Był taki zastęp... - Chorągiew Lubelska

Był taki zastęp... - Chorągiew Lubelska

Związek Harcerstwa Polskiego
Chorągiew Lubelska
Komisja Historyczna
Krąg Instruktorów i Seniorów
im. A. Kamińskiego w Lublinie
Stanisława Witkowska hm.
Był taki zastęp...
(część druga)
Zeszyt Nr 19 – Grudzień 2006
Wstęp
W 2001 r. – w roku obchodów 90. rocznicy powstania Harcerstwa na Lubelszczyźnie –
rozpoczęliśmy wydawanie broszurek poświęconych działalności ZHP i wybitnym postaciom
naszej Organizacji. Wydaliśmy już 18 egzemplarzy.
Pierwsza z broszurek pt. „Był taki zastęp” przedstawia funkcjonowanie okupacyjnego harcersko-wojskowego zastępu wędrowniczek w latach 1940-1944. Dziewczęta zaprzysiężone w
Związku Walki Zbrojnej, a potem wcielone do Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej –
działając w ugrupowaniach szarych Szeregów – pełniły służby cywilne i wojskowe. W wojsku były łączniczkami i kurierkami, a niektóre i sanitariuszkami. W zastępie było ich osiem, a
dziewiąta ściśle z nimi współpracowała.
W broszurce nr 19 pod tym samym tytułem „Był taki zastęp” (część druga) zamieszczamy
notki biograficzne harcerek tego zastępu:
1
zastępowej Lucyny Górskiej-Galińskiej ps. „Lucy”,
Heleny Brzostowicz-Nakielskiej, ps. „Basia”,
Heleny Dudównej-Kmińskiej, ps. „Danka”,
Ireny Kamińskiej-Szymańskiej, ps. „Krysia”,
Stanisławy Kiewel-Witkowskiej, ps. „Kazia”,
Haliny Skraińskiej-Szymańskiej, ps. Sabina”,
Zofii Słupczyńskiej-Orskiej, ps. „Stefa”,
Justyny Żurakowskiej-Tarkowej, ps. „Tosia”
oraz - Henryki Mench-Kostowicz, ps. Maria.
Pseudonimami były imiona utworzone od pierwszej litery panieńskiego nazwiska.
Żyją już tylko trzy z tego zastępu: Justyna Żurakowska-Tarka, Zofia Słupczyńska-Orska i
Stanisława Kiewel-Witkowska.
W 2002 r. noty biograficzne dziewięciu wymienionych harcerek zostały złożone w archiwum (Wojskowej Służby Kobiet) Armii Krajowej - Memoriał gen. Marii Wittek w Toruniu.
-
W imieniu
Rady Kręgu Instruktorów i Seniorów ZHP w Lublinie
Hm. Jadwiga Kowalska
Komendantka
Materiał (noty biograficzne) opracowała hm. Stanisława Kiewel-Witkowska
w konsultacji z dh. Zofią Słupczyńską-Orską.
Hm. Lucyna Górska-Galińska, ps. „Lucy” (1916 – 2001)
Zastępowa harcersko-wojskowego zastępu Wędrowniczek w latach okupacji niemieckiej 1940 – 1944.
Łączniczka i kurierka.
2
Lucyna Górska-Galińska c. Adama i Marii z d. Owsińskiej
Lucyna od dzieciństwa związana była z Lublinem. Tu ukończyła Szkołę Powszechną Nr 1,
potem Państwowe Żeńskie Gimnazjum i Liceum im. Unii Lubelskiej, a następnie Państwowe
pedagogium im. E. Estkowskiego.
Egzamin dojrzałości o profilu humanistycznym złożyła w 1935 r., a dyplom nauczycielski
otrzymała dwa lata później.
W Pedagogium włączyła się w działalność Związku Harcerstwa Polskiego dzięki hm. Annie Krzywickiej, która swym przykładem i zaangażowaniem pociągała koleżanki.
Wrzesień 1939 r. zastał Lucynę, jako harcerkę przygotowaną do pełnienia służb w warunkach wojennych i okupacyjnych. Już w październiku została przydzielona do pełnienia dyżurów w świetlicy PCK dla dzieci wysiedlonych przez Niemców z Pomorskiego i Poznańskiego, a od września 1940 r. powierzono jej kierownictwo Ochronki Nr 3 Polskiej Pomocy, powstałej na bazie świetlicy, przeznaczonej dla tych samych dzieci i najuboższych z m. Lublina.
W Lublinie było siedem takich okupacyjnych placówek opiekuńczo-wychowawczych.
Łączyły one funkcję przedszkola, świetlicy, a nawet szkoły. Obejmowały dzieci w wieku od 4
do 14 lat.
W Ochronce Lucyna była oficjalnie kierowniczką placówki, a w konspiracji – zastępową
tajnego zastępu harcerek, który tworzyły wychowawczynie Ochronki.
Jesienią 1940 r. wstąpiła do Związku Walki Zbrojnej, a następnie do Wojskowej Służby
Kobiet Armii Krajowej. Została przeszkolona na kursach wojskowych w Warszawie i Lublinie. Była kurierką i łączniczką – kierowała też grupą kurierek, którą stanowił Jej zastęp.
Z inicjatywy Lucyny Górskiej i pod Jej kierownictwem prowadzone było w Ochronce tajne nauczanie języka polskiego, historii i geografii dla dzieci w wieku od lat 9 do 14 – w oparciu o program nauczania obowiązujący przed wojną i podręczniki z tamtego okresu. Nauczanie prowadziły wychowawczynie korzystając z fachowego instruktażu i pomocy kierowniczki
oraz proponowanych przez nią form dokształcania się.
