Co to jest tkanina?

Co to jest tkanina?
Anna Suchodolska
Tkanina to wyrób włókienniczy, który powstaje poprzez przeplatanie prostopadłych do siebie nitek
osnowy i wątku według określonego splotu. Osnowa to nitki, między którymi przeplata się wątek,
a wątek jest tym, czym się tka. Nici osnowy mogą być z tego samego rodzaju materiału co wątek
lub z innego. Podstawowym splotem jest splot płócienny; rypsy to grupa splotów pochodnych
splotu płóciennego.
Fragment całunu
Muzeum Archeologiczne w Krakowie
Jest to najstarszy fragment tkaniny w kolekcji WMM, ale o umieszczeniu tego eksponatu na ścieżce
poświęconej tkaninie zdecydował nie tylko jego wiek. Lniane płótno zaprawione żywicą jest podobraziem dla narysowanych na nim scen. I chociaż wiele obrazów średniowiecznych i renesansowych malowano na deskach, tkanina jako podobrazie była używana już w starożytności. Ten całun
to także dowód popierający tezę o obrzędowym charakterze zachowanych tkanin starożytnych.
Tkanina i jej nieoczywiste zastosowania
Maszyna do pisania FK mała („efka”)
Muzeum Inżynierii Miejskiej
Typowa maszyna do pisania nie kojarzy się z tkaniną, a jednak elementem, dzięki któremu maszyna
do pisania działa i odbija litery na papierze, jest właśnie tkanina – taśma barwiąca.
Nasączona tuszem taśma w maszynie do pisania to przykład wykorzystania tkanin i innych tekstyliów poza najbardziej oczywistymi zastosowaniami: jako materiału odzieżowego czy obiciowego.
Model kieratu węgierskiego
Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce
Choć w kieracie tym nie występuje tkanina, a jedynie liny, to przy tym eksponacie należy wspomnieć o zastosowaniu lin i taśm z wzmocnionych tkanin jako elementów przenoszących napęd
w maszynach z czasów przedprzemysłowych i wczesnoprzemysłowych.
Tkaniny odzieżowe – stroje ludowe, sposoby wytwarzania i zdobienia
Spódnica krakowska w kratę
Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec
Spódnica jest wykonana z tkaniny rypsowej, czerwonej w zielono-białą kratę. Właśnie krata i pasy
to wzory, które łatwo wykonać nawet na bardzo prostym krośnie. W przypadku pasów poprzecznych wystarczą dwa kolory wątku, przetykane na przemian. Aby uzyskać kratę lub pasy wzdłuż
długości materiału, należy użyć przynajmniej dwukolorowej osnowy, układając nici w żądanej szerokości pasy; aby uzyskać kratę, należy połączyć barwną osnowę z barwnym wątkiem. Pasy, ale też
krata należały do najczęściej wykorzystywanych wzorów dla wykonywanych na domowych krosnach
tkanin dekoracyjnych.
www.muzea.malopolska.pl
Czucha łemkowska
Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu
Podobnie jak farbanica, czucha jest uszyta z materiału samodziałowego, czyli tkaniny wykonanej na
domowym krośnie. Samodziały tkane były w domach, są to zazwyczaj tkaniny lniane lub wełniane,
ponieważ te surowce były powszechnie dostępne na polskiej wsi. Były to tkaniny dość zgrzebne,
zazwyczaj w kolorach naturalnych dla danego rodzaju włókien. W przypadku czuchy materiał utkany
na domowym warsztacie tkackim musiał być potem poddany dodatkowym procesom, aby stał się
suknem. Ale o tym przy okazji kolejnego eksponatu.
Sukmana biała „chrzanówka”
Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec
Sukmana to tradycyjne okrycie polskich chłopów, szyte z sukna, zazwyczaj samodziałowego. Sukno
to jeden z bardzo starych materiałów, był znany już w średniowieczu; od handlu tym towarem wzięły swoją nazwę krakowskie Sukiennice. Sukno wyrabia się z wełny tkanej splotem płóciennym, następnie folowanej; folusz to maszyna, która ubija materiał (zmoczony wodą z dodatkiem ługu i mydła) specjalnymi młotami – stęporami. Wełna pod wpływem wilgoci i uderzeń stęporów kurczy się,
a materiał staje się zbity. Następnie sukno poddaje się drapaniu i strzyżeniu. Z sukna szyto sukmany,
gorsety, do dziś z sukna szyte są mundury, używa się go też do pokrywania np. stołów bilardowych.
