Praca internatu przy szkole specjalnej
Transkrypt
Praca internatu przy szkole specjalnej
Praca internat przy szkole specjalmej. Internat dla dzieci upośledzonych umysłowo jest integralną częścią szkoły, stanowiąc jej ogniwo organizacyjne. Stwarza korzystne możliwości realizacji długotrwałego, intencjonalnego, zorganizowanego i świadomego procesu wychowania i opieki specjalnej. Oddziaływanie internatu uwzględnia także elementy procesu samokształcenia i samowychowania. Rodzaje internatów 1. Internat samodzielny. Jest placówką wyizolowaną w środowisku. Skupia się na samodzielnej organizacji działalności opiekuńczej i wychowawczo-rewalidacyjnej wewnątrz placówki, zgodnie z kryteriami doboru wychowawców, celami pracy rewalidacyjnej i specyfiką funkcjonowania w środowisku lokalnym. Internat taki współpracuje z rodziną wychowanka i ze szkołą do której uczeń uczęszcza. 2. Internat przy szkole. Jest placówką współdziałającą w zakresie opieki i wychowania rewalidacyjnego dzieci, objętych opieką ciągłą. Działalność internatu w znacznym stopniu podporządkowana jest pracy szkoły, wytycznym i regulaminom szkolnym. Szkoła i internat tworzą wspólny organ w strukturze procesu kształcenia wychowanków. 3. Internat w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym. Jest częścią składową placówki i bezpośrednio podlega władzom ośrodka. Działalność internatu wynika z ogólnego planu pracy opiekuńczowychowawczo-rewalidacyjnego, przyjętego w ośrodku. Rola internatu polega na: 1. Usprawnianiu, korygowaniu i kompensowaniu zaburzonych funkcji psychofizycznych wychowanków. 2. Szeroko rozumianej adaptacji społecznej wychowanków. 3. Rozpoznawaniu potrzeb rozwojowych wychowanków. 4. Rozpoznawaniu i diagnozowaniu rodzajów i głębokości zaburzeń rozwojowych dzieci i młodzieży. 5. Przygotowaniu wychowanków do aktywnego udziału w codziennym życiu grupy, do podejmowania działań na rzecz środowiska i przyszłej pracy zawodowej. 6. Przysposobienie wychowanków do racjonalnego spędzania wolnego czasu, wzbogacania organizacji działalności pozalekcyjnej. Pamiętać również należy, że: - opiekuńcza działalność internatu zapewnia wychowankom odpowiednie warunki psychospołeczne, bytowe, środowiskowe, często lepsze niż w domu rodzinnym, - działalność opiekuńcza zyskuje walory wychowawcze, ponieważ zapewnia zaspokajanie potrzeb biologicznych, higienicznych, medycznych, co jest warunkiem skuteczności wychowania i rewalidacji, - działalność wychowawcza rozwija indywidualne- zdolności, zainteresowania, wykształcenie systemu wartości i norm społecznomoralnych, - działalność wychowawcza jest integralną częścią pracy rewalidacyjnej internatu i szkoły- rozładowuje emocje, ogranicza zachowania niepożądane w procesie uczenia się, wzbudza zaufanie do wychowawcy, zapewnia poczucie bezpieczeństwa, kompensuje braki rozwojowe, - internat ściśle współdziała ze środowiskiem lokalnym- zaspokaja potrzeby kulturalne, bierze udział w uroczystościach i imprezach. Rola internatu jest znacząca, ponieważ zapewnia on podopiecznym stałą, specjalną pomoc zmniejszając społeczne nierówności rozwojowe, koryguje niedociągnięcia powstające w innych ogniwach systemu oświaty i wychowania. "Przez opiekę nad dziećmi i młodzieżą rozumieć będziemy nie tylko dostarczania im niezbędnych środków do zaspokajania materialnych potrzeb (okresowo lub stale), lecz branie odpowiedzialności za losy korzystającego z opieki, a więc za wspomaganie i pielęgnowanie jego rozwoju, zapobieganie degeneracji społecznej, za warunki rozwoju