Nowe gatunki roślin naczyniowych we florze Ojcowskiego Parku

A N N A SOŁTYS
Ojcowski Park
Narodowy
32-047 Ojców 9
Nowe g a t u n k i roślin naczyniowych
we florze Ojcowskiego P a r k u Narodowego
W l a t a c h 1 9 6 8 - 1 9 7 0 n a obszarze Ojcowskiego P a r k u Na­
rodowego (OPN) i jego o t u l i n y M i c h a l i k (1978) przeprowadził
szczegółowe b a d a n i a florystyczne, które wykazały występowa­
nie około 9 5 0 gatunków roślin n a c z y n i o w y c h . L i s t a florystycz­
n a P a r k u została uzupełniona w k o l e j n y c h l a t a c h o dane znaj­
dujące się w p r a c a c h : W i ś n i o w s k i e g o (1992), M i r k a (1994),
M i c h a l i k a i i n . (1999), S z e l ą g a (2000, 2001) S o ł t y s (2003),
B a r a b a s z - K r a s n y i i n . (2004). W p r a c a c h t y c h podano łącznie
19 taksonów n o w y c h d l a flory P a r k u i o t u l i n y .
W l a t a c h 2 0 0 2 - 2 0 0 4 , podczas obserwacji f l o r y s t y c z n y c h p r o ­
w a d z o n y c h n a obszarze P a r k u , znaleziono k i l k a dalszych nie
p o d a w a n y c h dotąd gatunków roślin n a c z y n i o w y c h . W n i n i e j ­
s z y m o p r a c o w a n i u w y k o r z y s t a n o również materiał z i e l n i k o w y
ze zbiorów OPN.
Z e b r a n y podczas badań t e r e n o w y c h materiał z i e l n i k o w y zde­
p o n o w a n o w w y m i e n i o n y m z i e l n i k u (OPN).
W y k a z gatunków
G a t u n k i p o d a n o w kolejności alfabetycznej. Nazewnictwo
przyjęto za M i r k i e m i i n . (1995). D l a każdego g a t u n k u poda­
n o jego krótką charakterystykę, w a r u n k i występowania n a ob­
szarze OPN oraz n u m e r k w a d r a t u ATPOL, w którym się znaj­
duje s t a n o w i s k o . G a t u n k i obce d l a rodzimej flory zaznaczono
gwiazdką (*). Rozmieszczenie s t a n o w i s k b a d a n y c h gatunków
p r z e d s t a w i o n o n a ryc. 1.
18
Rye. 1. Rozmieszczenie stanowisk badanych gatunków na obszarze
Ojcowskiego Parku Narodowego i otuliny. 1 - Sicyos angulata L.,
2 - Crepis paludosa
(L.) Moench., 3 - Geum riuale L., 4 Lactuca
serńola L., 5 - Aster novi-belgii
L., 6 - Echinops
sphaerocephalus
L.
7 - Deutzia scabra, 8 - Lupinus polyphyllus
Lindl. - Distribution of
stands of studied species i n the area of the Ojców National Park and
its buffer zone.
* A s t e r nowobelgijski Aster novi-belgii
L. - agriofit pocho­
dzący z terenów A m e r y k i Północnej. Do Polski sprowadzony
w X V I I I w. (Zając i i n . 1998). W k r a j u rozpowszechniony n a
w i l g o t n y c h a l u w i a c h i m o k r y c h zaroślach, głównie n a d Wisłą
( S z a f e r 1986).
T a k s o n n o t o w a n y n a przydrożnym s t a n o w i s k u w Ojcowie
(DF48). Leg. & det. W. Bąba, 15.07.1997 r.
19
*Harbuźnik k o l c z a s t y Sicyos angulata L. - epekoftt pocho­
dzący z terenów A m e r y k i Południowej. Do Polski sprowadzony w
X X w. do celów h o d o w l a n y c h (Zając i i n . 1998). Występuje j a k o
u c i e k i n i e r z ogródków w różnych r e j o n a c h k r a j u (Szafer 1986).
