PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Dla projektu

Transkrypt

PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA
NA ŚRODOWISKO
Dla projektu miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego w rejonie miejscowości Kołybki,
gmina Damasławek
Zespół autorski:
mgr Bartosz Skrzypczak
mgr Bartosz Strzyżycki
Poznań, październik 2012 r.
Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego w rejonie miejscowości Kołybki
Spis treści
LISTA SKRÓTÓW UŻYTYCH W OPRACOWANIU ................................................. 6
I WSTĘP..................................................................................................................... 7
I.1. Podstawy formalno-prawne dla sporządzenia opracowania ...................................................................... 7
I.2. Cele i zakres opracowania ............................................................................................................................. 7
I.3. Powiązania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z innymi dokumentami .................. 8
I.4. Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy ...................................................................................... 8
I.5. Metodyka prac służących do określenia stanu fauny na obszarze gminy ................................................ 10
I.6. Źródła informacji wykorzystane w opracowaniu ...................................................................................... 22
II POŁOŻENIE GMINY DAMASŁAWEK I OBSZARU OBJĘTEGO PROJEKTEM
MPZP ....................................................................................................................... 27
II.1. Położenie administracyjne .......................................................................................................................... 27
II.2. Położenie geograficzne ................................................................................................................................ 27
II.3. Położenie w ponadlokalnym systemie powiązań przyrodniczych ........................................................... 27
III OCENA AKTUALNEGO STANU I FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA
PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO .............................................................. 29
III.1. Charakterystyka fizjograficzna terenu.................................................................................................... 29
III.2. Budowa geologiczna i litologia.................................................................................................................. 30
III.3. Surowce naturalne ..................................................................................................................................... 31
III.4. Stosunki wodne .......................................................................................................................................... 32
III.4.1. Wody powierzchniowe ......................................................................................................................... 32
III.4.1.1. Wody płynące................................................................................................................................ 32
III.4.1.2. Wody stojące ................................................................................................................................. 33
III.4.1.1. Mała retencja ................................................................................................................................ 33
III.4.2. Wody podziemne .................................................................................................................................. 34
III.5. Warunki glebowe ....................................................................................................................................... 35
III.6. Szata roślinna ............................................................................................................................................. 37
III.7. Świat zwierzęcy .......................................................................................................................................... 40
III.8. Klimat lokalny ........................................................................................................................................... 53
III.9. Wartości kulturowe ................................................................................................................................... 54
III.10. Ochrona prawna zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazowych............................................. 56
III.10.1. Ustawowe formy ochrony przyrody na obszarze i w sąsiedztwie gminy Damasławek...................... 56
III. 10.2. Inne obszary i elementy chronione .................................................................................................... 59
IV JAKOŚĆ I ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ..................... 63
IV.1. Jakość i zagrożenia powietrza atmosferycznego ..................................................................................... 63
IV.2. Komfort akustyczny i zagrożenie hałasem .............................................................................................. 65
IV.3. Stan gleb oraz degradacja powierzchni gruntu ...................................................................................... 68
IV.4. Degradacja i degeneracja szaty roślinnej ............................................................................................... 69
IV.5. Jakość wód oraz zagrożenia dla nich ....................................................................................................... 70
IV.6. Gospodarka wodno – ściekowa ................................................................................................................. 73
IV.7. Gospodarka odpadami .............................................................................................................................. 73
V CHARAKTERYSTYKA ROZWIĄZAŃ FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNYCH
ZAWARTYCH W PROJEKCIE MPZP .................................................................... 75
V.1. Zakres projektu mpzp ................................................................................................................................ 75
V.2. Ocena zgodności przeznaczenia obszaru objętego mpzp z kierunkami zagospodarowaniu gminy
wyznaczonymi w Studium .................................................................................................................................. 75
V.3. Ustalenia wynikające ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony...................................... 76
V.4. Ustalenia z zakresu ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego .................................... 76
V.5. Ustalenia z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej .. 77
V.6. Ustalenia wynikające z potrzeb kształtowania przestrzeni publicznych ................................................ 78
V.7. Ustalenia z zakresu sposobów zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie ..... 78
V.8. Ustalenia wynikające z potrzeby scalania i podziału nieruchomości objętych planem miejscowym ... 78
V.9. Ustalenia z zakresu modernizacji, rozbudowy i budowy komunikacji ................................................... 78
V.10. Ustalenia z zakresu modernizacji, rozbudowy i budowy systemów infrastruktury technicznej ........ 79
VI OCENA SKUTKÓW WPŁYWU REALIZACJI USTALEŃ PROJEKTU MPZP NA
POSZCZEGÓLNE KOMPONENTY ŚRODOWISKA ORAZ NA ŚRODOWISKO
PRZYRODNICZE JAKO CAŁOŚĆ .......................................................................... 81
VI.1. Wpływ na warunki klimatyczne i stan higieny atmosfery ..................................................................... 81
VI.2. Wpływ na klimat akustyczny .................................................................................................................... 87
VI.3. Oddziaływanie na warunki wodne ........................................................................................................... 91
VI.4. Wpływ na degradację powierzchni gruntu i gleb.................................................................................... 94
VI.5. Oddziaływanie na szatę roślinną i formy ochrony przyrody, w tym na różnorodność biologiczną ... 96
VI.5.1. Przewidywane znaczące oddziaływanie na cele i przedmiot ochrony obszarów NATURA 2000 oraz
ich integralność .............................................................................................................................................. 102
VI.6. Oddziaływanie na krajobraz................................................................................................................... 103
VI.7. Emitowanie pola elektromagnetycznego ................................................................................................ 107
VI.8. Oddziaływanie na ludzi ........................................................................................................................... 108
VI.9. Oddziaływanie na dobra materialne i zabytki ...................................................................................... 115
VI.10. Transgraniczne oddziaływanie na środowisko .................................................................................... 115
VII PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO WYNIKAJĄCE
Z REALIZACJI USTALEŃ PROJEKTU MPZP ..................................................... 116
VII.1. Oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, wtórne, chwilowe, krótko-terminowe, średnioterminowe i
stałe ..................................................................................................................................................................... 116
VII.2. Oddziaływanie skumulowane i znaczące .............................................................................................. 118
VII.3. Zasięg przestrzenny oddziaływań oraz odwracalność zjawisk ........................................................... 119
VIII ANALIZA CELÓW OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYCH NA
SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM I KRAJOWYM ISTOTNYCH DLA
PROJEKTU MPZP ................................................................................................. 122
ZAPISY PROJEKTU MPZP REALIZUJĄ CELE OCHRONY
ŚRODOWISKA I ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO NA
SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM. ........................................................... 126
IX ZGODNOŚĆ ZAPISÓW PROJEKTU MPZP Z PRZEPISAMI PRAWA
DOTYCZĄCYMI OCHRONY ŚRODOWISKA ...................................................... 127
X ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU
WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTU MPZP ...................................................... 129
XI ROZWIĄZANIA ELIMINUJĄCE LUB OGRANICZAJĄCE NEGATYWNE
ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO................................................................ 131
XII PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY
SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTU MPZP ORAZ
CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA ................................................. 133
XIII ANALIZA I OCENA POTENCJALNYCH ZMIAN STANU ŚRODOWISKA
W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTU MPZP................................. 135
XIV ANALIZA I OCENA ROZWIĄZAŃ ALTERNATYWNYCH DLA USTALEŃ
PROJEKTU MPZP ................................................................................................. 139
XV STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ORAZ WNIOSKI
KOŃCOWE ............................................................................................................ 141
ZAŁĄCZNIKI GRAFICZNE .................................................................................... 145
Lista skrótów użytych w opracowaniu
EKK – Europejska Konwencja Krajobrazowa
GZWP – Główny Zbiornik Wód Podziemnych
JCWPd – Jednolita Część Wód Podziemnych
mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego
OChK – Obszar chronionego krajobrazu
PIG – Państwowy Instytut Geologiczny
WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
Wykaz oznaczeń pierwiastków i związków chemicznych:
BaP – benzo[a]piren
O3 – ozon
SO2 – dwutlenek siarki
NO2 – dwutlenek azotu
Cd – kadm
As – arsen
Ni – nikiel
Pb – ołów
C6H6 – benzen
CO – tlenek węgla
6
I WSTĘP
I.1. Podstawy formalno-prawne dla sporządzenia opracowania
Wymóg sporządzania prognozy oddziaływania na środowisko do dokumentu
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wynika z zapisów art. 46, 50 i art. 51
ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko1.
Organ opracowujący projekt mpzp poddaje go wraz z prognozą opiniowaniu przez
Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz przez Państwowego Powiatowego
Inspektora Sanitarnego2.
Organ opracowujący dokument Prognozy zapewnia możliwość udziału społeczeństwa
w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko3.
Organ opracowujący projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
bierze pod uwagę ustalenia zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko oraz opinie
ww. organów, a także rozpatruje uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem
społeczeństwa.
W przedmiotowym opracowaniu wykorzystano również wymagania aktów prawnych
związanych z ochroną środowiska i innych przepisów odrębnych.
I.2. Cele i zakres opracowania
Prognoza oddziaływania na środowisko sporządzona została dla potrzeb dokumentu
projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszaru w rejonie
miejscowości Kołybki.
Główne cele niniejszego opracowania to: (1) scharakteryzowanie obecnego stanu
środowiska przyrodniczego i sposobu zagospodarowania omawianego terenu; (2) wskazanie
negatywnych skutków realizacji ustaleń projektu mpzp na: poszczególne komponenty
środowiska przyrodniczego; warunki życia i zdrowia ludzi oraz dobra materialne i dobra
kultury; (3) prognozowanie zmian omawianego obszaru w przypadku braku realizacji
1
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227
z 2008 r., wraz z późniejszymi zmianami)
2
tamże
3
tamże
7
projektu mpzp; (4) analiza projektu mpzp pod kątem spójności z polityką i celami
dokumentów strategicznych ustanowionych na szczeblu regionalnym, krajowym oraz
międzynarodowym.
Prognoza obejmuje obszar, dla którego stworzono projekt miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego w rejonie miejscowości Kołybki, wraz z terenami
będącymi w zasięgu potencjalnego oddziaływania wynikającego z realizacji ustaleń tego
projektu.
W niniejszej pracy analizie i ocenie poddano projekt miejscowego planu
zagospodarowania przestrzennego dla obszaru w rejonie miejscowości Kołybki wraz
z załącznikiem graficznym w skali 1:2000.
I.3. Powiązania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z innymi
dokumentami
Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym4, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego oraz jego zmiana musi
uwzględniać zasady określone w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy. Te z kolei są zgodne z koncepcją przestrzennego zagospodarowania
kraju, ustaleniami strategii rozwoju i planu zagospodarowania województwa oraz strategią
rozwoju gminy, o ile gmina dysponuje takim opracowaniem.
Ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego są aktami prawa
miejscowego.
I.4. Metody zastosowane przy sporządzaniu prognozy
Zgodnie z art. 52 ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko5, zawartość i treść niniejszej prognozy oddziaływania na środowisko, odpowiada
stanowi współczesnej wiedzy i metodom oceny oraz dostosowana jest do charakteru, roli
4
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 kwietnia 2012 r. w sprawie ogłoszenia
jednolitego tekstu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2012 poz. 647)
5
ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z
późn. zm.)
8
i stopnia szczegółowości projektowanego mpzp oraz znaczenia i powiązań mpzp gminy
w procesie opracowywania innych projektów strategicznych i planistycznych.
Oceniany dokument jest opracowaniem określającym przede wszystkim kierunki
w zakresie przeznaczenia terenów oraz zasady i warunki zagospodarowania, w związku z tym
ograniczona jest ilość przesłanek pozwalających na prognozowanie oddziaływania. Dopiero
na etapie projektu budowlanego, ewentualnego raportu oddziaływania na środowisko i decyzji
o środowiskowych uwarunkowaniach dla inwestycji, których realizacje projektowany mpzp
dopuszcza, można odnieść się do konkretnych rozwiązań technicznych i ochronnych. Ocena
skutków oddziaływań na środowisko ustaleń mpzp wymaga więc odmiennego podejścia
i analizy różnego rodzaju uwarunkowań, które mają obecnie i będą miały wpływ na jego
jakość.
Z samej istoty prognozy wynika, że dotyczy ona oceny hipotetycznej, aczkolwiek
osadzonej w konkretnych realiach i wynikającej z dobrze przeprowadzonej diagnozy stanu
istniejącego oraz logicznego wnioskowania skutków przewidywanych zmian. Zastosowano tu
metodę indukcyjno-opisową, polegającą na łączeniu w logiczną całość posiadanych
informacji o dotychczasowych mechanizmach funkcjonowania środowiska i określeniu, jakie
potencjalne skutki mogą wystąpić w środowisku w wyniku realizacji opiniowanego mpzp.
Posłużono się również metodą porównawczą, wykorzystując wiedzę o funkcjonowaniu
środowiska
jako
całości.
Skonfrontowano
przedstawione
rozwiązania
planistyczne
z istniejącymi uwarunkowaniami przyrodniczymi.
W Prognozie zastosowano koncepcję metodologiczną, polegającą na przyjęciu
następujących kryteriów oceny:
(1) formalnych, czyli odnoszących się do zgodności z wymaganiami przepisów odrębnych;
(2) merytorycznych, które oparto na:
- prawach funkcjonowania środowiska przyrodniczego (w szczególności obiegu materii
i przepływu
energii)
oraz
powiązaniach
i
wzajemnych
oddziaływaniach
między
komponentami środowiska,
- cykliczności zjawisk i procesów przyrodniczych,
- zdolności adaptacyjnych i sanacyjnych w przyrodzie.
Prognozę przedstawiono w zakresie, jaki umożliwia obecny stan dostępnej informacji
o środowisku. Metodyka jest zatem zróżnicowana.
9
I.5. Metodyka prac służących do określenia stanu fauny na obszarze gminy
W prognozie wykorzystano dane z opracowania specjalistycznego pt. „Sprawozdanie
z monitoringu fauny dla planowanej lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych w gminie
Damasławek, woj. Wielkopolskie” autorów: Płachecki C., Zyska P., Zyska W. Poniżej
znajduje się opis metodyki, która stosowali w/w Autorzy opracowania.
Roczną analizą przyrodniczą objęto łącznie teren liczący około 29,5 km2 składający się
z 6 powierzchni badawczych, które nazwano strefami inwestycyjnymi. W granicach tych
6 stref inwestycyjnych Inwestor chcący zrealizować przedsięwzięcie – farmę wiatrową wskazał lokalizację 35 turbin wiatrowych, z tego 17 w granicach terenu, dla którego
uchwalono już miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (pow. „1”), 12 w granicach
3 powierzchni objętych procedurą mpzp (pow. „2, 3, 4”) i 6 turbin w granicach dwóch
terenów nie objętych żadną procedura planistyczną (pow. „5, 6”).
Większość lokalizacji turbin wskazano w obrębie użytków ornych, chociaż część
w obrębie użytków zielonych w dolinie Nielby (Kanału Łeknińskiego). Mając to na
względzie, zaplanowano tak monitoring przedrealizacyjny, aby ocenić te powierzchnie pod
względem faunistycznym jak najpełniej. Stąd w obrębie tych powierzchni zaplanowano
monitoring przedrealizacyjny, który miał pozwolić ocenić tereny pod kątem ich znaczenia dla
fauny kręgowców w poszczególnych okresach fenologicznych.
Należy nadmienić, że w gminie Damasławek przeprowadzono już podobne procedury służące
lokalizacji farm wiatrowych, w tym w granicach terenu, który także w ramach niniejszego sprawozdania
objęto monitoringiem ptaków i nietoperzy. Dotyczył on powierzchni oznaczonej na Ryc. 1 jako pow.
„1”. Dla powierzchni tej uchwalono Mpzp. Na potrzeby tego planu sporządzono „Prognozę
o oddziaływaniu na środowisko „Miejscowego Planu zagospodarowania przestrzennego dla
obszaru Farmy Wiatrowej w gminie Damasławek””. Dokument ten wykonała spółka proeko
(Gdańsk 2008) pod kierunkiem dr hab. Macieja Przewoźniaka. Prognoza ta zawiera
szczegółowe dane o faunie powierzchni „1”, zebrane w trakcie rocznej analizy sporządzonej w latach
2006 - 2007 przez mgr Roberta Kościówa, będące szerokim wyciągiem z odrębnego
opracowania sporządzonego przez Kościówa (2007). Jednakże nie zostało ono nigdy
przekazane
gminie,
stąd
było
niedostępne
autorom
niniejszego
sprawozdania.
W szczególności prognoza ta zawiera mapę obrazującą wybrane przez Kościówa
powierzchnie i transekty badawcze oraz wykaz gatunków zwierząt zarejestrowanych na tej
powierzchni w trakcie obserwacji wraz z ich charakterystyką.
10
Wykorzystano także wyniki Raportu o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia
polegającego na budowie zespołu elektrowni wiatrowych wraz z niezbędną infrastrukturą
towarzyszącą na obszarze gminy Damasławek (w okolicach miejscowości Gruntowice,
Międzylesie, Dąbrowa i Komorowo), opracowanego przez CDM Sp. z o.o. (lipca 2010) pod
kierownictwem mgr Tadeusza Podgajniaka. Na potrzeby tej procedury przeprowadzono
w 2009 r. roczny monitoring ornitofauny i chiropterofauny. Na tej podstawie oceniono teren
sąsiadujący od południa z powierzchnią oznaczona na Ryc. 1 jako pow. „3”. Autorami oceny
ornitologicznej byli dr Mariusz Glubowski i mgr Marcin Podlaszuk, a chiropterologicznej - dr
Janusz Hejduk z Uniwersytetu Łódzkiego. Ten roczny monitoring dla tej powierzchni
badawczej został przeprowadzony zbieżnie z zaleceniami metodycznymi określanymi jako
dobra praktyka (PSEW 2008; OTON 2009).
W niniejszym sprawozdaniu wykorzystano te dane dla oceny wyników zebranych przez autorów
niniejszego sprawozdania.
Również w niniejszym sprawozdaniu wykorzystano wyniku monitoringu prowadzonego
w latach 2009 – 2010 dla spółki z o.o. WINDBUD na terenie gminy Wągrowiec w rejonie wsi
Siedleczko - Wiśniewko - Kołybiec, czyli na obszarze powierzchni stykającej się z powierzchnią
badawczą określoną na Ryc. 1 jako pow. „4”, gdzie wstępnie planowano lokalizacje 4 – 5 turbin
wiatrowych.
Niniejsze
sprawozdanie
prezentuje
wyniki
monitoringu
przedinwestycyjnego
wykonanego w latach 2009 - 2012 r. przez zespół przyrodników prowadzących takie
monitoringi pod kierunkiem i nadzorem dr inż. Wojciecha Zyski.
Monitoring herpetofauny
W trakcie lustracji terenowych prowadzonych na potrzeby niniejszego sprawozdania,
ocenę występowania herpetofauny dokonano „przy okazji” oceny występowania ptaków
i nietoperzy. Dla oceny występowania przedstawicieli obu gromad posługiwano się wzrokiem
i słuchem.
Monitoring płazów prowadzono przede wszystkim w oparciu o dzienne i nocne
nasłuchy odzywających się przedstawicieli tej gromady. Również lustrowano występujące
w obrębie analizowanych działek lokalne nieużytki oraz cieki wodne o zastoiska wody.
W trakcie tych prac zwracano uwagę na występowanie przedstawicieli gadów, których
występowanie oceniano na drodze wizualnego rozpoznawania obserwowanych osobników.
11
Monitoring ptaków
Mając na uwadze uwarunkowania siedliskowe, położenie w stosunku do systemu
obszarów chronionych, dane literaturowe o walorach przyrodniczych tego terenu, przyjęto do
oceny ścieżkę B monitoringu ornitologicznego, tj. liczbę kontroli od 30 do 40.
Prowadzono
regularne
obserwacje
na
terenie
pogranicza
gminy
Wągrowiec
i Damasławek już od zimy 2009/2010. Obserwacje te dotyczyły m.in. umowy na monitoring
ornitofauny parku wiatrowego FEW Wągrowiec,
planowanego w gminie Wągrowiec
w sąsiedztwie wsi Siedleczko – Wiśniewko. Dla tej procedury wytypowano jeden transept,
oznaczony na Ryc. 2 jako T-I oraz punkt obserwacyjny jako P-I. Równolegle do tego
monitoringu prowadzono ocenę na powierzchni badawczej położonej na wschód od wsi
Kołybki. Na potrzeby tego monitoringu przeprowadzono w ciągu pierwszego roku 37
kontroli, zakończonych w grudniu 2010 r.
Latem 2010 r. rozszerzono teren prowadzonych obserwacji o powierzchnię oznaczoną
na Ryc. 1 jako pow. „2” i „3”, a zimą 2010/2011 rozszerzono zasięg obserwacji
o powierzchnię oznaczoną na Ryc. 1 jako pow. „4, 5 oraz 6”.
Mając na uwadze to, że w granicach pow. „1” Kościów prowadził w latach 2006 – 2007
monitoring ornitofauny, można stwierdzić iż obserwacje w obrębie ZEW Damasławek
prowadzono w 2010 r. ponownie, trzy lata po monitoringu prowadzonym przez Kościówa.
Metodyka prac prowadzonych przez tego autora oraz monitoringu realizowanego przez zespół
przygotowujący
niniejsze
sprawozdanie
nieznacznie
różnią
się
od
siebie
liczbą
przeprowadzonych lustracji. Kościów w latach 2006 – 2007 przeprowadził obserwacje
ptaków w trakcie 22 kontroli. Natomiast autorzy niniejszego sprawozdania przeprowadzili
między grudniem 2009 r. a lutym 2012 r., czyli w trakcie ponad dwóch lat, ponad trzykrotnie
więcej kontroli służących rozpoznaniu stanu ornitofauny:
zimowisko 2009/2010
Wiosenna migracja 2010
Okres rozrodu 2010
Koczowiska 2010
Liczba
kontroli
5
8
8
5
Jesienna migracja 2010
10
zimowisko 2010/2011
2
zimowisko 2010/2011
Wiosenna migracja 2011
Okres rozrodu
Koczowiska
Jesienna migracja
4
7
7
5
8
Okres fenologiczny
Termin taksacji; miesiąc, nr dekady
Grudzień – II; Styczeń – I, III; Luty – I, II
Marzec – I, I/II, II, III, III; Kwiecień – I/II, III
Kwiecień – I, II, III; Maj – I, II, III; Czerwiec – I, III
Lipiec – II, III; Sierpień – II, III; Wrzesień - I
Wrzesień – II, II/III, III; Październik I, II, II/III, III;
Listopad – I, II; Grudzień - I
Grudzień – II, III;
Razem w 2010 r. 38 kontroli
Styczeń – I, III; Luty – I, III
Marzec – I, II, II, III; Kwiecień – I, II, III
Kwiecień – III; Maj – I, II, II; Czerwiec – I, II, III
Lipiec – II, III; Sierpień – I, II, III
Wrzesień – I, II, II/III, III; Październik I, II, III;
12
zimowisko 2011/2012
Listopad – II
Grudzień – II, III; Styczeń – I, III
4
Razem w latach 2011 – 2012 35 kontroli
Łącznie w latach
2009 - 2012
73 kontrole
Ocenę przebiegu migracji, koczowisk i na zimowisku oraz okresu lęgowego
prowadzono na powierzchni około 30 km2.
W obrębie terenu planowanej ZEW Damasławek wykonano oceny na 5 transektach
o łącznej długości ca 5,5 km oraz na 5 punktach obserwacyjnych. Ich lokalizacje naniesiono
na Ryc. 2. Transekty zostały oznaczone jako T-1 do T-5, a punkty P-1 do P-5. Na Ryc. 2
zaznaczono także miejsce prowadzenia monitoringu w obrębie FEW Wągrowiec (transekt T-I
oraz punkt P-I).
W sezonie rozrodczym w 2010 r. i 2011 r. w obrębie wskazanych na Ryc. 1 stref
inwestycyjnych prowadzono cenzusy na 6 powierzchniach próbnych, liczących od 6,6 do 15
ha, łącznie około 60,6 ha. Zostały one oznaczone jako pow. I/2010, pow. I – V. W okresie
rozrodu prowadzono także ocenę stanu fauny lęgowej w promieniu 100 metrów od miejsc
wskazanych pod lokalizacje 35 turbin. Taką ocenę prowadzono w odniesieniu do każdego
miejsca co najmniej raz.
Lokalizację transektów, punktów obserwacyjnych oraz powierzchni badawczych
naniesiono na załączonej mapie, oznaczonej jako Ryc. 2.
Transekty,
punkty
i
powierzchnie
próbne
I-rzędowe
zostały
wyznaczone
w następujących miejscach:
1) Powierzchnia „1” – monitoring prowadzono na:
transekcie wyznaczonym na gruntowej drodze prowadzącej z Kołybek do Kopaniny,
liczącym ca 1,5 km. Droga ta w okresie badawczym posiadała szpaler drzew i miejscami
krzewów. Transekt ten oznaczono jako T-1;
na punkcie obserwacyjnym zlokalizowanym na lokalnej drodze polnej na wysokości ca
106 m n.p.m. Z tego miejsca miano możliwość śledzić ruchy ptaków w promieniu kilku
kilometrów, w tym miano możliwość obserwować znaczą część tej strefy badawczej
oraz znaczne części strefy oznaczonej jako pow. „2” i jako „6”. Punkt ten na
załączonym rysunku został oznaczony jako P-1;
na punkcie obserwacyjnym zlokalizowanym na lokalnej drodze polnej biegnącej na
wschód od Rakowa na wysokości ca 107 m n.p.m. Z tego miejsca miano możliwość
śledzić ruchy ptaków w promieniu kilku kilometrów, w tym miano możliwość
13
obserwować całość południowej i centralnej części tej strefy badawczej oraz znaczne
części strefy oznaczonej jako pow. „4” i jako „5”.Punkt ten na załączonym rysunku
został oznaczony jako P-3;
transekcie wyznaczonym na gruntowej drodze prowadzącej z Mokronosów do
Kopaniny i odbijającej w kierunku na Turze, liczącym ca 1,5 km. Droga ta w okresie
badawczym posiadała pojedyncze drzewa. Transekt ten oznaczono jako T-3;
na punkcie obserwacyjnym zlokalizowanym na lokalnej drodze polnej prowadzącej z
Kopaniny do wsi Turze na wysokości ca 101 m n.p.m. Z tego miejsca miano możliwość
obserwować całość tej strefy badawczej oraz wschodnią i północną część strefy
oznaczonej jako pow. „1” i część powierzchni oznaczonej jako pow. „6”. Punkt ten na
transekcie wyznaczonym na gruntowej drodze prowadzącej z Kozielska do
Międzylesia, liczącym ca 1,5 km. Droga ta w okresie badawczym posiadała miejscami
drzewa owocowe i krzewy. Transekt ten oznaczono jako T-4;
na punkcie obserwacyjnym zlokalizowanym przy drodze asfaltowej Międzylesie Gruntowice położonej na wysokości ca 104 m n.p.m. Z tego miejsca miano możliwość
obserwować część centralną i południową tej strefy badawczej. Punkt ten na
4) Powierzchnia „4”
Na tej powierzchni nie wyznaczono żadnego transektu i punktu. Natomiast z pkt
obserwacyjnego P-3 oraz transektu T-1 oraz T-5. Również wyniki zebrane na punkcie P
– I zlokalizowanym dla powierzchni FEW Wągrowiec (pogranicze gmin Wągrowiec
i Damasławek pozwoliła ocenić tę powierzchnię.
transekcie wyznaczonym na gruntowej drodze prowadzącej z Rakowa do drogi Niemczyn
– Kołybki, liczącym ca 0,5 km. Droga ta w okresie badawczym nie posiadała
zadrzewień i zakrzewień. Transekt ten oznaczono jako T-5. Z tego transektu możliwym
było rejestrowanie zjawisk toczących się na powierzchni oznaczonej na Ryc. 1 jako
pow. „4”;
14
transekcie wyznaczonym na gruntowej drodze prowadzącej z Mokronosów Kolonii do
Smuszewa, liczącym ca 0,5 km. Droga ta w okresie badawczym posiadała miejscami
drzewa owocowe i krzewy. Transekt ten oznaczono jako T-2;
na punkcie obserwacyjnym zlokalizowanym przy drodze utwardzonej Wiśniewko –
Smuszewo, położonej na wysokości ca 105 m n.p.m. Z tego miejsca miano możliwość
obserwować część zachodnią i centralną tej strefy badawczej oraz strefę brzegową
i taflę jez. Czeszewskiego. Punkt ten na załączonym rysunku został oznaczony jako P4;
Obserwacje prowadzono z reguły w zespole dwuosobowym. Kontrolę na transektach
prowadzono od pół do jednej godziny, a na punktach 1 godzinę. Część kontroli była
rozłożona na dwa następujące po sobie dni. Objazd terenu ZEW służący ocenie występowania
gatunków rzadkich i średniolicznych zajmował kilka godzin.
Na potrzeby monitoringu ptaków poza okresem rozrodu wykorzystano założenia
metodyczne zawarte w opracowaniu metodycznym pt. „Wytyczne w zakresie oceny
oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki” (Szczecin 2008) autorstwa dr Przemysława
Chylareckiego i mgr Anny Pasławskiej, a rekomendowane przez Polskie Stowarzyszenie
Elektrowni Wiatrowych (PSEW), Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP) oraz
Zachodniopomorskie Towarzystwo Ekologii Praktycznej (ZTEP) i współprzygotowane przez
autorów niniejszego sprawozdania, tj. mgr inż. Przemysława Zyskę oraz dr inż. Wojciecha
Zyskę, skorygowane do potrzeb niniejszej procedury.
Mając na uwadze te wytyczne, autorzy sprawozdania zmodyfikowali także metodykę
rocznego monitoringu ornitofauny przeprowadzanego na terenie ZEW Damasławek w okresie
lęgowym. M.in. nie prowadzono badań w protokole MPPL, a w tym miejscu przeprowadzono
metodą kartograficzną analizę na powierzchniach próbnych.
W trakcie prowadzonych kontroli ornitologicznych posługiwano się sprzętem
optycznym, noktowizyjnym, a także prowadzono nasłuch głosów ptaków. Poszukiwano także
śladów ich żerowania oraz tropy. Dzięki temu na podstawie przeprowadzonych w okresie
rozrodu, przelotów jesiennych oraz w okresie koczowisk prac terenowych możliwym było
określenie występowania fauny, miejsc ich rozrodu, żerowania, wypoczynku i noclegowisk,
a także przebiegi (kierunki) ich przemieszczeń. Dane zebrane wg tych założeń metodycznych
15
pozwoliły także na ocenę, czy obszar planowanego przedsięwzięcia leży w obrębie głównych
szlaków migracji zwierząt o znaczeniu międzynarodowym, krajowym, regionalnym,
ponadgminnym i lokalnym.
Dla oceny występowania przedstawicieli ornitofauny w sezonie lęgowym zastosowano
kombinowaną metodykę badań, opartą o kartograficzną metodę liczeń oraz metodę
transektów i punktów badawczych. Wyniki oceny ornitofauny odniesiono do dwóch
poziomów organizacji przestrzeni, określonych jako:
strefa inwestycyjna, tj. teren objęty inwentaryzacją, gdzie znajdują się działki
z zaplanowaną lokalizacją elektrowni oraz działki leżące w ich sąsiedztwie. W obrębie
analizowanego ZEW Damasławek wyodrębniono 6 takich stref inwestycyjnych, które
liczyły od 1,9 do 8,0 km2. Strefy te łącznie stanowiły około 30 km2. W świetle metodyki
badań ornitologicznych przy użyciu metody kartograficznej taki areał jest określany jako
powierzchnia II-rzędowa;
pole inwestycyjne, za które przyjęto powierzchnię badawczą I-rzędową, leżącą w obrębie
strefy inwestycyjnej. Wytypowano 6 takich pól w obrębie 5 powierzchni badawczych
(stref inwestycyjnych) oznaczonych na Ryc. 2 jako pow. „I, II, III, IV, V” oraz pow.
I/2010. Wybrane pola inwestycyjne obejmowały teren pól uprawnych o powierzchni
około 60,6 ha, na których w sezonie rozrodu 2010 i 2011 prowadzono oceny ilościowe,
zgodne z założeniami metody kartograficznej. Pola inwestycyjne miały kształt
czworoboku. Wybierając te powierzchnie kierowano się tym, że cały obszar strefy
inwestycyjnej był wykorzystywany pod uprawy rolne. Stąd wyniki uzyskane na
powierzchni I-rzędowej (pól inwestycyjnych) winny być adekwatne do sytuacji całej
strefy.
W ten sposób możliwym było ustalenie:
- występowania gatunków bardzo rzadkich lub rzadkich, zarówno w obrębie obszaru
opracowania, jak i w jego niedalekim sąsiedztwie,
- gatunków nielicznych lub średniolicznych występujących w obrębie obszaru opracowania
oraz w jego bezpośrednim sąsiedztwie,
- gatunków licznych i pospolitych występujących w obrębie terenów, gdzie zlokalizowane
byłyby elektrownie wiatrowe.
Stosowano kartowanie miejsc ich stwierdzeń oraz tras ich przelotów.
16
Ocena występowania ptaków odbywała się na 3 pułapach (poziomach): 0 – ca 50 m
n.p.t.; ca 50 – ca 150 m n.p.t.; powyżej 150 m n.p.t. Pułapy te odpowiadają wysokościom:
między ziemią a punktem, w którym śmigło wiatraka będzie miało swój najniższy
punkt;
między punktami, w których śmigło wiatraka będzie miało swoje najniższe i najwyższe
położenie;
powyżej punktu, w którym śmigło wiatraka będzie miało swoje najwyższe położenie.
W trakcie prowadzonych prac obserwacjom poddano jeden obiekt wysokościowy, tj.
maszt służący do pomiaru wiatru ZEW Damasławek, zlokalizowany w obrębie strefy
inwestycyjnej oznaczonej jako pow. „1”. Maszt ten liczy ca 80 metrów.
W granicach terenu objętego analizą i w jego sąsiedztwie nie ma zlokalizowanej żadnej
linii wysokiego napięcia.
Monitoring ssaków
Monitoring nietoperzy przeprowadzono w 2010 i 2011 r. wg własnej metodyki, tj.
detektorowo-optycznej. Została ona opracowana dla potrzeb prowadzenia tego rodzaju
obserwacji kontrolnych w oparciu o dane literaturowe, uzupełnione o europejskie wytyczne
z Porozumienia o Ochronie Populacji Europejskich Nietoperzy EUROBATS. Zawarto je
w zeszycie nr 3 wydanym w 2008 r., a będącym przewodnikiem metodycznym służącym
badaniom nad nietoperzami w obrębie planowanych i wybudowanych farm elektrowni
wiatrowych. Na kształt metodyki zastosowanej w niniejszym opracowaniu miały wpływ
własne kilkuletnie doświadczenie oraz sporządzone przez Porozumienie dla Ochrony
Nietoperzy w 2009 r. dwie kolejne edycje „Tymczasowych wytycznych dotyczących ocen
oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze”, w tym II edycja z XII 2009 r, którą
w początku 2010 r. zaakceptowała Państwowa Rada Ochrony Przyrody.
W przypadku oceny chiropterologicznej, zebrane w obrębie ZEW Damasławek dane
o zasobach fauny nietoperzy w 2011 r. pochodziły z kontroli terenowych zakończonych
w końcu listopada 2011 r.
Niniejsze Sprawozdanie obejmuje analizę wyników zebranych w trakcie dwóch lat,
okresów aktywności życiowej nietoperzy, powtarzających się co roku w życiu tych zwierząt.
Są to:
•
opuszczanie zimowisk;
•
wiosenne migracje; tworzenie kolonii rozrodczych;
17
•
okres rozrodu, szczytu aktywności lokalnych populacji;
•
rozpad kolonii rozrodczych i początek jesiennych migracji, rojenie;
•
jesienne migracje, rojenie;
•
ostatnie przeloty pomiędzy kryjówkami, początek hibernacji.
Łącznie w ciągu 2 lat przeprowadzono 57 kontroli nocnych. Dane o terminach kontroli
tj. dekadach i miesiącach, podano poniżej w zestawieniu tabelarycznym:
Rodzaj dominującej w tym okresie aktywności
opuszczanie zimowisk, migracje wiosenne
migracje wiosenne, tworzenie kolonii rozrodczych
rozród
rozpad kolonii rozrodczych, rojenie, jesienne migracje
rojenie, jesienne migracje
jesienne migracje
opuszczanie zimowisk
wiosenne migracje; tworzenie kolonii rozrodczych
Rozród; szczyt aktywności lokalnych populacji
Rozpad kolonii i początek jesiennych migracji, rojenie
jesienne migracje, rojenie
ostatnie przeloty pomiędzy kryjówkami, początek hibernacji
Rok, miesiąc
III 2010
IV
V
V
VI
VII
VIII
IX
IX
X
XI
III 2011
IV
V
V
VI
VII
VIII
IX
IX
X
XI
dekada
II, III
I, I/II, II, III
I
II, III
I, III
I, II, III
I, I, II, III
I II
III, III
I, II, II/III, III
I, II
II, III
I, II, II, III
I, II
III
I, II, III
I, III
I, I, II, III
I, II,
II, III
I, I, II, III, III
I, III
W 2010 r. ocenę prowadzono w obrębie strefy inwestycyjnej oznaczonej jako pow. „1”
na transekcie T-1 i punkcie P-1 oraz uzupełniająco na punktach oznaczonych jako P-2, P-3.
Wyniki z tego monitoringu zawarto w raporcie uwarunkowań środowiskowych dla 5 turbin
w obrębie FEW „Damasławek 1” (Przyroda 2011).
W 2011 r. monitoring nietoperzy prowadzono na 6 transektach, liczących od 0,5 do ca 1
km (łącznie) oraz na 8 punktach obserwacyjno-nasłuchowych, które w większości
nawiązywały do transektów i punktów obserwacyjnych wyznaczonych dla oceny
występowania ptaków. Ich lokalizacje zamieszczono na poniższej rycinie oznaczonej jako
Ryc. 3.
Dla potrzeby oceny występowania nietoperzy w obrębie lokalizacji elektrowni
wiatrowych stosowano noktowizory różnych typów (pasywne i aktywne) oraz o różnej
18
czułości. Drugim elementem obserwacji były pomiary głosów zwierząt objętych analizą
z wykorzystaniem detektorów firmy Pettersson (D-230) oraz Anabat SD2 CF Bat Detektor.
Połączenie (zdublowanie) detektora oraz wysokiej klasy noktowizora pozwoliło na
skuteczniejsze stwierdzenie obecności nietoperzy i śledzenie ich w przestrzeni. Dane takie,
nawet bez określenia przynależności gatunkowej, są ważne z punktu widzenia określenia
walorów danego miejsca w kontekście oddziaływania elektrowni wiatrowych.
Metodyka detektorowo-optyczna tu zastosowana była zbieżna z metodyką opisaną
w zeszycie nr 3 wydawnictwa EUROBASTS i w pewnym zakresie z promowaną przez
Porozumienie dla Ochrony Nietoperzy w „Tymczasowych wytycznych dotyczących
oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze” (jesień 2009). Nawiązywała ona
również do metodyki stosowanej przez Dűrra (2007). Była ona rozszerzona o obserwacje
noktowizyjne prowadzone przy użyciu wysokiej klasy sprzętu optycznego – noktowizyjnego.
Obserwacje noktowizyjne są zdawkowo traktowane w metodyce sporządzonej przez
Porozumienie dla Ochrony Nietoperzy, zatytułowanej „Tymczasowe wytyczne dotyczące
oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze” (wersja wiosna i jesień 2009).
W niniejszych badaniach zastosowano noktowizor o parametrach pozwalających na użycie go
do
specjalnych
celów,
w
tym
dających
możliwość
prowadzenia
obserwacji
przemieszczających się nietoperzy.
Rejestrowanie obecności osobników większości gatunków przy użyciu detektora
ultradźwięków jest bardzo ograniczone ze względu na niewielki zasięg sygnałów
ultradźwiękowych, przenoszących się z reguły nie dalej niż 30 - 40 m (z wyjątkiem
borowców). Wprowadzenie do badań bardziej wyrafinowanego sprzętu (detektora) nie
poprawiło w wyraźnym zakresie możliwości nasłuchu i rejestracji głosów z większej
odległości, natomiast pozwoliło na niskich pułapach na rozpoznawanie przynależności
gatunkowej większej liczby nietoperzy oraz na ich lepszą analizę.
Należy więc podkreślić, że zalecana w tych wytycznych metodologia praktycznie nie
pozwala ocenić zjawiska występowania zdecydowanej większości nietoperzy na wysokości
między 50 a 200 metrem n.p.t. Rejestracja głosów prawie wszystkich nietoperzy przy użyciu
detektora pozwala praktycznie na diagnozę występowania nietoperzy do wysokości nie
większej niż 40 metrów, a więc w przestrzeni, gdzie zagrożenie dla nietoperzy jest znacznie
mniejsze niż w przestrzeni, gdzie pracują łopaty wirnika elektrowni wiatrowej. Natomiast
przyrządy optyczne, tj. noktowizory wyższych generacji oraz kamery termowizyjne i kamery
lub sprzęt optyczny pracujący w podczerwieni, pozwalają na wykrywanie obecności
19
nietoperzy w odległości co najmniej 150 – 200 metrów. Tak więc użycie tego sprzętu pozwala
na śledzenie obecności nietoperzy w nocy, nawet przy prawie całkowitej ciemności
(w nowiu).
Wadą tej metody jest ograniczona możliwość oznaczenia gatunku, chociaż nierzadko
pozwala ona na ocenę przynależności do rodzaju. Możliwa jest także z dalszej odległości
ocena charakteru zachowania się nietoperzy, tj. czy dany osobnik przemieszcza się w obrębie
analizowanego terenu z punktu „X” do punktu „Y”, czy też tu poluje, wielokrotnie
nawracając w obrębie badanej przestrzeni. Tym samym tego rodzaju sprzęt pozwala na ocenę
wykorzystania przez nietoperze poszczególnych elementów „krajobrazu” terenu planowanego
pod farmę, co jest niezbędne przy stosowaniu ocen zalecanych przez Dűrra (2007).
W tej sytuacji równoczesne stosowanie sprzętu optycznego aktywnego lub pasywnego
oraz detektora pozwala na znacznie lepsze rozpoznanie sytuacji występowania nietoperzy
w obrębie planowanej farmy elektrowni wiatrowych niż tylko przy użyciu detektora, nawet
najwyższej klasy.
Zmodyfikowana metoda zastosowana w obrębie ZEW Damasławek obejmowała trzy
kroki rejestrowania obecności tych ssaków. W kroku pierwszym za pomocą przyrządów
optycznych, przy pracującym detektorze, rozstrzygano czy w trakcie kontroli zwierzęta te w
ogóle występowały, czy też nie stwierdzano ich aktywności.
Następnie szczególną uwagę poświęcano ich obecności i zachowaniu, w tym
przemieszczeniom w dwóch warstwach: dolnej (0 – 50 m n.p.t.) i górnej (50 m – 200 m
n.p.t.). Obecność poszczególnych osobników w warstwie dolnej rejestrowano za pomocą
przyrządów optycznych i detektorów ultradźwięków, w warstwie górnej tylko dzięki
przyrządom optycznym pracującym w podczerwieni, a także za pomocą lornetki o dobrej
jasności (obserwacje późnowieczorne i ranne).
W kroku trzecim, o ile nie udało się tego wykonać we wcześniejszych krokach,
podejmowano czynności służące rozpoznawaniu przynależności gatunkowej lub rodzajowej.
Rejestrowanie osobników przebywających w warstwie dolnej wykonywano za pomocą
detektora. Natomiast dla warstwy górnej, posługując się przyrządami optycznymi, oceniano
czy w jej obrębie przebywają nietoperze, które liczono i jednocześnie określano ich kształt
ciała i skrzydeł, charakter lotu i wielkości zwierzęcia. To pozwoliło podjąć próby oceny
przynależności do gatunku lub grupy gatunków. Zasadniczo oceniano wielkość nietoperzy.
O ile nie udało się zaliczyć danego nietoperza do gatunku lub rodzaju, wówczas
20
charakteryzowano je wg wielkości. Stąd w rozdziale poświęconym tym ssakom podano
informację o małych i dużych nierozpoznanych nietoperzach (spM, spD).
Znaczenie analizowanego terenu dla nietoperzy, mające odniesienie do ich aktywności,
tj. wykorzystania przestrzeni powietrznej, określano na podstawie wskaźnika aktywności
pojawów, tj. liczby stwierdzeń przelatujących (pojawiających się) nietoperzy. Aktywność
rejestrowano przy pomocy detektora służącego do ich identyfikacji oraz sprzętu optycznego,
w tym ręcznego noktowizora.
Należy
zaznaczyć,
że
metoda
oceny
aktywności
nietoperzy
przedstawiona
i wykorzystana przez Dűrra (2007) nie jest identyczna z metodą wskazaną w „Tymczasowych
wytycznych dotyczących ocen oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze”
(II edycja grudzień 2009). Szczegóły tych różnic zawarto w rozdziale 3 pracy Dűrra (2007).
Stąd bezkrytyczne stosowanie metodyki oceny zaproponowanej przez Dűrra (2007)
w odniesieniu do punktów obserwacyjno-nasłuchowych i transektów wymagało przyjęcia
zweryfikowanej skali ocen, dostosowanej do metody detektorowo-optycznej.
Przyjęta przez autorów Sprawozdania wartość wskaźników określających rodzaje
aktywności nietoperzy nawiązuje do ocen sporządzonych przez Dűrra (2007), tj. do metody
wyliczania aktywności na punktach nasłuchowych, przeliczanej na godzinę lub na liczbę
rejestrowanych jednocześnie osobników w miejscach ich stałego żerowania.
