TEATR PUBLICZNY. PRZEDSTAWIENIA 1765

TEATR PUBLICZNY. PRZEDSTAWIENIA 1765-2015
OŚWIECENIE. PRZEDSTAWIENIA
Multimedialny projekt historii polskiego teatru, którego trzecią odsłoną jest cykl wykładów
Piotra Morawskiego o polskim oświeceniu poprzez teatr (1765-1794).
TEATR PUBLICZNY. PRZEDSTAWIENIA to projekt historii polskiego teatru od roku 1765 do
dziś, autorstwa dr Joanny Krakowskiej, obejmujący historię przedstawień i historię
przedstawiania spraw publicznych. W każdej jego odsłonie przedstawienie teatralne jest
traktowane jako miejsce przecinania się zjawisk artystycznych, a zarazem jako punkt
odniesienia dla publicznych debat i zjawisk spoza teatru. W ramach projektu odbyły się już
dwa cykle wykładów: Joanny Krakowskiej zatytułowany PRL. PRZEDSTAWIENIA (październik
2012-czerwiec 2013) oraz Krystyny Duniec poświęcony dwudziestoleciu międzywojennemu
(październik 2013-luty 2014). Trzecia część TEATR PUBLICZNY. PRZEDSTAWIENIA – wykłady
dr Piotra Morawskiego dotyczące początków sceny publicznej i życia teatralnego XVIIIwiecznej Polski – obędzie się między marcem a czerwcem 2014 roku w Instytucie Teatralnym
oraz w Teatrze Stanisławowskim w Łazienkach Królewskich.
Wykładom towarzyszą projekcje filmów found footage autorstwa Ewy Hevelke, Michała
Januszańca i Piotra Morawskiego oraz dedykowany portal internetowy
www.teatrpubliczny.pl
Uczestnictwo w wykładach każdorazowo potwierdzane będzie miniaturami archiwalnych
afiszy. Za komplet afiszy nagroda – niespodzianka.
OŚWIECENIE. PRZEDSTAWIENIA
Teatr publiczny w Polsce od początku był medium mocno ingerującym w życie społeczne,
generującym konflikt polityczny i skutecznie nim sterującym. Sojusz sceny i prasy drukarskiej
w misji modernizacyjnej pozwala zobaczyć w teatrze polskim doby XVIII wieku główne obok
„Monitora” miejsce debaty na temat spraw publicznych. Teatr stał się wreszcie – jak
pokazuje przykład „Krakowiaków i górali” czy „Szkoły obmowy” – kluczową instytucją życia
społecznego zdolną kreować bieg wypadków czy realnie uczestniczącą w działalności
charytatywnej.
W 1765 roku teatr publiczny rozpoczął debatę, która właściwie trwa do dziś. Wówczas
chodziło przecież też nie tylko o obyczaje – stawką była polska nowoczesność. Zmieniały się
kostiumy, lecz główna oś konfliktu miedzy nowoczesnością a jej zaprzeczeniem pozostawała
cały czas ta sama. Warto zatem spojrzeć na oświeceniowy projekt teatru publicznego z
dzisiejszej perspektywy; dostrzec jego potencjał krytyczny i zaangażowanie w życie społeczne.
Zaangażowanie, jakiego w polskim teatrze nigdy wcześniej nie było, a i później nie tak znowu
częstego. Zobaczyć w nim nie spetryfikowany kanon szeleszczących papierem lektur, lecz
niepokojąco skutecznie działające narzędzie społecznej zmiany.
