplanowanych strat, wy
nikających z nieprawidłowego sposobu i czasu
utwardzania rdzeni czy form związanego z czyn
nikiem ludzkim.
Przy opracowaniu i wdrożeniu nowej tech
nologii wytwarzania rdzeni z zastosowaniem
mas na bazie nieorganicznego spoiwa geopoli
merowego, gwarantujących otrzymanie wysokiej
jakości odlewów żeliwnych, stosowano z powo
dzeniem piasek zregenerowany, w miejsce pia
sku świeżego.
Zastosowanie nowego nieorganicznego
spoiwa pozwala na znaczne obniżenie kosz
tów materiałowych oraz korzystnie wpływa na
ochronę środowiska, między innymi poprzez
zmniejszenie gazotwórczości masy formierskordzeniowej i poprawę warunków pracy na stano
wiskach formowania i zalewania. Rozwiązanie
takie jest godne polecenia dla innych odlewni,
szczególnie tych, które położone są w granicach
lub na obrzeżach miast.
Przykładowe rdzenie i odlewy wykonywane
wg nowej technologii
Opracowanie innowacyjnej technologii i uruchomienie produkcji bentonitu zmodyfikowanego przeznaczonego do wykonywania
odlewów staliwnych o wysokiej jakości ich
powierzchni.
Stefański
Umowa nr II-288/P-336/2009
Wnioskodawca: P.T.H. CERTECH, Niedomice
Celem projektu było opracowanie innowa
cyjnej technologii oraz uruchomienie produkcji
wysokiej jakości „zmodyfikowanego bentonitu”
(w ilości 2000 ton/rok), stosowanego jako lepisz
cze mas formierskich bentonitowych przezna
czonych do wykonywania odlewów staliwnych.
Założono, że wysoka jakość nowego bento
nitu umożliwi otrzymanie bardzo dobrej jakości
powierzchni odlewów, zbliżonej do jakości odle
wów żeliwnych (uzyskiwanej podczas stosowania
dodatków typu pył węglowy lub jego zamienniki).
W wyniku zrealizowania projektu uzyskano
następujące osiągnięcia praktyczne:
w roku 2009
55
•
w firmie CERTECH w Niedomicach zbudo
wano instalację produkcyjną o wydajności
2000 ton/rok do wykonywania zmodyfikowa
nego bentonitu przeznaczonego jako lepisz
cze do mas formierskich bentonitowych do
wykonania odlewów staliwnych oraz urucho
miono jego produkcję;
opracowany materiał - bentonit zmodyfiko
wany posiada wysokie parametry technolo
giczne;
wysoka jakość bentonitu oraz wysoka za
wartość w nim montmorylonitu o wysokiej
ognioodporności pozwala na zmniejszenie
zużycia stosowanych materiałów;
zastosowany w masach formierskich bento
nit umożliwia otrzymanie wysokich właściwo
ści technologicznych mas formierskich oraz
bardzo dobrej jakości powierzchni odlewów,
spełniających wysokie wymagania odlewni;
zastosowanie w masach formierskich bento
nitu zmodyfikowanego sprzyja zmniejszeniu
ilości wad odlewniczych typu pęcherze ga
zowe, nakłucia, strup, blizny.
•
•
•
•
Zastosowanie w odlewniach zmodyfikowa
nego bentonitu do produkcji odlewów staliwnych
pozwoli na uzyskanie znaczących efektów eko
nomicznych.
Wilgotność masy formierskiej W, %
Przykładowy wpływ stosowanych bentonitów na
wytrzymałość na ściskanie masy
formierskiej (Rc
56
w roku 2009
Opracowanie technologii i uruchomienie produkcji wysokiej jakości materiałów o nazwie
„ekomix” oraz mieszanki bentonit-ekomix,
przeznaczonych dla odlewnictwa.
Stefański
Umowa nr II-191/P-224/2008
Wnioskodawca: P.T.H. CERTECH, Niedomice
Celem projektu było opracowanie nowo
czesnej technologii oraz uruchomienie produkcji
wysokiej jakości składników mas formierskich
z lepiszczem bentonitowym. Były to: materiał
o nazwie ekomix, w ilości 300 ton/rok oraz mie
szanki bentonit-ekomix, w ilości 3 000 ton/rok.
Materiały te przeznaczone są dla odlewni krajo
wych i zagranicznych wykonujących odlewy że
liwne.
W wyniku realizacji projektu podstawowe
cele zostały osiągnięte, opracowana została
technologia doświadczalna, zbudowana została
instalacja produkcji nowych materiałów, jakość
ich została sprawdzona z pozytywnym rezulta
tem w odlewniach, produkcja nowych materiałów
została wdrożona u producenta to jest w PTH
CERTECH, w Niedomicach koło Tarnowa.
W wyniku zrealizowania projektu opracowa
no nowoczesne materiały, których zastosowanie
w odlewniach pozwala na uzyskanie następują
cych efektów:
• zastosowanie nowych materiałów umożliwia
otrzymanie wysokich właściwości techno
logicznych mas formierskich, spełniających
najwyższe wymagania odlewni;
• wysoka zdolność do tworzenia węgla błysz
czącego z ekomixu, umożliwia uzyskanie
wysokiej jakości powierzchni odlewów;
• zużycie nowego materiału w masie formier
skiej wynosi 30% w porównaniu do dotych
czas stosowanego odlewniczego pyłu węglo
wego;
• mniejsza jest ilości wad odlewniczych typu
pęcherze gazowe, nakłucia, strup, blizny;
• całkowita wydzielalność gazów z masy for
mierskiej jest mniejsza o około 30%, w po
równaniu do mas z odlewniczym pyłem wę
glowym;
• zastosowanie ekomixu w masach w miejsce
dotychczas stosowanego pyłu węglowego
pozwala na obniżeniu emisji takich szkodli
wych gazów jak: tlenek węgla (CO) około
pięciokrotne, węglowodory benzolowe BTX
(benzen, toluen, ksylen) - około 8-krotne, wie
lopierścieniowe węglowodory aromatyczne
(16 związków WWA) - około 3- do 6-krotne;
• zastosowany w nowych materiałach „ab
sorbent” dodatkowo neutralizuje szkodliwe
związki wydzielające się z mas rdzeniowych,
znajdujących się w formie odlewniczej, któ
rych emisję w dotychczasowych pracach po
mijano.
Prace przy realizacji projektu zakończono
w marcu 2009 r., do końca 2009 roku mieszanki
bentonit-ekomix wdrożono w siedmiu krajowych
odlewniach. Opracowane materiały zostały wy
różnione nagrodą na targach „METAL 2009”
w Kielcach.
Wyniki badań emisji lotnych związków organicznych
z mas formierskich i rdzeniowych podczas
wykonywania odlewów
Opracowanie i wdrożenie udoskonalonej
technologii odlewów dwuwarstwowych.
Kierownik projektu: mgr inż. Elżbieta
Smoluchowska
Umowa nr II-271/P-250/2008
Wnioskodawca: HARDTOP Centrum Odlewnictwa Sp. z o. o., Charsznica
W odlewni HARDTOP Centrum Odlewnic
twa Sp. z o.o. w Charsznicy produkowane są wg
innowacyjnej technologii HARDTOP odlewy dwu
warstwowe, które charakteryzują się większą od
tradycyjnie stosowanych odlewów trwałością (od
pornością na ścieranie, uderzenia itp.). Znajdują
one zastosowanie w przemyśle maszynowym
i budowlanym. Rosnące zapotrzebowanie na
tego typu odlewy i wzrost produkcji spowodo
wał, że w odlewni HARDTOP wzrosła ilość mas
zużytych wywożonych ma wysypisko (w których
95% stanowi świeży piasek). Mając na uwadze
aspekt technologiczny i ekologiczny, odlewnia
HARDTOP Centrum Odlewnictwa Sp. z o. o. przy
współpracy z Instytutem Odlewnictwa w Krako
wie podjęła się opracowania i wdrożenia produk
cji odlewów dwuwarstwowych wg udoskonalonej
technologii mas formierskich. W technologii tej
w miejsce stosowanego aktualnie szkła wodne
go 145 utwardzanego CO2 zastosowane zostało
nowe ekologiczne spoiwo geopolimerowe. Masy
wykonane z jego udziałem są w porównaniu do
mas wykonywanych z udziałem szkła wodnego
145 lepiej wybijalne, tańsze, charakteryzują się
niższą gazotwórczością i lepszymi właściwościa
mi wytrzymałościowymi, co wiąże się z poprawą
jakości odlewów dwuwarstwowych.
Opracowana została również technologia
utylizacji zużytych mas formierskich (regenera
cja piasków). Wykonano i uruchomiono stanowi
sko uproszczonej regeneracji zużytych mas for
mierskich wyposażone w kruszarkę wibracyjną.
Zastosowanie udoskonalonej technologii
mas formierskich do produkcji odlewów dwu
warstwowych przyniosło odlewni HARDTOP ko
rzyści wynikające ze zmniejszenia ilości spoiwa
w masie, zmniejszenia zużycia świeżego piasku,
odzysku części metalowych znajdujących się
w masach zużytych, zredukowania kosztów zwią
zanych z wywozem mas wybitych na wysypisko,
poprawę jakości odlewów dwuwarstwowych, co
związane jest z obniżeniem kosztów oczyszcza
nia i naprawy odlewów oraz niewymierne efekty
ekologiczne.
Z wstępnych badań zagospodarowania re
generatu pochodzącego z regeneracji mas zu
żytych wynika, że w przypadku jego nadmiaru
istnieje możliwość wykorzystania go w produk
cji płyt chodnikowych. Przed przystąpieniem do
zagospodarowania regeneratu w produkcji płyt
chodnikowych zaleca się sprawdzenie wykona
nych w laboratorium badań w skali półtechnicz
nej.
Nowo opracowana technologia wykonywa
nia odlewów dwuwarstwowych jest w porów
naniu do poprzednio stosowanej technologii
technologią ekologiczną i bezodpadową, ponie
waż wpływa na m.in. zmniejszenie emisji CO2,
w roku 2009
57
zmniejszenie robocizny przy oczyszczaniu i wy
bijaniu odlewów, powoduje mniejszą degradację
środowiska wynikającą ze zmniejszenia wydo
bycia piasku, jak również podnosi świadomość
ekologiczną pracowników odlewni. Na rysunku
pokazano modelowy odlew dwuwarstwowy młot
ka kruszarki klinkieru i gotowy odlew.
Schemat odlewu dwuwarstwowego młotka kruszarki
klinkieru (z lewej) oraz fotografia gotowego odlewu
dwuwarstwowego wykonanego wg udoskonalonej
technologii (z prawej)
su zalewania, zasilania i krzepnięcia odlewów,
co pozwoliło na opracowanie ostatecznej kon
strukcji zestawu odlewów, wykonanie oprzyrzą
dowania odlewniczego oraz wykonanie serii in
formacyjnej wpustu ściekowego D400 w ilości 10
kompletów.
Znamienna dla nowo opracowanego zwień
czenia wpustu D400 jest innowacyjna konstruk
cja podpór na płaskim, poziomym od spodu
kołnierzu, o mniejszej rozpiętości belek o około
20% (nie produkowanego dotychczas w kraju),
o zwartej konstrukcji, która pozwoliła na zwięk
szenie przepustowości wpustu, z dotychczaso
wej powierzchni odpływu stanowiącej około 64%
powierzchni prześwitu do powierzchni odpływu
stanowiącej 90% pow. prześwitu. Dzięki temu
możliwe było obniżenie masy gotowego zesta
wu o 30%. Przewiduje się, że docelowo będzie
możliwe uzyskanie produkcji i sprzedaży nowo
opracowanego zwieńczenia wpustu ściekowe
go D400 w ilości 1500 sztuk rocznie.
Opracowanie technologii i uruchomienie produkcji innowacyjnej konstrukcji wpustu ściekowego D400.
Kierownik projektu: mgr inż. Aleksander
Palma
Umowa nr II-314/P-357/2009
Wnioskodawca: Odlewnia Żeliwa „Fansuld”
Sp. j., Końskie
Celem projektu było opracowanie techno
logii wykonania i wdrożenie do produkcji odle
wów zwieńczenia wpustu ściekowego grupy 4,
klasy D400 przeznaczonych do zastosowania
w jezdniach dróg, w ciągach pieszo-jezdnych,
utwardzonych poboczach oraz obszarach par
kingowych dla wszystkich rodzajów pojaz
dów drogowych, spełniającego normę PN-EN
124:2000.
Obecnie stosowanych jest, w trakcie bu
dowy nowej infrastruktury drogowej i w trakcie
remontów, w zależności od przeznaczenia wie
le klas zwieńczeń wpustów i w zależności od
miejsca zabudowy podzielonych na sześć grup
o różnorakiej konstrukcji.
W trakcie prac opracowano technologię
mas formierskich i rdzeniowych, ustalono osta
teczny skład żeliwa minimum klasy EN-GJL-150,
przeprowadzono symulację komputerową proce
58
w roku 2009
Kompletne zwieńczenie wpustu ściekowego
klasy D400
Opracowanie nowoczesnej koncepcji procesu technologicznego i jej wdrożenie do produkcji odlewów stosowanych w petrochemii.
Madej
Umowa nr II-246/P-292/2008
Wnioskodawca: Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe UNIMAT Sp. z o.o., Nowy Dwór
Celem głównym projektu było opracowa
nie nowoczesnego pod względem technicznym,
ekologicznego oraz ekonomicznego procesu
produkcyjnego wykonywania odlewów ze sto
pów aluminium w „PPU UNIMAT”, mających za
stosowanie w przemyśle petrochemicznym. Są
to odlewy do instalacji paliwowych, transportu
i magazynowania ciekłych paliw, jak również
elementy typu złącza dla przemysłu paliwowego
oraz transportu drogowego i kolejowego paliw.
Zarówno w Polsce, jak i na rynkach euro
pejskich i światowych dla odlewów tej grupy sta
wiane są wysokie wymagania jakościowe. Obo
wiązujące warunki techniczne odbioru odlewów
nie dopuszczają występowania w odlewach wad
powierzchniowych oraz wad wewnętrznych typu
porowatości, pęcherze gazowe, jamy skurczowe,
wtrącenia niemetaliczne, zapiaszczenia itp.
W celu spełnienia wymagań jakościowych,
w projekcie zrealizowano badania przemysłowe
i prace rozwojowe mające na celu modernizację
obecnej technologii produkcji oraz dostosowanie
jej poziomu do istniejących wymagań. Odlewy dla
których opracowano nową technologię to głównie
odlewy typu szybkozłącza i armatura wykonywa
ne w formach metalowych (odlewy rdzeniowane,
asortyment trudny technologicznie).
Wykonane odlewy próbne badano w aspek
cie wpływu procesów rafinacji i modyfikacji
stopów na szczelność i występowanie wad od
lewniczych - były to również badania: jakości po
wierzchni odlewów, tolerancji wymiarowej, wła
ściwości technologicznych materiału odlewów,
itp. Działania te miały na celu zminimalizowanie
ilości braków odlewniczych oraz zwiększenie
uzysku metalu odlewanego do form.
Efektem zrealizowanych badań stosowa
nych i prac rozwojowych jest opracowanie no
woczesnej koncepcji procesu technologicznego
i uruchomienie produkcji wysokiej jakości odle
wów stosowanych w petrochemii.
Kokila do odlewania korpusu złącza A3-45
Kokila do odlewania korpusu łącza 4
Stanowisko rafinacji ciekłego
metalu azotem
Szybkozłącze paliwowe C4
w roku 2009
59
Opracowanie i wdrożenie innowacyjnej technologii wytwarzania wysokojakościowych
odlewów ze staliw stopowych Mn i Cr-Mo do
maszyn dla górnictwa odkrywkowego.
Kierownik projektu: mgr inż. Franciszek
Pezarski
Umowa nr 03959/C.ZR7-6/2007
Wnioskodawca: Fugo-Odlew Sp. z o.o.,
Konin
Celem projektu było opracowanie i wdro
żenie innowacyjnej technologii wytwarzania no
wych rodzajów wysokojakościowych odlewów ze
staliw stopowych manganowych i chromowo mo
libdenowych do ciężkich maszyn dla górnictwa
odkrywkowego o bardzo wysokiej niezawodno
ści eksploatacyjnej, takich jak np. wieńce kół za
bierakowych, koła jezdne, ogniwa gąsienicowe.
Wdrożona technologia pozwoliła na uru
chomienia produkcji nowego asortymentu wy
sokojakościowych ciężkich odlewów ze staliw
stopowych Mn i Cr-Mo w ilości około 1260 t/rok
o jakości odpowiadającej technicznym warunkom
odbioru takich firm, jak np. RWE Power Essen,
VATTENFALL, TAKRAF przy ograniczeniu ilości
spoiwa nieorganicznego w masie formierskiej do
poziomu 2,0–2,5%. Dzięki zastosowaniu nowe
go spoiwa uzyskano polepszenie wybijalności
masy, obniżenie pracochłonności oczyszczania
odlewów o około 30% i zwiększenie wydajno
ści procesu regeneracji mechanicznej piasku
z masy odwałowej. Wdrożenie nowej technologii
pozwoliło na zwiększenie rentowności produkcji
Fugo-Odlew Sp. z o.o. z 5% w 2007 r. do 14,7%
w I kw. 2009 r. i zwiększenie zatrudnienia o 25
osób.
Przy zastosowaniu symulacji komputerowej
opracowano i wdrożono zoptymalizowany układ
formy uwzględniający między innymi usytuowa
nie odlewu w formie, wielkość naddatków tech
nologicznych, wielkość skurczu liniowego, ilość
i umiejscowienie ochładzalników oraz nadle
wów, otulin izotermicznych i egzotermicznych,
układ wlewowy, rodzaj masy i udział regeneratu,
co wpłynęło na wysoką jakość odlewów. Opraco
wane i zastosowane zmodernizowane instalacje
odpylania spowodowały zmniejszenie zapyle
nia odlewni przy wykorzystaniu ciepła z zawrotu
oczyszczonego powietrza do hali produkcyjnej.
60
w roku 2009
Przykładowe odlewy ze staliwa Hadfielda
i staliwa Cr-Mo
Opracowanie technologii wytwarzania i uruchomienie produkcji odlewów staliwnych
o zwiększonych właściwościach mechanicznych w niskiej temperaturze.
Umowa nr II-222/P-294/2008
Wnioskodawca: MAGNUS-NORD Sp. z o.o.
Odlewnia Żeliwa i Staliwa, Toruń
Wytypowano stopy do pracy w niskiej tempe
raturze, opracowano parametry technologiczne
topienia i obróbki cieplnej oraz zabiegów meta
lurgicznych odgazowania. Wykonano symulację
komputerową krzepnięcia dla wybranych odle
wów (odlew skrzyni ze staliwa GX5CrNiMoNb 1911-2, odlew zęba ze staliwa Mo4 oraz GS20Mn5).
Wykonano serię próbną odlewów ze staliwa
Gs20Mn5. Przeprowadzono badania jakości
odlewów próbnych oraz weryfikację technologii.
Według opracowanej i zweryfikowanej technolo
gii wykonano serię informacyjną odlewów czte
rech asortymentów w ilości 40 szt., o wartości
61 028,34 zł. W wyniku realizacji projektu po
wstały warunki technologiczne do produkcji
staliwa do pracy w obniżonej temperaturze
w ilości 30 ton/rok. Uzyskano zamówienia na
produkcję takich odlewów z kraju i z zagrani
cy (z Czech i Niemiec). W wyniku zrealizowa
nych zadań badawczych i prac wdrożeniowych
przewidywany przyrost przychodów ze sprze
daży wyniesie: 974 000 zł, wzrost zysku brutto
w skali roku: 112 250 zł.
serii próbnej odlewów i obróbce cieplnej wy
konano badania właściwości odlewów. W wy
niku realizacji projektu powstały warunki pro
dukcyjne do wykonywania specjalistycznych
odlewów z żeliwa i staliwa stopowego obrabia
nego cieplnie. Opis efektów ekonomicznych
i społecznych uzyskanych w wyniku wdrożenia:
roczna wartość przyrostu przychodów ze
sprzedaży: 800 000 zł,
roczna wartość przyrostu zysku brutto:
240 000 zł,
wzrost zatrudnienia (1–2 osób),
poprawa konkurencyjności, uruchomienie
i wprowadzenie na rynek nowych gatunków
staliwa i żeliwa stopowego o specjalistycz
nym zastosowaniu.
ROSTUNTERSATZ HS8 - masa 222 kg
ZĄB - masa 220 kg
Odlewy do pracy w niskiej temperaturze wykonane
ze staliwa GS20Mn5
Opracowanie technologii wytwarzania i uruchomienie produkcji odlewów z żeliwa i staliwa stopowego obrabianego cieplnie.
Kierownik projektu: mgr inż. Andrzej Gwiżdż
Umowa nr II-319/P-354/2008
Wnioskodawca: FERRO-TERM, Łódź
Opracowano technologię odlewania wybra
nych asortymentów odlewów specjalnego prze
znaczenia z żeliwa i staliwa stopowego obrabia
nego cieplnie.
Opracowano cykle obróbki cieplnej dla
odlewów ze staliwa stopowego LH14 oraz że
liwa stopowego G-X300CrMo 153. Wykonano
projekt pieca do obróbki cieplnej oraz zbudo
wano i uruchomiono go w Odlewni FERRO
-TERM w Topoli Królewskiej. Po wykonaniu
Piec do obróbki cieplnej odlewów ze staliwa
i żeliwa stopowego
Opracowanie nowoczesnej technologii i uruchomienie wielkoseryjnej produkcji odlewów
dla urządzeń AGD.
Madej
Umowa nr II-301/P-358/2009
Wnioskodawca: Odlewnia Żeliwa WULKAN
SA, Częstochowa
Celem realizowanego projektu było opraco
wanie nowoczesnej technologii i uruchomienie
wielkoseryjnej produkcji odlewów dla urządzeń
AGD w Odlewni Żeliwa „WULKAN”.
Opracowanie omawianej technologii re
alizowano z zastosowaniem nowoczesnych
programów obliczeń numerycznych typu
w roku 2009
61
MAGMAiron. Obliczenia numeryczne procesu
zalewania i krzepnięcia pozwoliły ograniczyć
wady typu pęcherze gazowe, porowatości, za
piaszczenia i strupy wynikające z zastosowania
niewłaściwych układów wlewowych oraz wady
typu jamy skurczowe, rzadzizny, obciągnięcia,
przyczyną których jest nieprawidłowe zasilanie
odlewów.
Z uwagi na wysokie, ściśle określone wy
magania z zakresu twardości odlewów i dokład
ności wymiarowej przeprowadzono badania nad
doborem składu chemicznego żeliwa oraz bada
nia nad opracowaniem optymalnego składu mas
formierskich i parametrów formowania na auto
matycznej linii wykonywania form.