Należy nadmienić, że metoda detektorowo-optyczna stosowana do oceny aktywności
nietoperzy w niniejszym Raporcie jest znacznie bardziej czułą, niż metoda zastosowana przez
Dűrra (2007). Wartości przyjętych wskaźników określających rodzaj aktywności, przyjęte
w metodyce stosowanej przez autorów niniejszego Sprawozdania, są kilka razy wyższe niż
wielkości wskaźnika wyliczone przez Dűrra (2007). Metoda detektorowo-optyczna daje
bowiem możliwość detekcji większości nietoperzy na dystansie do 10 razy większym niż
detektor ultradźwięków, który był podstawą oceny przeprowadzonej przez Dűrra (2007).
Wartości indeksu aktywności nietoperzy, przyjęte na potrzeby niniejszej analizy,
odnoszono do czasu trwania kontroli, określając aktywność wg następującego klucza:
Rodzaj aktywności w trakcie godzinnej oceny *
aktywność nieznacząca, incydentalna
aktywność niska
aktywność średnia
aktywność wysoka
do 4 przelotów na godzinę
ponad 100 przelotów na godzinę
21
poziom
aktywności oznaczenie
w tabeli
1
2
3
4
* wielkości aktywności przyjęto za innymi autorami oraz w oparciu o własne oceny wynikające z doświadczenia, przełożone na
wskaźniki aktywności. Powyższe wskaźniki uwzględniają łączną aktywności nietoperzy ocenioną za pomocą detektorów i
noktowizorów.
Za Dűrrem (2007) przyjęto ocenę aktywności nietoperzy w przeliczeniu na liczbę
równoczesnych rejestracji liczby nietoperzy w miejscach ich regularnego żerowania. Stąd na
potrzeby niniejszej oceny przyjęto skalę, jaką w rozdziale 3 swojej pracy podaje Dűrr (2007).
Tą metodą zwaloryzowano także teren planowanego ZEW Damasławek.
Dla potrzeb niniejszego Sprawozdania wykorzystano także publikowane lub dostępne
w Internecie opracowania traktujące o walorach przyrodniczych gminy Damasławek, w tym
cenzusy nietoperzy sporządzone przez Hejduka, który posługiwał się pod Gruntowicami
także podobnym sprzętem, jednak w trakcie mniejszej liczby kontroli, tj. 7.
Ponadto w niniejszym Sprawozdaniu wykorzystano wyniki zebrane w latach 2000 – 2011
przez autorów (tj. przez Płacheckiego C., Zyskę P., Zyskę W.) na kilkudziesięciu
powierzchniach zlokalizowanych w Wielkopolsce i na Pomorzu. Również wykorzystano
doświadczenia autorów opracowania zdobyte na kilku polskich i niemieckich farmach
elektrowni wiatrowych, pracujących od kilku lat lub będących w toku budowy, pod kątem
skali występowania tam kolizji lecących ptaków z konstrukcjami tych farm oraz czy
postawione konstrukcje powodują znaczące zaburzenia w migracji ptaków. Również
w analizie zagrożeń funkcjonowania elektrowni wiatrowych wykorzystano dane innych
autorów zebrane na pracujących farmach, w tym przy użyciu radaru.
I.6. Źródła informacji wykorzystane w opracowaniu
Prognozę oddziaływania na środowisko dla projektu mpzp w rejonie miejscowości
Kołybki sporządzono w oparciu o dostępne materiały archiwalne, publikacje mapowe,
literaturę oraz materiały niepublikowane. W opracowaniu wykorzystano następujące
dokumenty, materiały planistyczne i kartograficzne:
1) Urząd
Gminy
Damasławek.
2010.
Studium
uwarunkowań
i
kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy Damasławek.;
2) Mapa topograficzna w skali 1:10 000;
3) Mapa Hydrograficzna w skali 1:50 000, arkusz N-33-119-B – Kcynia;
4) Mapa Hydrograficzna w skali 1:50000, arkusz N-33-119-D – Janowiec Wielkopolski;
5) Mapa Gleb Polski IUNG Puławy w skali 1: 300 000, arkusz C2 Poznań. 1961 r. ;
6) Mapa
geomorfologiczna
Niziny
Wielkopolsko-Kujawskiej
B. Krygowskiego w skali 1:300 000. 2007 r. ;
22
pod
redakcją
7) Czerniak M., Łyczkowska G., Krygier M. 2007. Opracowanie ekofizjograficzne
podstawowe. Gmina Damasławek.
8) Urząd Gminy Damasławek. 2004. Program Ochrony Środowiska dla Gminy
Damasławek do roku 2014 r.
9) Urząd Gminy Damasławek. 2004. Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy
Damasławek do 2014 r.
10) Urząd Gminy Damasławek. 2008. Wieloletni plan finansowy i inwestycyjny dla
gminy Damasławek na lata 2008-2016.
11) Urząd Gminy Damasławek. 2007. Strategia rozwoju gminy Damasławek na lata 20082017.
12) Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 r.
Stan w dniu 31 XII. 2011. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa;
13) Wielkopolskie
Biuro
Planowania
Przestrzennego
w
Poznaniu.
2010.
Plan
zagospodarowania przestrzennego Województwa Wielkopolskiego. Poznań.
14) Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu. 2011. Energia
odnawialna w Wielkopolsce. Uwarunkowania rozwoju.
15) Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 r. 2005, Poznań.
16) 2010. Program ochrony środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata
2008-2011 z perspektywą na lata 2012 – 2019. ARCADIS Sp. z o. o., Katowice.
17) Wylegała P., Kuźniak S., Dolata P. 2008. Obszary ważne dla ptaków w okresie
gniazdowania oraz migracji na terenie województwa wielkopolskiego. Wielkopolskie
Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań.
Źródło
informacji
stanowiła
również
literatura
specjalistyczna
i
materiały
niepublikowane, wśród których wyróżnić należy:
1) Płachecki C., Zyska P., Zyska W. 2012. Sprawozdanie z monitoringu fauny dla
planowanej lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych w gminie Damasławek,
woj. Wielkopolskie.
2) WIOŚ Poznań. 2010. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w 2009 r.
3) PIG. 2010. Raport: Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych
zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu wg danych z monitoringu operacyjnego
w 2009 r.
23
6) WIOŚ Poznań. 2005. Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000-2004.
7) WIOŚ Poznań. 2011. Roczna ocena jakości powietrza w Województwie
Wielkopolskim za rok 2010. Poznań.
8) Matuszkiewicz W. 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski,
PWN, Warszawa.
9) Matuszkiewicz J. M. 2008. Zespoły leśne Polski. PWN, Warszawa.
10) Matuszkiewicz J. M. 2008. Potencjalna roślinność naturalna Polski. IGIPZ PAN,
Warszawa.
11) Matuszkiewicz J. M. 2008. Regionalizacja geobotaniczna Polski. IGIPZ PAN,
Warszawa.
12) Łucki Z., Misiak W. 2011. Energetyka a społeczeństwo. Aspekty socjologiczne. PWN,
Warszawa.
13) Boczar T. 2008. Energetyka wiatrowa. Aktualne możliwości wykorzystania.
Wydawnictwo Pomiary Automatyka Kontrola, Warszawa.
14) Kupidura A., Łuczewski M., Kupidura P. 2011. Wartość krajobrazu. Rozwój
przestrzeni obszarów wiejskich. PWN, Warszawa.
15) Kożuchowski K. 2005. Walory przyrodnicze w turystyce i rekreacji. Wydawnictwo
Kurpisz S. A., Poznań.
16) Weiner J. (red.). 2008. Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej. PWN,
Warszawa.
17) Mizerski W.2009. Geologia Polski. PWN, Warszawa.
18) OTOP. 2008. Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na
ptaki. OTOP, Szczecin.
19) OTON. 2009. Tymczasowe wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni
wiatrowych na nietoperze (wersja II, grudzień 2009).
20) Dietz Ch., von Helversen O., Nill D. 2009. Nietoperze Europy i Afryki północnozachodniej. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
21) Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. 2009. Ochrona środowiska
przyrodniczego. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
22) Garbarczyk H., Garbarczyk M. 2010. Atlas zwierząt chronionych. Multico Oficyna
Wydawnicza, Warszawa.
24
23) Witkowska-Żuk L. 2008. Atlas roślinności lasów. Multico Oficyna Wydawnicza,
Warszawa.
24) Symonides E. 2008. Ochrona przyrody. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego,
Warszawa.
25) Wiśniewski J., Gwiazdowicz D.J. 2004. Ochrona przyrody. Wydawnictwo Akademii
Rolniczej, Poznań.
26) Olaczek R. 1974. Kierunki degeneracji fitocenoz leśnych i metody ich badania.
Phytocoenosis. 3.3/4:179-187, Warszawa – Białowieża.
27) Kondracki J. 2009. Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa.
28) Liro A. (red.). 1995. Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET – POLSKA.
Fundacja IUCN Poland, Warszawa.
29) Mirek Z. i In. 2002. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki
PAN im. W. Szafera, Kraków.
30) Jackowiak B., Celka Z., Chmiel J., Latowski K., Żukowski W. 2007. Red list of
vascular flora of Wielkopolska (Poland). Biodiv. Res. Conserv. 5-8.
31) Paczyński B., Pruszkowska M. (red.). 2007. Hydrogeologia regionalna Polski. Tom I.
Wody słodkie. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
32) Sudnik-Wójcikowska
B.
2011.
Rośliny
synantropijne.
MULTICO
Oficyna
Wydawnicza, Warszawa.
33) Olaczek R. 2008. Skarby przyrody i krajobrazu Polski. Multico Oficyna Wydawnicza,
Warszawa.
34) Bednarek R., Dziadowiec H., Pokojska U., Prusinkiewicz Z. 2011. Badania
ekologiczno-gleboznawcze. PWN, Warszawa.
35) van Loon G.W., Duffy S.J. 2008. Chemia Środowiska. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa.
36) Owsianny M., Gąbka M. 2009. Standardowy Formularz Danych dla obszaru Natura
2000 Jezioro Kaliszańskie (PLH300044).
37) Łukasiewicz A., Łukasiewicz Sz. 2009. „Rola i kształtowanie zieleni miejskiej”.
Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
38) Mynett Maciej. 2008. „Żywopłoty. Zakładanie i pielęgnacja”. Multico Oficyna
Wydawnicza. Warszawa.
39) Kajak Z. 1998. Hydrologia-Limnologia. PWN, Warszawa.
25
40) Dooling R. 2002. Avian Hearing and the Avoidance of Wind Turbines. University of
Maryland College Park, Maryland.
41) Wolański N. 2008. „Ekologia człowieka. Tom 2.” PWN. Warszawa.
42) Macioszyk A. (red.). 2006. Podstawy hydrogeologii stosowanej. PWN, Warszawa.
43) Devereux C. L., Denny M. J. H., Whittingham M. J. 2008. Minimal effects of wind
turbines on the distribution of wintering farmland birds.Journal of Applied Ecology
45:1689–1694.
44) Walker D., McGrady M., McCluskie A., Madders M, McLeod A. Resident Golden
Eagle ranging behaviour before and after construction of a windfarm in Argyll.
Scottish Birds (2005) 25: 24–40.
45) Petersen, I.K., Christensen, T.K., Kahlert, J., Desholm, M. & Fox, A.D. Department of
Wildlife Ecology and Biodiversity. 2006. NFinal results of bird studies at the offshore
wind farms at Nysted and Horns Rev.
46) Colby D. (i in.) 2009. Wind Turbine Sound and Health Effects An Expert Panel
Review.
47) Chief Medical Officer of Health (CMOH) of Ontario. 2010. The Potential Health
Impact of Wind Turbines.
48) Koreleski Krzysztof. 2005. Oddziaływanie napowietrznych linii energetycznych na
środowisko człowieka. .Nr 2/2005, PAN, Oddział w Krakowie, s. 47–59 Komisja
Technicznej Infrastruktury Wsi.
Ponadto korzystano z danych Głównego Urzędu Statystycznego, informacji zawartych na
stronie
Wojewódzkiego
(www.poznan.pios.gov.pl),
Inspektoratu
ze
stron
Ochrony
Głównego
w
Poznaniu
Ochrony
Środowiska
Środowiska
Inspektoratu
(http://www.gios.gov.pl), ze stron internetowych Wielkopolskiego Biura Planowania
Przestrzennego (http://www.wbpp.poznan.pl/),
z internetowej bazy Rejestru Obszarów
Górniczych (http://baza.pgi.waw.pl/geow), z internetowych stron Projektu Geoportal.pl
(www.geoportal.gov.pl/), ze stron internetowych Miejskiej Pracowni Urbanistycznej
w Poznaniu (http://www.mpu.pl), ze stron internetowych Geoportalu Państwowego Instytutu
Geologicznego
(http://ikar2.pgi.gov.pl),
a
także
ze
stron
internetowych
Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej (http://www.sejm.gov.pl/prawo/prawo.html).
Kolejnym źródłem informacji i weryfikacji zebranego materiału była bezpośrednia wizja
lokalna terenu gminy Damasławek. Wszystko to pozwoliło na ustalenie użytkowania terenu
i rozpoznania aktualnego stanu środowiska.
26
II POŁOŻENIE GMINY DAMASŁAWEK I OBSZARU OBJĘTEGO PROJEKTEM
MPZP
II.1. Położenie administracyjne
Gmina Damasławek położona jest w północno-wschodniej części województwa
wielkopolskiego, w powiecie wągrowieckim. Wschodnia granica gminy jest jednocześnie
granicą województwa wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego. Od północy graniczy
z gminami: Gołańcz i Wapno; od zachodu z gminą Wągrowiec; od południa z gminą
Mieścisko; od wschodu z gminami Żnin oraz Janowiec Wielkopolski.
Gmina Damasławek składa się z 18 sołectw, zawierających 19 miejscowości. Siedzibę
władz stanowi wieś Damasławek, położona w środkowo-wschodniej części gminy. Obszar
objęty projektem mpzp znajduje się na północny zachód od miejscowości Damasławek.
Powierzchnia gminy wynosi ok. 104,68 km2. Zamieszkuje ją 5592 osób (stan na XII
2008 r.).
II.2. Położenie geograficzne
Według podziału fizyczno-geograficznego Polski J. Kondrackiego6 gmina Damasławek
leży na obszarze makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego (315.5), w południowej części
mezoregionu Pojezierze Chodzieskie (315.53) i graniczy od południa z mezoregionem
Pojezierze Gnieźnieńskie (515.54).
II.3. Położenie w ponadlokalnym systemie powiązań przyrodniczych
Na obszarze gminy Damasławek brak jest większych kompleksów leśnych mogących
spełniać funkcję korytarza ekologicznego czy też refugium dla wędrującej fauny. Nie mniej
jednak funkcje łączące obszary objęte niniejszym opracowaniem z innymi, cenniejszymi
przyrodniczo terenami spełniają lokalne cieki wodne, w tym głównie rzeka Nielba. Brak jest
natomiast dokładniejszych danych i badań na ten temat.
W opracowaniu ekofizjograficznym podstawowym7 zwrócono uwagę na następujące
korytarze ekologiczne:
6
Za: Kondracki J. 2009. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
Za: Czerniak M., Łyczkowska G., Krygier M. 2007. Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe. Gmina
Damasławek.
7
27
(1) korytarz ekologiczny w północnej części gminy, o równoleżnikowym przebiegu
wschód – zachód. Prowadzi przez dolinę Kanału Wapno – Laskownica oraz
przepływowe jezioro Czeszewskie. Korytarz ten jest pośrednio poza granicami gminy
związany z większą strukturą o charakterze przyrodniczym, jaką jest dolina
Gołanieckiej Strugi.
(2) korytarz ekologiczny w centralnej części gminy Damasławek biegnie z południa
w kierunku północnym (jezioro Stępuchowskie, rzeka Nielba), lecz posiada również
swe istotne odgałęzienia w kierunku zachodnim (Dopływ z Werkowa, Kanał Łękiński)
oraz wschodnim (Dopływ z Gruntowic, rowy melioracji podstawowej w miejscowości
Dąbrowa i Turza). Korytarz ten już poza granicami gminy Damasławek jest pośrednio
związany z większą strukturą o charakterze przyrodniczym, jaką jest dolina rzeki
Wełny.
Do obszarów cennych przyrodniczo na pewno można zaliczyć duże zbiorniki wodne:
jezioro Stępuchowie (gm. Damasławek) oraz Czeszewskie (na północ od gminy
Damasławek). Stanowią one istotne refugium dla awifauny a także teren jej żerowisk.
Patrząc na położenie gminy Damasławek w szerszej perspektywie, należy wskazać na
parę cennych obszarów leżących w bliższym lub dalszym sąsiedztwie gminy. Jest to przede
wszystkim obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Jezioro Kaliszańskie PLH300044
(ok. 12 km na północny zachód od granicy gminy Damasławek), a także inne zbiorniki wodne
wraz z okalającymi je specyficznymi siedliskami, jak: Stawy w Łukowie, Jez. Czeszewskie,
Jez. Rgielskie, Bracholińskie, Łeknieńskie i inne. Patrząc na specyfikę tych siedlisk oraz
znaczenie ich dla awifauny należy uznać, że rozległe tereny gminy Damasławek mogą
stanowić potencjalne żerowiska dla licznych gatunków ptaków bytujących w okolicy w/w
zbiorników wodnych.
Poza wspomnianymi połączeniami melioracyjnymi ta część gminy pozbawiona jest
większych znaczeniowo korytarzy ekologicznych. Pomimo rolniczego charakteru gminy,
w której dominują grunty orne i lesistość jest na dość niskim poziomie, należy podkreślić
mnogość powierzchni przyrodniczo cennych i ważnych z punktu widzenia ochrony
różnorodności biotycznej w skali zarówno małoobszarowej, jak i ponadregionalnej. Fakt ten
ma duże znaczenie zarówno w procesie planowania przestrzennego w gminie, jak
i wyznaczania lokacji pod inwestycje potencjalnie mogące negatywnie oddziaływać na
środowisko przyrodnicze.
28
III OCENA AKTUALNEGO STANU I FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA
PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO
III.1. Charakterystyka fizjograficzna terenu
Rzeźba terenu charakteryzuje się dużym urozmaiceniem, typowym dla form
młodoglacjalnych. Różnica wysokości pomiędzy najniżej położonym punktem terenu
tj. brzegiem jeziora Czeszewskiego w północno-zachodniej części gminy (ca 90 m n. p. m.)
a najwyższym znajdującym się na południe od miejscowości Dąbrowa (ca 120 m n. p. m.),
sięga ponad 30 m. Większa część gminy położona jest na wysokościach 100 -110 m n.p.m.
W rzeźbie terenu gminy można wyróżnić (na podstawie mapy geomorfologicznej
Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej B. Krygowskiego w skali 1:300000) dwa poziomy
morenowe:
•
pagórki moreny czołowej występujące w północno-wschodniej części gminy
stanowiące fragment Pagórków Chodzieskich, o urozmaiconej rzeźbie i dość znacznie
zarysowujące się w morfologii terenu,
•
równinę denno - morenową obejmującą pozostałą część gminy, od zachodu
stanowiącą fragment Równiny Wągrowieckiej, od wschodu fragment Równiny
Żnińskiej.
Obszar gminy poprzecinany jest płaskodennymi obniżeniami. W dwóch z nich znajdują
się jeziora. Na północy gminy stanowi je dolina Kanału Wapno - Laskownica z jeziorem
Czeszewskim (Mapa Hydrograficzna w skali 1:50 000, arkusz N-33-119-B – Kcynia). Drugie
wyraźne obniżenie przecinające gminę z północnego wschodu na południowy zachód
odejmuje dolinę rzeki Nielby z jeziorem Stępuchowskim (Mapa Hydrograficzna w skali
1:50000, arkusz N-33-119-D – Janowiec Wielkopolski).
Jeżeli chodzi o obszar objęty projektem mpzp tereny najwyżej położone (ok 102 m
n. p. m.) są w środkowej jego części. Południowo-wschodnia oraz północno-wschodnia część
obszaru objętego projektem mpzp jest bardziej jednolita i płaska - nie występują tu takie
wzniesienia jak w części środkowej. Obszar objęty projektem mpzp buduje przede wszystkim
wysoczyzna morenowa pagórkowata pochodzenia akumulacyjnego (piaski, żwiry, gliny).
29
III.2. Budowa geologiczna i litologia
Gmina Damasławek położona jest na południowo-zachodnim skłonie Antyklinorium
Pomorsko-Kujawskim. Cechą charakterystyczną tej części Antyklinorium jest płytkie
zaleganie głębszych warstw geologicznych oraz spłycenie osadów okresu kredowego. Są one
słabo rozpoznane z wyjątkiem wypiętrzenia formacji solonośnej cechsztynu (wysad solny).
Znacznie lepiej rozpoznane są utwory trzeciorzędowe i czwartorzędowe.
Utwory
trzeciorzędowe
mioceńskie
wykształcone
są
w
postaci
piasków
różnoziarnistych, piasków kwarcowych oraz osadów ilasto-mułkowych z przewarstwieniami
węgla brunatnego. Miąższość warstw piaszczystych waha się od 1 do 4 m, natomiast całej
warstwy mioceńskiej dochodzi do 100-120 m. Pliocen zbudowany jest z piasków
drobnoziarnistych oraz iłów pstrych, których miąższość wzrasta w kierunku południowozachodnim.
Całą powierzchnię gminy pokrywają utwory czwartorzędowe o zróżnicowanej
miąższości od 23-40 m w rejonie Kołybek do 80-90 m w rejonie Damasławka. Są to głównie
piaski i żwiry oraz gliny zwałowe w różny sposób przewarstwione. Dna dolin wypełniają
piaski, w obniżeniach występują osady aluwialne. Są to torfy, i gytia oraz namułki organiczne
i piaski drobnoziarniste. Pod torfami zalega gytia wapienna, o maksymalnej miąższości do 5,7
metrów. Budowę geologiczną podłoża gminy Damasławek przedstawiono przykładowo na
podstawie dwóch profili studziennych w miejscowościach: Mokronosy i Kozielsko:
l. Mokronosy - rzędna terenu 104 m n.p.m.
0,0 - 0,5 gleba brunatna
0,5 - 6,0 glina piaszczysta brunatna
6,0 - 24,0 glina szara i kamienie
24,0 - 40,0 glina jasno-popielata i otoczaki
40,0- 50,0 ił niebiesko-żółty
50,0 - 54,0 ił popielato-czerwony
54,0 - 66,0 ił niebiesko-żółty
66,0- 74,0 ił żółto-niebieski
74,0- 80,0 ił niebieski
80,0- 86,0 ił żółto-niebieski
86,0 - 102,0 mułek popielaty
102,0 - 108,0 węgiel brunatny
108,0 - 113,0 piasek pylasty szary
113,0 - 128,0 pył z węglem brunatnym
128,0 - 139,0 piasek drobny ciemno szary
30
Q
T
139,0 - 140,0 mułek piaszczysty szary, żółty z dom. łyszczyków i ziaren
kwarcu Ø 3 mm b. zbity
140,0 - 153,0 piasek drobny szary
153,0 - 156,0 piasek pylasty ciemnoszary zbity.
Woda podziemna-zwierciadło: nawiercone 128,0 m; ustabilizowane 24,6 m.
2. Kozielsko - rzędna terenu 104 m n.p.m.
0,0 -0,3gleba czarna
0,3 -4,0glina zwałowa, brunatna
4,0 -29,5glina zwałowa, szara z głazami
Q
29,5-31,0żwir
31,0 -35,0glina zwałowa, szara z głazami
35,0-76,0ił pstry
76,0 -82,0piasek pylasty, szary
82,0 -86,0ił szaroniebieski
T
86,0 -88,0ił szarobrunatny z wkładkami węgla
88,0 -90,0ił ciemno-szary
90,0 -91,0węgiel brunatny
91,0 -94,0ił czarno-brunatny z wkładami węgla brunatnego.
94,0-104,0ił szarobrunatny
104,0 -114,0piasek średnio i gruboziarnisty, szary
114,0-122,0piasek pylasty, brunatno-szary
122,0-125,0mułek piaszczysty, szarobrunatny.
Woda podziemna-zwierciadło: nawiercone 104,0 m; ustabilizowane 20,8 m.
Powyższe przykłady z uwagi na dużą zmienność utworów glebowych w przestrzeni, stanowią
jedynie poglądowy obraz sytuacji na obszarze objętym mpzp.
III.3. Surowce naturalne
Gmina Damasławek jest uboga w surowce mineralne. Kruszywo naturalne
występujące w niewielkich ilościach eksploatowane było w Gruntowicach, Mokronosach,
Damasławku i Wiśniewku (wszystkie poza obszarem objętym mpzp). Są one częściowo
wyeksploatowane, poddane rekultywacji lub wtórnej sukcesji, a tam gdzie nadal prowadzone
jest ich wydobycie, odbywa się ono w sposób nieuporządkowany (np. złoża w Wiśniewku
i w Damasławku). W gminie znajdują się również udokumentowane złoża torfu i gytii.
(wszystkie poza obszarem objętym mpzp). Udokumentowane złoża torfu i gytii nie mają
obecnie większego znaczenia gospodarczego i wymagają (tylko niektóre pola) szczegółowych
prac w zakresie ich kompleksowego wykorzystania dla potrzeb rolnictwa i ogrodnictwa.
31
W rejonie Stępuchowa stwierdzono występowanie złóż ropy naftowej. Złoża te są
znikomej wielkości i w chwili obecnej nie są eksploatowane.
W bezpośrednim sąsiedztwie gminy Damasławek (w gminie Janowiec Wielkopolski –
woj. kujawsko-pomorskie) występuje udokumentowane złoże soli kamiennej „Damasławek”.
Występuje ono przy wschodniej granicy gminy, w wypiętrzeniu formacji solonośnej
cechsztynu. Wysad solny „Damasławek SK 277” zlokalizowany jest w ciągu wzniesień
solnych o biegu NW-SE i długości ca 20 km, obejmujących również wysad „Wapno”. Ma on
kształt elipsy o powierzchni około 16,5 km2, o dłuższej osi długości 5,5 km i krótszej około
3,5 km. W przekroju pionowym tworzy kształt słupa przechylonego w kierunku południowozachodnim (figura). Otoczony jest przez utwory kredy górnej. Czapa wysadu gipsowo-iłowa
nawiercona została na głębokości 184-270 m, a jej miąższość waha się od 201 do 243 m.
Zwierciadło występuje na głębokości 460-488 m. W południowo-wschodniej części wysadu
stwierdzono starszą sól kamienną, w północno-zachodniej części sole kolorowych cykli PZ3
i PZ4. Złoże soli kamiennej w wysadzie zostało udokumentowane jest w kategorii C2
a zasoby perspektywiczne oceniono na 8 mld ton.
III.4. Stosunki wodne
III.4.1. Wody powierzchniowe
Gmina Damasławek położona jest w dorzeczu rzeki Warty w zlewni rzeki Wełny.
Wody powierzchniowe zajmują w gminie Damasławek około 209 ha, co stanowi około 2%
powierzchni gminy. Rzeki i większe cieki zajmują powierzchnię 9 ha, rowy melioracyjne
78 ha, wody stojące natomiast obejmują powierzchnię 122 ha.
Na powierzchni objętej mpzp występują tylko rowy melioracyjne oraz, w północnej
części, obszar o wysokim poziomie wód gruntowych, porośniętych przez zbiorowiska łąkowe.
III.4.1.1. Wody płynące
Rzeki i większe cieki zajmują w gminie powierzchnię około 9 ha, natomiast rowy
melioracyjne zajmują areał 78 ha. W gminie nie występują większe rzeki, natomiast liczne
drobne cieki charakteryzują się niewielkimi wartościami przepływu. Większość cieków
i rowów melioracji podstawowej ma charakter okresowy. Charakteryzują się one śnieżno –
deszczowym ustrojem, z jednym maksimum i jednym minimum zasilania w ciągu roku.
Maksimum zasilania najczęściej związane jest z wiosennymi roztopami, niżówki w rzekach
przypadają na okres letni i należą do stabilnych.
32
Prawie cała gmina (bez jej północno – wschodniego fragmentu) położona jest
w zlewni rzeki Wełny (zlewnia III rzędu). Zlewnia ta dzieli się na szereg mniejszych
jednostek hydrograficznych IV rzędu oraz mniejsze jednostki hydrograficzne dalszych
rzędów. Niewielki, wysunięty na północny - wschód fragment gminy, znajduje się w zlewni
Noteci (zlewnia III rzędu). Teren ten zawiera się w zlewni Noteci - od Małej Noteci do
Łobżonki (zlewnia IV rzędu), w jego granicach również zaznaczają się mniejsze jednostki
hydrograficzne niższych
rzędów. Większa część gminy znajduje się w zlewni Wełny
(prawobrzeżny dopływ Warty), ale sama rzeka Wełna płynie już poza gminą Damasławek.
Gminy dotyczą natomiast w sposób bezpośredni lub pośredni następujące jej dopływy.
Dotyczy to również obszaru objętego mpzp, które połączone są systemem rowów
melioracyjnych. Niewielka północno – wschodnia części gminy położona jest w zlewni rzeki
Noteci. Tam również nie można wyróżnić wyraźnych cieków, a jedynie epizodycznie
wypełnione wodą rowy melioracji podstawowej.
III.4.1.2. Wody stojące
Wody stojące zajmują w gminie blisko 122 ha (tj. 1,16 % powierzchni gminy i 0,88 %
powierzchni województwa wielkopolskiego), w tym jedyne i największe jezioro w gminie J. Stępuchowskie zajmuje powierzchnię aż 112, 9 ha. Powierzchnia zlewni całkowitej jeziora
wynosi 10,1 km2, cały akwen jest położony w dorzeczu Nielby. Poza tą rzeką jezioro zasilane
jest również drobniejszymi ciekami, nierzadko okresowymi (np. Dopływ z Guntowic
zasilający jezioro Stępuchowskie od południa).
Obecnie zarejestrowanych jest 8 gminnych stawów hodowlanych, występują one w:
Piotrkowicach, Kołybkach, Kozielsku, Dąbrowie, Damasławku, Międzylesiu, Smuszewie
i w Kopaninie. Łączna powierzchnia tych akwenów wynosi 8,55 ha. W gminie
zarejestrowano także 7 stawów rybnych w Niemczynie, Starężynku, Damasławku, Kozielsku
i Mokronosach, które nie zostały oficjalnie zgłoszone jako stawy hodowlane.
Na obszarze objętym mpzp brak jest powierzchniowych wód stojących. Najbliższe
jezioro – Jez. Czeszewskie – położone jest 1 km w linii prostej na północ od granicy obszaru
objętego projektem mpzp.
III.4.1.1. Mała retencja
Najważniejsze formy naturalnej retencji wodnej w gminie Damasławek to: torfowiska,
obszary bagienne, niewielka retencja leśna, retencja glebowo – gruntowa, retencja dolin
rzecznych, retencja niewielkich akwenów wodnych (stawy, oczka wodne). W gminie
33
przewiduje się natomiast renaturyzację cieków poprzez utworzenie przepławek (jazy,
zastawki), których wykonanie będzie zgodne z „Wojewódzkim programem udrażniania rzek wód płynących” (WZMiUW, 2005). Mają one zostać zrealizowane w miejscowości
Mokronosy (ciek Struga Rudka, wysokość piętrzenia urządzenia 0,90 m), a także na Kanale
Łekińskim w miejscowościach Turza – Kopanina (wysokość piętrzenia 0,80 m)
i w Starężynku (wysokość piętrzenia każdej z dwóch projektowanych zastawek wyniesie
0,60 m). Drobne zbiorniki wodne – oczka śródpolne, które licznie występują w gminie
Damasławek, charakteryzują się zarówno niewielkimi powierzchniami, jak również małymi
głębokościami i posiadają naturalny polodowcowy charakter. Pełnią one istotną rolę
retencyjną, gdyż w wielu przypadkach, stanowią jedyny podmokły obszar w rozległych na
tym terenie monokulturach rolniczych.
Na obszarze objętym mpzp do obszarów małej retencji można zaliczyć północną część
omawianego obszaru, z wodami przypowierzchniowymi, znajdującymi się w bezpośrednim
kontakcie z warstwą glebową i – okresowo – z atmosferą.
III.4.2. Wody podziemne
Wody podziemne ujmowane są do spożycia z utworów trzeciorzędowych
i czwartorzędowych. Zasoby czwartorzędowe w są niewielkie, eksploatowane są głównie
wody
trzeciorzędowe.
Występują
one
na
różnych
głębokościach.
Wody
piętra
trzeciorzędowego, w gminie Damasławek mają napięte zwierciadło i występują pod
ciśnieniem kilku atmosfer. Ich zwierciadło stabilizuje się na głębokości 20-25 m p.p.t.
Są więc to wody subartezyjskie. Pierwszy poziom wodonośny wód podziemnych jest
wykorzystywany przez rolnictwo i budownictwo. Na wysoczyźnie morenowej zwierciadło
I poziomu występuje pod warstwą gliny, najczęściej kilka metrów pod ziemią.
Na obniżeniach terenów, w sąsiedztwie rowów i jezior występuje znacznie płyciej.
W utworach czwartorzędowych w rejonie Doliny Kopalnej Smogulec – Margonin został
wydzielony Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 139. Zbiorniki w utworach
czwartorzędowych pozbawione są przykrycia skał słabo przepuszczalnych, stanowiących
osłonę przed zanieczyszczeniami z powierzchni ziemi. Co istotne, GZWP nr 139 leży poza
obszarem objętym projektem mpzp.8
8
Za: Paczyński B., Pruszkowska M. (red.). 2007. Hydrogeologia regionalna Polski. Tom I. Wody słodkie.
Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
34
Gmina Damasławek położona jest w większości w granicach JCWPd nr 42, natomiast
fragment gminy, który pokrywa się ze zlewnią Noteci, stanowi JCWPd nr 43. Obszar objęty
mpzp leży w całości w granicach JCWPd nr 42.9
JCWPd nr 42 znajduje się w regionie Warty i zajmuje powierzchnię 4710 km2.
W części tej stwierdzono od 2 do 3 poziomów wodonośnych w tym dwa w osadach
czwartorzędowych oraz jeden w osadach mioceńskich. W układzie naturalnym poziomy
czwartorzędowe są drenowane przez główne rzeki tego obszaru, tj. Wartę, Wełnę i Małą
Wełnę oraz rynny jezior. Poziom mioceński występuje na całym obszarze JCWPd, jest dobrze
izolowany od powierzchni oraz pozbawiony kontaktów hydraulicznych z poziomem
czwartorzędowym. Poziom mioceński jest głównym poziomem użytkowym we wschodniej
części. Na obszarze JCWPd nr 42 wyodrębniono 5 głównych zbiorników wód podziemnych
(nr 137-Qp, 139-Qk, 143-Tr, 146-Tr i 147-Qd).10
III.5. Warunki glebowe
Gmina Damasławek posiada gleby zróżnicowane pod względem budowy i zasobności.
Obszar gminy położony na wysoczyźnie charakteryzuje się występowaniem gleb
pseudobielicowych a także gleb brunatnych właściwych i wyługowanych, mniej jest gleb
czarnych właściwych i zdegradowanych. Gleby pobagienne i murszowo-mineralne występują
w obniżeniach terenu.
Ocena gleb w punktach IUNG
Ogólny
Jakości
Wskaźnik
Wskaźnik
wskaźnik
Bonitacja
i przydatności
syntetyczny
Jednostka
jakości
waloryzacji
rolniczej
jakości
administracyjna
i przydatności
przestrzeni
Grunty Użytki Grunty Użytki Grunty Użytki
rolniczej
produkcyjnej
orne
zielone
orne
zielone
orne
zielone
Wielkopolski
Gmina
60.0
32.3
62.7
27.8
61.3
30.0
58.1
74.9
Damasławek
Powiat
50.8
33.1
51.8
32.3
51.3
32.7
49.0
65.1
wągrowiecki
Woj.
45,9
35,6
46,7
35,2
46,3
35,4
45,0
63,4
wielkopolskie
Tabela 1. Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Żródło: Czerniak M., Łyczkowska G., Krygier
M. 2007. Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe. Gmina Damasławek.
Gleby na terenie gminy mają dobrą jakość, o czym świadczy wysoki wskaźnik waloryzacji
rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynoszący 74,9 punktów (przy średniej dla województwa
9
10
Za: PIG. 2010. Raport: Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych zagrożonych
nieosiągnięciem dobrego stanu wg danych z monitoringu operacyjnego w 2009 r.
35
wielkopolskiego wynoszącej 63,4 punktów w skali 100 punktowej). Wskaźnik ten jest wyższy
niż wartość dla Wielkopolski oraz powiatu wągrowieckiego (→ tabela 1.)
Najwięcej gleb zaliczono do kompleksu 4 żytniego bardzo dobrego, które zajmują
39% gruntów ornych. Gleby kompleksów 1-4 zajmują 62% gruntów ornych. W gminie
występują gleby 2 – 3 kompleksów glebowo-rolniczych do których zaliczono 23% gruntów
ornych. (→ tabela 2.)
Nr
kompleksu
glebowego
Grunty orne w %
Nazwa kompleksu
glebowo - rolniczego
Gmina
Powiat
Województwo
Damasławek
wągrowiecki
wielkopolskie
1
pszenny bardzo dobry
0,0
1,0
0,0
2
pszenny dobry
6,0
13,0
20,0
3
pszenny wadliwy
1,0
1,0
3,0
4
żytni bardzo dobry
23,0
21,0
39,0
5
żytni dobry
30,0
19,0
20,0
6
żytni słaby
20,0
21,0
10,0
7
żytni bardzo słaby
11,0
17,0
1,0
8
żytnio - pastewny mocny
3,0
2,0
5,0
9
zbożowo - pastewny słaby
6,0
5,0
2,0
Tabela 2. Kompleksy przydatności rolniczej gruntów ornych. Żródło: Czerniak M., Łyczkowska G.,
Krygier M. 2007. Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe. Gmina Damasławek.
Gmina Damasławek ma bardzo dobre warunki glebowe, co stwarza korzystne warunki
dla rolnictwa, a zawłaszcza dla intensywnej produkcji roślinnej. Gleby klas bonitacyjnych od
I do IV zajmują 89 % gruntów ornych. Jest to wartość zdecydowanie wyższa, niż w powicie
wągrowieckim oraz w całej Wielkopolsce (→ tabela 3.).
Gmina/powiat/województwo
Gmina Damasaławek
Powiat wągrowiecki
Woj. wielkopolskie
Klasa bonitacyjna gruntów ornych w % powierzchni
I II IIIa IIIb IVa IVb V VI VI Rz
0 1
14
28
36
10 10 1
0
0 0
5
12
38
13 21 10
1
0 1
12
12
24
11 22 17
2
Tabela 3. Zestawienie klasyfikacji gleb. Żródło: Czerniak M., Łyczkowska G., Krygier M. 2007.
Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe. Gmina Damasławek.
W strukturze zasiewów na terenie powiatu wągrowieckiego dominuje pszenica, żyto
i jęczmień. Mniejsze znaczenie ma uprawa ziemniaków, buraków cukrowych i rzepaku.
W hodowli zwierząt dominuje chów trzody chlewnej.
Teren objęty projektem mpzp pokrywają głównie gleby bielicowe wytworzone z glin
zwałowych lekkie i średnie.11 W północnej części terenu najprawdopodobniej występują
lokalnie gleby pobagienne i murszowo-mineralne.
11
Za: Mapa Gleb Polski IUNG Puławy w skali 1: 300 000, arkusz C2 Poznań. 1961 r.
36
III.6. Szata roślinna
Według podziału geobotanicznego Polski (J.M. Matuszkiewicz),12 gmina Damasławek
położona jest w następujących jednostkach geobotanicznej regionalizacji Polski: w Dziale
Brandenbursko-Wielkopolskim (B), w Krainie Środkowowielkopolskiej (B.2.) w okręgu
Pojezierze Gnieźnieńskie (B.2.1.). W Dziale Brandenbursko-Wielkopolskim występują krainy
o przewadze zbiorowisk środkowoeuropejskich, takich jak środkowoeuropejskie grądy
i dąbrowy acydofilne.
Na
obszarze
Działu
Brandenbursko-Wielkopolskiego,
na
obszarze
gminy
Damasławek, dominuje jeden z dwu charakterystycznych dla tego Działu typ krajobrazu
roślinnego - krajobraz grądowy związany głównie z obszarami wysoczyzn morenowych lub
równin zastoiskowych z gliniastym lub ilastym podłożem. Siedliska grądów są najbardziej
przekształcone przez człowieka, ponieważ istnieją na nich najbardziej korzystne warunki do
rozwoju rolnictwa i osadnictwa.
Według
typów
rzeczywistych
fitokompleksów
krajobrazowych
środkowej
13
Wielkopolski (Balcerkiewicz S., Wojterska M., 1993) obszar gminy Damasławek należy do
krajobrazów polnych (pola <75%) z małym udziałem (od 5-25%) elementów naturalnych
i seminaturalnych, o małej wartości krajobrazowej. Potencjalną roślinność naturalną gminy
stanowią14:
(1) Galio-Carpinetum, odmiana żyzna - siedliska grądu środkowoeuropejskiego najbardziej
przekształcone antropogenicznie obejmują szczególnie południową i zachodnią część
gminy,
(2) Ficario-Ulmetum chrysosplenietosum - łęgowe lasy wiązowo-dębowe siedlisk położonych
poza strefą zalewów rzecznych obejmujące głównie północne rejony gminy,
(3) Fraxino-Alnetum - niżowe łęgi jesionowo-olszowe siedlisk wodo gruntowych, okresowo
lekko zabagnionych występujące w dolinach rzecznych.
Na obszarze objętym projektem mpzp potencjalną roślinnością naturalną stanowią dwa
zespóły:
Galio-Carpinetum
oraz
Ficario-Ulmetum
chrysosplenietosum.
Roślinnością
rzeczywistą zaś są przede wszystkim uprawy zbożowe. Uprawom rolnym towarzyszą liczne
gatunki segetalne, takie jak np. mak polny Papaver rhoeas L., chaber bławatek Centaurea
12
Za: http://www.igipz.pan.pl/geoekoklimat/roslinnosc/regiony_mapa/home_pl.htm
Za: Czerniak M., Łyczkowska G., Krygier M. 2007. Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe. Gmina
Damasławek.
14
Za: http://www.igipz.pan.pl/geoekoklimat/roslinnosc/prn_mapa/home_pl.htm
13
37
cyanus L., rumian polny Anthemis arvensis L., owies głuchy Avena fatua L., rumianek
pospolity Chamomilla recutita (L.) Rauschert, komosa biała Chenopodium album L., szczaw
kędzierzawy Rumex crispus L., szczaw polny Rumex acetosella L., ostrożeń polny Cirsium
arvense (L.) Scop., rdest ptasi Polygonum aviculare L., wyka drobnokwiatowa Vicia hirsuta
(L.) S.F. Gray, tobołki polne Thlaspi arvense L. i inne.
Szlakom komunikacyjnym, obszarom wydeptywanym oraz placom i obszarom
zabudowy towarzyszą z kolei liczne gatunki ruderalne. W gminie Damasławek spotkać
można m. in. gatunki takie, jak: wrotycz pospolity Tanacetum vulgare L., perz właściwy
Elymus repens (L.) Gould, babka zwyczajna Plantago major L., babka lancetowata Plantago
lanceolata L., sałata kompasowa Lactuca serriola L., krwawnik pospolity Achillea
millefolium L., tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris (L.) Medik., wiechlina roczna Poa
annua L., cykoria podróżnik Cichorium intybus L., bniec biały Melandrium album (Mill.)
Garcke, wiesiołek dwuletni Oenothera biennis L., pasternak zwyczajny Pastinaca sativa L.,
stulicha psia Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica L.,
nawłoć pospolita Solidago virgaurea L. i inne.
Zarówno szata roślinna jak i flora gminy i obszaru objętego projektem mpzp jest dość
uboga, a jej zróżnicowanie związane głównie z naturalnymi warunkami siedliskowymi
i sposobem gospodarowania.
Ważnymi elementami kształtującymi krajobraz gminy Damasławek są zadrzewienia
przydrożne i zagrodowe. Występują one w różnych formach tj. pojedyncze drzewa, grupy
drzew, pasma i aleje. Pełnią one funkcje: ochronną, gospodarczą, a przede wszystkim są
łącznikami biocenotycznymi. Pojedyncze drzewa mają duże znaczenie estetycznokrajobrazowe i biologiczne w krajobrazie wiejskim.
W obrębie zabudowań wiejskich spotyka się liczne drzewa owocowe (śliwy, jabłonie,
wiśnie). Ponadto w krajobrazie gminy dominują: topole (topola czarna, szerokolistna),
robinie, lipę drobnolistną, gruszę pospolitą, wierzby, brzozy, klony (zwyczajny, polny i in.)
i dęby. Umiejscowienie i sposób sadzenia drzew odzwierciedlają ich rolę, którą miały pełnić
(znak, sygnał, świadek, symbol) i nadają krajobrazowi wiejskiemu gminy Damasławek
charakterystycznego wyglądu.
Na obszarze objętym mpzp występuje park podworski, w ramach zespołu pałacowego.
Charakteryzuje się on odmienną roślinnością (gatunki nasadzone, często obcego pochodzenia
drzewa i krzewy) oraz warunkami siedliskowymi względem zespołów naturalnych
i półnaturalnych.
38
Lasy i grunty leśne zajmują 176 ha, co stanowi jedynie 1,68 % ogólnej powierzchni
administracyjnej gminy. Jest to ilość znikoma, więc nawet niewielkie enklawy leśne są
niezwykle cenne zwłaszcza z punktu widzenia funkcji ekologicznej. Zapewniają one
stabilizację lokalnych stosunków wodnych (ograniczają spływ powierzchniowy, przez co
zwiększają również ilość wód podziemnych), chronią gleby przed erozją, kształtują
mikroklimat (zmniejszają wahania temperatury w skali lokalnej, minimalizują siłę wiatru),
tworzą warunki do zachowania potencjału biologicznego gatunków i ekosystemów,
zachowują różnorodność biotyczną, regulują warunki akustyczne otoczenia.
