intencjonalne antroponimy w litewskim przekładzie

intencjonalne antroponimy w litewskim przekładzie

LINGVISTIKA IR LINGVODIDAKTIKA TARPKULTŪRINĖS KOMUNIKACIJOS KONTEKSTE
Ирена Масойть
Wileński
Uniwersytet
Pedagogiczny,
Litwa
INTENCJONALNE ANTROPONIMY W LITEWSKIM
PRZEKŁADZIE „PANA TADEUSZA" A. MICKIEWICZA
INTENTIONAL ANTHROPONYMS IN THE LITHUANIAN
TRANSLATION OF "PAN TADEUSZ" BY A. MICKIEWICZ
SUMMARY
The majority of characters in"Pan Tadeusz'by A. Mickiewicz have intentional names
which carry a great variety of meanings due to their etymological or historical and
cultural motivation. The aim of this article is to present manifold ways of introducing
intentional anthroponyms in the Lithuanian translation of the poem and to evaluate
semantic and pragmatic accuracy in relation to the original. The contrastive analysis
of the material enables to state that it is easier to spot the meaning which has been
conveyed in athroponyms of etymological motivation. The best accuracy has been
achieved by translating those names into the Lithuanian language, e.g. Kropideł - Krapyla,
Konewka-Ąsotėlis. On the contrary, having those names left without translation, e.g. Robak
- Robakas, leads to disappearance of their contextual meanings. It has been revealed that
the process of translating names of different old Polish posts is much more complicated.
The translation of these names into Lithuanian, e.g. Sedzia - Teisėjas, Hrabia - Grovas,
as well as applying the form of borrowings to them, e.g. Wojski - Voiskis do not convey
their historical and cultural shades.
Key-words: anthroponyms, styiistics, translation.
Jednym z najtrudniejszych problemów translatorycznych jest przekład nazw włas­
nych: toponimów i antroponimów. Ze szczególna wyrazistością występuje on w przekła­
dach literatury pięknej.
„Nazwy własne w odróżnieniu od pospolitych mają wąski zakres znaczeniowy, ale za
to ich treść znaczeniowa jest bardzo bogata" [Grzenia 1998:18]. Współtworzą one wizję
świata przedstawionego w utworze i mają istotne znaczenie dla właściwego odczytania
sensu jego poszczególnych elementów. Przykładem takiego utworu, w którym mamy
nagromadzenie nazw własnych, występujących w bardzo różnych funkcjach, jest poemat
A. Mickiewicza „Pan Tadeusz". Można tu spotkać imiona własne różnego rodzaju: histo­
ryczne (np. jenerał Dąbrowski, Napoleon), realistyczne, tzn. autentycznie występujące w
opisywanym środowisku regionalnym, społecznym lub narodowościowym (np. zaścian­
kowa szlachta Mickiewiczc, Major Ryków, Żyd Jankiel i in.) oraz intencjonalne, inaczej
określane jako „znaczące" czy „symboliczne" [por. Górski 1977: 251-252]. Są to nazwy
155
Лингвистика и лингводидактика в контексте межкультурной
коммуникации
własne, w których motywacji etymologicznej lub społeczno-kulturowej zawarte jest szcze­
gólne przesłanie dla odbiorców utworu. Tego rodzaju imiona ma większość podstawowych
bohaterów epopei, np. Sędzia, Podkomorzy, Wojski, Hrabia, ksiądz Robak, oraz wielu
drugoplanowych, np. szlachta z Dobrzyna. K. Górski [1977:255] uważa, że onomastyka
u Mickiewicza „ma przede wszystkim na celu stworzenie kolorytu lokalnego w czasie i
przestrzeni oraz wyzyskanie symbolicznej wartości pewnych imion własnych".
Każdy z wyżej wymienionych rodzajów imion wymaga innego potraktowania w
przekładzie. Największym wyzwaniem dla tłumacza są intencjonalne imiona własne w
utworach, których akcja jest osadzona głęboko w realiach danego kraju. Sytuację kompli­
kuje fakt, gdy występują one w większej liczbie, a na dodatek przemieszane są z imionami
realistycznymi [zob. Hejwowski 2006:103].