Po wykonaniu oprzyrządowania prowa
dzono próby odlewania wytypowanych asorty
mentów na automatycznej linii formierskiej typu
DISAMATIC.2110. Wykonane badania materia
łowe i wymiarowe odlewów próbnych, umożliwiły
przeprowadzenie oceny procesu technologicz
nego i skorygowanie opracowanej technologii.
Efekt zrealizowanego projektu to uruchomie
nie eksportowej wielkoseryjnej produkcji nowego
asortymentu odlewów o wysokich wymaganiach
wymiarowych i materiałowych. Wykonywane od
lewy mają powierzchnię bez przypaleń z masą
formierską, pozbawione są deformacji termicz
nych, rzadzizn, jam skurczowych, porowatości
wewnętrznej, zażużleń, pęknięć i mikropęknięć.
Kształt, wymiary odlewów są zgodne z wymaga
niami określonymi na rysunkach konstrukcyjnych
odlewów.
Przykładowe rozwiązanie wykonania odlewu
piasty 1249684 CMD na stanowisku formowania
bezskrzynkowego typu DISAMATIC przedsta
wiono na rysunkach 1 i 2.
Rys. 1. Forma do odlewania piasty 1249684 CMD
62
w roku 2009
Rys. 2. Część formy I z wnękami odlewów i wlewów
doprowadzających do odlewów piasty 1249684 CMD
Opracowanie konstrukcji i uruchomienie produkcji typoszeregu zasuw żeliwnych do zanieczyszczonych cząstkami stałymi mediów
o niskich oporach przepływu.
Kierownik projektu: mgr inż. Mieczysław
Kuder
Umowa nr II-228/P-307/2008
Wnioskodawca: Fabryka Armatur JAFAR SA,
Jasło
Zaprojektowano i opracowano dokumen
tację konstrukcyjną i technologiczną zasuw
modelowych DN 80 i DN100 do mediów za
nieczyszczonych cząstkami stałymi w dwóch
wersjach konstrukcyjnych, z wykorzystaniem
symulacji komputerowej procesów krzepnię
cia i stygnięcia części odlewanych. Uzyskany
w wyniku doświadczalnego procesu wytwórcze
go materiał badawczy poddano wszechstronnym
badaniom metaloznawczym i defektoskopowym.
Zmontowane zasuwy modelowe poddano ba
daniom ciśnieniowym i oporów przepływu na
specjalnie utworzonym stanowisku. Do dal
szych prac przyjęto rozwiązania zapewniające
wysoką jakość elementów odlewanych oraz ni
skie opory przepływu mediów. Zaprojektowa
no i wykonano dokumentację konstrukcyjną
i technologiczną dla typoszeregu zasuw pro
totypowych DN40 do DN300 (10 wielkości).
W ramach prac wdrożeniowych została wyko
nana seria informacyjna zasuw DN80, 100 i 200
w ilości 10 szt. W chwili obecnej JAFAR SA jest
jedynym w kraju producentem zasuw żeliwnych
do mediów zanieczyszczonych.
Efekty wymierne w skali roku, przy zakła
danej produkcji 850 szt. zasuw typoszeregu od
DN40 do 300) wyniosą: przyrost przychodów ze
sprzedaży - 652 950 zł, wzrost zysku brutto 253 870 zł.
lusterka wstecznego, natomiast na rysunku 2 sy
mulację numeryczną procesu wypełnienia wnęki
formy.
Elementy składowe
Prototypowe zasuwy do mediów zanieczyszczonych
DN50 – 300 mm
Opracowanie technologii i uruchomienie
eksportowej produkcji odlewu ciśnieniowego
teleskopowego lusterka do nowej generacji
ciągników rolniczych (John Deer).
Fajkiel
Umowa nr II-306/P-360/2009
Wnioskodawca: SILUM Sp. z o.o.,
Opojowice k/Wielunia, Czarnożyły
Celem pracy było opracowanie technologii
i uruchomienie eksportowej produkcji odlewu
ciśnieniowego teleskopowego lusterka do no
wej generacji ciągników rolniczych (John Deer).
Opracowano założenia techniczno-technologicz
ne konstrukcji formy z wykorzystaniem nowocze
snych metod projektowych - wspomagania kom
puterowego i symulacji wypełniania wnęki formy
- w celu obniżenia kosztów wykonania oprzyrzą
dowania i wyeliminowania wielu prób. Określono
parametry technologiczne topienia i odlewania,
gwarantujące uzyskanie odlewów o odpowied
niej jakości, szczególnie pod kątem jakości po
wierzchni i dokładności wymiarowej.
Opanowanie produkcji odlewów teleskopo
wego lusterka wstecznego, pozwoliło na efek
tywne wykorzystanie technologii odlewania ci
śnieniowego i uzyskanie wysokojakościowych
odlewów zgodnych z wymaganiami zamawiają
cego.
Na rysunku 1 przedstawiono prototypowe
odlewy elementów teleskopowego wysięgnika
Wysięgnik w złożeniu
Rys.1. Odlewy prototypowe wysięgnika lusterka
wstecznego
a)
b)
Rys. 2. Symulacja numeryczna: a) proces wypełniania wnęki formy, b) porowatość powstała podczas
wypełniania wnęki formy ciekłym stopem
w roku 2009
63
Uruchomienie produkcji wysokojakościowych, precyzyjnych odlewów ze stopów aluminium wykonywanych w formach ceramicznych o temperaturze otoczenia.
Karwiński
Umowa nr 04236/C.ZR7-6/2008
Wnioskodawca: Spółdzielnia Pracy „ARMATURA”, Łódź
Celem projektu było wdrożenie technolo
gii wytwarzania odlewów ze stopów aluminium
(siluminów) metodą wytapianych modeli wosko
wych w formach ceramicznych o temperaturze
otoczenia.
Zakres badań przemysłowych i rozwojo
wych obejmował opracowanie optymalnych,
w warunkach odlewni „ARMATURA” Łódź, para
metrów technologicznych nowego procesu pro
dukcyjnego wykonawstwa form ceramicznych
oraz przygotowania i monitoringu jakości ciekłe
go stopu aluminium (siluminu) i odlewów.
Opracowane zostały szczegółowe wytyczne
dotyczące następujących operacji technologicz
nych:
• wykonania ciekłej masy ceramicznej - skład,
sposób przygotowania i sposób użytkowania
ciekłych mas ceramicznych oraz kontrola ich
właściwości;
• wykonania form ceramicznych - sposób na
kładania i suszenia kolejnych warstw form
ceramicznych oraz ich kontrola;
• wygrzewania form ceramicznych – krzywa
wypalania, maksymalna temperatura wy
grzewania, temperatura formy podstawionej
do zalewania.
Do kontroli właściwości stopu do zalania
form opracowano autorski program komputerowy
wykorzystujący analizę termiczną ATD i derywa
tograficzną. Opracowana została kompleksowa
technologia wykonywania form ceramicznych,
ich studzenia po zalaniu oraz usuwania i oczysz
czania masy ceramicznej z odlewów.
Metodą wytapianych modeli woskowych
przewiduje się wytwarzanie odlewów o masie
0,02–2,00 kg, grubości ścian 1,50–20,00 mm
i minimalnej średnicy otworów 4 mm z silumi
nów o składzie chemicznym: 5,00–11,50% Si,
0,00–4,00% Cu, 0,00–5,00% Ni, 0,05–0,60%
64
w roku 2009
Mg, Fe~0,70%, Zn~0,20%, Ti~0,25%. Odlewy
muszą spełniać wymagane właściwości mecha
niczne: Rm, Rp0.2, A5 i HB; nie mogą posiadać wad
powierzchniowych oraz wewnętrznych w postaci
porowatości gazowej i skurczowej. Planowane
efekty wykonanego projektu to:
• wielkość produkcji: 10 ton;
• planowany rok jej uzyskania: 2013.
Planuje się, co roku wzrost produkcji o 2
tony, tj. w czasie 5 lat - 10 ton. Rozpoznanie
u potencjalnych odbiorców wykazało, że czas
uzyskania wielkości produkcji 10 ton może ulec
skróceniu do 3 lat.
Opracowana technologia wypełnia lukę tech
nologiczną w Polsce w zakresie wytwarzania od
lewów z siluminów metodą wytapianych modeli.
Umożliwia ona w tym zakresie zrównanie Polski
z USA, Kanadą oraz krajami Unii Europejskiej.
W krajach tych omawiana technologia określa
na jest jako największy kunszt sztuki odlewniczej
w zakresie wytwarzania wysokojakościowych
części maszyn i urządzeń z siluminów w większo
ści przypadków niewymagających dalszej obróbki
skrawaniem. Pomimo stosowania tej technologii
w wymienionych powyżej państwach nie została
ona jeszcze dokładnie zbadana. Jej wdrożenie
w Sp.P. „ARMATURA” jest pionierskie i pierwsze
w Polsce, a zakres prac badawczo-rozwojowych
częściowo wypełnia lukę w istniejącej wiedzy
światowej w omawianej technologii.
Przykładowe odlewy precyzyjne ze stopu Al
wykonane w odlewni Sp. Pracy ARMATURA
w Łodzi
typoszeregu filtrów RF-5, RF-25 i RF-50.
Karwiński
Umowa nr II-299/P-349/2009
Wnioskodawca: Hydromega Sp z o.o.,
Gdynia
Celem prac badawczo-rozwojowych oraz
prac wdrożeniowo-inwestycyjnych było:
• opracowanie parametrów technologicznych
procesu produkcyjnego wykonawstwa od
lewów elementów filtrów z zastosowaniem
odlewania kokilowego;
• zorganizowanie i uruchomienie produkcji ty
poszeregu filtrów powrotnych typu RF.
Efektem prac wykonanych w ramach pro
jektu celowego było:
• kompleksowe opracowanie rozwiązania
technologicznego do zastosowania w odlew
niach przy produkcji odlewanych elementów
filtrów;
• opracowanie założeń konstrukcyjnych i wy
konanie stanowiska do badania przepływów
w filtrach powrotnych;
• uruchomiono produkcję typoszeregu filtrów
powrotnych RF;
• na podstawie uzyskanych przez firmę za
mówień oraz zapytań ofertowych szacunko
wy przyrost wartości przychodów ze sprze
daży w roku 2010 powinien wynieść około
300 000 zł.
Typoszereg filtrów powrotnych RF
Opracowanie technologii wdrażania i uruchomienia w małych odlewniach uproszczonego
systemu odpylania żeliwiaków o skuteczności 80–85%.
Kierownik projektu: dr inż. Janusz Faber
Umowa nr II-218/P-257/2008
Wnioskodawca: Odlewnia Żeliwa „FANSULD”
Sp. j., Instytut Odlewnictwa
Projekt został zrealizowany we współ
pracy Instytutu Odlewnictwa i Odlewni Żeliwa
„FANSULD”, przy wsparciu finansowym NOT,
w ramach projektu celowego.
Instytut Odlewnictwa brał udział w badaniach
przemysłowych i pracach rozwojowych prowa
dząc badania środowiskowe i pomiary wielkości
emisji na różnych etapach realizacji projektu, jak
również konsultując założenia konstrukcji insta
lacji odpylania.
Odlewnia Żeliwa „FANSULD” uczestniczy
ła w realizacji projektu celowego przygotowując
założenia projektowo-wykonawcze dla instalacji
odpylania oraz prowadząc prace wdrożeniowoinwestycyjne na terenie zakładu.
W rezultacie realizacji projektu celowego
została zbudowana w odlewni instalacja służąca
odpylaniu gazów odlotowych z żeliwiaków, która
po przeprowadzeniu rozruchu i osiągnięciu za
kładanych parametrów pracy została włączona w
ciąg produkcyjny w czerwcu 2009 r. (rys. 1, 2).
Rys. 1. Widok instalacji odpylania, widoczna bateria
cyklonów i komin
w roku 2009
65
Rys. 2. Ujęcie gazów odlotowych z żeliwiaków
Stwierdzona pomiarami sprawność odpyla
nia spalin wyniosła około 84%, co oznacza, że
zostały osiągnięte przyjęte w projekcie cele.
Dodatkową zaletą zrealizowanego projek
tu jest to, że instalacja została zaprojektowana
w taki sposób, by możliwe było zwiększenie
sprawności odpylania spalin poprzez jej rozbu
dowę o stację filtrów workowych. Przewiduje się,
że po dodaniu tego elementu sprawność odpyla
nia gazów może wzrosnąć do 98–99%.
Po adaptacji do lokalnych warunków, roz
wiązania konstrukcyjne przedmiotowej instalacji
odpylania są możliwe również do zastosowa
nia w innych małych odlewniach dla żeliwiaków
o średnicy do 700 mm.
Zakres prowadzonych prac obejmował:
udoskonalenie istniejącej technologii poprzez
wprowadzenie nowych materiałów, przygo
towanie i badanie właściwości ciekłych mas
ceramicznych, modyfikację procesu wypala
nia wyrobów;
dostosowanie procesu wytwarzania do wy
magań jakościowych filtrów stosowanych
w odlewni stopów Al;
modernizację wyposażenia oddziału wytwa
rzającego wyroby ceramiczne – filtry.
Efektem wdrożenia wyników projektu jest
uruchomienie produkcji filtrów (zdolność pro
dukcyjna oddziału 200 000 szt./rok) o wartości
160 000 zł, rozszerzenie asortymentu produko
wanych wyrobów, uniezależnienie odbiorców
krajowych od importu filtrów.
Usytuowanie filtra
w
układzie wlewowym
Filtry ceramiczne piankowe do
Filtry ceramiczne piankowe
formy ceramicznej
do stopów Al
w Ferro-Term Sp. z o.o. produkcji filtrów piankowych dla stopów Al.
Kierownik projektu: doc. dr inż. Jerzy
Stachańczyk
Umowa nr ROW-II-390-2008
Wnioskodawca: „Ferro-Term” Sp. z o.o, Łódź
Celem projektu było uruchomienie w „FerroTerm” Sp. z o.o. produkcji ceramicznych filtrów
piankowych stosowanych w procesie filtracji sto
pów Al.
Filtry do stopów Al w odróżnieniu od typo
wych stosowanych w odlewniach żeliwa i staliwa
charakteryzuje większa porowatość (20–30 ppi),
mała gęstość, wymiary dochodzące do średni
cy 300 mm i grubości 50 mm (filtracja piecowa),
zróżnicowany kształt (stożki, walce dwustopnio
we).
66
w roku 2009
Usytuowanie filtra w układzie
wlewowym kokili
Stop Al przed filtracją
Stop Al po filtracji.
Stop Al po filtracji
Opracowanie procesu technologicznego odlewania odśrodkowego i grawitacyjnego tulei
ze stopów metali nieżelaznych i uruchomienie produkcji.
Kierownik projektu: mgr inż. Stanisław
Młodnicki
Umowa nr II-206/P-236/2008
Wnioskodawca: ZPU Rombex Sp. z o.o.,
Gdańsk
Celem projektu było wprowadzenie do pro
dukcji nowego rozwiązania technologicznego
wykonywania odlewów tulei ze stopów metali
nieżelaznych, głównie ze stopów miedzi. Podsta
wowe zagadnienia, które były przedmiotem prac
przemysłowych i przedkonkurenecyjnych to:
opracowanie technologii wykonywania od
lewów tulei kołnierzowych z zastosowaniem
odlewania odśrodkowego w pozycji piono
wej;
opracowanie technologii odlewania grawita
cyjnego tulei prostych o różnych średnicach
w formach ceramiczno-metalowych;
określenie przebiegu procesów metalurgicz
nych związanych z przygotowaniem stopów
miedzi i aluminium do zalewania;
opracowanie konstrukcji form ceramicznometalowych z zastosowaniem symulacji
komputerowej;
opracowanie dokumentacji konstrukcyjnej
i wykonanie urządzenia do odlewania od
środkowego tulei w pozycji pionowej wraz
z oprzyrządowaniem.
Prace badawczo-rozwojowe zakończone
zostały wykonaniem doświadczalnej serii wyty
powanych odlewów nowego asortymentu oraz
uruchomieniem produkcji.
Zastosowanie w odlewni wyników przepro
wadzonych badań przemysłowych i przedkon
kurencyjnych oraz prac wdrożeniowo-inwesty
cyjnych pozwoliło ZPU Rombex na osiągnięcie
następujących korzyści wymiernych:
rozszerzenie asortymentu produkowanych
odlewów wynikające z możliwości produkcji
odlewów ze stopów specjalnych, możliwości
atestowania, a w przyszłości certyfikacji wy
robów oraz wynikające z technicznych moż
liwości wykonywanie odlewów nietypowych
(m. in. tulei kołnierzowych i prostych o śred
nicy 1000 mm i więcej);
zmniejszenie zużycia ciekłego metalu i nad
datków na obróbkę mechaniczną odlewów;
zmniejszenie ilości odlewów brakowych;
znaczne obniżenie kosztów wykonania
oprzyrządowana odlewniczego (kokile tulei);
obniżenie kosztów oczyszczania i wykań
czania odlewów;
Efekty niewymierne i społeczne to: ograni
czenie uciążliwości pracy ludzkiej i możliwość
dodatkowego zatrudnienia.
Na rysunku 1 przedstawiono urządzenie do
odlewania tulei z metali nieżelaznych w pozycji
pionowej, wraz ze stosownym oprzyrządowa
niem.
Rys. 1. Urządzenie do odśrodkowego odlewania tulei
w pozycji pionowej z zamontowaną kokilą „matką”
Na rysunkach 2 do 4 przedstawiono odlewy
wykonane, według opracowanego procesu tech
nologicznego, metodą odśrodkową i grawitacyj
ną.
Rys. 2. Surowy odlew
tulei ze stopu AK11 wykonany metodą odśrodkową
w pionowej osi obrotu
Rys. 3. Odlew z brązu
B101 wykonany metodą
odśrodkową przy zastosowaniu wkładki ceramicznej - stan surowy
Rys. 4. Odlew koła ze stopu
AK64 wykonany metodą
grawitacyjną
w roku 2009
67
BRANŻOWY PUNKT KONTAKTOWY ODLEWNICTWA
Branżowy Punkt Kontaktowy został powo
łany w 2002 roku decyzją Przewodniczącego
KBN jako jednostka organizacyjna wspomagają
ca uczestnictwo polskich zespołów badawczych
z dziedziny odlewnictwa w międzynarodowych
projektach badawczych współfinansowanych ze
źródeł wspólnotowych UE, strukturalnych oraz
bilateralnych.
BPK jest członkiem ogólnopolskiej sieci
Krajowego Punktu Kontaktowego Programów
Badawczych Unii Europejskiej. Ideą działania
Branżowego Punktu Kontaktowego jest akty
wizacja środowiska odlewniczego – producen
tów odlewów, dostawców dla odlewnictwa, od
biorców oraz instytucji naukowych działających
w obszarze odlewnictwa w celu zaistnienia
w kręgu realizatorów i beneficjentów europej
skich programów badawczo-rozwojowych.
Do podstawowych zadań BPKO należy:
• rozpowszechnianie informacji o:
dostępnych programach pomocowych
i innych formach finansowania projektów
z branży odlewniczej ze środków Unii
Europejskiej;
konkursach ogłaszanych w ramach Pro
gramów Europejskich Badań i Rozwoju;
wynikach zrealizowanych projektów
współfinansowanych ze środków UE do
tyczących odlewnictwa;
• wyszukiwanie partnerów polskich w celu do
łączania ich do przygotowywania wniosków
projektowych krajowych i zagranicznych;
• organizacja szkoleń, seminariów, dni infor
macyjnych związanych z tematyką pozy
skiwania środków UE na projekty z branży
odlewniczej.
1. Aktywna promocja 7. Programu Ramowego
i Funduszy Strukturalnych pozostających
w zakresie branży odlewniczej.
Rok 2009 był kolejnym rokiem realizującym
założenia 7. Programu Ramowego UE rozpisa
nego na lata 2007-2013. Zgodnie z założeniami
strategii lizbońskiej ma być kolejnym krokiem
ku zrównoważonemu rozwojowi UE i budowie
gospodarki opartej na wiedzy. Dominującą rolę
68
w roku 2009
w tworzeniu zrębów programu miały Europej
skie Platformy Technologiczne reprezentujące
kluczowe sektory gospodarki, toteż około 50%
Programów Roboczych (WP) zostało przez nie
wprowadzonych do 7. PR.
Niestety branża odlewnicza może mieć swój
bardzo niewielki udział jedynie w trzech niżej wy
mienionych obszarach badawczych:
• Nanonauki, nanotechnolgie, materiały i nowe
technologie produkcyjne.
• Energia.
• Środowisko.
Przyjęto zatem strategię selekcjonowania
i filtrowania pozyskiwanych informacji w zakresie
biegnących konkursów, dołączania do projektów,
itp.
Promocję 7. PR realizowano przez szkole
nia wewnętrzne, dystrybucję wydawnictwa ga
zetki „Wiadomości KPK, Granty Europejskie”
wydawanego przez KPK i Poznański Park N-T
Fundacji UAM wśród pracowników naukowych
i technicznych i rozpowszechnianie oraz niejed
nokrotnie osobisty udział w szkoleniach, semina
riach, konferencjach i warsztatach dotyczących
instrumentów, tematyki i wymiany doświadczeń
uczestników programów czy też stypendiów
unijnych. Informacje powyższe były otwarte dla
wszystkich pracowników Instytutu, a także pyta
jących z zewnątrz.
2. Inicjowanie uczestnictwa i pomoc dla MŚP
Branżowy Punkt Kontaktowy był współor
ganizatorem następujących spotkań jakie miały
miejsce w Instytucie Odlewnictwa w roku 2009:
1. W dniu 24 lutego 2009 r. gościli w Instytucie
Odlewnictwa przedstawiciele Republiki Po
łudniowej Afryki m.in. z firmy CSIR Materiale
Scence and Manufacturing - pan Pierre Ros
souw, Willie du Preez; HOT PLATINUM - pan
Ali Brey; ESASTAP - pan prof. Kamalluddien
Parker; Cape Peninsula University of Tech
nology - pan prof. Graemme Oliver. Opie
kunem naukowym i merytorycznym gości
z RPA jest pan prof. Jacek Rońda z AGH.
Spotkanie było efektem współpracy na
wiązanej z National Contact Point z RPA
z udziałem Branżowego Punktu Kontaktowe
go. Przedmiotem spotkania było omówienie
możliwości współpracy w zakresie:
technik szybkiego prototypowania;
wykonywania stopów tytanu (współ
praca w tym zakresie ma się rozwinąć
po wyposażeniu Instytutu Odlewnictwa
w nowoczesne stanowisko do odlewania
stopów tytanu - pod koniec 2009 r.)
2. W dniu 10 marca 2009 r. z inicjatywy Cen
trum Polskiego Odlewnictwa (Stowarzy
szenie Techniczne Odlewników Polskich,
Instytut Odlewnictwa, Odlewnicza Izba Go
spodarcza) we współpracy z Branżowym
Punktem Kontaktowym odbyło się spotka
nie z przedstawicielami branży odlewniczej.
