Rzymianie i Barbarzyńcy

W roku 31 przed Chr., w
trakcie stoczonej pod Akcjum bitwy, wewnêtrzne spory zakoñczy³y siê upadkiem
Republiki i powstaniem Cesarstwa. Od tej chwili w³adzê sprawowali wybierani
przez senat cesarze, którzy
byli zwierzchnikami armii
oraz najwy¿szymi kap³anami. Pierwszym cesarzem zosta³ wybrany Oktawian August. Nowy cesarz prowadzi³ szerok¹ politykê podboju i pod koniec I wieku
przed Chr. i na pocz¹tku I
wieku po Chr. wysy³a³ swoje wojsko miêdzy innymi na
wyprawy wzd³u¿ pó³nocnozachodnich wybrze¿y dzisiejszych Niemiec i Pó³wyspu Jutlandzkiego. Podró¿e
te by³y najprawdopodobniej jednymi z pierwszych,
maj¹cych na celu spenetrowanie oraz militarne rozpoznanie terenów le¿¹cych a¿
po rzekê £abê. W pierwszej
dekadzie I wieku po Chr.
Rzymianie prowadzili na
tym terenie agresywn¹ politykê zdobywania nowych
ziem, zakoñczon¹ jednak¿e
sromotn¹ klêsk¹ w 9 roku
po Chr. w Lesie Teutoburskim, czyli dzisiejszym Kal..
kriese, ko³o Osnabruck.
Trzy rzymskie legiony - oko³o 20 tysiêcy ¿o³nierzy - pod
dowództwem Publiusza
Kwityliusza Warusa zosta³y zrównane z ziemi¹ przez
zjednoczone plemiona germañskie, na czele których
sta³ Arminiusz - wódz plemienia Cherusków. Arminiusz przez wiele lat s³u¿¹c
w armii rzymskiej pozna³
dok³adnie taktykê przeciwnika i kiedy tylko nadarzy³a siê po temu okazja swoj¹
wiedzê i umiejêtnoœci wykorzysta³ przeciwko Rzymowi. Czêœæ z ¿o³nierzy rzymskich po bitwie dosta³a siê
do niewoli, a znaki legio-
Rzymianie
i Barbarzyñcy
nowe zosta³y przechwycone
przez Germanów. Podobno
jeszcze d³ugo póŸniej cesarz
Oktawian August pogr¹¿ony w rozpaczy po klêsce
powtarza³ s³owa: Warusie
oddaj mi moje legiony. Dlatego te¿ Oktawian August
zdecydowa³ siê okreœliæ granice Imperium Romanum,
które mia³y opieraæ siê na
rzekach Ren, Dunaj i Eufrat. Jego nastêpcy tylko
nieznacznie modyfikowali
zasiêg terytorium Cesarstwa Rzymskiego, maj¹c niejako w pamiêci niepokonanych Germanów i ich dziki kraj. Wiele informacji o
ludach zamieszkuj¹cych
ziemie Barbaricum dostarczaj¹ nam dzie³a rzymskich historyków. Publiusz
Korneliusz Tacyt w swoim
dziele Germania, wydanym w 98 roku po Chr.
opisywa³ etnografiê i geografiê Barbaricum w okresie rzymskim. Chocia¿
kraj przedstawia pewn¹
rozmaitoœæ wygl¹du - pisa³ Tacyt - na ogó³ jednak
naje¿ony jest lasami albo
oszpecony bagnami. (…)
Nie tworz¹ oni jednego
plemienia (…), zajmuj¹
wiêksz¹ czêœæ Germanii i
s¹ prócz tego podzieleni
na odrêbne ludy wed³ug
specjalnych nazw, chocia¿
nazywa siê ich ogólnym
imieniem Swebów.
Bitwa w Lesie Teutoburskim by³a jednym z wielu
konfliktów toczonych pomiêdzy Rzymem i Barbarzyñcami przez nastêpne
czterysta lat. Mia³a jednak
Na ok³adce: Cesarz Wies³aw w rzymskim stroju
triumfalnym. Na g³owie wieniec laurowy oraz
bia³a tunika i toga, na nogach sanda³y z rzemieni.
Strój wykonano w biskupiñskiej pracowni.
fot. Jacek Mielcarzewicz
prze³omowe znaczenie dla
wolnoœci Germanów zamieszkuj¹cych ziemie na wschód
od Renu i na pó³noc od
Dunaju. Mimo pora¿ki Rzymianie przez prawie cztery
wieki pozostawali w mniej
lub bardziej intensywnych
kontaktach handlowych i
kulturowych z Barbarzyñcami.
Cesarstwo Rzymskie i
œwiat barbarzyñski oddzielone by³y od siebie z³o¿on¹
i rozbudowan¹ lini¹ obrony, tzw. limesem. Na wielu
odcinkach granica opiera³a
siê na naturalnych ciekach
wodnych (na przyk³ad Ren i
Dunaj), wzmocniona jedynie rozlokowanymi co jakiœ
czas obozami, w których
stacjonowa³y legiony, czy
wie¿ami stra¿niczymi. Jedn¹ z najsilniej ufortyfikowanych granic by³a granica
w Brytanii - tak zwany Wa³
Hadriana, przebiegaj¹cy ze
wschodu na zachód przez
prawie 120 kilometrów wysoki kamienny mur. Du¿a
czêœæ armii rzymskiej stacjonowa³a równie¿ w obozach i kasztelach rozlokowanych wzd³u¿ Dunaju.