Celem mojego artykułu jest ukazanie na wybranych przykładach różnych sposobów
oddania intencjonalnych imion własnych bohaterów w litewskim przekładzie „Pana
Tadeusza" oraz ocena ich adekwatności semantycznej oraz pragmatycznej względem
oryginału.
1. Na początku należy przypomnieć, że istnieją trzy litewskie przekłady epopei A.
Mickiewicza. Dwa pierwsze pełne tłumaczenia poematu powstały jednocześnie, a więc
całkowicie niezależnie od siebie i zostały opublikowane w Kownie dopiero w roku 1924 ,
w dobie zerwania oficjalnych stosunków polsko-litewskich po włączeniu Wilna do Polski.
Trzeci przekład "Pana Tadeusza" ukazał się na Litwie Radzieckiej w 1974 r.
Jednego z przekładów w 1924 r. dokonał Konstantinas Šakenis (1881-1959) - z wy­
kształcenia inżynier, działacz społeczno-polityczny, minister oświaty, przewodniczący
sejmu litewskiego."Pan Tadeusz" był jego jedyną próbą tłumaczenia literackiego. Autorem
drugiego przekładu z 1924 r. był Antanas Valaitis (1990-1946) - z zawodu nauczyciel,
od pierwszej wojny światowej do r. 1926 mieszkał we Francji, gdzie studiował literaturę,
później był lektorem języka litewskiego w Instytucie Europy Wschodniej w Wilnie, po­
dejmował próby przekładu z różnych języków.
Trzeci przekład "Pana Tadeusza" ukazał się w całości drukiem w roku 1974, a więc
w 140 rocznicę powstania dzieła. Pracowało nad nim dość długo (ponad 20 lat - od
1951 r.) dwu słynnych poetów litewskich: Vincas Mykolaitis-Putinas (1893-1967), który
tłumaczenie doprowadził do księgi VI, a po jego śmierci - Justinas Marcinkevičius (ur.
1930). Przekład doczekał się pozytywnej oceny krytyków, czterokrotnej edycji. Jego urywki
są publikowane w różnych antologiach litewskich, zwłaszcza popularne są fragmenty
dotyczące opisu przyrody, grzybobrania lub polowania.
Mówiąc o przekładzie intencjonalnych imion bohaterów, będziemy odwoływali
się do ostatniego tłumaczenia z roku 1974, i to nie tylko ze względu na jego największe
walory artystyczne i szeroką recepcję w środowisku litewskim, ale też dlatego, że zostały
1
1
Późny przekład „Pana Tadeusza" zaskakuje na ile tłumaczeń w innych językach. Jako pierwsze w 1835 г.,
zaraz po ukazaniu się poematu, pojawiło się tłumaczenie Spazicra na język niemiecki. W roku 1924 istniały
już 3 tłumaczenia niemieckie - 1836,1882,1898; 2 rosyjskie - 1875,1882; francuskie - 1882; czeskie - 1982;
angielskie - 1885; hiszpańskie - 1885.
156
LINGVISTIKA IR LINGVODIDAKTIKA TARPKULTŪRINĖS KOMUNIKACIJOS KONTEKSTE
w nim bez wątpienia twórczo wykorzystane sugestie z pierwszych przekładów „Pana
Tadeusza". Nawiązanie do przekładów z roku 1924 będzie miało więc jedynie charakter
porównawczy.
2. Istnieją różne klasyfikacje technik translatorskich, stosowanych w przekładzie nazw
własnych. Analizując litewski przekład antroponimów o funkcji intencjonalnej, posługuję
się najczęściej przyjmowaną w pracach polskich typologią I. Nowakowskiej-Kempnej
[1979:67-90]. Wprowadza ona pojęcie transpozycji (pol. przeniesienia) i wyróżnia kilka
jej rodzajów, których wybór uwarunkowany jest typem morfologicznym języka docelo­
wego. W tłumaczeniu na język litewski mamy do czynienia:
1) z transpozycją ortograficzną (czyli adaptacją graficzną imienia, np. polskie rz oddaje
się zapomocą litewskiego znaku z) i fonologiczno-fonetyczną (czyli adaptacją wymowy,
np. polskie nosówki oddaje się za pomocą połączeń om, em);
2) transpozycją morfologiczną, która polega na zaadaptowaniu obcej nazwy własnej
do systemu języka litewskiego za pomocą odpowiedniej końcówki fleksyjnej lub formantu
słowotwórczego, np. Dąbrowski - Dombrovskis;
3) transpozycją leksykalną, tzn. zastąpieniem imienia polskiego jego ogólnie uznanym
odpowiednikiem litewskim, np. imię bohatera tytułowego: Tadeusz - Tadas, albo mniej
lub bardziej dokładnym tłumaczeniem antroponimu polskiego na język litewski.