Celem zebrania było przeanalizowanie bie
żącej sytuacji gospodarczej i ekonomicznej
na rynku odlewniczym. Udział wzięło około
60 osób, w tym przedstawiciele Wydziału
Odlewnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej,
Polskiej Platformy Technologicznej Odlew
nictwa oraz prezesi odlewni.
3. Współpraca europejska
W roku 2009 pomyślnie zakończono reali
zację projektu europejskiego DIOFUR – był to
ostatni projekt z funduszy 6.PR.
Rozpoczęto realizację projektu FOUNDRY
BENCH - Foundry Energy Efficiency Benchmarking. Określenie współczynnika energetycznego
odlewni), którego koordynatorem jest Techno
logy Centre Hermia, Sentre – Network for Su
stainable Energy Sollutions, Finlandia. W tym
przypadku zaszła konieczność zaangażowania
i zainteresowania polskich partnerów przemysło
wych i w tym obszarze zdołano zainteresować 2
odlewnie: KZO „ZREMB” Kraków oraz „JAFAR”
z Jasła.
Wniosek, w którego przygotowanie aktyw
nie włączył się BPK został złożony w ramach
programu SAVE IEE (Inteligent Energy Europe)
i uzyskał akceptację oraz dofinansowanie. Prace
rozpoczęto w styczniu 2009 r. Instytut Odlewnic
twa jako partner projektu uczestniczył w posie
dzeniach Komitetu Sterującego i Wykonawcze
go oraz w warsztatach, które odbyły się w CTIF
(Francja). Koordynacja projektu prowadzona
przez ośrodek fiński korzysta z nowoczesnego
narzędzia komunikacji w formie co miesięcznych
telekonferencji.
Jednocześnie rozpoczęto (lub kontynuowa
no) prace nad następującymi projektami, apliko
wanymi do źródeł funduszy wspólnotowych:
NANOCOAT – Active nanocoatings for foundry moulds and cores.
Koordynator: doc. dr inż. Jerzy Tybulczuk
Kontynuacja prac nad projektem, którego
koordynatorem jest Instytut Odlewnictwa. Celem
projektu jest skonstruowanie takich nanopokryć
na formy i rdzenie, aby można było sterować lo
kalnymi utwardzeniami wyrobu, a także ułatwić
obrabialność odlewu.
W wyniku uwag ekspertów do złożonego
wniosku dokonano rekonstrukcji programu prac,
wprowadzono konkretne rodzaje form, a także
konkretne pierwiastki, które będą przedmiotem
prac badawczych i wdrożeniowych – uszcze
gółowiając tym samym aspekty techniczne
wniosku. Zmienił się również skład partnerów;
wycofali się dotychczasowi partnerzy z Austrii
(Treibacher Industrie AG) oraz ze Słowenii (Li
tostroj), natomiast udało się zaangażować do
tego projektu nowych partnerów – CTIF, Francja;
INASMET, Hiszpania; Casting Technology In
stitute, Wielka Brytania; zagraniczne przedsię
biorstwa: FOSECO, Wielka Brytania; Pechinney,
Francja i dodatkowo polską odlewnię Gonar
Sp. z o.o. z Radomia.
HOPE – Holistic Optimization of Productivity
and Energy Efficiency.
Koordynator: VOLVO, Szwecja
Szwedzki koncern VOLVO zaprosił Insty
tut do uczestnictwa w realizacji projektu o tytule
jak wyżej. Tematem projektu jest opracowanie
narzędzi informatycznych do optymalizacji pro
cesów produkcyjnych względem oszczędności
energii. Szczególny nacisk przy projektowaniu
takiego narzędzia położony został na procesy
odlewnicze uznane jako jedne z najbardziej ener
gochłonnych w produkcji przemysłowej. Do prac
nad tym projektem zaangażowano Przedsiębior
stwo Innowacyjne Odlewnictwa SPECODLEW
Sp. z o.o. z Krakowa, w którym będą testowane
i weryfikowane projektowane rozwiązania.
Projekt został złożony w ramach 4 konkursu
ICT w dniu 3 listopada 2009 r.
w roku 2009
69
FORESTALL – Strategies to transform SME
foundries into competitive and sustainable
industry in Europe, including both technological evolutions and market stresses.
Koordynator: CTIF, Francja
Celem projektu jest kreacja narzędzi do
budowy strategii działania europejskich odlewni
w kontekście ich międzynarodowej konkurencyj
ności. Tematyka ta jest zbieżna ze zrealizowanym
projektem „Foresight technologiczny odlewnic
twa polskiego” i osiąga tutaj wymiar europejski.
Poza IOd do uczestnictwa w projekcie zgłosiły
się: CTI Wielka Brytania; INASMET, Hiszpania;
DTI, Dania i inni. Dodatkowo zaangażowano
dwie odlewnie z Polski - Wulkan Częstochowa,
Silum Opojowice k. Wielunia. Patronat nad pro
jektem objął The Commitee of Associations of
European Foundries (CAEF).
Projekt został reedytowany w 2009 r. i po
nownie złożony do dofinansowania.
Inne propozycje współpracy europejskiej:
1. Branżowy Punkt Kontaktowy został zapro
szony przez Odlewniczą Izbę Gospodarczą
do pomocy w realizacji projektu współfinan
sowanego z Europejskiego Funduszu Spo
łecznego prowadzonego przez Sekretariat
NSZZ Solidarność Metalowców, dotyczące
go Europejskiego Porozumienia NEPSI - jak
skutecznie promować i usprawniać współpra
cę partnerów społecznych w ramach branżo
wego dialogu społecznego. Sieć NEPSI zo
stała zawiązana w celu prowadzenia dialogu
społecznego w zakresie wykrywania i zapo
biegania zagrożeniom w miejscach pracy,
w których występuje respirabilna krzemionka
krystaliczna.
Więcej informacji - www.nepsi.org
2. Rozpoczęto aktywne poszukiwania part
nerów z obszaru UE do realizacji projektu
z dziedziny ochrony dziedzictwa kulturowe
go w zakresie odlewanych pomników. Pro
jekt powstał z inicjatywy dr inż. Jacka Kroko
sza i jak to tej pory uzyskano 6 zgłoszeń od
potencjalnych parterów europejskich; praw
dopodobnie zostanie zgłoszony w następnej
turze konkursu ICT-PSP 2010.
3. Kontynuowano współpracę z Duńskim Insty
tutem Technologicznym dotyczącą prac nad
70
w roku 2009
projektem o roboczym tytule „Stopy alumi
nium bez obróbki cieplnej”. Duński instytut
wystosował zapytanie na temat możliwości
wykonania i przetestowania stopów oraz
wykonania badań chemicznych, wytrzyma
łościowych, nieniszczących podając jedno
cześnie parametry, jakie planuje się uzyskać
w toku badań. Zapytanie zostało skierowane
do Zakładu Metali Nieżelaznych oraz Zespo
łu Laboratoriów Badawczych - na podstawie
informacji zwrotnej, potwierdzającej możli
wość wykonania w IOd takich odlewów wy
rażono gotowość do włączenia się do plano
wanego projektu.
4. Promocja działań pomocowych UE – publikacje oraz inne formy upowszechniania
wyników
Arenę dla promocji rodzimych partnerów
branżowych stanowią przede wszystkim imprezy
targowe takie jak MTP Poznań czy najważniej
sze targi branżowe Targi Kielce ale też spotkania
grup roboczych w ramach realizowanych projek
tów.
W roku 2009 rozpoczęto prace nad publi
kacją książkową pod roboczym tytułem „Polskie
Odlewnictwo w 7. Programie Ramowym”.
Publikację planuje się wydać w pierwszym
kwartale 2010 roku.
5. Promocja Branżowego Punktu Kontaktowego - targi, sympozja, konferencje
Pracownicy BPK na bieżąco udzielali kon
sultacji przedstawicielom przemysłu. Główne
zapytania dotyczyły możliwości zrealizowania
inwestycji z dostępnych źródeł pomocowych znalezienia odpowiedniego programu i konkur
su, a także pomocy przy pisaniu wniosku oraz
w tworzeniu studium wykonalności.
•
6–8 maja 2009 r., Karpacz, II Międzynaro
dowa Konferencja Naukowa pt: "Innowacje
w odlewnictwie ciśnieniowym". Wygłoszono
referat pt. „Pozyskiwanie środków na finan
sowanie innowacji ze źródeł 7. Programu
Ramowego”, autor: Marcin Latałło-Anule
wicz.
•
14–19 czerwca 2009 r., Międzynarodowe
Targi Poznańskie ITM 2009, InnowacjeTechnologie - Maszyny.
•
28 września do 1 października 2009 r., Kiel
ce, XV Międzynarodowe Targi Technologii
dla Odlewnictwa METAL.
•
11–14 października 2009 r., Kocierz, Mię
dzynarodowa Konferencja Naukowa „Cast
Composites‘2009", organizowana przez In
stytut Odlewnictwa. Wygłoszono referat au
torstwa Marcina Latałło-Anulewicza pt: „FP7
as strategic tool for creating the R&D policy
in the field of foundry industry - information
about recently open calls”.
•
18–20 listopada 2009 r. Międzynarodowe
Targi Przemysłu Metalurgicznego MIDEST
2009. Podczas imprezy targowej przepro
wadzono szereg rozmów z osobami odwie
dzającymi, jak i z przedstawicielami branży
przemysłowej celem przedstawienia moż
liwości współpracy technologicznej oraz
w zakresie propozycji projektowych do 7.
Programu Ramowego.
6. Pomoc i doradztwo w zakresie pozostałych
form wsparcia
W zakresie funduszy strukturalnych przy
znanych Polsce w perspektywie finansowej na
lata 2007-2013 Branżowy Punkt Kontaktowy ak
tywnie włączył się w przygotowywanie wniosków
projektowych wypływających z IOd.
Projekty, które uzyskały dofinansowanie
dzięki aktywnemu wsparciu pracowników BPK:
nansowania w ramach Działania 1.1.1 POIG,
reedytowany w 2009 roku.
3. Projekt pt. „Foresight technologii odlewni
czych w kontekście Energii do 2030 roku” projekt koordynowany przez IOd, partnerzy:
Wydział Odlewnictwa AGH, STOP, OIG, pro
jekt złożony do dofinansowania w ramach
Działania 1.1.1 POIG.
4. Projekt pt. „Rozwój nowoczesnej techno
logii tworzyw odlewniczych pracujących
w warunkach cyklicznych zmian temperatury”
– projekt rozwojowy zgłoszony do dofinanso
wania w ramach Działania 1.3.1 POIG.
5. Projekt pt. „Inteligentna sieciowa platfor
ma udostępniania wiedzy o nowoczesnych
technologiach wytwarzania wyrobów odlew
niczych” – projekt rozwojowy zgłoszony do
dofinansowania w ramach Działania 1.3.1
POIG.
BPK był też inicjatorem projektu pt.:
„E-Instytut - Kompleksowa informatyzacja Insty
tutu Odlewnictwa poprzez wdrożenie zaawanso
wanych aplikacji informatycznych i modernizację
infrastruktury sprzętowo-sieciowej”.
Projekt ten przy osobistym zaangażowaniu
Marcina Latałło-Anulewicza został złożony do
dofinansowania w ramach Działania 2.3 POIG
oraz zaakceptowany do realizacji. Realizację
projektu rozpoczęto w kwietniu 2009 r.
1. Projekt pt. „Doposażenie infrastruktury Ma
łopolskiego Centrum Innowacyjnych Tech
nologii i Materiałów” – projekt złożony wspól
nie z IZTW Kraków, IMN OML Skawina, PAN
Kraków, Działanie 2.2 POIG.
2. Projekt pt. „Strategia rozwoju branży odlew
niczej w relacji do konkurencyjnej sytuacji na
rynku globalnym” – projekt koordynowany
przez IOd, partnerzy: Wydział Odlewnictwa
AGH, STOP, OIG, projekt złożony do dofi
w roku 2009
71
PROJEKTY WSPÓŁFINANSOWANE PRZEZ UNIĘ EUROPEJSKĄ
ZE ŚRODKÓW EFRR
INNOWACYJNA
GOSPODARKA
NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI
Projekt nr POIG.02.02.00-00012/08 pt. „Doposażenie infrastruktury badawczej Małopolskiego Centrum Innowacyjnych
Technologii i Materiałów”. Projekt realizowany
w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna
Gospodarka 2007-2013. Priorytet 2. „Infrastruk
tura sfery B+R”. Działanie 2.2 „Wsparcie tworze
nia wspólnej infrastruktury badawczej jednostek
naukowych”. Projekt realizowany jest w ramach
Konsorcjum gdzie beneficjentem jest Instytut
Odlewnictwa, a partnerami:
1. Instytut Metali Nieżelaznych - Oddział Metali
Lekkich w Skawinie
2. Instytut Zaawansowanych Technologii Wy
twarzania
3. Instytut Metalurgii i Inżynierii Materiałowej
PAN im. Aleksandra Krupkowskiego.
Projekt ma na celu:
• rozbudowanie wspólnej bazy badawczotechnologicznej poprzez zakup nowej, mo
dernizację i doposażenie istniejącej aparatu
ry jednostek wchodzących w skład MCITiM;
• wspólną realizację programu badań w zakre
sie przetwórstwa metali i inżynierii materia
łowej;
• stworzenie możliwości uzyskania akredyta
cji na kolejne badania wraz ze stworzeniem
warunków do przejścia na najwyższy poziom
elastyczności metod badawczych uznawa
nych przez Polskie Centrum Akredytacyjne
(zgodne z dokumentem EA-2/05);
• poszerzenie zakresu i jakości świadczonych
usług przez laboratoria zarówno w ramach
badań naukowych wykonywanych w danym
instytucie, jak również przede wszystkim dla
przemysłu, w tym małych i średnich przed
siębiorstw działających w obszarze prze
twórstwa metali;
72
w roku 2009
•
zwiększenie konkurencyjności krajowych
jednostek badawczo-naukowych;
• efektywne wykorzystanie środków publicz
nych na badania poprzez koordynację dzia
łań i unikanie powtarzania i dublowania te
matów, aparatury i usług;
• wzrost udziału innowacyjnych przedsię
biorstw poprzez wykreowanie nowej oferty
prac;
• B+R oraz usług dla przedsiębiorstw.
W 2009 roku wzbogacono wspólną bazę
badawczo-technologiczną o ponad 20 stanowisk
i urządzeń (szczegółowe informacje na ten temat
zamieszczone są na stronie www.iod.krakow.pl
w „Katalogu aparatury badawczej zakupionej
w ramach projektu MCITiM”).
Promocja projektu prowadzona była na tar
gach i konferencjach (m.in. na Międzynarodowej
Konferencji „Cast Composites’2009”, „Spotka
niu Dyrektorów Jednostek Badawczo-Rozwojo
wych”), w czasopismach branżowych.
Projekt nr POIG.02.03.0000-019/08 pt.: „E-Instytut
- Kompleksowa informatyzacja Instytutu Odlewnictwa
poprzez wdrożenie zaawansowanych
aplikacji
informatycznych
i modernizację infrastruktury sprzętowosieciowej”. Projekt realizowany w ramach Pro
gramu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka,
lata 2007–2013. Priorytet 2. Infrastruktura sfery
B+R. Działanie 2.3. Inwestycje związane z two
rzeniem infrastruktury informatycznej nauki.
Celem projektu jest przekształcenie Insty
tutu Odlewnictwa w Krakowie w nowocześnie
i kompleksowo zinformatyzowany ośrodek ba
dawczy stosowny do standardów europejskich
i światowych.
W 2009 roku rozbudowano infrastrukturę
sieciową i wyposażono Instytut w nowoczesne
serwery, zmodernizowano sprzęt komputero
wy. Rozpoczęto proces tworzenia odpowiedniej
struktury informatycznej ukierunkowanej na roz
wój zasobów wiedzy w postaci cyfrowej poprzez
skomputeryzowanie biblioteki oraz zapewnie
nie dostępu do światowych baz publikacji na
ukowych. W ramach tego działania zakupiono:
zintegrowany system urządzeń skanujących do
digitalizacji zbiorów bibliotecznych wraz z nie
zbędnym oprogramowaniem, wyposażeniem na
rzędziowym i komputerowym oraz wyświetlacz
dotykowy umożliwiający nawigację za pomocą
ekranu dotykowego po tworzonych zasobach.
Wprowadzono innowacyjne rozwiązania
o charakterze organizacyjnym poprzez wdroże
nie zintegrowanego systemu informatycznego
do zarządzania przedsiębiorstwem.
Planuje się też uruchomienie specjali
stycznego serwisu internetowego poświęcone
go wszelkim zagadnieniom (ze szczególnym
uwzględnieniem obszaru badań i rozwoju) do
tyczącym branży odlewniczej w Polsce i na
świecie. Projekt wpisuje się w program zagad
nień związanych ze zrównoważonym rozwojem
oraz budową społeczeństwa informacyjnego.
Kolejnym celem wnioskodawcy, jako podstawo
wej jednostki naukowej powołanej na potrzeby
branży odlewniczej jest zapewnienie ochrony
dziedzictwa kulturowego polskiego odlewnictwa
poprzez zaprojektowanie wirtualnego muzeum
odlewnictwa. Efektem projektu będzie rozwój
potencjału naukowo-badawczego jednostki po
przez komputeryzację i usprawnienie wybranych
procesów badawczych, a także wzrost jej pozy
cji konkurencyjnej na rynku globalnym. Powstała
dzięki realizacji projektu odpowiednio rozwinięta
infrastruktura informatyczna zapewni w przyszło
ści stosowanie bardziej zaawansowanych tech
nologicznie aplikacji.
Projekt promowany był na wielu spotka
niach organizowanych w Instytucie, a także na
Forum Dyrektorów Odlewni organizowanym
w Kocierzu, w czasopismach branżowych oraz
na stronie www Instytutu.
Projekt nr POIG.0101.01.12-029/08-00
„Foresight
technologii odlewniczych w
kontekście Energii do 2030
r.” Projekt realizowany w ra
mach Programu Operacyjnego
Innowacyjna Gospodarka, lata 2007–2013. Prio
rytet 1. Badania i rozwój nowoczesnych techno
logii. Działanie 1.1. Wsparcie badań naukowych
dla budowy gospodarki opartej na wiedzy. Pod
działanie 1.1.1. Projekty badawcze z wykorzy
staniem metody foresight.
Beneficjent: Instytut Odlewnictwa
Konsorcjanci:
Stowarzyszenie
Techniczne
Odlewników Polskich Odlewnicza Izba Gospodarcza
Celem projektu jest:
• zwiększenie innowacyjności oraz konkuren
cyjności polskiego odlewnictwa w skali euro
pejskiej i globalnej w kontekście efektywno
ści energetycznej oraz odnawialnych źródeł
energii i opracowanie scenariuszy rozwoju
kluczowych technologii odlewniczych w tym
kontekście do 2030 roku;
• opracowanie na podstawie wiedzy eks
perckiej pożądanych i prawdopodobnych
kluczowych kierunków rozwoju technologii
odlewniczych zużywających mniej energii,
szczególnie dla motoryzacji oraz szersze
rozpowszechnienie badań w zakresie zasto
sowania i wdrożenia odlewów w maszynach
i urządzeniach przetwarzających Odnawial
ne Źródła Energii (OŹE).
W dniach 26–27 października 2009 r. zor
ganizowano w Kocierzu konferencję promującą
projekt, podczas której przedstawiono metodykę
foresightu, genezę i cel realizowanego projektu.
Projekt był również promowany podczas
tegorocznych obchodów Centralnego Dnia
Odlewnika w Krakowie, gdzie odbyło się Sym
pozjum poświęcone tematyce energetycznej.
W czasie tego sympozjum przedstawiciel Insty
tutu Odlewnictwa doc. dr Jerzy Tybulczuk przed
stawił uczestnikom (około 150 osób) opracowanie
pt.: "Oszczędność energii w produkcji odlewów,
warunkiem rozwoju branży - kierunki działań w
świetle doświadczeń zagranicznych".
w roku 2009
73
Referent zapoznał również zebranych z pro
blematyką oszczędności energii w odlewnictwie
w powiązaniu z innowacyjnością produkcji odle
wów w okresie do 2030 roku, zwracając uwagę
na odnawialne jej źródła.
Informacje o projekcie zamieszczono tak
że w czasopismach branżowych oraz na stronie
www.iod.krakow.pl/energia/.
Projekt nr POIG.01.03.0112-061/08 „Badania i rozwój
nowoczesnej
technologii
tworzyw odlewniczych odpornych na zmęczenie cieplne”.
Projekt realizowany w ramach Programu
Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, lata
2007–2013. Priorytet 1. Badania i rozwój nowo
czesnych technologii. Działanie 1.3. Wsparcie
projektów B+R na rzecz przedsiębiorców realizo
wanych przez jednostki naukowe. Poddziałanie
1.3.1. Projekty rozwojowe.
Celem projektu jest opracowanie innowacyj
nych tworzyw odlewniczych na osnowie żelaza o
sterowanej strukturze, modyfikowanej pierwiast
kami stopowymi i podwyższonych właściwo
ściach eksploatacyjnych w warunkach cyklicz
nych zmian temperatury.
W ramach projektu realizowane będą nastę
pujące prace badawcze i aplikacyjne:
1. Opracowanie nowoczesnego sposobu iden
tyfikacji parametrów brzegowych i dynamiki
cyklicznych zmian temperatury oraz stanu
naprężeń w masywnych odlewach będących
w ruchu.
2. Komputerowa symulacja rzeczywistych wa
runków pracy w celu określenia pola na
prężeń w dużych odlewach pracujących w
warunkach cyklicznych zmian temperatury.
Ocena wpływu konstrukcji odlewu na naprę
żenia powstające podczas eksploatacji.
3. Badanie fizykochemicznego oddziaływania
układu ciekły metal-pokrycie-forma metalo
wa celem optymalizacji i doboru materiału
formy, pokrycia ochronno-izolacyjnego oraz
wyjaśnienie zjawisk oddziaływania ciekłego
stopu z materiałami form trwałych.
4. Badanie wpływu składu chemicznego, mi
krododatków stopowych, obróbki pozapie
74
w roku 2009
cowej na strukturę i właściwości wybranych
stopów.
5. Optymalizacja składu chemicznego wybra
nych stopów z zastosowaniem matematycz
nego modelowania, statystycznych metod
planowania i analizy eksperymentu.
6. Opracowanie technologii i parametrów ob
róbki cieplnej stopów, zapewniającej uzyski
wanie odlewów o podwyższonej odporności
na zużycie, przeznaczonych do pracy w wa
runkach cyklicznych zmian temperatury.
