Stres szkolny, jak sobie z nim radzić?

Pedagog radzi:
Stres szkolny, jak sobie z nim radzić?
1. Pojęcie i istota stresu.
W psychologii pojęcie stresu rozumiane jest bardzo różnie. Według prof. Tomasza
Kocowskiego stres jest „zespołem powiązanych procesów w organizmie i systemie
nerwowym, stanowiących ogólną reakcję osobnika na działanie bodźców lub sytuacji
niezwykłych, trudnych, zakłócających, zagrażających, przykrych lub szkodliwych, zwanych
stresorami". (Encyklopedia Pedagogiczna 1993, str.742)
Inni badacze traktują stres jako stan wewnętrzny organizmu, jako reakcję na
wszelkiego rodzaju obciążenia. Określają go przeważnie jako napięcie emocjonalne. Jeszcze
inni sprowadzają stres do zewnętrznych czynników, wywołujących zwiększone pobudzenie
emocjonalne i będących źródłem napięć emocjonalnych.
W psychologii termin „stres” używany jest najczęściej w dwóch znaczeniach:
 biologicznym, gdy chodzi o zespół zmian fizjologicznych w organizmie, powstałych
pod wpływem działania bodźców szkodliwych,
 psychologicznym, kiedy mamy na myśli zespół zmian występujących w
mechanizmach psychologicznych i czynnościach, będących odpowiedzią na różnego
rodzaju sytuacje trudne.
Oba te znaczenia są ściśle ze sobą powiązane, dlatego też mówi się o
psychofizjologicznej naturze stresu.
2. Sytuacje stresowe i ich skutki.
W reakcji człowieka na sytuacje stresowe można wyróżnić trzy podstawowe fazy:
alarmową, adaptacji i wyczerpania. Charakteryzują się one tym, że w organizmie,
w odpowiedzi na sytuację trudną, powstaje stan napięcia zakłócający zachowanie.
W zależności od treści przeżywanej emocji dezorganizacja ta może przybierać różne
formy:
 Agresja jest taką formą dezorganizacji zachowania, której podłoże stanowi
przeżywany gniew. Może mieć charakter werbalny lub fizyczny i zmierzać do
wyładowania niezadowolenia czy gniewu na osobach lub przedmiotach.
 Regresja dezorganizuje funkcje psychiczne. Występuje w następstwie silnego
napięcia emocjonalnego i przejawia się w powrocie do bardziej prymitywnych form
i sposobów reagowania, charakterystycznych dla wcześniejszej fazy rozwojowej
jednostki np. zachowanie nieadekwatne do poziomu dojrzałości umysłowej bądź
emocjonalnej.
 Fiksacja występuje pod wpływem silnych, negatywnych przeżyć. Polega na
uporczywym powtarzaniu czynności, często szkodliwych, zbędnych lub na
uporczywym trwaniu w różnego rodzaju uczuciach np. miłości, niechęci, itp.
 Fantazja jest ucieczką człowieka w świat marzeń i snuciem wizji związanych z
sukcesami, których w rzeczywistości nie może osiągnąć.
Jeżeli sytuacja stresowa trwa przez dłuższy czas lub powtarza się organizm wchodzi
w fazę adaptacji. W fazie tej organizm próbuje nauczyć się, jak radzić sobie z sytuacją
trudną. Poprzez mobilizowanie mechanizmów obronnych oraz zasobów energetycznych
następuje dostosowanie do zwiększonych wymagań i zmniejsza się napięcie. Jeśli nie udało
się wypracować żadnego sposobu osłabiającego napięcie, organizm wchodzi w fazę
wyczerpania. Występuje ona po długotrwałym działaniu tego samego stresora lub wielu
jednocześnie, a możliwość obronna organizmu zostaje osłabiona albo zużyta.
3. Oznaki stresu.
Typowe oznaki stresu to:
W sferze fizjologii: bladość, pocenie się, napięcie mięśni, przyśpieszone bicie serca,
skoki ciśnienia krwi, niestrawność, suchość w ustach i w gardle, dreszcze, uczucie słabości,
częste oddawanie moczu, bezsenność, bóle głowy, częste przeziębienia, zaburzenia
menstruacji.
W sferze zachowań: spowolniony refleks, zaburzenia koordynacji psychoruchowej,
rozkojarzenie, trudności z mówieniem, tiki nerwowe, drżenie, impulsywność, intensywne
palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, nieuzasadnione zażywanie leków.
W sferze emocji: lęk, rozdrażnienie, depresja, nerwowość, złość, zakłopotanie,
zamykanie się w sobie.
W sferze sprawności myślenia: luki w pamięci, „zamęt w głowie", zapominanie,
niemożność skoncentrowania się i sprawnego myślenia, ogólny brak zainteresowań,
obsesyjne trzymanie się pewnych pomysłów i rozwiązań.
W sferze filozofii życiowej: przekonanie, że wszystko jest bez sensu, bezradność,
kwestionowanie wartości, poczucie bezużyteczności, znudzenia, bezosobowe podejście do
wykonywanych zadań.
Stres u młodzieży także nie jest taki prosty do stwierdzenia. Spędzanie czasu z rówieśnikami
jest normalną częścią dojrzewania. Ale już unikanie rodziców, agresja w stosunku do
członków rodziny, zrywanie wieloletnich przyjaźni to mogą być objawy stresu u nastolatka.
Tego typu zachowania mogą także świadczyć o innych problemach nastolatka. Objawy stresu
u młodzieży mogą być widoczne tylko w kontaktach z domownikami lub tylko w kontaktach
z rówieśnikami. Trzymaj rękę na pulsie, orientuj się w tym, co dzieje się w klasie dziecka.
Możesz rozmawiać z wychowawcą, nauczycielami lub innymi rodzicami.
Co robić, kiedy dziecko się stresuje?
Najlepszym sposobem na stres u dziecka jest przede wszystkim wysłuchanie go. Poświęć czas
swojemu dziecku i spokojnie z nim porozmawiaj. Znasz swoje dziecko na tyle, by wiedzieć,
kiedy najłatwiej jest mu rozmawiać o swoich problemach. Może otwiera się podczas jazdy
samochodem, podczas kolacji czy przed pójściem spać. Nie naciskaj, a raczej pozwól dziecku
mówić.
Jak pomóc zestresowanemu dziecku?
Jeśli dziecko lub nastolatek przyzna się do problemów w szkole, które mogą powodować
nadmierny stres, to właśnie rodzic może pomóc mu sobie z tym poradzić. Zwykłe "Nie
przejmuj się" prawdopodobnie nie wystarczy, jeśli dziecko odczuwa silny stres w szkole.
Zacznij od identyfikacji przyczyn lub przyczyny stresu u dziecka. Dla ciebie mogą to być
bardzo niewielkie problemy, dla dziecka są problemami nie do rozwiązania.
Bibliografia:
LĘK poraża małego ucznia / Ewa Jasion // Edukacja i Dialog. - 2002, nr 7, s. 58-60
O STRESIE szkolnym / Piotr Kwiatkowski // Warsztaty Polonistyczne. - 1998, nr 2, s. 59-61
METODY relaksowo-koncentrujące w konstruktywnym radzeniu sobie ze stresem szkolnym /
Paweł Zieliński // Prace Naukowe. Pedagogika / Wyższa Szkoła Pedagogiczna w
Częstochowie. - Z. 6 (1996), s. 109-119 NERWICE szkolne / Irena Namysłowska // Problemy
Opiekuńczo-Wychowawcze. - 1998, nr 5, s. 7