Lasy państwowe w gminie Damasławek administrowane są przez Nadleśnictwo
Durowo, które podlega Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile. Są one położone
w oddziałach leśnych nr 10 oraz nr 20 – 25. Nadleśnictwo zarządza w gminie łączną
powierzchnią 157 ha, co stanowi 89,2 % powierzchni wszystkich lasów w gminie.
Gospodarka na terenach lasów państwowych prowadzona jest w oparciu o Regionalny
Program Operacyjny Polityki Leśnej Państwa (RDLP w Pile), oraz na podstawie „Planu
Urządzenia Gospodarstwa Leśnego - Program Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Durowo,
obrębów Durowo, Parkowo, Sierniki na okres gospodarczy od 2002.01.01. do 2011.12.31”.
Dokument ten przedstawia zarówno sytuację obecną lasów, jak również wskazuje kierunki
rozwoju, dotyczące ochrony przyrody lasów.
W gminie Damasławek występują następujące siedliskowe typy lasu: LMśw (oddziały
leśne 21, 22, 23, 24, 25), Lw (oddziały 10, 21, 22, 23, 24), Lśw (oddziały 10, 20, 21), LMw
(oddziały 20, 22), BMśw (oddziały 20, 21) i Ol – J (oddział 21). W oddziale 25 znajduje się
także bagno.
Lasy prywatne, które zajmują powierzchnię 19 ha tj. 10,8 % powierzchni wszystkich
lasów i gruntów leśnych w gminie. Istotne znaczenie ekologiczne w skali regionalnej mają
wyspy leśne i łąkowe. Na terenie objętym projektem mpzp, w centralnej jego części,
występują pojedyncze i niewielkie wyspy leśne.
Półnaturalne zespoły roślinne stanowią również łąki i pastwiska, które na
analizowanym obszarze zajmują łącznie 943 ha, tj. 9% powierzchni gminy. Łąki trwałe
występują na powierzchni 730 ha, natomiast pastwiska trwałe zajmują 213 ha terenu gminy.
Powierzchnia użytków zielonych zdecydowanie przewyższa udział powierzchni lasów na
terenie gminy, tak więc stanowi ona dominujący udział w rolniczym krajobrazie. Roślinność
łąk i pastwisk została częściowo przekształcona przez człowieka przez zabiegi melioracyjne,
koszenie oraz wysiew bardziej przydatnych gospodarczo gatunków traw. Natomiast
39
ekosystemy bagienne występują najczęściej w sąsiedztwie ekosystemów łąkowych,
w przegłębieniach dolin cieków, rynien polodowcowych oraz obniżeń wytopiskowych.
Na terenach tych występuje roślinność bagienna i torfowiskowa. Są to najbardziej
naturalne stanowiska roślinne na terenie gminy.
III.7. Świat zwierzęcy
Dla obszaru gminy Damasławek istnieje specjalistyczne opracowanie faunistyczne
autorstwa zespołu ekspertów pt. „Sprawozdanie z monitoringu fauny dla planowanej
lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych w gminie Damasławek, woj. Wielkopolskie.”15
Ponadto istniejące opracowanie ekofizjograficzne dostarcza wybranych informacji na temat
fauny gminy Damasławek.
Świat zwierząt obszaru objętego projektem mpzp i gminy Damasławek jest typowy
dla obszarów nizinnych Wielkopolski. Większość występujących tu grup zwierząt związana
jest z otwartymi obszarami pól i wilgotnymi terenami drobnych dolin rzecznych.
Autorzy „Sprawozdania z monitoringu fauny dla planowanej lokalizacji zespołu
elektrowni wiatrowych w gminie Damasławek, woj. Wielkopolskie.” na obszarze badań
odnotowali kilkanaście gatunków ssaków. Na obszarach leśnych żyją takie zwierzęta, jak:
sarny Capreolus capreolus, dziki Sus scrofa, zające szaraki Lepus europaeus, lisy Vulpes
vulpes, kuny domowe Martes foina, gronostaje Mustela erminea, jeże Erinaceus europaeus.
Ponadto spotkano kilka gatunków nietoperzy. Były to: nocek rudy Myotis daubentonii,
mroczek późny Eptesicus serotinus, karlik malutki Pipistrellus pipistrellus, karlik Pipistrellus
sp. i borowiec wielki Nyctalus noctula. Co istotne,
żaden z powyższych taksonów nie
znajduje się w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Nie są to także gatunki zagrożone
wyginięciem ani tym bardziej ginące.
Chiropterofauna:
W 2011 r. w toku 29 nasłuchów i obserwacji przeprowadzonych przy użyciu
detektorów i urządzeń optycznych na 6 transektach i na 8 punktach, które odzwierciedlają
warunki jakie występują w miejscach wskazanych pod 35 elektrowni wiatrowych, a które
wyznaczono w oparciu o lokalizację elektrowni wiatrowych podaną przez Zamawiającego,
oceniono następująco teren planowanego ZEW Damasławek.
15
Płachecki C., Zyska P., Zyska W. 2012. Sprawozdanie z monitoringu fauny dla planowanej lokalizacji zespołu
elektrowni wiatrowych w gminie Damasławek, woj. Wielkopolskie.
40
Wyniki oceny występowania nietoperzy w poszczególnych okresach aktywności
nietoperzy w obrębie projektowanego ZEW Damasławek pokazują, że na analizowanych
transektach i punktach stwierdzono pojawy co najmniej 4 - 5 gatunków nietoperzy, tj. nocka
rudego, mroczka późnego, karlików i borowca. Wszystkie tu zarejestrowane i oznaczone
nietoperze
należą
do
pospolitych
gatunków
rozpowszechnionych
na
Pomorzu,
w Wielkopolsce, w Polsce i w Europie. Zarejestrowano również obecność nierozpoznanych
dużych i małych nietoperzy, które z dużym prawdopodobieństwem mogły być
przedstawicielami w/w gatunków.
W obrębie ZEW Damasławek zarówno na transektach, jak i na punktach obserwacyjnonasłuchowych gatunkami dominującymi były: karliki i mroczek późny. Karliki na transekcie
stanowiły co najmniej 43,2% wszystkich zarejestrowanych nietoperzy, a mroczki późne
11,4%. Na punktach karliki stanowiły 45,8% wszystkich zarejestrowanych nietoperzy.
Mroczki na punktach występowały w dominacji wynoszącej co najmniej 17,6%. Średnio na
jednym transekcie w trakcie jednej kontroli rejestrowano 1,1 jednostki aktywności, a na
punkcie 0,6 jednostki.
Oceniono, że w trakcie cenzusów prowadzonych na transektach średnie aktywności
wszystkich nietoperzy stwierdzonych w trakcie poszczególnych kontroli mieściły się
w przedziale od 0,0 do 2,4, a więc w aktywności zdefiniowanej jako aktywność nieznacząca,
incydentalna. Średnia aktywność wszystkich nietoperzy, odniesiona do wszystkich kontroli
przeprowadzonych na 6 transektach, wynosiła 1,2. Była więc nieznacząca, incydentalna.
Natomiast oceniono, że w trakcie cenzusów prowadzonych na punktach średnie
aktywności wszystkich nietoperzy stwierdzonych w trakcie poszczególnych kontroli mieściły
się w przedziale od 0,0 do 5,8, a więc w aktywności zdefiniowanej jako aktywność
nieznacząca, incydentalna (od 0 do 4,0) oraz aktywność niska (od 4 do 5,8). Średnia
aktywność wszystkich nietoperzy odniesiona do wszystkich kontroli przeprowadzonych na
8 punktach wynosiła 1,7. Była więc nieznacząca, incydentalna.
Na podstawie wyników zebranych w trakcie 29 kontroli odrębnie dla każdego
z 6 transektów wyliczono średnie aktywności nietoperzy pojawiających się na nich. Wartości
tych średnich wskazują, że na wszystkich transektach aktywność tych ssaków była
nieznacząca, incydentalna. Najwyższą średnią stwierdzono na transekcie T-2 w obrębie pow.
„6”, zaczynającym się na obrzeżu wsi Smuszewo, mającym ca 0,5 km, przebiegającym
w sąsiedztwie małych śródpolnych obniżeń, gdzie okresowo lub stale występuje woda.
W obrębie tego transektu rejestrowano w poszczególnych kontrolach nietoperze o aktywności
41
w przedziale od 0,0 do 6,0, a więc zdefiniowanej jako aktywność nieznacząca, incydentalna
(od 0 do 4,0) oraz aktywność niska (od 4 do 6,0).
Najniższą średnią stwierdzono w obrębie transektu T-3, zlokalizowanego w obrębie
doliny Nielby na pow. „2”, na południe od Mokronosów, na drodze gruntowej oddzielającej
użytki orne od użytków zielonych położonych w dolinie tego cieku. W obrębie tego transektu
rejestrowano w poszczególnych kontrolach nietoperze o aktywności w przedziale od 0,0 do
3,0, a więc zdefiniowanej jako aktywność nieznacząca, incydentalna (od 0 do 3,0). W żadnej
kontroli na tym transekcie nie stwierdzono nietoperzy o aktywności zaliczanej do aktywności
niskiej (od 4 do 20,0) lub wyższej, pomimo że ocenę prowadzono na transekcie, który
teoretycznie powinien obejmować fragment korytarza lokalnych przemieszczeń nietoperzy,
tj. dolinę Nielby.
Na pozostałych transektach (T-1, T-4, T-5, T-6) wyliczona średnia aktywność
nietoperzy pojawiających się na nich jest bardzo podobna i oscyluje w przedziale od 1,0 do
1,4 jednostek przelotów na godzinę, czyli w przedziale aktywności nieznaczącej,
incydentalnej.
Na podstawie wyników zebranych w trakcie 29 kontroli odrębnie dla każdego
z 8 punktów wyliczono średnie aktywności nietoperzy pojawiających się na nich. Wartości
tych średnich wskazują, że na większości punktów aktywność tych ssaków była nieznacząca,
incydentalna, oscylująca w przedziale od 0,4 do 1,2 przelotów na godzinę. Jedynie na punkcie
oznaczonym jako P-8, zlokalizowanym w obrębie strefy inwestycyjnej oznaczonej jako
pow. „3”, położonym w sąsiedztwie wsi Międzylesie, w miejscu lokalnego węzła wodnego
kilku kanałów melioracyjnych (w sąsiedztwie turbiny oznaczonej przez zamawiającego jako
wieża EW 4 (23)) stwierdzono znacząco wyższą aktywność nietoperzy niż na punktach od P1 do P-7. Średnia aktywność roczna na tym punkcie kształtowała się na poziomie
8,2 jednostek aktywności na godzinę. Na tym punkcie w trakcie poszczególnych okresów
życia nietoperzy rejestrowano aktywność wszystkich nietoperzy notowanych w danej kontroli
w przedziale od 0,0 do 32,0 jednostek aktywności na godzinę (rejestracji), a więc
zdefiniowanej jako aktywność nieznaczącą, incydentalną (od 0 do 4,0), aktywność niską
(od 4 do 6,0) i aktywność średnią (od 20 do 100 jednostek). Na tym punkcie aktywności
określane jako średnie zarejestrowano w trakcie 5 kontroli, czyli w 17,2% przeprowadzonych
kontroli. Obserwacje noktowizyjne oraz nasłuchy prowadzone przy użyciu detektorów
pozwoliły stwierdzić że do tego punktu dolatywały karliki i mroczki od strony wsi
Międzylesie oraz wzdłuż drogi prowadzącej od strony osady Modrzewie lub też leciały
42
w tych kierunkach. Najintensywniejsze aktywności stwierdzono od maja do końca lipca,
a więc w okresie szczytu rozrodu.
Prawdopodobnie miejsce, gdzie założono punkt
obserwacyjno-nasłuchowy w sąsiedztwie planowanej lokalizacji turbiny EW 4 (23), był
miejscem węzłowym rozlotu nietoperzy lub leżał na drodze przelotów nietoperzy na
żerowisko lub z żerowiska.
Warto w tym miejscu podkreślić, że na innych punktach niż punkt P-8 w trakcie żadnej
kontroli nie zarejestrowano pojawów nietoperzy o aktywności określanej jako średnia
(w przedziale od 20,0 do 100,0). Tylko na punkcie P-7, zlokalizowanym w obrębie pow. „4”,
zdiagnozowano pojawy nietoperzy o aktywności określanej jako niska (w przedziale od 4,0
do 20,0). Na pozostałych punktach aktywność rejestrowanych nietoperzy była w przedziale
od 0,0 do 4,0, czyli nieznacząca, incydentalna.
Takie wyniki są niewątpliwie efektem lokalizacji punktów w miejscach zbliżonych do
miejsc planowanych lokalizacji turbin.
Tak więc lokalizacja turbiny, tj. EW 4 (23), może stanowić poważne zagrożenie dla
lokalnych zgrupowań karlików i mroczków.
W trakcie prowadzonego w 2011 r. monitoringu stwierdzono w obrębie transektów
i punktów obserwacyjno-nasłuchowych także obecność małych i dużych nieoznaczonych
nietoperzy. Większość z tych rejestracji miała miejsce przy użyciu wysokiej klasy
noktowizora. Rejestrowano je na pułapie ponad 50 metrów lub na pułapie poniżej 50 m n.p.t.,
jednakże w odległości poza zasięgiem detektorów.
Przestrzeń w rejonie ZEW Damasławek, tam gdzie planuje się lokalizację do 35
elektrowni wiatrowych, jest mało konfliktowa dla nietoperzy, a inwestycja jest możliwa
przede wszystkim w obrębie stref inwestycyjnych oznaczonych jako pow. „2, 3, 4, 5, 6”.
Ta konkluzja nie dotyczy lokalizacji turbiny EW 4(23) w obrębie pow. „3”, gdzie może
dochodzić do regularnych kolizji nietoperzy z pracującą turbiną.
Turbiny planowane w obrębie pow. „1” w zakresie lokalizacji turbin poza doliną Nielby
wydają się być mało kontrowersyjne. Natomiast lokalizacje turbin w dolinie Nielby mogą być
w niektórych latach problemem dla nietoperzy. W szczególności dotyczy to turbin EW 1, 2, 3,
4, 5 i 6. Dopuszczenie ich do użytkowania powinno uwzględniać kwestie powstających tu co
kilka – kilkanaście lat rozlewisk, które będą przyciągać nietoperze.
Przeprowadzone latem i jesienią 2010 r. i 2011 r. obserwacje przy użyciu sprzętu
noktowizyjnego, detektorów ultradźwięku oraz sprzętu pracującego na podczerwień nie
wykazały, aby planowane lokalizacje 35 elektrowni wiatrowych znajdowały się w obrębie
43
wyraźnych tras szlaków migracji nietoperzy. Realizacja przedmiotowej inwestycji
obejmującej budowę ZEW Damasławek nie będzie istotnie rzutować na szlaki wędrówek
nietoperzy.
Teren
ZEW
Damasławek
nie
został
wskazany
w
żadnym
opracowaniu
chiropterologicznym jako miejsce zimowania (hibernacji) dużych zgrupowań nietoperzy.
W toku prowadzonych tu ocen podejmowano próby znalezienia takowych w granicach ZEW
oraz w ich sąsiedztwie. W granicach ZEW brak jest obiektów militarnych, które są z reguły
zasiedlane przez nietoperze w okresie zimowym. Natomiast wytypowano 4 obiekty
budowlane, które teoretycznie mogą być w tym okresie zasiedlane przez nietoperze. Są to
pałac w Smuszowie, kompleks pałacowy wraz z gospodarstwem w Kołybkach, nieczynny
kościół w Niemczynie i kościół w Kozielsku. W przypadku tych obiektów nie udało się
zebrać informacji lub przeprowadzić lustracji w odniesieniu tylko do pałacu w Smuszowie,
który jest niedostępny i wewnątrz grozi katastrofą budowlaną. W przypadku kościoła
w Kozielsku uzyskano od Proboszcza Parafii informację o piwnicach i strychu kościoła, na
podstawie których wyeliminowano taką ewentualność. Najbliższe znane większe zimowiska
nietoperzy znajdują się w rejonie Piły oraz w obrębie fortyfikacji Wału Pomorskiego oraz
w Poznaniu, a więc kilkadziesiąt kilometrów od miejsca planowanej FEW.
Reasumując należy stwierdzić, iż zebrane informacje wskazują, że realizacja
przedmiotowej inwestycji obejmującej budowę ZEW Damasławek nie będzie istotnie
rzutować na miejsca ich zimowania.
Awifauna:
Okres wiosennych migracji:
Wśród ptaków stwierdzonych w trakcie migracji wiosennej w 2010 r. na transekcie T-1
liczącym 1,5 km w obrębie pow. „1” na badanym obszarze ZEW Damasławek w trakcie
8 kontroli były stwierdzone: bocian biały, gęś zbożowa, gęś białoczelna, gęś
gęgawa,
krzyżówka, błotniak stawowy, jastrząb gołębiarz, krogulec, myszołów zwyczajny, pustułka,
czajka, gołąb grzywacz, skowronek polny, świergotek, jemiołuszka, kwiczoł, sójka, kruk,
szpak, zięba, krukowate – stada, inne łuszczaki, trznadlowate, inne wróblowe.
Wśród gatunków ptaków stwierdzonych w trakcie migracji wiosennej w 2010 r. na punkcie
obserwacyjnym P-1 w obrębie pow. „1” na badanym obszarze ZEW Damasławek w trakcie
8 kontroli znalazły się takie gatunki jak: czapla siwa, bocian biały, łabędź niemy, gęś
zbożowa, gęś białoczelna, gęś gęgawa, krzyżówka, błotniak stawowy, jastrząb gołębiarz,
myszołów zwyczajny, myszołów włochaty, żuraw, czajka, mewa śmieszka, gołąb grzywacz,
44
skowronek polny, świergotek, kwiczoł, inne drozdy, sójka, krukowate – stada, inne gęsi,
wrona siwa, kruk, szpak, zięba, inne łuszczaki, trznadlowate, inne wróblowe.
Wśród powyższych taksonów najczęstszymi były: skowronek polny, zięba, szpak, czajka, gęś
zbożowa, inne łuszczaki, gęś gęgawa. Pozostałe gatunki stanowiły poniżej 5% gatunków
obserwowanych. Gatunkami występującymi najczęściej (wg frekwencji) byli przedstawiciele
pospolitych gatunków należących do wróblowych, w tym skowronki, łuszczaki i szpaki oraz
blaszkodziobe. Ich frekwencja wynosiła od 62,5% do100%, tj. były rejestrowane
w większości kontroli. Wśród subdominantów stwierdzono także gęsi, kwiczoły i grzywacze.
Gołębie te na innych powierzchniach badawczych są rejestrowane nierzadko wśród
dominantów. Istotnym faktem jest dość częste i regularne pojawianie się na obszarze gminy
czajki. Co istotne wiosną nie były tu obserwowane stada siewek złotych. Szponiaste w 2010 r.
w obrębie ZEW pow. „1” występowały nielicznie (średnio 3,0 ptaki/kontrolę). Ich dominacja
wynosiła 1,1% wszystkich stwierdzonych ptaków. A więc na tle innych wyników zebranych
na obszarze Wielkopolski i Pomorza, a także Ziemi Lubuskiej ich dominację należy uznać na
przeciętnym poziomie.
Zaobserwowano parokrotnie przelot żurawi wzdłuż Kanału Wapno – Laskownica, między
kompleksem stawów położonych pod Łukowem a jez. Czeszewskim. Rejestrowano nawet
w tym okresie ich noclegowisko nad tym jeziorem na północ i północny-wschód od
Wiśniewka i Wiśniewa, czyli w odległości ponad 3 km od planowanej lokalizacji turbin
w obrębie pow. „1, 2, 3, 4, 5” i w odległości około 1,5 – 2 km od lokalizacji najbliższej
turbiny wskazanej w obrębie pow. „6”.
Wśród gatunków ptaków stwierdzonych w trakcie wiosennej migracji w 2011 r. na
5 transektach na badanym obszarze ZEW Damasławek w trakcie 7 kontroli znalazły się:
kormoran, czapla siwa, bocian biały, łabędź niemy, łabędź krzykliwy, gęś zbożowa, gęś
białoczelna, gęś gęgawa, inne gęsi, krzyżówka, błotniak stawowy, kania ruda, jastrząb
gołębiarz, krogulec, myszołów zwyczajny, myszołów włochaty, pustułka, żuraw, czajka,
mewa śmieszka, gołąb grzywacz, skowronek polny, świergotek, jemiołuszka, kwiczoł, inne
siwa, kruk, szpak, zięba, inne łuszczaki,
drozdy, sójka, krukowate – stada, wrona
trznadlowate, inne wróblowe.
Wśród gatunków ptaków stwierdzonych w trakcie wiosennej migracji w 2011 r. na
5 punktach na badanym obszarze ZEW Damasławek w trakcie 7 kontroli znalazły się:
kormoran, czapla siwa, bocian biały, łabędź niemy, łabędź krzykliwy, gęś zbożowa, gęś
białoczelna,
gęś
gęgawa, inne gęsi, krzyżówka, błotniak stawowy, jastrząb gołębiarz,
45
krogulec, myszołów zwyczajny, pustułka, żuraw, czajka, mewa śmieszka, mewa pospolita,
gołąb grzywacz, skowronek polny, świergotek, jemiołuszka, kwiczoł, inne drozdy, sójka,
krukowate – stada, wrona
siwa, kruk, szpak, zięba, inne łuszczaki, trznadlowate, inne
wróblowe. Gatunkami występującymi najczęściej (dominantami) na transekcie i punkcie
obserwacyjnym byli przedstawiciele pospolitych i licznie lub średniolicznie występujących
taksonów. Najczęstsze na transektach były: szpak, gęś gęgawa, inne łuszczaki, czajka, gołąb
grzywacz, gęś zbożowa, zięba, skowronek polny, gęś białoczelna. Podobnie prezentowała
sięstruktura częstości występowania ptaków w punktach obserwacyjnych.
Analizując skład gatunkowy przemieszczających się ptaków należy stwierdzić, że
wiosną 2010 r. stwierdzono co najmniej 40 taksonów ptaków na transekcie T-1 i punkcie P-1,
a wiosną 2011 r. zarejestrowano obecność co najmniej 45 taksonów wykazujących wyraźne
zachowania wędrówkowe.
Reasumując należy stwierdzić, że wiosną 2010 r. i 2011 r. teren i przestrzeń planowanej
lokalizacji ZEW była miejscem, gdzie zarejestrowano obecność przede wszystkim
pospolitych i bardzo pospolitych gatunków ptaków, a także średniolicznych, sporadycznie
rzadkich. Przeprowadzone obserwacje pozwoliły stwierdzić, że jest miejscem gdzie dynamika
przelotów nie jest wyższa niż na innych powierzchniach w woj. wielkopolskim, lubuskim
i zachodniopomorskim, a zdecydowanie mniej intensywna niż w dolinie Odry, Warty, Noteci
czy Baryczy.
Analizując możliwości wystąpienia konfliktów w obrębie ocenianego obszaru ZEW
po postawieniu wiatraków, mając na uwadze wyniki monitoringu przedinwestycyjnego,
a także doświadczenie z innych farm, należy ocenić zagrożenie dla migrującej wiosną
awifauny jako niskie (przeciętne).
Okres lęgowy:
Na całym obszarze analizowanego projektu ZEW stwierdzono w okresie lęgowym
2010 r. gniazdowanie lub co najmniej regularne bytowanie następujących taksonów: bocian
biały, krzyżówka, jastrząb gołębiarz, myszołów zwyczajny, żuraw, grzywacz, sierpówka,
kukułka, puszczyk, jerzyk, dzięcioł duży, dymówka, skowronek polny, świergotek drzewny,
świergotek łąkowy, pliszka siwa, pliszka żółta, strzyżyk, rudzik, słowik rdzawy, pokląskwa,
kos, drozd śpiewak, trzcinniczek, łozówka, zaganiacz, cierniówka, pokrzewka ogrodowa,
kapturka, pierwiosnek, piecuszek, sikora modra, bogatka, kowalik, pełzacz leśny, wilga,
dzierzba gąsiorek, sójka, sroka, wrona siwa, kruk, szpak, wróble, zięba, mazurek, kulczyk,
dzwoniec, szczygieł, makolągwa, trznadel, potrzos, potrzeszcz.
46
Przeprowadzone obserwacje w tym okresie pozwoliły ustalić, że strefa planowanej lokalizacji
ZEW (strefa inwestycyjna) wykorzystywana była w promieniu 500 metrów od miejsc
wskazanych pod turbiny wiatrowe przez przedstawicieli co najmniej 52 gatunków ptaków.
Na analizowanej powierzchni stwierdzono w sezonie rozrodczym obecność:
- na 52 gatunki ptaków występujących w obrębie ZEW pow. „1” w promieniu do 500 metrów
od wskazanych przez inwestora lokalizacji elektrowni wiatrowych stwierdzono 41 taksonów
gniazdujących,
- na 30 gatunków ptaków występujących w obrębie ZEW pow. „1” w promieniu do 100
metrów od wskazanych przez inwestora lokalizacji elektrowni wiatrowych stwierdzono 16
gatunków ptaków gniazdujących w obrębie pól oraz wśród zadrzewień i zakrzaczeń
przydrożnych i zlokalizowanych wzdłuż cieków.
W toku prowadzonego monitoringu stwierdzono w promieniu do 500 metrów od wskazanych
przez inwestora lokalizacji elektrowni wiatrowych gniazdowanie gatunków zaliczonych do
rzędów: szponiastych, gołębi, kukułek, dzięciołów i wróblowych. Są one charakterystyczne
dla użytków rolnych poprzecinanych niewielkimi alejami, z drogami ze szpalerami drzew
i krzewów, terenów polnych i niewielkich zadrzewień śródpolnych, a także dla lokalnych
obniżeń terenu, gdzie stoi lub płynie woda. Są to w większości gatunki, określane przez
Tomiałojcia i Stawarczyka (2003) jako liczne i bardzo liczne. Są zaliczane w Polsce i Europie
do grupy dość licznych, a przez to niezagrożonych w swoim istnieniu lub zagrożonych
w niewielkim stopniu.
W obrębie analizowanej powierzchni ZEW w promieniu do 100 i 500 metrów od lokalizacji
turbin stwierdzono gniazdowania jednego gatunku ptaka ujętego na wykazie załącznika I
Dyrektywy Ptasiej. Jest nim gąsiorek, którego stwierdzono w liczbie kilku par. Gniazdował
on przy drodze Kołybki – Kopanina w liczbie 2 – 3 par oraz w obrębie zakrzaczeń przy
drodze Kołybki – Mokronosy i wzdłuż Kanału Łeknińskiego. Natomiast stwierdzono
żerowanie dwóch gatunków, tj. bociana białego i żurawia.
Bocian biały gniazduje w kilku okolicznych wsiach, w tym w Mokronosach – 2 gniazda.
Natomiast żuraw gniazdował w obrębie kompleksu łąk leżących miedzy Kopaniną
a Mokronosami, w miejscu gdzie występuje węzeł wodny Kanału Łeknińskiego i Nielby.
W granicach ZEW w trakcie 8 kontroli nie zarejestrowano pojawów błotniaka stawowego.
Gatunek ten gniazduje w odległości do 4 km od miejsc planowanych lokalizacji turbin
w obrębie jeziora Czeszewskiego oraz jeziora Stępuchowskiego.
47
Na całym obszarze analizowanego projektu ZEW (w promieniu do 100 metrów i 500 m od
miejsc wskazanych pod turbiny oraz w zasięgu wszystkich 6 stref inwestycyjnych)
stwierdzono w okresie lęgowym w 2011 r. gniazdowanie lub co najmniej regularne bytowanie
następujących taksonów: perkozek, bocian biały, łabędź
niemy, krzyżówka, błotniak
stawowy, jastrząb gołębiarz, myszołów zwyczajny, kuropatwa, przepiórka, bażant, derkacz,
kokoszka wodna, łyska, żuraw, czajka, bekas kszyk, gołąb grzywacz, sierpówka, kukułka,
puszczyk, jerzyk, dzięcioł zielony, dzięcioł duży, dzięciołek, dzierlatka, lerka, skowronek
polny, dymówka, oknówka, świergotek łąkowy, świergotek drzewny, pliszka żółta, pliszka
siwa, strzyżyk, pokrzywnica, rudzik, słowik rdzawy, kopciuszek,
pleszka, pokląskwa,
kląskawka, białorzytka, kos, kwiczoł, drozd śpiewak, świerszczak, łozówka, trzcinniczek,
zaganiacz, piegża, pokrzewka cierniówka, pokrzewka ogrodowa, pokrzewka czarnołbista,
świstunka, pierwiosnek, piecuszek, muchołówka szara, muchołówka żałobna, raniuszek,
sikora uboga, sikora modra, sikora bogatka, kowalik, pełzacz leśny, pełzacz ogrodowy, wilga,
dzierzba gąsiorek, dzierzba srokosz, sójka, sroka, kawka, wrona siwa, kruk, szpak, wróbel,
mazurek, zięba, kulczyk, dzwoniec, szczygieł, makolągwa, trznadel, ortolan, potrzos,
potrzeszcz. W granicach 6 stref inwestycyjnych gniazdowały w 2011 r. co najmniej 82
gatunki
ptaków.
Wartość
ta,
odniesiona
do
wyników
Wielkopolskiego
Atlasu
Ornitologicznego, skłania do oceny, że teren wszystkich stref inwestycyjnych objętych
analizą, a ocenianych łącznie, jest pod względem ornitologicznym średnio bogatym terenem.
Jednakże w poszczególnych powierzchniach analitycznych (strefach inwestycyjnych) liczba
lęgowych gatunków waha się od 27 do 70. Tak więc poszczególne powierzchnie różnią się
znacznie między sobą. Najbogatsze pod tym względem są pow. „1 i 2”. Tutaj stwierdzono po
69 gatunków gniazdujących. Zauważalnie mniej bogate są trzy kolejne powierzchnie, tj. pow.
„4, 3 i 6”. Tutaj gniazdowało odpowiednio 51, 50, 44 gatunki ptaków. Powierzchnia
oznaczona jako „5” jest pod tym względem
zdecydowanie najuboższa. Jest ona także
najmniejszą powierzchnią i najmniej zróżnicowaną pod względem występowania siedlisk
mogących być zasiedlanych przez różne gatunki ptaków. Obserwowane tu gatunki należą do
taksonów charakterystycznych dla krajobrazu rolniczego zawierającego uprawy polowe, łąki,
kępy zadrzewień, zakrzaczeń lub ich ciągi i szpalery, łąki oraz tereny wilgotne, małe zbiorniki
i rowy melioracyjne oraz wsie. Ptaki te zaliczane są w większości do gatunków eurytopowych
(o szerokich możliwościach zasiedlania różnych siedlisk). Wszystkie gatunki ptaków
gniazdujących w obrębie pól planowanych pod inwestycje są objęte ochroną gatunkową.
48
Odnosząc wyniki zebrane w 2011 r. na powierzchni oznaczonej jako pow. „1” do
wyników zebranych w 2010 r. można stwierdzić, że zarejestrowano bardzo podobny skład
gatunkowy ptaków. Skład gatunkowy ptaków występujących w obrębie analizowanego terenu
jest także stabilny.
W obrębie analizowanej powierzchni ZEW stwierdzono gniazdowania 7 gatunków
ujętych na wykazie załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Są nimi: bocian biały, błotniak stawowy,
derkacz, żuraw, lerka, gąsiorek i ortolan. Najbogatsza pod tym względem była powierzchnia
oznaczona jako pow. „2”, gdzie stwierdzono 5 gniazdujących gatunków. W trzech strefach
inwestycyjnych oznaczonych jako pow. „1, 3, 4” stwierdzono gniazdowanie po 3 gatunki.
Najuboższe pod tym względem były pow. „5 oraz 6”. Stwierdzono w ich obrębie co najwyżej
1 gatunek lub brak gniazdowania.
Okres jesiennych migracji:
Ocenę przebiegu jesiennej migracji w obrębie terenu planowanego ZEW wykonano
w 2011 r. na 5 transektach oraz na 5 punktach obserwacyjnych w trakcie 8 kontroli. Wśród
gatunków ptaków stwierdzonych w trakcie jesiennej migracji w 2011 r. na 5 transektach
znalazły się: kormoran, czapla siwa, bocian biały, łabędź niemy, gęś zbożowa,
gęś
białoczelna, gęś gęgawa, inne gęsi, krzyżówka, błotniak stawowy, kania ruda, bielik, jastrząb
gołębiarz, krogulec, myszołów zwyczajny, myszołów włochaty, pustułka, żuraw, czajka,
siewka złota, kulik wielki, mewa śmieszka, mewa pospolita, gołąb grzywacz, skowronek
polny, świergotek, kos, kwiczoł, dzierzba srokosz, sójka, krukowate – stada, wrona siwa,
kruk, zięba, szpak, inne łuszczaki, trznadlowate, inne wróblowe.
Wśród gatunków ptaków stwierdzonych w trakcie jesiennej migracji w 2011 r. na 5 punktach
znalazły się: kormoran, czapla siwa, bocian biały, łabędź niemy, łabędź krzykliwy, gęś
zbożowa, gęś białoczelna, gęś gęgawa, inne gęsi, krzyżówka, błotniak stawowy, kania ruda,
bielik, jastrząb gołębiarz, krogulec, myszołów zwyczajny, myszołów włochaty, pustułka,
żuraw, czajka, siewka złota, kulik wielki, mewa śmieszka, mewa pospolita, gołąb grzywacz,
skowronek polny, świergotek, jemiołuszka, kos, kwiczoł, inne drozdy, dzierzba srokosz,
sójka, krukowate – stada, wrona siwa, kruk, szpak, zięba, inne łuszczaki, trznadlowate, inne
wróblowe.
Reasumując należy stwierdzić, że jesienią 2010 r. i 2011 r. teren i przestrzeń
planowanej lokalizacji ZEW Damasławek były miejscem, gdzie zarejestrowano obecność
przede wszystkim średniolicznych, pospolitych i bardzo pospolitych gatunków ptaków.
Przeprowadzone obserwacje pozwoliły stwierdzić, że jest to miejsce gdzie dynamika
49
przelotów nie jest wyraźnie wyższa niż na innych powierzchniach w woj. wielkopolskim,
lubuskim i zachodniopomorskim, a zdecydowanie mniej intensywna niż w dolinie Odry,
Warty czy Noteci.
Analizując możliwości wystąpienia konfliktów w obrębie ocenianego obszaru po
postawieniu wiatraków, mając na uwadze wyniki monitoringu przedinwestycyjnego, a także
doświadczenie z innych farm, należy ocenić zagrożenie dla migrującej jesienią awifauny jako
niskie, co potwierdzają dane o wielkości stad ptaków pojawiających się obrębie ZEW, tu
żerujących.
Przeprowadzone obserwacje jesienią 2010 r. oraz 2011 r., a także wyrywkowe
obserwacje dokonane późna jesienią 2009 r. w obrębie FEW Wągrowiec, pozwalają na
konkluzję, że planowana lokalizacja ZEW nie będzie znaczącym zagrożeniem dla ptaków
migrujących przez ten obszar oraz tu wypoczywających i żerujących. Wyniki zebrane w tym
okresie stanowią podstawę do uznania, że pracujące turbiny nie będą rzutować negatywnie na
walory głównych (krajowych) i regionalnych korytarzy migracji ptaków.
Należy jednocześnie podkreślić, że teren ZEW Damasławek leży poza terenami
ważnymi dla ptaków, wskazanymi w Wielkopolsce w okresie jesiennej migracji (Wylegała,
Kuźniak, Dolata 2008); nie pokrywa się z nimi. Takowe są zlokalizowane w obrębie doliny
Kanału Wapno – Laskownica i w obrębie jeziora Łekieńskiego.
Okres zimowania:
Analizując skład gatunkowy ptaków obserwowanych w okresie zimowiska w latach
2010/2011, stwierdzono obecność co najmniej 25 gatunków.
Wśród gatunków ptaków stwierdzonych w trakcie zimowiska 2010/2011 r. łącznie na
transekcie i punkcie obserwacyjnym na badanym obszarze ZEW Damasławek na pow. „1”
w trakcie 6 kontroli znalazły się: czapla siwa, gęś białoczelna, gęś zbożowa, inne gęsi,
krzyżówka, myszołów zwyczajny, myszołów włochaty, jemiołuszka, kwiczoł, drozdowate,
sójka, wrona siwa, kruk, jer, czyż, mazurek, inne łuszczaki, trznadlowate, inne wróblowe.
Zimą 2010/2011 r. stwierdzono występowanie ptaków zaliczanych głównie do pospolitych,
o składzie charakterystycznym dla tej pory roku. W tym okresie nie stwierdzono gatunków
ocenianych jako rzadkie oraz zagrożone wyginięciem. W tym okresie nie stwierdzono tu
żerowania i zimowania łabędzi niemych i krzykliwych oraz małych. Natomiast obserwowano
tu grupy przemieszczających się gęsi.
Zimą 2010/2011 szponiaste były reprezentowane przez pojedyncze myszołowy zwyczajne
i włochate. Łącznie były one stwierdzone w dominacji 1,1%, a więc w wysokości przeciętnej
50
dla tego okresu. Zimą 2011/2012 nie obserwowano tu myszołowów włochatych. Także nie
rejestrowano w obrębie ZEW zgrupowań łabędzi.
W toku prowadzonych przez ponad dwa lata obserwacji zdiagnozowano w obrębie
ZEW i w sąsiedztwie w różnych okresach fenologicznych miejsca ważne dla ptaków.
Wiosną takimi miejscami są dolina Kanału Wapno – Laskownica i akwen jeziora
Czeszewskiego. W znacznie mniejszym zakresie jest natomiast wykorzystywane jezioro
Stępuchowskie, na którym także w trakcie wiosennych migracji gromadzą się ptaki wodne
i wodno-błotne. Są to ptaki zaliczane do brodzących, pełnopłetwych, blaszkodziobych,
żurawiowych oraz siewkowych. Nie jest to jednak akwen, gdzie licznie w tym okresie grupują
się łabędzie, kaczki właściwe i grążyce. Zgrupowanie łysek liczy w tym okresie kilkadziesiąt
osobników. W okresie wiosennych migracji dolina Nielby nie pełni roli jako miejsce
koncentracji ptaków wodno-błotnych, zaliczanych do brodzących, blaszkodziobych oraz
szponiastych. W tym okresie w obrębie użytków zielonych sporadycznie mogą się tu
zatrzymywać gęsi oraz łabędzie, głównie w sytuacji, gdy są one częściowo lub całkowicie
podtopione. Jednak taka sytuacja w tym okresie zdarza się nie każdego roku (wg oceny
mieszkańców wsi Mokronosy, Turza i Damasławek oraz UG Damasławek – rzadko).
Wiosną pola leżące w granicach ZEW i w jego sąsiedztwie są wykorzystywane przez
ptaki niezbyt intensywnie. W tym okresie nie rejestrowano w ich obrębie dużych skupisk
ptaków siewkowatych. Natomiast pola oraz lokalne zadrzewienia i zakrzewienia oraz użytki
zielone są wykorzystywane średnio intensywnie przez łuszczaki, skowronki, kwiczoły oraz
szpaki. Nie stwierdzono aby lokalne zadrzewienia położone w sąsiedztwie Kopaniny, w tym
parki podworskie w Kopaninie i w Kołybkach, pełniły szczególnie ważne role dla
wróblowych w okresie ich wiosennych wędrówek.
W sezonie rozrodczym w granicach ZEW i w jego sąsiedztwie można wyróżnić szereg
miejsc cennych przyrodniczo, jak i miejsc przeciętnych. Jezioro Stępuchowskie jest miejscem
gniazdowania co najmniej 2 gatunków perkozów, łabędzia niemego, gęgawy, kaczek
właściwych i grążyc, łyski, kokoszki, a także błotniaka stawowego. Niewątpliwie terenem
cennym dla ornitofauny lęgowej jest dolina Nielby zasilana wodami jez. Stępuchowskiego,
płynącą na północ przez kompleks nieużywanych stawów rybnych leżących między
Kozielskiem – Marcjanowem – Niemczynem oraz przez lokalne obniżenie terenu położone
tuż za droga Damasławek – Niemczyn, silnie zarośnięte szuwarem trzcinowym, łozą i olszą
czarną. Realizacja ZEW w obrębie doliny Nielby nie będzie stanowiła poważnego zagrożenia
dla przedstawicieli siewkowych i żurawiowych gniazdujących tutaj sporadycznie,
51
nieregularnie lub nielicznie do czasu kiedy pierwsze wykosy użytków zielonych będą
prowadzone na przełomie maja i czerwca oraz w czerwcu.
Miejscem ważnym dla ptaków jest jezioro Czeszewskie, gdzie gniazduje m.in. bąk,
3 gatunki perkozów, gęgawa, błotniak stawowy, chruściele, żuraw. Miejscami cennymi pod
względem ornitofauny lęgowej są także małe śródpolne obniżenia terenu gdzie stagnuje
woda, gdzie występuje szuwar trzcinowy, pałkowy lub /i turzycowy i są one częściowo lub
całkowicie otoczone szpalerem drzew.
Reasumując należy stwierdzić, że miejsca cenne dla ornitofauny w gminie Damasławek
zlokalizowane są przede wszystkim poza granicami ZEW. W ich obrębie gniazduje
kilkanaście gatunków ptaków związanych z siedliskami wodno-błotnymi. W ich obrębie
rozradzają się także płazy zaliczane do cennych, w tym kumak, rzekotka i ropucha zielona.
Ważne siedliska płazów oraz ostoje innych zwierząt stanowią zbiorniki wodne.
Stwierdzono obecność:
a) gatunków płazów: kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, ropucha
zielona, rzekotka drzewna, żaba jeziorkowa, żaba trawna, żaba moczarowa, żaba
wodna.
b) gatunków gadów: jaszczurka zwinka, zaskroniec zwyczajny.
Na pow. „1” m.in. stwierdzono kumaka nizinnego, ujętego na liście załącznika II Dyrektywy
Siedliskowej. Kumaka nizinnego słyszano w kilku miejscach, m.in. między Kołybkami
a Mokronosami w obrębie śródpolnych oczek wodnych. Także zarejestrowano go na terenie
pow. „3” i „6”. Natomiast żadna z planowanych lokalizacji turbin składających się na ZEW
Damasławek nie pokrywa się, ani nie leży w odległości mniejszej jak 100 metrów od siedlisk
rozrodu tego płaza.
W kilku miejscach stwierdzono także głosy godowe rzekotki drzewnej. Liczba ich
stanowisk była wyższa jak kumaka.
Ropuchę zieloną stwierdzono w obrębie zbiorników wodnych zlokalizowanych we wsi
Kołybki. Również ropuchę zieloną zarejestrowano pod Kozielskiem i w obrębie pow. „3”.
Pozostałe płazy widziano lub słyszano w obrębie śródpolnych oczek wodnych oraz
w dolinie Kanału Łeknińskiego na wszystkich powierzchniach – strefach inwestycyjnych.
Wiosną na tym obszarze nie obserwowano intensywnych migracji płazów na
godowiska. Jesienią proces migracji na zimowiska był praktycznie niezauważalny.
Obserwowany gatunek jaszczurki rejestrowano w kilku miejscach w obrębie pól na
pow. „1, 3, 4, 6”. W planowanym miejscach projektowanych fundamentów wież elektrowni
52
nie stwierdzono jej bytności. Natomiast zaskrońca widziano w dolinie Kanału Łeknińskiego
(dolinie Nielby) na pow. „1, 2 i 4”.
Ważnymi z punktu widzenia ochrony ptaków są16: Stawy w Łukowie (ok. 10,5 km
w linii prostej od obszaru objętego mpzp), Jez. Czeszewskie (ponad 7,5 km w linii prostej od
obszaru objętego mpzp), Jez. Rgielskie, Jez. Bracholińskie (oba oddalone o ok 9 km w linii
prostej od obszaru objętego mpzp), Jez. Łęknieńskie (ponad 8,5 km w linii prostej od obszaru
objętego mpzp) a także obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Jezioro Kaliszańskie
PLH300044 (ok. 12 km na północny zachód od granicy gminy Damasławek; ok. 19 km od
obszaru objętego projektem mpzp). Wszystkie te obszary są poza gminą Damasławek
i oddalone są od obszaru objętego mpzp, jednakże ptactwo tam występujące potencjalnie
może bytować na obszarze gminy Damasławek i terenu objętego projektem mpzp.
III.8. Klimat lokalny
W świetle podziału rolniczo – klimatycznego R. Gumińskiego (1954), obszar gminy
Damasławek położony jest w zasięgu dzielnicy środkowej (VIII). Jest to dzielnica
o najmniejszych w Polsce sumach opadów rocznych, wynoszących poniżej 500 mm. Tym
samym gmina Damasławek umiejscowiona jest w strefie niedoborów wodnych, gdzie
częstym zjawiskiem mogą być susze glebowe, powodujące obniżanie się plonów. Deficyt
wód powierzchniowych i podziemnych potwierdza konieczność właściwego gospodarowania
zasobami wodnymi i stosownego regulowania odpływu wody.
Charakterystyczne dla omawianego klimatu odzwierciedlają poniższe wartości:
− średnia roczna temperatura powietrza: 8,00C,
− średnia temperatura powietrza w styczniu: -1,50C,
− średnia temperatura powietrza w lipcu: 18,50C,
− dni pochmurnych: 150,
− dni z przymrozkiem: 100-110,
− dni ciepłych ( temp. powyżej 150C): 90,
− dni z opadem powyżej 0,1mm: 150,
− dni z pokrywą śnieżną: 40 – 60,
− okres wegetacji: 210 - 220 dni,
16
Za: Wylegała P., Kuźniak S., Dolata P. 2008. Obszary ważne dla ptaków w okresie gniazdowania oraz
migracji na terenie województwa wielkopolskiego. Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań.
