Podróże do miejsc pamięci
Transkrypt
Podróże do miejsc pamięci
Gdybym ja to wiedział! Wymiana trochę inaczej Podróże do miejsc pamięci Na przykładzie projektów realizowanych w MDSM Oświęcim Geneza Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu Już od początku lat sześćdziesiątych wiele młodych osób ze wschodnich i zachodnich Niemiec brało udział w wyjazdach letnich do Polski, organizowanych przez Aktion Sühnezeichen (ASF, Akcja Znak Pokuty), aby w byłych obozach koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau, Majdanek i Stutthof prowadzić prace konserwacyjne, zajmować się współczesną historią Niemiec i w ten sposób pozostawić po sobie znak pokuty. Brakowało jednak miejsca refleksji i możliwości spotkania z polską młodzieżą, rozmowy z nią o stosunkach polsko-niemieckich i intensywnej pracy nad historią. Pomysł Aktion Sühnezeichen Friedensdienste (Akcja Znak Pokuty Służba dla Pokoju) założenia w Oświęcimiu Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży (MDSM), datuje się właśnie na ten okres. Poeta Volker von Törne, inicjator i współfundator MDSM oraz wieloletni dyrektor zarządzający ASF, tak opisał ten pomysł w rozprawie „Młodzież między historią a przyszłością" (1979): „Zadaniem tego domu spotkań będzie ugoszczenie młodzieży z całego świata przybywającej do Auschwitz i stworzenie jej możliwości do dyskusji o palących problemach porozumienia i pojednania między narodami z historią w tle. Gdyż bez świadomości historycznej, w której zawiera się także wiedza o Auschwitz, służba dla pokoju nie jest możliwa." Koncepcja pedagogiczna Podstawowym celem pracy pedagogicznej MDSM jest upamiętnianie i wspominanie historii, przy czym na pierwszym planie stoi przekazywanie wiedzy o Auschwitz-Birkenau, o powstaniu i rozwoju obozu, o jego ofiarach i oprawcach. Głównymi elementami edukacji obywatelskiej prowadzonej przez MDSM są pośrednictwo w organizacji dostosowanych do grup oprowadzeń po Miejscu Pamięci oraz samodzielna problemowa praca młodzieży, obejmująca zajęcia z różnymi materiałami i źródłami historycznymi, literaturą, filmem i nowymi mediami. Także prace na terenie miejsca pamięci mogą być formą zapoznania się z historią KL Auschwitz. Szczególne miejsce w naszej działalności zajmują rozmowy ze świadkami historii. Spotkania te dają młodzieży możliwość wysłuchania osobistych wspomnień osób, które przeżyły obóz oraz zadawanie im pytań. Taka forma bezpośredniego kontaktu nie będzie już niedługo możliwa, dlatego przesłanie tych, którzy przeżyli, staramy się przekazywać także w inny sposób. Już teraz wykorzystujemy takie formy jak pisemne relacje, nagrania filmowe i dźwiękowe czy literaturę, jaka zostaje po świadkach historii. Zasadniczy cel porozumienia między narodami realizowany jest w naszych wielonarodowych programach - młodzież zdobywa w nich umiejętności międzykulturowe i społeczne, które w czasach coraz bardziej wielokulturowych społeczeństw europejskich stanowią element rozwoju osobistego. Trzecim zasadniczym celem edukacji historyczno-obywatelskiej jest wyposażenie młodzieży w zdolność samodzielnego etyczno-moralnego rozróżniania wartości i bazuje na obrazie dojrzałego i autonomicznego człowieka. Pokazujemy, jak rozwiązywać konflikty bez używania przemocy w ramach demokratyczno-instytucjonalnych. Oferta projektowa i seminaryjna oparta jest na zasadach edukacji uczestniczącej, która rozwija doświadczanie osobiste i działalność społeczną jednostki. Ściśle związany jest z tym czwarty cel naszej pracy – socjalizacja i rozwój osobowości. Dzięki zajęciom z historii chcemy uzmysłowić młodzieży konieczność zachowania autonomii, autorefleksji i przejęcia odpowiedzialności oraz wiążącej się z nią przestrzeni działania. Anna Meier www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl 1 Gdybym ja to wiedział! Wymiana trochę inaczej Działalność programowa Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży odwiedza rocznie 160 grup studyjnych z całego świata. Dom stoi nad brzegiem rzeki Soły, między byłym obozem a starą częścią miasta, położoną po drugiej stronie rzeki. Dysponujemy ponad 100 miejscami noclegowymi, salami konferencyjnymi, jadalnią, kawiarnią i biblioteką. Budynek i cały teren zapewnia też wiele możliwości odosobnienia, potrzebnego naszym gościom do "przetrawienia" wrażeń z całego dnia. MDSM ściśle współpracuje z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau i Międzynarodowym Komitetem Oświęcimskim (IAK). MDSM przygotowuje i realizuje rocznie około dwudziestu tematycznych, dwu- i trójstronnych seminariów, warsztatów oraz projektów młodzieżowych dla osób niepełnosprawnych. Opiekuje się także podróżami do miejsc pamięci. Takie podróże studyjne, zajmujące się historią KL AuschwitzBirkenau i tematami związanymi z tym obszarem, są od momentu powstania Domu w grudniu 1986 roku stałą częścią naszej działalności pedagogicznej, przy czym dla każdej grupy tworzony jest indywidualny program. Z tej oferty korzystają