Lucyna dbała o podnoszenie kwalifikacji podległego personelu, o bezpieczeństwo powierzonych Jej ludzi, a przede wszystkim dzieci.
Dużą też Jej troską był problem wyżywienia wychowanków – wymagał wielu wysiłków i
zabiegów ze strony wszystkich. Kierowniczka wraz z personelem – pracowała nawet fizycznie m.in. przy uprawianiu ogrodu warzywnego, dołowaniu ziemniaków, wykonywaniu drobnych prac zarobkowych, by dzieci nie głodowały.
Z innych prac podejmowanych przez zastęp – z inicjatywy Lucyny – wymienić należy
prowadzenie korespondencji z więźniami obozów jenieckich, pomoc najuboższym rodzinom i
ludziom więzionym na Majdanku.
O działalności okupacyjnej, o pracy cywilnej i wojskowej zastępu Wędrowniczek piszą
harcerki i Lucyna we wspomnieniach zawartych w zbiorowym opracowaniu „Był taki zastęp”
(praca pod nr VII – 1026 zdeponowana m.in. w Muzeum na Majdanku).
W 1942 r. Lucyna Górska wyszła za mąż zmieniając nazwisko na Galińską.
Ochronkę prowadziła do końca wojny. W roku 1945 wyjechała z rodziną na Pomorze.
Razem z mężem pracowała w szkołach: w Święciu n. Wisłą i w Bydgoszczy. Tam też aktywnie uczestniczyła w pracach Pomorskiej Komendy Chorągwi Harcerek. Była hufcową żeńskiego hufca w Święćiu. Hufiec prowadziła do 1949 r.
3
Stopień podharmistrzyni otrzymała w czasie okupacji. Rozkazem Naczelniczki Harcerek z
dnia 15 czerwca 1948 r. została mianowana harcmistrzynią. Odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Armii Krajowej i Złotą Odznaką Związku
Nauczycielstwa Polskiego.
Na wieczną wartę odeszła 2 stycznia 2001 r.
Helena Brzostowicz-Nakielska, ps. „Basia” (1920–2004)
Łączniczka, kurierka i sanitariuszka Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej.
Helena Brzostowicz-Nakielska
Urodzona 2 marca 1920 r. w Nieledwi, powiat Hrubieszów, woj. Lubelskie – w rodzinie
robotniczej. Ojciec Piotr, matka Bolesława Genowefa z d. Chudzicka.
Helena Brzostowicz szkołę powszechną ukończyła w Lublinie w 1934 r., a w roku 1939 –
Prywatne Seminarium dla Wychowawczyń Przedszkoli p. Marii Papieskiej.
Wojna pokrzyżowała Jej plany osobiste. Zaistniała sytuacja dyktowała zadania. Już we
wrześniu 1939 r. pełniła służbę – z ramienia Polskiego Białego Krzyża1 – na dworcu PKP w
Lublinie przy obsłudze jadących na front żołnierzy podając im gorący posiłek, kanapki i napoje.
W czasie okupacji – od lipca 1940 r. do sierpnia 1944 r. pracowała w Ochronce Nr 3 przy
ul. Kochanowskiego 1 w Lublinie dla dzieci z rodzin wysiedlonych, aresztowanych i rozstrzelanych, prowadzonej przez całkowicie harcerski zastęp starszych dziewcząt (wędrowniczek).
Oficjalnie były wychowawczyniami w tej placówce, a w konspiracji – po zaprzysiężeniu –
kurierkami i łączniczkami ZWZ, a następnie Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej.
Przysięgę wojskową i przyrzeczenie harcerskie przyjęła od niej hm. Danuta Magierska.
Helena Brzostowicz, ps. „Basia” najczęściej jeździła do Zwierzyńca i Szczebrzeszyna nieraz do Chełma i Warszawy. Zawsze z materiałami obciążającymi – m.in. rozkazami, meldun1
Jedna z czterech organizacji (TPŻP, PBK, TPŻ i LPŻ) do tradycji, których odwołuje się dziś Liga
Obrony Kraju (przyp. SD).
4
kami, prasa konspiracyjną, niekiedy bronią ręczną i pieniędzmi. Poza służbą w zakresie łączności Helena Brzostowicz była przeszkolona i przygotowana do działalności sanitarnej. Odbyła kursy PCK I i II stopnia w Warszawie i Lublinie oraz praktykę w Szpitalu ss. Szarytek
Św. Wincentego a Paulo, pod kierunkiem m.in. dr. Zakrysia, dr. Wiśniewskiego i dr. Tynieckiego.
Została przeszkolona i przygotowana do utworzenia i prowadzenia punktu PCK. Punkt taki
zorganizowała przy pomocy dr Kazimiery Litwiniukowej w pomieszczeniach Ochronki Nr 3
przy ul. Kochanowskiego 1 z możliwością przekształcenia go w szpital polowy, gdyby zaistniała taka potrzeba w lipcu 1944 r. w czasie trwających walk na terenie Lublina i jego okolic.
Pomagały jej w tym Zofia Słupczyńska, Irena Kamińska i Stanisława Kiewelówna.
Umiejętności zdobyte w tamtym okresie przydały się po wojnie. Helena Brzostowicz prowadziła kursy pierwszej pomocy w ramach pracy harcerskiej i nauczycielskiej m.in. w higienie szkolnej.