53
− średnia roczna suma opadów: 500-550 mm,
− wartość roczna opad-parowanie (P - E): 300 mm.
Pod względem średnich sum opadów gmina Damasławek należy do obszarów, gdzie
wartość tego wskaźnika jest jedną z najniższych w Wielkopolsce i wynosi około 500 mm (do
550 mm) rocznie. Szczególnie wysokie niedobory opadowe występują w marcu oraz
w styczniu i lutym. Na skutek niewystarczającej retencji śnieżnej podczas łagodnych okresów
zimowych, obniżanie się plonów może być w gminie szczególnie odczuwalne. Miesiącem
o korzystnych warunkach opadowych jest lipiec, wtedy jednak występuje maksimum
termiczne oraz zaznacza się zwiększone parowanie z wolnej powierzchni gruntu.
Na lokalne zróżnicowanie warunków mikroklimatycznych wpływ mogą mieć:
niewielka zmienność rzeźby terenu, ekspozycja zboczy, rodzaj i jakość szaty roślinnej oraz
sąsiedztwo jezior. W dolinach cieków oraz obniżeniach wokółjeziornych mogą występować
zjawiska inwersji termicznej oraz zastoiska chłodnego powietrza.
Według A. Wosia (1994) analizowany teren należy do rozległego Regionu
Środkowowielkopolskiego (Region XV) o bardzo małej zmienności klimatycznej. W tym
regionie występuje pogoda bardzo ciepła i jednocześnie pochmurna bez opadów trwa
przeciętnie 38,7 dni w ciągu roku. Mniej liczne są dni umiarkowanie ciepłe i słoneczne bez
opadu (średnio 9,4 dnia) oraz dni umiarkowanie ciepłe z dużym zachmurzeniem bez opadu
(11,6 dni). Liczniejsze, niż w innych regionach, są dni z pogodą przymrozkową bardzo
chłodną z dużym zachmurzeniem i opadami (średnio 11,8 dni w roku). Nierzadkim
zjawiskiem meteorologicznym jest również pogoda umiarkowanie mroźna i pochmurna bez
opadu (przeciętnie 3,9 dni).
III.9. Wartości kulturowe
Gmina Damasławek zajmuje fragment krainy historycznej, jaką są Pałuki. Położona
w Wielkopolsce, na pograniczu Kujaw i Pomorza, stanowiła w średniowieczu własność rodu
Pałuków. Jest to region zbudowany morfologicznie z polodowcowych jezior oraz
pofałdowanego obszaru równinnego. Sam termin Pałuki, wywodzący się prawdopodobnie od
słów „łęk”, „łęg”, „łuk”, oznacza nizinę o charakterze rolniczym, położoną pomiędzy
niewielkimi, acz licznymi wzniesieniami. Granice Pałuk na północy i wschodzie biegną
Notecią, na południowym wschodzie - doliną Foluskiej Strugi, na południu - Wełną. Granica
zachodnia przebiega przez Rogoźno, Budzyń i Margonin.
54
Osadnictwo w Pałukach sięga IV – V w p. n. e. Pałuki - już dawniej stanowiły teren
sprzyjający osadnictwu. Liczne jeziora wpływały na rozwój rybołówstwa, stanowiły także
naturalną ochronę przed wrogiem. Gliniaste i piaszczyste gleby warunkowały dynamiczny
rozwój rolnictwa, umożliwiały również wyrób naczyń. Bujne lasy stanowiły wówczas
zaplecze budowlane, dostarczały zwierzyny do celów konsumpcyjnych. Obecnie również
większość obszaru Pałuk zalicza się do kompleksu glebowego żytniego bardzo dobrego,
przydatnego pod uprawę, co jest główną przyczyną dynamicznego rozwoju rolnictwa
i niewielkiej ilości lasów na tym terenie. W latach rozkwitu kultury ludowej na terenie całej
Wielkopolski można było wyodrębnić przeszło 30 grup regionalnych, które charakteryzowały
się wyraźnie odrębnymi cechami. Na obszarze gminy Damasławek poczucie własnej
odrębności posiadali Pałuczanie, jednak dziś nastąpił zanik tej indywidualności. Dla Pałuczan
charakterystycznymi cechami były palmy wielkanocne oraz papierowe ozdoby kwiatowe,
również bogato haftowane czepce kobiece.
W związku z tym, że gmina Damasławek położona jest w regionie historycznym, na
jej terenie zaznaczyły się ślady najstarszego osadnictwa oraz odrębności kulturowej. Ślady
kultury łużyckiej odkryte zostały w odsłoniętych osadach, także na cmentarzach. Okazałe
grodzisko z czasów kultury Łużyckiej odkryto w Smuszewie. W roku 1956 podczas prac
archeologicznych znaleziono na tym terenie fragmenty drewnianych domów, wały obronne,
ulice, wyroby z ceramiki, szkła, kości, żelaza, brązu, kamienia, etc. W okolicach Smuszewa
odkryte zostały fragmenty wczesnośredniowiecznej osady otwartej oraz IX w. gród otoczony
wałem i fosą. Niektóre z podań wskazują, że to właśnie Smuszewo stanowiło dawniej
siedzibę rodu Pałuków.
Ze względu na niewielką lesistość gminy, duże znaczenie ekologiczne i krajobrazowe
posiadają także zabytkowe parki. Cennymi zespołami roślinnymi i architektonicznymi
pochodzenia kulturowego są także cmentarze, kapliczki i kościoły. Szczególnej ochronie
podlegają zespoły dworsko – pałacowe wraz z dawnymi folwarkami.
Zabytki architektury i archeologii gminy Damasławek są wpisane do rejestru
zabytków - wojewódzkiego konserwatora zabytków. Na obszarze objętym projektem mpzp
występuje obszar zespołu pałacowego w Kołybkach. Cechą charakterystyczną tego terenu jest
dość oryginalny drzewostan.
Charakterystycznym elementem krajobrazu kulturowego gminy są również kapliczki
i krzyże wznoszone przy drogach, skrzyżowaniach. Przedstawiają one spontaniczną
55
twórczość ludową i mają za zadanie pełnić określone zadania opiekuńcze nad mieszkańcami
okolicy.
W granicach obszaru objętego projektem mpzp występują strefy archeologicznej
ochrony konserwatorskiej. Ich lokalizacje przedstawione są na załączniku graficznym do
projektu mpzp.
III.10. Ochrona prawna zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazowych
Na obszarze gminy Damasławek występują formy ochrony przyrody (zgodnie
z definicją z ustawy o ochronie przyrody17). Ponadto do chronionych elementów środowiska
przyrodniczego należą: parki podworskie, lasy ochronne, przydrożne szpalery drzew,
cmentarze. Reprezentują one najcenniejsze przyrodniczo obszary/elementy.
Co istotne, na obszarze objętym mpzp brak wielkoobszarowych form ochrony
przyrody. Przedstawiono również ważniejsze formy ochrony przyrody leżące w bliższym
i dalszym sąsiedztwie gminy Damasławek, na które potencjalny negatywny wpływ mogą
mieć ustalenia wynikające z realizacji projektu mpzp.
III.10.1. Ustawowe formy ochrony przyrody na obszarze i w sąsiedztwie gminy
Damasławek
Obszar mający znaczenie dla Wspólnot y J ezioro Kaliszańskie PLH300044 18
Obszar znajdujący się ok. 12 km w linii prostej od granic gminy Damasławek
(a ok. 16 km od granicy obszaru objętego projektem mpzp). Ostoja chroni jedno z najlepiej
zachowanych w Wielkopolsce głębokowodnych mezotroficznych jezior ramienicowych –
Jezioro Kaliszańskie. Obszar chroni 4 rodzaje siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady
92/43/EWG, zajmujących ponad 43% powierzchni. W ekosystemach wodnych ostoi
odnotowano 11 gatunków zagrożonych ramienic, 3 z nich podlegają ochronie prawnej. Dla
Wielkopolski stanowi podstawowy obszar dla zachowania niezwykle rzadkich w regionie
siedlisk ramienicowych w jeziorach głębokich. Obszar jest także ważną ostoją dla ptaków
wodno-błotnych lęgowych, jak i migrujących.
Podstawowym zagrożeniem dla walorów przyrodniczych obszaru jest wzrost trofii wód
i obniżenie stanu sanitarnego (zwłaszcza w okresie letnim). Zagrożeniem jest przede
wszystkim presja rekreacyjno-turystyczna prowadząca m. in. do zabudowywania brzegów
17
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2009 r. w sprawie ogłoszenia
jednolitego tekstu ustawy o ochronie przyrody, Dz.U. 2009 nr 151 poz. 1220
18
Za: Owsianny M., Gąbka M. 2009. Standardowy Formularz Danych dla obszaru mającego znaczenie dla
Wspólnoty Jezioro Kaliszańskie PLH300044.
56
i zanieczyszczania wody. Jezioro Kaliszańskie jest intensywne wykorzystywane rybacko
i wędkarsko. Ochrona podstawowego siedliska naturowego obszaru - jeziora ramienicowego
kod 3140, winna polegać na ograniczeniu w planie zagospodarowania przestrzennego
dalszych możliwości zabudowywania najbliższych brzegów Jeziora Kaliszańskiego,
uregulowaniu gospodarki wodno-ściekowej oraz propagowaniu zasad tzw. rolnictwa
proekologicznego w jego zlewni.
Obszar chronionego krajobrazu
Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka położony
jest poza terenem objętym projektem mpzp, w odległości ok. 5 km od niego. Obejmuje dolinę
rzeki Wełny i Strugi Gołanieckiej wraz z ujściowym odcinkiem doliny rzeki Flinty. Wyróżnia
się nieprzeciętnym pięknem krajobrazu, posiada duże walory turystyczno-wypoczynkowe.
Najciekawszymi elementami przyrodniczo-krajobrazowymi są: doliny rzeczne z bogatą
i unikalną florą i fauną, stanowisko bobra nad Wełną i Flintą, miejsca lęgowe rzadkich
ptaków. Obszar posiada dużą ilość obiektów przyrodniczych podlegających wyższej formie
ochrony. Rezerwaty przyrody: Dębina, Buczyna, Wełna, Promenada, Jezioro Rygielskie. Cały
obszar bogaty jest w pomniki przyrody, parki podworskie i zabytki architektury. Atrakcyjnym
elementem krajobrazu kulturowego jest skansen młynarstwa i budowli wodnych w Jaraczu
Młynie nad Wełną.
Pomniki prz yrod y
Na obszarze gminy Damasławek występuje wiele okazów drzew o wysokiej wartości
przyrodniczej oraz krajobrazowej i kulturowej. Zestawienie ich przedstawiono poniżej:
1. Dąb szypułkowy (Quercus robur L.) o obwodzie pnia 415 cm i wysokości 20 m
znajdujący się na działce o nr ewidencyjnym 62/8 w Kopaninie o nazwie "Herkules",
2. Dąb szypułkowy (Quercus robur L.) o obwodzie pnia 390 cm i wysokości 16 m
znajdujący się na działce o nr ewidencyjnym 62/8 w Kopaninie o nazwie "Wincenty",
3. Grupę pięciu dębów szypułkowych (Quercus robur L.) o obwodach pni 237 cm, 343
cm, 220 cm, 375 cm, 213 cm i wysokości 26 m znajdujących się na działce o nr
ewidencyjnym 62/8 w Kopaninie o nazwie „Dębowa korona”,
4. Platan klonolistny (Platanus acerifolia) o obwodzie pnia 323 cm i wysokości 18 m
znajdujący się na działce o nr ewidencyjnym 367 w Damasławku o nazwie "Piotr",
5. Platan klonolistny (Platanus acerifolia) o obwodzie pnia 320 cm i wysokości 16 m
znajdujący się na działce o nr ewidencyjnym 367 w Damasławku o nazwie "Paweł",
57
6. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.) o obwodzie pnia 315 cm i wysokości 20 m
znajdujący się na działce o nr ewidencyjnym 41/3 w Turzy o nazwie "Sylwester",
7. Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos L.) o obwodzie pnia 315 cm i wysokości 22 m
znajdujący się na działce o nr ewidencyjnym 65 w Kozielsku o nazwie "Maria",
8. Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos L.) o obwodzie pnia 310 cm i wysokości 13 m
znajdujący się na działce o nr ewidencyjnym 65 w Kozielsku o nazwie "Ostoja
Kanonika".
Powyższe pomniki przyrody podlegają szczególnej ochronie polegającej na zakazie:
- wycinania, niszczenia, uszkadzania pnia, gałęzi i korzeni,
- zrywania pączków, kwiatów, owoców i liści,
- umieszczania tablic, napisów i innych znaków za wyjątkiem oznaczenia urzędowego
„pomnik przyrody”,
- dokonywania niekorzystnych dla drzew zmian stosunków wodnych,
- niszczenia gleb i roślinności,
- wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów (zanieczyszczenia terenu w promieniu
10 m od pnia drzewa),
- wzniecania ognia (w promieniu 5 m od pnia drzewa),
- wznoszenia, budowy lub rozbudowy jakichkolwiek obiektów budowlanych w tym małej
architektury i tymczasowych (w promieniu 10 m od drzewa),
- prowadzenia prac ziemnych,
- wchodzenia na drzewo (z wyjątkiem prac związanych z pielęgnacją drzewa).
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt oraz ochrona ich siedlisk
Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony
dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadkich,
endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem, a także zachowanie
różnorodności gatunkowej i genetycznej. Na obszarze gminy występuje wiele gatunków
roślin i zwierząt objętych ochroną prawną. Część z nich wymieniono powyżej.
Ochronę gatunkową regulują Rozporządzenia Ministra Środowiska:
•
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony
gatunkowej roślin (Dz. U. 2012 nr 0 poz. 81),
•
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie
ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2011 nr 237 poz. 1419),
58
•
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. 2004 nr 168 poz. 1765).
Oprócz aktów prawa krajowego, Polska, jako sygnatariusz wielu międzynarodowych
i światowych konwencji i umów, zobowiązana jest do ochrony gatunkowej wynikającej
bezpośrednio z pozakrajowych przepisów. Konstytutywny jest fakt członkostwa Polski
w Unii Europejskiej i związane z nim ratyfikowanie dyrektyw w zakresie ochrony
gatunkowej: Dyrektywa Rady z dnia 2. kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich
ptaków (79/409/EWG) (zmieniona Dyrektywą z dnia 30. listopada 2009 r. w sprawie ochrony
dzikiego ptactwa (2009/147/WE)) oraz Dyrektywa Rady z dnia 21. maja 1992 roku w sprawie
ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (92/43/EWG). Do kolejnych,
najważniejszych umów międzynarodowych i globalnych należy zaliczyć m.in.:
– Konwencję Ramsarską o obszarach wodno-błotnych z 1971 r.
– Konwencję Berneńską o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk
naturalnych z 1979 r.
– Konwencję o ochronie różnorodności biologicznej z Rio de Janeiro, 1992 r.
– Konwencję Bońską o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, 1979 r.
– Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie EUROBATS, 1991 r.19
III. 10.2. Inne obszary i elementy chronione
Obszary ważne dla ptaków
Poza obszarem mpzp (dokładniejsze odległości przedstawione w podrozdziale III.7.), leżą
obszary ważne dla ptaków.
„Stawy w Łukowie oraz Jezioro Czeszewskie”: Ważne w regionie lęgowisko
błotniaka stawowego (4–5 par). Miejsce koncentracji ptaków w czasie migracji.
Obserwowano tu m.in. duże skupiska czajek (do 500 os.), siewek złotych (do 600 os.), łabędzi
czarnodziobych (do 60 os.) i łabędzi krzykliwych (do 80 os.). Noclegowisko gęsi zbożowych
i białoczelnych (do 1650 os.).
„Jeziora koło Wągrowca (Rgielskie, Bracholińskie, Łęknieńskie)”: Ważne
w regionie lęgowisko gęgawy (kilkadziesiąt par), błotniaka stawowego (10–14 par) oraz bąka
(co najmniej 4–6 huczących samców). Miejsce koncentracji ptaków w czasie migracji.
Noclegowisko gęsi zbożowych i białoczelnych (do 5500 os.).
19
Za: 1) Symonides E. 2008. Ochrona przyrody. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa; 2)
Wiśniewski J., Gwiazdowicz D.J. 2004. Ochrona przyrody. Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Poznań.
59
Grunt y rolne
Zgodnie z ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych20 ochronie w gminie
Damasławek podlegają grunty rolne stanowiące użytki rolne klasy IIIa i IIIb o zwartym
obszarze projektowanym do zmiany przeznaczenia przekraczającym 0,5 ha. W związku
z powyższym potencjalną ochroną objęte są przede wszystkim zwarte kompleksy rolnicze.
Dla tych obszarów ochrona gruntów rolnych powinna polegać na:
• ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze lub nieleśne;
• zapobieganiu procesom ich degradacji i dewastacji oraz szkodom w produkcji rolniczej,
powstającym wskutek działalności nierolniczej i ruchów masowych ziemi;
• rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze;
• zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych;
• ograniczaniu zmian naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi.
Złoża kopalin
Ochronie, zgodnie z art. 125 ustawy Prawo ochrony środowiska21 podlegają również
złoża kopalin. W związku z powyższym na obszarze gminy Damasławek chronione są
wszystkie potencjalne złoża kopalin. Na obszarze objętym projektem mpzp nie ma obszarów
złóż kopalin.
Ochrona złóż kopalin w pozostałej części gminy polega na racjonalnym
gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym ich wykorzystaniu, w tym kopalin
towarzyszących. Ich eksploatację należy prowadzić w sposób gospodarczo uzasadniony, przy
zastosowaniu środków ograniczających szkody w środowisku i przy zapewnieniu
racjonalnego
wydobycia
i
zagospodarowania
kopaliny.
Podejmujący
eksploatację
zobowiązany jest m.in. do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych
i podziemnych,
a
także
sukcesywnego
prowadzenia
rekultywacji
terenów
poeksploatacyjnych. Szczegółowy zakres ochrony kopaliny powinien zawierać projekt
zagospodarowania złoża.
Ujęcia wody
Z każdym ujęciem wody pitnej wiąże się zagrożenie wynikające z jego istnienia, jak
też zagrożenia związane z groźbą zanieczyszczenia wód podziemnych. Dotyczy to
20
jednolitego tekstu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, Dz.U. 2004 nr 121 poz. 1266
21
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 stycznia 2008 r. w sprawie ogłoszenia
jednolitego tekstu ustawy - Prawo ochrony środowiska, Dz.U. 2008 nr 25 poz. 150
60
szczególnie azotanów, pozostałości po pestycydach oraz odcieków po odpadach. Biorąc
powyższe pod uwagę konieczne jest ustalenie lokalizacji i charakterystyki istniejących ujęć
wody. Na mocy rozdziału 2. ustawy Prawo wodne22 ujęcia wody należą do obszarów
chronionych. W gminie Damasławek istnieje pięć obszarów ujęcia wód podziemnych:
w Damasławku, w Mokronosach, w Międzylesiu, w Kozielsku, w Niemczynie. Wszystkie
ujęcia wody, które zaopatrują mieszkańców gminy Damasławek w wodę do celów bytowych
i gospodarczych, posiadają wyznaczoną strefę ochrony bezpośredniej źródeł i ujęć wody,
która wynosi 8,0 – 10,0 m od krawędzi obudowy studni i jest to teren ogrodzony. Nie
wyznaczono pośrednich stref ochronnych. Na obszarze objętym mpzp nie występują ujęcia
wody.
Krajobraz
Zgodnie z Europejską Konwencją Krajobrazową, przyjętą we Florencji 20.10.2000 r.,
a ratyfikowaną przez Polskę 27.09.2004 r. (Dz.U. 2006 nr 14 poz. 98) ochronie podlega także
krajobraz gminy Damasławek. Do obowiązków państw-stron EKK należą:23
(1) prawne uznanie krajobrazów za podstawowy składnik otoczenia człowieka,
dziedzictwo kulturalne i naturalne oraz fundament tożsamości mieszkańców;
(2) ustanowienie i wdrożenie polityki krajobrazowej, zmierzającej do realizacji celów
konwencji w wyniku przyjęcia „konkretnych środków”;
(3) ustanowienie
procedur
uczestnictwa
społeczeństwa
oraz
władz
lokalnych
i regionalnych w opracowywaniu i wdrażaniu polityki krajobrazowej;
(4) uwzględnienie krajobrazu w polityce planowania przestrzennego, kulturalnej,
środowiskowej, rolnej, społecznej i gospodarczej.
W
ostatnich
czasach
nastąpił
wzrost
świadomości
ekologicznej,
związany
z ograniczeniem dobra, jakim jest przestrzeń. W wyniku tego krajobraz wiejski coraz częściej
uznawany jest za dobro publiczne także w znaczeniu ekonomicznym; jest przykładem
produktu wytworzonego przez działalność rolniczą w ramach pozaproduktywnych funkcji
rolnictwa (non-commidity output). Nie można zapominać także, że krajobraz jest funkcją
relacji społecznych. 24
22
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 stycznia 2012 r. w sprawie ogłoszenia
jednolitego tekstu ustawy – Prawo wodne, Dz.U. 2012 nr 0 poz. 145
23
Za: Symonides E. 2008. Ochrona przyrody. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
24
Za: Kupidura A., Łuczewski M., Kupidura P. 2011. Wartość krajobrazu. Rozwój przestrzeni obszarów
wiejskich. PWN, Warszawa .
61
W konsekwencji krajobraz postrzega się jako zasób, który należy chronić, aby realizować
cele rozwoju trwałego. Należy w tym miejscu podkreślić, że ochrona krajobrazu powinna
odbywać się na wszystkich płaszczyznach, - należy go zatem traktować jako element:
(1) rzeczywistości fizycznej (matterscape),
(2) przestrzeni społeczno-prawnej (powerscape),
(3) mentalny (mindscape). 25
25
tamże.
62
IV JAKOŚĆ I ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
IV.1. Jakość i zagrożenia powietrza atmosferycznego
Badania jakości powietrza dla gminy Damasławek, w ramach Państwowego
Monitoringu Środowiska, przeprowadza WIOŚ w Poznaniu. Zgodnie z najnowszym
podziałem na strefy, w których dokonuje się oceny jakości powietrza,26 Gmina Damasławek
leży w strefie wielkopolskiej. Wynikiem oceny, zarówno pod kątem kryteriów dla ochrony
zdrowia jak i kryteriów dla ochrony roślin, dla wszystkich substancji podlegających ocenie,
jest zaliczenie strefy do jednej z poniższych klas:
• do klasy A – jeżeli stężenia zanieczyszczenia na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio
poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych;
• do klasy B – jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy
dopuszczalne, lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines
tolerancji;
• do klasy C – jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy
dopuszczalne, poziomy docelowe powiększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy
margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe;
• do klasy D1 – jeżeli poziom stężeń ozonu nie przekracza poziomu celu długoterminowego;
• do klasy D2 – jeżeli poziom stężeń ozonu przekracza poziom celu długoterminowego.
Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej
obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza
lub na rzecz utrzymania tej jakości.
Według najnowszej rocznej oceny jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia za rok
201127 strefa wielkopolska cechuje się dość dobrą jakością powietrza. Podsumowanie badań
przedstawia tabela nr 4. Dla większości substancji mierzonych wyniki były w normie stężenia zanieczyszczenia na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio poziomów
dopuszczalnych, poziomów docelowych. Tylko dla pyłu PM10, benzo(a)pirenu oraz dla
ozonu zostały przekroczone poziomy dopuszczalne. Dla celu długoterminowego ozonu
omawiana strefa została sklasyfikowana w klasie D2.
26
Za: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których dokonuje się
oceny jakości powietrza (Dz.U. 2008 nr 52 poz. 310).
27
Za: WIOŚ Poznań. 2012. Roczna ocena jakości powietrza w Województwie Wielkopolskim za rok 2011.
Poznań.
63
Rodzaj substancji badanej
NO2
SO2
CO
C 6H 6
pył
pył
PM2,5
PM10
BaP
As
Cd
Ni
Pb
O3
A
C
Symbol klasy dla poszczególnych substancji dla strefy wielkopolskiej
A
A
A
A
B
C
C
A
A
A
Tabela 4. Klasyfikacja za rok 2011 strefy wielkopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu
ochrony zdrowia. Źródło: WIOŚ Poznań. 2012. Roczna ocena jakości powietrza w Województwie
Wielkopolskim za rok 2011. Poznań, zmienione.
Najbliższa stacja pomiarowa mierząca w sposób permanentny i automatyczny poziomy
zanieczyszczenia powietrza pod kątem ochrony roślin, znajduje się w kolonii Krzyżówka,
ok. 48 km w linii prostej na południowy wschód od wschodniej granicy obszaru objętego
mpzp. Zgodnie z kryteriami lokalizacji punktów poboru próbek28 jest to stacja
reprezentatywna dla gminy Damasławek. Stacja bada następujące parametry powietrza:29
dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek azotu (II), tlenki azotu, ozon. Stacja mierzy
zanieczyszczenia dla tła regionalnego. W 2011 r. oraz w pierwszej połowie 2012 r. wyniki
wszystkich wymienionych powyżej parametrów znajdowały się poniżej 50 % dopuszczalnych
wartości.30 Jednakże, zgodnie z metodyką31 w przypadku badania poziomu ozonu analizuje
się i ocenia dane z 5. lat. W związku z powyższym, pod kątem ochrony roślin strefie
wielkopolskiej przydzielono symbol klasy C.32
Dla strefy chodziesko-wągrowieckiej (strefa wg „starej” metodyki) brak jest programu
ochrony powietrza.
Do potencjalnych źródeł zanieczyszczenia atmosfery w rejonie obszaru opracowania
należą:
(1) lokalne kotłownie;
(2) paleniska domowe;
(3) projektowany zespół siłowni wiatrowych;
(4) źródła ciepła i emisja technologiczna z obiektów usługowych i gospodarczych;
(5) emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych, głównie z drogi o stosunkowo wysokim
natężeniu ruchu jaką jest droga wojewódzka nr 251;
28
Za: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów
substancji w powietrzu (Dz.U. 2009 nr 5 poz. 31).
29
Za: informacje na stronach internetowych WIOŚ Poznań.
30
Za: tamże.
31
Za: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów
substancji w powietrzu (Dz.U. 2009 nr 5 poz. 31).
32
Za: WIOŚ Poznań. 2011. Roczna ocena jakości powietrza w Województwie Wielkopolskim za rok 2010.
Poznań.
64
(6) emisja niezorganizowana pyłów z terenów pozbawionych roślinności (np. drogi
gruntowe, okresowo grunty orne z obszarów sąsiednich);
(7) emisje zanieczyszczeń z zakładu zajmującego się suszeniem i pakowaniem soli;
(8) potencjalny napływ zanieczyszczeń z otoczenia obszaru opracowania.
Ogólnie, dla gminy Damasławek głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń powietrza
są instalacje energetyczne oraz ciągi komunikacyjne (zanieczyszczenia powstające przy
spalaniu paliwa samochodowego). Dwutlenek siarki emitowany jest przede wszystkim przez
kotłownie lokalne, przy spalaniu zanieczyszczonego węgla. Tlenki azotu pochodzą ze
spalania węgla, koksu, gazu i benzyn (transport samochodowy). Pyły - emitowane są do
atmosfery wraz ze spalinami pochodzącymi ze spalania paliw stałych, a także w wyniku prac
polowych na użytkach rolnych. Średnie stężenie zanieczyszczeń emitowanych do powietrza
w okresie zimowym jest kilka razy wyższe niż w okresie letnim.
Ponadto w związku z inwestycjami budowlanymi (drogi, budownictwo mieszkalne)
występuje trend czasowego i lokalnego podwyższenia zanieczyszczenia powietrza, głównie
pyłami, związanymi ze wspomnianym
procesem inwestycyjnym. Nie są to jednak
zanieczyszczenia permanentne i kumulujące się w czasie, dlatego zagrożenie to należy
traktować jako tymczasowe i o niewielkiej sile.
Podsumowując, należy stwierdzić, iż na jakość powietrza w gminie Damasławek,
w tym na obszarze objętym projektem mpzp, ma wpływ sposób zabudowy terenu i pora roku.
W gęściej zabudowanych miejscach dochodzi do słabej wymiany mas powietrza
i kumulowania się zanieczyszczeń. Jakość powietrza pogarsza się w miesiącach zimowych,
w sezonie grzewczym, gdzie oprócz niewielkiej emisji ze źródeł komunikacyjnych występuje
emisja ze źródeł spalania paliw, szczególnie stałych. Na obszarze objętym mpzp panują dobre
warunki dla cyrkulacji powietrza (otwarte przestrzenie, brak znaczących barier) stąd jakość
powietrza jest dość dobra, a jej zagrożenie stosunkowo niskie.
IV.2. Komfort akustyczny i zagrożenie hałasem
Gmina Damasławek jest typową gminą wiejską o dominującym udziale rolnictwa
w sektorze gospodarczym. W związku z tym brak jest obecnie zlokalizowanych dużych
zakładów przemysłowych i innych obiektów będących źródłem dużego natężenia dźwięków.
Na obszarze opracowania i w jego otoczeniu źródłami emisji hałasu są:
•
hałas drogowy związany przede wszystkim z drogą wojewódzką nr 251 oraz
z pozostałymi drogami lokalnym;
65
•
hałas kolejowy, związany z linią nr 281;
•
obiekty produkcyjno-usługowe stanowiące zagrożenie o charakterze lokalnym;
•
wolnostojące, nie posiadające zabezpieczeń akustycznych maszyny i urządzenia,
w przypadku, których emisja hałasu ma znaczenie lokalne;
•
maszyny rolnicze, szczególnie podczas prac polowych na otwartych przestrzeniach.
W przypadku obszaru objętego projektem mpzp największe zagrożenie hałasem
wynika ze szlaków komunikacyjnych – przede wszystkim z umiejscowienia w niedalekiej
odległości (ok. 1,2 km) drogi wojewódzkiej nr 251. Jest to trasa o stosunkowo dużym
natężeniu ruchu i łączy ona kilka miejscowości (m.in. Wągrowiec) z jednym sporym
ośrodkiem miejskim – z Inowrocławiem. Istotna jest także utrzymująca się tendencja wzrostu
zarejestrowanych w województwie pojazdów, zarówno samochodów osobowych jak
i ciężarowych. Ilość pojazdów ogółem w ciągu ostatniej dekady wzrosła o ponad 30%, przy
czym najbardziej dynamiczny wzrost odnotowano w przypadku samochodów osobowych.
Istnieje, zatem tendencja wzrostowa, jeżeli chodzi o źródła (ilość pojazdów mechanicznych)
emisji hałasu. Z drugiej strony na obszarach gęściej zaludnionych (np. wsie Damasławek
i Niemczyn) wprowadzone są administracyjne ograniczenia prędkości pojazdów, obniżające
górny próg emisji dźwięku z silników pojazdów mechanicznych. Obecnie planowana do
budowy obwodnica Damasławka jest kolejnym pozytywnym działaniem na rzecz ochrony
klimatu akustycznego w centrum wsi. Analizując uwarunkowania przestrzenne wzdłuż drogi
wojewódzkiej nr 251, ocenia się, że obecnie tylko lokalnie emisje hałasu wzdłuż drogi
wojewódzkiej mogą czasowo przekraczać wartości normatywne. W ciągu ostatniej dekady
WIOŚ w Poznaniu dwukrotnie badał (w 2001 i w 2002 roku) klimat akustyczny w gminie
Damasławek. Za każdym razem pomiary odbywały się w jednym punkcie pomiarowym
usytuowanym przy budynku mieszkalnym w miejscowości Damasławek. Nie stwierdzono
wówczas przekroczenia poziomów dopuszczalnych. Niestety dane te, z uwagi na odległość od
obszaru objętego mpzp (kilka kilometrów) oraz okres, w jakim zostały przeprowadzone
badania w ciągu ostatnich 8. Lat znacznie wzrósł ruch samochodowy) mogą być traktowane
jedynie jako źródło informacji ogólnej, poglądowej.
W przypadku emisji hałasu z linii kolejowej nr 281 źródło emisji znajduje się
w znacznej odległości od obszaru objętego projektem mpzp (ok. 6,7 km w linii prostej na
wschód). Emisje z tego szlaku są zatem bez znaczenia dla obszaru objętego projektem mpzp.
Stacja w Damasławku zaś obsługuje ruch towarowy; stanowi także węzeł kolejowy na
66
skrzyżowaniu linii kolejowych z Gniezna do Nakła nad Notecią i z Inowrocławia Rąbinka do
Drawskiego Młyna.33
Drugim największym źródłem hałasu jest użytkowanie maszyn rolniczych podczas
wykonywanych prac, w tym szczególnie prac polowych. Klimat akustyczny pogarszany jest
lokalnie przede wszystkim przez takie maszyny, jak: kombajny zbożowe, ciągniki rolnicze,
kosiarki rolnicze, śrutowniki, dmuchawy do zboża i inne. Wysoka emisja dźwięków ma tutaj
dwojakie źródło. Po pierwsze są to maszyny o dużej mocy nominalnej. Po wtóre
większościowy odsetek używanych maszyn rolniczych przez przeciętnego rolnika w Polsce
jest zaawansowana wiekowo, a przez to przestarzała technologicznie i wyeksploatowana.
Potencjalnym, nowym źródłem hałasu jest planowany do realizacji zespół elektrowni
wiatrowych. Największymi wadami tej emisji będą: jej obszarowość, długotrwałość emisji
(wiele godzin na dobę, przez niemalże cały rok w okresie min. 20 lat (a prawdopodobnie
ok. 30 eksploatacji instalacji), mocno ograniczone możliwości łagodzenia, minimalizacji lub
kompensacji emisji hałasu.
Od 19 lipca 2007 r. dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku reguluje
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. (Dz. U. Nr 120 poz. 826).
Rozporządzenie określa zróżnicowane dopuszczalne poziomy hałasu, w zależności od
przeznaczenia terenu, wyrażone wskaźnikami hałasu LDWN, LN (mają zastosowanie do
prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem) oraz LAeq D
i LAeq N (mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska,
w odniesieniu do jednej doby).
Dla obszaru opracowania obowiązują następujące dopuszczalne poziomy hałasu
powodowanego przez drogi lub linie kolejowe:
• dla terenów zabudowy zagrodowej (tu: tereny oznaczone „RM”) – w porze dziennej 60 dB
i w porze nocnej 50 dB;
• dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej (tu: tereny oznaczone „MW”) –
w porze dziennej 60 dB i w porze nocnej 50 dB.
Dla obszaru opracowania obowiązują następujące dopuszczalne poziomy hałasu
powodowanego przez inne obiekty i działalność:
• dla terenów zabudowy zagrodowej (tu: tereny oznaczone „RM”) – w porze dziennej 55 dB
i w porze nocnej 45 dB;
33
Za: http://pl.wikipedia.org/wiki/Damas%C5%82awek_%28stacja_kolejowa%29
67
• dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej (tu: tereny oznaczone „MW”) –
w porze dziennej 55 dB i w porze nocnej 45 dB.
Na obszarze powiatu wągrowieckiego, a także w sąsiadujących powiatach, również
tych z województwa kujawsko-pomorskiego brak jest lotnisk.
Zagrożenie zarówno hałasem komunikacyjnym, jak i rolniczym ma charakter lokalny
i obejmuje swym zasięgiem jedynie niewielkie obszary zabudowy mieszkaniowej,
sąsiadującej bezpośrednio z obiektem będącym źródłem ponadnormatywnej emisji hałasu.
IV.3. Stan gleb oraz degradacja powierzchni gruntu
Badania jakości gleb dla gminy Damasławek przeprowadzał WIOŚ w Poznaniu.
Na ich podstawie34 należy stwierdzić, że w gminie Damasławek występują
przekroczenia zawartości naturalnej metali ciężkich w glebach. Dotyczy to cynku (do
100mg/kg przypowierzchniowej warstwy gleby 0-20 cm; I, „zawartość podwyższona”) oraz
miedzi (do 30mg/kg przypowierzchniowej warstwy gleby 0-20 cm; I, „zawartość
podwyższona”). Ponadto
w powiecie wągrowieckim aż około 1/3 zawartości w glebie
siarczanów pochodzi ze źródeł antropogenicznych. Na szczęście znaczny odsetek tej części
stanowią gleby o nieco podwyższonym poziomie lub małym zanieczyszczeniem siarką
siarczanową. Jeżeli chodzi o badania odczynu gleb w gminie Damasławek35, to na podstawie
158 prób pobranych na obszarze 632 ha wynika, że: większość gleb ma odczyn zasadowy
(54,4%); następne w kolejności są gleby o odczynie obojętnym (26,6%) oraz lekko kwaśnym
(19%). Tym samym dla większości z nich (79,1 %) nie wskazano na potrzebę wapnowania,
a kolejnych
14,6%
wykazuje
zapotrzebowanie
na
wapnowanie
ograniczone.
Tylko 0,6% badanych gleb wymaga zabiegu wapnowania celem zobojętnienia niekorzystnej
kwasowości.
Do podstawowych przekształceń powierzchni gruntu na obszarze opracowania
i terenach położonych w sąsiedztwie należą:
• geomechaniczne zniszczenia powierzchni terenu typowe dla terenów zabudowy,
przejawiające się przede wszystkim w przekształceniach przypowierzchniowej warstwy
litosfery, a w szczególności wykopy i nasypy, związane z posadowieniem budynków,
lokalizacją infrastruktury technicznej itp.;
• przekształcenia związane z infrastrukturą komunikacyjną, w tym nasypy i wykopy;
34
35
Za: WIOŚ Poznań. 2005. Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000-2004.
tamże.
68
• przekształcenia związane z systemem melioracyjnym;
• przekształcenia
właściwości
fizykochemicznych
gleb
związane
z
zabiegami
agrotechnicznymi na terenach użytkowanych rolniczo.
Gleby, stanowiąc wierzchnią warstwę skorupy ziemskiej są integralną częścią
środowiska
przyrodniczego
ulegającą
wraz
z
nim
nieustannym
przemianom
i przeobrażeniom. Gleby narażone są na degradację w związku z rozwojem rolnictwa i sieci
osadniczej. Ulegają one zarówno degradacji chemicznej, jak i fizycznej. W gminie
Damasławek gleby są najważniejszym zasobem przyrodniczym. Do największych zagrożeń
dla gleb należy ich zbyt intensywne lub nieodpowiednie rolnicze wykorzystanie.
Niezależnie od naturalnej odporności własnej, gleby podlegają degradacji fizycznej,
głównie erozji wodnej (powierzchniowej i wąwozowej), która zależy od nachylenia zboczy,
obecności i stanu pokrywy roślinnej, litologii, stosunków wodnych, użytkowania rolniczego
gruntu i sposobu jego uprawy. Najbardziej narażone są zbocza dolin cieków wodnych oraz
zbocza pagórków morenowych. Analizując sytuację na obszarze objętym projektem mpzp
zauważa się, że deniwelacje terenu sprzyjają niestety procesowi erozji na części terenu.
Zaznacza się zagrożenie niszczenia gleb spowodowane przez czynniki atmosferyczne – wiatr,
opady oraz wody powierzchniowe. Przyczyny tego stanu rzeczy należy postrzegać w: (1)
niskiej lesistości obszaru gminy; (2) źle wykonanej melioracji (przesuszenie wierzchnich
warstw gleby); (3) rolniczym użytkowaniem terenów o dość dużych spadkach; (4)
stosowaniem niewłaściwych zabiegów agrotechnicznych.
Naturalna odporność gleb na chemiczne czynniki niszczące związana jest ściśle
z typem gleb. Najmniejszą odporność na tego typu zagrożenia wykazują gleby luźne i słabo
gliniaste, ubogie w składniki pokarmowe, a więc głównie gleby bielicowe. Niestety są to
gleby dominujące na omawianym terenie.
IV.4. Degradacja i degeneracja szaty roślinnej
Na obszarze gminy Damasławek i na obszarze objętym projektem mpzp poszczególne
komponenty środowiska przyrodniczego, w tym szata roślinna, ulegały w przeszłości licznym
przemianom. Zmiany te miały charakter zarówno naturalny, jak i były wywołane różnymi
formami antropopresji. Na omawianym obszarze szczególnie ta druga grupa czynników
przyczyniła się do degradacji szaty roślinnej, oraz jej degeneracji. Pod pojęciem degradacji
szaty roślinnej należy rozumieć zubożenie jej składu w wyniku antropopresji powodującej
pogorszenie poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego, takich jak:
69
powietrze, woda, gleby, a także fizyczne niszczenie szaty roślinnej (np. w wyniku zmiany
przeznaczenia terenu). Intensywne wycinanie lasów celem pozyskania areału pod uprawę
ziemi, a także liczne zabiegi melioracyjne szczególnie mocno przyczyniły się w przeszłości
do degradacji szaty roślinnej w środkowej i północno-wschodniej części gminy. Z kolei pod
pojęciem degeneracji należy rozumieć ogół reakcji fitocenoz na antropopresję.36 Na
omawianym obszarze spotykana jest degeneracja zespołu roślinnego oraz degeneracja
roślinności. W wyniku tej pierwszej dokonane są przekształcenia struktury wewnętrznej
i składu florystycznego fitocenoz konkretnych zespołów leśnych. W wyniku degeneracji
roślinności z kolei zmiany struktury i składu florystycznego są tak dalece posunięte, że
pierwotny zespół roślinny może być zaliczony do innej jednostki syntaksonomicznej. Do
form degeneracji zespołów leśnych na obszarze gminy należą: fruticetyzacja, neofityzacja
oraz pinetyzacja.
Na obszarze objętym mpzp niemalże w całości szata roślinna uległa degradacji.
Większość obszaru stanowią dziś grunty orne, część jest pokryta zabudową. Uprawom rolnym
towarzyszą gatunki i asocjacje roślin segetalnych, zaś osadom ludzkim – ruderalne (→
rozdział III.6.). Niewielki areał w północnej części obszaru pokryty jest zbiorowiskami
łąkowymi.
IV.5. Jakość wód oraz zagrożenia dla nich
Na terenie gminy Damasławek nie są realizowane regularne badania jakości płynących
wód powierzchniowych (WIOŚ w Poznaniu). Ponadto, na obszarze opracowania brak jest
naturalnych cieków wodnych. Występują tu tylko rowy melioracyjne (dokładna lokalizacja:
rysunek stanowiący załącznik do projektu mpzp). Można, zatem ustalić jedynie jakość wód
dla rzeki Nielby oraz Wełny (obie rzeki badane poza gminą Damasławek), które stanowią
odbiornik zanieczyszczeń pochodzących z niewielkich cieków i rowów melioracyjnych
spływających do nich z obszaru całej gminy.
Nielba była badana przez WIOŚ w Poznaniu w 2011 r. poniżej Wągrowca (gmina
Wągrowiec).37 Klasę elementów biologicznych oceniono na IV (tj. „stan słaby”). Natomiast
dla klasy elementów fizyczno-chemicznych stwierdzono stan poniżej dobrego. Przekroczenia
dotyczyły azotu azotanowego.
36
Za: Olaczek R. 1974. Kierunki degeneracji fitocenoz leśnych i metody ich badania. Phytocoenosis. 3.3/4:179187, Warszawa – Białowieża.
37
Za: http://www.poznan.pios.gov.pl/gis/ocena2011/Nielba-ponizej_Wagrowca.pdf
70
W 20011 roku38 badania Wełny w Obornikach wskazały na III klasę elementów
biologicznych potencjał umiarkowany). Klasa elementów fizykochemicznych była z kolei
poniżej dobrego. Przekroczenia kwalifikujące wody rzeki Wełny poniżej stanu dobrego
dotyczyły fosforanów. Klasę elementów chemicznych w Obornikach na Wełnie określono na
stan poniżej dobrego. Ocena taka wynikała z zawartości substancji: endosulfanu,
benzo(g,h,i)perylenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu, DDT izomeru para-para, DDT całkowitego..
Zarówno Rzeka Nielba, Gołaniecka Struga (nie przepływająca bezpośrednio przez
gminę Damasławek), jak również Dopływ z Gruntowic, nie są zagrożone ze względu na
zanieczyszczenia punktowe, ani też ze względu na pobory wód. Wszystkie jednak są ciekami
zagrożonymi z uwagi na zanieczyszczenia obszarowe.
W roku 2001 (WIOŚ, 2002) wykonano badania stanu czystości jezior. Zgodnie z tymi
pracami stwierdzono, że Jezioro Stępuchowskie (ok. 5 km w linii prostej od obszaru objętego
projektem mpzp) reprezentowało III klasę czystości oraz II klasę w kategorii podatności
jeziora na degradację (oba pomiary w skali trójstopniowej). Choć jezioro nie przyjmowało
wówczas ścieków z obszarowych oraz punktowych zrzutów, było ono silnie zanieczyszczone
na skutek odprowadzania ścieków komunalnych, wnoszonych do jeziora przez ciek
dopływający do akwenu od południa (tj. Dopływ z Gruntowic). Do silnego zanieczyszczenia
jeziora dodatkowo przyczyniły się: rolnicze i antropogeniczne zainwestowanie zlewni jeziora
oraz niekorzystne parametry morfometryczne akwenu (niewielka głębokość, etc.). Stan
czystości jeziora Stępuchowskiego, analizowany przez WIOŚ w Poznaniu w roku 2006
w sieci monitoringu podstawowego pozwala na stwierdzenie II klasy czystości oraz II klasy
podatności na degradację. Uzyskana klasa czystości oznacza, że są to wody nadające się do
chowu i hodowli zwierząt gospodarskich oraz dla potrzeb rekreacyjnych. W odniesieniu do
badań za rok 2001 wyraźnie widać poprawę jakości wód tego jeziora.