psychofizycznego i kształtowanie twórczej osobowości podopiecznego"- J. Wołczyk w J. Wołczyk, R. Wroczyński (red.): Pedagogika i potrzeby społeczne, PWN, Warszawa 1974. Tak rozumiana opieka to troska o zapewnienie warunków wszechstronnego rozwoju i brak zagrożeń dla funkcjonowania wychowanków. Opieka wiąże się z innymi rodzajami działalności: wychowaniem, medycyną, higieną, profilaktyką, organizacją życia społecznego. "Wychowanie jest sprawą całego życia (...), wiąże się ze wszystkimi czynnikami stawania się osobowości ludzkiej (...), polega na pielęgnowaniu rozwoju, na uczeniu sztuki odszukiwaniu i wyboru wartości istniejących oraz czynienia z nich narzędzi własnego trudu, na wzbogacaniu wiedzy, na wyrabianiu sprawności w kierowaniu sobą i wykonywania pracy. Jest ono skuteczne, gdy (...) dopomaga w rozwiązywaniu zadań, które stawia życie (...), wprowadza w sprawy społeczne". - H. Radlińska: Pedagogika społeczna, Ossolineum, Wrocław 1961. Forma wychowania to "taki sposób organizacji wzajemnych związków wychowawcy z wychowankiem, w wyniku którego powstają sytuacje wychowawcze na bazie określonego rodzaju działalności wychowanka" - H. Muszyński: Podstawy wychowania społeczno-moralnego, PZWS, Warszawa 1967. Długotrwały, systematyczny i zaplanowany związek wychowawcy z wychowankiem wywiera istotny wpływ na jego osobowość, pozostawia w niej trwałe ślady. Wychowanie w internacie musi więc być procesem zamierzonym, celowym i względnie systematycznym, realizowanym w tworzonych, celowych sytuacjach. "Pojęcie rewalidacji mieści w sobie pojęcie dążenia do przywrócenia zdrowiaosobnikom pozbawionym go w jednym lub wielu zakresach (...) Celem wychowania specjalnego jest przywrócenie im zdrowia w dostępnych dla nich zakresach, a w innych znalezienie środków kompensacji". - M. Grzegorzewska: Pedagogika specjalna. Skrypt wykładów, PIPS, Warszawa 1964. Oddziaływanie rewalidacyjne organizowane jest w 3 aspektach: - fizycznym, - psychicznym, - społecznym. Organizacja pracy wychowawczej w internacie. Model pracy z wychowankami. Składniki organizacji pracy internatu: 1. Cele, zadania, wzorce, programy, treści, podstawowe normy i wymagania określające proces opiekuńczy i wychowawczo-rewalidacyjny od strony normatywnej. 2. System społeczny w środowisku lokalnym i wewnątrzinternackim- układ ról i stosunków społecznych, pozycji w grupach. Warunki materialne i organizacyjne grup wychowawczych, całej placówki i placówek współdziałających z internatem. 3. Osobowość i działalność podmiotów wychowawczych- wychowanków, nauczycieli, terapeutów, instruktorów, rodziców (przygotowanie zawodowe, style kierowania wychowawczego). 4. Struktura i charakter personalnych stosunków wychowawczychpartnerstwo, autokratyzm, elementy demokratyczne. 5. System metod, form i sposobów oddziaływania wychowawczorewalidacyjnego w grupie, w placówce, poza placówką. 6. Osobowość wychowanków, ich potrzeby, zainteresowania, uzdolnienia, stopień upośledzenia umysłowego, postawy, rodzaje i przyczyny trudności w uczeniu się, poziom adaptacji do środowiska grupy. 7. Indywidualne zróżnicowanie wychowanków- wady rozwojowe, funkcjonowanie systemu percepcyjno-motorycznego, pamięć, koncentracja uwagi, procesy nerwowe, temperament, dojrzałość społeczna, wady narządów wewnętrznych, itp. 8. Specyfika procesu wychowawczo-rewalidacyjnego- aktywizacja, profilaktyka, kompensacja, korekta, terapia, działalność kreatywna. 