3. Intencjonalne antroponimy odgrywają dużą rolę zarówno w warstwie fabularnej,
jak i stylistycznej utworu. Przybrane nazwisko - Robak - ukazuje intencję pokonania w
sobie pychy, która przyświecała głównemu bohaterowi, Jackowi Soplicy. W funkcji nazw
osobowych występują tutuły urzędowe. A. Mickiewicz pominął lub usunął w cień imiona i
nazwiska niektórych głównych bohaterów poematu, a wyeksponował ich tytuły urzędowe.
Na przykład nie znamy ani nazwiska, ani imienia Podkomorzego, Hrabiego i Asesora.
Część postaci ma tylko nazwiska, np. Sędzia - Soplica, Stolnik - Horeszko, Wojski - Hreczecha, Rejent - Bolesta, jednak używane są one w tekście poematu znacznie rzadziej niż
nazwy tutułów. Jedynie niżsi urzędnicy - Woźny Protazy Brzechalski oraz Klucznik Ger­
wazy Rębajło - znani są czytelnikom również z imion. W ten sposób w poemacie zostało
ukazane zróżnicowanie wewnętrzne stanu szlacheckiego oraz złożone relacje społeczne
między przedstawicielami tych warstw. W tytulaturze urzędowej znajduje wyraz głęboko
zakorzeniony w społeczności szlacheckiej szacunek względem godności i pełnionych
funkcji, które były przekazywane dziedzicznie . Wśród nomenklatury szlacheckiej nie
przypadkowo pojawia się tytuł zachodni - Hrabia, jego funkcja wutworze też jest znacząca.
W ten sposób autor przeciwstawia nowe pokolenie Polaków, przesadnie zachwycające się
kulturą zachodnioeuropejską, odchodzącemu światu kultury staropolskiej.
2
Stylistyka epopei waha się między podniosłością a humorem i groteską. Efekt hu­
morystyczny mają przezwiska szlachty z Dobrzyna. „Imioniska" przyjmowane przez
1
Tę cechę obyczajowości szlacheckiej poeta celowo chciał zaakcentować w swojej epopei. Por. objaśnienia
samego autora [Mickiewicz 1980:591).
157
Лингвистика и лингводидактика в контексте межкультурной
коммуникации
Dobrzyńskich dla odróżnienia wszystkich Maćków i Bartków symbolizują najczęściej
używane przez nich rodzaje broni (Rózeczka, Kropiciel albo Chrzciciel, Konewka, Brzy­
tewka, Szydełko), rzadziej jakieś inne sprawy związane z ich życiem (Prusak, Zabok,
Kurek na kościele, Sak).
Ze względu na sposób wyrażenia zawartej w nich intencji, wszystkie „znaczące"
antroponimy można podzielić na dwie grupy: nazwy o motywacji etymologicznej oraz
historyczno-kulturowej.
4. Motywację etymologiczną mają przede wszystkim nazwiska i przydomki bohaterów.
Już ogólny rzut oka na zestawienie tych antroponimów w polskim oryginale i litewskim
przekładzie ukazuje nam, że tłumacze posłużyli się w tym przypadku różnymi technikami
translatorycznymi.