Czym się różni sukno od filcu?
Sukno to tkanina – powstaje poprzez folowanie (spilśnianie) wełnianego płótna, natomiast filc to
włóknina – nie powstaje z tkaniny, ale bezpośrednio poprzez spilśnianie włókien.
Co sprawia, że wełna w podczas prania w pralce automatycznej się kurczy?
W pierwszym odruchu powiedzielibyśmy, że temperatura, ale główny problem to wirowanie i sposób prania, dlatego specjalne programy do prania wełny obracają bęben pralki delikatnie i wirują
na mniejszych obrotach.
Spódnica podhalańska „farbonica”
Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem
Wzory na tkaninie można uzyskiwać poprzez splot i zastosowanie już barwionych nici, inną metodą
jest drukowanie. Farbanice są przykładem zdobienia tkanin drukiem, w tym wypadku drukiem batikowym. Drukowano te elementy, które miały pozostać niezafarbowane.
Własnej roboty płótno zanoszono do farbiarni, tam było przygotowywane, przede wszystkim odtłuszczane. Później specjalnymi stemplami drukowano rozłożony na stole materiał, przy czym drukowano masą, która zabezpieczała materiał przed barwnikiem. Kiedy masa zasychała, materiał zanurzano w kadzi z barwnikiem. Do wyrobu farbonic używano indyga, które dawało różne odcienie:
od ciemnego błękitu, granatu aż po prawie czarny.
Za pomocą drewnianych stempli drukowane były też słynne tkaniny Williama Morrisa.
Przy okazji druku batikowego warto też wspomnieć o Warsztatach Krakowskich i batikach wykonywanych w pracowni Antoniego Buszka przez niewykwalifikowane robotnice, które dzięki metodzie
pracy w tej pracowni twórczo i swobodnie wykorzystywały w swoich batikach motywy ludowe.
Farbonice miały charakterystyczną kompozycję – drobny wzór w górnej części i dołem bardziej
dekoracyjną bordiurę. Stemple były znacznie mniejsze niż wymiary płótna – po to, aby nie zaburzyć
regularności wzoru, drukujący musiał go bardzo precyzyjnie odciskać.
www.muzea.malopolska.pl
Gorset sukienny podhalański
Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem
Sukienny gorset, osiemnastowieczny, ze sfolowanego sukna. Metodę folowania sukna opisano
przy okazji sukmany chłopskiej, ale to sukno zostało jeszcze ozdobione haftem. Ta stara metoda
zdobienia tkanin obejmuje wiele typów haftów. Stroje ludowe, w zależności od grubości materiału,
zdobiono rozmaitymi rodzajami haftu: sukna, adamaszki czy aksamity wyszywano koralikami lub
kolorowymi nićmi, cienkie batysty i muśliny wykańczano haftem ażurowym, w niektórych rejonach
powszechny był charakterystyczny haft krzyżykowy.
W tym wypadku zapewne barwiona wełna była materiałem łatwo dostępnym. Innych materiałów
i nieco innych technik używano, haftując ornaty, antependia, stroje królewskie czy sztandary.
Tkaniny jako elementy symboliczne, niosące znaczenie
Ornat z Wadowic
Muzeum Archidiecezjalne Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie
Ornaty i inne szaty liturgiczne to przykłady ubiorów bogato zdobionych; do ich zdobienia używano
jedwabiu, złotych i srebrnych nici, kamieni szlachetnych. Oprócz zastosowania najdroższych materiałów, dla podkreślenia majestatu Bożego w wypadku szat liturgicznych bardzo ważna jest kolorystyka – tzw. kolory liturgiczne wprost komunikują, jaki charakter ma obchodzone święto.
Kolor biały jest zarezerwowany dla świąt radosnych, np. Bożego Narodzenia, Zmartwychwstania,
świąt Pańskich i Maryjnych; czerwony to kolor męczeństwa – Niedziela Palmowa, Wielki Piątek,
święta męczenników; zielony obejmuje okres zwykły; fioletowy – Adwent, Wielki Post i msze za
zmarłych, pogrzeby.
Sztandar Inspektoratu AK Rzeszów
Muzeum Armii Krajowej im. generała Emila Fieldorfa „Nila” w Krakowie
Sztandary wojskowe, chorągwie odgrywają ważną rolę podczas uroczystości wojskowych i państwowych, podobnie było też w historii. Zdobyte podczas walk chorągwie rzucane przez zwycięskie
wojska u stóp zwycięskiego władcy – tak często przedstawiano triumf.