9. Efekty procesu opiekuńczego i wychowawczo-rewalidacyjnego- zmiany w zachowaniu się, postępy w samoobsłudze, nawyki i umiejętności, poziom aktywności w grupie i poza nią, deklaracje słowne, stosunek do obowiązków, zadań. Organizacja pracy wychowawczej w internacie powinna zmierzać do: - Wypracowania właściwych celów wychowania i zadań służących ich realizacji oraz ich zatwierdzenia przez RP. Umieszczenie celów w planach pracy i ich realizacja w grupach i innych funkcjonujących a placówce zespołach. - Całościowego oddziaływania internatu- aktywność wszystkich grup pracowników placówki. - Wypracowania właściwej struktury internatu- grupy, zespoły uczniowskie stałe lub okazjonalne. - Wypracowanie właściwej atmosfery życia i działalności w internacie. - Wypracowanie systemu norm, obyczajów, zachowań oczekiwanych społecznie. - Wykształcenie poczucia wspólnoty internackiej. Cele wychowania rewalidacyjnego w internacie 1. Kształtowanie postaw i przekonań wychowanków- dostarczanie odpowiednich wzorów do naśladowania, wykorzystanie kar i nagród w kierowaniu tymi procesami, kształtowanie dyspozycji osobowościowych i postaw: - zaangażowania- stosunek do otoczenia i do samego siebie, wypełnianie obowiązków, - gospodarność- poszanowanie mienia, dbałość o sprzęt, ubranie, przybory szkolne, - użyteczność wykonywanych zadań- dla innych osób i dla siebie samego, - odpowiedzialność- ponoszenie konsekwencji własnych czynów, - samodzielność- kierowanie własnym postępowaniem, - dyscyplina- podporządkowanie się normom społecznym jako wynik uspołecznienie, a nie strachu przed karą (o ile jest to możliwe). 2. Rozwój umysłowy i fizyczny. - dbałość o zdrowie i higienę, w tym higienę psychiczną, - rozwijanie procesów psychofizycznych, - przygotowanie do życia społecznego i kulturalnego w integracji ze środowiskiem, - rozwijanie potrzeb i aspiracji wychowanków, - zapewnienie specjalistycznej pomocy, - korygowanie nieprawidłowości rozwojowych zakłócających uczenie się, - diagnozowanie przyczyn i specyfiki zaburzeń rozwojowych, - kompensowanie zaburzeń psychofizycznych, - usprawnianie niezaburzonych funkcji psychofizycznych (jeśli takie są), - likwidowanie, ograniczanie zachowań depresyjnych wynikających z oderwania dziecka od rodziny, - terapia pedagogiczna, logopedyczna, przez pracę itd. 3. Rozwój kultury osobistej- potrzeby i zainteresowania kulturalne, nawyki i umiejętności praktyczne, samoobsługa. 4. Stymulowanie adaptacyjne. - inicjowanie działań społecznych wychowanków i kierowanie nimi, - uczenie nawiązywania kontaktów społecznych, - przygotowania do pracy zawodowej. Zadania internatu w dziedzinie opieki i wychowania rewalidacyjnego 1. Zapewnienie bezpieczeństwa osobistego, ochrony zdrowia psychicznego i fizycznego wychowanków. 2. Tworzenie warunków do wszechstronnego rozwoju psychofizycznego i społecznego- rozładowywanie napięć emocjonalnych, nagradzanie i karanie, racjonalne kierowanie wysiłkiem i odpoczynkiem, nawiązywanie więzi społecznych, ograniczanie stereotypii itd. 3. Zapewnienie warunków biopsychicznych i materialnych- odpoczynek, higiena osobista, przestrzeń, pokarm, ruch, stała temperatura ciała, czystość pomieszczeń, ochrona przed hałasem, kontakt z przyrodą, kontakt z innymi ludźmi, przynależność, uwaga, umiejętności, sprawności. 4. Zapewnienie właściwej organizacji nauki własnej i zdobycia zawodu. 5. Tworzenie warunków do rozwoju zainteresowań, wiązania wiedzy nabytej w szkole z działaniem internatu (i odwrotnie), korzystanie z dóbr kultury, aktywność twórcza (plastyczna, sportowa, techniczna), kształtowanie motywacji do działań. 