Tabela l.Antroponimy
Mickiewicz (1834)
Šakenis (1924)
Brzechalski
Brzechalskis
Brzytewka, Brzytwa Skustuvėlis, Skustuvas
Chrzciciel, Kropiciel Šlaks rytojas,
Krikštytojas
Konewka, Konew
Ąsotėlis, Ąsotis
Płut
Plutas
Prusak
Prūsas
Rębajło
Rentaila
Robak
Robakas
Sak
Sakas
Szydełko
Ylelė
о motywacji
etymologicznej
Valaitis (1924)
Mykolaitis-Putinas,
Marcinkevičius (1974)
Brechalskis
Bžechalskis
Skustuvėlis, Skustuvas Skustuvėlis, Skustuvas
Krapintojas,
Krapyla
Krikštytojas
Ąsotėlis, Ąsotis
Ąsotėlis
Plutas
Plutas
Prūsokas, Prūsas
Prūsas
Rembaila
Rembaila
Robakas
Kirminas
Maišas
Greblys
Ylelė, Yla
Ylutė
Większość antroponimów tego typu została w ostatnim przekładzie litewskim
przetłumaczona: Brzytewka - Skustuvėlis, Kropiciel - Krapyla, Konewka - Ąsotėlis, Pru­
sak - Prūsas, Sak - Maišas, Szydełko - Ylelė. Wybór takiej strategii translatorskiej narzuca
tekst oryginału, w którym każde z tych przezwisk szlachty dobrzynieckiej jest odpowiednio
umotywowane w samym tekście, np. Poparł stronę Chrzciciela Bartek, zwan Brzytewka,/
Od szabli cienkiej, tudzież Maciej, zwan Konewka,/ Od sztućca, który naszał, z gardłem
tak szerokiem,/ Że zeń jak z konwi tuzin kulek lał potokiem [VII, 103-106]. Tłumaczenie
pozwoliło nie tylko ocalić treść oryginału, ale też oddać w przekładzie litewskim pewne
stylistyczne wartości tekstu Mickiewicza, np. groteskowo zarysowaną charakterystykę
drobnej szlachty, komizm sytuacyjny i językowy w opisie bitwy.
Cztery antroponimy Bžechalskis, Plutas, Rembaila i Robakas zachowały w wersji li­
tewskiej swoje oryginalne brzmienie leksykalne (doznając jedynie pewnych przekształceń
graficznych i fonetycznych). Uległy one jedynie transpozycji morfologicznej, dzięki której
158
LINGVISTIKA IR LINGVODIDAKTIKA TARPKULTŪRINĖS KOMUNIKACIJOS KONTEKSTE
nie tylko zostały włączone do typowych wzorców odmiany litewskiej, ale też skojarzone
z rodzimymi antroponimami litewskimi, np. Rembaila jak Songaila.
W litewskim brzmieniu jednak zatarciu uległa „znacząca" etymologia tych nazwisk.
Świadomi tego tłumacze litewscy w obszernych przypisach, umieszczonych na końcu
wydania, wskazują na pochodzenie przydomka Rembaila od polskiego czasownika rąbać
[Mickevičius 1998: 366] oraz nazwiska, charakteryzującego rosyjskiego kapitana - Plu­
tas, które kojarzy się z rosyjskim rzeczownikiem плут oszust' [Mickevičius 1998: 385].
Podobnych objaśnień etymologicznych brakuje jednak przy antroponimach Robakas i
Bžechalskis.
W oryginale tymczasem niejednokrotnie spotykamy w kontekstach z antroponimem
Robak konotacje, nawiązujące do pewnych właściwości robaka jako stworzenia, które
przestają być czytelne w języku docelowym przy nieprzetłumaczonej nazwie Robakas.
Dopiero w Księdze X, w której podczas wyznania bohatera ta aluzja staje się niezwykle
istotna, por. Ja, niegdyś dumny z rodu, ja, com był junakiem,/ Spuściłem głowę, kwestarz,
zwałem się Robakiem,/ Że jako robak w prochu... [X, 829-831] tłumacze decydują się na
jednokrotne przetłumaczenie tej nazwy osobowej jako Kirminas (lit. kirminas 'robak'),
por. Atsisakiau puikybės/ Ir galvą nulenkiau: aš išdidus šaunuolis,/Įsišvenčiau. Ir štai - aš
Kirminas - vienuolis, I Kaip žemės kirminas... [Mickevičius 1998: 281-282], w dalszej
części tekstu jednak wracają do antroponimu Robakas.
Nazwisko Woźnego - Brzechalski - pojawia się w poemacie tylko jeden raz, ale w
dość znaczącym kontekście, podczas kłótni w Księdze V: Wtem Protazy zawołał trzykroć:
„Uciszcie się!/ Na ustęp! Ja, Protazy Baltazar Brzechalski,/ Dwojga imion, generał niegdyś
trybunalski" [V, 631-633] i dalej „Brzechaczu! - wrzasnął Klucznik, -ja cię wnet nauczę!"