Oprócz wymienionych służb zastęp wędrowniczek – w tym Helena Brzostowicz – pomagał więźniom Majdanka, Zamku Lubelskiego i obozu przejściowego na ul. Krochmalnej.
Dziewczęta prowadziły też korespondencję z jeńcami wojennymi. Helena, powszechnie nazywana Haliną korespondowała z Czesławem Skoniecznym – Stallag VI G, Arbeits – Kommando nr 281.
Od lipca 1944 r. do sierpnia 1945 r. pracowała, jako wychowawczyni ochronki dla sierot
wojennych w Kijanach.
W sierpniu 1945 r. została aresztowana. Przebywała w pomieszczeniach Urzędu Bezpieczeństwa na ul. Krótkiej i na Lubelskim Zamku. Ponieważ niczego Jej nie udowodniono została zwolniona po kilku miesiącach. Wyjechała z Lublina do Opola Śląskiego. A później do
Zakrzowa, gdzie prowadziła prewentorium dla dzieci. Następnie powróciła do Lublina i pracowała:
- 1.XII.1947 - 31.VIII.1950 – w Przedszkolu „Caritas”,
- 1.IX.1950 – 31.VII.1953 – prowadziła świetlicę szkolną w Szkole Podstawowej Nr 3,
- 1.IX.1953 – VII.1964 – prowadziła świetlicę międzyszkolną,
- 31.VIII.1964 – 31.VIII.1979 – pracowała, jako nauczycielka i kierowniczka Półinternatu
Szk. Podst. Nr 23.
- 14. IX.1978 – 31.VIII.1987 – pracowała, jako wychowawczyni w świetlicy TPD,
- IX.1985 – VIII.1990 – była wychowawczynią w Państwowym Domu Dziecka Nr 3 przy ul.
Sierocej.
W 1990 r. przeszła na emeryturę. W międzyczasie uzupełniła swoje wykształcenie w zakresie studium nauczycielskiego i studiów wyższych o kierunku pedagogiki opiekuńczej.
Odznaczona m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym i Złotym
Krzyżem Zasługi, Krzyżem Armii Krajowej, Złotą Odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego, odznaczeniami PTD.
W 1956 r, Helena Brzostowicz wyszła za mąż za Czesława Nakielskiego, zmieniając nazwisko na Nakielska. Posiadała dwoje dzieci Sławomira i Annę.
Odeszła na wieczną wartę w lipcu 2004 r.
5
Helena Dudówna-Kamińska, ps. Danka” (1921 – 1992).
Łączniczka i kurierka Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej.
Helena Dudówna-Kamińska c. Wawrzyńca
Urodziła się 2 marca 1921 r. w Lublinie w rodzinie kolejarskiej. Mieszkała przez całe lata
w tym mieście we własnym jednorodzinnym domku przy ul. Wspólnej.
W 1939 r. była uczennica IV klasy Gimnazjum ss. Urszulanek w Lublinie i harcerką IV
Lubelskiej Żeńskiej Drużyny Harcerskiej w tej Szkole.
W chwili wybuchu wojny – już we wrześniu 1939 r. pełniła służby cywilne m.in. na dworcu PKP przy obsłudze jadących na front żołnierzy (PBK – przyp. SD), a potem w PCK w charakterze wychowawczyni świetlicy dla dzieci wysiedlonych z Pomorza i Poznańskiego.
Od lipca 1940 r. do końca wojny pracowała w Ochronce RGO dla dzieci w wieku 4-14 lat
z rodzin najbiedniejszych (aresztowanych, rozstrzelanych, wysiedlonych), jako wychowawczyni i intendentka.
W grudniu 1940 r. została zaprzysiężona w ZWZ, a potem wcielona do Wojskowej Służby
Kobiet Armii Krajowej.
Została łączniczką i kurierką. Jako kurierka jeździła z materiałami obciążającymi – meldunkami, tajną korespondencją, bronią ręczną itp. – m.in. do Warszawy, Białej Podlaskiej,
Międzyrzeca i Radzynia.
Służbę wojskową pełniła do sierpnia 1944 r. Od siepnia tego roku do końca 1946 r. pracowała w Domu Dziecka w Kijanach pow. Lublin, jako intendentka.
W tym roku wyszła za mąż za Feliksa Kamińskiego i wyjechała do Warszawy, gdyż mąż
otrzymał pracę w Ministerstwie Finansów.
Po wojnie Helena nie pracowała zawodowo. Jej stan zdrowia – m.in. uszkodzenie kręgosłupa na skutek doznanej kontuzji podczas jednego z wyjazdów kurierskich – uniemożliwił
Jej normalne życie. Była inwalidką I grupy.
Odeszła na wieczną wartę 26 listopada 1992 r. w wieku 71 lat.
6
Irena Kamińska-Szymańska, ps. „Krysia” (1922–1962)
Łączniczka i kurierka ZWZ i Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej
Irena Kamińska-Szymańska c. Feliksa i Marii z d. Ogórek
Urodziła się 5 kwietnia 1922 r. w Lublinie w rodzinie kolejarskiej.
Ukończyła szkolę powszechną nr 15 w Lublinie, a potem uczęszczała do Prywatnego
Gimnazjum ss. Urszulanek. W Gimnazjum była harcerką IV Lubelskiej Drużyny Harcerskiej
Żeńskiej im. Orląt Lwowskich.
W chwili wybuchu wojny była uczennicą IV klasy gimnazjum.