6. Wdrażanie do życia społecznego- współdziałanie, postawy społeczne, koleżeństwo, normy, kryteria postępowania przyjęte w grupie. 7. Podnoszenie poczucia własnej wartości, poziomu samooceny- nie ma dzieci biernych, każdy za coś odpowiada. 8. Działalność kompensacyjna i korekcyjna. 9. Prawidłowa organizacja zajęć- w grupie, poza grupą, obrzędy, tradycje, odrabianie zadań domowych, zajęcia główne, gimnastyka poranna, itd. 10.Zachęcanie do działalności kulturalnej i właściwego gospodarowania czasem wolnym. 11.Wspomaganie i organizowanie wszelkiej aktywności twórczej wychowanków. 12.Kształtowanie pozytywnego stosunku do szkoły, nauki, zdobywania wiedzy, zawodu. 13.Włączanie rodziców do działalności wychowawczo-rewalidacyjnej. 14.Współpraca z urzędami państwowymi, organizacjami społecznymi, policją, sądem. Zasady pracy opiekuńczej i rewalidacyjno-wychowawczej 1. 2. 3. 4. Akceptacji i życzliwości w stosunku do wychowanka. Indywidualizacja w postępowaniu wychowawczym i rewalidacyjnym. Motywowanie wychowanka do działania. Dostosowanie zadań do jego potrzeb, zainteresowań, możliwości psychofizycznych. 5. Wszechstronna aktywizacja wychowanka. 6. Zasada atrakcyjności życia w grupie. 7. Kształtowanie pozytywnych stosunków koleżeńskich w grupie. 8. Stopniowanie trudności zadań. 9. Zasada wzmocnień pozytywnych. 10.Zasada higieny i bezpieczeństwa osobistego wychowanka. 11.Zasada współpracy z rodziną wychowanka. Elementy składowe modelu internatu 1. Kierownictwo. 2. Rada pedagogiczna- opiniowanie projektu planu pracy opiekuńczej i wychowawczo-rewalidacyjnej internatu i grup, systematyczne dokonywanie analiz funkcjonowania oddziaływań rewalidacyjnych, dydaktycznych, wychowawczych, doskonalenie systemu wychowawczego, organizowanie procesu samokształcenia.. 3. Grupy wychowawcze. 4. Świetlice przy grupach wychowawczych. 5. Koła zainteresowań. 6. Psychoterapia indywidualna- modyfikowanie i korekta osobowości wychowanków oraz zaburzeń emocjonalnych za pomocą środków pedagogicznych, prowadzona systematycznie i w odpowiedniej atmosferze. 7. Zespoły korekcyjno-wyrównawcze. 8. Zorganizowany czas wolny. 9. Zespoły dyżurnych. 10.Organizacje społeczne. 11.Służba medyczna i administracyjna. Organizacja grupy wychowawczej 1. Od 12 do 16 wychowanków upośledzonych w stopniu lekkim. 2. Od 6 do 10 wychowanków głębiej upośledzonych umysłowo. 3. Wiek i poziom rozwoju intelektualnego kryteriami doboru wychowanków do grupy wychowawczej. 4. Utworzenie podgrup realizujących zadania. 5. Koordynowanie zadań zespołów formalnych i nieformalnych. 6. Elastyczność w doborze wychowanków do grupy. 7. Ustalenie wspólnych zadań dla grupy i placówki. 8. Monitorowanie układu stosunków między wychowankami. 9. Określenie wspólnych zainteresowań i norm współdziałania (co wolno, czego nie wolno + nagrody i sankcje). 10.Ustalenie terminów wspólnie obchodzonych obrzędów, imienin, urodzin. Rozkład zajęć Rozkład zajęć powinien: - być dostosowany do możliwości psychofizycznych wychowanków, - wyczerpywać założenia opiekuńcze i wychowawczo-rewalidacyjne, - zachowywać proporcje między zajęciami wymagającymi wysiłku i odpoczynkiem, - uwzględniać odpowiednią ilość czasu na zajęcia korekcyjnowyrównawcze, rehabilitacyjne i inne specjalistyczne, - uwzględniać czas na indywidualne zajęcia, zgodne z ich zainteresowaniami oraz według uznania poszczególnych wychowanków, - uwzględnia możliwość powtarzalności wybranych czynności, zajęć, - przewiduje odpowiednią liczbę zajęć na świeżym powietrzu, - zakłada możliwość wprowadzania zmian, - jest dostosowany do warunków lokalowych, materialnych, - być inny dla dni powszednich, świątecznych, wolnych od nauki szkolnej. Zasady współpracy internatu i szkoły 1. 