Streszczenie pracy doktorskiej

Mgr Magdalena Musioł
Ocena jakości życia pacjentów po dawno przebytym zawale mięśnia sercowego
Streszczenie
Wstęp
W Polsce, tak jak w większości krajów europejskich, choroby układu krążenia stanowią
w dalszym ciągu główną przyczynę zgonów. Odpowiadają za jedną czwartą z nich wśród
populacji w wieku produkcyjnym oraz stają się jedną z głównych przyczyn śmierci w grupie
osób powyżej 64. roku życia.
Zawał serca rozpoznaje się na podstawie cech klinicznych, w tym zmian
w elektrokardiogramie, podwyższonych wartości markerów biochemicznych martwicy mięśnia
sercowego, poprzez badania obrazowe lub na podstawie badań pośmiertnych.
Określenie „zawał serca” ma duże psychologiczne i prawne konsekwencje dla chorego
i społeczeństwa. To jeden z głównych problemów zdrowotnych świata.
Zagadnienie jakości życia (QoL, Quality of Life) w medycynie pojawiło się wraz
z postępem w naukach medycznych, który sprowadził się do ratowania życia chorych często
kosztem ich wieloletniego cierpienia. Miało to związek z kryzysem medycyny naprawczej,
stawiającej sobie za cel utrzymanie chorego jak najdłużej przy życiu bez względu na stopień
jego niezadowolenia i spadek jakości życia. Postęp medycyny i stale wzrastająca skuteczność
leczenia doprowadziły do spadku śmiertelności i stopniowego wydłużenia życia, a tym samym
do wzrostu liczby ludzi starszych i z chorobami przewlekłymi. W związku z tym realizowanie
celów medycznych przestało być jedynym nadrzędnym zadaniem, ponieważ w wielu
jednostkach chorobowych pełne ich osiągnięcie nie zawsze jest możliwe.
Priorytetowym celem leczenia chorób układu krążenia jest eliminacja lub zmniejszenie
wpływu choroby na jakość życia pacjenta. Badania nad jakością życia uwarunkowaną stanem
zdrowia w kardiologii ukierunkowane są na takie aspekty, jak: określenie fizycznych,
psychicznych i społecznych konsekwencji, jakie wywołują choroby układu krążenia w życiu
jednostki; określenie wpływu niepełnosprawności fizycznej na zmiany jakości życia;
rozpoznanie osobniczych reakcji na zaburzenia związane z chorobami serca, ewaluację procesu
rehabilitacji, ocenę interwencji medycznej, a także edukacji medycznej pacjenta.
Wymiary jakości życia, które podlegają ocenie w schorzeniach kardiologicznych, to: stan
fizyczny (mobilność, zdolność do samoopieki), stan emocjonalny (objawy depresji, lęk, złość,
1
zmiany nastroju, poczucie winy, bezradność, oczekiwania związane z przyszłością), interakcje
społeczne (aktywność społeczna, rodzinna, seksualna, satysfakcja z życia małżeńskiego), status
ekonomiczny (dochody, zatrudnienie), sprawność intelektualna (pamięć, zdolność koncentracji
i uczenia się oraz czujność), postrzeganie stanu zdrowia (samoocena natężenia objawów i
stopnia niepełnosprawności).
W chorobach układu krążenia do uwarunkowań jakości życia zaliczono występowanie
czynników ryzyka tych chorób, tj. niski status ekonomiczny, społeczny, stres zawodowy, brak
wsparcia społecznego, niekorzystny styl życia.
Cel badania
Celem badań była ocena jakości życia pacjentów po przebytym przynajmniej rok
wcześniej zawale mięśnia sercowego i określenie czynników socjodemograficznych oraz
związanych z leczeniem, wpływających na tę ocenę, takich jak: czas, jaki upłynął od zawału
serca; wiek; ewentualne różnice pomiędzy grupami badanych pacjentów (Mazowsze, Śląsk);
stan cywilny; dochód; wykształcenie; status zawodowy; wiek w czasie zawału serca; liczba
zawałów serca; wskaźnik BMI; palenie papierosów; regularna kontrola kardiologiczna;
regularne zażywanie leków; leczenie sanatoryjne; choroby współistniejące, tj. cukrzyca i NT;
urządzenia implantowane oraz metody leczenia zawału.
Materiał i metody
W badaniach posłużono się metodą sondażu diagnostycznego. Materiał badawczy
zebrano
dzięki zastosowaniu
autorskiej
metryczki
oraz
dwóch
standaryzowanych
kwestionariuszy ankiety: ogólny Medical Outcomes Study 36-Item Short Form Health Survey
(SF-36v2) oraz specyficzny dla chorych ze schorzeniami układu krążenia The MacNew Heart
Disease Health-Related Quality of Life (MacNew).
W badaniu wzięło udział 484 pacjentów po przebytym przynajmniej rok wcześniej
udokumentowanym zawale mięśnia sercowego. Kryterium kwalifikującym do badania był brak
współistniejącej ciężkiej choroby, która mogłaby wpływać na wynik HRQoL. Ankietowani to
pacjenci zgłaszający się na wizytę kontrolną do poradni kardiologicznej jednego z
warszawskich szpitali (pacjenci z Mazowsza), pacjenci hospitalizowani z powodu kontrolnej
koronarografii (pacjenci ze Śląska) oraz pacjenci biorący udział w rehabilitacji kardiologicznej
w Konstancinie.