S t a n o w i s k a tego g a t u n k u n a obszarze OPN rozciągają się
od Młynnika do Prądnika Korzkiewskiego n a długości 12 k m
n a d brzegami p o t o k u Prądnik. Notowany j e s t o n w n a t u r a l n y c h
z b i o r o w i s k a c h łęgowych n a następujących s t a n o w i s k a c h : n a ­
przeciw Skał W e r n y h o r y (DF47), Młynnik (DF48), Grodzisko
(DF48), oraz Prądnik K o r z k i e w s k i n a o d c i n k u od granicy P a r k u
od podnóża Skały Łaskawiec (DF59). Prawdopodobnie u c i e k i ­
nier z uprawy.
K u k l i k zwisły Geum nvale L. - g a t u n e k b o r e a l n o - s u b a t l a n t y c k i (Dostał 1989). Pospolity n a całym obszarze k r a j u (Zając
i i n . 2001).
Na obszarze P a r k u k i l k a okazów rośnie n a d p o t o k i e m u w y ­
l o t u D o l i n y Z a c h w y t u w Młynniku (DF48).
*Łubin trwały Lupinus polyphyllus
L i n d l . - agriofit pocho­
dzący z A m e r y k i Północnej, sprowadzony do Polski w X I X w.
(Zając i i n . 1998) w celach u p r a w n y c h . Obecnie dziczejący.
Występuje n a s t a n o w i s k a c h rozproszonych n a całym obszarze
k r a j u (Zając i i n . 2001).
W O j c o w s k i m P a r k u N a r o d o w y m pojedyncze okazy znale­
ziono n a nieużytkach p o r o l n y c h w obwodzie Bukówki (DF59).
P r a w d o p o d o b n i e u c i e k i n i e r z ogródka.
Pępawa błotna Crépis paludosa (L.) M o e n c h . - g a t u n e k o za­
sięgu s u b a l t a n t y c k o - b o r e a l n y m (Dostał 1989). Rozpowszech­
n i o n y n a całym obszarze k r a j u (Zając 2001).
Na terenie OPN kilkadziesiąt okazów o d n o t o w a n o u w y l o t u
D o l i n y Z a c h w y t u w Młynniku (DF48).
* P r z e g o r z a n k u l i s t y Echinops sphaerocephalus
L. - epekofit
pochodzący z E u r o p y Zachodniej i w s c h o d n i c h rejonów Azji. Do
P o l s k i s p r o w a d z o n y w celach h o d o w l a n y c h około X V I w. (Zaj ąc
i i n . 1998). Podawany z Wyżyny L u b e l s k i e j , Łysogóry, okolic
Leżajska i o b s z a r u wschodniego Podkarpacia.
Na obszarze OPN, obserwowany n a nieużytkach koło Chole­
rycznego C m e n t a r z a n a Bukówkach (DF59) w ilości 5 5 okazów.
*Sałata k o m p a s o w a Lactuca serńola L . - a n t r o p o f i t zadomo­
w i o n y we florze Polski ( M i r e k i i n . 1995). Występuje n a całym
obszarze k r a j u (Zając i i n . 2001).
Na terenie badań pojedyncze okazy znaleziono w Pieskowej
Skale (DF47) n a zboczu Góry Zamkowej odsłoniętej po wycięciu
20
drzew i krzewów, oraz n a przydrożnym s t a n o w i s k u w Grodzi­
s k u (DF48). Po raz pierwszy zauważony w 1997 w górnej części
D o l i n y Sąspowskiej (DF48).
*Żylistek s z o r s t k i Deutzia
scabra
T h u n b . - a n t r o p o f i t po­
chodzący z J a p o n i i , często u p r a w i a n y w ogrodach (Dostał
1989).
W OPN pojedynczy okaz rośnie nasadzony w P a r k u Z a m k o ­
w y m w Ojcowie (DF48).