W przypadku sąsiadującego z gminą Damasławek Jeziora Czeszewskiego (ponad 7,5
km w linii prostej od obszaru objętego mpzp), badania prowadzone w roku 2001 pozwoliły
uzyskać II klasę czystości wód jeziora i III klasę w kategorii podatności jeziora na degradację.
Stan czystości jeziora Czeszewskiego, analizowany przez WIOŚ w Poznaniu w roku 2006
w sieci monitoringu podstawowego również pozwala na stwierdzenie II klasy czystości i III
klasy podatności jeziora na degradację. W odniesieniu do badań uzyskanych za rok 2001
uwidacznia się zarówno utrzymanie tej samej klasy czystości wód, jak również podatności
38
Za: http://www.poznan.pios.gov.pl/gis/ocena2011/Welna-Oborniki.pdf
71
jeziora na degradację. Ponadto jezioro Czeszewskie może być dodatkowo zanieczyszczone
zasolonymi wodami dołowymi, które są do niego doprowadzane kanałem Wapno –
Laskownica. Zasolone wody pochodziły niegdyś z odwodnienia zatopionej w 1977 roku
kopalni soli w Wapnie. Po roku 1987 wznowiono pompowanie zasolonych wód dołowych
celem obniżenia zwierciadła wody i eksploatacji gipsu. Z jeziora Czeszewskiego wody
odprowadzano dalej do Strugi Gołanieckiej i do Wełny. Zanieczyszczenie zasolonymi
wodami dołowymi może przejawiać się podwyższoną zawartością chlorków, siarczanów,
sodu i wapnia.
Na omawianym obszarze występuje JCWPd nr 42. W roku 2009 na obszarze JCWPd
nr 42 opróbowano trzy punkty monitoringowe. Wszystkie punkty zafiltrowane są osadach
czwartorzędowych. Punkty 2568 i 2569 to otwory płytsze, w których głębokość do warstwy
wodonośnej została stwierdzona na głębokości 1,6 i 3,8 m. Zwierciadło wody w tych
punktach ma charakter swobodny. Głębokość do warstwy wodonośnej w trzecim punkcie
pomiarowym występuje na głębokości 13 m, a zwierciadło wody ma charakter napięty.
Najgorsza jakość wody została stwierdzona w punkcie 2568, w którym głębokość do warstwy
wodonośnej jest najmniejsza. Warstwa ta nie jest izolowana i jako taka jest bardzo wrażliwa
na zanieczyszczenia z powierzchni terenu. Podwyższone są stężenia jonów manganu
(w granicy V klasy jakości), fluorków (III klasa jakości), wapnia (III klasa jakości)
i temperatura. W ostatecznej klasyfikacji jakość wody z tego punktu zaliczono do IV klasy
jakości. Analiza laboratoryjna próbek wody z pozostałych punktów wykazała, że wody te
można zaklasyfikować do III klasy jakości. Agregacja wyników ze wszystkich punktów
pomiarowych nie wykazała przekroczeń wartości granicznych właściwych dla III klasy
jakości, dlatego należy stwierdzić, że jakość wód podziemnych na obszarze JCWPd nr 42 jest
dobra39.
Reasumując, zagrożeniem dla jakości wód powierzchniowych i podziemnych
w gminie Damasławek mogą być spływy powierzchniowe związków pochodzących ze
środków ochrony roślin oraz z nawozów mineralnych. Dodatkowo w wyniku niewłaściwej
rekreacji uprawianej na terenie gminy (kąpieliska), może dochodzić do potencjalnych zmian
składu chemicznego wód powierzchniowych – oraz pośrednio – podziemnych.
Potencjalnym zagrożeniem dla ilości zasobów wód na omawianym terenie może
stanowić posadowienie planowanego do realizacji zespołu elektrowni wiatrowych.
39
Za: PIG. 2010. Raport: Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych zagrożonych
nieosiągnięciem dobrego stanu wg danych z monitoringu operacyjnego w 2009 r.
72
IV.6. Gospodarka wodno – ściekowa
Gmina Damasławek jest zwodociągowana w 99% (117 500 m sieci). Pobierana woda
(wysokiej jakości) jest z pięciu ujęć:
- Damasławek
- Mokronosy
- Międzylesie
- Kozielsko
- Niemczyn.
Stacja uzdatniania w Damasławku wyposażona jest w 3 kwarcowe filtry pospieszne. Ujęcie
stanowią dwie studnie wiercone o głębokości 145 i 146 m, ujmujące wody z utworów
trzeciorzędowych. Woda popłuczna, poprzez odstojnik, odprowadzana jest do rowu
melioracyjnego.
Gmina Damasławek jest skanalizowana w 52,8%. Ścieki z obszarów skanalizowanych
odprowadzane są do gminnej oczyszczalni ścieków w Damasławku (poza obszarem objętym
projektem mpzp). Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna.
W gospodarstwach w zabudowie rozproszonej, nieposiadających zorganizowanego
systemu kanalizacji, ścieki gromadzone są w bezodpływowych zbiornikach szczelnych,
lokalizowanych na własnych działkach. Szamba przydomowe wywożone są do oczyszczalni
ścieków komunalnych w Damasławku. Wywozem ścieków bytowych zajmują się
specjalistyczne firmy. Ocenia się jednak, że stan techniczny zbiorników jest niezadowalający,
co prowadzi do powolnego, lecz systematycznego zanieczyszczania gleby i rzek
przepływających przez teren gminy. Generalnie nie ma, zatem większych problemów
z gospodarką wodno-ściekową na obszarze w granicach projektu mpzp.
W zakresie porządkowania gospodarki wodno-ściekowej na Gminie spoczywają
konkretne obowiązki, które określa ustawa z dnia 23 czerwca 2006 r. o zmianie ustawy
o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Na jej mocy Rada Gminy Damasławek
uchwaliła uchwałę nr XVIII/170/06 z dnia 27. kwietnia 2006 r. w sprawie uchwalenia
Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Damasławek.
IV.7. Gospodarka odpadami
Gromadzenie segregowanych odpadów w przystosowanych do tego celu pojemnikach,
usytuowanych
w
wyznaczonych
miejscach
73
na
terenie
działki
oraz
ich
dalsze
zagospodarowanie odbywa się zgodnie z regulaminem utrzymywania czystości i porządku na
terenie gminy i z przepisami odrębnymi.
Docelowym rozwiązaniem będzie kierowanie odpadów powstających na terenie gminy,
do Zakładu Zagospodarowania Odpadów w miejscowości Nowe Toniszewo Kopaszyn.
74
V CHARAKTERYSTYKA ROZWIĄZAŃ FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNYCH
ZAWARTYCH W PROJEKCIE MPZP
V.1. Zakres projektu mpzp
Uchwałą Nr X/63/11 Rady Gminy Damasławek 17 sierpnia 2011 r. przystąpiono do
sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie miejscowości
Kołybki. Celem uchwały jest zapewnienie prawidłowego rozwoju obszaru, z uwzględnieniem
wzajemnych związków i interesów, ustalenie prawidłowych współzależności przestrzennych,
stworzenie warunków do rozwoju produkcji, wszechstronnego zaspokojenia potrzeb ludności,
zgodnie z ideą tzw. rozwoju trwałego. Projekt mpzp jest zgodny z obowiązującym Studium
oraz z uwzględnieniem obowiązujących obecnie przepisów, w tym ustawy z dnia
27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, oraz ustaleń planu
zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego z 2010 r. Zakładany rozwój
gminy opiera się na uwarunkowaniach środowiskowych i społeczno-gospodarczych oraz
pełnionych przez gminę funkcjach.
V.2.
Ocena
zgodności
przeznaczenia
obszaru
objętego
mpzp
z
kierunkami
zagospodarowaniu gminy wyznaczonymi w Studium
Zakładany rozwój przestrzenny gminy jest kontynuacją kierunków przyjętych
w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Damasławek.
Do głównych założeń Studium należą:
- dalszy rozwój wielofunkcyjnych obszarów wsi, ze szczególnym uwzględnieniem zmian
jakościowych i możliwości wprowadzenia funkcji związanych z rekreacją i turystyką,
- właściwe wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej, minimalizowanie tendencji
do silnego rozpraszania się zabudowy zagrodowej,
- powiększanie w miarę możliwości zasięgu terenów zieleni poprzez zalesienia,
zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, przywodne oraz przydrożne, wiążące się we
wspólny system przestrzenny.
Wziąwszy pod uwagę powyższe cele oraz zapisy projektu mpzp ocenia się, że
przeznaczenie obszaru objętym ocenianym projektem mpzp są zgodne z zapisami Studium.
75
V.3. Ustalenia wynikające ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony
Ustalenia w zakresie zasad ochrony i kształtowania ładu przestrzennego:
1) obowiązuje lokalizacja zabudowy oraz fundamentu elektrowni wiatrowej w części
działki wyznaczonej nieprzekraczalnymi liniami zabudowy określonymi na
rysunku planu;
2) na terenach oznaczonych symbolami 1EW, 2EW i 3EW obowiązuje zasada
lokalizacji jednej elektrowni wiatrowej;
3) dla istniejących oraz nowych budynków mieszkalnych dopuszcza się dowolną
geometrię
dachów z pokryciem
dachówką
ceramiczną
lub
cementową,
blachodachówką lub dachówką bitumiczną;
4) dla istniejących budynków inwentarskich, gospodarczych i garażowych dopuszcza
się dowolną geometrię dachów, dla nowych budynków inwentarskich,
gospodarczych i garażowych obowiązują dachy płaskie lub strome;
5) dopuszcza się lokalizowanie reklamy wielkoformatowej w miejscach wskazanych
w ustaleniach szczegółowych;
6) na terenach oznaczonych symbolami 1RM, 2RM, 3RM, 4RM, 5RM, 6RM, 7RM,
8RM, 9RM, 10RM, 11RM, 12RM, 13RM, 14RM, 15RM, 16RM, 17RM, 18RM,
19RM, 20RM, 21RM, 22RM dopuszcza się realizację obiektów małej architektury
ogrodowej oraz terenowych urządzeń rekreacji (np. oczek wodnych, obiektów
rekreacji codziennej, posągów itp.);
7) na terenach oznaczonych symbolami 1RM, 2RM, 3RM, 4RM, 5RM, 6RM, 7RM,
8RM, 9RM, 10RM, 11RM, 12RM, 13RM, 14RM, 15RM, 16RM, 17RM, 18RM,
19RM, 20RM, 21RM, 22RM dopuszcza się budowę stawu rekreacyjnego;
8) dopuszcza lokalizowanie na terenach oznaczonych na rysunku planu symbolami R
tymczasowych: obiektów budowlanych, placów manewrowych i zjazdów z dróg
wewnętrznych i publicznych na okres budowy elektrowni wiatrowych.
V.4. Ustalenia z zakresu ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego
Na obszarze objętym mpzp określa się następujące podstawowe zasady ochrony
środowiska i jego zasobów:
1) dla terenów oznaczonych na rysunku symbolami MW nakaz zachowania
określonych przepisami odrębnymi dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku
76
jak dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej;
2) dla terenów oznaczonych na rysunku symbolami RM nakaz zachowania określonych
przepisami odrębnymi dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku jak dla
terenów zabudowy zagrodowej;
3) ochronę powierzchni ziemi, powietrza i wód zgodnie z przepisami odrębnymi;
4) nakaz utrzymania drożności systemu melioracyjnego;
5) ustala się strefy zasięgu śmigła o promieniu równym długości łopat wirnika, nie
więcej niż 56 metrów od miejsca posadowienia wieży elektrowni wiatrowej;
dopuszcza się, aby strefa zasięgu śmigła wykraczała na działki sąsiednie, do których
inwestor posiada tytuł prawny, poza granice działki, na której jest posadowiona
elektrownia wiatrowa;
6) gromadzenie segregowanych odpadów w przystosowanych
do tego
celu
pojemnikach, usytuowanych na terenie działki oraz ich dalsze zagospodarowanie
zgodnie z regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie gminy
i przepisami odrębnymi;
7) nakaz wykorzystywania nadmiaru mas ziemnych pozyskanych podczas prac
budowlanych w obrębie terenu lub usuwania ich zgodnie z przepisami odrębnymi.
V.5. Ustalenia z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury
współczesnej
Ustala się:
1) dla
ochrony
archeologicznego
dziedzictwa
kulturowego
w
granicach
archeologicznej strefy ochrony konserwatorskiej obowiązek prowadzenia badań
archeologicznych przy realizacji inwestycji związanych z zagospodarowaniem
i zabudowaniem terenu; pozwolenie na badania archeologiczne należy uzyskać
przed otrzymaniem pozwolenia na budowę;
2) obiekt wpisany do rejestru zabytków objęty jest ochroną prawną z mocy ustawy
z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U.
z 2003 r., Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.), w związku z tym wszelkie prace
remontowe, zmiany funkcji i przeznaczenia tych obiektów wymagają uzgodnienia
z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
77
V.6. Ustalenia wynikające z potrzeb kształtowania przestrzeni publicznych
Dopuszcza się lokalizowanie obiektów małej architektury oraz znaków i tablic
informacyjnych.
V.7. Ustalenia z zakresu sposobów zagospodarowania terenów lub obiektów
podlegających ochronie
1) dla archeologicznej strefy ochrony konserwatorskiej obowiązek prowadzenia badań
archeologicznych podczas inwestycji związanych z zagospodarowaniem i zabudowaniem
terenu a wymagających prac ziemnych. Inwestor powinien uzyskać pozwolenie na
badania archeologiczne przed otrzymaniem pozwolenia na budowę;
2) obiekt wpisany do rejestru zabytków objęty jest ochroną prawną z mocy ustawy z dnia
23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162,
poz. 1568 z późn. zm.), w związku z tym wszelkie prace remontowe, zmiany funkcji
i przeznaczenia tych obiektów wymagają uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem
Zabytków.
3) dla gruntów rolnych nie ustala się innego niż rolniczy sposób użytkowania, zgodnie
z przepisami odrębnymi, za wyjątkiem gruntów rolnych przewidzianych ustaleniami
niniejszego planu na cele nierolnicze.
V.8. Ustalenia wynikające z potrzeby scalania i podziału nieruchomości objętych planem
miejscowym
1) nie wyznacza się terenów wymagających wszczęcia postępowania scalania
i podziału nieruchomości w rozumieniu przepisów odrębnych;
2) nie określa się szczegółowych zasad i warunków scalania i podziału nieruchomości
w rozumieniu przepisów odrębnych.
V.9. Ustalenia z zakresu modernizacji, rozbudowy i budowy komunikacji
Ustala się:
1) powiązania układu komunikacyjnego obszaru objętego planem z siecią dróg
zewnętrznych odbywa się publicznymi drogami zbiorczymi, dojazdowymi oraz
78
drogami wewnętrznymi;
2) obowiązuje klasyfikacja oraz szerokość w liniach rozgraniczających dróg określona
w ustaleniach szczegółowych;
3) tereny w liniach rozgraniczających dróg publicznych i wewnętrznych przeznaczone
są do ruchu i postoju pojazdów, ruchu pieszych, lokalizacji liniowych urządzeń
nadziemnych
i podziemnych
infrastruktury
technicznej,
lokalizacji
ścieżki
rowerowej;
4) w liniach rozgraniczających dróg publicznych i wewnętrznych dopuszcza się
lokalizacje miejsc parkingowych;
5) w liniach rozgraniczających dróg obowiązuje zakaz lokalizacji reklam.
V.10. Ustalenia z zakresu modernizacji, rozbudowy i budowy systemów infrastruktury
technicznej
Ustala się:
1) zaopatrzenie w wodę:
a) zaopatrzenie w wodę z gminnej sieci wodociągowej,
b) sieć wodociągową projektować w ciągach komunikacyjnych,
c) dopuszcza się indywidualne ujęcia wody,
2) odprowadzenie ścieków bytowych i komunalnych:
a) odprowadzenie ścieków bytowych i komunalnych docelowo do gminnej
kanalizacji,
b) kanalizację sanitarną projektować w ciągach komunikacyjnych, zgodnie
z warunkami technicznymi,
c) dopuszcza się tymczasowo odprowadzenie ścieków bytowych i komunalnych
do szczelnych zbiorników bezodpływowych do czasu budowy kanalizacji
sanitarnej,
d) dopuszcza się odprowadzenie ścieków bytowych
do
przydomowych
oczyszczalni ścieków, w przypadku spełnienia warunków gruntowo-wodnych;
3) odprowadzenie wód opadowych:
a) odprowadzenie wód opadowych i roztopowych z ciągów komunikacyjnych do
rowów, docelowo do kanalizacji deszczowej,
b) kanalizację deszczową projektować w ciągach komunikacyjnych,
c) dopuszcza się odprowadzenie wód opadowych i roztopowych bezpośrednio do
79
gruntu z terenów działek i nieutwardzonych dróg dojazdowych;
4) zaopatrzenie w energię elektryczną i przyłączenie do sieci projektowanych
elektrowni wiatrowych wg ustaleń szczegółowych dla poszczególnych terenów;
5) zaopatrzenie w energie cieplną ze źródeł indywidualnych, ze szczególnym
uwzględnieniem stosowania paliw charakteryzujących się najniższymi wskaźnikami
emisyjnymi oraz wykorzystania alternatywnych źródeł energii;
6) telekomunikacja – podłączenie do telefonii stacjonarnej i Internetu poprzez
istniejącą i projektowaną kanalizację teletechniczną;
7) gospodarka odpadami stałymi:
a) w zakresie gromadzenia i unieszkodliwiania odpadów komunalnych wskazana
jest wstępna segregacja odpadów stałych w miejscu ich powstawania,
gromadzenie w pojemnikach w obrębie poszczególnych działek i wywóz ich
na gminne składowisko odpadów,
b) pozostałe
odpady
unieszkodliwiać
przepisami szczególnymi.
80
zgodnie
z
obowiązującymi
VI OCENA SKUTKÓW WPŁYWU REALIZACJI USTALEŃ PROJEKTU MPZP NA
POSZCZEGÓLNE KOMPONENTY ŚRODOWISKA ORAZ NA ŚRODOWISKO
PRZYRODNICZE JAKO CAŁOŚĆ
Przedstawiona poniżej ocena skutków wpływu ustaleń analizowanego projektu na
poszczególne komponenty środowiska jest dość ogólna, z uwagi na ograniczoną
szczegółowość
dokumentu,
i zagospodarowaniu
jakim
przestrzennym
jest
projekt
nakazuje
mpzp.
wprawdzie
Ustawa
o
planowaniu
uwzględnienie
w
mpzp
zaakceptowanych w Studium uwarunkowań wynikających ze stanu środowiska, w tym stan
rolniczej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów
ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, jednak dopiero na etapie projektu
budowlanego,
ewentualnego
raportu
oddziaływania
na
środowisko
i
decyzji
o środowiskowych uwarunkowaniach (dla inwestycji, które mpzp dopuszcza do realizacji),
można odnieść się do konkretnych rozwiązań technicznych i ochronnych związanych
z odpowiednim zabezpieczeniem środowiska przyrodniczego i kulturowego. Z drugiej zaś
strony, w projekcie mpzp istnieją zapisy umożliwiające realizację przedsięwzięć mogących
potencjalnie znacząco oddziaływać na elementy środowiska przyrodniczego. Dotyczy to
szczególnie zapisu o lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych. Prognoza do projektu mpzp
ma zatem za zadanie wstępnie oszacować potencjalny (szczególnie ewentualny negatywny)
wpływ ustaleń tego dokumentu na środowisko przyrodnicze. Prognoza jest swoistym „sitem”
– drugim po Studium (wraz z prognozą dla niego) etapem oceny zaproponowanych rozwiązań
w tworzeniu i realizacji podstaw trwałego rozwoju gminy Damasławek, wyznaczającym
kierunek zmian społeczno-gospodarczych, uwzględniającym wartość i zasady ochrony
środowiska przyrodniczego.
Istotny jest fakt, iż w ocenianym mpzp planowane do zastosowania turbiny wiatrowe
mogą mieć moc do 3MW/turbinę. Dla tego typu instalacji moc akustyczna nie może
przekroczyć 104 dB.
VI.1. Wpływ na warunki klimatyczne i stan higieny atmosfery
Topoklimat oraz stan higieny atmosfery obszaru objętego projektem mpzp są
wypadkową szeregu czynników zarówno o charakterze naturalnym, jak i antropogenicznymi
działaniami dokonywanymi w przeszłości i obecnie. Ocenia się jednak, że kilka zapisów
81
w projekcie może przyczynić się do pewnych zmian składu powietrza atmosferycznego,
zarówno w skali gminy, jak i szerszej.
Do najważniejszych działań proponowanych w projekcie mpzp mogących mieć
potencjalny wpływ na topoklimat i stan higieny atmosfery należą:
(1) Instalacja zespołu elektrowni wiatrowych;
(2) Przebudowa/budowa obiektów liniowych - dróg;
(3) Rolnicze wykorzystywanie gruntów;
(4) Wprowadzenie nowych zadrzewień i zakrzewień wzdłuż cieków i dróg gruntowych
(5) Budowa i modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej;
(6) Modernizacja lokalnych systemów ciepłowniczych (pośrednio – poprzez nakaz
stosowania odpowiednich paliw).
(1)
Instalacja
zespołu
elektrowni
wiatrowych:
to
największe
i
najistotniejsze
przedsięwzięcie przewidziane w zapisach projektu mpzp mogące potencjalnie negatywnie
oddziaływać na stan higieny atmosfery oraz topoklimat. Do negatywnych oddziaływań
wynikających z realizacji tego przedsięwzięcia należą: (1) Ograniczenie cyrkulacji powietrza;
(2) Emisja CO2 i innych zanieczyszczeń podczas eksploatacji na obszarze gminy Damasławek
(degradacja jakości powietrza in situ - poprzez specyfikę nieciągłego wytwarzania energii
z wiatru i tym samym konieczność istnienia i funkcjonowania elektrowni alternatywnej –
w obecnych
warunkach
polityczno-gospodarczych
–
elektrowni
konwencjonalnej,
„podtrzymującej” elektrownię wiatrową); (3) Emisja zanieczyszczeń w procesie produkcji
turbin (degradacja jakości powietrza ex situ – nie wpływa bezpośrednio na obszar mpzp).40
Z uwagi na specyfikę instalacji, jakimi ą turbiny wiatrowe (wraz z towarzyszącymi
urządzeniami)
poziom zanieczyszczeń trafiających do atmosfery w wyniku eksploatacji
turbin będzie praktycznie zerowy, dzięki czemu nie będzie powodował przekroczenia norm
dla substancji określonych na podstawie przepisów odrębnych.41 Wpływ na cyrkulację
powietrza z kolei zależeć będzie od wybranego rodzaju turbiny, a także położenia turbin
w terenie. Zgodnie z projektem mpzp wysokość położenia skrajnego punktu skrzydła może
wynosić maksymalnie do 181m nad poziomem terenu. Tym samym przewiduje się, że nastąpi
pewne ograniczenie ruchów powietrza spowodowanych dużymi powierzchniami wież. Nie
powinno to jednak wpłynąć znacząco na atmosferę jako całość, przede wszystkim z uwagi na
ograniczoną ilość turbin i jej rozmieszczenie. Analizując bowiem rozmieszczenie turbin
40
41
Za: Łucki Z., Misiak W. 2011. Energetyka a społeczeństwo. Aspekty socjologiczne. PWN, Warszawa.
z m.in. ustawy Prawo ochrony środowiska i Rozporządzeń z niej wynikających.
82
przedstawione na załączniku graficznym do projektu mpzp pod kątem wpływu na cyrkulację
powietrza stwierdza się, że przewidziana lokacja jest korzystna. Przemawiają za tym takie
względy jak: (1) otwarte, równe przestrzenie o stosunkowo niskiej wartości współczynnika
aerodynamicznej szorstkości terenu42, umożliwiające swobodny dostęp mas powietrza
i przewietrzenie terenu; (2) wyniesienie instalacji turbin względem otaczającego terenu
o kilka m n. p. m. ułatwiające przewietrzenie terenu; (3) brak w rzeźbie terenu niecek i innych
zagłębień terenu umożliwiających tworzenie się zastoisk powietrza; (4) brak barier
fizycznych (lasów, wysokiej zabudowy) w najbliższej okolicy (kilkaset metrów)
utrudniających cyrkulację powietrza. Powyższe zalety lokalizacyjne nie oznaczają jednak, że
sama realizacja inwestycji nie będzie dla cyrkulacji powietrza niekorzystna ogółem. Mimo to
przewiduje się, że odstępstwa od stanu aktualnego w wymianie mas powietrza nie powinny
mieć znaczących negatywnych skutków dla jakości powietrza atmosferycznego. Brak
realizacji tej inwestycji spowoduje za to wyższe emisje zanieczyszczeń z obecnych źródeł
produkcji energii (konwencjonalnych), lecz występujących poza obszarem gminy
Damasałwek. Emisje CO2 związane z funkcjonowaniem elektrowni wiatrowych są
obiektywnie rzecz ujmując znacznie niższe od konwencjonalnych źródeł energii od około 20stokrotnie (w porównaniu do energii elektrycznej wytwarzanej z gazu ziemnego) do nawet
około 47-krotnie (w stosunku do emisji CO2 wytworzonej podczas przetwarzania węgla na
energię elektryczną).43
Wniosek
Instalacja zespołu elektrowni wiatrowych nie spowoduje pogorszenia jakości
ogólny:
powietrza oraz topoklimatu na terenie gminy Damasławek.
(2) Inwestycje drogowe: w tym zakresie projekt mpzp przewiduje powiązania układu
komunikacyjnego obszaru objętego planem z siecią dróg zewnętrznych, które ma odbyć się
publicznymi drogami dojazdowymi i drogami wewnętrznymi. Ogólnie oddziaływanie
planowanego przedsięwzięcia na jakość powietrza atmosferycznego można podzielić na dwa
etapy: I – etap budowy oraz II – etap eksploatacji. Niezależnie od etapu, w wyniku ingerencji
w teren nastąpią emisje substancji gazowych powodujące pogorszenie składu powietrza
atmosferycznego. Wśród nich znajdują się tzw. gazy cieplarniane (przede wszystkim CO2)
oraz spaliny. Skład jakościowy i ilościowy spalin jest zależny od rodzaju silnika i paliwa.
Generalnie, najistotniejszymi substancjami powszechnie występującymi w spalinach są:
42
Tj. określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości
odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu.
43
83
tlenek węgla, tlenki azotu, tlenki siarki, aldehydy, węglowodory, ozon, pył zawieszony
i inne.44 Na etapie budowy oddziaływanie będzie ograniczone do stosunkowo małej
powierzchni terenu. Także ilość pojazdów zaangażowana w prace wykonawcze będzie
niewielka. W związku z tym, nie przewiduje się znaczących, trwałych negatywnych skutków
dla jakości powietrza gminy Damasławek wynikających z etapu budowy. Wielkość
niepożądanej emisji dwutlenku węgla podczas ewentualnego45 kładzenia mas asfaltowych
w znacznej mierze będzie zależała od zastosowanych technologii i metod.
Prognozuje się, że na etapie eksploatacji emisje spalin będą większe niż podczas fazy
budowy, jednocześnie jednak rozłożone w czasie i w przestrzeni. Ilość prognozowanych
samochodów w ciągu doby korzystających z dróg na omawianym obszarze będzie niewielka.
Ponadto zastosowanie środków łagodzących oraz wdrażanie nowych technologii (zarówno
konstrukcyjnych – silników, jak i materiałów pędnych – paliw) pozwoli na ograniczenie
potencjalnego negatywnego wpływu na omawiany obszar.
Wniosek
Nie przewiduje się pogorszenia stanu atmosfery oraz topoklimatu gminy
ogólny:
Damasławek w wyniku realizacji prac drogowych.
(3) Rolnicze wykorzystywanie gruntów: w projekcie mpzp przewiduje się jedną zasadniczą
zmianę wpływającą na wykorzystanie areału rolniczego – a więc oddziaływanie gruntów
rolniczych na stan higieny atmosfery i topoklimat. Jest to instalacja na terenach rolniczych
elektrowni wiatrowych, opisanych powyżej. Należy ponadto dodać, że w przypadku realizacji
tej inwestycji wyłączone z produkcji rolnej zostaną dość znaczące powierzchnie gruntów
ornych co przełoży się na spadek motogodzin maszyn rolniczych, a to z kolei wpłynie na
spadek emisji zanieczyszczeń do atmosfery (zarówno ze spalania paliw jak i spowodowanych
towarzyszącemu pracom polowym zapyleniu powietrza atmosferycznego). Będą to jednak
mało znaczące sumy. Pozostałe funkcje na terenach użytków rolnych będą kontynuowane bez
większych zmian, w wyniku czego nie należy spodziewać się znaczących zmian z tego tytułu.
Co więcej, w perspektywie długookresowej, w wyniku prognozowanej wymiany maszyn
rolniczych przez rolników, mogą nastąpić pewne spadki ilości zanieczyszczeń czy nawet
eliminacja niektórych z nich (np. w nowoczesnych silnikach wysokoprężnych udało się
uzyskać całkowite spalanie ditlenku azotu;46 natomiast starsze technologicznie ciągniki
rolnicze i kombajny – baza maszynowa dominująca w gospodarstwach rolnych powiatu
44
Za: van Loon G.W., Duffy S.J. 2008. Chemia Środowiska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Na tym etapie brak informacji ostatecznej co do rodzaju budulca poszczególnych odcinków dróg.
46
45
84
wągrowieckiego - charakteryzują się wyższymi emisjami oraz niecałkowitym spalaniem m.in.
wspomnianego ditlenku azotu). Coraz powszechniejsze staje się także stosowanie biopaliw,
których produkcja odbywa się z wykorzystaniem biokomponentów pozyskiwanych ze źródeł
„czystszych środowiskowo” w stosunku do procesów obróbki ropy naftowej. Ponadto sam
proces spalania tego rodzaju paliw powoduje wytworzenie mniejszej ilości zanieczyszczeń
względem spalania ropy.47 Warto podkreślić także wzrastającą tzw. świadomość ekologiczną
rolników oraz ich wiedza ogólna na temat prowadzenia upraw i hodowli. Stosowanie na coraz
szerszą skalę Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej pozwala ograniczać lub nawet całkowicie
eliminować przedostawanie się do atmosfery zanieczyszczeń gazowych a tym samym
niejednokrotnie obniżających zapachową jakość powietrza odorów.
Wnioski
Nie przewiduje się pogorszenia stanu atmosfery oraz topoklimatu gminy
ogólne:
Damasławek
w
wyniku
kontynuacji
rolniczego
użytkowania
terenów.
Jest duża szansa, że skali długoterminowej może nastąpić poprawa jakości
powietrza i topoklimatu.
(4) Wprowadzenie nowych zadrzewień i zakrzewień wzdłuż cieków i dróg gruntowych:
generalnie, zwiększenie zadrzewień oraz nasadzeń roślinności pozytywnie wpływają na
jakość powietrza atmosferycznego. Natomiast wpływ na topoklimat uwarunkowany jest
kilkoma czynnikami - przede wszystkim zależy od: (1) lokacji nasadzeń, szczególnie
względem istniejących powierzchni leśnych i zabudowań; (2) sposobu nasadzeń (gęstość
siewu/sadzenia); (3) składu gatunkowego wybranych roślin. Z reguły zwiększenie zadrzewień
czy nasadzeń roślinności poprawia także topoklimat, jednakże wspomniane czynniki mogą
stanowić barierę dla właściwej cyrkulacji powietrza. Dlatego ważne jest dobranie
odpowiedniej lokalizacji by nie tworzyć barier fizycznych dla swobodnych ruchów powietrza
i unikać tworzenia warunków dla formowania się zastoisk powietrza. Celem kształtowania
wymuszonego obiegu powietrza należy zastosować odpowiednią ilość nasadzeń dobranych
nieprzypadkowo gatunków drzew. Należy bowiem pamiętać o takich choćby aspektach jak:
różne powierzchnie „bryły” tworzone przez poszczególne gatunki drzew; odporność na
warunki atmosferyczne; swoiste reakcje fizjologiczne roślin (np. gatunki iglaste rosnące
w zacienieniu wykazują tendencję do utraty igieł – osłabienie funkcji wiatrochronnej czy
estetycznej) i inne.
47
85
Wniosek
Propagacja zadrzewień i zieleni niskiej pozytywnie wpłynie na stan higieny
ogólny:
atmosfery oraz na topoklimat gminy Damasławek
(5) Budowa i modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej korzystnie wpłynie na badany
komponent środowiska. Spowoduje to bowiem ograniczenie potencjalnego bezpośredniego
i pośredniego przedostawania się do atmosfery zanieczyszczeń takich jak np. amoniak.
Zanieczyszczenia te mogłyby przedostawać się do atmosfery w wyniku zanieczyszczenia wód
powierzchniowych i stąd drogą parowania, bądź
też bezpośrednio z nieszczelnych
systemów oczyszczalni przydomowych i szamb.
(6) Modernizacja lokalnych systemów ciepłowniczych (pośrednio – poprzez nakaz
stosowania odpowiednich paliw) stanowić będzie bardzo ważny czynnik poprawiający stan
higieny atmosfery oraz topoklimat gminy Damasławek. Poprawa zostanie osiągnięta na
wskutek zastosowania nowszych technologii w stosowanych technikach urządzeń, a także
w wyniku zmiany stosowanych paliw na takie, które produkują mniejsze ilości
zanieczyszczeń, w tym dwutlenku węgla. Niestety, choć istnieją plany gazyfikacji gminy,
inwestycja ta nie została jeszcze zrealizowana. Szkoda, gdyż pozyskiwaniu energii z gazu
ziemnego w stosunku do węgla odznacza się o ok. 50% niższą emisją CO248. Gazyfikacja
gminy natomiast będzie możliwa w przyszłości. Korzyści z wprowadzenia modernizacji
lokalnych kotłowni oraz wprowadzenia „czystszych” paliw będą stosunkowo niewielkie, ale
przyczynią się do poprawy widzialności powietrza (szczególnie w sezonie grzewczym), a to
z kolei może poprawić warunki topoklimatu.
Wnioski
Modernizacja lokalnych systemów ciepłowniczych przyniesie niewielką poprawę
ogólne:
stanu higieny atmosfery oraz topoklimatu.
Istnieje niewykorzystany – na chwilę obecną – potencjał do gazyfikacji gminy.
Reasumując, realizacja zapisów projektu mpzp nie powinna przyczynić się do
pogorszenia stanu higieny atmosfery, zwieszenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych
powyżej poziomów dopuszczalnych oraz niekorzystnych zmian topoklimatu gminy
Damasławek. Wiele rozwiązań zaproponowanych może wręcz poprawić jakość powietrza
atmosferycznego i topoklimat omawianego terenu.
NI E P R ZE W I DUJ E S I Ę P O G O R S ZE N I A J A K O ŚC I A TM O SF ER Y I TO P O K LIM A TU
W WY NIK U R EA L I ZA CJ I ZA Ł O ŻE Ń P RO J E K T U M P ZP
48
86
VI.2. Wpływ na klimat akustyczny
Do najważniejszych działań proponowanych w projekcie mpzp mogących mieć
potencjalny, znaczący wpływ na klimat akustyczny gminy Damasławek należą:
(1)
Instalacja zespołu elektrowni wiatrowych;
(2)
Przebudowa/budowa obiektów liniowych - dróg;
(3)
Rolnicze wykorzystywanie gruntów.
(1) Instalacja zespołu elektrowni wiatrowych niewątpliwie spowoduje wzrost emisji hałasu
i pogorszenia klimatu akustycznego. Emisja hałasu podczas fazy budowy instalacji nie będzie
skutkowała trwałym pogorszeniem komfortu akustycznego – będzie ograniczona w czasie
i przestrzeni. Planowane lokalizacje farmy wiatrowej, w strefie rolno-przyrodniczej (zgodnie
z rysunkiem mpzp) znajdować się będą w dużej odległości od zabudowań. Pozwoli to na
dotrzymanie obowiązujących norm hałasu w środowisku w odniesieniu do obiektów
podlegających ochronie akustycznej49. Zachowanie norm hałasu w środowisku jest
warunkiem niezbędnym dla wydania pozwolenia na realizację przedsięwzięcia. Trudno jest
wskazać zalecaną, i sprecyzowaną odległość elektrowni wiatrowych od zabudowań50.
Wartość emisji hałasu w różnych odległościach od turbiny zależy od szeregu czynników,
takich jak: ukształtowania terenu, typu turbiny wiatrowej, mocy turbiny, wysokości wieży
i średnicy wirnika, stopnia zalesienia terenu i występowania innych przeszkód terenowych,
wysokości drzew i przeszkód, kierunku wiatru na analizowanym terenie, lokalizacji turbiny
względem pobliskich zabudowań. Z posiadanych danych na temat turbin, oraz analizy ich
rozmieszczenia w terenie, stwierdza się, że: (1) największym źródłem hałasu w nowoczesnej
turbinie jest wywołany pracą wirnika i łopat pęd powietrza; (2) poziom hałasu jest
ograniczany konstrukcją turbiny (m. in. możliwość spowalniania obrotów wirnika
zmniejszając tym samym hałas; dostosowanie kąta ustawienia łopat rotora względem
kierunku i siły wiatru – bardzo ważna funkcja); (3) turbiny zlokalizowane są w znacznej
odległości od terenów zabudowy (>>400 m); (4) ilość turbin (3 sztuki, zgodnie z rysunkiem
mpzp) jest stosunkowo nieduża dla tego obszaru; (5) moc turbin (3 MW/sztuka) wydaje się
być optymalna (zbyt duża moc wiąże się z większymi gabarytami turbiny i wirnika =
większym oporem powietrza i generowanym hałasem; zbyt mała moc skutkowałaby większą
49
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826 z dnia 5 lipca 2007)
50
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826 z dnia 5 lipca 2007)
87
ilością turbin, co wpłynęło by niekorzystnie na obszar, na którym pogorszeniu uległby klimat
akustyczny). W związku z tym prognozuje się, że instalacja turbin o ile spowoduje
pogorszenie klimatu akustycznego, o tyle nie powinna przekroczyć dopuszczalnych norm
i wywrzeć trwałego negatywnego skutku dla zdrowia i życia ludzi. Tym bardziej, że
zastosowanie się do regulacji odnośnie emisji hałasu jest elementem niezbędnym
w procedurze ubiegania się o pozwolenie na budowę – inwestor będzie zobligowany
przedstawić wiarygodne informacje na ten temat. Na tym etapie istnieje zatem pewien
margines błędu. Więcej o potencjalnym wpływie hałasu generowanego przez eksploatację
turbin wiatrowych na zdrowie ludzi przedstawiono w podrozdziale VI.8. Z uwagi na charakter
i przeznaczenie tych stref nie przewiduje się, zatem kolizji między lokalizacją turbin
wiatrowych a terenami wymagającymi zachowania odpowiedniego komfortu akustycznego.
Oddziaływanie hałasu wytwarzanego przez turbiny na środowisko przyrodnicze może mieć
potencjalne negatywne znaczenie w przypadku awifauny, głównie lęgowej.51 Lokalizując
turbiny należy mieć na uwadze czy nie będą one stresowały obecnej tu awifauny a także
innych zwierząt. Analizując przestrzenne relacje pomiędzy planowaną lokalizacją turbin
wiatrowych, a obszarami cennymi przyrodniczo (w tym ostoje ptasie, zgodnie
z przedstawionymi danymi w rozdziale III), przypuszcza się, że emisje hałasu z zespołu
elektrowni wiatrowych najprawdopodobniej nie będą negatywnie znacząco oddziaływać na
ornitofaunę. Wynika to ze znacznych odległości lokowania inwestycji od cennych
przyrodniczo ostoi ptasich (kilka-kilkanaście kilometrów od obszaru objętego projektem
mpzp). Takiego oddziaływania na etapie niniejszego opracowania wykluczyć jednak w 100%
nie można. Z uwagi na brak większych terenów leśnych w okolicy nie przewiduje się
znaczącego oddziaływania na zwierzęta związane z tym biotopem. Potencjalne oddziaływanie
może natomiast występować w odniesieniu do zwierząt bytujących na gruntach ornych
i łąkowych. Najbardziej dolegliwymi w tym względzie wydają się być dźwięki o niskiej
częstotliwości generowane przez turbiny, a które odbierają niektóre zwierzęta. Z drugiej
strony jednak wartości emisji hałasu generowanych przez turbiny są nie wyższe niż emisje
maszyn rolniczych. Dlatego ocenia się, że oddziaływanie na żerujące na polach zwierzęta nie
powinno być znaczące. Warto przy tym podkreślić, że jeżeli wymagane będzie sporządzenie
raportu dla inwestycji zespołu elektrowni wiatrowych to dopiero specjalistyczna analiza
akustyczna dla konkretnej inwestycji o ściśle określonych parametrach
51
umożliwi ocenę
Za: Dooling R. 2002. Avian Hearing and the Avoidance of Wind Turbines. University of Maryland College
Park, Maryland.
88
skutków wpływu przedmiotowych inwestycji na klimat akustyczny otoczenia. Miałaby ona na
celu prognostyczne określenie wartości i zasięgu oddziaływania hałasu emitowanego do
środowiska z terenów projektowanych zespołów elektrowni wiatrowych. Źródłem hałasu
emitowanego z elektrowni wiatrowych do środowiska jest praca wirnika i śmigieł wiatraka,
powodująca emisję energii akustycznej do otoczenia. Są to źródła o dużej mocy akustycznej,
powodujące okresowe zmiany klimatu akustycznego na terenach o znacznej powierzchni.
Czynnikiem zwiększającym zasięg oddziaływania jest usytuowanie ruchomych części turbiny
na dużej, sięgającej od kilkudziesięciu do ponad stu metrów wysokości. Jako podstawę do
obliczeń i określenia zasięgu oddziaływania elektrowni wiatrowych na środowisko przyjmuje
się dane zawarte w dokumentacji i informacji technicznej producentów elektrowni
wiatrowych różnych typów. Najważniejszą informacją, niezbędną do przeprowadzenia
obliczeń, jest moc akustyczna elektrowni. Oprócz mocy akustycznej istotny wpływ na rozkład
hałasu z elektrowni wiatrowych mają:
•
wysokość usytuowania rotora elektrowni
•
liczba elektrowni w zespole i ich wzajemne rozmieszczenie
•
charakter ukształtowania i pokrycia terenu
•
warunki anemometryczne.
Ze względu na potencjalne zasięgi oddziaływania zespołów elektrowni wiatrowych
należałoby sprawdzić prognozowane poziomy hałasu, jakie mogą one wytwarzać w
środowisku na granicy istniejących i planowanych zgodnie z zapisami miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego funkcji chronionych. Poziomy te winny być zgodne
z zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826 z dnia 5 lipca
2007 r.) parametrami.
Analizując planowaną lokalizację turbin wiatrowych względem innych istniejących
i/lub planowanych elektrowni wiatrowych stwierdza się, że oddziaływanie skumulowane tych
inwestycji na klimat akustyczny nie uwidoczni się. Inwestycje te są bowiem od siebie
znacznie oddalone (najbliższa tego typu inwestycja planowana jest w gminie Mieścisko ok.
10 km w linii prostej od ocenianej inwestycji w gm. Damasławek).
Wnioski
Realizacja budowy zespołu elektrowni wiatrowych może nie powinna znacząco
ogólne:
negatywnie oddziaływać na faunę. Nie przewiduje się trwałego negatywnego
oddziaływania na tereny wymagające ochrony akustycznej.
89
(2) Przebudowa/budowa obiektów liniowych - dróg; - w tym zakresie projekt mpzp
przewiduje powiązania układu komunikacyjnego obszaru objętego planem z siecią dróg
zewnętrznych, które ma odbyć się publicznymi drogami dojazdowymi i drogami
wewnętrznymi. Ogólnie oddziaływanie planowanego przedsięwzięcia na jakość powietrza
atmosferycznego można podzielić na dwa etapy: I – etap budowy oraz II – etap eksploatacji.
Warto podkreślić, że to na etapie budowy spodziewane są największe emisje hałasu; będzie to
jednak hałas krótkotrwały, nie kumulujący się w czasie. Podczas eksploatacji, w wyniku
zastosowanych
środków
łagodzących
(np.
nasadzenia
drzew)
lub
ograniczeń
administracyjnych można będzie ograniczyć skutki emisji hałasu z pojazdów silnikowych.
Poza tym nie przewiduje się znacznego natężenia ruchu drogowego w rejonie obszaru
objętego projektem mpzp.
Wnioski
Nie przewiduje się trwałego pogorszenia komfortu akustycznego gminy
ogólne:
Damasławek w wyniku realizacji prac drogowych.
(3) Rolnicze wykorzystywanie gruntów – kontynuacja tego sposobu gospodarowania
zasobami gminy będzie powodowała dalsze emisje hałasu. Są to jednak emisje czasowe, nie
kumulujące się oraz najczęściej o źródle emisji z dala od obszarów, dla których przestrzegany
powinien być komfort akustyczny (emisje hałasu związane głównie z pracami w polu,
najczęściej oddalonych nieco od siedzib ludzkich). Ponadto ocenia się, że w wyniku
stopniowej modernizacji i wymiany zasobów maszynowych przez rolników gminy
Damasławek, nastąpi w dłuższym okresie czasowym poprawa komfortu akustycznego.
Nowsze bowiem maszyny rolnicze odznaczają się wyższą kulturą pracy silników co ma
przełożenie na niższą emisję hałasu. Ponadto wyższa sprawność tych maszyn oraz
zastosowanie zdobyczy technologicznych w technicznych rozwiązaniach skracają na ogół
czas pracy tych maszyn potrzebny do wykonania założonej pracy, a więc pośrednio czas
emisji hałasu.
Wnioski
Kontynuacja rolniczego wykorzystywania terenów nie powinna spowodować
ogólne:
pogorszenia klimatu akustycznego omawianego terenu.