Piotr Morawski
Program wykładów i projekcji:
11.03.2014 NATRĘCI, czyli obyczaje
25.03.2014 PANNA NA WYDANIU, czyli wychowanie
15.04.2014 AUTOR KOMEDII, czyli klasycyzm
29.04. 2014 CZYNSZ, czyli chłopi
13.05.2014 WIELKIE RZECZY I CÓŻ MI TO WADZI, czyli Targowica
27.05.2014 SZKOŁA OBMOWY, czyli nędza
10.06.2014 KRAKOWIACY I GÓRALE, czyli insurekcja
24.06.2014 TACZKA OCCIARZA, czyli mieszczaństwo
godz. 18.00
wykłady: 11.03, 25.03, 29.04, 27.05, 10.06 odbędą się w Instytucie Teatralnym, ul. Jazdów 1
wykłady: 15.04, 13.05, 24.06 odbędą się w Teatrze Stanisławowskim (Stara Pomarańczarnia),
Muzeum Łazienki Królewskie, ul. Agrykola 1
dr Piotr Morawski – kulturoznawca, ukończył studia w Instytucie Kultury Polskiej na
Uniwersytecie Warszawskim, studiował też historię na tym samym uniwersytecie. Pracuje w
redakcji „Dialogu” i w IKP UW; współpracuje z Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa
Raszewskiego przy tworzeniu internetowej encyklopedii teatru polskiego, współtworzył
także projekt Theatre Architecture in Central Europe. Zajmuje się kulturową historią
widowisk przede wszystkim w czasach przednowoczesnych. Razem z Ewą Partygą wydał tom
zbiorowy Niebezpieczne związki. Dramat, teatr i kultura popularna (2010), a z Dorotą
Buchwald i Moniką Jarzyną Architektura teatralna w Polsce (2011). W tym roku ukaże się
jego autorska książka Ustanawianie świętości. Kulturowa historia angielskich widowisk
religijnych w XVI wieku na tle europejskim. Jest sekretarzem Polskiego Towarzystwa Badań
Teatralnych.
Program:
11.03.2014
NATRĘCI, czyli obyczaje
Przedstawienie to nie tylko zainaugurowało działalność sceny publicznej w Polsce, lecz także
podsumowywało pierwszy etap jej działalności. Między prapremierą 19 listopada 1765 roku
a ostatnim przedstawieniem „Natrętów” z 10 marca 1767 roku, zamykającym pierwszy okres
działalności Teatru Narodowego, na scenie w Operalni Saskiej grane były spektakle, których
twórcy stawiali sobie za cel zmianę obyczajów Polaków – piętnując pijaństwo, zabobony,
hulaszcze życie, modnisiostwo, wreszcie – sarmackie wartości. Owo „teatrum polskich wad i
błędów” wraz z kampanią publicystyczną prowadzoną równolegle w „Monitorze” miało
uczynić z Polaków oświecony naród. Z czego się biorą paradoksy polskiej nowoczesności i na
czym polega ambiwalencja misji cywilizacyjnej prowadzonej za pośrednictwem teatru i
prasy? Dlaczego ten projekt cywilizacyjny poniósł klęskę?
25.03.2014
PANNA NA WYDANIU, czyli wychowanie
„Panna na wydaniu” Adama Kazimierza Czartoryskiego grana była po raz pierwszy na scenie
Korpusu Kadetów. To właśnie postać Czartoryskiego stanie w centrum namysłu nad
wychowaniem. Czartoryski, jako autor „Katechizmu moralnego dla uczniów Korpusu
Kadetów”, komendant Szkoły Rycerskiej, a także członek Komisji Edukacji Narodowej jest
jednym z fundatorów instytucji odpowiedzialnych za wychowanie. Za sprawą „Panny na
wydaniu” – komedii o perypetiach związanych z wychowaniem – instytucją kształtującą
młodzież staje się też teatr, w tym przypadku scena Korpusu Kadetów. Jak przebiegała
instytucjonalizacja wychowania w Polsce XVIII wieku i w myśli europejskiego oświecenia? Na
czym polegała rola teatru jako instytucji wychowawczej, czy też – jak chciał Friedrich Schiller
w tekście z 1784 roku – instytucji moralnej?
15.04.2014
AUTOR KOMEDII, czyli klasycyzm
W swej komedii Franciszek Bohomolec stawia fundamentalne dla teatru publicznego
pytanie. Pyta mianowicie o relację między formą przedstawienia teatralnego a jego
przekazem. Tytułowy autor komedii miota się miedzy ustanowionymi przez klasycyzm
prawidłami kompozycji a zaangażowaniem w sprawy publiczne. Tak Bohomolec, jak i Ignacy
Krasicki w „Satyryku”, podejmuje próbę namysłu nad teatrem jako medium, które jest w
stanie wpływać na rzeczywistość. Ta metarefleksja jest cennym świadectwem
samoświadomości twórców polskiego oświecenia, które jednocześnie prowadzi w centrum
osiemnastowiecznej debaty na temat relacji między estetyką a politycznością. Nie bez
powodu rozmawiać będziemy w Teatrze Stanisławowskim w Starej Pomarańczarni (choć ten
został otwarty blisko dekadę później niż powstał utwór Bohomolca) – doświadczenie
klasycyzmu może otworzyć nowe perspektywy debaty na temat polityczności i
zaangażowania w XVIII wieku.