Harcerską służbę konspiracyjną rozpoczęła już od pierwszych miesięcy okupacji. Od listopada 1939 r. do lipca 1940 r., będąc harcerką pracowała społecznie w świetlicy PCK dla
dzieci z rodzin wysiedlonych, a następnie do końca wojny, jako wychowawczyni, a potem
higienistka w Ochronce RGO Nr 3 w Lublinie dla dzieci z rodzin wysiedlonych z Pomorza i
Poznańskiego, a także aresztowanych, rozstrzelanych i najbiedniejszych z miasta.
W grudniu 1940 r. – wraz z całą grupą harcerek – została zaprzysiężona w Związku Walki
Zbrojnej, a potem przekazana do Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej. Była łączniczką
i kurierką. Jako kurierka, przeszkolona na kursach wojskowych, jeździła najczęściej na teren
Zamojszczyzny – m.in. do Zamościa, Biłgoraja, Hrubieszowa, Szczebrzeszyna. Była bardzo
odważna, chętnie podejmowała zadania, jakby nie zdawała sobie sprawy z grożącego jej prawie przy każdym wyjeździe niebezpieczeństwa. Miała zawsze z sobą materiały obciążające –
poza meldunkami, rozkazami i tajną prasą, broń ręczną i bardzo często pieniądze.
Każdy wyjazd był dla Ireny nie tylko wykonaniem rozkazu, ale jednocześnie wielką harcerską wyprawą.
7
Była jedynaczką. Troska rodziców o nią, a szczególnie matki, Marii Kamińskiej, utrudniała jej niejednokrotnie ukrywanie celu wyjazdów. Miała częstokroć kłopoty.
We wrześniu 1943 r. wyszła za mąż za Jerzego Szymańskiego. Wtedy jej wyjazdy mogły
być tylko jednodniowe. Przed mężem nigdy nie ujawniła swojej działalności konspiracyjnej.
W maju 1944 r. w bombardowaniu Lublina zginęła jej matka. Rok później w tragicznych
okolicznościach jej ojciec – podczas wyjazdu służbowego na Ziemie Odzyskane, broniąc
mienia pociągu. Był jego kierownikiem.
Po wojnie wyjechała z Lublina do Poznania. Miała dwóch synów: Krzysztofa (ur. 1944) i
Karola (ur. 1946). Znalazła się w trudnych warunkach materialnych – pokonała wiele trudności życiowych. Później zabrakło Jej sił. Zmarła w 1962 r. w wieku 40 lat.
ppor. hm. Stanisława Kiewel-Witkowska ps. „Kazia”
Łączniczka i kurierka ZWZ i Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej
Hm. Stanisława Witkowska z d. Kiewel
c. Jana i Zofii z d. Ostrowskiej
Urodzona 20.01.1922 r. w Lublinie w rodzinie robotniczej.
Szkołę powszechną nr 15 ukończyła w 1935 r., potem uczęszczała do Prywatnego Gimnazjum ss. Urszulanek w Lublinie. Wojna przerwała jej naukę w IV klasie.
Od najmłodszych lat jest związana z ruchem harcerskim. Uczestniczyła m.in. w realizacji
zadań Pogotowia Harcerek, ogłoszonego w 1938 r. na wypadek wybuchu wojny. W lipcu
1939 r. brała udział w obozie służby w Rybnie Pomorskim, na pograniczu Prus Wschodnich.
We wrześniu 1939 r. pełniła różne służby, m.in. przy obsłudze jadących na front żołnierzy
na dworcu PKP. Od listopada tego roku do lipca 1940 r. była kierowniczką świetlicy PCK dla
dzieci z rodzin wysiedlonych z Pomorza i Poznańskiego, a potem – do końca wojny wychowawczynią w Ochronce Nr 3 przy ul. Kochanowskiego, przeznaczonej dla dzieci w wieku od
8
4 do 14 lat z rodzin wysiedlonych i rozstrzelanych, a także najuboższych z m. Lublina. Tu, w
grupie najstarszych chłopców prowadziła drużynę harcerską oraz tajne nauczanie, pod kierunkiem kwalifikowanej nauczycielki – Lucyny Górskiej. Sama także brała udział w kompletach tajnego nauczania uzupełniając swoje wykształcenie.
W ciągu całej okupacji uczestniczyła w konspiracyjnej działalności harcerskiej i wojskowej w Związku Walki Zbrojnej, a następnie w Wojskowej Służbie Kobiet Armii Krajowej.
Była kurierka i łączniczką. Z materiałami obciążającymi (rozkazami, meldunkami, prasa konspiracyjną, ulotkami itp.) jeździła m.in. do Warszawy, Puław, Chełma i Krasnegostawu. Pomagała także więźniom Zamku Lubelskiego, Majdanka i obozu przejściowego przy ul.
Krochmalnej. W czasie jednej z akcji przekazywania żywności więźniom Majdanka została
złapana przez Niemców podczas rzucania paczek żywnościowych więźniom Majdanka. (razem z dh. Zofią Słupczyńską). Cudem uniknęły losu tych, którym chciały pomóc.
Po wojnie ukończyła Liceum Pedagogiczne i Studium Nauczycielskie. W latach 19461949 studiowała geografię na UMCS. W 1946 r. „wpadła” w tzw. „kocioł”. Była więziona w
Urzędzie Bezpieczeństwa przez 18 dni, a zwolniona po interwencji Kuratora Oświaty Krzemienia-Ojaka. Nie ujawniała swojej działalności konspiracyjnej w czasie okupacji.