W celu prawidłowego kształtowania klimatu akustycznego w odniesieniu do terenów
zabudowy wymagającej komfortu akustycznego w środowisku wskazuje się na możliwość
realizacji tylko takich działań, które nie powodują przekroczeń norm hałasu na terenach
sąsiednich, zgodnie z obowiązującymi przepisami. W szczególności natężenie hałasu
w stosunku do zabudowy zagrodowej oraz zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej nie
90
może przekraczać 45db w porze nocnej. Konsekwentnie realizowane ww. nakazu powinno
w optymalnym
stopniu
zabezpieczać
tereny
wymagającej
komfortu
akustycznego
w środowisku przed ponadnormatywnym hałasem i pogorszeniem warunków akustycznych.
RE A L I ZA CJ A P RO J E K T U M P ZP M O ŻE SP O WO DO W AĆ N I E ZN A C ZN E
NE G A T YW N E O DD ZI AŁ Y WA NI E N A K L IM AT AK US T YC ZN Y P O D K Ą T EM
O CH R O N Y D ZI K I EJ F AU NY. N I E P R ZE W I D UJ E S I Ę J E DN AK P O D T YM K ĄT EM
O DD ZI A Ł Y WA Ń ZN A C ZĄ C Y CH . DL A O B S ZA R Ó W WYM A GAJ Ą CY CH K O M F O R T U
AK U S TY C ZN E G O N I E P R ZE W I DUJ E S I Ę P R ZE K RO C ZE Ń
DO P U S ZC ZA L N YC H NO RM .
VI.3. Oddziaływanie na warunki wodne
Zagrożenie wód podziemnych wynikające z działalności człowieka w kontekście
gospodarowania wodami należy rozumieć jako potencjalną możliwość pogorszenia jakości
lub zmniejszenia ilości wód, prowadząca do ograniczenia dostępnych do wykorzystania
zasobów wód podziemnych dobrej jakości. Z przyrodniczego punktu widzenia zagrożenie
wód podziemnych to możliwość zmiany ilości bądź cech fizyczno-chemicznych wody
w stosunku do warunków naturalnych, na ogół spowodowanej bezpośrednio lub pośrednio
działalnością człowieka.52 Ogólne przedstawienie zagrożeń wód podziemnych mogących
potencjalnie występować na terenie objętym projektem mpzp przedstawiono w tabeli nr 5.
Poniżej przedstawiono analizę stanu i zagrożeń dla wód powierzchniowych
i podziemnych na terenie objętym projektem mpzp. Na wstępie należy zaznaczyć, że
dokładniejsza ocena oddziaływania dla inwestycji, takich jak posadowienie zespołu
elektrowni wiatrowych, z uwagi na specyfikę tych przedsięwzięć, będzie możliwa ocenić
dopiero w przyszłości, w osobnej procedurze OOŚ.
Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę gminy będzie oparty o istniejące ujęcia
wody system. W związku z zaplanowanym rozwojem sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na
terenie gminy, a także poprzez rosnące wymagania sektora rolnego, w perspektywie czasowej
zużycie wody i zapotrzebowanie na wodę będzie rosło. Co istotne, GZWP nr 139 leży poza
obszarem objętym projektem mpzp.53 Obszar jest jednak częścią JCWPd nr 42, dlatego
ingerencje w teren potencjalnie mogące doprowadzić do zanieczyszczeń wód czy gleb są
niebezpieczne również dla wód podziemnych, w tym GZWP (w skali długoterminowej).
52
Za: Macioszyk A. (red.). 2006. Podstawy hydrogeologii stosowanej. PWN, Warszawa.
53
91
Zagrożenie ilościowe
(zmniejszenie zasobów wód)
Zagrożenie jakościowe wód (zanieczyszczenie, pogorszenie jakości)
Przyczyny/ogniska
Zmiany krążenia wód, które
zanieczyszczeń
(1) Spływy i przesiąkanie
zanieczyszczonych wód
(1) Zmiany warunków
krążenia wód
(2) Niewłaściwie wykonane
melioracje
środkami ochrony roślin
oraz nawozami
(2) Deponowanie
zanieczyszczeń
(3) Odwodnienia budowlane
atmosferycznych
(4) Ograniczenie zasilania
z opadem i przesiąkanie
(3) Zanieczyszczenia wód
powierzchniowych
(4) Awarie i katastrofy
wywołują zmiany chemiczne
(1) Łączenie poziomów
wodonośnych o różnej
jakości wód
(2) Przecięcie lub usunięcie
warstw izolujących
(3) Nawadnianie i
melioracje rolnicze
(4) Piętrzenie i infiltracja
zanieczyszczonych wód
powierzchniowych
Tabela 5. Potencjalne zagrożenie wód podziemnych na terenie objętym projektem mpzp.
Źródło: Macioszyk A. (red.). 2006. Podstawy hydrogeologii stosowanej. PWN, Warszawa, zmienione.
Ochrona zasobów wodnych gminy, zarówno powierzchniowych i podziemnych, na
terenie gminy Damasławek polegać będzie na: likwidacji istniejących ognisk zanieczyszczeń;
dążeniu do pełnego zwodociągowania i uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej
w powiązaniu z oczyszczalnią ścieków; dążeniu do podniesienia klasy czystości wód
powierzchniowych, stanowiących potencjalne źródła zasilania dla wód podziemnych poprzez
przesączanie; nie lokalizowaniu mogilników; nieodpowiednio urządzonych składowisk
odpadów; ulepszaniu lokalnych form unieszkodliwiania ścieków w rejonach rozproszonego
osadnictwa będącego poza zasięgiem kanalizacji. Wraz z realizacją zabudowy na obszarze
gminy powstaną nowe źródła ścieków komunalnych. Działania przewidziane w projekcie
mpzp w zakresie ochrony wód przedstawiono w rozdziale V.
Na etapie prac budowlanych związanych z przebudową dróg, może wystąpić
zaburzenie stosunków wodnych obszarów bezpośrednio przyległych do planowanych dróg.
Będzie to konsekwencją prac ziemnych, podczas których może nastąpić przecięcie lokalnych
warstw wodonośnych i stworzenie w ewentualnych wykopach baz drenażu z terenów
przyległych. W przypadku realizacji dróg w wykopie może zaistnieć konieczność sztucznego,
okresowego obniżenia poziomu zwierciadła wód gruntowych. Zmniejszenie nadkładu
gruntów nad warstwami wodonośnymi lub też ich całkowite odsłonięcie stworzy zagrożenie
zanieczyszczenia wód gruntowych, które staną się bardziej narażone na przedostanie się
produktów naftowych z pracujących maszyn i pojazdów. Ewentualne odwodnienia wykopów
mogą przyczynić się do zamulenia i zanieczyszczenia okolicznych rowów melioracyjnych, do
92
których wody będą odprowadzane z pompowań depresyjnych. Ponadto przy nieumiejętnym
prowadzeniu prac niwelacyjnych może dojść do zasypania rowów melioracyjnych. W fazie
eksploatacji dróg największe zagrożenie dla wód gruntowych stanowią substancje
ropopochodne, które mogą przedostać się do środowiska gruntowo – wodnego.
Ponadto realizacja budowy farm wiatrowych może potencjalnie niekorzystnie wpłynąć
na stosunki wodne omawianego obszaru. Podczas instalacji turbin wiatrowych teoretycznie
mogą zostać przecięte warstwy wodonośnej, co w konsekwencji może doprowadzić do
powstawania lokalnych lejów depresyjnych odwadniających obszary przyległe. Ogólna
analiza wykazuje jednak, że planowana lokalizacja turbin jest umiarkowanie korzystna –
instalacja ma odbywać się na wzniesieniach terenu, w pasie moren czołowych, o stosunkowo
niskim poziomie wód gruntowych. Analizując bowiem mapę hydrograficzną stwierdza się, że
teren, na którym projektuje się usytuowanie turbin wiatrowych jest gruntem słabo
przepuszczalnym, zbudowanym z glin i piasków (aczkolwiek częściowo zdrenowanym).
Północny obszar objęty projektem mpzp, z uwagi na organiczny rodzaj gleby, ma
zmienną przepuszczalność. Na południe od obszaru mpzp istnieje studnia/odwiert, który
wskazuje na zalegające 6,8 m p. p. t. zwierciadło wody podziemnej. Przez obszar objęty
projektem mpzp przebiegają hydroizobaty od 2 do 5 m p.p.t. Jedynie w północnej części
wartość ta wynosi 1 m p.p.t. Co istotne, na terenie planowanej lokalizacji turbin wiatrowych,
brak jest obszarów o wysoko zalegających wodach podziemnych (tj. płyciej niż 2 m p.p.t).;
stąd wniosek, że najprawdopodobniej mimo głębokich wykopów pod fundamenty dla turbin,
jest duża szansa na nieprzecięcie poziomów wodonośnych. Jednakże aby mieć pewność co do
ewentualnego wpływu , należało by ocenić go przy ocenie oddziaływania inwestycji na
środowisko, a więc jest tematem osobnego opracowania.
Z przedstawionych w tabeli 5. zagrożeń w wyniku realizacji zapisów projektu mpzp,
poza wspomnianymi powyżej inwestycjami, należy spodziewać się:
(1) Potencjalnego zagrożenia wystąpienia lokalnych odwodnień w wyniku prac
związanych z posadowieniem nowych budynków; najprawdopodobniej warstwy
wodonośne leżą poniżej 2 m p. p. t., dzięki czemu zagrożenie jest bardzo niskie.
Ponadto dla realizacji tego typu budynków potrzebne są odpowiednie
dokumentacje i zgody przy otrzymywaniu pozwolenia na budowę;
(2) Możliwości zanieczyszczeń wód powierzchniowych i pośrednio – podziemnych
w wyniku przedostania się zanieczyszczeń rolniczych i towarzyszących: nawozów
sztucznych, środków ochrony roślin oraz smarów i olejów; wydaje się, że wzrost
93
świadomości (oraz w ostatnich latach - wzrost cen nawozów i środków ochrony
roślin) powoduje, że dziś rolnicy w gminie Damasławek stosują mniej środków
chemicznych wspomagających produkcję żywności, a także lepiej dobierają
terminy ich wykorzystania.
Poza zagrożeniami wynikającymi z realizacji projektu mpzp istnieje także szereg
pozytywnych zmian. Są to przede wszystkim: (1) inwestycje w sieć kanalizacji oraz
wodociągi; (2) coraz powszechniejsze stosowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej;
(3) planowanie lokalizacji inwestycji potencjalnie niebezpiecznych w możliwie korzystnych
miejscach; (4) szereg pozytywnych rozwiązań dotyczących poprawy jakości powietrza
(przedstawione w podrozdziale VI.1 oraz X) przyczyniających się do niższej ilości
deponowanych z opadem atmosferycznym zanieczyszczeń do środowiska gruntowowodnego.
NA P O ZIO M I E N IN I E J S ZE G O O P RA CO WA NI A N I E P R ZE W I DUJ E S IĘ
P O GO R S ZE N I A J AK O ŚC I I I LO ŚC I WÓ D P O W I ER ZC H N IO WY C H
I P O D ZI EM NY CH , J E DN AK ŻE N I E M O ŻN A WY K L UC ZY Ć TAK IC H S YT UA CJ I !
VI.4. Wpływ na degradację powierzchni gruntu i gleb
Powierzchnia
ziemi
i
gleba
podlega,
na
skutek
działalności
człowieka,
przekształceniom i degradacji. Zagrożenia wynikają z ciągle pogłębiającej się i często
niekontrolowanej urbanizacji i związanym z tym przeznaczeniem gruntów na cele
inwestycyjne.
Niewielkich, z uwagi na skalę, zmian ukształtowania terenu można się również
spodziewać w strefach projektowanych tras komunikacyjnych. Proces inwestycyjny
spowoduje niewielkie zmiany krajobrazowe, polegające na rozcięciu naturalnych form
geomorfologicznych w wyniku prac makro- i mikroniwelacyjnych. Mogą również pojawić się
dodatkowe
przekształcenia
na
terenach
sąsiednich
będące
wynikiem
inwestycji
towarzyszących np. eksploatacji kruszyw budowlanych. Przekształcenia powierzchni ziemi
w wyniku ww. inwestycji będą trwałe. Z drugiej zaś strony odbywać się będą na w znacznej
mierze przekształconych gruntach antropogenicznych. Dlatego ogólne znaczenie tej zmiany
nie jest, zdaniem autorów, szczególnie duże.
Prace podczas instalacji turbin wiatrowych również przyczynią się do degradacji
gruntów oraz powierzchni gleby. Należy ograniczyć do maksimum negatywne oddziaływanie
na komponenty środowiska, w tym na powierzchnię terenu (relief) oraz warstwy gleby –
94
zgodnie z zapisami projektu mpzp. Problem przy realizacji tej inwestycji polega na
wyłączeniu z produkcji rolnej pewnych areałów. Pod kątem środowiska przyrodniczego nie
będzie to miało bowiem większego bezpośredniego znaczenia, gdyż obecne grunty rolne są
glebami antropogenicznymi, o zniekształconym profilu glebowym i podeszwie płużnej
w głębszych warstwach gleby. W efekcie zmiany gruntów, wraz z nieodpowiednią
melioracją, podobnie jak na ternie całej Wielkopolski powodują zmiany określane jako
stepowienie Wielkopolski.54 Pośrednio natomiast będzie to miało znaczenie dla fauny
(→podrozdział VI.5.).
Na pozostałym obszarze objętym prognozą nie przewiduje się większych
przekształceń powierzchni ziemi. Zmiany te będą miały raczej charakter lokalny i mało
istotny. Niewielkiej niwelacji mogą ulec jedynie tereny, na których staną nowe budynki oraz
powstaną lokalne drogi i elementy infrastruktury technicznej. Prace związane z realizacją tego
typu zagospodarowania zawsze wiążą się z nieodwracalnym zniszczeniem powierzchni ziemi
i gleby. Powstają nasypy z gruntu wybranego pod fundamenty i piwnice nowych obiektów
budowlanych oraz z wykopów pod sieci podziemnej i naziemnej infrastruktury technicznej.
Wykopy związane z fundamentowaniem budynków powodują powstawanie mas ziemnych,
które należy w odpowiedni sposób zagospodarować. Prace ziemne będą na ogół dotyczyć
strefy przypowierzchniowej gruntu. W efekcie końcowym tych prac powierzchnia terenu
zostanie miejscami nieznacznie podniesiona, bez zasadniczego wpływu na jego ogólną
konfigurację. Należy przypuszczać, że większość projektowanych obiektów będzie miała
standardowe posadowienie, czyli do głębokości ok. 2,0 m p. p. t. i w tych przypadkach
przekształcenia
rzeźby
związane
z
zainwestowaniem
będą
niewielkie.
Sposób
zagospodarowania mas ziemnych przemieszczanych w związku z realizacjami inwestycji
(w szczególności drogowych, usługowych lub przemysłowych) powinien zostać określony
w decyzjach administracyjnych dotyczących tych inwestycji.
Skutkiem
powstania
nowych
budynków,
czy
elementów
infrastruktury
komunikacyjnej będzie także, szczególnie w rejonach, w których naturalna gleba nie spełnia
technicznych wymogów lokalizacji obiektów, zmiana warunków podłoża tj. usunięcie
warstwy próchniczej oraz zagęszczenie i uszczelnienie gruntów. Może tu dojść do wymiany
gruntu i wprowadzenia nasypów.
54
Za: Bednarek R., Dziadowiec H., Pokojska U., Prusinkiewicz Z. 2011. Badania ekologiczno-gleboznawcze.
PWN, Warszawa.
95
Ponadto na terenach przeznaczonych pod nową zabudowę oraz na terenach obsługi
produkcji
w
gospodarstwach
rolnych
oraz
zabudowy
usługowej,
w
obszarach
niezainwestowanych, nastąpi ograniczenie powierzchni biologicznie czynnej.
Przekształcenia powierzchni ziemi zależeć będą w dużej mierze od rozwiązań
technicznych. Dla optymalnego zabezpieczenia powierzchni ziemi i gleby przed degradacją,
prace
budowlane
należy
prowadzić
tak,
aby
zapobiec
ewentualnym
zjawiskom
geomechanicznym. Prace ziemne tj. niwelacje i wykopy należy wykonywać w okresach
o niskich opadach, a odsłonięte powierzchnie trzeba zabezpieczać przed możliwością
niekontrolowanych przepływów wód opadowych lub spływowych. Rowy odwodnieniowe
należy zabezpieczyć technicznie lub biologicznie przed erozyjnym działaniem wody.
Istotna będzie kontynuacja rolniczego wykorzystania gruntów. Z jednej strony może
to prowadzić do dalszego pogłębiania się efektów niekorzystnych („pogłębianie się”
podeszwy płużnej, zanieczyszczenie środowiska gruntowego środkami chemicznymi
i ropopochodnymi), z drugiej zaś obserwuje się wzrost pozytywnych działań wynikających ze
stosowania Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Także wspomniana w poprzednich
rozdziałach prognozowana sukcesywna wymiana sprzętu rolniczego powinna przełożyć się na
niższe emisje zanieczyszczeń deponowanych do gleby. W efekcie wiele aspektów jakości
gleby i całego środowiska gruntowego może być poprawionych.
NA P O ZIO M I E N IN I E J S ZE G O O P RA CO WA NI A N I E P R ZE W I DUJ E S IĘ
ZN A C ZĄ C YC H N E G A TY W NY CH SK U TK Ó W D L A J A K O Ś C I I ZA SO B Ó W
G L EB O WY CH GM I NY DAM AS Ł A WE K .
VI.5. Oddziaływanie na szatę roślinną i formy ochrony przyrody, w tym na
różnorodność biologiczną
Podstawowe aspekty związane z ochroną przyrody dla omawianego mpzp nakreślone
zostały w Studium. Zapisy mpzp są zgodne z ustaleniami Studium. Generalnie zapisy
Studium dotyczące szaty roślinnej zmierzają do jej optymalnej ochrony oraz jej wzbogacenia,
a także wzmocnienia naturalnych siedlisk. Studium zawiera zapisy chroniące formy zieleni
urządzonej we wsi Damasławek tj. parki dworskie, ogrody działkowe, zieleń cmentarną.
Realizację zapisów Studium dotyczących kształtowania istniejącej zieleni oraz poprawy stanu
środowiska, spowodują określone zadania. Do najważniejszych przeznaczonych do realizacji
na obszarze objętym projektem mpzp należą:
• wprowadzanie nowych zadrzewień;
96
• zachowanie istniejących rowów melioracyjnych z obowiązkiem udostępniania ich celem
bieżącej konserwacji, co pozwoli podtrzymać, a w wielu miejscach przywrócić bogactwo
flory wodnej, błotnej i zmiennowilgotnej, łąkowo – pastwiskowej oraz zlikwiduje wtórne
zabagnianie terenów wcześniej zmeliorowanych na potrzeby rolnictwa i ożywi procesy
torfotwórcze w dolinach cieków.
Generalnie zapisy projektu mpzp dotyczące szaty roślinnej zmierzają do jej optymalnej
ochrony oraz jej wzbogacenia, a także wzmocnienia naturalnych siedlisk.
W fazie budowy i przebudowy szlaków komunikacyjnych oraz realizacji innych
inwestycji liniowych (wodociągi, kanalizacja) nastąpi negatywne oddziaływania na szatę
roślinną na obszarze realizacji powyższych zadań. Do najbardziej narażonych na degradację
zespołów biocenotycznych należą użytki zielone. Główne zagrożenie spowodowane jest
fizycznym usuwaniem roślinności w pasie technicznym robót oraz możliwością zmiany
warunków siedliskowych poprzez naruszenie stosunków wodnych i przekształcenie gleb.
Ponadto nastąpi okresowe zwiększenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery w wyniku użycia
ciężkiego sprzętu. Oddziaływanie to będzie miało jednak charakter czasowy. Nie mniej
jednak mogą wystąpić ograniczone w czasie skutki uboczne podwyższonych emisji gazów
i pyłów. Wśród nich można wymienić m.in. ogólne czasowe pogorszenie kondycji flory
wskutek emisji: dwutlenku siarki (SO2 – powoduje osłabienie procesu fotosyntezy, degradacja
chlorofilu, zakłócenia w transpiracji i oddychaniu, chloroza i in.), tlenków azotu (N2O, NO,
NO2 – upośledzenie wzrostu i fizjologii roślin), ozonu (O3 – uszkodzenia liści), pyłów
(utrudniają oddychanie, transpirację i asymilację roślinom).55
W fazie eksploatacji oddziaływanie na przyrodę ożywioną obejmować będzie tereny
bezpośrednio przyległe do projektowanych dróg. Związane ono będzie przede wszystkim ze
zwiększeniem zanieczyszczeń powietrza oraz ze wzrostem emisji hałasu i wibracji.
Spowoduje to odsunięcie się stref bytowania większości zwierząt od obszaru drogi.
Potencjalne oddziaływania negatywne, w wyniku instalacji turbin wiatrowych, mogą
wystąpić na lokalną awi- i chiropterofaunę. Badania naukowe prowadzone w rożnych
częściach świata wykazują, że prawidłowo zlokalizowane i rozmieszczone elektrownie
wiatrowe nie mają znaczącego negatywnego oddziaływania na środowisko, w tym na
awifaunę. Należy jednak mieć na uwadze, że niewłaściwa lokalizacja elektrowni wiatrowych
55
Za: Łukasiewicz A., Łukasiewicz Sz. 2009. „Rola i kształtowanie zieleni miejskiej”. Wydawnictwo Naukowe
UAM, Poznań.
97
może pogorszyć stan środowiska, w tym populacji ptaków. Realizacja projektów wiatrowych
może teoretycznie powodować:
- śmiertelność ptaków oraz nietoperzy w wyniku kolizji z pracującymi siłowniami
i/lub elementami infrastruktury towarzyszącej, w szczególności napowietrznymi
liniami energetycznymi;
- zmniejszanie liczebności ptaków wskutek utraty i fragmentacji siedlisk
spowodowanej odstraszaniem z okolic siłowni i/ lub w wyniku rozbudowy
infrastruktury komunikacyjnej i energetycznej związanej z obsługą elektrowni
wiatrowych,
- zaburzenia funkcjonowania populacji, w szczególności zaburzenia krótkoi długodystansowych przemieszczeń ptaków i nietoperzy (efekt bariery).
W związku z powyższym, w oparciu o najnowszą metodykę56, postuluje się by na
terenie gminy Damasławek nie lokalizować farm wiatrowych w sąsiedztwie powierzchni
leśnych i zadrzewień o powierzchni ≥ 0,1ha, zbiorników wodnych i naturalnych cieków
wodnych. Obszar wyłączony spod zabudowy winien wynosić minimum 200 m od krawędzi
w/w powierzchni przyrodniczych. Szacuje się, że zapewni to zdecydowane poprawienie
bezpieczeństwa awi- i chiropterofauny bytującej w tych cennych dla nich miejscach.
Analizując planowane rozmieszczenie turbin względem powyższych wytycznych stwierdza
się, że nie wszędzie są one respektowane. Jednakże powołując się na opracowanie
specjalistyczne57 „Sprawozdanie z monitoringu fauny dla planowanej lokalizacji zespołu
elektrowni wiatrowych w gminie Damasławek, woj. Wielkopolskie”, w tym szczególnie na
wnioski zawarte w podrozdziale III.7 niniejszej prognozy, stwierdza się, że oddziaływanie
planowanej inwestycji na faunę omawianego obszaru będzie małe, najczęściej wręcz – bez
znaczenia dla ogółu populacji poszczególnych gatunków zwierząt. Ponadto z przywołanego
opracowania wynika, że w obrębie analizowanego ZEW wiosną i jesienią oraz w trakcie
koczowisk ptaki przelatywały na różnych pułapach. W trakcie przelotów i koczowisk
najliczniej reprezentowanym rzędem byli przedstawiciele wróblowych – 51,7% dominacji,
blaszkodziobych – 21,6% dominacji, siewkowych – 13,0% dominacji i gołębi – 6,1%
56
Za: 1) OTOP. 2008. Wytyczne w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki. OTOP,
Szczecin. 2) OTON. 2009. Tymczasowe wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na
nietoperze (wersja II, grudzień 2009).
57
Płachecki C., Zyska P., Zyska W. 2012. Sprawozdanie z monitoringu fauny dla planowanej lokalizacji zespołu
elektrowni wiatrowych w gminie Damasławek, woj. Wielkopolskie.
98
dominacji. Przedstawiciele każdego z tych rzędów liczyły ponad 5% wszystkich
stwierdzonych tu ptaków. Tak więc ptaki z tych rzędów można zaliczyć do dominantów.
Ptaki zaliczane do szponiastych, uważane za jedne z bardziej zagrożonych kolizjami
z elektrowniami, stanowiły tu 0,9% stwierdzonych wszystkich ptaków. Żurawiowe
występowały w dominacji 4,4% całości zgrupowania. Zdecydowana większość ptaków
w analizowanych trzech okresach fenologicznych, tj. 91,2%, przemieszczała się w 2011 r. na
wysokości do 50 m n.p.t. Między 50 a 150 metrami przemieszczało się tylko 5,7%. Byli to
głównie przedstawiciele blaszkodziobych, żurawiowych, siewkowych, gołębi i wróblowych.
Na wysokości ponad 150 m przemieszczało się tylko 3,1% ptaków. Były to przede wszystkim
gatunki migrujące na duże odległości, tj. blaszkodziobych i żurawiowych.
Pułap przelotów gatunków długodystansowych jest odmienny w poszczególnych porach
roku. W obrębie analizowanego obszaru rozkład wysokości lotów nie odbiegał od wyników
obserwacji zgromadzonych na innych obszarach, gdzie prowadzono podobne analizy.
W zależności od charakteru przebywania poszczególnych grup gatunków, przemieszczenia
ptaków odbywały się na różnej wysokości, zwykle od kilku do kilkuset metrów.
Natomiast krótkodystansowe lub średniodystansowe gatunki oraz żerujące szponiaste
w trakcie dnia przemieszczały się głównie na wysokości od kilku do 50 metrów n.p.t.
Wartym podkreślenia jest, iż istnieją z polskich farm wyniki obserwacji wykonane za
pomocą radaru, pozwalające na stwierdzenie, że w okresie migracji znaczna część ptaków,
które w ciągu dnia lecą na wysokości kilkudziesięciu metrów, w nocy przelatuje znacznie
wyżej, tj. ponad 150 metrów. Z pewnością takie zachowanie pozwala ptakom unikać
potencjalnych kolizji z pracującymi elektrowniami.
Analiza dobowych przemieszczeń w obrębie ZEW Damasławek, a także na
powierzchniach zlokalizowanych w obrębie innych gmin pokazuje, że przeloty na tym
obszarze, na tle innych obszarów w obrębie i sąsiedztwie dolin rzecznych, z pewnością nie
wyróżniały się intensywnością i liczebnością, a wręcz były od niektórych znacznie mniej
intensywne. W szczególności jest to widoczne w odniesieniu do danych ornitologicznych
zebranych w dolinie Odry, Warty, czy też Noteci i w ich sąsiedztwie.
Jednocześnie wyniki cen prowadzonych w obrębie innych, równolegle obserwowanych
(analizowanych)
powierzchni
porównawczych,
gdzie
cenzusy
realizowano
także
w identycznych lub podobnych okresach fenologicznych, pozwalają stwierdzić, że dominacja
przemieszczeń ptaków w odniesieniu do pułapów oraz rzędów była podobna.
99
W obrębie planowanej ZEW Damasławek brakuje dużopowierzchniowych siedlisk
wodno-błotnych, które mogłyby stanowić magnes dla ptaków wodno-błotnych.
Obserwacje prowadzone w innych latach pokazują, że jeśli w obrębie doliny Nielby
późną jesienią pojawią się lokalne rozlewiska, wówczas są one okresowo wykorzystywane
przez grupy blaszkodziobych liczące nawet kilkaset osobników. Jednakże takie sytuacje nie
pozwalają na postawienie tezy, że teren ZEW, a w szczególności dolina Nielby, są pod
względem pełnionej roli dla migrujących ptaków, w tym blaszkodziobych, terenami cennymi
lub szczególnie cennymi. Jednym z powodów takiej konkluzji jest nieregularność tworzenia
się takich rozlewisk, oraz ich czas tworzenia (wczesną wiosna zanikają). Występowanie takiej
sytuacji potwierdza Kościów oraz autorzy taką sytuację zarejestrowali w rejonie Kołybek
późną jesienią 2010 r. Taka sytuacja nie wystąpiła jesienią 2011 r. Natomiast oceniono, że
leżące w sąsiedztwie jezioro Czeszewskie i stawy pod Łukowem są akwenami pełniącym
stale ważną rolę dla ptaków we wszystkich okresach fenologicznych, m.in. jako miejsce
koncentracji ptaków w trakcie okresu przelotów wiosennych i jesiennych. W szczególnie
dotyczy to stawów pod Łukowem, które gromadzą duże stada pełnopłetwych, brodzących,
blaszkodziobych i siewkowych.
W obrębie ZEW Damasławek bytują lub zalatują ptaki należące do co najmniej 10
rzędów. Przedstawiciele 8 rzędów są regularnie obserwowani na tym terenie w trakcie
migracji. Potencjalnie zagrożonymi kolizją są ptaki poruszające się na wysokości między
50 a 150 m n.p.t. Do rzędu ptaków, które najliczniej są reprezentowane na pułapie od 50 do
150 m n.p.t. zaliczono (wg liczby stwierdzonych ptaków) przedstawicieli blaszkodziobych,
siewkowych, wróblowych, żurawiowych, gołębi. Wszystkie one na tym pułapie były
reprezentowane w liczebności przekraczającej 0,5% wszystkich stwierdzonych ptaków na
wszystkich pułapach. Jednakże żaden z nich nie występował na pułapie 50 – 150 m
w dominacji wynoszącej co najmniej 5% wszystkich ptaków określającej dominantów oraz
w dominacji od 2% do 5 % wszystkich zarejestrowanych w ZEW ptaków, a więc liczebności
kwalifikującej przedstawicieli danego rzędu do określania jako subdominantów. Tak więc
przedstawiciele wszystkich rzędów obserwowanych na wysokości potencjalnej pracy turbin
zostali zaliczeni do gatunków uzupełniających.
Wg danych europejskich pochodzących w monitoringów poinwestycyjnych wynika, że
ptakami najbardziej zagrożonymi kolizjami z pracującymi elektrowniami, są generalnie
przedstawiciele brodzących (bocian biały), blaszkodziobych (krzyżówka), szponiastych
(kanie, bielik, błotniaki, myszołów, pustułka), siewkowych (mewy, rybitwy). Wyniki
100
uzyskane w trakcie przeprowadzonego monitoringu na powierzchni około 29,5 km2 świadczą,
że ptaki należące do tych rzędów na wysokości od 50 do 150 metrów były rejestrowane
w następującym udziale:
• brodzące – rzadko (8,1%, tj. między 5 – 10% rejestracji przedstawicieli tego rzędu);
• blaszkodziobe - rzadko (8,7%, tj. między 5 – 10% rejestracji przedstawicieli tego
rzędu);
• szponiaste – rzadko (8,6%, tj. między 5 – 10% rejestracji przedstawicieli tego rzędu);
• siewkowe – rzadko (7,9%, tj. między 5 – 10% rejestracji przedstawicieli tego rzędu).
Oceniono, że w każdym okresie fenologicznym analizowanym powyżej żaden
przedstawiciel rzędu nie występuje na pułapie kolizyjnym z pracującą turbiną w liczebności
wyższej jak 10% liczby stwierdzonych ptaków tego rzędu, rejestrowanych na wszystkich
pułapach. Stąd analiza powyższych zestawień sugeruje, że w obrębie planowanej ZEW
rzadko lub tylko sporadycznie dochodzić może do kolizji lecących ptaków z pracującymi
turbinami.
Warto nadmienić, że prowadzone w 2011 r. lustracje pod masztem wiatrowym
postawionym w strefie inwestycyjnej ZEW Damasławek pow. „1” o wysokości 80 m nie
wykazały żadnego przypadku kolizji ptaków z nim. Jest to dobry prognostyk dla realizacji
ZEW Damasławek. Jednocześnie obserwowano w jego sąsiedztwie polujące myszołowy oraz
przelatujące blaszkodziobe.
Opierając się na przytaczanym powyżej opracowaniu, w tym na wnioskach z niego
płynących, zawartych w podrozdziale III.6. niniejszej prognozy, stwierdza się brak istotnych
kolizji pomiędzy planowaną farmą wiatrową, a chiropterofauną. Gdyby okazało się, że trasy
przelotów
nietoperzy
przebiegają
poprzez
powierzchnie
w zasięgu
oddziaływania
bezpośredniego łopat wirników poszczególnych turbin, wtedy należało by przedsięwziąć
dodatkowe środki łagodzące i eliminujące potencjalne negatywne odziaływania instalacji na
nietoperze. Do takich zabiegów należy zaliczyć przede wszystkim czasowe wyłączanie turbin
(sezonowe). Ostatecznością jest szukanie nowej, mniej potencjalnie konfliktowej, lokalizacji
dla posadowienia turbin wiatrowych.
Analizując projektowane położenie zespołu elektrowni wiatrowej względem innych
tego typu przedsięwzięć, istniejących i/lub projektowanych, stwierdza się, że nie powinno ono
wpłynąć negatywnie na zasadzie efektu synergicznego. Spowodowane jest to przede
wszystkim oddaleniem planowanej inwestycji od innych tego typu oraz od ostoi ptasich.
101
Innymi słowy realny, znaczący negatywny wpływ planowanej inwestycji na awifaunę wydaje
się być znikomy, a dodatkowo inne tego typu inwestycje są lub prawdopodobnie będą
oddalone od ocenianej o minimum 10, a najczęściej kilkanaście i więcej kilometrów w linii
prostej. Analogicznie sytuacja wygląda z chiropterofauną, gdyż w najbliższej (w promieniu
kilkunastu kilometrów) brak jest dużych skupisk poszczególnych gatunków nietoperzy.
Reasumując, nie prognozuje się znaczących, negatywnych efektów w wyniku współistnienia
kilku elektrowni wiatrowych, w tym ocenianej lokalizacji elektrowni wiatrowej, mogących
realnie wpływać ujemnie na środowisko przyrodnicze, w tym w szczególności na ornitoi chiropterofaunę.
Pozostałe ustalenia mpzp nie wpłyną negatywnie na różnorodność biotyczną
wspomnianych obszarów, a wręcz mogą przyczynić się do poprawy stanów niektórych z nich
(np. poprzez ograniczenie zanieczyszczeń wód powierzchniowych i gleb propagują poprawę
stanu środowiska przyrodniczego jezior omawianego obszaru i wód podziemnych).
Realizacja zadrzewień pociąga za sobą w większości pozytywne skutki. Należą do nich: (1)
ograniczenie procesów erozyjnych, (2) zwiększenie retencji gruntowej, (3) ograniczenie
spływu powierzchniowego, (4) zwiększenie powierzchni bytowania lokalnej fauny,
(5) poprawa walorów krajobrazowych gminy oraz wzmocnień jej systemu przyrodniczego.
NI E P R ZE W I DUJ E ZN AC ZĄ C E GO , N E G A TY WN E GO O D D ZI A ŁY W AN IA N A
O RN I TO F AU N Ę i CH I RO P T ERO F A UN Ę W WY NI K U R EA L I ZA CJ I B U DO WY
ZE S P O ŁU E L EK T RO WN I W IA T RO W YC H . P O ZO S T A ŁE U S TA L E NI A M P ZP
TA K ŻE N I E P O W IN N Y P O WO D O W AĆ P O G O RS ZE N I A S TA NU R Ó ŻN O RO DN O Ś C I
B IO TY C ZN EJ GM I NY DAM AS Ł AW EK
VI.5.1. Przewidywane znaczące oddziaływanie na cele i przedmiot ochrony obszarów
NATURA 2000 oraz ich integralność
Z uwagi na znaczne odległości dzielące obszar objęty projektem mpzp, a najbliższymi
obszarami Natura 2000 (najbliższym obszarem jest obszar mający znaczenie dla Wspólnoty
Jezioro Kaliszańskie PLH300044 (ok. 12 km na północny zachód od granicy gminy
Damasławek, a 16 km od obszaru objętego projektem mpzp)), oraz ze względu na charakter
i ograniczoną
skalę
potencjalnych
oddziaływań,
nie
przewiduje
się
negatywnego
oddziaływania w wyniku realizacji zapisów projektu mpzp na poszczególne komponenty
Obszarów, jak i całej Sieci.
W WY NIK U R EA L I ZA CJ I B UD O W Y ZE S P O ŁU EL E K T RO WN I W I AT RO WY CH
P RO G NO ZUJ E S I Ę B R AK N E G A TY W N E GO O DD ZI A Ł Y WA NI A ZN AC ZĄ C E GO NA
102
O B S ZA RY NA T UR A 2 0 0 0 O RA Z I N T E GR A L NO Ś Ć CA Ł EJ S IE C I.
VI.6. Oddziaływanie na krajobraz
Oceniając oddziaływanie projektu mpzp na krajobraz należy zaznaczyć, że krajobraz
ma wiele znaczeń i płaszczyzn ujęcia.
„Krajobraz materialny” (matterscape) jest rzeczywistością fizyczną, opisaną jako
system podległy prawom natury. W tym ujęciu można wyróżnić: (1) strukturę krajobrazu,
czyli przestrzenne relacje między jednostkami krajobrazowymi; (2) funkcjonowanie
krajobrazu,
czyli
interakcje
między
przestrzennymi
jednostkami
krajobrazowymi;
(3) zmienność, czyli przekształcenia struktury i funkcji układu jednostek ekologicznych
w czasie.58
„Krajobraz jako pojęcie społeczno-prawne” (powerscape) jest stworzony przez
społeczność jako system norm i celów. Normy te są sformalizowane (akty prawne) oraz
niesformalizowane (wywodzące się z tradycji, zwyczajów). Krajobraz w tym ujęciu to system
norm, które regulują zasady postępowania danej społeczności w odniesieniu do otaczającego
krajobrazu. Nie mają one charakteru uniwersalnego – są indywidualne dla różnych
społeczności.59
„Krajobraz mentalny” (mindscape) istnieje w „wewnętrznym świecie” każdej
jednostki. Rzeczywistość wewnętrzna jest wytworem świadomości. Krajobraz mentalny jest
krajobrazem doświadczanym przez ludzi; jest systemem indywidualnych wartości, sądów,
odczuć, znaczeń nadawanych przestrzeni i jej komponentom. Krajobraz ma również wymiar
percepcyjny, estetyczny, artystyczny i egzystencjalny. Taki krajobraz można badać jedynie
przy uwzględnieniu osoby obserwatora. Sam krajobraz zaś odbieramy przez nasze zmysły,
dlatego poza rolą obserwatora istotne w ocenie krajobrazu będzie także miejsce, w którym
obserwator się znajduje i z którego krajobraz jest kontemplowany. W takim rozumowaniu
sama ocena krajobrazu powinna zatem skupić się na percepcyjnym podejściu do przestrzeni
i na jej walorach estetycznych.60
Wartość ogólna krajobrazu jest zagadnieniem bardzo złożonym, bowiem krajobraz nie
ma charakteru statycznego, podlega permanentnie zmianom. Relacje pomiędzy elementami
przyrodniczymi i kulturowymi zmieniają się w czasie i przestrzeni, tworząc tożsamość
58
wiejskich. PWN, Warszawa .
59
tamże.
60
tamże
103
miejsca. 61 Dopiero znając tożsamość miejsca można podjąć próbę oceny oddziaływania nań
planowanych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy.
Bardzo istotnym w ocenie oddziaływania na krajobraz jest aspekt polityki Unii
Europejskiej względem rozwoju obszarów wiejskich. Obecnie w kształtowaniu krajobrazu,
podobnie jak w innych dziedzinach społeczno-gospodarczych, panuje paradygmat trwałego
rozwoju. Uważa się, że dotychczasowa monofunkcyjność obszarów wiejskich (jako miejsca
produkującego żywność) powinna ulec zmianie – wieś powinna rozwijać się zgodnie
z koncepcją rozwoju wielofunkcyjnego. Funkcjami wiodącymi poza produkcją rolną powinna
być na tych terenach turystyka oraz ochrona środowiska. Obszary wiejskie, według koncepcji
unijnej,
mają
stanowić
swoiste
nośniki
wartości
przyrodniczych,
historycznych
i kulturowych.62 Ma to ogromne znaczenie przy tworzeniu Studium gminy Damasławek,
opartych na nim miejscowych planów oraz ich ocenie.
Obecnie w Polsce powstaje wiele niekorzystnych procesów i zjawisk dotyczących
przestrzeni obszarów wiejskich. Do tych potencjalnie niewłaściwych zmian należy zaliczyć:
(1) bezzasadne wprowadzanie terenochłonnej zabudowy rozproszonej; (2) powstawanie
dużych i bardzo dużych gospodarstw nastawionych na intensywną produkcję rolniczą;
(3) rozwój funkcji rekreacyjnej obszarów wiejskich i związane z nią zapotrzebowanie na
działki letniskowe i nowe podziały gruntów rolnych.63 Pod tym kątem zapisy projektu mpzp
są korzystne, gdyż: (1) tereny strefy zurbanizowanej są kontynuacją dotychczasowego,
skupionego
zabudowania
przestrzennego,
bez
tworzenia
nowych,
chaotycznie
zlokalizowanych terenów zabudowy; (2) na terenie gminy dominujący udział stanowią
gospodarstwa o indywidualnym charakterze i taka koncepcja ma być kontynuowana.
Przewiduje się64, że do 2025 roku polska wieś zmieni zasadniczo swoje oblicze.
Najprawdopodobniej: (1) wzrośnie liczba ludności zamieszkująca obszary wiejskie;
(2) w strukturze zatrudnienia i dochodów ludności wiejskiej zasadniczo zmniejszy się udział
rolnictwa; (3) zwiększy się zróżnicowanie struktury społeczno-ekonomicznej i poziomu
rozwoju; (4) źródła dochodów ulegną silnej dywersyfikacji; (5) nastąpią duże zmiany
w użytkowaniu gruntów; (6) wzrastać będzie znaczenie obszarów wiejskich jako
„przechowalników” wartości przyrodniczych i kulturowych. Analizując aktualny stan
funkcjonowania gminy Damasławek oraz zapisy ocenianego projektu mpzp stwierdza się, że
61
tamże
tamże.
63
tamże.
64
tamże.
62
104
powyższe trendy mają znaczące szanse się uwidocznić w przyszłości. Niestety obok
pozytywnych propozycji istnieją także takie o co najmniej kontrowersyjnej celowości
realizacji, jak choćby lokalizacja zespołu elektrowni wiatrowych.
Jednym z postulatów w nowoczesnej polityce rozwoju obszarów wiejskich jest nowe
podejście do planowania przestrzennego, opartego na odpowiedzialności za jego kreowanie
oraz zarządzanie nim spoczywających na społecznościach lokalnych. Dlatego założenia
w Studium oraz projekcie mpzp powinny spełniać oczekiwania mieszkańców gminy
Damasławek, z zachowaniem oczywiście pewnych kanonów i w zgodzie z panującymi
przepisami prawnymi. Jednocześnie społeczności lokalne muszą być świadome posiadania
ogromnego kapitału na swoim terenie, jakim jest szeroko pojęty krajobraz. Dlatego też
powinno się dążyć do zachowania jego wysokiej wartości, a cel ten osiągnie się poprzez
propagowanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych kosztem motywacji eksploatacyjnych,
które to powinny być redukowane.65 Pod tym kątem zapisy projektu mpzp należy ocenić
dwojako: z jednej strony są one pozytywne (uwzględniają zapotrzebowania „rozwojowe”
mieszkańców gminy; także wiele zapisów pro-środowiskowych), z drugiej zaś wydają się być
dość kontrowersyjne - przynajmniej dla części społeczeństwa gminy Damasławek szczególnie w ocenie długofalowej (zapis o lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych
niewątpliwie może spowodować obniżenie ogólnej wartości krajobrazu, a zrobi to na pewno
przynajmniej pod kątem oceny krajobrazu mentalnego). Z drugiej znów strony turbiny
wiatrowe będą postrzegane jako nowoczesne, przyjazne środowisku instalacje, o prostym
a jednocześnie interesującym kształcie, urozmaicającym krajobraz monokulturowych upraw
zbożowych.
Należy podkreślić, że wartość krajobrazu można rozumieć zarówno jako kategorię
ekonomiczną jak i kategorię filozoficzną. Krajobraz wiejski ma w sobie wiele
charakterystycznych elementów składających się na jego wartość. Można tutaj zaliczyć
układy planistyczne wsi, struktura rozłogów gruntów, drzewa o specyficznej lokacji
i znaczeniu kulturowym, przydrożne krzyże oraz kapliczki. Struktury krajobrazowe są także
elementem dziedzictwa kulturowego np. poprzez odzwierciedlenie elementów krajobrazu
w charakterystycznych strojach, tańcach i in. Przy ustalaniu wartości krajobrazu trzeba zatem
wziąć pod uwagę także kwestie związane z oddzieleniem efektów rynkowych od efektów
nierynkowych.66 Krajobraz może przynieść dochód, gdy zostaje udostępniony, a turyści
65
66
tamże.
tamże.