PRACE WDROŻENIOWE ZREALIZOWANE
NA ZLECENIE PRZEMYSŁU
1. Nadzór autorski nad wdrożeniem technologii
wykonywania form i rdzeni z ekonomicznoekologicznym spoiwem geopolimerowym dla
odlewów żeliwnych.
Umowa nr CM/1/W/8701/2009
Wdrażający: Kielecka Fabryka Pomp „Biało
gon” SA
Kierownik: dr inż. Irena Izdebska-Szanda
2. Nadzór autorski nad wdrożeniem innowa
cyjnej technologii wytwarzania wysokojako
ściowych odlewów ze staliw stopowych Mn
i Cr-Mo do maszyn do górnictwa odkrywko
wego.
Wdrażający: Fugo-Odlew, Konin
Kierownik: mgr inż. Franciszek Pezarski
3. Nadzór autorski nad uruchomieniem pro
dukcji odlewów staliwnych o zwiększonych
właściwościach mechanicznych w niskich
temperaturach.
Wdrażający: Odlewnia Żeliwa i Staliwa „Ma
gnus-Nord”, Toruń
Kierownik: dr inż. Zenon Pirowski
4. Nadzór autorski nad wdrożeniem udoskona
lonej technologii produkcji odlewów dwuwar
stwowych.
Wdrażający: Centrum Odlewnictwa „Hard
top”, Charsznica
Kierownik: mgr inż. Elżbieta Smoluchowska
5. Nadzór autorski nad wdrożeniem procesu
technologicznego odlewania odśrodkowego
i grawitacyjnego tulei ze stopów nieżela
znych i uruchomienie produkcji.
Wdrażający: ZPU „Rombex”, Gdańsk
Kierownik: mgr inż. Stanisław Młodnicki
dukcji wysokiej jakości materiałów o nazwie
„ekomix” oraz mieszanki bentonit-ekomix
przeznaczonych dla odlewnictwa.
Wdrażający: PTH „Certech”, Niedomice
Kierownik: mgr inż. Zbigniew Stefański
dukcji typoszeregu zasuw żeliwnych do za
nieczyszczonych cząstkami stałymi mediów
o niskich oporach przepływu.
Umowa nr CM/10/W/8707/2009
Wdrażający: F-ka Armatur „Jafar”, Jasło
Kierownik: mgr inż. Andrzej Gwiżdż
8. Nadzór autorski nad wdrożeniem nowocze
snej koncepcji procesu technologicznego
produkcji odlewów stosowanych w petroche
mii.
Umowa nr CM/12/W/8708/2009
Wdrażający: PPU „Unimat”, Dąbrowa Cheł
mińska.
Kierownik: mgr inż. Władysław Madej
9. Nadzór autorski nad uruchomieniem produk
cji piankowych filtrów ceramicznych dla sto
pów Al.
Umowa nr CM/13/W/8709/2009
Wdrażający: Ferro-Term, Łódź
Kierownik: mgr inż. Piotr Wieliczko
10. Nadzór autorski nad wdrożeniem technolo
gii i uruchomieniem w małych odlewniach
uproszczonego systemu odpylania żeliwia
ków o skuteczności 80–85%.
Umowa nr CM/17/W/8710/2009
Wdrażający: Odlewnia Żeliwa „Fansuld”,
Końskie
Kierownik: dr inż. Janusz Faber
w roku 2009
75
11. Nadzór autorski nad wdrożeniem innowacyj
nej technologii produkcji bentonitu zmodyfi
kowanego przeznaczonego do wykonania
odlewów staliwnych o wysokiej jakości ich
powierzchni.
Umowa nr CM/18/W/8711/2009
Wdrażający: PTH „Certech”, Niedomice
Kierownik: mgr inż. Zbigniew Stefański
12. Nadzór autorski nad uruchomieniem produk
cji odlewów z żeliwa i staliwa stopowego ob
rabianych cieplnie.
Umowa nr CM/19/W/8712/2009
Wdrażający: Ferro-Term, Łódź
Kierownik: mgr inż. Andrzej Gwiżdż
13. Nadzór autorski nad wdrożeniem technolo
gii produkcji innowacyjnej konstrukcji wpustu
ściekowego D400.
Umowa nr CM/20/W/8713/2009
Wdrażający: Odlewnia Żeliwa „Fansuld”,
Końskie
Kierownik: mgr inż. Aleksander Palma
76
w roku 2009
wielkoseryjnej produkcji odlewów dla urzą
dzeń AGD.
Umowa nr CM/21/W/8714/2009
Wdrażający: Odlewnia Żeliwa „Wulkan”,
Częstochowa
Kierownik: mgr inż. Władysław Madej
15. Nadzór nad uruchomieniem eksportowej
produkcji odlewu ciśnieniowego lusterka do
nowej generacji ciągników rolniczych.
Umowa nr CM/23/W/8715/2009
Wdrażający: Silum, Opojowice
Kierownik: dr inż. Aleksander Fajkiel
produkcji wysokojakościowych, precyzyjnych
odlewów ze stopów aluminium wykonywa
nych w formach ceramicznych o temperatu
rze otoczenia.
Umowa nr CM/24/W/8716/2009
Wdrażający: Sp. Pracy „Armatura”, Łódź
Kierownik: dr inż. Aleksander Karwiński
1
4
DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWO-BADAWCZA
Ilość firm korzystających z usług Zespołu Laboratoriów Badawczych w 2009 roku:
Badania składu chemicznego metodą klasyczną - 15
Badanie składu chemicznego metodą spektrometryczną - 10
Badanie zawartości gazów w metalach - 5
Badania metalograficzne - 7
Badania właściwości mechanicznych - 12
Badania nieniszczące - 5
Badania odlewów kanalizacyjnych na zgodność z normą PN EN 124:2000-23 - 15
Badania środowiska pracy - 19
Badania materiałów formierskich - 7
Wystawiono 660 raportów z badań w tym laboratorium: Laboratorium Chemii i Materiałów
Formierskich (TBA) - 110, Laboratorium Badań Struktury i Właściwości (TBS) - 500 i Laboratorium
Ochrony środowiska (TBO) - 58.
o
Ekspertyzy i opinie z zakresu badań materiałowych
1. WSK Kraków Sp. z o.o., ul. Wrocławska 53, 30-011 Kraków: Badanie własności mechanicznych,
mikrostruktury i składu chemicznego wirnika z urwanymi łopatkami.
2. Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne SA w Krakowie, ul. św. Wawrzyńca 13, 31-060 Kraków:
Ekspertyza dotycząca badania materiału belki poprzecznej wózka tramwajowego E1.
3. ARMATURA Kraków SA, ul. Zakopiańska 72, 30-418 Kraków: Badanie wad powierzchniowych
w powłokach ochronnych Cr/Ni/Cu na odlewach ze stopu ZnAl.
4. Odlewnia Żeliwa i Metali Nieżelaznych SPOMEL Spółdzielnia Pracy, ul. Abrahama 15, 84-300
Lębork: Badanie wstawek hamulcowych typu 560 x 320 i 560 x 250 z żeliwa P10 kolei
niemieckich na zgodność z wymaganiami Kodeksu UIG 832 V, normy BN 918 179-01 oraz
rysunku nr STW 502.72.008 G (wstawka 560 x 250) i STW 502.72.007 F (wstawka 560 x
320).
Ekspertyzy i opinie z zakresu środowiska pracy i ochrony środowiska wykonane w TBO
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Pomiary zapylenia i hałasu na stanowiskach pracy - Dyckerhoff, Myślenice
Pomiary drgań, hałasu i zapylenia - Spółdzielnia Pracy „Chałupnik”, Kraków
Pomiary zapylenia i hałasu - Euromar, Alwernia
Pomiary oświetlenia na stanowiskach pracy - Narodowy Bank Polski Oddział w Krakowie
Pomiary drgań, hałasu, fenolu - Zakład Naukowo-Badawczy Eco-Hera, Kraków
Pomiary drgań ogólnych i miejscowych - Eko-Labor Spółdzielnia Pracy, Kraków
Pomiary oświetlenia, hałasu i zapylenia na stanowiskach pracy - Polplast Polska Sp. z o.o.,
w roku 2009
77
Zakład w Myślenicach
8. Pomiary oświetlenia i mikroklimatu - Shell Polska, Zabierzów
9. Badania stężeń czynników chemicznych i hałasu na stanowiskach pracy - Szpital Chorób Płuc,
Zakopane
10. Operat - pozwolenie na wprowadzenie zanieczyszczeń pyłowo-gazowych do środowiska –
Mała Odlewnia, Nowa Sól
11. Badania wymywalności odpadów - Odlewnia Żeliwa „Fansuld”, Końskie
12. Badania wibracji, zapylenia i hałasu na stanowiskach pracy - General Beton Polska, Zakład
w Niepołomicach
Prace usługowo-badawcze
Wykonanie i atestacja wzorców spektrometrycznych stopów żelaza.
Kierownik pracy: mgr inż. Andrzej Gwiżdż
Praca realizowana na zlecenie różnych odbiorców (zakłady odlewnicze, huty i inne zakłady
branży metalowej). Praca obejmowała wykonanie i atestację wzorców żeliwa i staliwa. Wzorce wykonywano w postaci płytek 45 x 35 x 17 mm dla żeliwa lub Φ40 x 40 mm dla staliwa, żeliwa i innych
stopów. Wykonano i przekazano do odbiorców 36 szt. wzorców o łącznej wartości 18 500 zł. Poniżej
podano odbiorców w 2009 r.
• Huta Pokój SA, Ruda Śląska
• Odlewnia Ostrowiec Sp. z o.o., Ostrowiec Świętokrzyski
• MAGNUS-NORD Sp. z o.o., Toruń,
• Odlewnia TARNÓW Sp. z o.o, Tarnów
• TAMEL SA ,Tarnów
• Koluszki Foundry and Machinery, Koluszki
• Puckie Zakłady Mechaniczne „AMEX” Sp. z o.o., Puck
• HYDRO-VACUM SA, Grudziądz
• WIS s.j. PPMU Zakłady Odlewnicze, Opoczno
• BREMBO Poland Sp. z o.o., Dąbrowa Górnicza
• ODLEWNIA Wulkan SA, Częstochowa
78
w roku 2009
Wykonanie specjalistycznej obróbki cieplnej odlewów z żeliwa ADI.
Kierownik pracy: mgr inż. Jacek Wodnicki
W ramach realizacji tej pracy w 2009 roku wykonano specjalistyczną obróbkę cieplną odlewów
z żeliwa ADI na linii technologicznej LT ADI 350/1000 zainstalowanej w Instytucie Odlewnictwa.
Odlewy łóż (529 szt.):
(wykonane przez PIO SPECODLEW)
dlewy łopatek do oczyszczarki (40 szt.):
ADI 1400-1
(wykonane przez PIO SPECODLEW
i WKS Rzeszów)
Odlewy pokryw (1144 szt.):
(wykonane przez PIO SPECODLEW)
Odlewy lemieszy do pługów zagonowych wykonane we
współpracy z PIMR Poznań i METCHEM PILZNO
(50 kompletów)
w roku 2009
79
1
5
CERTYFIKACJA WYROBÓW I NORMALIZACJA
Biuro Certyfikacji i Normalizacji Instytutu Odlewnictwa prowadzi działalność
certyfikacyjną oraz prace z zakresu normalizacji w odlewnictwie.
Jako jednostka certyfikująca wyroby prowadzi działalność certyfikacyjną
obejmującą:
• odlewy i wyroby odlewnicze,
• materiały pomocnicze dla odlewnictwa i hutnictwa,
• maszyny i urządzenia dla odlewnictwa i hutnictwa.
Biuro Certyfikacji i Normalizacji prowadzi certyfikację mającą na celu potwierdzenie przez „trze
cią stronę” (jednostkę certyfikującą) zgodności wyrobu z określonymi wymogami zawartymi w doku
mencie normatywnym.
Jednostka certyfikująca wyroby Instytutu Odlewnictwa działa od 1996 roku, obecnie w oparciu
o Certyfikat Akredytacji AC 030 potwierdzający zgodność z normą PN-EN 45011:2000, wydany przez
Polskie Centrum Akredytacji, ważny do 09.06.2010 r.
Biuro Certyfikacji i Normalizacji posługuje się znakiem akredytacji PCA oraz międzynarodowym
znakiem IAF MLA nternational ccreditation or m
ltilateral Recognition rrangement , wdrożo
nym dla zapewnienia łatwej i jednolitej na całym świecie rozpoznawalności akredytowanych usług.
AC 030
Biuro Certyfikacji i Normalizacji zgodnie z rozszerzonym Zakresem akredytacji z dnia
17.09.2009 r. prowadzi certyfikację:
• zgodności,
• wyrobów budowlanych na krajowy certyfikat zgodności (w tym ocenę i akceptację zakładowej
kontroli produkcji),
• zakładowej kontroli produkcji.
W wyniku działalności certyfikacyjnej w 2009 roku, Biuro Certyfikacji i Normalizacji wydało 46
certyfikatów zgodności oraz 1 certyfikat w nowym akredytowanym obszarze, tj. certyfikat potwierdza
jący zgodność zasuw wodociągowych wydany na podstawie oceny i akceptacji zakładowej kontroli
produkcji (system 1+, wg Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 11.08.2004 r. w sprawie spo
sobu deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu ich znakowania znakiem budow
lanym, z późniejszymi zmianami).
Wydane w 2009 roku certyfikaty przedstawiono w tabeli.
80
w roku 2009
certyfikatu
Nazwa
Ilość
odmian
Nr normy
Zakład
PN-EN 124:2000
Przedsiębiorstwo
ProdukcyjnoHandlowe
„INSTMET” Lucjan
Wiśniewski,
Tuszyn
CW-01/09
Właz kanałowy DN 600 klasa D400
z zamkiem zatrzaskowym, pokrywa
z żeliwa sferoidalnego, korpus z żeliwa
szarego
CW-02/09
Właz kanałowy DN 600 klasa F900
z zamkiem zatrzaskowym, pokrywa
z żeliwa sferoidalnego, korpus z żeliwa
szarego
CW-03/09
Właz kanałowy klasa A15 z żeliwa
szarego
6
PN-EN 124:2000
CW-04/09
Wpust ściekowy „Cube” klasa D400
z żeliwa szarego
2
PN-EN 124:2000
CW-05/09
Właz studzienki teleskopowej DN 315
klasa A15 z żeliwa szarego
PN-EN 124:2000
CW-06/09
Właz studzienki teleskopowej klasa
B125 z żeliwa szarego
PN-EN 124:2000
CW-07/09
Właz kanałowy klasa D400 z żeliwa
szarego z pokrywą wypełnioną betonem
CW-08/09
szarego z pokrywą wypełnioną betonem
CW-09/09
Stopnie z żeliwa szarego do studzienek
włazowych
2
PN-EN 13101:2005
CW-10/09
szarego
9
PN-EN 124:2000
5
PN-EN 124:2000
4
PN-EN 124:2000
CW-11/09
CW-12/09
Właz kanałowy klasa B125 z żeliwa
szarego
szarego
3
PN-EN 124:2000
2
PN-EN 124:2000
PN-EN 124:2000
CW-13/09
Wpust ściekowy uliczny klasa C250
z żeliwa szarego
6
PN-EN 124:2000
CW-14/09
Wpust ściekowy uliczny klasa D400
z żeliwa szarego
6
PN-EN 124:2000
CW-15/09
Właz studzienki teleskopowej DN 315
klasa D400 z żeliwa szarego
CW-16/09
szarego
6
PN-EN 124:2000
CW-17/09
szarego i betonu
3
PN-EN 124:2000
CW-18/09
Pokrywa klasy A15 z żeliwa szarego do
rury karbowanej DN 315
PN-EN 124:2000
PN-EN 124:2000
Odlewnia Żeliwa
„FANSULD” Sp. j.,
Końskie
GEMAR-UMECH
Sp. z o.o.,
Piła
METAL-HANDEL
Sp. j. Jacek Galas
i Piotr Galas,
Końskie
EKO-STUDNIE
Sp. z o.o.,
Szczecin
Koneckie Zakłady
Odlewnicze SA,
Końskie
Warsztat
Odlewniczy Jan
Ludwikowski,
Końskie
Zakład Ślusarsko
Odlewniczy
Sp.j. Stanisław
Orzechowski,
Wincentów
w roku 2009
81
Nazwa
Ilość
odmian
Nr normy
CW-19/09
szarego
6
PN-EN 124:2000
CW-20/09
Stopień z żeliwa szarego do studzienki
włazowej
CW-21/09
Rury i kształtki bezkielichowe z żeliwa
szarego do instalacji odprowadzających
wodę z budynków
CW-22/09
szarego
CW-23/09
Właz kanałowy klasa C250 z żeliwa
szarego
6
PN-EN 124:2000
CW-24/09
szarego
14
PN-EN 124:2000
CW-25/09
Wpust ściekowy klasa C250 z żeliwa
szarego
18
PN-EN 124:2000
CW-26/09
Wpust ściekowy klasa D400 z żeliwa
szarego
18
PN-EN 124:2000
CW-27/09
Wpust ściekowy krawężnikowy klasa
C250 z żeliwa szarego
2
PN-EN 124:2000
CW-28/09
sferoidalnego
9
PN-EN 124:2000
4
PN-EN 124:2000
certyfikatu
CW-29/09
CW-30/09
szarego
szarego, głębokość osadzania
i podparcia 50 mm
CW-31/09
Wpust ściekowy klasa D400 z żeliwa
sferoidalnego
CW-32/09
sferoidalnego z wkładką amortyzacyjną
CW-33/09
CW-34/09
CW-35/09
CW-36/09
82
sferoidalnego, pokrywa na zawiasie
z zamkiem zatrzaskowym, z wkładką
amortyzacyjną
Właz studzienki DN 315 klasa D400
z żeliwa sferoidalnego, pokrywa na
zawiasie, przykręcana
Wpust ściekowy klasa C250 z żeliwa
szarego
Stopień z żeliwa szarego do studzienki
włazowej pojedynczy, do wbijania, typ D
(wg DIN 1212 E)
w roku 2009
PN-EN 13101:2005
9
PN-EN
877:2004+A1:2007
Zakład
Zakład Odlewniczy
Teresa Piotrowska
Sp.j., Wilczkowice
Koneckie Zakłady
Odlewnicze SA,
Końskie
PN-EN 124:2000
PN-EN 124:2000
2
PN-EN 124:2000
Odlewnia Żeliwa
Końskie
NORFOND,
Francja
Zakład Odlewniczy
„Lefek-MilerBanasik” Sp. z o.o.,
Końskie
F.H. ŻELIWO Beata
Kossoń, Kielce
PN-EN 124:2000
PN-EN 124:2000
PN-EN 124:2000
PN-EN 124:2000
PN-EN 13101:2005
MET-CHEM
Zakłady MetalowoChemiczne
Halina Świerczek,
Odlewnia Metali
w Dębnie
certyfikatu
Nazwa
Zasuwy żeliwne z uszczelnieniem
CW-37/B/09 miękkim EPDM do odcinania przepływu
w instalacjach wodociągowych
Ilość
odmian
Nr normy
8
PN-EN 1074-2:2002
+A1:2005
Zakład
Fabryka Armatur
„JAFAR” SA,
Jasło
CW-38/09
Zasuwy żeliwne z uszczelnieniem
miękkim NBR do odcinania przepływu
w instalacjach ścieków przemysłowych,
płynów obojętnych chemicznie i innych
płynów w zakresie pH 4-8
CW-39/09
Skrzynka uliczna stosowana w
instalacjach wodnych, rodzaj B
PN-M-74081:1998
CW-40/09
Skrzynka uliczna do hydrantów
PN-M-74082:1998
CW-41/09
Właz klasy B125 z żeliwa szarego do
rury teleskopowej DN 425
2
CW-42/09
Właz klasy D400 z żeliwa szarego do
rury teleskopowej DN 425
2
CW-43/09
Wpust ściekowy klasa A15 typ 71 BK
z żeliwa szarego
2
PN-EN 124:2000
Zakład Odlewniczy
„Lefek-Miler
Banasik” Sp. z o.o.,
Końskie
CW-44/09
szarego, pokrywa wypełniona betonem
2
PN-EN 124:2000
Zakład Odlewniczy
Teresa Piotrowska
Sp.j., Wilczkowice
CW-45/09
Właz studzienki DN 425 klasa D400 typ
KACZMAREK, korpus z żeliwa szarego,
pokrywa z żeliwa sferoidalnego,
ryglowana za pomocą zatrzasków, bez
wentylacji
PN-EN 124:2000
HYDROTEC
Technologies
Sp. z o.o., Poznań
CW-46/09
Skrzynka uliczna z żeliwa szarego do
zasuw stosowanych w instalacjach
wodnych wysoka (rodzaj B)
PN-M-74081:1998
CW-47/09
Skrzynka uliczna z żeliwa szarego do
hydrantów podziemnych
PN-M-74082:1998
8
PN-EN 1171:2007
Zakład Odlewniczy
„Lefek-Miler
Banasik” Sp. z o.o.,
Końskie
PN-EN 124:2000
F.H. ŻELIWO Beata
Kossoń Kielce
PN-EN 124:2000
Odlewnia Żeliwa
Końskie
w roku 2009
83
Poniżej przedstawiono graficznie ilości wydanych certyfikatów w roku 2009 oraz wszystkich
certyfikatów nadzorowanych przez Biuro Certyfikacji i Normalizacji:
lość certyfikatów Biura Certyfikacji i Normalizacji
posiadanych przez poszczególnych klientów
Działalność normalizacyjna z zakresu odlewnictwa realizowana jest przez o
niczny nr 301 ds. Odlewnictwa, którego Sekretariat znajduje się w Instytucie Odlewnictwa.
W ramach prac Komitetu Technicznego opracowywano projekty norm PN-EN, stanowiące wdro
żenie Norm Europejskich do norm PN metodą tłumaczenia.
W 2009 roku prace obejmowały przygotowanie 6 projektów norm na każdym etapie ich opraco
wywania (projekt roboczy, projekt do zatwierdzenia) oraz analizę norm powołanych w opracowywa
nych projektach norm.
Opracowano 6 projektów norm i przekazano ich ostateczne wersje do Polskiego Komitetu Nor
malizacyjnego w celu ich zatwierdzenia:
• prPN-EN 14677 Bezpieczeństwo maszyn - Obróbka pozapiecowa stali - Maszyny i urządzenia
do obróbki ciekłej stali
• prPN-EN 15061 Bezpieczeństwo maszyn - Wymagania bezpieczeństwa dla linii maszyn i urzą
dzeń do obróbki taśm
• prPN-EN 14753 Bezpieczeństwo maszyn - Wymagania bezpieczeństwa dla maszyn i oprzyrzą
dowania do ciągłego odlewania stali
• prPN-EN 10213 Odlewy staliwne do pracy pod ciśnieniem
• prPN-EN 1265+A1 Bezpieczeństwo maszyn - Procedura badania hałasu maszyn i urządzeń
odlewniczych
• prPN-EN ISO 945-1 Mikrostruktura żeliwa - Część 1: Klasyfikacja wydzieleń grafitu na podstawie
analizy wizualnej
W związku z zatwierdzeniem 2 nowych Norm Europejskich, rozpoczęto opracowywanie 2 robo
czych projektów norm PN-EN:
84
w roku 2009
•
•
PN-EN 1248+A1:2009 Maszyny odlewnicze - Wymagania bezpieczeństwa dla urządzeń do
oczyszczania strumieniowo-ściernego
PN-EN 869+A1:2009 Bezpieczeństwo maszyn - Wymagania bezpieczeństwa dotyczące stano
wisk do ciśnieniowego odlewania metali.