W latach 1945-1949 była komendantką III lubelskiego Hufca Harcerek. Pracowała w lubelskim szkolnictwie, w szkołach podstawowych nr 21, 1 i 16. W Szkole Podstawowej Nr 16
była jej kierowniczką.
W latach 1949-1950 prowadziła referat szkolenia zawodowego w CZSM.
W okresie 1962-1970 pełniła funkcję prezesa Oddziału Miejskiego Związku Nauczycielstwa Polskiego, a od 1970 do końca 1980 była sekretarzem Wojewódzkiej Rady Związków
Zawodowych w Lublinie ds. oświaty i kultury.
W tym okresie sprawowała wiele społecznych funkcji, m.in. radnej MRN, członka Prezydium Miejskiej Rady i przewodniczącej Komisji Oświaty. Przez trzy kadencje była członkiem
Zarządu Głównego ZNP i Zarządu Okręgu w Lublinie. W styczniu 1981 r. przeszła na emeryturę. Nadal pracowała społecznie w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci, w Komisji Historycznej
ZNP i Narodowym Czynie Pomocy Szkole (sekretarz).
W 1949 r. wyszła za mąż zmieniając nazwisko z Kiewel na Witkowską. Ma dwóch synów
– Andrzeja i Piotra.
Posiada m.in. następujące odznaczenia: Krzyż Oficerski i Kawalerski OOP, Złoty Krzyż
Zasługi, Medal Komisji Edukacji Narodowej, Krzyż Armii Krajowej, Krzyż „Za Zasługi dla
ZHP” z Rozetą-Mieczami, Złotą Odznakę ZNP, Odznakę „Za Zasługi dla Oświaty”.
W 2001 r. została mianowana podporucznikiem Wojska Polskiego.
Stopnie instruktorskie ZHP otrzymała: podharcmistrzyni w 1947 r., harcmistrzyni w 2001 r.
W latach 1986-1988 była wiceprezesem Lubelskiego Środowiska Szarych Szeregów. Od
1998 r. jest czynnym członkiem Kręgu Instruktorów i Seniorów ZHP im. Al. Kamińskiego w
Lublinie i autorką 12 (z 19) zeszytów historycznych wydawanych przez Krąg oraz członkiem
Stowarzyszenia Dokumentalistów Harcerskich.
9
Halina Józefa Skraińska-Szymańska ps. „Sabina” (1920-1989)
Łączniczka i kurierka ZWZ i Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej
Halina-Józefa Skraińska-Szymańska
Urodziła się 19 marca 1920 r. w Lublinie w rodzinie kolejarskiej. Córka Władysława i
Wandy z d. Grodzkiej.
Szkołę powszechną nr 1 ukończyła w 1934 r., a następnie uczęszczała do Prywatnego
Gimnazjum Heleny Czarnieckiej. Tu złożyła przyrzeczenie harcerskie, które przyjmowała
drużynowa Halina Zajączkowska. Potem przeszła do 4-letniego Seminarium dla Wychowawczyń Przedszkoli, które ukończyła w 1939 r.
Od pierwszych dni okupacyjnych – wspólnie ze starszym o 2 lata bratem Tadeuszem i kolegami – uczestniczyła w nieformalnych grupach konspiracyjnych. Spotkania młodzieży odbywały się najczęściej u Rajmunda Nowickiego w małym jednorodzinnym domku przy ul.
Słowackiego. Zostały przerwane, gdy Rajmund został aresztowany.
Narzeczony Haliny Stanisław Rzeźniczek – oficer kawalerii, po udziale w wojnie obronnej
– został aresztowany. Był torturowany w więzieniu „Pod zegarem” i na Lubelskim Zamku a
następnie rozstrzelany w czerwcu 1940 r. Miał 23 lata.
Na początku 1941 r. Halina Skraińska trafiła do konspiracyjnego zastępu harcerskowojskowego wędrowniczek. Oficjalnie dziewczęta były wychowawczyniami Ochronki RGO
Nr 3 przy ul. Kochanowskiego1 a w wojsku były łączniczkami i kurierkami ZWZ, a potem
Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej, prowadziły też tajne nauczanie oraz pomagały
jeńcom wojennym i więźniom obozów koncentracyjnych.
W ochronce, w ośmioosobowym zespole wychowawczym Halina pracowała do końca
sierpnia 1944 r.
Do pracy konspiracyjnej została włączona w pierwszej połowie 1942 r. Była łączniczką i
kurierką. Jej rejonem była Biała Podlaska i Łuków, a potem Kraśnik. W pracy tej – jak każda
10
z nas – miała okresy łatwiejsze i trudniejsze, często niebezpieczne i narażające życie. Zawsze
była odpowiedzialna i obowiązkowa.
W 1944 r. Halina Skraińska wyszła za mąż za Wacława Szymańskiego. Był uciekinierem z
Włocławka, a potem więźniem Lubelskiego Zamku. Opiekowała się nim, podobnie jak innymi więźniami.
Miała troje dzieci – Mirosławę, Barbarę i Witolda.
Po wojnie pracowała m.in. w Miejskim Inspektoracie Oświaty i Wychowania w Lublinie w
charakterze inspektora ds. przedszkoli.
Odznaczona: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Złotą Odznaką ZNP, Medalem Komisji Edukacji Narodowej i wieloma innymi.
Na wieczną wartę odeszła 29 kwietnia 1989 r.