105
odwiedzający atrakcyjne krajobrazowo miejsca pozostawią w nich pieniądze.67 Ponadto
krajobrazy dobrze pełniące swoje funkcje przyrodnicze (klimatyczne, hydrologiczne,
biologiczne) są mniej podatne na występowanie klęsk powodzi, erozji, suszy, burz pyłowych,
plag szkodników itp. Ma to zatem swoją wymierną ekonomicznie wartość (np. niższe nakłady
finansowe na rozwój infrastruktury związanej z turystyką). Harmonijny krajobraz jest
czynnikiem przyciągającym turystów. Obszary z przeznaczeniem na funkcje rekreacyjne
powinny m. in. być zdominowane przez elementy przyrodnicze, wsie powinny mieć
tradycyjny charakter oraz być dostępnie przestrzenie.68 Komponenty składające się na
krajobraz wiejski o wysokiej wartości powinien cechować się: (1) znacznym udziałem lasów,
wód i nieużytków oraz zadrzewień; (2) zróżnicowaną strukturą pól (unikanie monokultur);
(3) niski lub ograniczony poziom rozwoju rolnictwa; (4) przewagę małych i średnich
gospodarstw; (5) brak agresywnych w stosunku do otoczenia obiektów inżynierskich;
(6) dominację elementów przyrodniczych nad kulturowymi (lub równowaga pomiędzy nimi).
Analizując powyższe założenia i idee z rzeczywistym zagospodarowaniem gminy
Damasławek, oraz obszaru objętego mpzp, nie można jednocześnie zapominać o pewnych
aspektach, mianowicie: (1) gmina niemalże pozbawiona jest terenów leśnych na rzecz
gruntów ornych; (2) realizacja zespołu elektrowni wiatrowych odbywa się w krajach Unii
Europejskiej na różnych obszarach; EKK nie zawsze jest respektowana w pełnej rozciągłości
– nie może ona także stawać się swoistym hamulcem przemian gospodarczych, szczególnie
w niezamożnym społeczeństwie polskim; (3) lokalizacja turbin wydaje się korzystna pod
kątem ochrony różnorodności biotycznej i krajobrazu – w kraju o bogatych zasobach
przyrodniczych jakim jest Polska, ciężko znaleźć lokalizację niekolidującą ze środowiskiem
przyrodniczym. Dlatego ocena tej konkretnej lokalizacji dla turbin produkujących tzw.
„czystą energię” w podsumowaniu ogólnym zysk i strat wydaje się być rozwiązaniem mimo
wszystko korzystnym.
Reasumując, analizując poszczególne zapisy w omawianym projekcie mpzp dostrzega
się wiele zalet ocenianego dokumentu: powstrzymanie zabudowy rozproszonej, działania prośrodowiskowe (rozwój kanalizacji, ochrona prawna zasobów przyrodniczych, wyłączenie
stref spod zabudowy i in.), brak scaleń gruntów, przewidziane do realizacji zadrzewienia.
Najprawdopodobniej
część
mieszkańców
67
gminy
Damasławek
oceni
negatywnie
Tamże oraz za: Kożuchowski K. 2005. Walory przyrodnicze w turystyce i rekreacji. Wydawnictwo Kurpisz
S.A., Poznań.
68
wiejskich. PWN, Warszawa.
106
wprowadzenie dominant, jakimi są turbiny wiatrowe. Prawdziwe tego przyczyny mogą być
różnorakie, gdyż: (1) różne są percepcje i sposoby pojmowania krajobrazu (→powyżej);
(2) Badania socjologiczne pokazują, że częsta niechęć mieszkańców do inwestycji
wiatrowych wynika z zupełnie innych przyczyn, jak choćby poczucia niesprawiedliwości,
ogólnej niechęci do władzy, braku odpowiedniego informowania i in. Są to zatem odczucia
subiektywne. 69
Wnioski
Ustalenia projektu zmpzp ocenione są pozytywne - zgodnie z kanonami
ogólne:
kształtowania wysokiej wartości krajobrazu obszarów wiejskich.
Na obszarze objętym mpzp i najbliższym sąsiedztwie brak jest form ochrony
przyrody chroniących w szczególności krajobraz.
VI.7. Emitowanie pola elektromagnetycznego
Źródłem promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy są głównie stacje
telefonii komórkowej, urządzenia przemysłowe gospodarstwa domowego oraz systemy
przesyłowe energii elektrycznej.
Na terenie gminy nie ma urządzeń wytwarzających: pole elektryczne lub magnetyczne
stałe, pole elektryczne i magnetyczne o częstotliwości 50 Hz wytwarzane przez stacje i linie
elektroenergetyczne oraz promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące w zakresie
0,001-300 000 MHz. Na terenie gminy Damasławek nie przebiegają żadne linie wysokiego
napięcia a źródłami promieniowania elektromagnetycznego są:
4) linie elektroenergetyczne średniego napięcia o mocy 15 kV,
5) stacje transformatorowe SN i NN 20 kV,
6) cywilne stacje radiowe CB o mocy ok. 10 W,
7) urządzenia nadawcze, diagnostyczne i inne, będące w posiadaniu straży pożarnej, służby
zdrowia i policji,
8) stacje telefonii komórkowej.
Pole elektromagnetyczne wokół linii 15 kV i niższych traktowane są jako nieistotne
z punktu widzenia ich wpływu na środowisko a potencjalne negatywne oddziaływanie w/w
pozostałych obiektów nie została dokładnie zbadana.
Niestety dotychczas na terenie gminy Damasławek WIOŚ w Poznaniu nie badał
natężenia pól elektromagnetycznych.
69
107
W związku z planowaną realizacją zespołu elektrowni wiatrowych konieczna jest
ochrona przed polami elektromagnetycznymi, polegająca na zapewnieniu jak najlepszego
stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej
dopuszczalnych norm lub co najmniej na tych poziomach. Ochrona musi opierać się na
podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie
dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów
sprawdzania dotrzymywania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz.1883).
Zgodnie z normą PN-EN 50423-1:2007 dla linii 15 kV70 obowiązuje, w zależności od
typu przewodów oraz dachów najbliższych zabudowań, strefa do 4-metrowa terenu
ograniczonego dla zabudowy, która również mierzona jest od osi linii w każdą stronę.
Gwarantuje to z kolei nieprzekraczalność wartości pole magnetycznego w nowopowstałych
lokalizacjach pod zabudowę. Ponadto energia oddziaływań naturalnych, statycznych pól:
elektrycznego i magnetycznego na cząsteczki żywej materii jest bardzo mała i wszelkie
uporządkowania wywołane tymi zewnętrznymi, naturalnymi polami są niszczone przez ruch
cieplny cząstek żywego organizmu.71
Wniosek
Nie przewiduje się przekroczeń norm natężenia pól elektromagnetycznych
ogólny:
w związku z realizacją zapisów projektu mpzp.
VI.8. Oddziaływanie na ludzi
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) „zdrowie to nie tylko całkowity brak
choroby, czy kalectwa, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego
dobrostanu (dobrego samopoczucia)”. Stan zdrowia ocenia się za pomocą mierników
pozytywnych (dobrego rozwoju i sprawnego działania organizmu) i negatywnych
(występowania chorób).72 O zdrowiu lub chorobie decydują bezpośrednio lub pośrednio sami
ludzie wybierając i kształtując warunki, w których żyją, a także poprzez swoje postępowanie,
zależne od ich poziomu kultury, zasobu wiedzy oraz zasobności ekonomicznej.
Zasięg zagrożenia zdrowia jest bardzo różnorodny i obejmuje: zagrożenia globalne,
zagrożenia regionalne oraz zagrożenia lokalne. Z punktu widzenia oceny projektu mpzp
szczególnie istotne są dwa ostatnie z zasięgów zagrożeń. W ramach zasięgu zagrożeń
70
Wg normy PN-EN 50423-1:2007 dla linii od 1 kV do 45 kV
Za: Koreleski Krzysztof. 2005. Oddziaływanie napowietrznych linii energetycznych na środowisko człowieka.
.Nr 2/2005, PAN, Oddział w Krakowie, s. 47–59 Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi.
72
Za: Wolański N. 2008. „Ekologia człowieka. Tom 2.” PWN. Warszawa.
71
108
regionalnych należy wymienić tzw. kwaśne opady atmosferyczne. Istotnymi zagrożeniami
o znaczeniu lokalnym są: emisja fal elektromagnetycznych bardzo niskich częstotliwości lub
mikrofal, emisja do atmosfery lub zrzut do wód powierzchniowych metali ciężkich,
nadmierne stężenie pyłów respirabilnych (Ø cząstek < 7µm) i ozonu troposferycznego
w niskich warstwach atmosfery, związków chlorowcoorganicznych, nadmierny hałas
i zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach zamkniętych.
Jak pokazują badania wpływ poszczególnych czynników na zdrowie ludzkie jest
następujący: styl życia 50%, czynniki środowiskowe 20%, czynniki biologiczne 20%,
medycyna naprawcza 10%. W związku z powyższym niniejsza ocena skupia się na
czynnikach środowiskowych, szczególnie zaś na tych, których wartości emisji mogą
potencjalnie ulec modyfikacji w wyniku realizacji ustaleń zapisów projektu mpzp.
Większość obszarów objętych projektem mpzp jest przewidziana do kontynuacji
dotychczasowego sposobu użytkowania. W związku z tym nie przewiduje się znaczących
negatywnych oddziaływań dla ludzi poza tymi, które dotyczą jedynej istotnej inwestycji w tej
okolicy tj. budowy elektrowni wiatrowej. Może ona bowiem wywołać potencjalne negatywne
oddziaływania na okolicznych mieszkańców. Dotyczy to głównie trzech aspektów: (1) emisji
hałasu, (2) emisji wibracji, oraz tzw. (3) efektu stroboskopowego. Potencjalne oddziaływanie
emisji hałasu na ludzi oraz środki łagodzące ewentualny ten stan rzeczy zostało omówione
w podrozdziale VI.2. Ponadto badania socjologiczne i medyczne stwierdzają, że: 73
(1) Dużym problemem jest psychologiczny aspekt życia w zagrożeniu i związane
z nim podejmowanie decyzji przez ludzi; w przypadku podejmowania decyzji
o elektrowni wiatrowej istnieje system powiązanych czynników złożonej natury
technicznej i psychologicznej, którego zmierzenie nie jest możliwe praktycznie.
(2) Opinia społeczeństwa kierowana jest przez media, które częstokroć przedstawiają
problem tendencyjnie, niezgodnie ze stanem faktycznym; badania socjologiczne
pokazują, że informacja jest wiarygodna wtedy, gdy otrzymujemy ją z zaufanego
źródła, sama treść informacji i jej prawdziwość ma drugorzędne znaczenie.
(3) Inwestycje energetyczne przynoszą rozwój, ale równocześnie społeczności
poddawane są niekorzystnym wpływom o charakterze społecznym, kulturowym,
demograficznym, ekonomicznym i estetycznym – tzw. „gorączka energetyczna”.
73
Za: 1) Łucki Z., Misiak W. 2011. Energetyka a społeczeństwo. Aspekty socjologiczne. PWN, Warszawa – pkt.
1-14; 2) Chief Medical Officer of Health (CMOH) of Ontario. 2010. The Potential Health Impact of Wind
Turbines – pkt.18.; 3) Colby D. (i in.) 2009. Wind Turbine Sound and Health Effects An Expert Panel Review –
pkt. 15-17.
109
Przykładem radzenia sobie z tymi ubocznymi skutkami jest podejście Danii,
w której socjologowie już od 1976 r. biorą udział w tworzeniu polityki
energetycznej. Dzięki temu Dania posiada dziś jedną z najlepiej rozwiniętych
kultur energetycznych na świecie i radzi sobie z problemami natury społecznej.
(4) Charakterystyczne jest, że w sferze dyskusji o lokalizacji turbin wiatrowych ludzie
często ukrywają subiektywne odczucia dotyczące krajobrazu i oficjalnie zgłaszają
zastrzeżenia o charakterze ekologicznym i ekonomicznym.
(5) Rozdrażnienie powodowane hałasowaniem turbin spowodowane jest często
negatywnym stosunkiem ludzi do tych inwestycji, które powoduje rozdrażnienie
przypisywane hałasowi.
(6) Czynniki wpływające na akceptację energii wiatrowej to: charakterystyka fizyczna
turbin i ich bliskość, upływ czasu i doświadczenie, syndrom NIMBY, zła polityka
inwestycyjna, ekonomiczne i polityczne zaangażowanie lokalnej społeczności,
opinie środowiska itp. Wpływ tych czynników jest zmienny i niezbyt dobrze
poznany.
(7) Ludzie o większej wiedzy o wytwarzaniu energii i zainteresowani nim materialnie
są bardziej pozytywnie nastawieni do energetyki wiatrowej.
(8) Ludzie w średnim wieku i mężczyźni gorzej znoszą hałas powodowany przez
turbiny.
(9) Stwierdzono, że im bliżej ktoś mieszka turbin, tym ma do nich lepszy stosunek
(np. mieszkańcy miast traktujący krajobraz wiejski w sposób bardziej romantyczny
są nastawieni do turbin bardziej negatywnie).
(10)
Trzeba mieć na uwadze, że to co dzisiaj jest „obcą dominantą” w przyszłości
może stanowić ikonę następnego pokolenia.
(11)
Społeczeństwo ma specyficzne podejście do energetyki wiatrowej: z jednej
strony jest to jedno z najbardziej popieranych źródeł energii, z drugiej zaś gdy
problem dotyczy farmy lokalizowanej w pobliżu miejsca zamieszkania danej
społeczności, wywołuje często protesty.
(12)
Czynnikiem dominującym dla społecznych postaw jest czynnik wizualno-
krajobrazowy, aczkolwiek może on wywoływać zarówno poparcie, jak i sprzeciw.
(13)
Innym czynnikiem wpływającym na postawę obywateli jest odczucie danej
osoby dotyczące wpływu jej działań na podejmowane lokalnie decyzje politycznie.
110
Może się tak zdarzyć, że obywatel przyłączy się do protestu, tylko dlatego, żeby
poczuć się ważnym, decyzyjnym.
(14)
Czynnikami wpływającymi na powstawanie sprzeciwów są także uczciwość
w podejmowaniu decyzji lokalizacyjnej oraz sprawiedliwość w rozpatrywaniu
kosztów i korzyści z tytułu instalacji turbin.
(15)
Nie ma dowodów, że słyszalne lub infradźwięki dźwięki emitowane przez
turbiny wiatrowe mają bezpośrednie negatywne skutki fizjologiczne.
(16)
Przenoszone przez ziemię drgania wytworzone przez turbiny wiatrowych są
zbyt słabe, by je wykryć (wyselekcjonować) i stwierdzić ich wpływ na ludzi.
(17)
Dźwięki emitowane przez turbiny wiatrowe nie są unikatowe. Nie ma powodu,
aby sądzić, że dźwięki z elektrowni wiatrowych mają bezpośrednie negatywne
konsekwencje dla zdrowia.
(18)
Stwierdzono, że mimo niektórych opinii ludzi żyjących w pobliżu elektrowni
wiatrowych skarżących się na takie objawy jak zaburzenia równowagi, zawroty
głowy, bóle głowy, problemy ze snem, dostępne dowody naukowe na bieżąco nie
wykazały bezpośredniego związku przyczynowego między hałasem generowanym
z turbin wiatrowych a negatywnymi efektami zdrowotnymi.
Efekt stroboskopowy polegający na dyskomforcie osoby znajdującej się w jego
zasięgu, wywołany migoczącym światłem spowodowany ruchem łopat turbin nie jest efektem
stałym. Zależy on od pory dnia, pory roku, stanu zachmurzenia nieba a także od
indywidualnych cech wrażliwości obserwatora. Ponadto jego oddziaływanie jest ograniczone
w przestrzeni do odległości << 500 m od źródła efektu - turbiny.74 Z uwagi na dążenie do
uzyskania akceptowalnego poziomu emisji hałasu, turbiny prądotwórcze będą rozmieszczone
z dala od najbliższych zabudowań ludzkich (rozdział VI.2). Zachowanie powyższego
postanowienia pozwala sądzić, że efekt stroboskopowy będzie ograniczony do minimum i nie
będzie on oddziaływał permanentnie na mieszkańców.
Do
potencjalnych
zdrowotnych
skutków
fizycznych
zmian
w
środowisku
wynikających z realizacji projektu mpzp zaliczyć można przede wszystkim hałas i wibracje.
Halas o natężeniu poniżej 35 dB jest nieszkodliwy, ale może denerwować, od 35 do 70 dB
jest dokuczliwy i pociąga za sobą zmęczenie, spadek wydajności w pracy i przeszkadza
w wypoczynku. Ciągły hałas w zakresie 70-85 dB jest uznawany za dopuszczalny, ale może
74
Dla planowanych do wdrożenia turbin obszar potencjalnego oddziaływania tego efektu będzie
najprawdopodobniej mniejszy
111
powodować uszkodzenia słuchu. Energia wibracji jest przekazywana przede wszystkim przez
układ kostny, ponieważ w tkankach miękkich dochodzi do jej wytłumienia. Długotrwałe
utrzymywanie się wibracji mogą doprowadzić do uszkodzenia szkieletu, zwłaszcza stawów
i dysków. Innymi potencjalnymi negatywnymi skutkami działania wibracji na ludzki
organizm są m.in. bóle i zawroty głowy, rozdrażnienie, zaburzenia pamięci, drętwienie
i mrowienie kończyn lub bezsenność.
Generalnie należy uznać, że wszelkie działania wdrażane na terenie objętym mpzp,
zgodnie z projektem muszą uwzględniać zapisy odpowiednich przepisów prawa
uwzględniających ustalone normy, szczególnie zaś być zgodne z Rozporządzeniem Ministra
Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku (Dz. U. 2007 nr 120 poz. 826). Nie mniej jednak warto wskazać w tym
momencie szczególnie istotne, źródła emisji hałasu oraz wibracji, mogące potencjalnie
negatywnie oddziaływać na zdrowie ludzkie. Zgodnie z zapisami i rysunkiem projektu mpzp
do takich źródeł należy zaliczyć:
- obszary położone wzdłuż szlaków komunikacyjnych istniejących i projektowanych,
- obszar potencjalnego oddziaływania planowanego do realizacji zespołu elektrowni
wiatrowych.
Ogólne zapisy dotyczące potencjalnych negatywnych oddziaływań poszczególnych źródeł
emisji hałasu i wibracji, a także przykładowe działania przeciwdziałające temu zjawisku
zostały przedstawione w rozdziałach VI. 2. oraz X. Dotyczy to głównie eliminacji
negatywnych skutków hałasu komunikacyjnego. Sposobów ograniczenia hałasów i wibracji
w związku z eksploatacją turbin wiatrowych jest mniej. Praktycznie jedynym skutecznym
środkiem jest odpowiednio odległa lokalizacja turbin od obszarów, dla których wymagany
jest komfort akustyczny oraz sama konstrukcja turbiny. Ta ostatnia jest jedną z lepszych
dostępnych na rynku.
Grupą czynników mogącą być efektem realizacji postanowień projektu mpzp,
a mogących potencjalnie negatywnie oddziaływać na zdrowie ludzi jest grupa zanieczyszczeń
chemicznych. Są one obecnie najgroźniejszym czynnikiem wpływającym negatywnie na
zdrowie ludzkie. Wiele ze związków chemicznych jest wprowadzanych do środowiska
rozmyślnie, choć nierozważnie, w celach gospodarczych. Większość jednak stanowią odpady,
zanieczyszczenia poprodukcyjne i pokonsumpcyjne. Znaczne ilości zanieczyszczeń powstają
także na skutek katastrof i awarii. Stosunkowo łatwo określić jest wpływ zanieczyszczeń na
zdrowie człowieka przy ostrych dolegliwościach, spowodowanych oddziałaniem substancji
112
toksycznej przyjętej w krótkim czasie i w dużej dawce. Znacznie trudniej określić zatrucia
chroniczne oraz określić ich przyczynę. Są one bowiem wynikiem długotrwałego wpływu
niewielkich ilości substancji toksycznych na organizm ludzki, a ich objawy kliniczne często
są niespecyficzne. W przypadku realizacji zapisów projektu mpzp istotniejszą rolę stanowić
będą zanieczyszczenia wywołujące drugi typ reakcji organizmów ludzkich, czyli te wywołane
zanieczyszczeniami chronicznymi. Do źródeł emisji zanieczyszczeń mogących potencjalnie
negatywnie oddziaływać na zdrowie ludzkie na omawianym obszarze należą przede
wszystkim:
- ciągi komunikacyjne
- lokalne kotłownie
- zanieczyszczenia z terenów rolniczych.
Generalnie wpływ poszczególnych źródeł zanieczyszczeń na poszczególne komponenty
środowiska opisano w poprzednich podrozdziałach rozdziału VI. Tutaj należy podkreślić, że
drogi wnikania zanieczyszczeń do organizmu ludzkiego są różne. Wzajemne powiązanie
poszczególnych elementów środowiska abiotycznego i biotycznego powoduje, że
zanieczyszczenie któregokolwiek z nich wywiera wpływ na zdrowie ludzkie.
Najwięcej niebezpiecznych związków i pierwiastków chemicznych przenika do
organizmu człowieka drogą pokarmową. Zmiany chemizmu wody, gleb i powietrza prowadzą
do nadmiernej koncentracji substancji toksycznych w diecie. Szczególnie niebezpieczne są te
substancje, które kumulują się w organizmie. Należy zwrócić zatem uwagę na zabezpieczenie
jakości wód powierzchniowych i podziemnych, szczególnie zaś na ochronę ujęć wód pitnych.
Ponadto należy unikać kumulacji zanieczyszczeń na terenach rolnej produkcji spożywczej.
Analizując zapisy projektu mpzp nie przewiduje się trwałego pogorszenia jakości powietrza
i wód w stosunku do stanu obecnego, mogącego wpłynąć negatywnie na składniki
pokarmowe jak woda i produkty spożywcze wytwórstwa rolniczego. Zanieczyszczenia,
bowiem z tras komunikacyjnych z jednej strony są dziś mniej szkodliwe dla zdrowia
ludzkiego i komponentów środowiska przyrodniczego niż do niedawna (praktyczny brak
ołowiu i innych metali ciężkich w paliwach), a z drugiej zaś ulegają dyspersji na skutek
przewietrzenia otwartych obszarów rolnych. Generalnie ocenia się, że poszczególne zapisy
projektu mpzp, w tym także odwołania do przepisów odrębnych, zapewniają jednocześnie
poprawny stan ochrony wód powierzchniowych i podziemnych.
Zanieczyszczenia chemiczne mogą dostać się także do organizmu poprzez układ
oddechowy. Ten rodzaj przenikania substancji niepożądanych do ustroju ludzkiego jest
113
zdecydowanie mniej niebezpieczny dla zdrowia i życia człowieka, ale z drugiej strony
najpowszechniejszy. Należy założyć, iż ruch drogowy i związana z nim emisja spalin
zwiększy się wraz z powstaniem nowej zabudowy na analizowanym obszarze. Największym
zasięgiem i największą szkodliwością cechują się tlenki azotu. Wprowadzając ewentualnie
nową zabudowę zagrodową w obszarach częściowo zabudowanych, należy liczyć się również
ze zwiększeniem ilości stacjonarnych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza. W związku
z powyższym projekt mpzp zakłada, że obiekty budowlane będą zaopatrywane w ciepło
z tzw. ekologicznych źródeł, z preferencją dla alternatywnych źródeł energii. Zniweluje to
emisję szkodliwych dla zdrowia substancji do minimum. Z kolei we fazie realizacji nowej
zabudowy
i
tras
komunikacyjnych
ilość
emitowanych
zanieczyszczeń
powietrza
atmosferycznego będzie stosunkowo niewielka, ograniczona do czasu budowy. Powstałe
w trakcie prowadzenia prac budowlanych zanieczyszczenia atmosfery nie będą miały
większego wpływu na otaczający teren w odległościach większych niż kilkadziesiąt metrów
od granic terenu budowy i od osi głównych ciągów transportowych. Ponadto nastąpi emisja
składników spalin
związana z pracą maszyn
budowlanych
i
środków transportu
dostarczających materiały budowlane oraz emisja pyłów z manipulacji materiałami
budowlanymi. Zanieczyszczenia te będą jednak niewielkie, odwracalne i czasowe,
niekumulujące się w środowisku i nieuniknione w przypadku realizacji obiektów
budowlanych. Ich wpływ na zdrowie mieszkańców gminy Damasławek będzie zatem
stosunkowo niewielki. Ponadto na terenach przeznaczonych pod nową zabudowę,
w obszarach niezainwestowanych, nastąpi ograniczenie powierzchni biologicznie czynnej.
W rejonach przeznaczonych pod nowe ciągi komunikacyjne powierzchnia biologicznie
czynna zostanie całkowicie zlikwidowana. Spowodować to może z jednej strony ograniczenie
możliwości poprawy stanu sanitarnego atmosfery, z drugiej zaś daje gwarancję na minimalną
powierzchnię biologicznie czynną. Może ona z kolei, przy odpowiednim zagospodarowaniu
zielenią, pełnić kluczową funkcję przy poprawie stanu powietrza atmosferycznego. Ponadto
korzystnie na zdrowie mieszkańców gminy wpłynie wyznaczenie stref, na których można
lokować nasadzenia zieleni. Zapis ten umożliwia rozwój środowiskotwórczych elementów,
korzystnie wpływających na skład powietrza atmosferycznego a tym samym jakość życia
mieszkańców.
Przewidywane oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, wtórne, chwilowe, krótkoterminowe, średnioterminowe i stałe na zdrowie i życie ludzkie przedstawiono w kolejnym
rozdziale.
114
RE A L I ZA CJ A I NW E S TY CJ I – B UDO WA ZE SP O Ł U E LE K TRO WN I W IA T RO W YC H
– M O ŻE P O T EN CJ A L NI E N E GA T Y WN I E O DD ZI A Ł YW AĆ N A ZD RO W I E L UD ZI .
J ED NA K ZA CH O WA N I E WYM A GA NY CH P R ZE P I S AM I O D R ĘB N YM I NO RM ,
W TYM G ŁÓ W N I E NO RM AK U ST Y C ZN Y CH , P O W I NNO
WY E L IM INO WA Ć ZA G RO ŻE N I E
VI.9. Oddziaływanie na dobra materialne i zabytki
Na obszarze opracowania występuje zespół pałacowo-parkowy w Kołybkach. Same
zapisy projektu mpzp nie zawierają planów, w wyniku których realizacji mogłyby zostać
zniszczone dobra materialne czy zabytki.
Istotna jest także ochrona stanowisk
archeologicznych, stanowiących ważne, historyczne dziedzictwo narodowe. Ochrona tych
elementów opiera się na zapisach projektu mpzp dotyczącego dziedzictwa kulturowego
i została szczegółowo opisana w podrozdziale V.5. Należy uznać, że będą one prowadzić do
zapewnienia pełnej ochrony obszarów dziedzictwa kulturowego na omawianym terenie.
Z drugiej zaś strony same zapisy o np. budowie dróg czy tworzenie/modernizacja
infrastruktury technicznej, choć wydają się potencjalnie szkodliwe dla zachowania stanowisk
archeologicznych, to jednak w tym samym projekcie jest mowa o obowiązku prowadzenia
badań archeologicznych podczas prac ziemnych przy realizacji inwestycji związanych
z zabudowaniem i zagospodarowaniem terenu. Tym samym nie można dokonać ingerencji we
wskazany teren bez opisanej prawem odrębnym procedury chroniącej potencjalne
dziedzictwo kulturowe. Dlatego nie wskazuje się na przewidywane oddziaływania negatywne
na dobra materialne oraz zabytki w wyniku realizacji ustaleń projektu mpzp.
VI.10. Transgraniczne oddziaływanie na środowisko
Realizacja zapisów projektu mpzp nie spowoduje transgranicznych oddziaływań na
środowisko przyrodnicze.
115
VII PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO WYNIKAJĄCE
Z REALIZACJI USTALEŃ PROJEKTU MPZP
VII.1. Oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, wtórne, chwilowe, krótko-terminowe,
średnioterminowe i stałe
Dla planowanych inwestycji przewidzianych do realizacji na omawianym obszarze
bezpośrednie oddziaływanie na środowisko będzie ograniczone do najbliższego sąsiedztwa.
Oddziaływania te można podzielić na te, które związane są z etapem budowy oraz etapem
eksploatacji.
Poprzez oddziaływania bezpośrednie rozumie się wszelkie ingerencje powodujące
zmianę danego elementu środowiska bez oddziaływań trzecich. Pośrednie oddziaływania
z kolei wymagają innych czynników, z którymi w połączeniu, lub pod których wpływem
zmieniają znacząco na jakiś element środowiska. Oddziaływania wtórne zaś to ogół
czynników, które mogą aktywować oddziaływanie, które ujawni się/wpłynie na badany
element środowiska w przyszłości.
Na etapie budowy nowych obiektów może wystąpić szereg potencjalnych
oddziaływań wpływających na: wzrost emisji hałasu i wibracji, przekształcenie krajobrazu,
zakłócenia bytowania zwierząt, wytwarzanie odpadów, obniżanie zwierciadła wód
gruntowych, zmianę warunków gruntowych. Te z kolei mają wpływ na poszczególne
komponenty środowiska przyrodniczego: jakość powietrza atmosferycznego, gleb, wód
podziemnych i powierzchniowych, ukształtowanie terenu, klimat lokalny, faunę i florę a także
ludzi. Najistotniejszymi z oddziaływań są oddziaływania bezpośrednie i stałe, gdyż
precyzyjnie i permanentnie przyczyniają się do zmiany poszczególnych komponentów
środowiska przyrodniczego i kulturowego. Na etapie budowy praktycznie nie występują
oddziaływania o takim charakterze. Po zakończeniu bowiem realizacji etapu budowy brak jest
jakichkolwiek oddziaływań. Mogą natomiast na tym etapie wystąpić trwałe skutki pewnych
oddziaływań. Do potencjalnych trwałych skutków oddziaływań wynikających z etapu
budowy można zaliczyć: zmianę warunków gruntowych czy obniżenie zwierciadła wód
gruntowych. Najwięcej natomiast potencjalnych oddziaływań na etapie budowy będą
stanowiły te o charakterze bezpośrednim i chwilowym. Wywołane będzie to ingerencją
w środowisko abiotyczne i biotyczne oraz ograniczeniem w czasie tej ingerencji. Poza
potencjalnymi znaczącymi negatywnymi oddziaływaniami omówionymi w poprzednim
116
rozdziale większość działań na etapie budowy nie będzie miała znaczącego przełożenia na
jakość środowiska przyrodniczego i nie będą trwałe w czasie. Ogólne przedstawienie
potencjalnych oddziaływań na etapie budowy wynikających z realizacji ustaleń projektu
Powietrze
atmosferyczne
Powierzchnia
ziemi i gleba
Wody podziemne
i powierzchniowe
Klimat lokalny
Fauna
Flora
Krajobraz
Różnorodność biologiczna
Ludzie
mpzp zaprezentowano w tabeli nr 6.
---
---
---
---
b, c
---
---
---
b, c
---
---
---
---
---
---
b, k,
ś, d
b, et
b, k,
ś, d
---
---
---
---
b, c, k
w, k
---
b, k,
ś, d
---
KOMPONENTY
SKUTKI REALIZACJI
ETAP BUDOWY NOWYCH
OBIEKTÓW
USTALEŃ MPZP
Wzrost emisji
hałasu i
wibracji
Przekształcenie
krajobrazu
Zakłócenia
bytowania
zwierząt
Wytwarzanie
b, c, d
b, ts
---
---
---
---
b, c, d
---
---
odpadów
Obniżenie
zwierciadła
wód gruntowych
---
---
b, c
---
w, ś
b, c, ś
w, ś
---
---
Prace ziemne
b, c
b, k,
ś, d, ts
w, c, ś
---
b, w,
c, k,
ts
b, c
b, k,
ś, d
b, ts
---
Zmiana
warunków
gruntowych
---
b, ts
p, ts
---
---
p
---
---
---
Tabela 6. Potencjalne skutki realizacji ustaleń projektu mpzp na poszczególne komponenty środowiska
przyrodniczego na etapie budowy nowych obiektów i powstałych w wyniku jego realizacji.
Omówienie w tekście.
Objaśnienia: b – oddziaływanie bezpośrednie, p – oddziaływanie pośrednie, w – oddziaływanie wtórne,
c – oddziaływanie chwilowe, k – oddziaływanie krótkoterminowe, ś – oddziaływanie średnioterminowe,
d – oddziaływanie długoterminowe, ts – trwały skutek
Podobnie jak to miało miejsce przy etapie budowy również podczas etapu nowych obiektów
(w tym instalacji) może dojść do potencjalnych negatywnych oddziaływań na komponenty
środowiska. Najważniejsze oddziaływania znaczące i potencjalne ich skutki omówiono
w poprzednim rozdziale. Główną cechą tego etapu jest obecność oddziaływań o charakterze
stałym i długoterminowym. Wiążą się one z wykorzystywaniem powierzchni terenu (np.
ograniczenie powierzchni biologicznie czynnej) jak i również z funkcjonowaniem na nich
117
konkretnych działań (np. zapewnienie transportu i komunikacji). Ogólny zarys potencjalnych
oddziaływań na tym etapie przedstawia tabela nr 7. Co istotne, wiele z przytoczonych tu
USTALEŃ MPZP
Ludzie
Krajobraz
Flora
Fauna
Klimat lokalny
Wody podziemne
i powierzchniowe
REALIZACJI
Powierzchnia
ziemi i gleba
SKUTKI
Powietrze
atmosferyczne
KOMPONENTY
Różnorodność biologiczna
oddziaływań będzie odwracalna w przyszłości.
ETAP EKSPLOATACJI
Wzrost emisji
--------------b, c, d
b, c, d
hałasu i
wibracji
Przekształcenie
------------b, st
b, st
b, st
krajobrazu
Zakłócenia
--------p, d
p, d
------bytowania
zwierząt
Zmniejszenie
powierzchni
p, d
w, st
b, st
b, d
b, d
b, st
p, d, st
w, d
b, d
biologicznie
czynnej
Wprowadzenie
b, d
p, d
b, d
b, d
b, d
b, d
b, d
--b, d
nowej zieleni
i zalesień
Tabela 7: Potencjalne skutki realizacji ustaleń projektu mpzp na poszczególne komponenty środowiska
przyrodniczego na etapie eksploatacji. Omówienie w tekście.
Objaśnienia: b – oddziaływanie bezpośrednie, p – oddziaływanie pośrednie, w – oddziaływanie wtórne,
c – oddziaływanie chwilowe, k – oddziaływanie krótkoterminowe, ś – oddziaływanie średnioterminowe,
d – oddziaływanie długoterminowe, st – oddziaływanie stałe
VII.2. Oddziaływanie skumulowane i znaczące
Do oddziaływań skumulowanych wynikających z ustaleń zawartych w projekcie mpzp
w zakresie emisji hałasu i wibracji, może dochodzić przede wszystkim w strefach nakładania
się emisji pochodzących z terenów tras komunikacyjnych z innymi obecnymi lub
planowanymi inwestycjami na sąsiednich obszarach. Z uwagi jednak na charakter i stan
faktyczny zagospodarowania przestrzennego gminy Damasławek, raczej nie przewiduje się
znaczących tego typu oddziaływań. Nie znaczy to jednak, że tego typu wpływy można
wykluczyć w 100%. Oddziaływania takie mogą być w przyszłości związane z istniejącymi,
ale przede wszystkim planowanymi obiektami przemysłowo – usługowymi, obiektami
infrastruktury technicznej, a także budową i modernizacją dróg w bliższej lub dalszej
118
odległości od obszaru objętego projektem mpzp. Nie mniej jednak prace jak i funkcjonowanie
w/w obiektów będą ograniczone w przestrzeni. W dużej mierze zachowany zostanie
dotychczasowy, w głównej mierze rolniczy charakter terenu m.in. w zakresie: rzeźby terenu,
szaty roślinnej oraz warunków gruntowo-wodnych, co jest istotne dla kształtowania
poprawnych parametrów klimatu lokalnego. Na podstawie przeprowadzonych analiz ustaleń
projektu mpzp nie przewiduje się powstania znaczącego negatywnego oddziaływania na
warunki klimatu (topoklimatyczne) w tym: bezpośredniego, pośredniego, wtórnego,
skumulowanego, krótkoterminowego, średnioterminowego, długoterminowego, stałego
i chwilowego wynikających z ustaleń planu. W związku z tym potencjalne znaczące
oddziaływania będą miały charakter lokalny i nie będą miały większego znaczenia dla
funkcjonowania omawianego obszaru.
VII.3. Zasięg przestrzenny oddziaływań oraz odwracalność zjawisk
Realizacja ustaleń projektu mpzp może wpłynąć w zróżnicowany sposób na
poszczególne komponenty środowiska: powierzchnię ziemi, glebę, wody powierzchniowe
i podziemne, klimat lokalny, faunę i florę oraz na ich wzajemne powiązania, na ekosystemy
i krajobraz.
Zróżnicowanie skutków realizacji ustaleń analizowanego dokumentu można podzielić
w zależności od:
- odwracalności zjawisk: odwracalne (O) lub nieodwracalne (NO);
- zasięgu przestrzennego oddziaływania: regionalne (R), ponadlokalne (PL) lub
lokalne (L).
Powyższe oddziaływania będą zależeć od planowanego kierunku przeznaczenia
terenu. Zestawienie dotyczące zasięgu oddziaływań i ich ocenę przedstawiono w tabelach
8 i 9. Jednocześnie należy podkreślić, że prognozowane oddziaływania mają charakter
ogólny i same w sobie nie mogą de facto wskazywać na ilościowe przedstawienie samych
oddziaływań. Tym samym nie dają pełnego obrazu rzeczywistych ewentualnych negatywnych
oddziaływań na środowisko, a także dokładnej ich skali.
119
TERENY ZABUDOWY
Lp.
3
4
5
Powierzchnia ziemi i gleby
1
2
Odwracalność
zjawisk
Zasięg
przestrzenny
oddziaływania
Rodzaj
oddziaływania
Degradacja powierzchni glebowej
NO
L
Negatywne
Intensyfikacja procesów erozyjnych
na powierzchniach odkrytych
O
L
Negatywne
Przekształcenia właściwości
wilgotnościowych gleb
NO
L
Negatywne
Przekształcenie naturalnej rzeźby
terenu
NO
L
Negatywne
Ograniczenie powierzchni
biologicznie czynnej
O
L
Negatywne
Poszczególne komponenty środowiska
6
Wody podziemne: możliwość obniżenia
poziomu wód gruntowych
O
L
Negatywne
7
Wody powierzchniowe: możliwość
zanieczyszczenia cieków i jezior
O
L
Negatywne
8
Powietrze: pogorszenie stanu higieny
atmosfery
O
L
Negatywne
Ograniczenie miejsc bytowania fauny
NO
L
Negatywne
10
Częściowa degradacja istniejącej szaty
roślinnej o przeciętnych walorach
NO
L
Obojętne
NO
L
Negatywne
O
L
Pozytywne
NO
L
Negatywne
11
12
13
Fauna i flora
9
Zmiana warunków siedliskowych
szaty roślinnej
Wprowadzenie nowej zieleni
urządzonej i rewitalizacja zieleni
Krajobraz: wprowadzenie zabudowy
kubaturowej na tereny otwarte
Tabela 8: Zasięg przestrzenny oddziaływań oraz odwracalność zjawisk dla działań na terenach zabudowy
120
TERENY KOMUNIKACJI
Lp.
Poszczególne komponenty środowiska
Odwracalność
zjawisk
Zasięg
przestrzenny
oddziaływania
Rodzaj
oddziaływania
Całkowita degradacja gleby
NO
L
Negatywne
2
Przekształcenie naturalnej rzeźby
terenu
NO
L
Negatywne
Całkowita likwidacja powierzchni
biologicznie czynnej
NO
L
Negatywne
Sztuczne zagęszczenie gruntów
NO
L
Negatywne
NO
L
Negatywne
NO
L
Negatywne
O
L
Negatywne
O
PL
Negatywne
NO
L
Negatywne
NO
L
Negatywne
NO
L
Negatywne
Ograniczenie możliwości migracji
zwierząt
NO
PL
Negatywne
Całkowita degradacja istniejącej
szaty
roślinnej
NO
L
Negatywne
14
Ograniczenie bioróżnorodności
NO
PL
Negatywne
15
Krajobraz: częściowe zaburzenie ciągłości
systemu przyrodniczego gminy
NO
PL
Negatywne
4
5
6
7
Klimat i
powietrze
10
Możliwość zanieczyszczenia
substancjami ropopochodnymi
Pogorszenie klimatu akustycznego
Pogorszenie stanu higieny
atmosfery
fauny
Fauna i flora
13
przypowierzchniowej
Ograniczenie miejsc bytowania
11
12
Częściowe ograniczenie infiltracji
zasilania strefy
Wody powierzchniowe: możliwość
zanieczyszczenia substancjami
ropopochodnymi
8
9
Wprowadzenie gruntów
nasypowych
Wody
podziemne
3
Powierzchnia ziemi i
gleby
1
Tabela 9: Zasięg przestrzenny oddziaływań oraz odwracalność zjawisk dla działań w strefie terenów
komunikacji
121
VIII ANALIZA CELÓW OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYCH NA
SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM I KRAJOWYM ISTOTNYCH DLA
PROJEKTU MPZP
Podstawowymi dokumentami określającymi cele i zasady trwałego, stabilnego
i trwałego rozwoju kraju dla osiągnięcia ładu społecznego, ekonomicznego, ekologicznego
i przestrzennego, a ważnymi z punktu projektu mpzp, są:
- Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030.
- Polityka energetyczna Polski do 2030 roku.
- Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016.
- Polityka klimatyczna Polski. Strategia redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do
roku 2020.
- Polska 2025 - Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju;
a na szczeblu regionalnym:
- Plan zagospodarowania przestrzennego Województwa Wielkopolskiego.
- Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku.
- Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2008 – 2011
z perspektywą na lata 2012 – 2019.
Ponadto 18 sierpnia 2011 r. rząd polski przyjął założenia Narodowego Programu Rozwoju
Gospodarki Niskoemisyjnej (NPRGN). Do 2050 roku Polska ma znacznie ograniczyć emisję
szkodliwych gazów, a także stać się krajem bardziej nowoczesnym i konkurencyjnym.
Powyższe strategiczne dokumenty uwzględniają wytyczne dla globalnego trwałego rozwoju
zawarte w ratyfikowanej przez Polskę Deklaracji z Rio oraz Agendzie 21 (czerwiec 1992 r.).
Dokumenty te stanowią przełomowe jeśli chodzi o międzynarodowe działania na rzecz
trwałego
rozwoju.
Innymi
dokumentami
rangi
międzynarodowej
o
charakterze
przestrzennym, stanowiącymi podstawę do formułowania celów ochrony środowiska we
wcześniej wymienionych programach krajowych są m.in.:
- Konwencja Ramsarska o obszarach wodno - błotnych z 1971 r.
- Konwencja Berneńska o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk
naturalnych z 1979 r.
- Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Rio de
Janeiro, 1992 r.
- Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej z Rio de Janeiro, 1992 r.
122
- Konwencja Bońska o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, 1979 r.
- Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Kioto,
1997 r. wraz z Protokołem.
- Konwencja Paryska w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego,
1972 r.
- Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie EUROBATS, 1991 r.
- Europejska Konwencja Krajobrazowa, 2000 r.
Wśród najważniejszych celów koncepcji Polityki przestrzennego zagospodarowania
kraju w projekcie mpzp i niniejszej prognozie uwzględniono m.in. zapisy o:
- zachowaniu zgodności charakteru i struktury zagospodarowania przestrzennego z cechami
i walorami środowiska przyrodniczego
- zachowaniu zgodności poziomu i intensywności zagospodarowania z naturalna chłonności
środowiska oraz jego odporności na degradacje
- eksponowaniu wartości krajobrazowych i ich harmonizowaniu z zagospodarowaniem
- powszechne i współzależne uwzględnienie uwarunkowań przyrodniczych w miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego
- zahamowanie rozpraszania zabudowy, zwłaszcza na tereny o wysokich walorach
krajobrazowych
- ochrona jako „dziedzictwa ludzkości" zanikających krajobrazów (mozaiki ekosystemów
leśnych,
łąkowych,
polnych
oraz
związanych
z
osadnictwem),
ukształtowanych
w historycznym procesie harmonijnego współdziałania przyrody i człowieka.
Wśród najważniejszych celów koncepcji Polityki Energetycznej Polski do 2030 r.
w projekcie mpzp i niniejszej prognozie uwzględniono m.in. zapisy o:
- budowie jednostek wytwórczych o sprawności porównywalnej z osiąganą w najlepszych
elektrowniach krajów Unii Europejskiej
- zmniejszeniu strat sieciowych w przesyle i dystrybucji poprzez modernizację obecnych
i budowę nowych sieci, wymianę transformatorów o niskiej sprawności oraz rozwój generacji
rozproszonej
- rozbudowie sieci dystrybucyjnej pozwalającej na rozwój energetyki rozproszonej
wykorzystującej lokalne źródła energii
- modernizacji sieci przesyłowych i sieci rozdzielczych pozwalająca obniżyć poziom
awaryjności o 50%
- wsparciu inwestycji infrastrukturalnych z wykorzystaniem funduszy europejskich
123
- wzroście wykorzystania odnawialnych źródeł energii w bilansie energii finalnej do 15%
w roku 2020 i 20% w roku 2030
- utrzymaniu zasady zwolnienia z akcyzy energii pochodzącej z OZE
- bezpośrednim wsparciu budowy nowych jednostek OZE i sieci elektroenergetycznych
umożliwiających ich przyłączenie z wykorzystaniem funduszy europejskich oraz środków
funduszy ochrony środowiska, w tym środków pochodzących z opłaty zastępczej
- stymulowaniu rozwoju przemysłu produkującego urządzenia dla energetyki
odnawialnej, w tym przy wykorzystaniu funduszy europejskich
- ograniczeniu emisji CO2 w wielkości możliwej technicznie do osiągnięcia bez naruszania
bezpieczeństwa energetycznego, a w szczególności zrównoważenia zapotrzebowania na
energię z podażą, jednak bez konieczności takiej zmiany technologii produkcji, która
powodowałaby zmniejszenie bezpieczeństwa poprzez zbytnie uzależnienie się od importu
paliw i energii
- ograniczeniu emisji SO2 do poziomu ustalonego w Traktacie Akcesyjnym
- ograniczeniu emisji NOx poczynając od 2016 roku zgodnie ze zobowiązaniami przyjętymi
przy akcesji do Unii Europejskiej
- zmianie struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych oraz źródeł
skojarzonych i rozproszonych.