Podczas badań t e r e n o w y c h p r o w a d z o n y c h w l a t a c h 2 0 0 2 - 2 0 0 4 obejmujących obszar Ojcowskiego P a r k u Narodowego
i o t u l i n y , opisano 8 n o w y c h d l a tego t e r e n u gatunków, w t y m 6
obcego pochodzenia (antropofity) i 2 t a k s o n y rodzime. O d 1992
r o k u , j a k o nowe d l a flory OPN i o t u l i n y opisano łącznie 2 7 ga­
tunków. Wśród n i c h zdecydowaną większość stanowią a n t r o ­
pofity. Wykazano j e w ilości 19 taksonów.
Duży udział roślin obcego pochodzenia n o t o w a n y w Ojcowie
i jego o k o l i c a c h związany j e s t z wpływem pośredniej i bezpo­
średniej działalności człowieka trwającej n a t y m terenie już od
k i l k u wieków. Większość antropofitów w szacie roślinnej P a r k u
to g a t u n k i sprowadzane t u w celach h o d o w l a n y c h l u b zawleka­
ne z terenów sąsiednich. Rozprzestrzeniają się one następnie w
półnaturalnych z b i o r o w i s k a c h roślinnych. Notowanie k o l e j n y c h
pojawiających się antropofitów wskazuje więc n a dalsze a n t r o ­
pogeniczne p r z e m i a n y flory OPN. Jednocześnie zaobserwowano,
iż n o w o pojawiające się g a t u n k i obcego pochodzenia zajmują
głównie s i e d l i s k a półnaturalne o charakterze z b i o r o w i s k r u d e r a l n y c h l u b obrzeża n a t u r a l n y c h z b i o r o w i s k roślinnych, które
znajdują się l u b znajdowały p o d bezpośrednim wpływem o d ­
działywań a n t r o p o g e n i c z n y c h . Zaliczyć do n i c h można między
i n n y m i przydroża wzdłuż głównych szlaków k o m u n i k a c y j n y c h
czy zarastające nieużytki po p o l a c h u p r a w n y c h . Część z opisa­
n y c h gatunków została n a s a d z o n a ze względów estetycznych w
P a r k u Z a m k o w y m w Ojcowie oraz w formie żywopłotów wokół
osad l u d z k i c h . Spośród nowo o p i s a n y c h antropofitów j e d y n i e
s t a n o w i s k a harbuźnika kolczastego o d n o t o w a n o wyłącznie w
n a t u r a l n y c h f r a g m e n t a c h lasów łęgowych n a d brzegami Prądni­
k a , co może wskazywać n a inwazyjny c h a r a k t e r tego g a t u n k u .
Nowe d l a flory P a r k u rodzime g a t u n k i opisano w z b i o r o w i ­
s k a c h roślinnych t a k i c h j a k łąki, m u r a w y ksero termiczne, zbio­
r o w i s k a szuwarów i b u c z y n y . Zajmowane przez nie siedliska
wskazują, iż występowały t u z n a t u r y , lecz mogły zostać prze­
oczone m . i n . przez duże podobieństwo niektórych z t y c h g a t u n 21
ków do i n n y c h z tego r o d z a j u , a p o s p o l i t y c h n a obszarze OPN
i rosnących często razem
na jednym stanowisku.
W w y n i k u w i e l o l e t n i c h badań flora Ojcowskiego P a r k u N a r o ­
dowego należy do najlepiej p o z n a n y c h w k r a j u . M i m o to można
spodziewać się znalezienia k o l e j n y c h n o w y c h gatunków zwią­
z a n y c h j e d n a k głównie z a n t r o p o g e n i c z n y m i przekształceniami
szaty roślinnej OPN.