2. 3. 4. 5. Partnerstwa. Wielostronnego przepływu informacji. Pozytywnej motywacji. Jakości oddziaływań. Koordynacji i odpowiedzialności za poziom poczynań wszystkich grup pracowniczych. 6. Systematycznej współpracy. 7. Harmonizacji doboru czynności podejmowanych przez internat i szkołę. Zakres zadań wychowawców i nauczycieli 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Gromadzenie informacji o wychowankach. Utrwalanie i pogłębianie wiedzy wychowanków. Odrabianie prac domowych przez wychowanków. Opracowanie zestawy gier i zabaw dydaktycznych. Organizowanie działalności profilaktyczno-terapeutycznej. Eliminowanie, ograniczanie trudności wychowawczych. Przygotowanie do wyboru zawodu. Podnoszenie ogólnego poziomu dojrzałości społecznej. Doskonalenie warsztatu pedagogicznego. Umiejętności interpersonalne potrzebne do gromadzenia informacji o wychowankach (wg H. Rylke, G. Klimowicz: Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi, WSiP, Warszaw 1882) - dostrzegania i rozpoznawania emocji, dostrzegania mocnych stron wychowanka, zachowania tolerancji wobec odmienności, spostrzegania sytuacji z punktu widzenia wychowanka, efektywnego komunikowania się, akceptowania wychowanka takim jakim on jest, rozwiązywania konfliktów, pomagania i efektywnej współpracy Współpraca z rodzicami Wypracowanie następujących form współdziałania ze środowiskiem rodzinnym: - czynny udział rodziców w życiu grupy wychowawczej, - udział rodziny w realizacji zadań opiekuńczych, wychowawczych, rewalidacyjnych, - współdziałanie w ramach spotkań indywidualnych i zbiorowych, - dążenie do osobistych kontaktów z rodzicami- łagodzenie nieufności, uprzedzeń, miły nastrój spotkania, - koncentrowanie się na pozytywnych stronach dziecka, prezentowanie jego prac, osiągnięć, treści edukacyjnych, ćwiczeń rewalidacyjnych, elementów programu wychowawczego, metod realizacji, - utrzymywanie stałej korespondencji z rodzicami, - podnoszenie autorytetu rodziców w oczach dziecka, - stwarzanie sytuacji, w których rodzice będą mogli docenić trud pracy dziecka i wychowawców, - umożliwienie rodzicom i dzieciom wspólnego wypoczynku, wyjazdu na wycieczkę, zawody sportowe, obóz, - nie ogranie kontaktów z rodzicami tylko w wyznaczonym czasie, - koordynować wysiłki internatu, szkoły i innych placówek oświatowych w ich oddziaływaniu na ucznia, - organizować spotkania rodziców, umożliwiają im wymianę informacji, wzajemne wsparcie. Dobór treści opiekuńczych i wychowawczo-rewalidacyjnych Uzależnienie doboru treści i kierunków działalności od: - wpływu na szybkość i dynamikę rozwoju psychoruchowego jednostki (dostęp do informacji, samokontrola, ocena własnych możliwości, uaktywnienie działalności społecznej, umysłowej, motywowanie do działań, kontrola emocji itd.), - zwiększania szans realizacji celów wychowawczych, opiekuńczych, rewalidacyjnych, np. zakładają zorganizowanie dodatkowych zajęć z samoobsługi, higieny osobistej, obsługi komputera, - możliwości podniesienia poziomu zintegrowania oddziaływań opiekuńczo-wychowawczych i rewalidacyjnych- koordynacja działań. Rodzaje sytuacji wychowawczych - powstające w wyniku przekształcenia sytuacji naturalnie zdarzających się, - specjalnie organizowane- udział w imprezach, zajęciach grupowych, zespołach zadaniowych, samorządowych itp., - sytuacje samowychowawcze, np. podczas samodzielnego sprzątania pomieszczeń, przestrzegania regulaminów, zwyczajów, zasad współżycia koleżeńskiego itp., - wychowawczo-rewalidacyjne organizowane przez wychowawcę lub specjalistę. Wspomaganie rozwoju umysłowego i nauki szkolnej wychowanków 1. Nadanie priorytetowej rangi procesowi wspomagania rozwoju umysłowego i nauki szkolnej wychowanków- uwzględnienie tego zagadnienia w planach krótko i długookresowych, monitoring trudności szkolnych, zaburzeń rozwojowych i postępów. 