Wśród najważniejszych celów koncepcji Polityki Klimatycznej Polski w projekcie
mpzp i niniejszej prognozie uwzględniono m.in. zapisy o:
- realizacji zadań wynikających z Traktatu Akcesyjnego
- redukcji emisji gazów cieplarnianych poprzez działania w zakresie energetyki
- realizacji postanowień organów Konwencji klimatycznej i Protokołu z Kioto dot. Krajów
wymienionych w Załączniku I do Konwencji.
Wśród najważniejszych celów obecnej polityki ekologicznej państwa w projekcie
mpzp i niniejszej prognozie uwzględniono m.in. zapisy o:
- zapewnieniu bezpieczeństwa ekologicznego kraju w warunkach zrównoważonego rozwoju
- likwidacji zanieczyszczeń u źródła, ograniczenie emisji pyłowej, gazowej i gazów
cieplarnianych do wielkości wynikających z przepisów i zobowiązań międzynarodowych oraz
wprowadzanie norm emisyjnych i produktowych w gospodarce
- racjonalizacji i modernizacji gospodarki energetycznej
- wykorzystaniu energii odnawialnej
- przeciwdziałaniu zmianom klimatu
124
- ochronie przyrody i krajobrazu
- ochronie i zrównoważonego rozwoju lasów
- ochronie gleb.
Wśród najważniejszych celów długookresowej strategii trwałego i zrównoważonego
rozwoju w projekcie mpzp i niniejszej prognozie uwzględniono m.in. zapisy o:
- uwzględnieniu w planach zagospodarowania przestrzennego elementów ochrony
środowiska, ochrony różnorodności biologicznej
- przestrzeganiu prawa ekologicznego krajowego i międzynarodowego przez wszystkie
podmioty
- zapewnieniu równego dostępu do środowiska i jego zasobów
- zapewnieniu swobodnego transferu technologicznego i inwestycji proekologicznych.
Głównym celem Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku jest
„poprawa jakości przestrzeni województwa, systemu edukacji, rynku pracy, gospodarki oraz
sfery społecznej skutkująca wzrostem poziomu życia mieszkańców”. Cele strategiczne tego
dokumentu to: (1) Dostosowanie przestrzeni do wyzwań XXI wieku; (2) Zwiększenie
efektywności
wykorzystania
potencjałów
rozwojowych
województwa;
(3) Wzrost
kompetencji mieszkańców i promocja zatrudnienia; (4) Wzrost spójności i bezpieczeństwa
społecznego. Praktycznie każdy z powyższych celów w mniejszym lub większym stopniu
realizowany jest w projekcie mpzp.
Również w Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego na
lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2019 znajdują się zapisy dotyczące ochrony
środowiska, które także planuje się zrealizować przy okazji uchwalenia projektu mpzp. Są to
m.in. zapisy mówiące o zwiększeniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii czy ogólnie
wdrażaniu nowoczesnych technologii przyjaznych środowisku.
Wśród najważniejszych celów Konwencji Ramsarskiej w projekcie
mpzp
i w niniejszej prognozie uwzględniono m.in. zapisy o ochronie cieków płynących oraz
populacji wędrownych ptaków. Spośród najważniejszych celów Konwencji Berneńskiej
uwzględniono m.in. zapisy o zachowaniu europejskich gatunków dzikich zwierząt i roślin
oraz ich siedlisk. Ponadto zapisy projektu mpzp o stosowaniu „ekologicznych” źródeł energii
spełniają wymagania w/w konwencji dotyczących ochrony klimatu. Podobnie pozostawienie
i zabezpieczenie obszarów przyrodniczo cennych wraz z wszelkimi zasobami (zwierzętami,
roślinami) respektuje fundamentalne założenia Konwencji o ochronie różnorodności
biologicznej z Rio de Janeiro oraz Konwencji Bońskiej o ochronie wędrownych gatunków
125
dzikich zwierząt, a także zapisy Porozumienia o ochronie nietoperzy w Europie EUROBATS.
Również cel Konwencji Paryskiej, tj. pobudzenie aktywności narodów do ochrony ich
własnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, znajduje odzwierciedlenie w zapisach
projektu mpzp. Są to m in. zapisy o ochronie stref archeologicznych czy też ochrona (poprzez
planowanie przestrzenne) szczególnie wartościowych miejsc krajobrazowych. Ochrona
krajobrazu w gminie Damasławek spełnia także założenia Europejskiej Konwencji
Krajobrazowej. Uwzględniono m. in. zapisy o: prawnym uznaniu krajobrazów za
podstawowy składnik otoczenia człowieka, dziedzictwo kulturalne i naturalne oraz fundament
tożsamości mieszkańców; ustanowieniu procedur uczestnictwa społeczeństwa oraz władz
lokalnych
i
regionalnych
w
opracowywaniu
i wdrażaniu
polityki
krajobrazowej;
uwzględnieniu krajobrazu w polityce planowania przestrzennego, kulturalnej, środowiskowej,
rolnej, społecznej i gospodarczej.
ZA P I S Y P R O J EK TU M P ZP R E A L I ZUJ Ą C E L E O CH R O N Y Ś RO DO WI SK A
I ZA G O S P O D ARO WA NI A P R ZE S T R ZE N N E GO N A
S ZC ZE B LU M I Ę D ZY N ARO DO WYM .
126
IX
ZGODNOŚĆ
ZAPISÓW
PROJEKTU
MPZP
Z
PRZEPISAMI
PRAWA
DOTYCZĄCYMI OCHRONY ŚRODOWISKA
Zgodnie z art. 71 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
podstawę do sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego stanowią
zasady ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, który należy rozumieć jako taki
rozwój
społeczno-gospodarczy,
w
którym
następuje
proces
integrowania
działań
politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz
trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.
Stwierdza się, iż projekt mpzp, dla którego sporządzona została niniejsza Prognoza
zapewnia warunki utrzymania równowagi przyrodniczej, racjonalną gospodarkę zasobami
środowiska oraz ochronę jego walorów krajobrazowych i warunków klimatycznych.
Analizowany dokument uwzględnia, wymienione w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r.
o ochronie przyrody75, główne cele ochrony przyrody, do których należą m.in.: utrzymanie
procesów ekologicznych i ich stabilności, zachowanie różnorodności biologicznej,
zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ochrona walorów
krajobrazowych, zieleni we wsiach oraz zadrzewień, utrzymywanie lub przywracanie do
właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych.
Mpzp w pełni respektuje przepisy dotyczące ochrony wód powierzchniowych
i podziemnych poprzez zapis o ochronie wód zgodnie z przepisami odrębnymi. W związku
z powyższym zgodne jest z ustawą z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne.
Na obszarze objętym prognozą nie występują gleby chronione należące do klasy
bonitacyjnej IIIa i IIIb.
Odsuwając strefę zurbanizowaną od napowietrznych linii elektroenergetycznych
i chroniąc w ten sposób mieszkańców gminy przed szkodliwym promieniowaniem
elektromagnetycznym, projekt mpzp wykazuje również zgodność z Rozporządzeniem z dnia
75
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2009 r. w sprawie ogłoszenia
jednolitego tekstu ustawy o ochronie przyrody, Dz.U. 2009 nr 151 poz. 1220
127
30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych
w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych pól.76
Również w zakresie ochrony przed hałasem ustalenia mpzp gwarantują zabezpieczenie
przed przekraczaniem norm emisji hałasu. Gwarantują to zapisy w projekcie mpzp
proponujące rozwiązania ochrony przed hałasem, uwzględniające przepisy zewnętrzne,
których celem jest uzyskanie akceptowanych norm. Zawarte są one w Rozporządzeniu
Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826 z dnia 5 lipca 2007 r.) i tym samym ustalenia mpzp
w zakresie ochrony przed hałasem są zgodne z w/w Rozporządzeniem.
Zapisy projektu mpzp chronią również stanowiska archeologiczne oraz zabytki
znajdujące się na obszarze objętym opracowaniem uwzględniając przepisy odrębne (w tym
ustawę z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Dz. U. 2003 nr
162 poz. 1568 wraz z późn. zmianami).
Spełniając powyższe warunki, projekt miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego rejonie miejscowości Kołybki zgodny jest z przepisami prawa dotyczącymi
ochrony środowiska.
P RO J EK T M P ZP W P E ŁN I R EA L I ZUJ E ZA ŁO ŻE N I A K RAJ O WY CH P R ZE P I SÓ W
P RA WN Y CH Z ZA K R E SU O CH RO N Y ŚRO D O W ISK A P R ZY RO DN I C ZE G O .
76
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów
pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych pól (Dz. U. z 2003 r. Nr
192 poz. 1883)
128
X ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU
WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTU MPZP
Realizacja postanowień miejscowego planu niesie ze sobą pewne ryzyko pogłębienia
istniejących problemów ochrony środowiska przyrodniczego a także powstania nowych dlań
zagrożeń. Do istniejących problemów należą przede wszystkim:
(1) presja przestrzeni (oddziaływanie na krajobraz, wzrost powierzchni nieprzepuszczalnych
i słabo przepuszczalnych, teoretyczne zakłócenia w migracji niektórych zwierząt – głównie
poprzez ogrodzenie działek geodezyjnych);
(2) wzrost
emisji
zanieczyszczeń (emisje
z
systemów
grzewczych,
z
ciągów
komunikacyjnych, wzrost produkcji odpadów);
(3) wzrost emisji hałasu (związanego z bytowaniem ogólnym ludzi oraz pojazdami
mechanicznymi i innymi urządzeniami/maszynami);
(4) wzrost zużycia wody, materii i energii;
(5) wzrost ryzyka wystąpienia awarii (np. systemu odbierania ścieków bytowych - większa
ilość mieszkańców odpowiednio zwiększa ryzyko powstania wypadku, awarii i incydentów
zagrażających bezpośrednio i pośrednio np. środowisku gruntowo-wodnemu);
(6) szereg potencjalnych zagrożeń związanych z dużą inwestycją – lokalizacją elektrowni
wiatrowej.
Jednocześnie należy podkreślić, że choć poprzez wzrost zabudowy zagrodowej oczywisty jest
fakt wzrostu emisji zanieczyszczeń, to jednak dzięki nowoczesnym rozwiązaniom
technologicznym i technicznym substancje niepożądane dla środowiska są ujmowane
(np. poprzez sieć kanalizacji czy odpowiednią gospodarkę odpadami) i ich zagrożenie
względem
otaczającego
środowiska
przyrodniczego
jest,
przynajmniej
po
części,
neutralizowane/ograniczane. Powyższe problemy ochrony środowiska, z uwagi na znaczny
postęp prac w rzeczywistości względem projektowanych rozwiązań w mpzp (obecnie: wysoki
udział już istniejących zabudowań) będą miały najprawdopodobniej podobny charakter
i z jednej strony się pogłębiać, z drugiej zaś, dzięki zapisom w projekcie mpzp – będą
skutecznie ograniczane/neutralizowane.
Ważnym zagrożeniem będzie także wzrost zużycia energii i produkcji odpadów,
cechujące nowoczesne, bogacące się społeczeństwa. Te specyficzne zagrożenia będą jednak
silniej oddziaływały na obszary poza terenem objętym projektem mpzp – w miejscach
wytwarzania energii oraz składowania i przeróbki odpadów. Z drugiej strony sposób
129
produkcji energii oraz dobór paliw przy modernizowanych i nowych sieciach przesyłowych
znacząco ograniczał będzie negatywne oddziaływanie na środowisko (spadek emisji CO2,
mniejsze straty energii). Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców oraz postępujący
recykling odpadów także nieco ograniczy negatywne skutki wzrostu produkcji odpadów.
Istotne dla funkcjonowania środowiska przyrodniczego są niezakłócone powiązania pomiędzy
wszystkimi elementami ekosystemów. W związku z tym, należy zwrócić uwagę na
postępujące ograniczenie migracji zwierząt dzikich w wyniku tworzenia nowej zabudowy na
obszarze objętym projektem mpzp. Jednocześnie zważywszy na istniejący stan rzeczy,
a mianowicie na rozwój zabudowy w gminie Damasławek, należy uznać, że znaczny odsetek
obecnie występujących gatunków zwierząt na obszarze objętym mpzp to gatunki silnie
synantropijne. Tym samym dalsza antropopresja w tym rejonie, sensu lato, teoretycznie nie
powinna znacząco wpłynąć na lokalne populacje. Także jeśli chodzi o roślinność to dziś
dużym udziałem odznaczają się zbiorowiska segetalne i ruderalne, których wartość
przyrodnicza jest ograniczona, a nowopowstałe warunki siedliskowe są dla nich dość
korzystne. Tereny zieleni izolacyjnej i rowów, a także lasów powinny z kolei chronić przed
nieuniknioną i postępującą antropopresją, przede wszystkim, łączność ekologiczną pomiędzy
ekosystemami.
Poza powyższymi problemami i możliwościami ich neutralizowania, mieszkańcy
gminy Damasławek być może spotkają się z nowymi, potencjalnymi zagrożeniami płynącymi
wraz z inwestycją – elektrownią wiatrową. Szczegółowiej problem ten został omówiony
np. w rozdziale VI.8.
130
XI ROZWIĄZANIA ELIMINUJĄCE LUB OGRANICZAJĄCE NEGATYWNE
ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO
Ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze i warunki życia ludzi
powinno dotyczyć zarówno etapu budowy, jak i eksploatacji poszczególnych inwestycji.
Ze względu na dość ogólny charakter dokumentu, jakim jest miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego trudno jest wskazać konkretne rozwiązania eliminujące,
ograniczające
lub
kompensujące
negatywne
oddziaływanie
na
środowisko.
Do podstawowych ogólnych działań ograniczających zaliczyć można:
- ograniczenie zajęcia terenu,
- stosowanie odpowiednich technologii, materiałów i rozwiązań konstrukcyjnych (np.
odpowiednich ekranów akustycznych, nasadzeń roślinności chroniących przed
hałasem i zanieczyszczeniami atmosferycznymi itp.),
- prawidłowe zabezpieczenie sprzętu i placu budowy, zwłaszcza w miejscach styku
z ekosystemami szczególnie wrażliwymi na zmiany warunków siedliskowych,
- dostosowanie terminu prac do cyklu wegetacyjnego roślin i terminów rozwodowych
zwierząt.
Celem ograniczenia negatywnego oddziaływania na komfort życia i zdrowie ludzi
zaleca się szczególne zwrócenie uwagi na:
- stosowanie ekranów akustycznych zarówno z betonu, jak i tworzyw sztucznych, a także
„ścian zieleni” wzdłuż szlaków komunikacyjnych wszędzie tam, gdzie jest to potrzebne
i możliwe;
- dostosowanie lokalizacji inwestycji do powierzchni terenu; postulowanie tam, gdzie to
możliwe by potencjalne źródła emisji hałasu w sposób optymalny wykorzystywały naturalną
rzeźbę i pokrycie terenu celem obniżenia rozchodzenia się fal dźwiękowych i drgań;
- szerokie stosowanie zieleni nasadzeniowej wszędzie tam, gdzie jest to możliwe
i uzasadnione. Tereny zieleni są stosunkowo tanim sposobem na poprawę komfortu
akustycznego i obniżenie poziomu zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. Zieleń
stanowi rodzaj filtru, który przy każdym opadzie atmosferycznym ulega samooczyszczeniu.
Hamując prędkość wiatru, zieleń powoduje opadanie cięższych od powietrza cząstek pyłu na
liście i ziemię, zmniejszając ich wchłanianie przez układ oddechowy. Zawartość szkodliwych
gazów w powietrzu nad dużymi parkami jest 2-3 razy mniejsza niż nad terenami ściśle
zabudowanymi. Można także zastosować pasy zieleni przyulicznej, z rzędami wysokich
131
drzew i krzewów, które mogą zmniejszać 2-3 krotnie natężenie hałasu
77
. Dlatego powinny
być szeroko propagowane, również ze względów ekonomicznych. Ponadto poprawia ona
estetykę krajobrazu, przez co podnosi się komfort życia mieszkańców;
- dobór gatunków roślin powinien uwzględniać, poza techniczno-ekonomicznymi aspektami,
ich szczególne właściwości biologiczne. Preferowane powinny być gatunki wytwarzające
znaczne ilości substancji antybiotycznych, tzw. fitoncydów. Można zaliczyć do nich m.in.
berberys, bez czarny, brzoza, cis, czeremcha, głóg, jałowiec, sosna, świerk i inne. Ponadto
skupiny zieleni powodują jonizację powietrza. Powinno się stosować te gatunki, które
wpływają korzystnie na zdrowie człowieka. Są to m.in.: brzoza, lipa, sosna, świerk i inne.
Unikać należy gatunków jonizujących dodatnio powietrze, co niekorzystnie wpływa na
ogólny stan psychiczny ludzi (dęby, klony, robinie, topole)78;
- zaleca się szerokie stosowanie żywopłotów wzdłuż tras komunikacyjnych. Żywopłoty
charakteryzują się wysokim pochłanianiem substancji szkodliwych z powietrza. Oprócz tego
skutecznie zatrzymują hałas i osłabiają siłę wiatru powodującego erozję gleby79. Ponadto
zajmują stosunkowo małe powierzchnie;
- przestrzeganie zasad BHP podczas etapu budowy poszczególnych nowych obiektów.
W przypadku zaistnienia niebezpieczeństwa nieodwracalnego zniszczenia cennych
komponentów przyrody, które z niezależnych od metod badawczych i stanu aktualnej wiedzy
wystąpiły by w późniejszym okresie, konieczne byłoby podjęcie działań kompensujących.
Nie stwierdza się jednak zagrożeń tego typu. Ogólnie do najczęstszych działań tego typu
należą:
- odtwarzanie zniszczonych siedlisk w miejscach zastępczych,
- sztuczne zasilanie osłabionych populacji,
- tworzenie alternatywnych połączeń przyrodniczych i innych tras migracji zwierząt.
77
Za: Łukasiewicz A., Łukasiewicz Sz. 2009. „Rola i kształtowanie zieleni miejskiej”. Wydawnictwo naukowe
UAM. Poznań.
78
tamże
79
Za: Mynett Maciej. 2008. „Żywopłoty. Zakładanie i pielęgnacja”. Multico Oficyna Wydawnicza. Warszawa.
132
XII PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY
SKUTKÓW
REALIZACJI
POSTANOWIEŃ
PROJEKTU
MPZP
ORAZ
CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA
Gospodarka przestrzenna gminy powinna być prowadzona w oparciu o miejscowe
plany zagospodarowania przestrzennego, w których przy ustalaniu przeznaczenia terenów,
szczegółowych warunków i zasad zagospodarowania zachowana była wymagana zgodność
planów ze Studium.
Co najmniej raz w czasie kadencji, Wójt gminy Damasławek dokonuje analizy zmian
w zagospodarowaniu przestrzennym gminy, ocenia postępy w opracowywaniu planów
miejscowych i opracowuje wieloletnie programy ich sporządzania w nawiązaniu do ustaleń
studium i przedstawia ich wyniki Radzie Gminy. Rada podejmuje uchwałę w sprawie
aktualności Studium i planów miejscowych, a w przypadku uznania ich za nieaktualne lub
niezgodne z obowiązującymi przepisami w całości lub w części, podejmuje uchwałę
o przystąpieniu do sporządzenia ich zmiany.
Ocena aktualności Studium i miejscowych planów powinna być przeprowadzana
przede wszystkim w kontekście rozwoju przestrzennego gminy Damasławek oraz czy miała
miejsce realizacja infrastruktury transportowej i technicznej w sposób zintegrowany, czy
nawet wyprzedzający lokalizację zabudowy. Pozwoli to na opracowania harmonogramu
sporządzania i realizacji kolejnych planów zagospodarowania przestrzennego, bilansowania
zapotrzebowania m.in. na wodę, gaz, kanalizację sanitarną oraz przygotowanie odpowiednio
wyposażonych terenów.
Analiza skutków realizacji Studium i mpzp winna też obejmować monitorowanie
wszystkich jego pro-środowiskowych postanowień (czy zostały wykonane zgodnie
z projektem mpzp i dokumentami odrębnymi/decyzjami administracyjnymi; czy zachowano
normy
w
zakresie
planowania
przestrzennego
układu
wsi
gminy
Damasławek
i poszczególnych parametrów technicznych przewidzianych w mpzp).
Monitoring skutków realizacji postanowień przyjętego projektu mpzp w zakresie
oddziaływania na środowisko80 może polegać np. na ocenie i analizie stanu środowiska
przyrodniczego: zarówno środowiska jako całości, jak i poszczególnych jego komponentów
(jak np. powietrze, wody, gleby, elementy biotyczne). Dane do oceny i analizy jakości
80
zgodnie z art. 55 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U.
Nr 199, poz. 1227 z 2008 r., wraz z późniejszymi zmianami).
133
środowiska przyrodniczego mogą stanowić wyniki pomiarów i analiz pozyskiwanych
w ramach państwowego monitoringu środowiska (głównie przez WIOŚ w Poznaniu).
Informacje te mogą pochodzić także
z badań zleconych przez gminę w ramach
indywidualnych zamówień (o ile gmina dysponuje środkami finansowymi). Ponadto zaleca
się kontrolę wyposażenia terenu objętego mpzp w infrastrukturę techniczną. Kontrola(-e)
taka(-kie) powinna(-e) dotyczyć przede wszystkim porównania zgodności przewidzianych
w projektach technicznych i analizach finansowych (kosztorysach) rozwiązań z rzeczywiście
zrealizowanymi urządzeniami, instalacjami. Ponadto kontrola powinna także dotyczyć stricte
stanu technicznego wspomnianych urządzeń i instalacji (np. sieci przesyłowych). Zakres
i częstotliwość kontroli powinna być dopasowana do wybranych rozwiązań technologicznych
i technicznych. Natomiast sama kontrola środowiska przyrodniczego w oparciu o państwowy
monitoring środowiska powinna odbywać się możliwie często, w miarę aktualizacji badań
i pomiarów poszczególnych komponentów (czyli dla większości z nich raz w roku, po
opublikowaniu raportu WIOŚ za dany rok badawczy).
134
XIII ANALIZA I OCENA POTENCJALNYCH ZMIAN STANU ŚRODOWISKA
W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTU MPZP
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jest aktem prawa miejscowego
przez co w istotny sposób tworzy warunki planowania przestrzennego gminy wskazując
konkretne kierunki przeznaczenia i zagospodarowania przestrzennego oraz zasady ochrony
przyrody i krajobrazu.
Mpzp ma zatem znaczącą rolę jako dokument wyrażający wolę władz samorządowych
co
do
polityki
przestrzennej.
Realizacja
miejscowych
planów
zagospodarowania
przestrzennego musi odbywać się w zgodzie z ustaleniami Studium.
W odniesieniu do działań związanych z ochroną środowiska, w zdecydowanej
większości realizowane mogą być one niezależnie od Studium i planów miejscowych.
Dotyczy to w szczególności ochrony przyrody, a także gospodarki wodnej, gospodarki
ściekowej (oczyszczalnie ścieków, kanalizacja sanitarna), gospodarki odpadami, ochrony
powietrza, ochrony przed hałasem.
Jednak samo zagospodarowanie przestrzenne powinno opierać się na dokumentach
planistycznych, takich jak Studium i plany zagospodarowania przestrzennego. W nich
bowiem zapisane są parametry dotyczące intensywności zabudowy, wymaganej powierzchni
biologicznie czynnej, kierunków rozwoju infrastruktury komunikacyjnej i technicznej i in..
Na obszarze gminy, poza terenami, na których obowiązują plany miejscowe, realizacja
polityki przestrzennej możliwa jest tylko w oparciu o decyzje administracyjne. Własność
Skarbu Państwa lub Gminy terenów leśnych i dotychczas obowiązujące przepisy (formy
ochrony przyrody) gwarantują utrzymanie lasów. Z punktu widzenia ładu przestrzennego,
struktury funkcjonalno-przestrzennej oraz infrastruktury komunikacyjnej, mpzp jest
dokumentem niezbędnym.
Odstąpienie od opracowywania i wdrażania miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego, może mieć negatywne skutki dla środowiska i przestrzeni. Brak
obowiązujących mpzp odpowiadających potrzebom gminy i oczekiwaniom mieszkańców,
oznacza brak podstaw prawnych dla ustalenia przeznaczenia i sposobu zagospodarowania
terenów. Natomiast zawsze istnieją niestety przesłanki dla ustalenia warunków dla nowej
zabudowy zgodnie z art. 61 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym81
81
jednolitego tekstu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. 2012 poz. 647)
135
wykorzystanie zasady „sąsiedztwa” – a więc na terenach wyłączonych z zabudowy w studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z powodu konieczności
utrzymania systemu przyrodniczego. Sporządzenie planów na podstawie Studium jest
gwarancją zachowania obszarów predestynowanych dla pełnienia funkcji ekologicznych,
klimatycznych i rekreacyjnych oraz ekstensywnych form zagospodarowania.
W przypadku braku realizacji głównej inwestycji na obszarze objętym mpzp, czyli
elektrowni wiatrowej, prognozowane są zarówno pozytywne jak i negatywne oddziaływania
na środowisko przyrodnicze. Do oddziaływań pozytywnych należy zaliczyć przede
wszystkim: brak potencjalnego negatywnego oddziaływania na faunę (kolizyjność,
płoszenie), brak potencjalnych zaburzeń warstwy wodonośnej i stosunków wodnych,
nienaruszenie krajobrazu. Do negatywnych oddziaływań należy zaliczyć: brak produkcji tak
zwanej „czystej energii” i wzrost zanieczyszczeń atmosfery wywołany pozyskiwaniem
energii w sposób tradycyjny (spalanie paliw), brak zagwarantowania rolniczego użytkowania
okolicznych terenów. Nie bez znaczenia będą aspekty społeczno-ekonomiczne. Brak nowej
inwestycji spowoduje brak nowych miejsc pracy (poza gminą), możliwy wzrost cen energii
elektrycznej (w perspektywie długoterminowej – bardzo prawdopodobny), brak poprawy
stanu istniejących linii i rozwoju energetycznych sieci przesyłowych. Wśród innych zalet
energetyki wiatrowej, które uwidocznią się w badanej lokalizacji w przypadku realizacji
inwestycji, należy wymienić:82
1. Przy wytwarzaniu energii z wiatru brak jest odpadów stałych i gazowych, nie
występuje degradacja i zanieczyszczanie gleby, brak degradacji terenu oraz strat w
obiegu wody.
2. Wiatr stanowi niewyczerpalne, odnawialne źródło energii, przez co jego
wykorzystanie pozwala na ograniczane zużywania zasobów paliw kopalnych.
3. Technologia pozbawiona jest ryzyka zastosowania (np. awarii reaktora, z jakim
związane jest wykorzystanie energetyki atomowej).
4. Wykorzystanie wiatru nie powoduje spadku poziomu wód podziemnych, które
towarzyszy wydobyciu surowców kopalnych (węgla).
5. Wykorzystanie wiatru nie wymaga dużych powierzchni, elektrownie wiatrowe na
lądzie mogą współistnieć z rolniczym wykorzystaniem gruntu, zajmując jedynie
niewielką powierzchnię pod fundamenty urządzeń i drogi serwisowe.
82
Za: http://www.psew.pl/korzysci_i_fakty.htm
136
6. Wykorzystanie technologii produkcji energii z wiatru powoduje najmniejszy wpływ
na ekosystemy spośród znanych technologii.
7. Przyczynia się w znaczący sposób do realizacji postanowień dyrektywy 2009/28/WE
z dn. 23 kwietnia 2009 w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł
odnawialnych.
Wśród korzyści społecznych dla gminy Damasławek należy wymienić:83
1) Niskie koszty eksploatacyjne pozyskiwania energii wiatru;
2) Brak kosztów paliwa (źródło pozbawione ryzyka wahań cen paliw, pozwalające na
wyeliminowanie wpływu wahań cen paliw na gospodarkę);
3) Rozwój nowych sektorów gospodarki i co za tym idzie generowanie przychodów dla
państwa, samorządów lokalnych i przedsiębiorstw;
4) Rozwój energetyki wiatrowej niesie również korzyści dla budżetu państwa – są to
dochody z tytułu redukcji emisji dwutlenku węgla do atmosfery w ramach
mechanizmów handlu emisjami;
5) Korzyścią dla gminy z inwestycji w OZE są wpływy z podatków od nieruchomości.
Podatek nalicza się według 2% stawki od wartości części budowlanych, na którym
znajduje się elektrownia wiatrowa;
6) Kolejna korzyść dla gminy to dochody z tytułu dzierżawy gruntów komunalnych oraz
wpływy z tytułu udziału gminy w podatku PIT i CIT. Instalacje elektrowni
wiatrowych przynoszą dochody z tytułu dzierżawy gruntów rolnych, co z kolei
wpływa na stabilizację dochodów rolników, a pośrednio ma wpływ na płatność
podatku rolnego;
7) Kreowanie wzrostu gospodarczego;
8) Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw;
9) Rozwój nowych technologii i innowacji,
10) Dywersyfikacja źródeł energii i zmniejszenie uzależnienia od importu energii,
w szczególności od importu surowców, a przez to wzrost bezpieczeństwa
energetycznego;
11) Zabezpieczenie przed nadmiernym wzrostem cen energii wytwarzanej przez
konwencjonalne źródła;
12) Rozwój infrastruktury przesyłowej;
83
Za: http://www.psew.pl/korzysci_i_fakty.htm
137
13) Rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej;
14) Zmniejszenie kosztów i strat przesyłu poprzez przybliżenie wytwórcy do odbiorcy;
15) Elektrownie wiatrowe zajmują stosunkowo niewiele miejsca i mogą współistnieć
z innymi rodzajami aktywności takimi jak rolnictwo czy ogrodnictwo;
16) Możliwość szybkiej instalacji dużych mocy wytwórczych;
17) Kształtowanie zrównoważonego rozwoju.
Powyższe korzyści są dosyć znaczące. W przypadku braku realizacji inwestycji
większość z nich nie zostanie osiągnięta.
138
XIV ANALIZA I OCENA ROZWIĄZAŃ ALTERNATYWNYCH DLA USTALEŃ
PROJEKTU MPZP
Zespół autorski wyszedł z założenia, że analizie rozwiązań alternatywnych poddano
przede wszystkim te aspekty, które w sposób znaczący mogą wpłynąć na dalszy rozwój
gminy Damasławek.
Do potencjalnie konfliktowych inwestycji przedstawionych w projekcie mpzp będzie
należała budowa zespołu elektrowni wiatrowych. Wydaje się, że istnieją 3 grupy działań
alternatywnych dla tej inwestycji, które mogą osiągnąć podstawowy jej cel, czyli produkcję
energii. Działanie takie należy rozważyć w nieco szerszej skali – co najmniej w skali gminy.
Są to: (1) alternatywne źródła energii odnawialnych; (2) alternatywne źródła energii
konwencjonalnych; (3) alternatywna lokalizacja dla inwestycji. Z uwarunkowań społecznogeograficznych84 wynika, że w gminie Damasławek, poza dogodnymi warunkami
wietrznymi, predysponującymi terenu gminy do posadowienia elektrowni wiatrowych,
istnieją predyspozycje do lokowania: (1) biogazowni, (2) produkcji biomasy, (3) urządzeń
wykorzystujących wody termalne kwalifikujące się do wykorzystania w balneoterapii
i rekreacji. Być może pewną alternatywą będzie także montowanie paneli słonecznych –
warunki klimatyczne nie wykluczają takiej możliwości. Zasadniczo trzeba być świadomym,
że każde alternatywne źródło energii będzie powodowało jakieś pewne negatywne
oddziaływanie na środowisko przyrodnicze i/lub kulturowe gminy Damasławek. Lokalizacja
biogazowni potencjalnie zagraża środowisku gruntowo-glebowemu oraz stanowi higieny
atmosfery. Ponadto, podobnie jak elektrownie wiatrowe, wywołują silny sprzeciw wśród
lokalnych społeczności (syndrom NIMBY).85 Z produkcją biomasy wiążą się takie zagrożenia
jak: uproszczenie upraw i tworzenie monokultur, ogałacanie terenów wiejskich z biomasy –
erozja gleb, jej wyjaławianie czy wykorzystywanie terenów do produkcji upraw
energetycznych zamiast żywności. Zaletą ekonomiczną jest natomiast silne powiązanie tego
sektora z gospodarką regionalną i lokalną.86 Wykorzystanie energii geotermalnej na dzień
dzisiejszy jest z kolei o tyle kłopotliwe, że jest to technologia kosztowna oraz przysparzająca
wielu technicznych problemów. Wykorzystanie energii solarnej wymaga dużych powierzchni,
co również może stanowić ograniczone w gminie Damasławek. Z drugiej strony na pewno
84
Za: Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu. 2011. Energia odnawialna w Wielkopolsce.
Uwarunkowania rozwoju.
85
86
tamże.
139
łatwiej skutecznie wkomponować w teren panele słoneczne niż turbiny wiatrowe. Być może
najlepszym rozwiązaniem będzie połączenie powyższych źródeł energii. Ich dywersyfikacja
bowiem jest korzystna, zarówno z ekonomicznego jak i „ekologicznego” punktu widzenia.
Na pewno szczegółowe rozważania na temat alternatywnych źródeł energii odnawialnej dla
gminy Damasławek będą usiały być poprzedzone osobnymi analizami, w tym np. analizą
SWOT dla stworzenia nowego systemu energetycznego opartego o zróżnicowane źródła
energii konwencjonalnej oraz odnawialnej. Alternatywą dla budowy zespołu elektrowni
wiatrowych może być także stworzenie systemu opartego nadal na konwencjonalnych
źródłach energii jako systemie docelowym. Wydaje się jednak, że w obliczu celów
energetycznych, jakie Polska musi wykonać do roku 2020, polityka poszczególnych gmin
powinna już dzisiaj dążyć do realizacji zatwierdzonych na szczeblu międzynarodowym zadań,
a więc ograniczać użycie tych źródeł energii. Na pewno jednak można już dziś wyprzeć
częściowy udział paliw wysokoemisyjnych jak np. węgiel brunatny na paliwa o niższej
emisji, jak np. gaz ziemny. Niestety na chwilę obecną nie planuje się konkretnego zadania
w postaci gazyfikacji gminy. Być może jednak to nie wprowadzanie źródeł energii
odnawialnej,
a właśnie
ograniczenie
wysokoemisyjnych
paliw
konwencjonalnych
(wspomniany węgiel) na rzecz znacznie bardziej „czystego” paliwa (gaz ziemny) będzie
stanowiło o „sukcesie emisyjnym” gminy. Tym bardziej, że patrząc na problem ilościowo,
trudniejsze może okazać się osiągnięcie np. 25% udziału energii z paliw odnawialnych niż
zmiana paliwa konwencjonalnego (z węgla na gaz). Ostatnią alternatywą dla omawianej
inwestycji może być jej inny wariant lokalizacyjny. Z uwagi jednak na ograniczony obszar,
jakim jest mpzp jedyną inną lokalizacją wydaje się być teren w pozostałej części gminy.
Analiza takiego rozwiązania nie gwarantuje uzyskania lepszego rozwiązania, a tworzy duże
koszty. Poza tym wydaje się, że władze gminy i inwestor rozsądnie wskazały całkiem niezłą
przecież lokalizację i wstępne analizy zostały już dokonane - taki wariant wydaje się raczej
hipotetyczny niż racjonalistyczny i realistyczny.
140
XV STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ORAZ WNIOSKI
KOŃCOWE
Przedmiotem niniejszego opracowania jest Prognoza oddziaływania na środowisko
dokumentu „Projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie
miejscowości Kołybki” wraz z załącznikiem graficznym.
Celem Prognozy jest oszacowanie skutków realizacji postanowień projektu mpzp na
środowisko przyrodnicze, ocena ich prawidłowości, a także optymalizacji użytkowania
zasobów przyrodniczych.
Miejscowy plan jest aktem prawa miejscowego i stanowi podstawę do wydawania
decyzji administracyjnych. Obliguje on samorząd do kierowania się jego ustaleniami
w polityce przestrzennej, nie tylko w zakresie zagospodarowania, ale także ochrony
środowiska przyrodniczego i kulturowego. Dlatego niniejsza prognoza jest tak istotna.
Omawiany projekt mpzp zawiera załącznik graficzny przedstawiający ustalenia tego
dokumentu. Prognoza ocenia analizowany dokument w zakresie, którego ramy wyznaczają
przepisy prawne. Samą ocenę można podzielić na kryteria formalne (zgodność
z wymaganiami przepisów odrębnych) i kryteria merytoryczne (powszechnie znane prawa
funkcjonowania środowiska przyrodniczego, wyniki badań naukowych itp.).
Pierwsza część prognozy (rozdział II) przedstawia położenie gminy Damasławek
i obszaru
objętego
projektem
mpzp
w świetle
podziału
administracyjnego
Polski,
regionalizacji geograficznej a także w odniesieniu do ponadlokalnych struktur przyrodniczych
– jak na tle Wielkopolski, Polski i Europy wyglądają zasoby przyrodnicze gminy
Damasławek.
W kolejnej części (rozdział III) dokonano oceny stanu poszczególnych elementów
składających się na świat fizyczny gminy Damasławek. Opisano elementy przyrodnicze
ożywione (szata roślinna, świat zwierzęcy), nieożywione (klimat, rzeźbę terenu, stosunki
wodne i in.) a także elementy kulturowe – cenne dla społeczności lokalnej zabytki. W tym
samym rozdziale dokonano wyszczególnienia szczególnie ważnych i koniecznych do
zachowania elementów przyrodniczych i kulturowych. Podano podstawę prawną, na
podstawie której odbywa się ochrona tych elementów. Okazało się, że w gminie Damasławek
brak jest szczególnie cennych elementów przyrodniczych, niewiele jest zabytków (na
obszarze objętym mpzp występuje zespół pałacowy). Gmina posiada parę jezior, brak jest
większych cieków wodnych. Wysoki jest odsetek gleb wykorzystywanych rolniczo – to
141
dominująca forma gospodarcza na tym terenie. Gmina posiada małe zasoby złóż kopalin.
Krajobraz gminy Damasławek jest dość bogaty (szczególnie w okolicy jezior) - obszar objęty
mpzp i jego najbliższa okolica jest dość atrakcyjna z uwagi na bliskości Jeziora
Czeszewskiego.
W kolejnej części niniejszej prognozy (rozdział IV) przeanalizowano i oceniono
jakość istniejących elementów przyrodniczych i kulturowych. Stwierdzono, że ogólna jakość
środowiska w gminie jest dość dobra. W najlepszym stanie są komfort akustyczny oraz
powietrze
atmosferyczne.
Nieco
gorzej
jakość
wygląda
wód
powierzchniowych
i podziemnych. Zanieczyszczenia gleb są na średnim poziomie. Zniekształcona jest szata
roślinna gminy. Jest to wynikiem zmiany sposobu gospodarowania terenem (w miejsce
wyciętych lasów dominującą rolę od wielu lat odgrywają pola uprawne, poza tym
niewłaściwa- nastawiona na zysk w dawniejszych czasach - gospodarka leśna). Oceniono
także gospodarkę wodno-ściekową gminy. Okazało się, że o ile sieć wodociągowa jest
w dobrym stanie (zarówno długość sieci, jak i stan techniczny), o tyle wciąż brak jest
odpowiedniego systemu kanalizacji. Stan gospodarki odpadami gminy oceniono jako dobry.
Zaletą jest segregacja odpadów, przeprowadzana w gminie od stosunkowo długiego czasu.
Następnie (rozdział V) przedstawiono w skrócie rozwiązania zaplanowane w projekcie
mpzp. W tym miejscu przedstawiono najważniejsze postanowienia co do tego, jak będzie
wyglądał rozwój obszaru objętego mpzp, jakie konkretne zadania mają być zrobione by
osiągnąć założone cele.
W kolejnych rozdziałach (rozdziały VI i VII) oceniono, jak sposoby zawarte
w projekcie mpzp zaplanowane do realizacji celów będą wpływały na środowisko
przyrodnicze. Oceny dokonano dla każdego elementu środowiska przyrodniczego z osobna
(np. dla powietrza, wód, krajobrazu) oraz dla całości – ważnych elementów przyrodniczych.
Oceniono również oddziaływanie na ludzi. W wyniku analizy uznano, że:
(1) nie przewiduje się pogorszenia jakości atmosfery i topoklimatu;
(2) dla obszarów wymagających komfortu akustycznego nie przewiduje się przekroczeń
norm hałasu;
(3) nie
przewiduje
się
pogorszenia
jakości
i
ilości
wód
powierzchniowych
i podziemnych;
(4) nie przewiduje się pogorszenia jakości zasobów glebowych gminy Damasławek;
(5) nie
przewiduje
się
negatywnego
znaczącego
oddziaływania
na
i chiropterofaunę w wyniku realizacji budowy zespołu elektrowni wiatrowych;
142
ornito-
(6) w wyniku realizacji budowy zespołu elektrowni wiatrowych nie prognozuje się
negatywnego oddziaływania na obszary Natura 2000 oraz integralność całej sieci;
(7) zapis o dopuszczeniu do lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych na obszarze
objętym projektem mpzp ocenia się pozytywnie;
(8) nie przewiduje się przekroczeń norm natężenia pól elektromagnetycznych w związku
z realizacją zapisów projektu mpzp;
(9) nie przewiduje się negatywnego oddziaływania na zabytki archeologiczne i dobra
kultury współczesnej;
(10)
realizacja budowy zespołu elektrowni wiatrowych nie powinna negatywnie
znacząco oddziaływać na zdrowie ludzi;
(10) zachowanie komfortu akustycznego w miejscach tego wymagających powinno być
osiągnięte w oparciu o przepisy odrębne.
Podsumowaniem
analizy są przedstawione w rozdziale VII tabelaryczne zestawienia
poszczególnych oddziaływań. Pokazują one mnogość relacji i powiązań pomiędzy kolejnymi
elementami środowiska.
W rozdziale VIII i IX dokonano oceny realizacji celów ochrony środowiska
w projekcie mpzp zawartych w przepisach prawnych oraz strategiach krajowych oraz
międzynarodowych. Analiza wykazała, że oceniany projekt w pełni realizuje założenia
kluczowe dla ochrony środowiska.
W rozdziale X przedstawiono w ogólny sposób podstawowe działania, których
realizacja ma chronić środowisko przyrodnicze i ludzi przed ewentualnymi negatywnymi
skutkami ubocznymi powstałymi w wyniku wprowadzenia w życie zapisów projektu mpzp.
Są to bardzo istotne zapisy, które powinny być respektowane w wydawaniu decyzji
administracyjnych (np. pozwoleń na budowę).
W rozdziale XI przedstawiono istniejące problemy ochrony środowiska widoczne na
obszarze gminy Damasławek. Oceniono po krótce jak realizacja projektu mpzp wpłynie na
owe problemy, które mogą się ujawnić, a które zostać naprawione.
W rozdziale XII z kolei przedstawiono przykładowy sposób oceny realizacji zapisów
projektu mpzp wraz z zasadnością jego ewentualnej aktualizacji w przyszłości.
W kolejnym rozdziale zestawiono wady i zalety, które ujawniłyby się na obszarze
gminy Damasławek w przypadku nie uchwalania projektu mpzp. Ocenia się, że więcej byłoby
wad.
143
W rozdziale XIV pokuszono się o analizę rozwiązań alternatywnych najważniejszych
i zarazem najbardziej kontrowersyjnych inwestycji planowanych do realizacji zgodnie
z projektem mpzp. Ustalono, że w gminie Damasławek najlepszym rozwiązaniem
alternatywnym dla elektrowni wiatrowej byłaby mieszana strategia pozyskiwania energii
z innych odnawialnych źródeł (np. z biomasy) oraz z „czystszych” paliw konwencjonalnych
(np. z gazu ziemnego). Jednak sama energetyka wiatrowa z uwagi na uwarunkowania
(ekonomiczne,
przyrodnicze)
ma
szansę
stać
energetycznego tej części powiatu wągrowieckiego.
144
się
pozytywnym
filarem
systemu
Załączniki graficzne
145
Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie miejscowości Kołybki
Ryc. 1. 6 stref inwestycyjnych wskazanych przez Inwestora do monitoringu. Źródło: Płachecki C., Zyska P., Zyska W. 2012.
Sprawozdanie z monitoringu fauny dla planowanej lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych w gminie Damasławek, woj. Wielkopolskie.
146
Ryc. 2. Lokalizacja transektów, punktów obserwacyjnych i powierzchni badawczych I-rzędowych w granicach ZEW Damasławek objętych oceną
ornitologiczną. Na rycinie zaznaczono także lokalizacje 35 turbin objętych oceną ornitologiczną. Źródło: Płachecki C., Zyska P., Zyska W. 2012.
Sprawozdanie z monitoringu fauny dla planowanej lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych w gminie Damasławek, woj. Wielkopolskie.
147
Ryc. 3. Lokalizacja transektów nietoperzowych i punktów obserwacyjno-nasłuchowych wyznaczonych w 2011 r. dla oceny ZEW Damasławek. Na rycinie
zaznaczono także lokalizacje 35 turbin objętych oceną chiropterologiczną. Źródło: Płachecki C., Zyska P., Zyska W. 2012. Sprawozdanie z monitoringu
fauny dla planowanej lokalizacji zespołu elektrowni wiatrowych w gminie Damasławek, woj. Wielkopolskie.
148

PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Dla projektu

Transkrypt

Podobne dokumenty

Poradnik dla urbanistów