[V, 641]. W tym dyskursie mamy wyraźne nawiązanie do czasownika brzechać 'szczekać',
które wskutek przyjętego rozwiązania translatorycznego zanikło w tekście litewskim.
5. Motywację historyczno-kulturową w tekście Mickiewiczowskim mają tutuły urzę­
dowe: Podkomorzy, Stolnik, Sędzia, Hrabia, Wojski, Asesor, Rejent, Woźny i Klucznik, które
występują w funkcji antroponimów, na co dodatkowo wskazuje użycie w nich wielkich
liter. Zarówno w nielicznych umieszczonych w końcu poematu objaśnieniach autorskich,
jak i w samym tekście poetyckim, np. Usnął ostatni w Litwie Woźny trybunału [I, 891],
podkreśla Mickiewicz ich anachronizm względem akcji poematu. Zabieg ten jednak jest
uzasadniony artystycznie intencją całego utworu: „Pan Tadeusz" jest syntezą kilku wie­
ków dawnej Polski szlacheckiej i w wizji poetyckiej przedstawia świat, który odszedł na
zawsze. Na początku XIX w. swoją prawomocność zachowały jedynie urzędy związane z
sądownictwem: Sędzia, Rejent, Asesor, Woźny. Większość z wprowadzonych przez poetę
nazw urzędów od dawnego czasu miała już tylko charakter tytularny, np. Wojski (tribūnus)
„bywał niegdyś z urzędu opiekunem żon i dzieci szlachty w czasie pospolitego ruszenia"
[Mickiewicz 1980: 591]. W dworze Sopliców Wojski słynie z zupełnie innych obowiąz­
ków - jest mistrzem urządzania polowania i zarządza kuchnią. Niektóre wykorzystane
przez Mickiewicza nazwy urzędów zmieniły całkowicie zakres swoich funkcji, np. Pod­
komorzy'w dawnej Polsce: wysoki urzędnik dworski, zastępca komornika, zarządzający
159
Лингвистика и лингводидактика в контексте межкультурной
коммуникации
dworem księcia oraz gospodarką w dobrach panującego; w czasach późniejszych urzędnik
ziemski rozstrzygający spory graniczne' [SDor]. W Soplicowie Podkomorzy przebywa w
roli sędziego, który ma rozstrzygać spór o zamek.
W litewskich przekładach odnajdujemy następujące odpowiedniki tytułów urzę­
dowych.
Tabela 2. Antroponimy о motywacji historyczno-kulturowej
Mickiewicz (1834) Šakenis (1924)
Valaitis (1924)
Mykolaitis-Putinas,
Marcinkevičius (1974)
Asesor
Antstolis
Asesorius
Asesorius
Hrabia
Grovas
Grafas
Grovas
Klucznik
Raktininkas
Raktininkas
Raktininkas
Podkomorzy
Maršalka
Podkomožis
Pakamorė
Rejent
Notaras
Rejentas
Rejentas
Sędzia
Teisėjas
Teisėjas
Teisėjas
Stolnik
Stalininkas
Stalininkas
Stalininkas
Wojski
Globėjas
Voiskis
Vo iškis
Woźny
Tvarkdarys
Tvarkdarys, bylų šauklys
Šauklys
Tytulatura szlachecka stanowi szczególną barierę językowo-kulturową, której sprostać
nie mogą również inne języki obce, np. zachodnioeuropejskie [por. Burkhardt 2006:266268, Skibińska 1999:105-106]. V. Mykolaitis-Putinas i J. Marcinkevičius w tłumaczeniu
tego rodzaju nazw własnych zastosowali dwa różne rozwiązania.
Jako egzotyzmy, które zostały poddane jedynie transpozycji fleksyjnej, występują w tej
grupie trzy nazwy osobowe: Asesorius i Rejentas oraz voiskis. Jedna z nich - asesorius - jest
notowana w słowniku języka litewskiego (LKŽe), jest jednak znacznie mniej znana niż
jej odpowiednik antstolis. Objaśnienie tych wyrazów dociekliwy czytelnik litewski może
znaleźć w załączonych do litewskiego wydania objaśnieniach Mickiewiczowskich. Tłuma­
cze wprowadzili też do przekładu zapożyczenie - Voiskis.Vf przyswojonym gramatycznie
antroponimie Voiskis uległa zatarciu jego etymologia (od pol. wojsko), a zatem i pierwotne
znaczenie tego urzędu, strukturalnie jednak uzyskał on postać typowego szlacheckiego
nazwiska polskiego z sufiksem -ski. Dzięki temu antroponim Voiskis, choć i zatracił pewne
konotacje, nie przestał spełniać funkcji socjologicznej.