Analizy statystyczne przeprowadzono przy użyciu pakietu statystycznego SPSS
14.0PL. Za pomocą testu Kołmogorowa-Smirnowa sprawdzono normalność rozkładów
otrzymanych wyników. Do analiz wykorzystano testy: test t-Studenta, test U Manna-Whitneya,
2
jednoczynnikową analizę wariancji, test Kruskala-Wallisa, test Duncana, wielokrotny test U
Manna-Whitneya oraz test tau-b Kendalla. Za pomocą wielowymiarowej regresji liniowej
zbudowano modele, które objaśniają zmienne socjodemograficzne i związane z leczeniem,
najsilniej wpływające na jakość życia po zawale mięśnia sercowego.
Za istotne przyjęto prawdopodobieństwo testowe na poziomie p < 0,05, a za wysoce
istotne – prawdopodobieństwo testowe na poziomie p < 0,01.
Wyniki
Analiza uzyskanych wyników wykazała, że w porównaniu do pacjentów innych krajów,
w których prowadzono badania normatywne z użyciem zastosowanych w pracy
kwestionariuszy oraz do norm polskich wyniki jakości życia pacjentów po dawno przebytym
zawale mięśnia sercowego biorących udział w tym badaniu są gorsze. Wynik kwestionariusza
SF-36v2 dla domeny PCS (ogólna ocena zdrowia fizycznego), na którą składają się podskale
RF(aktywność fizyczna), RP (ograniczenia roli: problemy fizyczne), BP (ból), GH (zdrowie
ogólne), wyniósł 41,10. Wynik domeny MCS (ogólna ocena zdrowia psychicznego), na którą
składają się podskale VT (witalność), SF (funkcjonowanie społeczne), RE (ograniczenie roli:
problemy emocjonalne), MH (zdrowie psychiczne), wyniósł 44,94. Wyniki kwestionariusza
specyficznego MacNew przedstawiają się następująco: MacNew GL (globalna jakość życia) –
4,66; MacNew PH (funkcjonowanie fizyczne) – 4,46; MacNew EM (funkcjonowanie
emocjonalne) – 4,77; MacNew SO (funkcjonowanie społeczne) – 4,84. Wysunięta hipoteza
badawcza, że im więcej czasu upłynęło od zawału serca, tym jakość życia chorych powinna
być lepsza, potwierdziła się. Najgorsze wyniki jakości życia uzyskali pacjenci do 5 lat po
przebytym zawale serca, zwłaszcza w domenach funkcjonowania psychicznego (MH: p =
0,0001; MCS: p = 0,023) w kwestionariuszu SF-36v2, a także w domenach funkcjonowania
emocjonalnego (MacNew EM: p = 0,0001) i społecznego (MacNew SO: p = 0,003) oraz wyniku
globalnym kwestionariusza MacNew (MacNew GL: p = 0,002). Wysoce istotnym czynnikiem
mającym wpływ na wyniki jakości życia we wszystkich podskalach obu kwestionariuszy
okazał się dochód (p = 0,0001). Pacjenci posiadający dochód poniżej 1227 zł netto na osobę w
rodzinie, mieli wyniki jakości życia gorsze niż ci o dochodach wyższych. Istotnymi
statystycznie czynnikami mającymi wpływ na HRQoL okazały się: grupa badana – pacjenci ze
Śląska (Zabrze i okolice) uzyskali gorsze wyniki niż ci z Mazowsza (Warszawa i okolice);
miejsce zamieszkania – pacjenci pochodzący z małych miast i ze wsi uzyskali gorsze wyniki
niż ci z dużych miast; płeć – kobiety uzyskały gorsze wyniki niż mężczyźni; wykształcenie –
pacjenci z wykształceniem niższym uzyskali gorsze wyniki niż ci lepiej wykształceni; status
3
zawodowy – renciści uzyskali wyniki gorsze od osób pracujących i emerytów. Choroby
współistniejące, tj. cukrzyca i NT, wpłynęły negatywnie na wyniki jakości życia. Urządzenia
implantowane (stymulator serca, kardiowerter – defibrylator), wiek pacjentów, stan cywilny,
kontrola kardiologiczna, regularne zażywanie leków, palenie papierosów i wiek – okazały się
także istotne statystycznie, ale nie w tak dużym stopniu jak poprzednie czynniki. Bez istotnego
wpływu na HRQoL były: wiek w czasie wystąpienia zawału serca, liczba przebytych zawałów
serca, wskaźnik BMI, przebycie rehabilitacji kardiologicznej oraz metoda leczenia zawału
mięśnia sercowego. Zmienne niezależne, które miały najistotniejszy negatywny wpływ na
jakość życia we wszystkich utworzonych modelach regresji wieloczynnikowej chorych po
zawale mięśnia sercowego, to: grupa badana (Śląsk), status zawodowy (renciści), dochód (<
1227 zł netto na osobę w rodzinie) oraz płeć (żeńska).
Wnioski
1. Jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia badanych pacjentów po dawno przebytym
zawale mięśnia sercowego jest gorsza niż w badaniach normatywnych.
2. Im mniej czasu upłynęło od zawału mięśnia sercowego, tym jakość życia jest gorsza
w domenach funkcjonowania psychicznego.
3. Czynnikami, które najistotniej wpłynęły na jakość życia po zawale mięśnia sercowego,
były: dochód, miejsce zamieszkania, status zawodowy, choroby współistniejące (tj.:
cukrzyca i NT) oraz płeć.
4. Metoda leczenia zawału mięśnia sercowego oraz przebycie rehabilitacji kardiologicznej
nie miały wpływu na jakość życia po dawno przebytym zawale mięśnia sercowego.
4