najczęściej podmioty niepaństwowe pozaszkolne i państwowe, takie jak grupy szkolne, organizacje kościelne, uczelnie wyższe i uniwersytety. Wskazówki do przygotowania i przeprowadzenia podróży do miejsca pamięci Decydując się na podróż do miejsca pamięci, należy dobrze się do niej przygotować, uwzględniając dwa komponenty. W zależności od grupy przygotowanie może odbyć się podczas zajęć lekcyjnych lub podczas dodatkowych spotkań przygotowawczych, które dadzą grupie możliwość bliższego poznania się jeszcze przed wyjazdem. Przygotowania powinny koncentrować się na przekazaniu wiedzy o historii Auschwitz oraz jej umiejscowieniu w szerszym kontekście polityki okupacyjnej i polityki zagłady III Rzeszy. Poza tym ważne jest także omówienie mechanizmów społecznych istniejących w Niemczech przed II wojną światową, które rónież przyczyniły się do powstania Auschwitz i zagłady "osób gorszej rasy". Aspekt społeczny może być dobrym punktem wyjścia do rozmowy o współczesności. Jeżeli decydujemy się na podróż do Auschwitz, powinniśmy podczas przygotowania porozmawiać o motywacji do udziału w takiej podróży. Dlaczego jadę do Auschwitz, co mnie tam czeka i co oznacza to miejsce dla mnie jako Polaka czy Niemca oraz dla innych osób? Dla niemieckich grup drugim ważnym elementem powinno być przygotowanie się do wyjazdu do Polski. Możemy przeprowadzić minikurs językowy, przekazać informacje o historii, kulturze i życiu codziennym, aby obudzić w niemieckiej młodzieży zainteresowanie sąsiadem. PNWM w swojej ofercie wydawniczej ma kilka pomocnych pozycji. Na pobyt w MDSM należy zaplanować 4 do 5 dni, tak aby mieć wystarczająco dużo czasu na wspólną i indywidualną refleksję. Każdą grupą opiekuje się podczas przygotowania i realizacji programu pracownik pedagogiczny MDSM. Przed podróżą pomagamy grupie w merytorycznym i czasowym planowaniu programu, który organizujemy na miejscu. W ostatnich latach sprawdziły się następujące elementy programu: wizyta w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, w tym w obozie koncentracyjnym Auschwitz I i obozie zagłady Auschwitz-Birkenau. Na zwiedzanie obu miejsc zalecamy zarezerwowanie dwóch dni. Poza tym oprowadzanie po mieście Oświęcim, opowiadanie o jego żydowskiej histori i polskiej historii oraz współczesności są istotną częścią pobytu w MDSM. Szczególnie ważnym i bardzo emocjonalnym przeżyciem jest dla młodzieży rozmowa z osobą, która przeżyła KL Auschwitz. Na takie spotkanie młodzież trzeba szczególnie przygotować, aby podkreślić szczególność tego ponadpokoleniowego dialogu oraz jego wyjątkowość, zważywszy nieubłaganie mijający czas. Poza tym program pobytu można uzupełnić następującymi ofertami: filmy (w MDSM znajduje się wideoteka), praca z literaturą zebraną w bibliotece MDSM, praca projektowa, zwiedzanie wystawy Anna Meier www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl 2 Gdybym ja to wiedział! Wymiana trochę inaczej artystycznej w Miejscu Pamięci, rozmowy z ekspertami oraz praca w archiwum w Miejscu Pamięci. Podczas planowania podróży do Auschwitz należy nie zapominać o tym, że taka wizyta w miejscu pamięci może uzupełnić lekcję historii, ale jej nie zastąpi. Bądźmy świadomi odpowiedzialności, jaka związana jest ze zwiedzaniem tego miejsca z młodzieżą - wizytą, która nie kończy się z wyjazdem do domu i której oddziaływanie powinno być trwałe. Dlatego zalecamy intensywne fazy refleksji podczas pobytu w MDSM oraz rzetelne podsumowanie pobytu po powrocie. Mogą się one odbywać np. w postaci wymyślonych i przygotowanych przez młodzież wystaw lub publikacji, odkrywania śladów historii we własnej miejscowości oraz zaangażowania na rzecz ofiar. O dofinansowanie podróży do miejsc pamięci w Polsce niemieckie grupy mogą wnioskować do PNWM. Warto spróbować także połączyć taką podróż ze wspólnym programem z polską szkołą partnerską. Takie spotkanie rozwija wzajemną empatię i pozwala na zmianę perspektywy w podejściu do historii. Polsko-niemieckie spotkanie młodzieży nie tylko pozwala wyjrzeć poza własne podwórko, lecz także wspólnie przyjrzeć się historii i naszym korzeniom. Podobnie ważna jest obustronna akceptacja różnic. Spotkanie polsko-niemieckie może być bardzo wzbogacające, ponieważ stwarza szanse prześledzenia wypowiedzi, pozycji i zachowań wynikających z innej historii społecznej i kultury, a to z kolei rozwija wielopersektywiczność, nie tylko w kontekście historycznym. Wyjeżdżając z młodzieżą do takiego miejsca, jak Auschwitz, należy uświadomić sobie także własną motywację jako opiekuna grupy. Przyjeżdżamy tu, bo nie chcemy, żeby Auschwitz kiedykolwiek powtórzyło się gdziekolwiek na świecie. To wielki cel, dlatego szczególnie ważne jest w tym miejscu nawiązanie poważnego, przyjacielskiego i pełnego zaufania dialogu z naszym sąsiadem, wspólne uczenie się z historii, która stanowić może punkt wyjścia i szansę na wspólnie tworzoną przyszłość Europy. Anna Meier www.polsko-niemiecka-wymiana-szkolna.pl 3