SUMMARY
New vascular plant species of the Ojców National Park
The p a p e r c o n t a i n s a l i s t o f 8 n e w species f o u n d i n t h e Ojców
National Park d u r i n g botanical studies from 2002 to 2004. The taxa
n e w to OPN a r e : Aster novi-belgii
L., Crepis paludosa
L. (Moench),
Deutzia scabra T h u n b . , Echinops
sphaerocephalus
L., Geum rivale L.,
Lactuca serriola L., Lupinus polyphyllus
L i n d l . , Sicyos angulata L.. T w o
o f t h e m b e l o n g t o native species (Crepis paludosa,
Geum rivale) a n d
another to the anthropophytes.
The m a t e r i a l s o f species are deposited i n H e r b a r i u m o f t h e Ojców
N a t i o n a l P a r k (OPN).
PIŚMIENNICTWO
B a r a b a s z - K r a s n y B . , S o ł t y s A., P o p e k R. 2 0 0 4 . Drzewa i krzewy
obcego pochodzenia
w Ojcowskim
Parku
Narodowym.
W: J .
P a r t y k a (red.). Zróżnicowanie i przemiany
środowiska
przyrodniczokulturowego
Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
T o m I . Przyroda.
W y d . O j c o w s k i P a r k N a r o d o w y , Ojców: 1 8 7 - 1 9 0 .
D o s t a ł J . 1 9 8 9 . Nova kuetena ĆSSR. A c a d e m i a Praha.
M i c h a l i k S. 1 9 7 8 . Rośliny naczyniowe
Ojcowskiego
Parku
Narodowego.
S t u d i a N a t u r a e ser. A, 16.
M i c h a l i k S., B ą b a W. 1 9 9 9 . Sorbus intermedia
(Rosaceae)
- nowy
gatunek
we florze
Ojcowskiego
Parku Narodowego.
F r a g m . Flor.
Geobot. Polonica 6: 2 6 5 - 3 0 4 .
M i r e k Z. 1 9 9 4 . Występowanie Dryopteris
affinis (Lowe)
Fras.-Jenk.
i Glyceria nemoralis
(Uechtr.)
Uechtr. et Koern w Ojcowskim
Parku
Narodowym.
Prądnik. Prace M u z . Szafera 9: 1 5 5 - 1 5 6
M i r e k Z., P i ę k o ś - M i r k o w a H . , Z a j ą c A., Z a j ą c M . 1 9 9 5 . Vascular
Plants of Poland. A checklist.
Pol. B o t . S t u d i e s 15. PAN, Kraków,
p. 3 0 8 .
22
S o ł t y s A. 2 0 0 3 . Nowe taksony rodzaju Rosa L. we florze
Ojcowskiego
Parku Narodowego.
P a r k i Nar. Rez. Przyr. 2 2 (4): 4 9 9 - 5 0 5 .
S z a f e r W., K u l c z y ń s k i S., P a w ł o w s k i B. 1986. Rośliny Polskie. Cz.2.
PWN Warszawa: 6 3 6 , 6 6 3 .
S z e l ą g Z. 2 0 0 0 . Materiały do flory Wyżyny
Krakowsko-Częstochowskiej.
F r a g m . Flor. Geobot. Polonica 7: 9 3 - 1 0 3 .
S z e l ą g Z. 2 0 0 1 . Orobanche bartlingii (Orobanchaceae)
a species new to
Poland. Polish B o t . J u r n a l 4 6 (1): 7 9 - 8 1 .
W i ś n i o w s k i B . 1 9 9 2 . Kosatka kielichowa
Tofieldia calyculata,
nowy
gatunek
rośliny naczyniowej
w Ojcowskim
Parku
Narodowym.
Chrońmy Przyr. Ojcz. 4 8 , 4: 7 1 - 7 2
Z a j ą c A., Zając M . , T o k a r s k a - G u z i k B . 1998. Kenophytes
in theflora
of Poland: list, status and origin. Phytocoenosis 10 (N.S.): 107-114.
Z a j ą c A., Zając M . (red.). 2 0 0 1 . Atlas
rozmieszczenia
roślin
naczyniowych
w Polsce. P r a c o w n i a Chorologii K o m p u t e r o w e j I B
U J , Kraków.
23