Ppor. Zofia Słupczyńska- Orska ps. „Stefa”
Łączniczka i kurierka ZWZ i Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej
Zofia Słupczyńska-Orska
Urodziła się 23 grudnia 1920 r. w Lublinie w rodzinie kolejarskiej. Córka Marcelego i
Eleonory z d. Karasińskiej. Była ósmym dzieckiem w rodzinie. Miała rok, gdy zmarł ojciec.
W 1935 r. ukończyła szkołę powszechną nr 1 w Lublinie, a w 1939 r. Prywatne Seminarium dla Wychowawczyń Przedszkoli Marii Papieskiej.
Rok 1939 i wybuch wojny – podobnie, jak wszystkim – pokrzyżował jej plany. Gdy Ojczyzna była w potrzebie nie było ważniejszych spraw od służby dla Niej. Już w sierpniu 1939
r. kopała rowy przeciwlotnicze, a we wrześniu – z ramienia Polskiego Białego Krzyża – pełniła dyżury na dworcu PKP przy obsłudze jadących na front żołnierzy podając im gorący posiłek, kanapki i napoje.
11
W okresie okupacji niemieckiej opiekowała się dziećmi z rodzin wysiedlonych z Pomorza
i Poznańskiego, a potem aresztowanych i rozstrzelanych. Pracowała w Ochronce Nr 3 RGO
przy ul. Kochanowskiego 1 z dziećmi w wieku od 4 do 14 lat. Placówka była prowadzona
przez 8-osobowy zastęp harcerek wędrowniczek.
Druhna Zosia przyrzeczenie harcerskie składała w 1940 r. na ręce hm. Danuty Magierskiej
na uroczystej zbiórce w Jej mieszkaniu. Mama pełniła funkcję wartowniczki. W czasie okupacji wędrowniczki były oficjalnie wychowawczyniami Ochronki, a w konspiracji wszystkie
pełniły funkcje łączniczek i kurierek ZWZ, a później Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej. Przysięgę wojskową złożyła w 1940 r. Przyjęła pseudonim „Stefa”. Została przeszkolona w Lublinie i w Warszawie. Jeździła z materiałami obciążającymi (rozkazami, meldunkami, prasą konspiracyjną, bronią ręczną i pieniędzmi) do podlubelskich miejscowości, do
Chełma i Warszawy. Każdy wyjazd był niebezpieczny, przeżyła wiele chwil trudnych – zagrażających życiu. Pisze o tym w swoich okupacyjnych wspomnieniach.
Poza służbą w zakresie łączności konspiracyjnej była przeszkolona i przygotowana do zadań sanitarnych – udzielania pierwszej pomocy i opieki nad rannymi. Pomagała więźniom
Zamku Lubelskiego, Majdanka i obozu przejściowego na ul. Krochmalnej. W czasie jednej z
tych akcji była złapana (razem z dh. Stanisławą Kiewelówną) i przetrzymywana wiele godzin
na Majdanku. Cudem uniknęły losu przebywających w obozie.
W Ochronce z dziećmi starszymi prowadziła tajne nauczanie języka polskiego, historii i
geografii pod kierunkiem kierowniczki – nauczycielki Lucyny Górskiej.
Przez całą okupację opiekowała się jeńcem wojennym Stefanem Skrobotem – Stalag VI G
Bonn a/Rhein, Arbeits Kommando nr 2001, jeńcem, którego nie znała przed wojną i nigdy nie
poznała później, Ma 136 listów od niego, zdjęcia a nawet portrety jego i swój namalowane
akwarelami w obozie.
Bezpośrednio po wojnie była kierowniczką Ochronki dla Sierot Wojennych w Kijanach.
W sierpniu 1945 r. dostała polecenie wyjazdu z Lublina z uwagi na grożące jej aresztowanie.
Zamieszkała w Opolu na Śląsku.
W 1946 roku wyszła za mąż zmieniając nazwisko na Orska. Miała cztery córki, w tej
chwili żyje tylko jedna, Krystyna (po mężu Wolińska). Do Lublina powróciła z Opola w 1947
r. Pracowała w latach 1956-1961 jako kierowniczka dwu przedszkoli, których była organizatorką, a w latach 1961-1976 w szkołach podstawowych nr 12 i 42.
W międzyczasie ukończyła dwa kierunki w Studium Nauczycielskim – filologię polską i
wychowanie plastyczne.
W roku 1976 przeszła na emeryturę. Jest związana z ruchem wolnościowym „Solidarność”. W latach 1980-1995 była członkiem Zarządu Komisji Pracowników Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” w Lublinie. Od stycznia 1992 r. jest członkiem Światowego
Związku AK. W 2000 r. otrzymała stopień wojskowy podporucznika.
Posiada m.in. następujące odznaczenia: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Armii Krajowej, Medal Komisji Edukacji Narodowej i Złotą Odznakę Związku Nauczycielstwa Polskiego.
12
Phm. Justyna Żurakowska-Tarka ps. „Tosia”
Łączniczka i kurierka ZWZ i Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej
Justyna Żurakowska-Tarka
Córka Wiktora Adama i Marii z d. Szawłowskiej. Urodzona 20 stycznia 1913 roku w Ryżawce na Ukrainie, pochodzenie społeczne – inteligenckie, ojciec lekarz.
W 1921 r, rodzina Junki (Justyny) powróciła do Polski. Ojciec został lekarzem powiatowym w Garwolinie, Justyna uczęszczała do Gimnazjum i Liceum im. Unii Lubelskiej w Lublinie. Była harcerką XIII LŻDŻ (Lubelskiej Żeńskiej Drużyny Harcerskiej), której drużynową
była wtedy hm. Małgorzata Szewczykówna.