29.04.2014
CZYNSZ, czyli chłopi
Sprawa chłopska zaznaczyła się w dziejach osiemnastowiecznej sceny. Oprócz „Czynszu”
Franciszka Karpińskiego z 1789 roku można przywołać choćby wcześniejszego – powstałego
jeszcze w epoce pionierskiej sceny publicznej – „Pana dobrego” Bohomolca. A jednak to w
dramacie Karpińskiego widać chyba najwyraźniej przewrotną strategię, jaką przyjęło polskie
oświecenie wobec dążącej do emancypacji grupy społecznej. Z jednej strony domagając się
poprawy warunków życiowych chłopów, z drugiej utrwalając istniejący porządek społeczny,
twórcy oświeceniowi ujawniali swoje uwikłanie w tradycję, z którą podjęli walkę. Jakie były
losy „kwestii chłopskiej” i jak wyglądały rozmaite strategie emancypacyjne w teatrze polskim
doby oświecenia?
13.05.2014
WIELKIE RZECZY I CÓŻ MI TO WADZI, czyli Targowica
4 listopada 1792 roku w czasie przedstawienia „Wielkich rzeczy…” Franciszka Zabłockiego
doszło do rozruchów skierowanych przeciw targowiczaninowi Szczęsnemu Potockiemu.
Teatr – już nie scena, lecz widownia – stał się areną bezpośredniej walki politycznej. Ta
brutalna konfrontacja to kulminacyjny moment debaty politycznej, jaka toczyła się na scenie
polskiego teatru co najmniej od roku 1791 i premiery „Powrotu posła” Juliana Ursyna
Niemcewicza. Potem – przypomnijmy – była nieco dziwaczna kontynuacja utworu
Niemcewicza – „Dowód wdzięczności narodu” Bogusławskiego; w kolejnym roku
Bogusławski napisał na cześć króla „Henryka VI na łowach”, a Niemcewicz – „Kazimierza
Wielkiego”. Teatr publiczny, który na bieżąco komentował najważniejsze wydarzenia w kraju,
stał się sceną starć politycznych. Czy teatr publiczny zdolny jest do kreowania konfliktu
politycznego i w jaki sposób może takim konfliktem sterować?
27.05.2014
SZKOŁA OBMOWY, czyli nędza
Sztuka Bogusławskiego była satyrą na nowe elity. Przeróbka z Sheridana okazała się w
Warszawie frekwencyjnym sukcesem. Publiczność w lot czytała aluzje do rządów
targowiczan. Nie na tym jednak polegał potencjał teatralny tego spektaklu. Bogusławski
dając przedstawienie 4 stycznia 1794 roku „intratę z owej [sztuki] na wsparcie
niedostateczniejącego funduszu do utrzymania ubogich” przeznaczył. Tego dnia policja
usunęła biedaków sprzed oczu publiczności. „Publicum – relacjonował autor «Gazety
Krajowej» – […] łącząc zabawę z dobrym uczynkiem z chęcią się przyłączyło do wsparcia
cierpiącej ludzkości”. Gest Bogusławskiego pokazuje jeszcze inne oblicze teatru publicznego,
jako instytucji wyczulonej na nędzę. Instytucji, która prowadzi działalność dobroczynną.
Przedstawienie z 4 stycznia 1794 roku każe zadać pytanie o biedę i instytucjonalizację
działalności charytatywnej w osiemnastowiecznej Polsce, a także o możliwości teatru w
dziedzinie społecznych praktyk ekonomicznych.