Dziêki limesowi Rzymianie
zabezpieczali siê przed atakami Barbarzyñców. Ale
ufortyfikowana granica mia³a mieæ bardziej znaczenie
psychologiczne - mia³a byæ
œwiadectwem ogromu i potêgi Rzymu.
Obszary zlokalizowane
poza limesem, czyli dzisiejsze ziemie Europy Œrodkowej, Wschodniej i Pó³nocnej, okreœlane by³y przez
Rzymian terminem Barbaricum. Zamieszkiwa³y je najró¿niejsze plemiona barbarzyñskie, miêdzy innymi
Sarmaci, Dakowie, Wandalowie, Goci, Ba³towie. Na
terenach dzisiejszej Polski
lokalizowane s¹ plemiona:
Gotów oraz Gepidów wi¹zane z zasiêgiem tzw. kultury wielbarskiej zajmuj¹cej
Pomorze Gdañskie i Œrodkowe, Wysoczyznê Elbl¹sk¹, Ziemiê Che³miñsk¹, Pojezierze Krajeñskie i Drawskie, pó³nocno-wschodni¹
Wielkopolskê, zaœ od pierwszych dekad III w. po Chr.
Wschodnie Mazowsze i Ziemiê Lubelsk¹. Na po³udnie
od Gotów zamieszkiwa³y
plemiona Lugiów i Wandali wi¹zane z kultur¹ przeworsk¹. Ich siedziby obejmowa³ obszary dorzecza Warty i Prosny, œrodkowego i
górnego biegu Wis³y. Nad
dolnym biegiem Warty oraz
w wid³ach rzek Bóbr, Nysa
£u¿ycka i Sprewa mieszkali
Burgundowie (tzw. kultura
luboszycka).
Wp³yw Rzymu na œwiat
germañski by³ ogromny. Cesarstwo Rzymskie dzia³a³o
jak katalizator na rozwój
Germanów. O intensywnoœci tych kontaktów œwiadcz¹
znajdowane na terenie Barbaricum importy rzymskie czyli towary produkowane
na terenie Cesarstwa i sprowadzane - ró¿nymi drogami
- do Barbaricum. Relacje
Cesarstwa Rzymskiego z Barbaricum opiera³y siê w³aœnie przede wszystkim na wymianie handlowej, zaœ w
mniejszym stopniu by³y to
kontakty militarne i dyplomatyczne. Na terenach przygranicznych Rzymianie kupowali potrzebne zaopatrzenie dla stacjonuj¹cych w
obozach wojskowych legionistów. Od ludów zamieszkuj¹cych tak nieznan¹ Pó³noc kupowano bursztyn, futra czy niewolników. W zamian za swoje towary Barbarzyñcy otrzymywali rzymskie monety, paciorki szklane, naczynia br¹zowe, srebrne, szklane oraz naczynia
terra sigillata, ale ponadto
elementy uzbrojenia, kruszec, wino i luksusowe tkaniny. Germanie przejêli od
Rzymian wiele obyczajów
oraz przedmiotów. Handel
by³ jednym ze sposobów wywierania wp³ywu na Barbarzyñców. Oprócz drogi handlowej przedmioty rzymskie
dociera³y do Barbaricum jako prezenty dla wodzów barbarzyñskich, ³upy zdobywane w trakcie wypraw wojennych, trybuty lub okup
za jeñców rzymskich. Równie¿ Germanie odcisnêli
swoje piêtno na kulturze
Rzymu. Pocz¹tkowo wystêpuj¹cy jako jeñcy podczas
pochodów triumfalnych, z
czasem zaczêli byæ zatrudniani w armii rzymskiej,
otrzymywali obywatelstwo,
osiedlali siê na terenie Cesarstwa.
Jednym z podstawowych
towarów sprowadzanych
przez Rzymian z Barbaricum by³ bursztyn. Rzymianie lubowali siê w tajemniczym, pachn¹cym, leczniczym i sprowadzanym z dalekich krañców œwiata jantarze. Tak zwanymi szlakami bursztynowymi, biegn¹cymi z po³udniowych wybrze¿y Ba³tyku na tereny
Cesarstwa Rzymskiego,
sprowadzano ten niezwykle
Gazeta Biskupiñska, Adres redakcji: Biskupin, pó³wysep, tel. (052) 30-25-280; Wydawca: Wydawnictwo Dominika
Ksiêskiego "Wulkan", Pa³uki, tygodnik lokalny, ¯nin, S¹ dowa 4; Redaktor naczelny: Dominik Ksiêski; Anio³
Stró¿: Roksana Chowaniec. Sekretarz redakcji: Miros³awa Roszak. Reporterzy: Magdalena Kruszka, Sara
Matuszewska, Jacek Mielcarzewicz, Tomasz Rogacz, Rafa³ Tr¹bski. Sk³ad i ³amanie: Leszek Adamczyk; Korekta:
Stanis³aw Tyrakowski. Opracowanie graficzne: Leszek Malak.