W szkole tej i drużynie miała okazję kształtować swój charakter i obywatelska postawę w
bezpośrednich kontaktach ze znanymi lubelskimi instruktorkami ZHP m.in. Marią Walciszewską i hm. Danutą Jankowską-Magierską.
Egzamin maturalny składała w Warszawie. W 1937 r. wyszła za mąż za Władysława Tarkę absolwenta KUL i razem z mężem wyjechała do Włodzimierza Wołyńskiego, gdzie mąż
był kierownikiem sądu. W sierpniu 1939 r., jako oficer rezerwy został zmobilizowany. Wyjechał do Równego, a stamtąd dostał się do Katynia (nr 273) i już nie powrócił.
Ojciec Justyny (w 1939 r. lekarz wojewódzki w Nowogródku) zaopiekował się córką i jej
2-letnim synkiem Łukaszem.
W Nowogródku przeżyła napaść Związku Radzieckiego na Polskę i dopiero wiosną 1940
r. przez „zieloną granicę” wróciła do Lublina.
Dr Wiktor Adam Żurakowski podjął pracę w PCK. Jednocześnie podjął służbę – pomagał
potrzebującym, ubogim, partyzantom, rannym przywożonym z lasu – nie pytał o honorarium.
Zginął w 1940 r. przejechany przez Niemca, gdy wracał rowerem z PCK z lekami i opaską
PCK na rękawie.
13
Justyna musiała podjąć pracę. Trafiła do Ochronki RGO Nr 3 w Lublinie przy ul. Kochanowskiego 1 dla dzieci z rodzin wysiedlonych, aresztowanych lub rozstrzelanych prowadzonej przez całkowicie harcerski zastęp. Kierowniczką placówki była jej młodsza koleżanka z
gimnazjum Lucyna Górska. Justyna odżyła w tym środowisku. Pracowała, jako wychowawczyni jednej z najmłodszych grup dziecięcych. Wtedy też podjęła działalność konspiracyjną w
ZWZ a następnie Wojskowej Służbie Kobiet Armii Krajowej. Po złożeniu przysięgi wojskowej została kurierką i łączniczką. Została przeszkolona na kursach w Lublinie i w Warszawie.
Niektóre ze szkoleń odbywały się w domu jej rodziców przy ul. Kochanowskiego 17.
Jako kurierka – Justyna, ps. „Tosia” jeździła z materiałami obciążającymi (rozkazami,
meldunkami, prasą konspiracyjną, bronią ręczną itp.) m.in. do Chełma, Puław i Warszawy.
Była bardzo odważna – dawała przykład młodszym koleżankom.
Po wojnie Justyna wyjechała z Lublina – mieszka w Słupsku. Pracowała m.in. w Wojewódzkiej Radzie Narodowej w Wydziale Rent i Pomocy Społecznej a następnie w Wydziale
Zatrudnienia i Spraw Socjalnych. Pełniła wiele funkcji społecznych – była przewodniczącą
Ligi Kobiet, radną, członkiem komisji zdrowia i opieki społecznej i ławnikiem.
Mimo swojego wieku jest w miarę sprawną i utrzymuje kontakty z przyjaciółmi, w tym z
młodzieżą harcerską zrzeszoną w ZHR (Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej). Stopień podharcmistrzyni otrzymała w 1942 roku. Posiada odznaczenia m.in.: Krzyż Kawalerski OOP,
Złoty Krzyż Zasługi, Odznaka „Za Zasługi dla Województwa Koszalińskiego”. Została też
wpisana do honorowej księgi „Zasłużony dla ZUS – Oddział w Słupsku”.
Justyna miała 3 braci i dwie siostry. Jej bracia to sławni polscy piloci – Janusz i Bronisław Żurakowscy. Janusz – jeden z najwybitniejszych pilotów oblatywaczy w dziejach kanadyjskiego lotnictwa, weteran II wojny światowej. Bronisław – pilot szybowcowy, ceniony
konstruktor, w czasie okupacji żołnierz AK. Rodzinne tradycje lotnicze kontynuuje wnuczka
Janusza – Krystyna w regionalnym centrum szkolenia szybowcowego kanadyjskich kadetów.
Henryka Mench-Rosłowicz, ps. „Maria” (1916-2004)
Łączniczka i kurierka ZWZ i Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej
14
Henryka Mench-Rosłowicz, ps. „Maria”
Henryka Menchówna urodziła się 15 lutego 1916 r. w Astrachaniu (Rosja). Ojciec Edmund
a matka Apolonia z d. Przybytniewska.
W 1918 r. rodzina wróciła do Polski i na stałe zamieszkała w Lublinie. Ojciec był pracownikiem PKP. Za działalność konspiracyjną w ruchu odzyskania niepodległości był odznaczony Złotym Krzyżem Niepodległości Polski.
Henia ukończyła szkołę powszechną nr 1 w Lublinie, a potem Gimnazjum i Liceum im.
Unii Lubelskiej. W 1935 r. wstąpiła na wydział prawa i nauk ekonomiczno-społecznych na
KUL. Przerwała naukę ze względu na trudności rodzinne.