10.06.2014
KRAKOWIACY I GÓRALE, czyli insurekcja
Przedstawienie z 1 marca 1794 roku było ziszczeniem marzeń o teatrze narodowym. Nigdy
wcześniej, a może i już nigdy później, sojusz sceny z ulicą nie był tak silny. Bogusławski rzucił
hasło do powstania nim jeszcze Madaliński ruszył na Kraków i zanim Kościuszko przysięgał na
krakowskim Rynku. Teatr wylał się z gmachu przy placu Komisji: rozemocjonowana
rewolucyjną gorączką warszawska ulica śpiewała partie z „Krakowiaków i górali”. To – pisał
Zbigniew Raszewski – proces historyczny złapany na gorącym uczynku. Jeden z momentów,
gdy teatr staje się motorem historii. To też pochwała ludu (choć wcale nie chłopów) –
pierwsza taka opowieść w polskim teatrze. Bogusławki stworzył mit jedności narodowej; mit
Racławic przed Racławicami. Chciałbym zatem zastanowić się nad ambiwalencją tak samego
tekstu, jak i stworzonego przez autora „Krakowiaków…” mitu. Cud mniemany był także –
choć na innej płaszczyźnie – głosem w sprawie nowoczesności.
24.06.2014
TACZKA OCCIARZA, czyli mieszczaństwo
Były i inne ważne przedstawienia o mieszczanach. Przede wszystkim należało by wymienić tu
„Jarmark albo szlachcic mieszczaninem” Józefa Wybickiego (1791), który był tekstem
zaangażowanym w walkę o prawa mieszczan. Inaczej niż miało to miejsce w przypadku
chłopów, mieszczanom udało się nie tylko przełamać społeczny monopol szlachty, lecz także
– z biegiem czasu, już w kolejnym stuleciu – przejąć inicjatywę w teatrze. „Taczka occiarza”
Merciera po raz pierwszy wystawiona przez Bogusławskiego w 1790 roku cieszyła się
powodzeniem tak w XVIII, jak i w XIX wieku, stając się wyrazem mieszczańskich aspiracji i
cnót. Przedstawienie to każe zapytać o kondycję polskiego mieszczaństwa i o jego rolę w
kształtowaniu polskiej nowoczesności. Oraz czy projekt emancypacyjny rozpoczęty w XVIII
wieku okazał się sukcesem czy klęską?
……………………..
WARSZTATY
W ramach projektu OŚWIECENIE. PRZEDSTAWIENIA zaplanowane zostały także warsztaty
teatralne, które poprowadzą Justyna Sobczyk (Instytut Teatralny) i Agata Pietrzyk (Muzeum
Łazienki Królewski). Otwarte dla wszystkich zainteresowanych zajęcia kierowane są
szczególnie do nauczycieli, edukatorów i pedagogów. Warsztaty będą rozwijały zagadnienia
podejmowane przez Piotra Morawskiego podczas wykładów; celem zajęć będzie
wypracowanie ciekawych i niestandardowych sposobów mówienia o klasycznym teatrze.
prowadzący: Agata Pietrzyk, Justyna Sobczyk
terminy: 5.04, 26.04, 31.05, 28.06
czas trwania: 10:00-13:00
miejsce: Stara Pomarańczarnia
wstęp wolny
informacje, zapisy: tel.: 22 50 60 104, mail: [email protected]
Organizator:
Partner:
…………………….
Historia polskiego teatru publicznego.
Historia przedstawień.
Historia przedstawiania spraw publicznych.
Punktem wyjścia w każdej odsłonie tej historii będzie przedstawienie teatralne jako
przestrzeń spotkania twórców, polityków i obywateli, a zarazem punkt odniesienia dla
publicznych debat i zjawisk spoza teatru.
Historia polskiego teatru publicznego może być opowiedziana jako historia
p r z e d s t a w i a n i a s p r a w . W tej historii scena teatralna jest miejscem, gdzie ogniskują
się społeczne napięcia, gdzie przecinają się drogi kultury i kontrkultury, skąd roztacza się
widok na rozległy świat wokół teatru.
W tej historii przedstawienie jest wypowiedzią publiczną, której podmioty, źródła, języki i
konteksty są równie ważne, jak jej sprawczość i wspólnotowość, echa i pogłosy. Historia
polskiego teatru publicznego to przecież także polityczna i społeczna historia Polski.
Następne odsłony to:
Wiek XIX. Przedstawienia
Po roku 1989. Przedstawienia