W innych przypadkach tłumacze szukali w języku litewskim uznanych i zarejestrowa. nych w słowniku w tym znaczeniu odpowiedników leksykalnych: Pakamorė, Stalininkas,
Teisėjas, Raktininkas, Šauklys. Niektóre spośród nich mają w słowniku języka litewskiego
jedno znaczenie, jak przestarzały polonizm pakamorė 'podkomorzy', albo przejrzysty w
swojej strukturze słowotwórczej teisėjas 'sędzia' (lit. teisti 'sądzić'). Większość jednak z
wykorzystanych przez tłumaczy odpowiedników litewskich jest polisemiczna lub homo­
nimiczna, np. stalininkas 1.'stolnik', 2,'stolarz', 3.'szuflada'; raktininkas 1.'klucznik', 2.'ten,
kto robi klucze', šauklys 1.'herold', 2.'głosiciel jakiejś idei' (od Saukti 'wzywać, głosić coś')
[LKŽe]; skojarzenia więc, które wywołują one u odbiorców litewskich nic są tak jedno-
160
LINGVISTIKA IR LINGVODIDAKTIKA TARPKULTURINĖS KOMUNIKACIJOS KONTEKSTE
3
znaczne i nie zawsze są kojarzone z dawną tytulaturą szlachecką . Szczególnie wyraźna
rozbieżność zachodzi między polskim antroponimem Woźny (etym. od wozić) a jego
odpowiednikiem w języku docelowym - Tvarkdarys, który ma strukturę złożenia opartego
na wyrazach podstawowych daryti tvarką 'czynić porządek'. Ekwiwalent litewski co prawda
dość trafnie odzwierciedla pełnione przez Woźnego w Soplicowie obowiązki, ale daleko
odbiega od sprawowanych przez sądowego woźnego funkcji. Na początku Księgi VI,
gdy spełniając swoją misję urzędową, Woźny wyrusza z pozwem do Hrabiego, w tekście
litewskim pojawia się inne,bliższe znaczeniowo określenie bylą šauklys 'woźny sądowy'.
Należy zaznaczyć, że Mykolaitis-Putinas oraz Marcinkevičius najczęściej zastępują tytuły
Klucznika i Woźnego ich imionami: Gervazas i Protazas, wyzyskując w ten sposób inny
chwyt stylistyczny Mickiewicza. Wprowadzenie do tekstu Mickiewicza tych podobnych
w brzmieniu imion bowiem jest oparte na paronomazji, zabiegu stylistycznym, który
zwykle służy ukazaniu komizmu postaci [zob. Górski 1977:288].
Jak wynika z zestawienia w tabeli, autorzy ostatniej litewskiej edycji "Pana Tadeusza",
wzorując się na swoich poprzednikach, Hrabiego mogli obdarzyć imieniem Grovas lub
Grafas. Mimo wspólnej etymologii wyrazy te trafiły do języka litewskiego różnymi drogami
i mają dziś różne nacechowanie stylistyczne. Dialektyzm grovas (od staro-średnio-niemieckiego grov) ograniczony był terytorialnie do pogranicza litewsko-polsko-niemieckiego,
jego synonim gra/as natomiast jest wyrazem utrwalonym w języku ogólnym. Decyzja
tłumaczy, aby obdarzyć bohatera, będącego przedstawicielem nowego pokolenia, które
wyraźnie zrywa z tradycją szlachecką, imieniem Grovas, wydaje się dyskusyjna. Przesta­
rzały i nieznany współczesnemu czytelnikowi wyraz grovas nie spełnia w utworze ani
funkcji „znaczącej", ani socjologicznej. Wręcz odwrotnie, może mylić, nawiązując wskutek
swojego przestarzałego nacechowania do tytulatury staropolskiej.