W czasie okupacji niemieckiej pracowała w Zarządzie Miejskim, a od 1941 r. w Monopolu
Tytoniowym na etacie pracownika fizycznego. Jednocześnie pod koniec 1940 r. zaczęła
współpracować z konspiracyjnym harcersko-wojskowym zastępem wędrowniczek, który stanowiły wychowawczynie Ochronki RGO Nr 3. Zastępową tego zastępu, a jednocześnie kierowniczką ochronki była koleżanka szkolna Heni – Lucyna Górska. Przyrzeczenie harcerskie
i przysięgę wojskową złożyła dh. Henia na ręce hm. Danuty Magierskiej w 1940 r. Została
łączniczką i kurierką. Jako kurierka kontaktowała się najczęściej z Jadwigą Wyczółkowską, w
której mieszkaniu na ul. Bernardyńskiej – przy browarze – był punkt kontaktowy. Od niej
otrzymywała rozkazy wyjazdu w teren. Przewoziła tajne przesyłki najczęściej do Białej Podlaskiej, do której jeździła przez Łuków. W Łukowie niejednokrotnie przeżywała bardzo niebezpieczne kontrole osobiste i bagażu, które dla wielu ludzi kończyły się tragicznie.
W mieszkaniu rodziców Heni odbywały się często szkolenia wojskowe m.in. z zakresu
opieki sanitarnej i umiejętności obchodzenia się z bronią. W tym domu prowadzono też tajne
nauczanie dla starszych dzieci z Ochronki.
Okupacyjna działalność harcersko-wojskowa dh. Henryki Menchównej i jej przynależność
do drużyny harcerskiej działającej w ramach Szarych Szeregów została zweryfikowana przez
Główną Kwaterę ZHP pismem L.dz. 1/Ros/Wer/86 z dn. 6 stycznia 1989 r.
Po zakończeniu działań wojennych w lipcu 1944 r. Henia podjęła pracę w PKP Lublin,
którą przerwała następnie w celu ukończenia studiów na KUL. Dyplom magistra prawa i nauk
społecznych uzyskała w 1946 r.
Pracowała potem kolejno w Banku Polskim, Banku Inwestycyjnym i Wyższej Szkole Inżynierskiej (obecnie Politechnika Lubelska). W 1978 r. przeszła na emeryturę.
W 1949 r. zawarła związek małżeński z Przemysławem Rosłowiczem zmieniając nazwisko na Rosłowicz.
Odznaczona m.in.: Złotym Krzyżem Zasługi i Złotą Odznaką Związku Nauczycielstwa
Polskiego.
Na wieczną wartę odeszła 31 sierpnia 2004 r.
Wyd. własne: Komenda Chorągwi ZHP w Lublinie
Nakład: 50 egz.
Redakcja: Stanisław Tryczyński hm.
Adiustacja i korekta: Stanisław Jan Dąbrowski hm.
15
Dotychczas wydano:
Zeszyt nr 1. „Był taki zastęp” – sierpień 2001
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 2. „Wspomnienia o harcerkach z tamtych lat 1939-1944” - sierpień 2003
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 3. „Wspomnienie o druhnie Danucie Magierskiej w dwudziestą rocznicę śmierci” – marzec 2004, Alicja Morawiecka hm.
Zeszyt nr 4. „Druhna Danuta Magierska wzór szlachetnego człowieka” – kwiecień 2004
Władysław Froch hm.
Zeszyt nr 5. „Komendantki Lubelskiej Chorągwi Harcerek z okresu okupacji niemieckiej 1939–1944 hm. Maria Walciszewska, hm. Maria Świtalska” cz. I - maj
2004, Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 6. „Lubelska harcerka w Powstaniu Warszawskim. Wspomnienia o kpt. phm.
Janinie Łotockiej w 60. rocznicę Powstania Warszawskiego” – sierpień 2004
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 7. „Komendantki Lubelskiej Chorągwi Harcerek” cz. II – sierpień 2004
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 8. „ Płk Emil Czapliński Harcerz Rzeczypospolitej Działacz Harcerski” - sierpień 2004, Stanisław Dąbrowski hm.
Zeszyt nr 9. „Druhna Maryla. Ostania komendantka konspiracyjnej Lubelskiej Komendy Chorągwi Harcerek” - wrzesień 2004
Stanisława Ziemnicka
Zeszyt nr 10. „Powojenna służba harcerki - relacja hufcowej” - październik 2004
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 11. „Moja droga do harcerstwa” – listopad 2004
Cezary Siedlecki hm.
Zeszyt nr 12. „ Druhna Antoszka – Wspomnienie o hm Antoninie Łopatyńskiej”,
styczeń 2005, Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 13. „Instruktorki Lubelskiej Chorągwi Harcerek w kierownictwie Związku
Walki Zbrojnej i Wojskowej Służbie Kobiet AK Okręgu Lubelskiego”,
luty 2005, Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 14. „Swoje życie oddały Ojczyźnie” – luty 2005
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 15. „W HOŁDZIE POMORDOWANYM - pokłonem głębokim tym, które
przeżyły… W 60-tą rocznicę wyzwolenia obozu Ravensbrück”, sierpień 2005
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 16. „Hm. Elżbieta Starzycka-Andrzejowska - Naczelniczka Harcerek poza
granicami kraju 1950-1957 i 1972-1976, sierpień 2005
Stanisława Witkowska hm.
Zeszyt nr 17. „U progu stulecia”, sierpień 2006
Stanisław Dąbrowski, Stanisław Tryczyński hm. hm.
Zeszyt nr 18. „Hm. Anna Krzymowska w harcerskiej służbie Bogu i Polsce”,
wrzesień 2006, Stanisława Witkowska hm.
16