Ponadto przygotowano stanowisko Polski do następujących projektów norm europejskich i mię
dzynarodowych:
• pr ISO 945-2 Mikrostruktura żeliwa - Klasyfikacja grafitu na podstawie analizy obrazu
• prEN 15949 Bezpieczeństwo maszyn - Wymagania bezpieczeństwa dla walcowni prętów, wal
cowni ciężkich kształtowników stalowych i walcowni walcówki
• prEN 10349 Odlewy ze staliwa - Odlewy ze staliwa austenitycznego manganowego
• prEN 1559-1 Founding - Technical conditions of delivery - Part 1: General
• prEN 1559-3 Founding - Technical conditions of delivery - Part 3: Additional requirements for iron
castings
• pr EN 1560 Founding - Designation system of cast iron - Material symbols and material num
bers
• pr EN 1562 Founding - Malleable cast iron
• prEN 1564 Founding - Ausferritic spheroidal graphite cast iron
• prEN 12513 Founding - Abrasion resistant cast iron
• prEN 1561 Founding - Grey cast iron
• prEN 13835 Founding - Austenitic cast iron
• prEN 1563 Founding - Spheroidal graphite cast irons
• prEN 10283 Corrosion resistant steel castings
• pr EN 287-6 Qualification test of welders - Fusion welding - Part 6: Cast iron
• EN 710:1997/FprA1:2009 Safety of machinery - Safety requirements for foundry moulding and
coremaking machinery and plant associated equipment
• EN 13675:2004/FprA1:2009 Safety of machinery - Safety requirements for tube forming and rol
ling mills and finishing line equipment
• EN 14656:2006/FprA1:2008 Safety of machinery - Safety requirements for extrusion presses for
steel and non-ferrous metals
• EN 14673:2006/FprA1:2009 Safety of machinery - Safety requirements for hydraulically powered
open die hot forging presses for the forging of steel and non-ferrous metals
• EN 14681:2006/FprA1:2009 Safety of machinery - Safety requirements for machinery and equ
ipment for production of steel by electric arc furnace
• FprEN 1706 Aluminium and aluminium alloys - Castings - Chemical compositum and mechanical
properties.
Uzgodnione z Komitetem Technicznym stanowiska Polski do każdej normy zostało przekazane
do PKN, w celu przesłania do Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego CEN.
Działalność Komitetu Technicznego nr 301 ds. Odlewnictwa w 2009 r. ukierunkowana była głów
nie, podobnie jak w latach poprzednich, na wdrażanie postanowień norm europejskich do Polskich
Norm. Harmonizacja zbiorów norm PN z normami EN jest koniecznością dyktowaną warunkami po
litycznymi współczesnej międzynarodowej współpracy gospodarczej, a przede wszystkim integracją
z Unią Europejską. Wykorzystywanie postanowień norm w relacjach zamawiający – wytwórca, jest
kluczem do wdrażania polityki swobodnego przepływu towarów, likwidując tym samym bariery tech
niczne w handlu.
W porównaniu z 2008 r. znacznie zwiększył się udział Polski w pracach EN, w których Polska
uczestniczyła jako członek Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego CEN.
w roku 2009
85
Należy jednak zwrócić uwagę na zbyt małe zainteresowanie przemysłu odlewniczego wpływem
na postanowienia opracowywanych projektów norm EN, co przejawia się niewielkim zaangażowa
niem przemysłu na etapie ich opiniowania.
Aktywne uczestniczenie w tworzeniu norm europejskich jest przepustką polskiego odlewnictwa
do jednolitego europejskiego rynku odlewów; pozwala bowiem na wczesne uzyskiwanie informacji
o rozwiązaniach, które będą powszechnie akceptowane i stosowane w przyszłości, a także umożli
wia wcześniejsze przygotowanie się do przewidywanych zmian.
86
w roku 2009
6
PATENTY I ZGŁOSZENIA
o
2
dotyczący lekkich
materiałów konstrukcyjnych nowej generacji.
Twórca: Jerzy Sobczak
Patenty udzielone przez Urząd Patentowy RP
1. Patent nr 204 604
o
o
o
o
o
o ojakościowego żeliwa”.
Twórcy: Jerzy Stachańczyk, Janusz Cupiał, Zbigniew Stefański, Maciej Asłanowicz,
Tadeusz Fulko, Andrzej Ościłowski.
2. Patent nr 204 607 „Sposób wykonywania modyfikatora w postaci kształtek do modyfikacji żeliwa szarego i sferoidalnego”.
Twórcy: Zbigniew Stefański, Władysław Madej, Jerzy Stachańczyk, Maciej Asłanowicz,
Tadeusz Fulko, Andrzej Ościłowski.
Zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP
1. Zgłoszenie nr P-387 083 „Żeliwo szare”.
Twórcy: Jerzy Tybulczuk, Kazimierz Głownia.
2. Zgłoszenie nr P-387 805 „Żeliwo z grafitem płatkowym”.
Twórca: Kazimierz Głownia.
3. Zgłoszenie nr P-389 683 „Sposób modyfikacji stopów metali w formie odlewniczej”.
Twórcy: Jerzy Tybulczuk, Igor Tybulczuk, Edward Czekaj, Krzysztof Jaśkowiec, Zenon
Pirowski.
w roku 2009
87
7
Współpraca polsko-francuska opiera się
o umowę pomiędzy CTIF a Instytutem Odlewnictwa. W zasadzie we wszystkich realizowanych projektach pozostajemy z CTIF partnerami badawczymi uzupełniając się wzajemnie. W roku 2009 kontynuowano współpracę
w ramach projektów DIOFUR i Foundrybench.
Współpraca z nstit te ational Polytec nie w Grenoble w zakresie zastosowań przemysłowych systemów z bazą wiedzy – prof. dr hab.
inż. Stanisława Kluska-Nawarecka.
Współpraca z Casting ec nology nternational przy tworzeniu koncepcji projektu NANOCOAT.
Z hiszpańskim instytutem INASMET kontynuowano współpracę w 6. PR przy realizacji
projektu MAGNET, w projekcie DIOFUR, a także
przy koncepcji projektu NANOCOAT.
Współpraca z włoskim nsit to per l nergetica e le nter asi, UT di Genowa, w zakresie
doskonalenia i opracowania nowych metod badań właściwości ciekłych metali i stopów w wyso-
88
w roku 2009
kiej temperaturze oraz fizykochemicznych podstaw łączenia różnorodnych materiałów, wspólne badania wysokotemperaturowe superstopów
na bazie Ni i Ti, udział w projekcie IMPRESS (6.
PR) oraz COST MP0602 – doc. dr hab. inż. Natalia Sobczak.
Współpraca z przedstawicielem środowiska odlewniczego na Litwie prof. Stasysem Bockusem z Uniwersytetu Technicznego
w Kownie.
W ramach podpisanej umowy dwustronnej
z Uniwersytetem w Lubljanie ( ac lty o at ral
Science and ngineering) pracownicy Instytutu
biorą udział w organizowanych corocznie konferencjach naukowo-technicznych w miejscowości
Portoroż.
Kontynuowano współpracę z
tnic a
a lta
ec nic e
ni er ity
o icac
w zakresie wymiany informacji na temat trendów
rozwoju techniki i rynków, wymiany kadry
naukowo-badawczej i stażystów.
Kontynuowano współpracę z Uniwersytetem Technicznym w Brnie oraz Stowarzysze-
niem Odlewników Czeskich. Do udziału w projekcie CASTANET wprowadzono czeskie odlewnie. Kontynuowany jest czesko-polski projekt
w ramach programu EUREKA - RECY SAND E
.
Współpraca z ec nical
ni ersity o
Ostra a System diagnostyczny – doradczy dla
technologii procesów odlewniczych (odlewów
staliwnych i żeliwnych) – prof. dr hab. inż.
Stanisława Kluska-Nawarecka.
Kontynuowano współpracę z naukowcami
z Uniwersytetu Rolniczego w Odessie w zakresie konstrukcji, modernizacji i eksploatacji maszyn rolniczych.
Kontynuowano prace z zakresu modelowania struktur wysokoporowatych, rozpoczęto
działania nad opanowaniem technologii wprowadzania azotu pod ciśnieniem (do 10 MPa) do
tworzyw na bazie Fe i Al, w tym kompozytowych
( nstit te o
aterials Science
lgarian cademy o Science, Sofia). Kontynuowano prace
nad funkcjonalnymi materiałami gradientowymi
– prof. dr hab. inż. Jerzy J. Sobczak.
PL
– D
W ramach współpracy z Niemcami uczestniczono w spotkaniach roboczych dotyczących
realizowanych projektów europejskich.
Kontynuowano współpracę z nstit t r
iessereitec ni Düsseldorf w zakresie prowadzenia wspólnych badań interesujących obu
partnerów, poprawienia organizacji usług dla
przemysłu odlewniczego, szkolenia specjalistów
oraz uczestniczenia w programach naukowych.
Podpisano umowę o współpracy z Institut fűr
eic tba
nd
nststo tec ni
ec nisc e
ni ersit t
resden
Umowa przewiduje
wzajemne działania w obszarze nauki
o materiałach i technologii, zwłaszcza w zakresie
struktur superlekkich - prof. dr hab. inż. Jerzy J.
Sobczak.
Współpraca z sterreic isc en iessereiinstit t w Leoben, Austria w zakresie prowadzenia badań naukowych i stosowanych oraz udoskonalania technologii przemysłowej, wymiany informacji i doświadczeń w zakresie badań
i szkolenia specjalistów - prof. dr hab. inż. Jerzy
J. Sobczak.
Współpraca w zakresie prac nad zastosowaniem nowej osnowy ziarnowej (FASAND)
w masach formierskich i rdzeniowych. Współpraca w zakresie możliwości aplikacyjnych
kompozytów ALFA – prof. dr hab. inż. Jerzy J.
Sobczak.
Współpraca z
ni ersity o
isconsin
S
lenn Researc Center ora
niersity o
isconsin-Sto t w zakresie wysokotemperaturowych właściwości ciekłych metali
i stopów oraz ich oddziaływania z materiałami ceramicznymi – doc. dr hab. inż. Natalia Sobczak.
Kontynuowano współpracę z ni ersity o
Central lorida, Orlando, Floryda – w zakresie
w roku 2009
89
badań struktury i właściwości granic rozdziału
różnorodnych materiałów z: d anced aterials
Processing and nalysis Center
P C
anosience and ec nology Center – doc. dr hab.
inż. Natalia Sobczak.
Kontynuowano współpracę z nergy nd stries o O io w zakresie badań materiałoznawczych oraz badania technologii odlewania
żeliwa, jak również stopów aluminium, magnezu
i miedzi, obróbki cieplnej, transportu materiałów
oraz badań wysokotemperaturowych - doc. dr
hab. inż. Natalia Sobczak
Rozpoczęto współpracę z Energy Institute
of Ohio nad nowymi materiałami zaawansowanymi na bazie Al, Mg i Ni - prof. dr hab. inż. Jerzy
J. Sobczak.
Kontynuowano współpracę z oining and
elding Researc nstit te Osa a ni ersity
Japonia w zakresie wysokotemperaturowych
badań stanu ciekłego w praktycznych aspektach
wytwarzania materiałów kompozytowych oraz
łączenia różnorodnych materiałów – doc. dr hab.
inż. Natalia Sobczak.
PL – FIN
Współpraca z fińskim przedsiębiorstwem
ermia ec nology Centre w Tampere w ramach
projektu Foundrybench, dotyczącego audytów
energetycznych w odlewniach.
90
w roku 2009
Współpraca z Volvo technology w ramach
projektu Foundrybench, a także przy tworzeniu
propozycji projektu HOPE w 7. Programie Ramowym
olistic Optimi ation o Prod cti ity
and Foundry Efficiency”).
1 KONFERENCJE, SEMINARIA I SZKOLENIA
8
II Międzynarodowa Konferencja „Innowacje w odlewnictwie ciśnieniowym”, zorganizowana
przez Sekcję Odlewnictwa Ciśnieniowego Zarządu Głównego STOP oraz Oddział Łódzki STOP, pod
patronatem naukowym Instytutu Odlewnictwa.
Konferencja odbyła się w Karpaczu w dniach 6–8 maja 2009 roku.
W pierwszym dniu konferencji uczestnicy mieli możliwość zwiedzania odlewni ciśnieniowej firmy
„Moneva Polska” w Świebodzicach.
W konferencji uczestniczyło 65 osób reprezentujących odlewnie, wyższe uczelnie oraz dostaw
ców maszyn i urządzeń, materiałów i surowców stosowanych w odlewnictwie ciśnieniowym.
W czasie podzielonego na 3 sesje referatowe spotkania, wygłoszono 8 referatów oraz 8 prezen
tacji.
Tematyka konferencji obejmowała: stan aktualny i perspektywy rozwoju technologii odlewania
ciśnieniowego, maszyny i urządzenia, konstrukcję wybranych elementów układu wlewowego, możli
wość otrzymywania wysokojakościowych odlewów ciśnieniowych z siluminów, odlewanie ciśnieniowe
kompozytów, symulację wypełniania wnęki formy metalem, krzepnięcia oraz symulację naprężeń.
W czasie konferencji swoje produkty prezentowały firmy: IDRA s.r.l., FRECH Polska
Sp. z o.o., PROMET Cz. s.r.o., StrikoWestofen Group, ALFATEC GmbH, Tribo-Chem GmbH, STILTOOL
Sp. z o.o., Kom-Odlew Sp. z o.o., NovoCast Foundry Solutions.
Miłym akcentem konferencji było uczczenie 65-lecia urodzin i 40-lecia pracy prof. Andrzeja
Białobrzeskiego - specjalisty w zakresie odlewnictwa ciśnieniowego.
Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Cast Composites‘2009”, zorganizowana przez Insty
tut Odlewnictwa w dniach 11–14 października 2009 roku w Kocierzu.
Współorganizatorami konferencji byli: World Foundry Organization (WFO), Stowarzyszenie
Techniczne Odlewników Polskich, Instytut Transportu Samochodowego oraz Małopolskie Centrum
Innowacyjnych Technologii i Materiałów (MCITiM).
Do udziału w pracach Komitetu Naukowego konferencji zaproszono wybitnych specjalistów
z dziedziny teorii i praktyki wytwarzania kompozytów odlewanych, w tym:
1. Rajiv ASTHANA (USA)
2. Alan Lindsay GREER (Wielka Brytania)
3. Werner HUFENBACH (Niemcy)
4. Jolanta JANCZAK-RUSCH (Szwajcaria)
5. Krzysztof KURZYDŁOWSKI (Polska)
6. Luis Filipe MALHEIROS (Portugalia)
7. Sergej MILEJKO (Rosja)
8. Keisaku OGI (Japonia)
9. Alberto PASSERONE (Włochy)
10. Pradeep Kumar ROHATGI (USA)
w roku 2009
91
KONFERENCJE, SEMINARIA I SZKOLENIA
11. Peter SCHUMACHER (Austria)
12. Robert SINGER (Niemcy)
13. Mrityunjay SINGH (USA)
14. Józef ŚLEZIONA (Polska)
15. Jerzy Józef SOBCZAK (Polska)
16. Natalia SOBCZAK (Polska)
17. Józef Szczepan SUCHY (Polska).
Konferencja miała na celu zacieśnienie współpracy międzynarodowego środowiska naukowego,
wymianę doświadczeń, wiedzy i pomysłów z zakresu nauki, technologii, ekonomii i zastosowania
materiałów kompozytowych wytwarzanych metodą odlewania.
W konferencji udział wzięło 70 osób z 10 krajów.
W dniach 12 i 13 października obrady odbywały się w ośrodku Konferencyjno-Wypoczynkowym
„Kocierz” i prowadzone były w następujących sesjach:
Sesja P-1 Wytwarzanie Kompozytów
Prowadzący: J.S. Suchy, J.J. Sobczak (Polska)
etal-ceramic interactions in cast composites - A foundry perspective, (referat zamawiany)
R. Asthana (USA), N. Sobczak, J.J. Sobczak (Polska)
2 Synt esis and c aracteri ation o l-based
Cs rein orced wit ceramic nanoparticles
A.E. Karantzalis, A. Lekatou, K. Leontaris (Grecja)
Aluminum castings reinforced with ceramic preforms of graded structure by pressure- infiltration, P. Darłak, N. Sobczak, J.J. Sobczak, A. Kudyba, M. Homa (Polska)
Analysis of the solidification and properties of plaster cast Al-based composites, (referat za
mawiany), P. Egizabal, A. Garcia Romero, A. Torregaray (Hiszpania)
Sesja I-1 Zjawiska powierzchniowe i granicy rozdziału
Prowadzący: R. Asthana (USA), P. Egizabal (Hiszpania)
ermodynamics and inetics approac , (referat zamawiany) S. Agathopoulos (Grecja)
2
c aracteri ation o reaction prod cts o li id l and l i wit m llite, J. Morgiel,
N. Sobczak, M. Pomorska (Polska)
rrangement o particle distrib tion in l-Si SiCp composite by means o orent orce
L. Drenchev (Bułgaria), J.J. Sobczak, W. Leśniewski, P. Wieliczko, P. Darłak (Polska)
Sesja C-1 Badanie właściwości kompozytów
Prowadzący: L. Drenchev (Bułgaria), J.W. Kaczmar (Polska)
ig -resol tion -ray comp ted tomograp y o composite materials, (referat zamawiany)
A. Egbert (Niemcy)
2
ear c aracteristics o traditional and new generation bra e discs, D. Rudnik, R. Michalski,
A. Wojciechowski, J.J. Sobczak, P. Darłak (Polska)
eterop ase composites - prod ction properties and str ct re, A. Dolata-Grosz (Polska)
92
w roku 2009
Presentation of Małopolskie Centre of Innovative Technologies and Materials (MCITiM): facility and activities, N. Sobczak, M. Homa, M. Lech-Grega, M. Zybura, P. Zięba (Polska)
FP7 as strategic tool for creating the R&D policy in the field of foundry industry - information
abo t recently open calls, M. Latałło-Anulewicz (Polska)
Sesja P-2 Wytwarzanie Kompozytów
Prowadzący: A. Passerone (Włochy), P. Zięba (Polska)
ALFA composites - the state of the art and future perspectives, (referat zamawiany)
R.M. Purgert (USA), J.J. Sobczak, N. Sobczak, P. Darłak, A. Wojciechowski (Polska)
2 Selected material characteristics of ceramic preforms infiltrated by AlSi9Mg alloy, K. Pietrzak,
D. Rudnik, A. Wojciechowski, W. Przetakiewicz, J.J. Sobczak, P. Lasota, P. Darłak (Polska)
Microstructure of SAFFIL fiber performs, J.W. Kaczmar, K. Naplocha, K. Pietrzak,
M. Pomorska, J. Morgiel (Polska)
Cast metal matrix composites rein orced wit carbide p ases, M. Cholewa, M. Kondracki
(Polska)
Sesja I-2 Zjawiska powierzchniowe i granicy rozdziału
Prowadzący: S. Agathopoulos, J. Morgiel
Interaction between molten metals and ceramic materials, (referat zamawiany) A. Passerone,
M.L. Muolo, F. Valenza (Włochy)
2 Effect of oxidation and testing conditions on wetting behavior and interfaces in Al/Ni system
A. Siewiorek, A. Kudyba, N. Sobczak (Polska)
icrostr ct re o t e reaction prod ct region ormed d e to t e ig temperat re contact o li id l and nO single crystal, J. Wojewoda-Budka, N. Sobczak, J. Morgiel, R. Nowak (Polska)
Wettability and reactivity between liquid aluminum and Y2O -containing ceramics, N. Sobczak,
R. Nowak, E. Sienicki, L. Stobierski (Polska)
Sesja S-1 Sesja Specjalna - poświęcona wytwarzaniu kompozytów o osnowie aluminium zbrojonym
ciągłymi włóknami węglowymi o przestrzennej strukturze 3D
Prowadzący: A. Baliński (Polska), E. Gude (Niemcy)
Textile-reinforced carbon fibre aluminium composites manufactured with gas pressure infiltration
met ods, W. Hufenbach, M. Gude, A. Czulak, F. Engelmann (Niemcy), A. Boczkowska (Polska)
2 Carbon long fibre reinforced Al-matrix composites by high pressure die casting, H. Ballmes,
C.A. Rottmair, R.F. Singer (Niemcy)
Investigations of the interfaces between carbon fibres and aluminium alloy matrix in the composites fabricated by pressure infiltration process, R. Kozera, A. Dolata-Grosz, M. Dyzia, J. Bieliński,
A. Broda, A. Boczkowska, J. Śleziona, K.J. Kurzydłowski (Polska), M. Gude (Niemcy)
Factors affecting wettability and infiltration of 3D-CF reinforcement with liquid Al-based matrix
N. Sobczak, A. Kudyba, A. Siewiorek, J. Śleziona, A. Dolata-Grosz, M. Dyzia, R. Kozera,
J. Bieliński, A. Boczkowska, K.J. Kurzydłowski (Polska), H. Ballmes, C.A. Rottmair, R.F. Singer,
M. Gude, A. Czulak, F. Engelmann, W. Hufenbach (Niemcy)
Modelling of fibres breaking in composites using fractals characteristics, D. Aniszewska,
M. Rybaczuk (Polska)
Sesja Posterowa
Porous ceramic preforms for production of metal-ceramic composites by infiltration method
A. Oziębło, Z. Jaegermann (Polska)
2 C anges o properties o al min m matrix composite rein orced wit SiC particles a ter m ltiple remelting, A. Klasik, A. Wojciechowski, N. Sobczak, J.J. Sobczak (Polska)
w roku 2009
93
l i particles rein orced al mini m matrix composites or plastic wor ing, W. Szymański,
M. Lech-Grega (Polska)
icrostr ct re di erences o composites rein orced wit SiC particles, K. Pietrzak,
D. Rudnik, A. Wojciechowski, J.J. Sobczak, N. Sobczak, P. Darłak (Polska)
Interaction between liquid titanium and ZrO2-based ceramics, A. Karwiński, N. Sobczak,
R. Nowak, A. Kudyba, M. Homa, W. Leśniewski, E. Sienicki (Polska)
Austempered ductile iron - new grade of the first man-made composite, D. Myszka (Polska)
Wettabilty and reactivity in Al/MgO and Al/MgAl2O systems, R. Nowak, N. Sobczak,
E. Sienicki (Polska)
Interaction between molten Inconel 740 alloy and oxide ceramics, R.M. Purgert (USA),
N. Sobczak, R. Nowak, M. Homa, E. Sienicki (Polska)
9. Experimental complex for investigations of high-temperature capillarity phenomena
N. Sobczak, R. Nowak, W. Radziwiłł, J. Budzioch, A. Glenz (Polska)
10. Interaction between molten aluminium and cobalt oxide single crystal, N. Sobczak, W. Radzi
wiłł, R. Nowak, A. Kudyba, J. Morgiel, J. Wojewoda-Budka (Polska)
ect o carbon coating on wetting and bonding o
l alloys wit
l2O s bstrates
R. Nowak, N. Sobczak, W. Radziwiłł, A. Kudyba, A. Wojciechowski, D. Rudnik (Polska)
2 Wetting and reactivity between molten aluminum and zinc oxide, N. Sobczak, W. Radziwiłł,
A. Kudyba, R. Nowak, J. Oblakowski (Polska).
Każdej sesji towarzyszyła ożywiona dyskusja, będąca okazją do wymiany doświadczeń.