6. Jak już zaznaczyliśmy na wstępie - przekład „znaczących" imion własnych jest dla
tłumacza trudnym zadaniem, od ich trafności bowiem w dużym stopniu zależy zachowanie
spójności semantycznej i klimatu stylistycznego oryginału. Z powyższej analizy kontrastywnej materiału wynika, że autorzy ostatniego litewskiego przekładu „Pana Tadeusza"
w poszukukiwaniu trafnych rozwiązań sięgają po różne techniki translatorskie. Wydaje
się, że łatwiejsze jest odczytanie przesłania zawartego w antroponimach o motywacji ety­
mologicznej, a najlepszym rozstrzygnięciem w trakcie przekładu - ich przetłumaczenie,
tak jak w przypadku przezwisk szlachty. Włączenie do tekstu docelowego takich antro­
ponimów bez przekładu, jak to się dzieje z nazwą głównego bohatera - Robakas - grozi
utratą różnych aluzji kontekstowych. Znacznie trudniejszy okazuje się przekład nazw
osobowych, które zawierają jakiś podtekst społeczno-kulturowy, jak jest to w przypadku
nazw urzędów staropolskich. Zarówno ich przetłumaczenie na język litewski (Teisėjas,
' W ostatniej cdycji'Tana Tadeusza" można jednak dostrzec trafne odrzucenie mniej udanych odpowiedników
litewskich zastosowanych przez K. Sakcnisa: zbyt ogólnego Globėjus 'opickun'na określenie Wojskiego, niedo­
kładnych i wieloznacznych Antstolis l.'komorny',2.'lawnik'na określenie Asesora oraz Maršalka 1.'marszałek',
2.'mistrz ceremonii' na określenie Podkomorzego. Uniknięto też zbędnego wtórnego zapożyczenia polskiego
1'oilkomoiis, które się pojawiło w tłumaczeniu Л. Valaitisa.
161
Лингвистика и лингводидактика в контексте межкультурной
коммуникации
Grovas), jak też zachowanie w przekładzie w postaci egzotyzmów (Voiskis, Asesorius),
nie oddaje w pełni tego nacechowania i sensu, którym obdarzone są one w oryginale, i
które pozwalało Mickiewiczowi tak trafnie oscylować w poemacie między podniosłością
a komizmem.
BIBLIOGRAFIA
Opracowania:
1.
2.
Grzenia J. Słownik nazw własnych. - Warszawa, 1998.
Burkhardt H. Kulturspezifische Lexik in den deutschen Übersetzungen von "Pan
Tadeusz"// Berührungslinien. Polnische Literatur und Sprache aus der Perspekive des
deutsch-polnischen kulturellen Austauschs. Heraus, von M. Marszałek, A. Nagórko. -
Hildesheim, 2006,259-272.
3.
Hejwowski К. Kognitywno-komunikacyjna
4.
5.
Górski K. Mickiewicz. Artyzm i język. - Warszawa, 1977.
Nowakowska-Kempna I. Transpozycja nazw własnych z języka polskiego na języki
teoria przekładu. - Warszawa, 2006.
południowosłowiańskie. - Katowice, 1979.
6.
Skibińska E. Przekład a kultura. Elementy kulturowe we francuskich
„Pana Tadeusza". - Wrocław, 1999.
tłumaczeniach
Teksty źródłowe:
1.
Mickiewicz A. Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Biblioteka Narodowa,
wyd. VIII, opracował S. Pigoń. - Wrocław, 1980.
2.
Mickevičius A. Ponas Tadas arba paskutinis antpuolis Lietuvoje. Iš lenkų kalbos vertė
V. Mykolaitis-Putinas,J. Marcinkevičius. - Vilnius, 1998.
3.
Mickevičius A.. Ponas Tadas arba paskutinis užpuolimas Lietuvoje. Iš lenkų kalbos
vertė A.Valaitis. - Kaunas, 1924.
4.
Mickevičius A.. Ponas Tadas arba ginklu į savo teisę. Iš lenkų kalbos vertė K.
Šakenis. - Kaunas, 1924.
Słowniki:
SDor - Słownik języka polskiego. Pod red. W. Doroszewskiego. Т. I-XI. - Warszawa 1958-
1969.
LKŽe - Lietuvių kalbos žodynas. Lietuvių kalbos institutas 2005.E1. variantas: www.lkz.lt
162