Ten sztandar, wykonany w trudnych warunkach okupacyjnych, jest bogato haftowany zarówno kamieniami, perełką, cekinami, jak i bajorkiem, czyli malutkimi metalowymi (w tym wypadku złotymi
i srebrnymi) sprężynkami, których używa się do haftu. Widzimy, że w warstwie czysto technicznej
i materiałowej dokładano wszelkich starań, aby sztandary odzwierciedlały majestat państwa. Wyhaftowane motywy są naturalnie patriotyczne – biały orzeł i konspiracyjne kryptonimy miast podlegających Inspektoratowi AK w Rzeszowie, na rewersie wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej
– nawiązuje on do obrony Częstochowy podczas potopu szwedzkiego i podniesienia się Polski po
wojnach szwedzkich.
Pas kontuszowy
Muzeum Narodowe w Krakowie
Pas kontuszowy to jeszcze jeden przykład na to, jak historia i wpływy kulturowe zostawiają ślady na
tkaninie. Pas, jeden z najbardziej charakterystycznych elementów polskiego stroju szlacheckiego,
został przejęty z kultury tureckiej. Pasy kontuszowe były tkane z jedwabiu, niekiedy z dodatkiem
złotych lub srebrnych nici, bywały dwu- lub czterostronne. Podczas pokoju noszono pas złotą stroną na zewnątrz, podczas wojny – karmazynową, podczas żałoby – stroną ciemną, brązową lub prawie czarną. Tradycja ta wskazuje na kolejną właściwość ubioru i tkanin: często ich barwa i materiał,
z którego zostały wykonane, mają znaczenie – nie tylko świadczą o statusie materialnym właściciela,
ale też komunikują konkretne treści.
www.muzea.malopolska.pl
Warto dodać, że kompozycja pasa kontuszowego inspirowała dwudziestowiecznych projektantów
tkanin ze Spółdzielni Ład.
Tkaniny we wnętrzach
Kilim projektu Bogdana Tretera
Muzeum Narodowe w Krakowie
Kilimy to bardzo stary rodzaj tkanin, tkanych wątkiem wełnianym na lnianej lub wełnianej osnowie.
Wykonuje się je na warsztatach poziomych lub pionowych. Kilimy są tkane bardzo zbitym splotem,
przez co nici osnowy stają się zupełnie niewidoczne. Były one wykonywane w domach chłopskich
i w szlacheckich dworach. Wieszano je na ścianach, kładziono na podłogach, stołach, skrzyniach.
Były i są nadal w wielu domach jednym z wyrobów tekstylnych wykorzystywanych powszechnie do
wystroju wnętrz. W okresie międzywojennym w Polsce tkanie kilimów inspirowanych kilimami ludowymi stało się jedną z prężnie rozwijających się dziedzin ówczesnego wzornictwa. Kilimy z Warsztatów Krakowskich zdobyły nagrody na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa
w Paryżu w 1925 roku, potem tradycję projektowania kilimów i innych tkanin przeznaczonych do
wnętrz podtrzymywała Spółdzielnia „Ład”.
Dwa fotele Karola Szymanowskiego wykonane przez Spółdzielnię Artystów Plastyków „Ład”
Muzeum Narodowe w Krakowie
W Spółdzielni „Ład” projektowano meble, ceramikę i tkaniny. Wyroby te były utrzymane w jednym
stylu. Oprócz kilimów i podobnych do nich tkanin podwójnych projektowano wiele żakardów, czyli
materiałów tkanych na specjalnych krosnach żakardowych. Krosno żakardowe jest wyposażone
w mechanizm odczytujący specjalne, perforowane karty, na których zakodowano wzór. Dzięki temu
w sposób zautomatyzowany można tworzyć skomplikowane, wielobarwne wzory. Krosno żakardowe jest uznawane za praprzodka obecnych komputerów.
Żakardy projektowane przez artystów w Spółdzielni „Ład” były wykorzystywane jako tkaniny obiciowe w meblach autorstwa innych projektantów z tej spółdzielni.
Anna Suchodolska – absolwentka Wydziału Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, studiowała także w Designskolen Kolding (Dania). Jako projektant współpracowała ze
Sztuką Beskidzką, producentem dywanów. Obecnie zajmuje się projektowaniem i wykonywaniem
dzianiny unikatowej, pracuje także jako copywriter.
www.muzea.malopolska.pl