W ostatnim dniu konferencji uczestnicy gościli w Instytucie Odlewnictwa. Tutaj odbyła „General
Session”, podczas której wygłoszono trzy referaty:
Introduction to the activities of the Foundry Research Institute, J.J. Sobczak
2 Advanced techniques for structural characterization at MCITiM, M. Faryna
The mystery of molten metals: methodological, scientific and practical aspects of high temperat re st dies o metal ceramic interactions, N. Sobczak.
Na zakończenie goście zwiedzili laboratoria Instytutu Odlewnictwa, gdzie zaprezentowano
aparaturę badawczą i urządzenia technologiczno-doświadczalne zakupione w ramach projektu pt.:
„Doposażenie infrastruktury badawczej Małopolskiego Centrum Innowacyjnych Technologii i Mate
riałów” finansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regio
nalnego, działanie 2.2.
Spotkanie dyrektorów Jednostek Badawczo-Rozwojowych nadzorowanych przez
Ministerstwo Gospodarki, zorganizowane w dniach 26 i 27 października 2009 r. w Instytucie
Odlewnictwa.
W spotkaniu udział wzięli: p. Grażyna Henclewska - Podsekretarz Stanu w Ministerstwie
Gospodarki, p. Roman Adamczyk - dyrektor Departamentu Jednostek Nadzorowanych i Podległych,
p. Mirosław Lewiński - z-ca dyrektora Departamentu Rozwoju Gospodarki, p. Stanisław Soja - b. Rad
ca Ministra w Departamencie Jednostek Nadzorowanych i Podległych, p. prof. Zbigniew Śmieszek
- wiceprzewodniczący Rady Głównej JBR (wieloletni jej przewodniczący), dyrektor Instytutu Metali
94
w roku 2009
Nieżelaznych, p. dr inż. Józef Gromek, wiceprzewodniczący RG JBR, dyrektor Instytutu Tele- i Ra
diotechnicznego, p. dr Marek Daszkiewicz - sekretarz RG JBR, dyrektor Instytutu Optyki Stosowanej
oraz dyrektorzy jednostek badawczo-rozwojowych, nadzorowanych przez Ministerstwo Gospodarki.
Celem spotkania było omówienie m.in. następujących problemów: działalność JBR, aktualny
stan pakietu ustaw o nauce, finansowanie badań naukowych prowadzonych przez JBR, współpraca
międzynarodowa, powiązania między polityką naukową a innowacyjną, reorganizacja JBR. W koń
czącym referacie ukazano sytuację JBR na tle wyników działalności w 2009 roku i programy działań
na lata 2010–2011. Na zakończenie spotkania ustalono, że informacje i wnioski ze spotkania zostaną
przekazane na ręce Ministra Gospodarki, p. Premiera Waldemara Pawlaka.
Zaproszeni goście przy okazji swojej wizyty obejrzeli nowy budynek Instytutu Odlewnictwa wraz
z jego częścią laboratoryjno-techniczną.
Następne spotkanie dyrektorów z kierownictwem Ministerstwa Gospodarki - na wniosek
p. dr Hanny Wiśniewskiej-Weinert, dyrektora Instytutu Obróbki Plastycznej - odbędzie się w przy
szłym roku w Poznaniu, a organizować je będą wiodące instytuty badawcze Wielkopolski.
Forum Inżynierskie „Rozwój technologii żeliwa ADI w Polsce” zorganizowane, pod patrona
tem honorowym Ministerstwa Gospodarki, w dniu 17 listopada 2009 r. w Instytucie Odlewnictwa.
Organizatorami Forum byli: Instytut Odlewnictwa, Wydział Odlewnictwa Akademii GórniczoHutniczej, Instytut Transportu Samochodowego, Stowarzyszenie Techniczne Odlewników Polskich
(STOP), Odlewnicza Izba Gospodarcza (OIG) oraz Innowacyjny Klaster Przemysłowy KOM-CAST.
Celem Forum było rozpropagowanie żeliwa sferoidalnego hartowanego z przemianą izotermicz
ną (ADI) wśród producentów odlewów z żeliwa sferoidalnego oraz stworzenie porozumienia odlewni,
wspomagającego uruchomienie produkcji odlewów z żeliwa ADI w Polsce.
W Forum uczestniczyli przedstawiciele kadry zarządzającej: Odlewni Polskich SA - Starachowice, Zakładu Metalurgicznego WSK Rzeszów Sp. z o.o. - Rzeszów, ZETKAMA SA - Ścinawka Śred
nia, Magnus-Nord Sp. z o.o. - Toruń, PIO Specodlew Sp. z o.o. - Kraków, Odlewni Precyzyjnej Król
met Sp. z o.o. - Zawiercie, Odlewni Żeliwa „DRAWSKI” SA - Drawski Młyn, TEKSID Iron Poland SA
- Skoczów, Huty Buczek Sp. z o.o. - Sosnowiec, Odlewni Motoryzacyjnej Sp. z o.o. - Andrychów, Od
lewni Żeliwa SA – Zawiercie, naukowcy z Wydziału Inżynierii Wytwarzania Politechniki Warszawskiej
oraz przedstawiciele organizatorów.
Podczas Forum przedstawiono następujące tematy:
Żeliwo ADI i jego odmiany jako nowoczesne stopy konstrukcyjne (prof. dr hab. inż. Edward
Guzik, Wydział Odlewnictwa, AGH).
2 Problemy supercienkościennych odlewów z żeliwa ADI (prof. dr hab. inż. Edward Fraś, Wydział
Odlewnictwa, AGH).
Rozwój żeliwa ADI w Instytucie Odlewnictwa (dr inż. Adam Kowalski, Instytut Odlewnictwa).
Doświadczenia w zakresie obróbki cieplnej żeliwa ADI (dr inż. Adam Nowak, Odlewnie Polskie
SA, Starachowice).
w roku 2009
95
Zaprezentowano również linię do obróbki żeliwa ADI zainstalowaną w Instytucie Odlewnictwa.
Na zakończenie spotkania uczestnicy podpisali list intencyjny, w którym zawarto zapewnienie
o wzajemnej współpracy w zakresie:
• wdrożenia technologii oraz kreowania rynku odlewów z żeliwa ADI i jego odmian w ramach ist
niejących programów badawczych i wdrożeniowych, stymulujących innowacyjne rozwiązania;
• podejmowania wspólnych działań w celu upowszechniania żeliwa ADI w Polsce przez opracowa
nie i promocję materiałów marketingowych, artykułów naukowych, technicznych i popularnych,
organizację cyklicznych spotkań mających na celu poszukiwanie odbiorców odlewów z tego
nowoczesnego tworzywa;
• udostępniania specjalistycznych stanowisk do obróbki cieplnej ADI (Instytut Odlewnictwa oraz
Odlewnie Polskie SA) wszystkim partnerom listu Intencyjnego na preferencyjnych zasadach oraz
pomoc przy uruchomieniu tego typu stanowiska w warunkach przemysłowych.
Ponadto w ramach tego porozumienia:
Instytut Odlewnictwa i Wydział Odlewnictwa Akademii Górniczo-Hutniczej przekazywać będą
materiały na temat praktyki zastosowania ADI oraz wdrażać technologię produkcji odlewów z żeliwa
ADI w ramach istniejących programów badawczych i wdrożeniowych, zwłaszcza drogą projektów
celowych dofinansowywanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Naczelną Organi
zację Techniczną. Dołożą wszelkich starań dla promocji stanu wiedzy o żeliwie ADI drogą realizacji
wspólnych projektów promotorskich i habilitacyjnych.
Seminarium pt. „Odlewnictwo - wczoraj i dziś”, zorganizowane przez Instytut Odlewnictwa
w dniu 18 marca 2009 r.
W seminarium wzięła udział, licząca kilkanaście osób, grupa studentów krakowskiej Akademii
Sztuk Pięknych pod opieką krakowskiego artysty rzeźbiarza Pana Karola Badyny.
Program seminarium obejmował:
1. Krótki rys historyczny rozwoju odlewnictwa na przestrzeni wieków.
2. Technologię materiałową - wybrane stopy metali nieżelaznych, stopy niskotopliwe, stopy tytanu,
gazary, kompozyty itp. - w zastosowaniu dla odlewnictwa artystycznego.
3. Technologie odlewania - odlewnictwo precyzyjne.
96
w roku 2009
4. Prezentację filmu na temat odlewania waz dla Pałacu Letniego Cara Piotra I.
5. Najnowsze tendencje w zakresie wykorzystania nowych technik projektowania i prototypowania
(prezentacja urządzeń w Centrum Szybkiego Prototypowania Instytutu Odlewnictwa).
6. Część praktyczną: pokaz materiałów stosowanych w metodzie wytapianych modeli (zwiedzanie
odlewni precyzyjnej) i ich wykorzystanie do rzeczywistego wykonania formy metodą Shaw‘a.
Seminarium zostało zorganizowane w ramach porozumienia z ASP, obejmującego upowszech
nianie wiedzy praktycznej z zakresu odlewnictwa studentom tej uczelni, wspólnej realizacji projektów
badawczo-rozwojowych, dotyczących stosowania innowacyjnych technologii i materiałów w procesie
tworzenia i wykonywania odlewów artystycznych oraz pozyskiwania funduszy na wspólnie realizo
wane projekty.
Szkolenie zamknięte pt.: „Analiza i interpretacja obrazów mikroskopowych mikrostruktury
żeliwa”, przeprowadzone 27 listopada 2009 r., w akredytowanym Laboratorium Badań Struktury
i Właściwości Instytutu Odlewnictwa.
W szkoleniu prowadzonym przez dr inż. Małgorzatę Warmuzek i mgr inż. Łukasza Boronia
uczestniczyli pracownicy firmy ZETKAMA SA. Zakres tematyczny szkolenia obejmował: obserwacje
mikroskopowe zgładów metalograficznych oraz znormalizowane metody opisu, klasyfikacji i oceny
mikrostruktury w aspekcie kontroli jakości i warunków technicznych odbioru odlewów.
w roku 2009
97
Szkolenie otwarte pt. „Eksploatacja i obsługa pieców indukcyjnych tyglowych. Topienie
żeliwa i staliwa” (z uzyskaniem uprawnień do eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych lub
dozoru), zorganizowane w dniach 26–27 marca 2009 r. w Instytucie Odlewnictwa.
W szkoleniu wzięło udział 28 osób z 10 zakładów, takich jak: Zespół Odlewni „RAFAMET”
Sp. z o.o.- Kuźnia Raciborska, „LAWA” s.c. - Będzin, Krakodlew SA - Kraków, Zakłady Mechaniczne
WIROMET SA - Mikołów, Odlewnia Motoryzacyjna Sp. z o.o. - Andrychów, Odlewnia ELZAMECH
Sp. z o.o. - Elbląg, Koluszki Foundry and Machinery Sp. z o.o. - Koluszki, Odlewnia Żeliwa Lublin
Sp. z o.o. Lublin, Grupa GREMIX Sp. z o.o. -Oświęcim, Odlewnia BIAŁOGON Sp. z o.o. Kielce.
Szkolenie składało się z dwóch bloków tematycznych. Pierwszy blok obejmował: aktualne kierun
ki rozwoju konstrukcji pieców indukcyjnych, informacje o eksploatacji i obsłudze pieców indukcyjnych
tyglowych z uwzględnieniem przepisów bhp, stopy odlewnicze wytapiane w piecach indukcyjnych
oraz metody ich wytapiania, ze szczególnym uwzględnieniem żeliwa sferoidalnego. Wykładowcą był
mgr inż. A. Gwiżdż z Zakładu Stopów Żelaza Instytutu Odlewnictwa.
W ramach tego bloku uczestnikom zaprezentowano linię technologiczną LT ADI-350/1000 do
obróbki cieplnej żeliwa ADI zainstalowaną w Instytucie Odlewnictwa oraz wytop żeliwa sferoidalne
go w Przedsiębiorstwie Innowacyjnym Odlewnictwa Specodlew Sp. z o.o. Uczestnicy mieli również
możliwość zapoznania się z nowoczesnymi technologiami wykonywania odlewów prototypowych
oraz urządzeniami znajdującymi się w Centrum Szybkiego Prototypowania, które zaprezentował
jego kierownik mgr inż. P. Kowalski.
Drugi blok szkolenia prowadzony był przez przedstawicieli Komisji Kwalifikacyjnej przy Stowa
rzyszeniu Klub Techniki i Rozwoju - inż. A. Chrobaka, inż. Z. Dzierwę. Omówiono w nim: podstawo
we wiadomości z zakresu prawa energetycznego, ochrony przeciwporażeniowej, zasady postępo
wania przy ratowaniu osób porażonych prądem elektrycznym, organizację pracy przy urządzeniach
elektroenergetycznych, zasady bezpieczeństwa i ochrony pracy oraz ochronę przeciwpożarową.
Szkolenie zostało zakończone egzaminem.
98
w roku 2009
1
9
DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA
Czasopisma
2
"Prace Instytutu Odlewnictwa" zawierają
artykuły naukowo-badawcze pracowników Insty
tutu Odlewnictwa i osób z nimi współpracujących,
jak również sprawozdania z prac naukowo-ba
dawczych prowadzonych w Instytucie. Zamiesz
czane artykuły są recenzowane przez członków
Komitetu Naukowego czasopisma. Wszystkie
artykuły mają dwujęzyczne (w jęz. pol. i ang.)
streszczenia oraz podpisy tabel i rysunków.
W celu popularyzacji badań i prac nauko
wych realizowanych w Instytucie Odlewnictwa
informacja o zawartości ukazujących się zeszy
tów kwartalnika, w formie spisu treści oraz stresz
czeń (w jęz. pol. i ang.), zamieszczana jest na
bieżąco na stronie www Instytutu.
W roku 2009 r. ukazały się 4 numery cza
sopisma. Zamieszczono w nich 15 artykułów,
w tym 2 w jęz. angielskim. Czasopismo ukazuje
się od 2008 roku.
Odlewnictwo Współczesne - Polska i Świat
- ISSN 1898-7257
Czasopismo wydawane jest w formie elek
tronicznej i dostępne jest bezpłatnie na stronie
- www.iod.krakow.pl. Upowszechnianie czasopi
sma w wersji elektronicznej umożliwia szybszy
i łatwiejszy dostęp czytelników do zamieszczo
nych materiałów.
W czasopiśmie publikowane są artykuły do
kumentujące wyniki prac badawczych, artykuły
dotyczące, praktyki przemysłowej, ochrony śro
dowiska i in., informacje o nowych i wycofanych
normach, abstrakty w języku polskim artykułów
zagranicznych dot. odlewnictwa oraz sprawoz
dania ze szkoleń, konferencji i spotkań, a także
informacje o realizowanych przez Instytut pro
jektach finansowanych ze środków UE oraz no
wych wydawnictwach.
Czasopismo ukazuje się od II poł. 2007 roku.
W roku 2009 r. zostały zamieszczone na stronie
www 4 numery wydawnictwa.
Rok 2009
99
Monografie i książki
Praca zbiorowa:
o
o
Cz. III, pod redakcją Jerzego J. Sobczaka,
objętość - 330 strony.
ISBN 978-83-88770-45-6
Książka stanowi trzecią i ostatnią część
zbioru wyników realizacji Projektu Badawczego
Zamawianego pt.: „Nowoczesne tworzywa i pro
cesy technologiczne w odlewnictwie”.
Praca zbiorowa: Foresight technologiczny odlewnictwa polskiego, pod redakcją
Jerzego Tybulczuka, objętość - 312 stron.
ISBN 978-83-88770-44-9
Monografia powstała na bazie raportu z re
alizacji projektu pod tym samym tytułem, wykony
wanego w latach 2006–2008 przez konsorcjum
składające się z: Instytutu Odlewnictwa (koordy
nator i główny wykonawca projektu), Wydziału
Odlewnictwa AGH, Odlewniczej Izby Gospodar
czej oraz Stowarzyszenia Technicznego Odlew
ników Polskich.
Ludmil
Drenchev,
Jerzy
J.
Sobczak:
GASARS. A specific class of porous materials, objętość - 98 stron.
ISBN 978-83-88770-40-1
ISBN 978-83-60965-60-3
Monografia wydana w języku angielskim.
Przedstawiono w niej informacje na temat struk
tury, właściwości i technologii produkcji gazarów,
matematyczne podejście w opisie tworzenia
struktury oraz symulacje numeryczne.
Monografię wydano wspólnie z Instytutem
Transportu Samochodowego.
100
Rok 2009
ANDRZEJ BALIŃSKI
O STRUKTURZE UWODNIONEGO KRZEMIANU
SODU JAKO SPOIWA MAS FORMIERSKICH
Andrzej Baliński: O strukturze uwodninego
krzemianu sodu jako spoiwa mas formierskich, objętość wydawnictwa - 183 strony.
ISBN 978-83-88770-43-2
Monografia stanowi pierwsze dogłębne i peł
ne studium w zkresie budowy, właściwości oraz
możliwości stosowania uwodnionego krzemianu
sodu jako spoiwa mas formierskich.
Kraków 2009
Praca zbiorowa: Raport 2008, objętość 112 stron.
ISBN 978-83-88770-38-8
W Raporcie zamieszczono informacje za
rok 2008 dot. struktury i organizacji Instytutu Od
lewnictwa, stanu zatrudnienia, podstaw systemu
zarządzania jakością, realizowanego programu
naukowego, badawczego i usługowego, a także
informacje o patentach oraz działalności wydaw
niczej, normalizacyjnej, szkoleniowej. Zaprezen
towano uzyskane nagrody i wyróżnienia. Podano
wykaz publikacji pracowników Instytutu.
Praca zbiorowa: Cast
objętość – 114 stron.
ISBN 978-83-88770-42-5
Composites’2009,
Książka - wydana w języku angielskim - sta
nowi zbiór abstraktów referatów zgłoszonych na
międzynarodową konferencję pod tym samym
tytułem, która odbyła się w Kocierzu.
Rok 2009
101
Praca zbiorowa:
o
o
ciśnieniowym. Cz.II, objętość wydawnictwa –
78 stron.
ISBN 978-83-88770-39-5
Książka stanowi zbiór referatów wygłoszo
nych na drugiej międzynarodowej konferencji
pod tym samym tytułem, która odbyła się w Kar
paczu.
Praca zbiorowa: Rozwój technologii żeliwa ADI
w Polsce, objętość - 85 stron.
ISBN 978-83-88770-41-8
W publikacji, która ma na celu spopularyzo
wanie tego tworzywa w Polsce, przedstawiono
m.in. właściwości oraz zastosowanie żeliwa ADI
w różnych gałęziach przemysłu. Ponadto skróto
wo opisano dwie linie do obróbki cieplnej żeliwa
ADI zainstalowane w Polsce - w Instytucie Od
lewnictwa i w Odlewniach Polskich SA. Książka
została, wydana z okazji Forum Inżynierskiego
zorganizowanego w Instytucie Odlewnictwa.
102
Rok 2009
10
1
NAGRODY I WYRÓŻNIENIA
58. TARGI WYNALAZCZOŚCI, BADAŃ NAUKOWYCH I NOWYCH
TECHNIK „BRUSSELS INNOVA 2009”
ZŁOTY MEDAL
„Opracowanie technologii wykonywania odlewów artystycznych
z wykorzystaniem naturalnych modeli flory i fauny"
Aleksander Karwiński, Stanisław Młodnicki,
Ryszard Ćwiklak).
ZŁOTY MEDAL
„Sposób otrzymywania
mas formierskich i rdzeniowych ze spoiwem
w postaci krzemianów metali alkalicznych”
Instytut Chemii Organicznej przy współpracy
z Instytutem Odlewnictwa (Andrzej Baliński,
Maciej Szolc).
SREBRNY MEDAL
„Technikę wykonywania innowacyjnych odlewów dla medycyny"
(Aleksander Karwiński, Wojciech Leśniewski,
Piotr Wieliczko).
w roku 2009
103
MIĘDZYNARODOWE TARGI POZNAŃSKIE
ZŁOTY MEDAL
„Odlewane lemiesze do
pługów obrotowych i zagonowych” (Zenon
Pirowski, Jerzy Olszyński, Jacek Wodnicki, An
drzej Gwiżdż).
107. MIĘDZYNARODOWY SALON WYNALAZCZOŚCI CONCOURS-LEPINE
2009
SREBRNY MEDAL
„Uniwersalny zestaw
aparaturowy do kompleksowych badań właściwości ciekłych metali i stopów w wysokiej
temperaturze” (Natalia Sobczak, Rafał Nowak,
Waldemar Radziwiłł, Andreas Glenz, Janusz
Budzioch).
ODZNACZENIA PAŃSTWOWE
SREBNY MEDAL otrzymany za długolet
nią pracę w służbie państwowej (Natalia
Sobczak)
104
w roku 2009
XVI GIEŁDA POLSKICH WYNALAZKÓW
Dyplomy Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyznane za:
„Za promocję wynalazków za granicą”
„Sposób wytwarzania odlewów łopatek
z żeliwa sferoidalnego ausferrytycznomartenzytycznego o podwyższonej odporności na zużycie ścierne do oczyszczarek
i mieszarek" (Adam Kowalski, Adam Nowak).
„Ultralekkie tarcze hamulcowe alfa zbrojone popiołami lotnymi o wysokich parametrach użytkowych” (Jerzy Sobczak, Andrzej
Wojciechowski, Robert Purgert, Paweł Darłak,
Dariusz Rudnik).