2. Wczesne rozpoznawanie trudności i niepowodzeń szkolnych- poznanie poziomu umysłowego wychowanków, rodzajów i głębokości zaburzeń rozwojowych i trudności szkolnych, wywiad katamnestyczny, analiza cech charakteru, zainteresowań, wytworów własnych, testy. 3. Prawidłowe kierowanie wychowanków do zespołów korekcyjnych. 4. Włączanie wychowanków do życia kulturalno-oświatowego grupygazetki, czytelnictwo, wystawy prac, kontakt z muzyką i plastyką, dyskoteki, konkursy itp. 5. Systematyczne motywowanie wychowanków do pracy, nauki, samokształcenia- pozytywny efekt końcowy wysiłku dziecka, konsekwencja wymagań, życzliwa ocena wysiłków. 6. Rozwijanie i doskonalenie nawyków samodzielnej pracy umysłowej i nauki własnej- automatyzacja pracy umysłowej i nauki własnej. 7. Wykorzystywanie terapeutycznych i korekcyjnych walorów zajęć w grupie. 8. Doskonalenie metod pracy w zakresie wspomagania rozwoju i nauki szkolnej, poszukiwanie nowych, własnych metod pracy. 9. Współpraca internatu z rodzicami- dodatkowe zajęcia usprawniające w domy. Wdrażanie do samodzielności i samorządności 1. 2. 3. 4. Nauka samoobsługi i higieny osobistej. Wdrażanie do prac gospodarczych, obsługi sprzętów i urządzeń. Przygotowywanie do życia w rodzinie. Rozwijanie umiejętności praktycznych, potrzebnych do zdobycia zawodu i podjęcia samodzielnej pracy. 5. Nauczenie samodzielnego gospodarowania czasem wolnym. 6. Pomoc w wyborze zawodu. 7. Kształtowanie właściwego stosunku do pracy własnej, pracy innych ludzi i poszanowania mienia szkolnego. Literatura 1. Borzyszkowska H.: Czas wolny osób niepełnosprawnych jako specjalny obszar procesu rehabilitacji i kształcenia specjalnego. W: Hulek A. (red.) Edukacja osób niepełnosprawnych. UN-Oświata, Warszawa 1993. 2. Borzyszkowska H.: Oligofrenopedagogika. PWN, Warszawa 1985. 3. Brzeziński J.: Elementy metodologii badań psychologicznych. PWN, Warszawa 1980. 4. Carr J.: Pomoc dziecku upośledzonemu. PZWL, Warszawa 1984. 5. Dąbrowski Z.: Teoretyczne podstawy opieki i wychowania opiekuńczego. UMK, Toruń 1980. 6. Fulara Cz.: Współdziałanie szkół i internatu w SOSW w Nowym Sączu. "Szkoła Specjalna" 1989, 1. 7. Hulek A. (red.): Pedagogika rewalidacyjna. PWN, Warszawa 1977. 8. Janowski A.: Poznawanie uczniów. WSiP, Warszawa 1991. 9. Kulpiński F.: Współpraca z rodzicami wychowanków. "Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1983, 2. 10.Malczewski Cz.: Uczestnictwo uczniów szkół specjalnych w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych. "Szkoła Specjalna" 1990, 2-3. 11.Ploch L.: Jak organizować czas wolny dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo. WSiP, Warszawa 1992. 12.Ploch L.: Praca wychowawcza z dziećmi upośledzonymi umysłowo w internacie. WSiP, Warszawa 1997. 13.Ploch L.: Zagadnienia organizacji zajęć świetlicowych w internacie dla dzieci upośledzonych umysłowo. "Szkoła specjalna" 1993, 3. 14.Sękowska Z.: Wybrane zagadnienia z psychologii dziecka upośledzonego umysłowo. UMCS, Lublin 1985. Opracowanie: Józef Mróz