„Uniwersalny zestaw aparaturowy do badań
właściwości ciekłych metali i stopów w wysokiej temperaturze” (Natalia Sobczak, Rafał
Nowak, Waldemar Radziwiłł, Andreas Glenz, Ja
nusz Budzioch).
w roku 2009
105
XV MIĘDZYNARODOWE TARGI METAL - KIELCE
Dwa wyróżnienia za:
•
•
•
Odlewy artystyczne flory i fauny wykonane w formach ceramicznych z wykorzystaniem
modeli sztucznych i naturalnych
"Ekomix" oraz mieszanki bentonit-Ekomix o nazwie "Cermix 15; 20; 25" proekologicznych mas formierskich przeznaczonych do wykonania odlewów żeliwnych
o wysokiej jakości (wraz z Przedsiębiorstwem Techniczno-Handlowym CERTECH
z Niedomic).
podziekowania za wieloletnią współpracę - Dyplom „Współtwórca naszego sukcesu”.
PROMOCJA W REGIONIE
Instytut Odlewnictwa otrzymał certyfikat „Solidna Firma 2009” w Regionie Małopolska w Pro
gramie Gospodarczo-Konsumenckim pod patro
natem przedstawicielstwa Komisji Europejskiej.
Tytuł „Solidna Firma 2009” został przyznany
Instytutowi Odlewnictwa za terminowe regulo
wanie wszelkich zobowiązań oraz poszanowa
nie ekologii i praw konsumenckich.
106
w roku 2009
11
1
INWESTYCJE
2
„Adaptacja pomieszczeń laboratoryjnych oraz zaplecza technologicznego w drugiej części budynku laboratoryjno-technologicznego, pierwsze wyposażenie”.
Na podstawie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007–2013 (NSRO), określających
priorytetowe kierunki działania, w tym również zwiększenie konkurencyjności polskiej nauki, Insty
tut Odlewnictwa w Krakowie opracował strategię rozwoju i plan unowocześnienia bazy naukowobadawczej. W latach 2005-2009 opracowano i zgłoszono szereg kluczowych projektów, dotyczących
nowoczesnych technik i kierunków badawczych w tym:
• Projekt „Doposażenie Infrastruktury Badawczej Małopolskiego Centrum Innowacyjnych Techno
logii i Materiałów (w realizacji);
• Projekt „Kompleksowa informatyzacja Instytutu Odlewnictwa poprzez wdrożenie zaawansowa
nych aplikacji informatycznych i modernizację infrastruktury sprzętowo-sieciowej” (w realizacji);
• Projekt Strategiczny „Zaawansowane technologie materiałowe” (w realizacji).
Realizacja przyjętej strategii wymaga sukcesywnej modernizacji aparatury, jak również przy
stosowania posiadanej powierzchni oraz budynków do wymagań energetycznych i nowoczesnych
standardów. Budynek laboratoryjno-techniczny (BLT), wybudowany w latach siedemdziesiątych,
przeznaczony był do doświadczalnej działalności przemysłowej. Na przestrzeni ostatnich pięciu lat
budynek ten był sukcesywnie modernizowany i adaptowany dla potrzeb nowoczesnych metod i tech
nik badawczych. Jednocześnie nowe kierunki działalności i współpracy międzynarodowej wymagają
stworzenia nowoczesnych pomieszczeń oraz ich wyposażenia.
Podstawą wykonania harmonogramu prac była decyzja Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
o dofinansowaniu kosztów realizacji inwestycji pt.: „Adaptacja pomieszczeń laboratoryjnych oraz za
plecza technologicznego w drugiej części budynku laboratoryjno-technologicznego, pierwsze wypo
sażenie” Nr 5878/IB/425/2009 z dnia 25 lutego 2009 r.
Celem inwestycji było wyposażenie zmodernizowanych w 2008 r. (pierwszy etap adaptacji prze
mysłowych powierzchni części budynku technologiczno-laboratoryjnego BLT) pomieszczeń budynku
BLT dla potrzeb nowoczesnej bazy laboratoryjnej, zaplecza szkoleniowo-konferencyjnego i admini
stracyjno-socjalnego:
•
•
•
wykonanie dokumentacji wykonawczej adaptacji stanowisk laboratoryjnych drugiej części bu
dynku laboratoryjno-technologicznego;
roboty budowlane, adaptacyjne i instalacyjne w drugiej części budynku laboratoryjno-technolo
gicznego;
nadzór autorski i inwestycyjny.
Założenia projektowe
Po wykonaniu prac adaptacyjnych pomieszczeń budynku BLT w 2008 r. (I etapie adaptacji prze
mysłowych powierzchni części budynku technologiczno-laboratoryjnego BLT) dla potrzeb nowo
czesnej bazy laboratoryjnej, szkoleniowo-konferencyjnej i administracyjno-socjalnej powstał obiekt
o dwóch kondygnacjach i powierzchni użytkowej około 1200 m2
do następującej działalności:
• badawczo-laboratoryjnej;
w roku 2009
107
INWESTYCJE
•
realizacji współpracy zagranicznej (prowadzenia wspólnych przedsięwzięć i projektów badaw
czych);
informacyjno-wydawniczej (utrzymania, prowadzenia i dystrybucji bazy danych SINTE, realizacji
programu E-instytut, realizacji koncepcji wirtualnego muzeum, prowadzenia wydawnictw specja
listycznych, prowadzenia małej poligrafii);
projektowania i monitoringu (w tym bieżący monitoring merytoryczny, organizacyjny i logistyczny
odlewnictwa, intensyfikacja kontaktów z tzw. „łańcuchem dostawców”, prowadzenie statystyki
branży odlewniczej);
certyfikacji i normalizacji (w tym certyfikacji wyrobów odlewniczych według wymagań systemów
zapewnienia jakości, aktywne uczestnictwo w Polskim Komitecie Normalizacyjnym z prowadze
niem sekretariatu);
usług informatycznych (opracowanie komputerowych systemów wspomagania, branżowych baz
danych, prowadzenie i aktualizacja Biuletynu Informacji Publicznej);
szkoleniowo-konferencyjnej (konferencje krajowe i zagraniczne, szkolenia zawodowe w ramach
współpracy zwłaszcza z uczelniami, z którymi podpisano umowy dwustronne: Akademia Sztuk
Pięknych, Akademia Pedagogiczna, Akademia Górniczo Hutnicza, Politechnika Krakowska, Po
litechnika Rzeszowska, Zarząd Główny STOP, Izba Gospodarcza, PAN (IMIM), JBR-y);
administracyjno-socjalnej (serwerownia, archiwum, tajna kancelaria, pokój socjalny).
•
•
•
•
•
•
Na podstawie założeń zagospodarowania nowej powierzchni, wykonano projekt wyposażenia.
Wykonawcą projektu wyposażenia była pracownia architektoniczna HCD. Dokumentacja stanowi
ła podstawę wykonania kosztorysu, przedmiaru oraz specyfikacji istotnych warunków zamówienia
(SIWZ).
W rezultacie wyboru oferty Wykonawcy w przetargu nieograniczonym zgodnie z przepisami
ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo Zamówień Publicznych (Dz. U. Nr 19, poz. 177 z później
szymi zmianami, ost. zmiana Dz. U. Nr 82, poz. 560 z 2007 r.), realizatorem prac została Firma GranSoft Spółka jawna, Kraków, ul. Polonijna 1. Umowę Nr ZP/03/09 pomiędzy Instytutem Odlewnictwa
i Firmą Gran-Soft Spółka Jawna została podpisano 20.05.2009 r. Prace objęte umową zostały ode
brane komisyjnie i potwierdzone protokółem końcowym z 15. 09. 2009 r.
Adaptacja pomieszczeń laboratoryjnych budynku BLT
Realizacja projektu pt.: „Doposażenie Infrastruktury Badawczej Małopolskiego Centrum Innowa
cyjnych Technologii i Materiałów” wymagała przygotowania wydzielonych pomieszczeń dla zaplecza
technicznego (rozdzielni elektrycznej, systemu wentylacyjno-klimatyzacyjnego) oraz następujących
stanowisk:
•
•
•
badań nieniszczących metodą tomografii rentgenowskiej;
badań właściwości mechanicznych;
obróbki cieplno-chemicznej.
Na podstawie przygotowanych założeń techniczno-technologicznych wykonano:
• dokumentację wykonawczą adaptacji pomieszczeń techniczno-magazynowych budynku BLT
dla potrzeb nowych ww. stanowisk;
• prace budowlano-instalacyjne;
• system wentylacyjno-klimatyzacyjny;
• pierwsze wyposażenie.
108
w roku 2009
INWESTYCJE
Na fotografiach przedstawiono wybrane przykłady:
• projektu aranżacji wnętrz i zabudowy sali konferencyjnej;
• projektu aranżacji wnętrz i wyposażenia Centrum Wydawnictw Specjalistycznych;
• projektu architektonicznego adaptacji pomieszczeń magazynowo-przemysłowych budynku BLT,
dla potrzeb nowych stanowisk laboratoryjnych i zaplecza technicznego (tomograf rentgenowski,
młot udarnościowy, twardościomierz, system wentylacyjno-klimatyzacyjny).
Fot. 1. Wyposażenie pomieszczenia sali
konferencyjnej, II piętro budynku BLT
Fot. 2. Wyposażenie pomieszczenia sali
konferencyjnej, II piętro budynku BLT
Fot. 3. Sala konferencyjna I piętro budynku BLT
Fot. 4. Centrum wydawnictw specjalistycznych
Fot. 5. Pomieszczenie specjalistycznych
wydawnictw
Fot. 6. Pomieszczenie specjalistycznych
wydawnictw
w roku 2009
109
INWESTYCJE
Fot. 7. Adaptowane pomieszczenia laboratoryjne nowych stanowisk badawczych, tomografu rentgenowskiego,
młota udarnościowego
Fot. 8. Adaptowane pomieszczenia dla stanowiska cieplno-chemicznej obróbki odlewów oraz pomieszczenia
rozdzielni elektrycznej
110
w roku 2009
112
PUBLIKACJE
o
STEFAŃSKI ZBIGNIEW
2
o
ARCHIVES OF FOUNDRY ENGINEERING. KATOWICE; tom. 9; nr. 4/1; strony. 17 - 20; ISSN
1897-3310
BALIŃSKI ANDRZEJ
ARCHIVES OF FOUNDRY ENGINEERING.
ISSN 1897-3310
3.
ŻÓŁKIEWICZ MAREK
ŻÓŁKIEWICZ ZDZISŁAW
4.
DURAK JAROSŁAW
KLUSKA-NAWARECKA
STANISŁAWA
MRZYGŁÓD BARBARA
WILK-KOŁODZIEJCZYK
KARWIŃSKI ALEKSANDER
6.
DOBROWOLSKI GRZEGORZ
KLUSKA-NAWARECKA
STANISŁAWA
NAWARECKI EDWARD
WILK-KOŁODZIEJCZYK
KATOWICE;
tom. 9;
nr.
6/1;
strony. 25 - 28;
ARCHIVES OF FOUNDRY ENGINEERING. KATOWICE; tom. 9; nr. 32/2; strony. 143 - 146;
ISSN 1897-3310
ARCHIVES OF FOUNDRY ENGINEERING. GLIWICE; tom. 9; nr. 1/3; strony. 5 - 8; ISSN 18973310
ARCHIVES OF FOUNDRY ENGINEERING. KATOWICE-GLIWICE; tom. 9; nr. 46/4; strony. 249
- 253; ISSN 1897-3310
INFORMATYKA W TECHNOLOGII MATERIAŁÓW AGH KRAKÓW; tom. 9; nr. 2; strony. 341 - 346;
ISSN 1641-8581
PRZYCZYNEK
DO
EKSPERTYZY
Z
DAWNYCH
LAT
-
METALOWE
MATERIAŁY
INŻYNIERIA MATERIAŁOWA, Nr 6, 2009; strony 543-544
PORÓWNANIE SKŁADÓW CHEMICZNYCH OBIEKTÓW Z EPOKI BRĄZU Z OBIEKTEM
RZADKOSZ STANISŁAW
SAŁAT ROBERT
ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE - POLSKA I ŚWIAT KRAKÓW; rocznik. 2; nr. 1; strony. 3 - 17;
ISSN 1898-7257
9.
FIUTOWSKA AGNIESZKA
ISSN 1898-7257
-
DZIADUŚ-RUDNICKA JOANNA
ISSN 1898-7257
XVI GIEŁDA POLSKICH WYNALAZKÓW.
FIUTOWSKA AGNIESZKA
ISSN 1898-7257
w roku 2009
111
PUBLIKACJE
o
o
SPOTKANIE PRZEDSTAWICIELI BRANŻY ODLEWNICZEJ.
2
ISSN 1898-7257
HISTORYCZNE ODLEWY ARTYSTYCZNE W DARŁOWIE. (CZ.II).
13.
WALKIEWICZ LESZEK
ISSN 1898-7257
NOS ELEKTRONICZNY JAKO NOWOCZESNE NARZĘDZIE IDENTYFIKACJI ODORÓW.
14.
PERSZEWSKA KATARZYNA
FIUTOWSKA AGNIESZKA
16.
WELKENS ALEKSANDER
ZGUT MARIA
ISSN 1898-7257
ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE - POLSKA I ŚWIAT KRAKÓW; rocznik. 2; nr. 2; strony. 8;
ISSN 1898-7257
ISSN 1898-7257
II MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA „INNOWACJE W ODLEWNICTWIE CIŚNIENIOWYM”.
ISSN 1898-7257
SZKOLENIE PT.: „OBSŁUGA I EKSPLOATACJA PIECÓW INDUKCYJNYCH TYGLOWYCH.
TOPIENIE ŻELIWA I STALIWA”.
ISSN 1898-7257
GIL ANDRZEJ
19.
WIRTUALNE MUZEUM - METAL W HISTORII CZŁOWIEKA.
ISSN 1898-7257
NOWOŚCI WYDAWNICZE. „INNOWACJE W ODLEWNICTWIE CIŚNIENIOWYM” CZ.II.
2
ISSN 1898-7257
DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA INSTYTUTU W 2008 ROKU.
2
ISSN 1898-7257
BRYŁA KRZYSZTOF
WYKONANIA RZECZYWISTEGO OBIEKTU BRYŁOWEGO (CZ. I).
PABIŚ RAFAŁ
ISSN 1898-7257
22
23.
BALIŃSKI ANDRZEJ
WPŁYW MODYFIKACJI CHEMICZNEJ UWODNIONEGO KRZEMIANU SODU NA ROZKŁAD
I WIELKOŚĆ ELEMENTÓW JEGO NANOSTRUKTURY.
ISSN 1898-7257
112
w roku 2009
PUBLIKACJE
o
24.
FIUTOWSKA AGNIESZKA
2
o
ISSN 1898-7257
ISSN 1898-7257
„MIĘDZYNARODOWE TARGI POZNAŃSKIE ITM 2009, INNOWACJE - TECHNOLOGIE -
26.
ISSN 1898-7257
Z HISTORII ODLEWNICTWA: ONE „BRONIŁY” KRAKOWA.
2
ISSN 1898-7257
BRYŁA KRZYSZTOF
BRYŁOWEGO.
MATOGA BEATA
ISSN 1898-7257
2
MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA „CAST COMPOSITES ‘2009”.
29.
ISSN 1898-7257
FORUM INŻYNIERSKIE „ROZWÓJ TECHNOLOGII ŻELIWA ADI W POLSCE”.
30.
ISSN 1898-7257
MIĘDZYNARODOWE TARGI PRZEMYSŁU METALURGICZNEGO MIDEST 2009.
31.
LATAŁŁO-ANULEWICZ MARCIN
ISSN 1898-7257
ANALIZA
32.
PABIŚ RAFAŁ
PAŚ MONIKA
SKŁADU
CHEMICZNEGO
NIEKTÓRYCH
DZWONÓW
I
MOŹDZIERZA
ISSN 1898-7257
-
33.
34.
GAZDA ANDRZEJ
GÓRNY ZBIGNIEW
KLUSKA-NAWARECKA
STANISŁAWA
POŁCIK HENRYK
WARMUZEK MAŁGORZATA
ISSN 1898-7257
(BADANIA PORÓWNAWCZE
WPŁYWU RÓŻNYCH DODATKÓW NA STRUKTURĘ I WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE STOPU
CuAl10Fe3Mn2).
PRACE INSTYTUTU ODLEWNICTWA KRAKÓW; tom. 49; nr. 1; strony. 5 - 26; ISSN 1899-2439
materiał recenzowany
WYBRANE ZAGADNIENIA TECHNOLOGII PRZYGOTOWANIA CIEKŁEGO STOPU MAGNEZU
35.
REGUŁA TOMASZ
36.
DWORAK PIOTR
GWIŻDŻ ANDRZEJ
PIROWSKI ZENON
PYSZ STANISŁAW
ŻUCZEK ROBERT
PRACE INSTYTUTU ODLEWNICTWA
ISSN 1899-2439
KRAKÓW;
tom. 49;
nr.
1;
strony. 27 - 42;
ANALIZA PROCESU ZALEWANIA I KRZEPNIĘCIA ODLEWÓW ZE STALIWA STOPOWEGO
ISSN 1899-2439
KRAKÓW;
tom. 49;
nr.
1;
strony. 43 - 52;
w roku 2009
113
PUBLIKACJE
o
37.
LATAŁA-HOLTZER MARIOLA
ŻMUDZIŃSKA MARIA
IDENTYFIKACJA FAZ KRYSTALICZNYCH KRZEMIONKI
Z ODLEWNI PIASKOWEJ METODĄ PROSZKOWĄ DSH.
materiał recenzowan
ISSN 1899-2439
GAZDA ANDRZEJ
OKREŚLENIE
PRZEWODNOŚCI
SFEROIDALNEGO ZA POMOCĄ
METODĄ LASER-FLASH.
38.
GAZDA ANDRZEJ
GÓRNY ZBIGNIEW
KLUSKA-NAWARECKA
STANISŁAWA
39.
o
WARMUZEK MAŁGORZATA
WODNICKI JACEK
ŻUCZEK ROBERT
KRAKÓW;
W
tom. 49;
PYŁACH
nr.
1;
EMITOWANYCH
strony. 53 - 61;
CIEPLNEJ
WYBRANYCH
GATUNKÓW
ŻELIWA
POMIARU PRZEWODNICTWA TEMPERATUROWEGO
WPŁYW OBRÓBKI CIEPLNEJ NA STRUKTURĘ I WŁAŚCIWOŚCI BRĄZU ALUMINIOWO-
ISSN 1899-2439
KRAKÓW;
tom. 49;
nr.
2;
strony. 19 - 42;
40.
GWIŻDŻ ANDRZEJ
JAŚKOWIEC KRZYSZTOF
PIROWSKI ZENON
WODNICKI JACEK
KUDER MIECZYSŁAW
WPŁYW OBRÓBKI CIEPLNEJ NA WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE STALIWA GS-20Mn5
PRZEZNACZONEGO DO PRACY W OBNIŻONEJ TEMPERATURZE.
ISSN 1899-2439
KRAKÓW;
tom. 49;
nr.
2;
strony. 43 - 54;
WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE WYSOKOSTOPOWEGO, UTWARDZANEGO DYSPERSYJNIE
41.
OCENA WPŁYWU ZAWARTOŚCI AZOTU NA WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE STALIWA
KUDER MIECZYSŁAW
42.
43.
PYSZ STANISŁAW
ŻUCZEK ROBERT
PRACE INSTYTUTU ODLEWNICTWA KRAKÓW; tom. 49; nr. 3; strony. 13 - 23; ISSN 18992439
KONWERSJA MATERIAŁOWO-KONSTRUKCYJNA ELEMENTU KUTEGO NA ODLEWANY.
ANALIZA SKŁADU CHEMICZNEGO LUF DZIAŁ Z XVI-XVIII W. ORAZ KUL ZE ZBROJOWNI
-
44.
PABIŚ RAFAŁ
WIŁKOJĆ EWA
KORPAŁA BARTŁOMIEJ
WPŁYW NANOPOWŁOKI TLENKOWEJ NA POMIAR NAPIĘCIA POWIERZCHNIOWEGO
45.
NOWAK RAFAŁ
GAZDA ANDRZEJ
46.
MOSKAL GRZEGORZ
ROZMYSŁOWSKA ALEKSANDRA
47.
GROCHAL TADEUSZ
WIERZCHOWSKI WOJCIECH
114
w roku 2009
WYBRANE TERMOFIZYCZNE WŁAŚCIWOŚCI PROSZKÓW CYRKONIANOWYCH NA BAZIE
(RE- Gd, La, Sm, Nd PRZEZNACZONYCH
DO NATRYSKIWANIA CIEPLNEGO POWŁOKOWYCH WARSTW
METODA PRZETWARZANIA ŻELIWA W STANIE PÓŁSTAŁYM.
PUBLIKACJE
o
48.
o
PIEKŁO JAROSŁAW
PYSZ STANISŁAW
MODELE NAPRĘŻENIOWE DO OCENY WPŁYWU WAD ODLEWNICZYCH NA WYTRZYMAŁOŚĆ MECHANICZNĄ
WYBRANE PROCESY ODLEWNICZE W ASPEKCIE OCHRONY ŚRODOWISKA.
49.
MANIOWSKI ZBIGNIEW
PRACE INSTYTUTU NAFTY I GAZU. ODPADY W XXI WIEKU. KRAKÓW; nr. 164; strony. 235 - 242; ISSN 02090724
BIAŁOBRZESKI ANDRZEJ
REGUŁA TOMASZ
PRZEGLĄD MECHANICZNY WARSZAWA; rocznik. 68; nr. 2; strony. 30 - 35; ISSN 0033-2259
PRZEGLĄD ODLEWNICTWA KRAKÓW; tom. 59; nr. 1-2; strony. 10 - 17; ISSN 0033 2275
2
CZEKAJ EDWARD
DARŁAK PAWEŁ
GAZDA ANDRZEJ
REGUŁA TOMASZ
ZASTOSOWANIE RÓŻNICOWEJ KALORYMETRII SKANINGOWEJ (DSC) DO KONTROLI PROCESÓW
WYTWARZANIA KOMPOZYTOWYCH CZĘŚCI NA BAZIE STOPÓW ALUMINIUM UMACNIANYCH CZĄSTECZKAMI
DARŁAK PAWEŁ
53.
WYBRANE
ASPEKTY
WYTWARZANIA
ODLEWÓW
Z WYKORZYSTANIEM CIŚNIENIA ZEWNĘTRZNEGO.
Z
MATERIAŁÓW
KOMPOZYTOWYCH
ZMIANY WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNYCH STOPU MAGNEZU AZ91 W ZALEŻNOŚCI OD METODY
CZEKAJ EDWARD
54.
LECH-GREGA MARZENA
REGUŁA TOMASZ
LIST Z PODRÓŻY DO AMERYKI...(I). DZIEŃ DZISIEJSZY STOWARZYSZENIA
I MATERIAŁOZNAWCÓW AMERYKAŃSKICH - AFS I ASM INTERNATIONAL.
ODLEWNIKÓW
PRZEGLĄD ODLEWNICTWA KRAKÓW; tom. 59; nr. 4; strony. 224 - 229; ISSN 0033 2275
LIST Z PODRÓŻY DO AMERYKI...(II). ODLEWNICTWO WSPÓŁCZESNE - QUO VADIS? AKTUALNA SYTUACJA
W BRANŻY ODLEWNICZEJ W STANACH ZJEDNOCZONYCH I NA ŚWIECIE.
56.
PRZEGLĄD ODLEWNICTWA KRAKÓW; tom. 59; nr. 4; strony. 230 - 239; ISSN 0033 2275
DARŁAK PAWEŁ
REGUŁA TOMASZ
ODLEW ROKU - CZYLI JAK SIĘ TO ROBI W AMERYCE.
ODLEWNICTWO-ZAGROŻENIA, NADZIEJE, SZANSE I PERSPEKTYWY
59.
60.
PRZEGLĄD ODLEWNICTWA ISSN 0033-2275, NR 11-12, 2009, STRONY 632-638
GOŚCIAŃSKI MAREK
PIROWSKI ZENON
TEKA KOMISJI MOTORYZACJI I ENERGETYKI ROLNICTWA O.L.PAN LUBLIN; tom. 9; nr. 9; strony. 231 - 239;
ISSN 1641-7739
61.
CZEKAJ EDWARD
PYSZ STANISŁAW
62.
ŻÓŁKIEWICZ MAREK
ISSN 1641-7739
ISSN 1641-7739
w roku 2009
115
PUBLIKACJE
o
o
ACTA MATERIALIA _ALL; tom. 57; nr. 2; strony. 356 - 364; ISSN 1359-6454
NOWAK RAFAŁ
2
GIURANNO D.
JOURNAL OF MATERIALS SCIENCE, 2009.
EGRY I.
EGRY I.
“THERMOPHYSICAL PROPERTIES OF LIQUID AL-TI BASED ALLOYS”
3.
INT. J. OF THERMOPHYSICS, 2009, (SUBMITTED).
WUNDERLICH R.
4.
FIMA PRZEMYSŁAW
NOWAK RAFAŁ
LIQUID TIN,
JOURNAL OF MATERIALS SCIENCE, DOI 10.1007/S10853-009-3973-Y, PUBLISHED ON LINE 23 OCTOBER,
2009.
CYGAN RAFAŁ
SUCHY JÓZEF S.
-
6.
GAZDA ANDRZEJ
THERM. ACTA, 2010 T. 499 1-2, PP. 144-148
MATERIAŁY KONFERENCYJNE ZAGRANICZNE CZASOPISMA
o
o
EKOLOGICZNY ASPEKT ZAAWANSOWANEGO UTLENIANIA ODPADOWYCH PYŁÓW Z MAS
BALIŃSKI ANDRZEJ
III MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA ENERGIA 2009 2009-09-07 - 2009-09-12
rok wyd. 2009 MOTROL 2009 MOTORYZACJA I ENERGETYKA ROLNICTWA ROSJA AŁUSZTA; tom. 11; nr. 11;
strony. 18 - 25; ISSN 1730-8658
OKREŚLENIE MOŻLIWOŚCI ZASTOSOWANIA MODELI ZGAZOWYWANYCH DO WYKONANIA ODLEWÓW
2
III MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA ENERGIA 2009 2009-09-07 - 2009-09-12 rok
wyd. 2009 MOTROL 2009 MOTORYZACJA I ENERGETYKA ROLNICTWA ROSJA AŁUSZTA; tom. 11; nr. 11;
strony. 97 - 103; ISSN 1730-8658
KONSTRUKCJA I TECHNOLOGIA WYTWARZANIA ODLEWANYCH LEMIESZY DO PŁUGÓW OBRACALNYCH
3.
116
GOŚCIAŃSKI MAREK
PIROWSKI ZENON
w roku 2009
III MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWO-TECHNICZNA ENERGIA 2009 2009-09-07 - 2009-09-12 rok
wyd. 2009 MOTROL 2009 MOTORYZACJA I ENERGETYKA ROLNICTWA ROSJA AŁUSZTA; tom. 11; nr. 11;
strony. 159 - 167; ISSN 1730-8658
PUBLIKACJE
MATERIAŁY KONFERENCYJNE ZAGRANICZNE - KSIĄŻKI I ABSTRAKTY
o
JASZCZÓŁT KATARZYNA
LEŚNIEWSKI WOJCIECH
o
OPRACOWANIE OPTYMALNEGO SKŁADU CIEKŁYCH MAS CERAMICZNYCH Z UDZIAŁEM NANOCZĄSTEK
TLENKÓW METALI PRZEZNACZONYCH DLA NOWOCZESNYCH GAŁĘZI PRZEMYSŁU ZE SZCZEGÓLNYM
UWZGLĘDNIENIEM MEDYCYNY.
52.ZJAZD POLSKIEGO TOWARZYSTWA CHEMICZNEGO ORAZ STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW I TECHNIKÓW
PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO 2009-09-12 - 2009-09-16 rok wyd. 2009 STRESZCZENIA. PROGRAM ŁÓDŹ; nr.
OC-03-21; strony. 1290; ISBN 978-83-89541-96-3
-
-
INTERNATIONAL CONFERENCE CAST COMPOSITES 2009. CC 2009. 2009-10-11 - 2009-10-14 rok wyd. 2009
2
INTERNATIONAL CONFERENCE CAST COMPOSITES 2009. CC 2009. KOCIERZ; strony. 16 - 17; ISBN 978-8388770-42-5
DARŁAK PAWEŁ
3.
PURGERT ROBERT
4.
DARŁAK PAWEŁ
WOJCIECHOWSKI ANDRZEJ
PROCEEDINGS OF 10 POLISH-AMERICAN CONFERENCE ON SCIENCE AND TECHNOLOGY “TRANSFER OF
TECHNOLOGY AND KNOWLEDGE”, WASHINGTON, STRONA 10
RECENT DEVELOPMENTS IN HIGH-TEMPERATURE LIQUID STATE MATERIALS SCIENCE
SINGH M.
6.
PROCEEDINGS OF 10TH POLISH-AMERICAN CONFERENCE ON SCIENCE AND TECHNOLOGY AND
KNOWLEDGE:, WASHINGTON, STRONA 14
ABSTRACT BOOK, TECHNICAL FORUM OF WORLD FOUNDRYMEN ORGANIZATION, BRNO, CZECH REPUBLIC
MAY 31-JUNE 3, 2009.
NOWAK RAFAŁ
JAWORSKA LUCYNA
EUROMAT 2009, SEPT. 7-10, 2009, GLASGOW, UK
SINGH M
EUROMAT 2009, SEPT. 7-10, 2009, GLASGOW, UK.
WOJEWODA-BUDKA JOANNA
9.
NOWAK RAFAŁ
MORGIEL JERZY
EUROMAT 2009, SEPT. 7-10, 2009, GLASGOW, UK.
TEM CHARACTERIZATION OF REACTION PRODUCTS OF LIQUID Al AND AlTi6 WITH MULLITE.
MORGIEL JERZY
POMORSKA MAŁGORZATA
-
DARŁAK PAWEŁ
DRENCHEV LUDMIL LEŚNIEWSKI
WOJCIECH SOBCZAK JERZY
WIELICZKO PIOTR
DARŁAK PAWEŁ
2
SOBCZAK JERZY WOJCIECHOWSKI
MALOPOLSKIE CENTRE OF INNOVATIVE TECHNOLOGIES AND MATERIALS (MCITIM): FACILITY AND
13.
LECH-GREGA MARZENA SOBCZAK
ZIĘBA PAWEŁ
w roku 2009
117
PUBLIKACJE
o
DARŁAK PAWEŁ
PURGERT ROBERT
14.
o
INTERNATIONAL CONFERENCE CAST COMPOSITES 2009. CC 2009. 2009-10-11 - 2009-10-14
rok wyd. 2009
INTERNATIONAL CONFERENCE CAST COMPOSITES 2009. CC 2009. KOCIERZ; strony. 40 - 41;
ISBN 978-83-88770-42-5
-
rok wyd. 2009
INTERNATIONAL CONFERENCE CAST COMPOSITES 2009. CC 2009. KOCIERZ; strony. 37;
ISBN 978-83-88770-42-5
DARŁAK PAWEŁ
16.
PRZETAKIEWICZ WOJCIECH
rok wyd. 2009
ISBN978-83-88770-42-5
SIEWIOREK ALEKSANDRA
rok wyd. 2009
ISBN 978-83-88770-42-5
TEMPERATURE CONTACT OF LIQUID ALUMINIUM AND ZNO SINGLE CRYSTAL.
MORGIEL JERZY
NOWAK RAFAŁ
rok wyd. 2009
ISBN 978-83-88770-42-5
WETTABILITY AND REACTIVITY BETWEEN LIQUID ALUMINIUM AND Y
-
NOWAK RAFAŁ
rok wyd. 2009
19.
STOBIERSKI LUDOSŁAW
ISBN 978-83-88770-42-5
BIELIŃSKI JERZY
BOCZKOWSKA ANNA
GROSZ ANNA
2
ENGELMANN FRANK
GUDE MAIK
HUFENBACH W.
KOZERA RAFAŁ
KURZYDŁOWSKI KRZYSZTOF
LIQUID Al-BASED MATRIX.
rok wyd. 2009
ISBN 978-83-88770-42-5
SIEWIOREK ALEKSANDRA
SINGER R.F.
ŚLEZIONA JÓZEF
O TANKOSTENSKIH ULITKIH IŻ BAINITNO POBOLJSANE DUKTILNE LITINE. (THE ISSUES OF
THIN WALLED ADI CASTINGS.)
2
GŁOWNIA KAZIMIERZ
KOWALSKI ADAM
MYSZKA DAWID
MEDNARODNO 49. LIVARSKO POSVETOVANJE
2009-09-09 - 2009-09-11 rok wyd. 2009
REFERATOV SŁOWENIA PORTOROZ; strony. 51; ISBN 978-961-90130-4-5
118
w roku 2009
PUBLIKACJE
o
o
DARŁAK PAWEŁ
22
WIELICZKO PIOTR
VI INTERNATIONAL CONFERENCE HIGH TEMPERATURE CAPILLARITY HTC-2009 2009-05-06
- 2009-05-09 rok wyd. 2009 HTC-2009 6TH INTERNATIONAL CONFERENCE ATHENS 6-9 MAY
2009 GRECJA ATENY; strony. 100
FIMA PRZEMYSŁAW
NOWAK RAFAŁ
MEASUREMENTS OF LIQUID TIN.
NOWAK RAFAŁ
EXTREMELY SHORT TIME OF CONTACT BETWEEN LIQUID TIN AND COPPER SUBSTRATE.
24.
RADZIWIŁŁ WALDEMAR
2
MORGIEL JERZY
NOWAK RAFAŁ
ONDERKA BOGUSŁAW
23.
26.
2
GŁOWNIA KAZIMIERZ
KOWALSKI ADAM
MYSZKA DAWID
JASZCZÓŁT KATARZYNA
NOWAK RAFAŁ
2
VI INTERNATIONAL CONFERENCE HIGH TEMPERATURE CAPILLARITY HTC-2009 2009-05-06 2009-05-09 ok wyd. 2009 HTC-2009 6TH INTERNATIONAL CONFERENCE ATHENS 6-9 MAY 2009
GRECJA ATENY; strony. 117
O TANKOSTENSKIH ULITKIH IŻ BAINITNO POBOLJSANE DUKTILNE LITINE. (THE ISSUES OF
THIN WALLED ADI CASTINGS.)
MEDNARODNO 49. LIVARSKO POSVETOVANJE 2009-09-09 - 2009-09-11 ROK WYD. 2009
ZBORNIK REFERATOV SŁOWENIA PORTOROZ; STRONY. 51; isbn 978-961-90130-4-5
INTERACTION BETWEEN LIQUID TITANIUM AND ZrO VI INTERNATIONAL CONFERENCE HIGH TEMPERATURE CAPILLARITY HTC-2009 2009-05-06
-
29.
KSIĄŻEK MARZANNA
MIKUŁOWSKI BORYS
-
30.
NOWAK RAFAŁ
31.
EGRY IVAN
32.
NOWAK RAFAŁ
w roku 2009
119
PUBLIKACJE
MATERIAŁY KONFERENCYJNE KRAJOWE - 2009 r.
o
GÓRNY ZBIGNIEW
o
KRZEPNIĘCIE I KRYSTALIZACJA METALI - 2009. 2009-09-28 - 2009-09-30 rok wyd. 2009
MATERIAŁY KONFERENCYJNE 50 MIĘDZYNARODOWEJ KONFERENCJI NAUKOWEJ
KRZEPNIĘCIE I KRYSTALIZACJA METALI-2009. KILECE-CEDZYNA; strony. ; ISBN 978-83929266-0-3
PRÓBA WYKORZYSTANIA SKANERA PRZESTRZENNEGO DLA ODLEWANYCH Z BRĄZU
2
GIL ANDRZEJ
KOWALSKI PIOTR
MTA. XII KONFERENCJI NAUKOWO-TECHNICZNEJ ODLEWNICTWA METALI NIEŻELAZNYCH
„NAUKA I TECHNOLOGIA”, IWONICZ, 4-6 CZERWCA 2009, S.107-110
MATERIAŁY SZKOLENIOWE
o
o
EKSPLOATACJA I OBSŁUGA PIECÓW INDUKCYJNYCH TYGLOWYCH. TOPIENIE ŻELIWA
GWIŻDŻ ANDRZEJ
JAŚKOWIEC KRZYSZTOF
PIROWSKI ZENON
o
EKSPLOATACJA I OBSŁUGA PIECÓW INDUKCYJNYCH TYGLOWYCH. TOPIENIE
I STALIWA. KRAKÓW; str. 35
ŻELIWA
o
ROZWÓJ TECHNOLOGII ŻELIWA ADI W POLSCE.
KOWALSKI ADAM
ŻELIWO ADI: WŁAŚCIWOŚCI I ZASTOSOWANIE W RÓŻNYCH GAŁĘZIACH PRZEMYSŁU.
INSTYTUT ODLEWNICTWA rok wyd. 2009 KRAKÓW; strony. 9 - 26; ISBN 978-83-88770-41-8
ROZWÓJ TECHNOLOGII ŻELIWA ADI W POLSCE.
2
KOWALSKI ADAM
3.
BALIŃSKI ANDRZEJ
ROZWÓJ ŻELIWA ADI W INSTYTUCIE ODLEWNICTWA.
2009 KRAKÓW; strony. 63 - 76; ISBN 978-83-88770-41-8
INSTYTUT ODLEWNICTWA rok wyd.
O STRUKTURZE UWODNIONEGO KRZEMIANU SODU JAKO SPOIWA MAS FORMIERSKICH.
INSTYTUT ODLEWNICTWA rok wyd. 2009 KRAKÓW; strony. 7 - 183; ISBN 9788388770432
DARŁAK PAWEŁ
4.
NOWAK RAFAŁ
WYTWARZANIE
KOMPOZYTÓW
METALOWO-CERAMICZNYCH
O
STRUKTURZE
GRADIENTOWEJ ZA POMOCĄ INFILTRACJI CIŚNIENIOWEJ. INSTYTUT ODLEWNICTWA
rok wyd. 2009 KRAKÓW; strony. 189 - 200; ISBN 978-83-88770-45-6
DARŁAK PAWEŁ
NOWAK RAFAŁ
120
w roku 2009
WYTWARZANIE
KOMPOZYTÓW
METALOWO-CERAMICZNYCH
O
STRUKTURZE
GRADIENTOWEJ ZA POMOCĄ INFILTRACJI CIŚNIENIOWEJ. INSTYTUT ODLEWNICTWA rok
wyd. 2009 KRAKÓW; strony. 189 - 200; ISBN 978-83-88770-45-6
PUBLIKACJE
o
6.
MORGIEL JERZY
JAWORSKA LUCYNA
MORGIEL JERZY
NOWAK RAFAŁ
RADZIWIŁŁ WALDEMAR
9.
PIROWSKI ZENON
UHL WALDEMAR
WODNICKI JACEK
o
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTÓW REAKCJI CIEKŁEGO Al ORAZ AlTi6
PROWADZONA TECHNIKAMI TRANSMISYJNEJ MIKROSKOPII ELEKTRONOWEJ. INSTYTUT
ODLEWNICTWA rok wyd. 2009 KRAKÓW; strony. 201 - 212; ISBN 978-83-88770-45-6
OCENA REAKTYWNOŚCI CIEKŁEGO Al, AlTi LUB AlSi ZE SPIEKAMI Si3 4 Z UDZIAŁEM
PROWADZONA Z WYKORZYSTANIEM TRANSMISYJNEJ MIKROSKOPII
2 3
2 3
ELEKTRONOWEJ INSTYTUT ODLEWNICTWA rok wyd. 2009 KRAKÓW; strony. 101 - 108; ISBN
ZWILŻALNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ MgO W KONTAKCIE Z CIEKŁYM Al
ODLEWNICTWA rok wyd. 2009 KRAKÓW; strony. 89 - 100; ISBN 978-83-88770-45-6
INSTYTUT
STOPY ŻELAZA I NIKLU - STOPY UMACNIANE ENDOGENICZNIE ZA POMOCĄ AZOTU.
WIŚNIEWSKA-WEINERT HANNA
17TH INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE “DESIGN AND
TECHNOLOGY OF DRAWPIECES AND DIE STAMPINGS” POZNAŃ-WĄSOWO, 22-24
SEPTEMBER 2008, S. 121-131
wyd. internetowe www.bentham.org/ebooks/9781608050383/index.htm
CIUĆKA TOMASZ
STOPY ULTRALEKKIE NA BAZIE MAGNEZU I LITU O STRUKTURZE DWUFAZOWEJ ALFA-BETA
I JEDNOFAZOWEJ BETA. INSTYTUT ODLEWNICTWA rok wyd. 2009 KRAKÓW; strony. 31 - 39;
ISBN 978-83-88770-45-6
2
13.
DARŁAK PAWEŁ
REGUŁA TOMASZ
14.
GAZDA ANDRZEJ
GWIŻDŻ ANDRZEJ
PIROWSKI ZENON
KLUSKA-NAWARECKA
STANISŁAWA
KOWALSKI ADAM
KUDER MIECZYSŁAW
REGULSKI KRZYSZTOF
WÓJCIK TERESA
ANALIZA PROCESU ODLEWANIA ODŚRODKOWEGO KOMPOZYTÓW METALOWYCH
Z WYKORZYSTANIEM AUTORSKIEGO PROGRAMU KOMPUTEROWEGO ALFACENTRICAST.
METALURGIA POD CIŚNIENIEM. INSTYTUT ODLEWNICTWA rok wyd. 2009 KRAKÓW;
strony. 277 - 287; ISBN 978-83-88770-45-6
TWORZENIE MODELI DECYZYJNYCH Z ZASTOSOWANIEM LOGIKI ROZMYTEJ W OBSZARZE
ROZPOZNAWANIA GATUNKÓW ŻELIWA POPRZEZ AUTOMATYCZNĄ ANALIZĘ OBRAZU.
w roku 2009
121
PUBLIKACJE
o
16.
GÓRNY ZBIGNIEW
KLUSKA-NAWARECKA
STANISŁAWA
PYSZ STANISŁAW
REGULSKI KRZYSZTOF
o
EKSPERTOWY,
DOSTĘPNY
SIECIOWO,
SYSTEM
WSPOMAGANIA
PROCESÓW
ODLEWNICZYCH W OBSZARZE DIAGNOSTYCZNYM ORAZ PODEJMOWANIA DECYZJI,
DOSTOSOWANY DO NOWYCH TECHNOLOGII. INSTYTUT ODLEWNICTWA rok wyd. 2009
KRAKÓW; strony. 251 - 261; ISBN 978-83-88770-45-6
BANY-KOWALSKA KRYSTYNA
DOBOSZ WITOLD
KAPŁON PIOTR
MARTYNOWICZ-LIS KRYSTYNA
PACHOTA MAŁGORZATA
PIASKOWSKI JERZY
RZADKOSZ STANISŁAW
FORESIGHT TECHNOLOGICZNY ODLEWNICTWA POLSKIEGO. INSTYTUT ODLEWNICTWA
rok wyd. 2009 KRAKÓW; strony. 9 - 311; ISBN 9788388770449
WELKENS ALEKSANDER
GASARS. A SPECIFIC CLASS OF POROUS MATERIALS. (1573)
GASARS. A SPECIFIC CLASS OF POROUS MATERIALS. (ADVANCED POROUS MATERIALS BY
KNOWLEDGE-BASED DESIGN).
INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO I INSTYTUT ODLEWNICTWA rok wyd. 2009
WARSZAWA-KRAKÓW; strony. 5 - 98; ISBN 978-83-88770-40-1
122
w roku 2009
PUBLIKACJE
KSIĄŻKI
ANTOSIEWICZ IRENA
BALCER ELŻBIETA
BALIŃSKI ANDRZEJ
BIELECKA MAŁGORZATA
BUDZIASZEK MAŁGORZATA
CZEKAJ EDWARD
KSIĄŻEK MARZANNA
LISOWSKA MARIA
ŁUSZCZKIEWICZ KRYSTYNA
RAPORT 2008.
RAPORT 2008.
INSTYTUT ODLEWNICTWA rok wyd. 2009 KRAKÓW;
ISBN 978-83-88770-38-8
strony. 1-111;
SZYMLET ELŻBIETA
TURZYŃSKI JÓZEF
INNOWACJE W ODLEWNICTWIE CIŚNIENIOWYM. CZ.II.
2
STAN AKTUALNY I PERSPEKTYWY ROZOWOJU TECHNOLOGII ODLEWANIA CIŚNIENIOWEGO.
3.
REGUŁA TOMASZ
WYTYCZNE DOTYCZĄCE KONSTRUKCJI WYBRANYCH ELEMENTÓW UKŁADU WLEWOWEGO.
4.
LECH-GREGA MARZENA
PĘKNIĘCIA WKŁADEK FORM CIŚNIENIOWYCH JAKO EFEKT NAPRĘŻEŃ CIEPLNYCH.
ADAMCZYK ANGELIKA
INŻYNIERIA WIEDZY I SYSTEMY EKSPERTOWE.
DURAK JAROSŁAW
KLUSKA-NAWARECKA
STANISŁAWA
ALGORYTMY WNIOSKOWANIA W SYSTEMIE DIAGNOSTYKI WAD WYROBÓW METALOWYCH
PO ULEPASZANIU CIEPLNYM. EXIT AKADEMICKA OFICYNA WYDAWNICZA rok wyd. 2009
WARSZAWA; strony. 247- 263; ISBN 978-83-60434-55-0
w roku 2009
123

1 - Instytut Odlewnictwa

Transkrypt

Podobne dokumenty

czytaj więcej